Biuletyn Informacyjny

Transkrypt

1 Biuletyn Informacyjny KWIECIEŃ 2005 NR 4 (166)

2 Rada Programowa: dr Jerzy G³uszyñski, prof. dr hab. Eugeniusz Gorzelak, Stanis³aw Kopeæ (przewodnicz¹cy), prof. dr hab. Andrzej Kowalski, prof. dr hab. Jan Ma³kowski, Waldemar Sochaczewski, prof. dr hab. Stanis³aw Stañko, Janusz Turski Redakcja: Stanis³aw Mariusz Potyra (redaktor naczelny) Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji) Anna Balicka ISSN Wydawca: Agencja Rynku Rolnego Adres redakcji: Warszawa, ul. Nowy Œwiat 6/12 tel. (0-22) , tel. (0-22) , fax (0-22) internet: Nak³ad: 7000 egz. Redakcja wyra a zgodê na przedruk materia³ów z podaniem Ÿród³a. Projekt ok³adki: Jerzy Szaniawski Sk³ad i druk: AK sp. z o.o. ul. Okólnik 11, Warszawa tel. (0-22)

3 SPIS TREŒCI Agencja Rynku Rolnego Pierwszy rok polskiego rolnictwa w Unii Europejskiej Wojciech Olejniczak 4 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR Waldemar Sochaczewski 10 Unia Europejska Orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości - promowanie produktów rolnych oraz wspieranie działalności producentów Agnieszka Rembisz, Kamila Mikucewicz 28 Produkty regionalne i tradycyjne - nowe regulacje prawne Michał Rzytki, Jakub Jasiński 37 Wspólna Polityka Rolna Rynek wina - dopłaty do wykorzystania moszczu gronowego Bartłomiej Kulisz 44 Analizy i prognozy Prognoza cen rynkowych podstawowych produktów rolniczych 50 Programy dla wsi i rolnictwa Ogólnopolski konkurs programów kształcenia dla wsi i rolnictwa AGRO-PROGRAM Nasz komentarz Żywność - polska specjalność Edmund Szot 68 Contents 70 3

4 ARR Pierwszy rok polskiego rolnictwa w Unii Europejskiej Wojciech Olejniczak Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Sektor rolny w gospodarce Polski Pod względem wielkości zasobów użytków rolnych Polska jest trzecim, po Francji i Hiszpanii, krajem w Unii Europejskiej. W odróżnieniu od pozostałych państw Unii, struktura obszarowa gospodarstw rolnych w Polsce jest bardzo zróżnicowana. Ponad połowa z nich produkuje przede wszystkim na własne potrzeby. W naszym kraju sektor rolny ma większe niż w krajach Zachodniej Europy znaczenie społeczne i gospodarcze. Wciąż istnieją regiony, w których rolnictwo pełni rolę jednej z głównych gałęzi gospodarczych, wpływającej na poziom ich rozwoju i standard życia mieszkańców. W Polsce notuje się znacznie wyższą niż w Unii Europejskiej liczbę pracujących w rolnictwie. Łącznie w rolnictwie, leśnictwie i łowiectwie pracuje około 2,6 mln osób (18% ogółu pracujących). Udział ten maleje w wolnym tempie, głównie z powodu braku miejsc pracy poza rolnictwem. Silną stroną polskiego rolnictwa jest korzystna struktura wieku ludności rolniczej 60% mieszkańców wsi stanowi ludność w wieku poniżej 40. roku życia. Fakt ten korzystnie wpływa na podejmowanie nowych rodzajów działalności rolniczej i pozarolniczej. W Polsce około 17% kierowników gospodarstw rolnych jest w wieku do 34 lat, w UE tylko 8%. Jest to najaktywniejsza grupa, która pokazała, że potrafi korzystać z dostępnych środków krajowych kredytów dla młodych rolników na zakup ziemi, jak również doskonale poruszać się w programach finansowanych ze środków Unii Europejskiej. Instrumenty polityki rolnej po integracji Wszystkie uwarunkowania, o których była mowa wyżej, stanowiły podstawę naszych negocjacji i przyjętych rozwiązań systemowych. 1 maja 2004 roku przestał funkcjonować na poszczególnych rynkach rolnych dotychczasowy system interwencji, bardzo kosztowny dla budżetu a obejmujący tylko część producentów rolnych; z dopłat do cen skupu pszenicy i żyta korzystało corocznie tylko około 50 tys. rolników. Wdrożono mechanizm płatności bezpośrednich (mający charakter powszechny), który obejmuje wszystkich producentów rolnych posiadających grunty o powierzchni powyżej 1 ha. W roku 2004 nastąpiła kumulacja składania wniosków w ramach Programu SAPARD, wdrożono trzy nowe programy Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Sektorowe Programy Operacyjne: Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich i Rybołówstwo i przetwórstwo ryb W celu zapewnienia stabilizacji na poszczególnych rynkach, Agencja Rynku Rolnego administruje 51 mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej, które obejmują ponad 20 grup towarowych. Finansowanie modernizacji rolnictwa i rozwoju wsi po akcesji będzie następowało głównie ze środków unijnych. Rola dotychczasowych 4

5 Pierwszy rok polskiego rolnictwa w UE instrumentów wsparcia rolnictwa ze środków budżetu krajowego będzie stopniowo malała na rzecz wsparcia unijnego, z udziałem niezbędnego współfinansowania krajowego. Jednak proces ten będzie następował w sposób ewolucyjny. W 2004 roku stosowano dopłaty do oprocentowania kredytów tzw. obrotowych na: zakup środków do produkcji rolnej oraz skup i przechowywanie płodów rolnych i zapasów ryb morskich. Rolnicy, którzy zaciągnęli kredyty inwestycyjne i kredyty dla gospodarstw dotkniętych klęskami żywiołowymi przed akcesją, mają zagwarantowane dopłaty do oprocentowania tych kredytów. Utrzymano szereg preferencyjnych linii kredytowych na przedsięwzięcia inwestycyjne w rolnictwie i przetwórstwie, w tym cieszące się szczególną popularnością kredyty na zakup gruntów rolnych, na utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie przekroczyły 40. roku życia, na przedsięwzięcia inwestycyjne w ramach tzw. programów branżowych obejmujących przetwórstwo ziemniaka, modernizację przemysłu mięsnego, utylizacyjnego czy na mleczarstwo. Czy jesteśmy przygotowani do nowej sytuacji? Realizacją Wspólnej Polityki Rolnej zajmują się głównie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Agencja Rynku Rolnego, które mają status agencji płatniczych. Ważną rolę spełniają także Inspekcja Weterynaryjna, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Wszystkie te instytucje są przygotowane do realizacji nowych zadań wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Wydano przepisy zapewniające pełny dostęp do wszystkich instrumentów kierowanych do rolnictwa i na wieś. Tylko w roku 2004 uchwalono 22 ustawy oraz wydano ponad 400 rozporządzeń. Wdrożono systemy informatyczne umożliwiające rejestr gospodarstw, zwierząt oraz naliczanie płatności, jak również gwarantujące bezpieczeństwo żywności. Przygotowano dla poszczególnych działań szczegółowe procedury i wprowadzono je. Przeprowadzono szeroką akcję informacyjną i szkoleniową zorganizowano 40 tysięcy 327 spotkań, w których wzięło udział 1 milion 60 tysięcy osób. Bardzo pozytywnie oceniam współpracę wielu instytucji zaangażowanych w realizację etapów poprzedzających uruchomienie wszystkich mechanizmów. Na szczególne uznanie zasługują służby doradztwa rolniczego, banki spółdzielcze, samorządy terytorialne, związki i organizacje rolnicze, wyższe oraz średnie szkoły rolnicze, a także parafie. Efekty tego wspólnego działania są imponujące. Ponad 1 milion 700 tysięcy producentów rolnych zgłosiło swoje gospodarstwa do ewidencji. Można potwierdzić, że jest to liczba obejmująca tych, którzy faktycznie są rolnikami, a więc zajmują się produkcją rolniczą z przeznaczeniem na rynek lub potrzeby własne. Inaczej można powiedzieć, że podawana przez GUS liczba gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha 1 milion 956 tysięcy wg powszechnego spisu rolnego przeprowadzonego w 2002 roku obejmuje ponad 250 tysięcy gospodarstw, których właściciele praktycznie nie są związani z rolnictwem. Ponad 1 milion 400 tysięcy rolników złożyło wnioski o płatności bezpośrednie, a prawie 630 tysięcy rolników o płatności z tytułu gospodarowania na obszarach o niekorzystnych warunkach. Tylko z tych dwóch tytułów polska wieś otrzyma za rok 2004 około 7 miliardów zł. Bardzo dobre wyniki osiągnęliśmy w realizacji Programu Operacyjnego SAPARD. Do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wpłynęło ponad 31 tysięcy wniosków na kwotę ponad 6 miliardów złotych kwotę, która znacznie przekraczała dostępne środki (nieco ponad 4 miliardy złotych). Ponad połowa wniosków została złożona w 2004 roku. 5

6 ARR Podjęliśmy decyzję, aby maksymalnie zwiększyć dostępną kwotę, wykorzystując, między innymi, część środków z Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Nasze propozycje zyskały przychylność Komisji Europejskiej. Dzięki tym działaniom udało się zabezpieczyć środki finansowe dla wszystkich prawidłowo sporządzonych i złożonych w terminie wniosków w ramach: Działania 1. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych Działania 2. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Działania 4. Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich oraz dla 80% wniosków zgłoszonych przez gminy i powiaty w Działaniu 3. Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich. Łączne dostępne środki w tym działaniu wzrosły jednak o prawie 900 milionów złotych do około 2 miliardów złotych. Przedsiębiorcy, rolnicy i jednostki samorządu terytorialnego otrzymają w latach prawie 5 miliardów złotych refundacji kosztów kwalifikowanych poniesionych na realizację projektów SAPARD. Kwota ta pozwoliła zrealizować inwestycje na sumę prawie 10 miliardów złotych, przyczyniając się do unowocześnienia gospodarstw rolnych, zakładów przetwórczych oraz rozwoju obszarów wiejskich. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata został zatwierdzony decyzją Komisji Wspólnot Europejskich 6 września 2004 roku. Jednak wdrażanie poszczególnych działań uruchomiliśmy wcześniej. Pozwoliło to na wcześniejsze przygotowanie rolników do złożenia stosownych wniosków. Do początku marca w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa złożono ponad 23 tysiące wniosków o renty strukturalne, prawie 50 tysięcy wniosków dotyczących wspierania gospodarstw niskotowarowych, ponad 2 tysiące wniosków o zalesienie oraz prawie 55 tysięcy wniosków o dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej. Podobnie jest z Sektorowym Programem Operacyjnym wspierającym restrukturyzację i modernizację sektora żywnościowego. Rolnicy złożyli już około 30 tysięcy wniosków na kwotę około 3 miliardów złotych. W działaniu dotyczącym ułatwienia startu młodym rolnikom limit środków przewidzianych w programie został podobnie jak w działaniu dotyczącym szkoleń już wyczerpany. Popularnością cieszą się także inne działania, takie jak inwestycje w gospodarstwach rolnych, wspieranie doradztwa rolniczego, poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych czy wspieranie działalności pozarolniczej w gospodarstwach, a także rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem. W tym miejscu warto wspomnieć o jeszcze jednym Sektorowym Programie Operacyjnym dotyczącym rybołówstwa i przetwórstwa ryb. W sierpniu 2004 roku uruchomiono Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa. Jest to fundusz umożliwiający udzielanie pomocy finansowej podmiotom związanym z rybołówstwem morskim, przetwórstwem, rynkiem rybnym oraz rybactwem śródlądowym. Łącznie złożono prawie 500 wniosków na kwotę około 250 milionów złotych. Największą popularnością cieszy się działanie dotyczące dostosowania nakładu połowowego do zasobów, w ramach którego złożono około 230 wniosków dotyczących złomowania statków rybackich. Doświadczenia programu SAPARD oraz dotychczasowa realizacja płatności obszarowych czy pozostałych programów rozwiała zgłaszane wcześniej obawy, że środki z Unii Europejskiej są kwotami wirtualnymi, że polscy rolnicy nie potrafią z nich korzystać powoływano się przy tym na doświadczenia niektórych państw UE-15. To bardzo dobrze, 6

7 Pierwszy rok polskiego rolnictwa w UE że potrafiliśmy sprostać zadaniom, dzięki którym budujemy nowy, prawdziwy wizerunek polskiego rolnictwa. Produkcja rolnicza Po dwóch latach spadku produkcji rolniczej, w 2004 roku w wyniku znacznego wzrostu produkcji roślinnej uzyskano dobre wyniki produkcyjne. Według wstępnych szacunków GUS, globalna produkcja rolnicza zwiększyła się (w porównaniu z rokiem poprzednim) o 7,6%. Produkcja roślinna wzrosła aż o 16,8%, natomiast zwierzęca obniżyła się o 2,7%. Zmiany cen zachodzące od początku roku były korzystne dla rolnictwa. Po trzech latach niekorzystnych dla tego sektora gospodarki wskaźnik relacji cen (tzw. nożyce cen) zwiększył się do 102,2%. Produkcja zbóż zwiększyła się (w stosunku do roku 2003) o 26,7% i wyniosła 29,6 milionów ton. Rekordowe były również zbiory rzepaku, które osiągnęły poziom 1,6 milionów ton i były o ponad 100% większe od zbiorów roku Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej, mimo zniesienia barier celnych, nie spowodowało istotnych zmian cen na rynku zbóż. Do żniw ziarna brakowało nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach europejskich, gdzie ceny osiągały równie rekordowe jak na lokalne warunki poziomy. Natomiast po zbiorach zbóż 2004 roku, które były bardzo wysokie także w pozostałych krajach Wspólnoty, nastąpił gwałtowny spadek cen w całej Europie. Jednolite zasady interwencji w całej UE sprzyjają stabilizacji, o którą tak trudno było w latach poprzednich. Korzystna była również w 2004 roku sytuacja na rynku mięsa. Ceny skupu żywca wieprzowego wykazywały tendencję wzrostową. Średnio w roku wzrosły one w skupie prawie o 30%, a w relacji grudzień 2004 do grudnia 2003 o ponad 40%. Rosła także cena bydła rzeźnego, przy czym znaczne przyspieszenie zanotowano w maju i czerwcu, po otwarciu rynku unijnego. Był to również korzystny okres dla branży mleczarskiej. Po akcesji wzrósł popyt na artykuły mleczarskie spowodowany większymi możliwościami zbytu na rynku Wspólnoty. Otwarcie granic oraz atrakcyjna dla innych państw członkowskich UE cena masła, mleka w proszku czy serów spowodowały zwiększony wywóz tych produktów, przyczyniając się jednocześnie do wzrostu ich cen w zakładach mleczarskich. Obecne regulacje zapewniają opłacalność uprawy buraków cukrowych, m.in. poprzez gwarantowane ceny minimalne buraków. Producenci cukru mają zaś zapewniony zbyt swoich produktów w ramach przyznanych kwot produkcyjnych. Mechanizm zobowiązujący Agencję Rynku Rolnego do skupowania cukru tzw. kwotowego po cenie interwencyjnej gwarantuje godziwy dochód plantatorom i producentom cukru, chroniąc jednocześnie interesy konsumentów. Sadownicy i producenci warzyw mogą uznać omawiany okres za pomyślny pod względem zbiorów, ale niekorzystny z uwagi na niski poziom cen, notowany często poniżej opłacalności produkcji. Dotyczy to zwłaszcza owoców miękkich. Jedną z przyczyn tej sytuacji jest słabe zorganizowanie plantatorów. Mówiłem o tym na wielu spotkaniach z producentami warzyw i owoców. Dobrym przykładem są rolnicy uprawiający pomidory przeznaczone do przetwórstwa, zorganizowani w grupy otóż skorzystali oni ze wsparcia. Chociaż instrument ten został zastosowany po raz pierwszy, to do tych rolników trafiło już prawie 17 milionów złotych. Ostateczne rozliczenie nastąpi na koniec roku gospodarczego. Zaproponowaliśmy wprowadzenie systemowych zmian w funkcjonowaniu rynku owoców i warzyw w ramach całej Unii Europejskiej. Wnioskujemy o zwiększenie wsparcia dla orga- 7

8 ARR nizacji grup producentów, uproszczenie procedur oraz objęcie bezpośrednim wsparciem finansowym producentów owoców miękkich i jabłek (na zasadach stosowanych przy dostawach pomidorów do przetwórstwa). Polska zaproponowała także wprowadzenie środków ochronnych ograniczających nadmierny import owoców mrożonych z krajów trzecich. Kolejnym dobrym przykładem związanym bezpośrednio z naszą integracją jest rolnictwo ekologiczne. W 2004 roku zarejestrowanych było około 3 tysiące 800 gospodarstw ekologicznych jeszcze niewiele, ale to przyrost o 1500 gospodarstw w ciągu roku. Wpływ na to ma zapewne możliwość otrzymania dotacji do upraw ekologicznych za rok 2004 rolnicy mogą otrzymać około 50 milionów złotych, głównie z budżetu unijnego. Handel zagraniczny artykułami rolno-spożywczymi Wartość eksportu w 2004 roku wynosiła 5 milionów 223 tysiące euro i była o 30,5% wyższa niż rok wcześniej, zaś importu 4 miliony 369 tysięcy euro i była o 22,9% wyższa niż przed rokiem. W takiej sytuacji znacznie, bo prawie dwukrotnie, wzrosło dodatnie saldo do poziomu 853,2 milionów euro. Największy udział pod względem wartości w eksporcie polskich towarów rolno-spożywczych należał do produktów z grup: mięso i podroby jadalne, produkty mleczarskie, przetwory z owoców i warzyw, warzywa, owoce. Do Polski sprowadziliśmy natomiast najwięcej produktów z następujących grup towarowych: owoce, pasze, ryby i owoce morza. W 2004 roku (w stosunku do roku 2003) największą dynamiką w eksporcie naszych towarów rolno-spożywczych charakteryzowały się nasiona roślin oleistych, tłuszcze roślinne i zwierzęce, napoje bezalkoholowe, alkoholowe, tytoń, produkty mleczarskie, mięso i podroby jadalne. W przypadku importu były to: mięso i podroby, tytoń, zwierzęta żywe, zboża, produkty przemiału zbóż, sód, skrobie. Niewątpliwie znaczny wpływ na korzystną sytuację handlową w 2004 roku miała wysoka dynamika sprzedaży polskich produktów rolno-spożywczych po 1 maja 2004 roku do krajów UE-15 w ramach jednolitego rynku. Wzrost sprzedaży do tych krajów w okresie maj-grudzień 2004 (w stosunku do tego samego okresu roku poprzedniego) ukształtował się na poziomie 51,3%, podczas gdy do krajów WNP na poziomie 20,5% a państw EFTA 5%. Wśród nowych członków UE największa wymiana handlowa polskimi produktami odbywała się z Republiką Czeską i Węgrami, a znacznie wzrosła w okresie ostatnich miesięcy sprzedaż na Słowację, czy do tej pory marginalna na Maltę. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku zakupu towarów rolno-spożywczych w krajach UE-10. Kupowaliśmy przede wszystkim w Republice Czeskiej i na Węgrzech, a zdynamizowaniu uległy po akcesji do UE nasze zakupy na Łotwie i w Estonii. Do największych naszych partnerów handlowych w eksporcie nadal należą Niemcy, a następnie Wielka Brytania, Holandia i Włochy, zaś w imporcie również Niemcy, Holandia i Włochy, ale także Hiszpania, Francja i Dania. Wyniki w handlu były możliwe dzięki olbrzymiemu postępowi w przetwórstwie produktów pochodzenia zwierzęcego. Pod koniec 2004 roku liczba zakładów, które uzyskały prawo umieszczania swoich produktów na całym rynku Wspólnoty, wynosiła Warto przypomnieć, że kilkanaście miesięcy wcześniej były to pojedyncze zakłady reprezentujące poszczególne branże. Bez wątpienia znaczenie ma tu również wysoka jakość produktów, znane walory smakowe oraz działania promocyjne. Jest to jednak obszar bardzo wrażliwy i wymaga szczególnej troski. 8

9 Pierwszy rok polskiego rolnictwa w UE Obrót nieruchomościami rolnymi W wielu środowiskach głoszono opinie, że po integracji nastąpi gwałtowny wykup ziemi przez cudzoziemców. Z perspektywy kilku miesięcy możemy potwierdzić, że obowiązujące przepisy, ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców oraz ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego skutecznie uniemożliwiają spekulacyjny obrót nieruchomościami rolnymi. W 2004 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzył 414 wniosków o wyrażenie opinii w sprawach wydania zezwolenia na nabycie nieruchomości rolnych. W 332 przypadkach wyraził zgodę (w przypadku spraw wszczętych przed 26 kwietnia 2004 roku) bądź nie zgłosił sprzeciwu (w przypadku spraw wszczętych po 26 kwietnia 2004 roku) na wydanie zezwolenia na nabycie nieruchomości rolnych przez cudzoziemców o łącznym obszarze nieco ponad 1260 ha, co daje średnio około 3 ha na jedno zezwolenie. Należy przy tym podkreślić, że znaczna część tej powierzchni przypada na transakcje łączenia spółek będących już własnością cudzoziemców i należących do tej samej grupy kapitałowej. W przypadku 61 wniosków Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie wyraził zgody bądź zgłosił sprzeciw na nabycie 2652 ha gruntów rolnych. W 27 przypadkach Minister rozpatrzył pozytywnie i wyraził zgodę bądź nie zgłosił sprzeciwu na nabycie przez cudzoziemców udziałów lub akcji w spółkach, które dysponowały gruntami rolnymi o powierzchni 1055 ha. Natomiast w 7 przypadkach Minister nie wyraził zgody lub zgłosił sprzeciw na zakup akcji lub udziałów w spółkach, które dysponowały gruntami rolnymi o powierzchni 827 ha. * * * Jedną z głównych barier rozwojowych polskiego rolnictwa jest niedostatek kapitału. Jest to zjawisko typowe dla wszystkich państw Europy Środkowo-Wschodniej. W rolnictwie, w ostatniej dekadzie, tylko 9-10% gospodarstw rolnych wykazywało zdolność do akumulacji. Złożyły się na to: niekorzystne relacje cenowe, pogarszający się wskaźnik nożyc cen, niski poziom wsparcia rolnictwa oraz wysoki koszt kredytów. Brak środków na akumulację ograniczał możliwości rozwoju wielu gospodarstwom. Dlatego też następująca obecnie stabilizacja makroekonomiczna oraz członkostwo w UE stwarzają możliwości skierowania do polskiego sektora rolnego i na rozwój terenów wiejskich większej ilości środków niż kiedykolwiek przedtem. Przyjęte w 2003 roku w Luksemburgu zmiany WPR wspierają wielofunkcyjny charakter rolnictwa, a więc taki, jaki występuje obecnie w Polsce. Nowa reforma WPR będzie w większym stopniu uwzględniać oczekiwania konsumentów i podatników, dając jednocześnie rolnikom swobodę wyboru kierunku produkcji uwzględniającą wymagania rynku. Zerwanie powiązań między płatnościami dla rolników a wielkością oraz rodzajem produkcji poprzez wprowadzenie jednolitej płatności na gospodarstwo poprawi konkurencyjność i zwiększy orientację rynkową producentów rolnych, a jednocześnie zapewni konieczną stabilizację dochodów rolniczych. Jako pełnoprawny członek Unii mamy prawo nie tylko opiniować propozycje reform i nowych rozwiązań, ale także zgłaszać propozycje. Korzystamy z tego. Aktywnie uczestniczymy w dyskusji nad nową perspektywą finansową lat , nad uregulowaniami na rynku cukru, skrobi, owoców i warzyw. Oczywiście w ciągu jednego roku czy nawet kilku najbliższych lat nie jesteśmy w stanie pokonać dystansu, jaki dzieli naszych rolników od producentów dawnej UE-15, ale możemy skutecznie niwelować te różnice. 9

10 ARR Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR Waldemar Sochaczewski Zastępca Prezesa ARR Agencja Rynku Rolnego uczestniczy w regulacji rynku produktów rolnych, realizując mechanizmy Wspólnej Polityki Rolnej. Zgodnie z przepisami obowiązującymi na terenie Wspólnoty Europejskiej, uczestnictwo w mechanizmach WPR wymaga składania zabezpieczeń. Zadaniem zabezpieczeń jest zagwarantowanie Agencji Rynku Rolnego prawidłowego wywiązania się uczestników mechanizmów WPR (przedsiębiorców) z zobowiązań nałożonych przez dany mechanizm, co jest z kolei niezbędne do ubiegania się o zwrot poniesionych wydatków ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Akty prawne Unijne Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 2220/85 z 22 lipca 1985 roku ustanawiające wspólne, szczegółowe zasady stosowania systemu zabezpieczeń w odniesieniu do produktów rolnych wraz z następującymi zmianami: 31987R1181 (Dz.U. WE L 113 z , str. 31) 31989R3745 (Dz.U. WE L 364 z , str. 54) 31993R3403 (Dz.U. WE L 310 z , str. 4) 31999R1932 (Dz.U. WE L 240, , str. 11) 32004R0673 (Dz.U. UE L 105 z , str.17). Krajowe Ustawa z 22 grudnia 2004 roku o zmianie ustawy o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. nr 14, poz. 114 i 115). Rozporządzenie Ministra Finansów z 19 sierpnia 2004 roku w sprawie wykazu gwarantów uprawnionych do udzielania gwarancji składanych jako zabezpieczenie pokrycia kwot wynikających z długów celnych (Dz.U. nr 194, poz. 1987). Rozporządzenie Ministra Finansów z 21 kwietnia 2004 roku w sprawie współpracy pomiędzy instytucjami finansowymi upoważnionymi do gwarantowania długów celnych a Agencją Rynku Rolnego (Dz.U. nr 78, poz. 733). Powstanie systemu zabezpieczeń zapewnia sprawną ewidencję i zarządzanie zabezpieczeniami. Komórką organizacyjną odpowiedzialną za prawidłowość zapisów w rejestrach zabezpieczeń jest Dział Zabezpieczeń i Gwarancji (DZiG) w Biurze Finansowo-Księgowym ARR. Pozostałymi uczestnikami systemu zabezpieczeń są: Biura operacyjne oraz sekcje oddziałów terenowych, odpowiedzialne za autoryzację poleceń realizowanych przez DZiG. Przedsiębiorcy będący właścicielami środków zdeponowanych w ARR oraz 10

11 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR wnioskodawcami gwarancji składanych w Agencji. Są oni odpowiedzialni za utrzymywanie poziomu zabezpieczeń odpowiedniego do zobowiązań podjętych w ramach uczestnictwa w mechanizmach WPR (wymagania co do poziomu zabezpieczeń Agencja określa we właściwych warunkach ofertowych i broszurach informacyjnych dla danego mechanizmu). Gwaranci instytucje finansowe wymienione w załączniku do rozporządzenia Ministra Finansów z 19 sierpnia 2004 roku w sprawie wykazu gwarantów uprawnionych do udzielania gwarancji składanych jako zabezpieczenie pokrycia kwot wynikających z długów celnych (Dz.U. nr 194, poz z 2004 roku), które podpisały umowę z Agencją są uprawnione do udzielania gwarancji zabezpieczających prawidłową realizację mechanizmów WPR. Wyciąg z Rejestru Uznanych Gwarantów Agencji Rynku Rolnego (aktualny na 22 marca 2005) Lista instytucji finansowych, które podpisały z Agencją Rynku Rolnego umowę, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z 21 kwietnia 2004 roku w sprawie współpracy pomiędzy instytucjami finansowymi upoważnionymi do gwarantowania długów celnych a Agencją Rynku Rolnego (Dz.U. nr 78, poz. 733). 1. RABOBANK POLSKA S.A. 2. DEUTSCHE BANK POLSKA S.A. 3. BANK PRZEMYSŁOWO-HANDLOWY PBK S.A. 4. FORTIS BANK POLSKA S.A. 5. TOWARZYSTWO UBEZPIECZEŃ I REASEKURACJI CIGNA STU S.A. 6. ABN AMRO BANK (POLSKA) S.A. 7. RAIFFEISEN BANK POLSKA S.A. 8. BANK MILLENNIUM S.A. 9. TOWARZYSTWO UBEZPIECZEŃ ALLIANZ POLSKA S.A. 10. ING BANK ŚLĄSKI S.A. 11. BRE BANK S.A. 12. SOCIETE GENERALE S.A. ODDZIAŁ W POLSCE 13. BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. 14. POWSZECHNY ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPÓŁKA AKCYJNA 15. BANK GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ S.A. 16. NORDEA BANK POLSKA S.A. 17. CALYON BANK POLSKA S.A. 18. SOPOCKIE TOWARZYSTWO UBEZPIECZEŃ ERGO HESTIA S.A. 19. BNP PARIBAS POLSKA S.A. 20. GOSPODARCZY BANK WIELKOPOLSKI S.A. 21. DZ BANK POLSKA S.A. 22. KREDYT BANK S.A. 23. DANSKE BANK POLSKA S.A. 24. BANK ZACHODNI WBK S.A. 25. BANK POLSKIEJ SPÓŁDZIELCZOŚCI SPÓŁKA AKCYJNA 26. BANK OCHRONY ŚRODOWISKA S.A. 27. GETIN BANK S.A. 11

12 ARR Umowę z Agencją Rynku Rolnego mogą podpisać instytucje finansowe wymienione w załączniku do rozporządzenia Ministra Finansów z 19 sierpnia 2004 roku w sprawie wykazu gwarantów uprawnionych do udzielania gwarancji składanych jako zabezpieczenie pokrycia kwot wynikających z długów celnych (Dz.U. nr 194, poz. 1987). Zgodnie z art. 8. rozporządzenia KE nr 2220/1985, Agencja Rynku Rolnego akceptuje dwie formy zabezpieczenia mechanizmów WPR: - zabezpieczenia gotówkowe w formie depozytów, - gwarancje instytucji finansowych. Warunkiem zarejestrowania przez ARR zabezpieczenia jest posiadanie przez składającego zabezpieczenie numeru Centralnego Rejestru Przedsiębiorców (CRP) prowadzonego przez Agencję. Zgodnie z rozporządzeniem KE nr 2220/1985, zabezpieczenia mogą dotyczyć pojedynczego zobowiązania lub wielu zobowiązań, w związku z czym mogą mieć one charakter pojedynczy lub zbiorczy. Wszystkie zabezpieczenia składane na poczet realizacji mechanizmów WPR w formie depozytu gotówkowego traktowane są przez Agencję jako zabezpieczenia zbiorcze. Oznacza to, że każdy depozyt gotówkowy, jak również gwarancja zbiorcza (jeśli pozwala na to przedmiot gwarancji oraz termin ważności) mogą być wykorzystywane w wielu programach jednego mechanizmu lub w wielu mechanizmach. Przedsiębiorca jest zobowiązany do zapewnienia odpowiedniego poziomu zabezpieczeń, tak aby pokrywały wszystkie zobowiązania, których się podjął lub zamierza podjąć się w najbliższym czasie w ramach uczestnictwa w mechanizmach WPR. Agencja nie odpowiada za odrzucenie wniosku o uczestnictwo w określonym programie lub mechanizmie WPR spowodowane niezłożeniem przez przedsiębiorcę wymaganego zabezpieczenia, niewystarczającym poziomem zabezpieczenia, niezłożeniem zabezpieczenia we właściwym czasie czy też pojawieniem się innych przyczyn powodujących, że zabezpieczenie nie może być zaakceptowane przez Agencję. Zabezpieczenia gotówkowe Składanie Agencja akceptuje zabezpieczenia gotówkowe wyłącznie w formie depozytu gotówkowego składanego na wydzielony rachunek bankowy ARR. Nr Narodowy Bank Polski, Oddział Okręgowy w Warszawie ul. Powstańców Warszawy Warszawa Dla tego rachunku Agencja Rynku Rolnego wymaga precyzyjnego określenia na przelewie bankowym/dowodzie wpłaty tytułu dokonywanej wpłaty. Podczas wypełniania formularza polecenia przelewu lub wpłaty zaleca się wypełnienie pola tytuł wpłaty/przelewu następującą treścią: Wniesienie nowego zabezpieczenia: 12

13 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR Tytuł: Numer ARR; zabezpieczenie WPR Zapłata należności na podstawie wezwania: Tytuł: Numer ARR; przejęcie zabezpieczenia WPR; numer wezwania do zapłaty Zapłata z tytułu naliczonych odsetek: Tytuł: Numer ARR; spłata odsetek; numer noty odsetkowej Zapłata należności z tytułu gwarancji: Tytuł: Numer ARR; realizacja gwarancji WPR; numer wezwania do gwaranta W przypadku niezastosowania się do powyższych zaleceń identyfikacja wpłaty i jej uznanie może zostać opóźnione. Właściwy numer rachunku podawany jest każdorazowo w warunkach ofertowych i broszurach informacyjnych dotyczących mechanizmów, w których złożenie zabezpieczenia jest obowiązkowe. W celu sprawnej obsługi zabezpieczeń przedsiębiorca powinien odpowiednio wcześniej zapewnić właściwy poziom zabezpieczeń dla planowanych przez niego działań. Agencja zaleca, aby wpłaty gotówkowe były dokonywane przynajmniej 5 dni przed złożeniem przez przedsiębiorcę wniosku. Agencja nie ponosi odpowiedzialności za błędne wpłaty i przelewy. Wykorzystanie Wszystkie zarejestrowane środki gotówkowe przedsiębiorcy mogą być wykorzystywane w dowolnym mechanizmie WPR administrowanym przez Agencję. Zwrot zabezpieczenia Zabezpieczenia gotówkowe są zwracane wyłącznie na pisemny wniosek przedsiębiorcy, którego środki są własnością. W celu zwrotu środków gotówkowych przedsiębiorca jest zobowiązany do prawidłowego wypełnienia wniosku o zwrot zabezpieczenia (wniosek powinien być wypełniony drukowanymi literami), którego wzór stanowi załącznik nr 5. Formularze wniosków można otrzymać w Centrali Agencji lub wydrukować ze strony internetowej ARR ( Wniosek o zwrot zabezpieczenia nie może być składany elektronicznie. Agencja zwróci tylko takie środki, które nie są wykorzystywane. Na wniosku o zwrot zabezpieczenia należy podać numer rachunku bankowego identyczny z aktualnym numerem rachunku zarejestrowanym w Centralnym Rejestrze Przedsiębiorców. Agencja nie dokonuje zwrotów na inne rachunki. Od środków zdeponowanych na rachunku wyznaczonym do obsługi zabezpieczeń przedsiębiorca nie otrzymuje odsetek. Przedsiębiorca ponosi pełną odpowiedzialność za prawidłowe wypełnienie wniosku o zwrot. W przypadku odrzucenia wniosku o zwrot zabezpieczenia Agencja niezwłocznie informuje wnioskodawcę o powodach tej decyzji. Przedsiębiorca powinien ponownie złożyć prawidłowo wypełniony wniosek. Do wniosku o zwrot zabezpieczenia przedsiębiorca jest zobowiązany (każdorazowo) dołączyć: aktualny odpis z Krajowego Rejestru Sądowego lub kserokopię tego dokumentu potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy lub notariusza z zaznaczeniem daty potwierdzenia bądź 13

14 ARR Wniosek o zwrot zabezpieczenia 1 Numer nadaje Dział Zabezpieczeń i Gwarancji w Biurze Finansowo-Księgowym ARR. 2 Pierwsze dwie kratki należy wypełnić w przypadku rachunków bankowych w bankach zagranicznych (tj. poza terytorium Rzeczpospolitej Polskiej). 3 Proszę wypełnić w przypadku, gdy zwrot ma dotyczyć zabezpieczenia zwalnianego na skutek realizacji wniosku o zmianę formy zabezpieczenia. 14

15 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR kserokopię aktualnego zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy lub notariusza z zaznaczeniem daty potwierdzenia oraz kartę wzorów podpisów osób upoważnionych do podpisywania wniosku o zwrot zabezpieczenia lub kserokopię tej karty potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy lub notariusza z zaznaczeniem daty potwierdzenia. Wnioski o zwrot zabezpieczenia, które nie są złożone wraz z ww. załącznikami zostają odrzucone. Zabezpieczenia gwarancyjne Gwarancje instytucji finansowych są drugą formą zabezpieczeń finansowych akceptowanych przez Agencję w ramach realizacji mechanizmów WPR. Gwaranci Agencja akceptuje gwarancje udzielone wyłącznie przez gwarantów wymienionych w załączniku do rozporządzenia Ministra Finansów z 19 sierpnia 2004 roku w sprawie wykazu gwarantów uprawnionych do udzielania gwarancji składanych jako zabezpieczenie pokrycia kwot wynikających z długów celnych (Dz.U. nr 194, poz. 1987), którzy podpisali z Agencją Rynku Rolnego umowę regulującą zasady współpracy. Jeżeli przedsiębiorca chce zlecić udzielenie gwarancji instytucji finansowej znajdującej się w wykazie Ministra Finansów (o którym mowa w rozporządzeniu z 19 sierpnia 2004 roku), która nie podpisała jeszcze umowy z Agencją Rynku Rolnego w zakresie współpracy w ramach obsługi mechanizmów WPR, to instytucja ta może w każdej chwili zgłosić się do Agencji i podpisać umowę o współpracy. Gwarancje powinny być składane na formularzach gwarancji transakcji pojedynczej lub zbiorczej, które określa załącznik nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Finansów z 21 kwietnia 2004 roku w sprawie współpracy pomiędzy instytucjami finansowymi upoważnionymi do gwarantowania długów celnych a Agencją Rynku Rolnego (Dz.U. nr 78, poz. 733); formularze te dostępne są również w serwisie internetowym Agencji. Gwarancje transakcji pojedynczej Gwarancja transakcji pojedynczej jest rozumiana jako gwarancja udzielana Agencji przez instytucję finansową, która obejmuje transakcję jednostkową. Jest prostszym wariantem zabezpieczenia gwarancyjnego i zabezpiecza wyłącznie wykonanie zobowiązań, których podejmuje się przedsiębiorca, składając w Agencji konkretną ofertę lub konkretny wniosek. Korzystanie z tego rodzaju gwarancji zalecane jest przedsiębiorcom uczestniczącym w pojedynczych mechanizmach, które realizowane są bardzo rzadko. 15

16 ARR (pieczęć instytucji finansowej) (miejsce i data wystawienia) Gwarancja zbiorcza nr (numer gwarancji) Gwarant: (nazwa gwaranta) (numer RUG) (siedziba gwaranta) Wnioskodawca: (nazwa wnioskodawcy) (numer CRP 6 ) (numer NIP) (numer REGON lub PESEL wnioskodawcy) (siedziba wnioskodawcy) Beneficjent: Agencja Rynku Rolnego ul. Nowy Świat 6/ Warszawa Rodzaj gwarancji [gwarancja przetargowa, zwrotu zaliczki, dobrego wykonania umowy, wykonania pozwolenia i inne zgodnie z mechanizmami WPR] Przedmiot gwarancji (nazwa mechanizmu WPR i/lub nazwa programu i/lub opis słowny) Maksymalna kwota gwarantowana (PLN) ,99 PLN Maksymalna kwota gwarantowana słownie {xxxxxxxxxx} PLN Termin ważności dd.mm.rrrr-dd.mm.rrrr 7 1. Gwarant zobowiązuje się nieodwołalnie, bezwarunkowo i bezzwłocznie do zapłacenia na rzecz ARR z siedzibą w na jej rachunek, każdej kwoty do maksymalnej wysokości kwoty gwarantowanej na pierwsze pisemne żądanie zawierające oświadczenie, że Wnioskodawca nie wywiązał się ze swoich zobowiązań wynikających z uczestnictwa w mechanizmie WPR (nazwa mechanizmu), którego wykonanie zabezpieczała niniejsza gwarancja. 2. Każde żądanie Agencji Rynku Rolnego będzie wysłane na adres Gwaranta [nazwa i adres Gwaranta] 3. Gwarant zobowiązuje się do zapłaty żądanej sumy w terminie 30 dni od dnia otrzymania przez Gwaranta żądania zapłaty. Gwarant i Wnioskodawca ponoszą solidarnie odpowiedzialność za zobowiązania objęte gwarancją. 16

17 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR 4. Gwarant, na wniosek Wnioskodawcy i za zgodą Agencji Rynku Rolnego, może zwiększyć lub zmniejszyć wartość Gwarancji pojedynczej poprzez przedłożenie aneksu do gwarancji. Jednakże wartość całkowita niniejszej Gwarancji nie może być mniejsza niż ogólna wartość należnych i/lub nieuregulowanych zobowiązań przypisanych do Gwarancji pojedynczej. 5. Gwarancja wygasa, gdy: 1) do czasu upływu terminu ważności Agencja Rynku Rolnego nie zgłosiła żądania zapłaty, 2) świadczenia Gwaranta osiągną maksymalną kwotę gwarantowaną, 3) nastąpi zwrot oryginału niniejszej Gwarancji. 6. Gwarant podejmuje się powiadomić Agencję Rynku Rolnego na piśmie o wszelkich zmianach adresu w terminie 14 dni od zajścia takiej zmiany. 7. Gwarancja powinna być zwrócona do Gwaranta niezwłocznie po upływie terminu jej ważności, jednakże zobowiązanie z tytułu gwarancji wygasa również z upływem terminu jej ważności, mimo niezwrócenia jej Gwarantowi. 8. Niniejsza Gwarancja jest udzielona jedynie na rzecz Agencji Rynku Rolnego i jest nieprzenoszalna. 9. Do niniejszej Gwarancji stosuje się przepisy prawa polskiego. 10. Wszelkie spory z tytułu niniejszej Gwarancji rozstrzygane będą przez sąd właściwy dla siedziby ARR. Imię i nazwisko pełnomocnika Podpis pełnomocnika Imię i nazwisko pełnomocnika Podpis pełnomocnika... Pieczęć firmowa Gwaranta 4 Centralny Rejestr Przedsiębiorców, o którym mowa w rozdziale 3. ustawy z 11 marca 2004 r. Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych. 5 Gwarancja obowiązuje na czas określony. 17

18 ARR Dając zlecenie udzielenia gwarancji transakcji pojedynczej, w opisie przedmiotu gwarancji należy dokładnie podać: symbol mechanizmu WPR nazwę mechanizmu WPR rodzaj zabezpieczenia (przetarg, zaliczka, wykonanie umowy, wykonanie pozwolenia i inne, zgodnie z mechanizmami WPR) nazwę programu oraz opis słowny np. podstawa prawna. Powyższe informacje są udostępniane w biurze operacyjnym obsługującym dany mechanizm. Gwarancję transakcji pojedynczej na polecenie przedsiębiorcy przesyła gwarant do Centrali Agencji (Agencja Rynku Rolnego, ul. Nowy Świat 6/12, Warszawa). Jeśli z jakichś powodów gwarancja nie może być zaakceptowana przez Agencję, to ARR informuje o tym przedsiębiorcę i gwaranta, podając przyczyny nieprzyjęcia gwarancji. Ze względu na czas potrzebny na rejestrację i weryfikację gwarancji właściwe jest wystąpienie o jej udzielenie z właściwym wyprzedzeniem. Gwarancja transakcji pojedynczej jest wykorzystywana od momentu pozytywnego rozpatrzenia wniosku lub oferty przez biuro operacyjne bądź oddział terenowy i zablokowania gwarancji na poczet zabezpieczenia prawidłowej realizacji mechanizmu określonego w przedmiocie gwarancji. Termin ważności gwarancji transakcji pojedynczej zależy od długości trwania mechanizmu; powinien on obejmować maksymalny czas trwania mechanizmu wraz z jego pełnym rozliczeniem oraz dodatkowo 90 dni na dochodzenie ewentualnych roszczeń przez Agencję. Informacje te należy uaktualniać, korzystając z materiałów opracowanych i wydawanych przez biuro odpowiedzialne za realizację mechanizmu oraz konsultować z właściwym biurem operacyjnym odpowiedzialnym za obsługę danego mechanizmu. Gwarancja transakcji pojedynczej zostaje zwrócona gwarantowi po wykorzystaniu jej w danym mechanizmie lub upływie terminu ważności oraz na pisemny wniosek przedsiębiorcy. Zwrot na wniosek przedsiębiorcy może nastąpić wyłącznie w przypadku jego zaakceptowania. O akceptacji bądź odrzuceniu wniosku przedsiębiorca jest informowany pisemnie przez Dział Zabezpieczeń i Gwarancji. Wniosek o zwrot zabezpieczenia nie zostanie zaakceptowany, jeśli gwarancja jest wykorzystywana. Do wniosku o zwrot zabezpieczenia gwarancyjnego przedsiębiorca zobowiązany jest (każdorazowo) dołączyć: aktualny odpis z Krajowego Rejestru Sądowego lub kserokopię tego dokumentu potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy lub notariusza z zaznaczeniem daty potwierdzenia bądź kserokopię aktualnego zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy lub notariusza z zaznaczeniem daty potwierdzenia oraz kartę wzorów podpisów osób upoważnionych do podpisywania wniosku o zwrot zabezpieczenia lub kserokopię tej karty potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy lub notariusza z zaznaczeniem daty potwierdzenia. 18

19 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR Wnioski o zwrot zabezpieczenia, które nie są złożone wraz z ww. załącznikami zostają odrzucone. Gwarancja zbiorcza Gwarancja zbiorcza jest gwarancją udzieloną Agencji przez instytucję finansową, która obejmuje zabezpieczenie każdej transakcji w ramach sumy gwarantowanej. Gwarancja zbiorcza jest dogodną formą zabezpieczenia dla przedsiębiorców aktywnie uczestniczących w wielu mechanizmach WPR lub w jednym mechanizmie, w ramach którego programy są często uruchamiane. Ten wariant gwarancji może obejmować dowolną ilość mechanizmów lub programów w ramach jednego mechanizmu. Jest ona na ogół udzielana na okres dłuższy niż gwarancja transakcji pojedynczej. Składając zlecenie udzielenia gwarancji zbiorczej, w opisie przedmiotu gwarancji należy dokładnie podać: symbol mechanizmu WPR nazwę mechanizmu WPR rodzaj zabezpieczenia (przetarg, zaliczka, wykonanie umowy, wykonanie pozwolenia i inne, zgodnie z mechanizmami WPR) nazwę programu (regulacji) opis słowny np. podstawa prawna. Powyższe informacje są udostępniane w biurze operacyjnym obsługującym dany mechanizm. Gwarancję zbiorczą na zlecenie przedsiębiorcy składa gwarant w Centrali Agencji (Agencja Rynku Rolnego, ul. Nowy Świat 6/12, Warszawa). Jeśli z jakichś powodów gwarancja nie może być zaakceptowana przez Agencję, to ARR informuje o tym przedsiębiorcę i gwaranta, podając przyczyny nieprzyjęcia gwarancji. Ze względu na czas potrzebny na rejestrację i weryfikację gwarancji właściwe jest wystąpienie o jej udzielenie z właściwym wyprzedzeniem. Gwarancja zbiorcza może być wykorzystywana w dowolnym mechanizmie lub kilku mechanizmach zapisanych w przedmiocie gwarancji. Każde zaakceptowane przez DZiG polecenie zablokowania zabezpieczenia, w którym wskazano gwarancję zbiorczą, zmniejsza kwotę gwarancji do wykorzystania. Kwota ta może ulec zwiększeniu wyłącznie po zwolnieniu blokady, tj. po stwierdzeniu, że przedsiębiorca wypełnił wszystkie zobowiązania, których realizację zabezpieczała dana blokada. Termin ważności gwarancji zbiorczej zależy od długości trwania mechanizmów objętych gwarancją; powinien on obejmować maksymalny czas trwania mechanizmów wraz z ich pełnym rozliczeniem oraz dodatkowo 90 dni na dochodzenie ewentualnych roszczeń przez Agencję. Informacje te należy uaktualniać, korzystając z materiałów opracowanych i wydawanych przez biuro odpowiedzialne za realizację mechanizmu oraz konsultować z właściwym biurem operacyjnym odpowiedzialnym za obsługę danego mechanizmu. Gwarancja zbiorcza jest zwracana gwarantowi po upływie terminu ważności oraz na pisemny wniosek przedsiębiorcy. Jednak zwrot na wniosek przedsiębiorcy może nastąpić wyłącznie w przypadku, gdy Agencja zaakceptuje wniosek. O akceptacji bądź odrzuceniu wniosku przedsiębiorca/gwarant jest informowany pisemnie. Agencja nie zwróci gwarancji na wniosek przedsiębiorcy lub gwaranta, jeśli gwarancja jest wykorzystywana. 19

20 ARR (pieczęć instytucji finansowej) (miejsce i data wystawienia) Gwarancja zbiorcza nr (numer gwarancji) Gwarant: (nazwa gwaranta) (numer RUG) (siedziba gwaranta) Wnioskodawca: (nazwa wnioskodawcy) (numer CRP 6 ) (numer NIP) (numer REGON lub PESEL wnioskodawcy) (siedziba wnioskodawcy) Beneficjent: Agencja Rynku Rolnego ul. Nowy Świat 6/ Warszawa Rodzaj gwarancji [gwarancja przetargowa, zwrotu zaliczki, dobrego wykonania umowy, wykonania pozwolenia i inne zgodnie z mechanizmami WPR] Przedmiot gwarancji (nazwa mechanizmu WPR i/lub nazwa programu i/lub opis słowny) Maksymalna kwota gwarantowana (PLN) ,99 PLN Maksymalna kwota gwarantowana słownie {xxxxxxxxxx} PLN Termin ważności dd.mm.rrrr-dd.mm.rrrr 7 1. Gwarant zobowiązuje się nieodwołalnie, bezwarunkowo i bezzwłocznie do zapłacenia na rzecz ARR z siedzibą w na jej rachunek, każdej kwoty do maksymalnej wysokości kwoty gwarantowanej na pierwsze pisemne żądanie zawierające oświadczenie, że Wnioskodawca nie wywiązał się ze swoich zobowiązań wynikających z uczestnictwa w mechanizmie WPR (nazwa mechanizmu), którego wykonanie zabezpieczała niniejsza gwarancja. 2. Każde żądanie Agencji Rynku Rolnego będzie wysłane na adres Gwaranta [nazwa i adres Gwaranta] 3. Gwarant zobowiązuje się do zapłaty żądanej sumy w terminie 30 dni od dnia otrzymania przez Gwaranta żądania zapłaty. Gwarant i Wnioskodawca ponoszą solidarnie odpowiedzialność za zobowiązania objęte gwarancją. 20

21 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR 4. Gwarant, na wniosek Wnioskodawcy i za zgodą Agencji Rynku Rolnego, może zwiększyć lub zmniejszyć wartość Gwarancji pojedynczej poprzez przedłożenie aneksu do gwarancji. Jednakże wartość całkowita niniejszej Gwarancji nie może być mniejsza niż ogólna wartość należnych i/lub nieuregulowanych zobowiązań przypisanych do Gwarancji pojedynczej. 5. Gwarancja wygasa, gdy: 1) do czasu upływu terminu ważności Agencja Rynku Rolnego nie zgłosiła żądania zapłaty, 2) świadczenia Gwaranta osiągną maksymalną kwotę gwarantowaną, 3) nastąpi zwrot oryginału niniejszej Gwarancji. 6. Gwarant podejmuje się powiadomić Agencję Rynku Rolnego na piśmie o wszelkich zmianach adresu w terminie 14 dni od zajścia takiej zmiany. 7. Gwarancja powinna być zwrócona do Gwaranta niezwłocznie po upływie terminu jej ważności, jednakże zobowiązanie z tytułu gwarancji wygasa również z upływem terminu jej ważności, mimo niezwrócenia jej Gwarantowi. 8. Niniejsza Gwarancja jest udzielona jedynie na rzecz Agencji Rynku Rolnego i jest nieprzenoszalna. 9. Do niniejszej Gwarancji stosuje się przepisy prawa polskiego. 10. Wszelkie spory z tytułu niniejszej Gwarancji rozstrzygane będą przez sąd właściwy dla siedziby ARR. Imię i nazwisko pełnomocnika Podpis pełnomocnika Imię i nazwisko pełnomocnika Podpis pełnomocnika... Pieczęć firmowa Gwaranta 6 Centralny Rejestr Przedsiębiorców, o którym mowa w rozdziale 3. ustawy z 11 marca 2004 r. o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych. 7 Gwarancja obowiązuje na czas określony. 21

22 ARR Do wniosku o zwrot zabezpieczenia przedsiębiorca zobowiązany jest (każdorazowo) dołączyć: aktualny odpis z Krajowego Rejestru Sądowego lub kserokopię tego dokumentu potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy lub notariusza z zaznaczeniem daty potwierdzenia bądź kserokopię aktualnego zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez osoby upoważnione 22

23 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR do reprezentowania firmy lub notariusza z zaznaczeniem daty potwierdzenia oraz kartę wzorów podpisów osób upoważnionych do podpisywania wniosku o zwrot zabezpieczenia lub kserokopię tej karty potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy lub notariusza z zaznaczeniem daty potwierdzenia. Wnioski o zwrot zabezpieczenia, które nie są złożone wraz z ww. załącznikami zostaną odrzucone. Zmiana warunków gwarancji Treść gwarancji może ulec zmianie na wniosek przedsiębiorcy wyłącznie za zgodą gwaranta wystawiającego gwarancję oraz Agencji. W szczególności zmianie mogą ulec: dane przedsiębiorcy, przedmiot gwarancji, termin ważności gwarancji, kwota gwarancji. Zmiany w treści gwarancji przesyłane są do Agencji przez gwaranta w postaci aneksu do gwarancji. Agencja Rynku Rolnego informuje gwaranta oraz przedsiębiorcę o przyjęciu/odrzuceniu aneksu do gwarancji. Operacje na zabezpieczeniach wykorzystanie zabezpieczeń W ramach funkcjonowania Systemu Obsługi Zabezpieczeń biura operacyjne uprawnione są do wystawiania poleceń, które realizowane są w Dziale Zabezpieczeń i Gwarancji w Centrali Agencji Rynku Rolnego. Poleceniami tymi są, m.in.: polecenie zablokowania zabezpieczenia polecenie zwolnienia zabezpieczenia polecenie przejęcia zabezpieczenia polecenie zmiany formy zabezpieczenia. Blokowanie zabezpieczeń Operacja blokowania zabezpieczenia ma na celu przypisanie danego zabezpieczenia lub kilku zabezpieczeń do konkretnego wniosku lub oferty. W efekcie ustanawiana jest blokada właściwych zabezpieczeń, a zablokowana kwota nie może być wykorzystywana przez inne komórki organizacyjne Agencji. Zwalnianie zabezpieczeń Polecenie zwolnienia zostaje przeprowadzane zawsze na zakończenie procesu realizacji programu danego mechanizmu WPR, tj. po jego rozliczeniu. Polecenie to zawsze dotyczy zablokowanej kwoty, która nie ulega przepadkowi. Operacja zwalniania zabezpieczenia powoduje zwolnienie podanej kwoty z danej blokady. W efekcie środki zwolnione zwiększają wartość środków dostępnych. Kwota, która została zwolniona nie będzie przedmiotem roszczenia ze strony Agencji pod warunkiem, że nie doszło do żadnych nieprawidłowości lub nadużyć ze strony przedsiębiorcy. Przejmowanie zabezpieczeń Proces przejęcia zabezpieczenia rozpoczyna się na podstawie decyzji o przepadku zabezpieczenia. Decyzję o przepadku zabezpieczenia podejmuje biuro operacyjne, przesyłając do DZiG polecenie przejęcia zabezpieczenia. W momencie wszczęcia procedury przejęcia 23

24 ARR w przypadku, gdy zabezpieczeniem była gwarancja instytucji finansowej, do przedsiębiorcy przesyłane jest pierwsze wezwanie do zapłaty (w terminie 14 dni od daty otrzymania wezwania). Po 14 dniach przedsiębiorca jest wzywany do zapłaty po raz drugi (jest to ostateczne wezwanie do zapłaty). Jeśli przedsiębiorca nie zapłaci żądanej kwoty w ciągu 30 dni od daty otrzymania pierwszego wezwania, Agencja wzywa do zapłaty gwaranta, który udzielił przedsiębiorcy gwarancji. W przypadku, gdy przejęcia zabezpieczenia należy dokonać z zabezpieczenia złożonego w formie depozytu gotówkowego Agencja przejmuje wskazaną przez właściwe biuro operacyjne kwotę zabezpieczenia, bez uprzedniego wzywania przedsiębiorcy do zapłaty. Przedsiębiorca jest informowany każdorazowo o przejęciu zabezpieczenia przez Agencję. Zmiana formy zabezpieczenia Operacja zmiany formy zabezpieczenia daje przedsiębiorcom możliwość aktywnego monitorowania wykorzystania zabezpieczeń składanych do Agencji na poczet zabezpieczenia mechanizmów WPR. W celu przeprowadzenia zmiany formy zabezpieczenia należy złożyć do właściwego biura operacyjnego pismo z prośbą o zmianę formy zabezpieczenia (zablokowanie nowego zabezpieczenia i zwolnienie dotychczasowego zabezpieczenia). Korzystanie ze zmiany formy zabezpieczenia zalecane jest w przypadku, gdy przedsiębiorca zechce wycofać zabezpieczenie, które zostało zablokowane a w jego miejsce wykorzystać inne zabezpieczenie, które zdaniem przedsiębiorcy jest dla niego dogodniejsze. Przedsiębiorca może również przeprowadzić zmianę formy zabezpieczenia gdy stwierdzi, że zabezpieczenia złożone w Agencji nie są wykorzystywane optymalnie z punktu widzenia przedsiębiorcy. Informację na temat wykorzystania zabezpieczeń przedsiębiorca otrzymuje w raporcie: Informacja o stanie zabezpieczeń. Zamiana zabezpieczenia: 1) gotówkowego na gwarancję instytucji finansowej w momencie składania pisemnej prośby o dokonanie zamiany formy zabezpieczenia skierowanej do właściwego biura operacyjnego w Agencji powinna być uznana gwarancja instytucji finansowej, która ma zabezpieczyć zamieniane środki gotówkowe; 2) gwarancji instytucji finansowej na zabezpieczenie gotówkowe w momencie składania pisemnej prośby o dokonanie zamiany formy zabezpieczenia skierowanej do właściwego biura operacyjnego na koncie Agencji przeznaczonym do obsługi zabezpieczeń powinny znaleźć się środki finansowe, które w pełni pokryją kwotę z dyspozycji zamiany. Po wykonaniu zamiany formy zabezpieczenia przedsiębiorca (jeżeli chce zwrotu zabezpieczenia zmienianego) powinien złożyć w Kancelarii Ogólnej lub przesłać pocztą wniosek o zwrot zabezpieczenia (tryb postępowania taki, jak w przypadku zwrotu gwarancji transakcji pojedynczej i zbiorczej oraz zabezpieczenia gotówkowego). Informowanie o stanie zabezpieczeń Przedsiębiorca może otrzymać informację o stanie zabezpieczeń na pisemny wniosek. Wniosek o przesłanie informacji o stanie zabezpieczeń powinien zostać złożony na obowiązującym formularzu, którego wzór można pobrać z serwisu internetowego Agencji. W przypadku akceptacji wniosku Agencja przesyła na adres przedsiębiorcy właściwy raport. 24

25 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR 25

26 ARR 26

27 Zabezpieczenia w ramach mechanizmów WPR 27

28 Unia Europejska Orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości promowanie produktów rolnych oraz wspieranie działalności producentów Agnieszka Rembisz, Kamila Mikucewicz Biuro Współpracy Europejskiej ARR Możliwy zakres działalności państw członkowskich wywierającej bezpośredni lub pośredni wpływ na Jednolity Rynek Europejski 1 ograniczony jest przez szereg przepisów prawodawstwa wspólnotowego, poczynając od Traktatu ustanawiającego WE, a kończąc na szczegółowych przepisach dotyczących wspólnych organizacji poszczególnych rynków rolnych. W ramach zawiłości prawa wspólnotowego można wyodrębnić, między innymi, przepisy dotyczące możliwości realizowania przez kraje członkowskie wsparcia w ramach: działań promocyjnych i informacyjnych na rynku produktów rolnych prowadzonych na terenie państw członkowskich oraz krajów trzecich; działań realizowanych przez grupy producentów finansowanych z utworzonych przez nie funduszy, których wkład podlega dofinansowaniu ze strony państwa członkowskiego oraz budżetu UE; realizacji krajowych programów wsparcia działalności przedsiębiorstw finansowanych z budżetu unijnego, które zgodnie z prawodawstwem UE wymagają notyfikacji w Dzienniku Urzędowym UE. Generalną zasadą udzielania wspomnianych rodzajów wsparcia jest zgodność z zasadami rynku wspólnotowego. Gwarantuje ona zachowanie jednakowych zasad dostępu do rynku wspólnotowego podmiotom ze wszystkich państw członkowskich, brak barier w swobodnym przepływie towarów na terenie Wspólnoty, niezakłócanie działania mechanizmów wspólnych organizacji rynkowych oraz brak możliwości promocji produktów pod szyldem określonego państwa członkowskiego np. dobre bo polskie. Opisane poniżej orzecznictwo ETS dotyczy wybranych spraw związanych ze wspomnianymi formami aktywności państw członkowskich będących podmiotami prawa wspólnotowego. I. Wyrok ETS z 24 listopada 1982 roku w sprawie pomiędzy Komisją Wspólnot Europejskich przeciwko Irlandii 2 Przedmiot orzeczenia Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości w powyższej sprawie toczyło się 1 Jednolity Rynek Europejski oparty został o cztery podstawowe swobody: swobodny przepływ towarów, swobodny przepływ kapitału, swobodny przepływ pracowników oraz swobodny przepływ usług. 2 Sprawa 249/81 Buy Irish, Zb. Orz. 1982, str

29 Orzeczenia ETS w wyniku wniesienia przez Komisję Wspólnot Europejskich skargi przeciwko Irlandii o naruszenie obowiązków traktatowych 3 przez to, że prowadziła kampanię mającą na celu promocję zbytu i nabywania w kraju produktów irlandzkich. Stan faktyczny W styczniu 1978 roku rząd Irlandii przedstawił trzyletni program mający na celu wspieranie produktów krajowych. Głównym założeniem kampanii, którą rozpoczęto na początku 1978 roku, miało być zastąpienie przywozu do 3% łącznych wydatków konsumentów produktami irlandzkimi. Składała się ona z dokładnie przemyślanych inicjatyw, które wspólnie stanowiły zintegrowany program wspierania towarów irlandzkich za pomocą specjalnych propozycji skierowanych do producentów, handlowców i konsumentów. W ramach realizacji tego programu rząd irlandzki zaplanował, między innymi: świadczenie bezpłatnych usług informacyjnych dla konsumentów, którzy chcieliby zasięgnąć informacji o tym, które produkty z danej grupy towarów zostały wyprodukowane w Irlandii i gdzie można je nabyć (shoplink-service), umożliwienie wystawiania w dużym centrum wystawienniczym w Dublinie (prowadzonym przez specjalną Radę Produktów Irlandzkich Irish Good Council) wyłącznie produktów irlandzkich, popieranie stosowania etykiet Guaranteed Irish ( gwarantowane irlandzkie ) dla produktów wyprodukowanych w Irlandii, prowadzenie przez Radę dużej kampanii promocyjnej mającej na celu promowanie produktów krajowych i polegającej w szczególności na publikowaniu i rozprowadzaniu broszur zachęcających do zakupu wyłącznie produktów irlandzkich. W postępowaniu przed Trybunałem rząd irlandzki podnosił, że trzyletni program wprowadzony w Irlandii miał na celu zachęcenie do kupowania produktów irlandzkich, natomiast od momentu, w którym na żądanie Komisji Wspólnot Europejskich zaprzestano prowadzenia shoplink-service oraz działalności wystawienniczej, program przewiduje już tylko kampanię reklamową w prasie i telewizji, publikowanie plakatów i broszur, jak również stosowanie etykiet Guaranteed Irish, a jego celem jest lepsze zapoznanie konsumentów z produktami wytwarzanymi w Irlandii oraz podniesienie ich świadomości co do zależności pomiędzy zbytem tych produktów w Irlandii a problemem bezrobocia. W ocenie rządu Rada była jedynie zjednoczeniem, w ramach którego różne irlandzkie gałęzie gospodarki mogły współpracować w ich wspólnym interesie, natomiast rząd jedynie wspierał ją finansowo i moralnie. Odnosząc się do stanowiska Irlandii Komisja podniosła, że członkowie zarządu byli, zgodnie ze statutem, powoływani przez ministra przemysłu, handlu i energii. W związku z tym Komisja upatrywała w powyższej kampanii środek o skutku podobnym do ograniczeń ilościowych w rozumieniu art. 30. TWE, których wprowadzanie jest kategorycznie zabronione przez 3 Procedura uregulowana jest w art TWE i związana jest z naruszeniem przez państwo członkowskie nie tylko przepisów traktatowych, ale również przepisów prawa wtórnego. Państwa ponoszą odpowiedzialność nie tylko za działania lub zaniechania ich organów rządowych lub administracji, ale również np. jednostek samorządu terytorialnego czy innych podmiotów, na których funkcjonowanie państwo ma wpływ. Wniesienie skargi poprzedzają nieformalne konsultacje Komisji z danym państwem członkowskim mające na celu wyjaśnienie wszystkich okoliczności, po czym, w przypadku braku porozumienia, Komisja kieruje do państwa członkowskiego tzw. wezwanie do zastosowania się, a jeżeli odpowiedź nie jest satysfakcjonująca, Komisja kieruje tzw. umotywowaną opinię, w której przedstawia okoliczności stwierdzonego naruszenia i wzywa do jego usunięcia w przewidzianym terminie. W przypadku, gdy państwo członkowskie nie zastosuje się do zaleceń Komisji, KE może skierować do ETS skargę o naruszenie obowiązków traktatowych. 29

30 Unia Europejska prawo wspólnotowe. Rząd irlandzki twierdził, że prowadzona kampania nie miała ograniczającego wpływu na przywóz, jako że udział produktów irlandzkich w krajowym obrocie uległ obniżeniu. Treść orzeczenia Zgodnie z artykułem 30. TWE ograniczenia ilościowe w przywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym 4 są zakazane między Państwami Członkowskimi. Oznacza to, że państwa członkowskie nie mogą wprowadzać żadnych uregulowań prawnych czy podejmować innych działań, które wpływałyby (nawet potencjalnie) na ograniczenie przywozu lub wywozu towarów. Ograniczenie to odnosi się nie tylko do instytucji i organów państwowych, ale również do podmiotów prowadzących działalność o charakterze publicznym czy też realizujących zadania zlecone przez państwo. Zakaz, co warto podkreślić, wiąże państwa członkowskie a nie podmioty prywatne. Europejski Trybunał Sprawiedliwości wyszedł w swych rozważaniach od okoliczności, że Rada Produktów Irlandzkich została utworzona jako spółka bez kapitału własnego i zarejestrowana zgodnie z prawem krajowym. Zarząd składał się, zgodnie ze statutem, z dziesięciu członków powoływanych przez ministra właściwego do spraw przemysłu, handlu i energii. Minister powoływał również przewodniczącego Rady na okres trzyletni, z możliwością przedłużenia kadencji. W praktyce członkowie zarządu byli wybierani przez ministra w ten sposób, że reprezentowali odnośne obszary irlandzkiej gospodarki. Działalność Rady finansowana była zarówno ze środków rządowych, jak i prywatnego przemysłu. W związku z powyższym ETS stwierdził, że skoro rząd irlandzki powołuje członków zarządu Rady, wspiera ją publicznymi środkami pieniężnymi, które (jak zostało wykazane) pokrywają znaczną część jej wydatków i określa cele kampanii, to nie może twierdzić, że jest ona prowadzona przez podmioty prywatne. Uwzględniając te i inne okoliczności Trybunał stwierdził, że był to program, który można przypisać rządowi Irlandii. W związku z powyższym Trybunał uznał, że środkiem o skutku podobnym do ograniczeń ilościowych jest zachowanie polegające na tym, że rząd danego państwa członkowskiego wprowadza program dotyczący krajowej gospodarki i mogący mieć wpływ na handel pomiędzy państwami członkowskimi, w którym za pomocą kampanii reklamowej i określonych powyżej działań zachęca się do nabywania produktów krajowych oraz jeżeli tego rodzaju działania można przypisać rządowi danego państwa członkowskiego i są one podejmowane w zorganizowanej formie na terenie państwa członkowskiego. Irlandia naruszyła zatem, zdaniem ETS, swoje obowiązki wynikające z przepisów traktatowych. Uwagi W przypadku powyższego orzeczenia na uwagę zasługuje to, że dla oceny stanu faktycznego oraz treści rozstrzygnięcia decydujące znaczenie miał fakt, że państwo miało istotny wpływ na skład, funkcjonowanie i działalność Rady Produktów Irlandzkich, jak również partycypowało w jej finansowaniu. Ze względu na to podejmowane przez nią działania przypisano państwu członkowskiemu w przeciwnym wypadku, gdyby państwo nie miało tego rodzaju wpływu na jej funkcjonowanie, Rada mogłaby w świetle prawa wspólnotowego takie działania prowadzić. 4 Są to środki o skutku podobnym do ograniczeń ilościowych. 30

31 Orzeczenia ETS II. Wyrok ETS z 13 grudnia 2005 roku w sprawie Apple and Pear Development Council przeciwko K. J. Lewis LTD i inni 5 Przedmiot orzeczenia W przedmiotowej sprawie Europejski Trybunał Sprawiedliwości miał, między innymi, rozstrzygnąć: Czy zgodnie z przepisami prawa wspólnotowego dotyczącymi swobody przepływu towarów i dotyczącymi rolnictwa, jak również uregulowaniami wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw państwu członkowskiemu zabrania się podejmowania i/lub utrzymywania w mocy następujących środków ustawodawczych: tworzenia i prowadzenia osoby prawnej (w tym przypadku Rady) działającej na podstawie statutu i realizującej zgodne z prawem krajowym zadania polegające na wspieraniu produkcji owoców, zobowiązywania do zapisywania się do niej producentów, którzy prowadzą działalność w danym obszarze gospodarki (w danym przypadku produkcji jabłek i gruszek) i posiadają plantacje owoców przekraczające ustalone granice minimalne oraz do składania deklaracji i informacji dotyczących ich działalności w tym obszarze, a także do finansowania kosztów administracyjnych i innych wydatków Rady poprzez uiszczanie rocznej opłaty. Czy odnośne przepisy prawa wspólnotowego zabraniają tego typu osobie prawnej: podkreślania w ramach działalności reklamowej szczególnych właściwości owoców produkowanych w danym państwie członkowskim, jak również organizowania kampanii w celu promocji sprzedaży określonych rodzajów owoców ze wskazaniem na ich szczególne właściwości, udzielania w ramach ogólnych zadań doradczych zaleceń dotyczących jakości i prezentacji owoców wprowadzanych do obrotu. Stan faktyczny Apple and Pear Development Council 6 została utworzona rozporządzeniem wydanym na podstawie obowiązujących w Wielkiej Brytanii przepisów z 1947 roku, zgodnie z którymi właściwy minister mógł wydać dla danego obszaru gospodarki zarządzenie przewidujące podjęcie pewnych środków ustawodawczych w celu zwiększenia wydajności lub produktywności tego obszaru. Przed podjęciem takiego kroku prawo zobowiązywało go do wysłuchania opinii podmiotów reprezentatywnych dla danego sektora. Musiał być również przekonany o tym, że większość podmiotów działających w danym obszarze przychylnie odnosi się do tej inicjatywy, co podlegało również sprawdzaniu po urzeczywistnieniu odnośnych środków. W 1966 roku producenci jabłek i gruszek zwrócili się do ministra rolnictwa, rybołówstwa i wyżywienia z prośbą o utworzenie Rady mającej na celu wspieranie ich działalności. Po przeprowadzeniu przewidzianych ustawą wysłuchań minister wydał odpowiednie zarządzenie, które weszło w życie 23 grudnia 1966 roku. Rada składała się z powoływanych przez ministra członków, którymi było ośmiu producentów, dwóch pracowników, dwóch niezależnych członków i dwóch ekspertów w dziedzinie produkcji i sprzedaży. Zadania Rady polegały, między innymi, na: wspieraniu lub przeprowadzaniu badań nad materiałami i przedmiotami wyposażenia, 5 Sprawa 222/82, Zb. Orz. 1983, str Rada, która miała na celu wspieranie produkcji jabłek i gruszek. 31

32 Unia Europejska jak również dotyczących metod produkcji i zaangażowania siły roboczej łącznie z badaniem i rozwijaniem nowych materiałów, metod produkcji itp., wspieraniu lub prowadzeniu naukowych prac badawczych, wpieraniu produkcji i sprzedaży produktów spełniających przewidziane normy, w tym doradztwo w tym zakresie, wspieraniu lub prowadzeniu badań mających na celu ulepszenie metod zbytu i sprzedaży produktów, nad ich możliwym wykorzystaniem, jak również środkami, które służyłyby lepszemu zapoznaniu nabywców w Wielkiej Brytanii z produktami i możliwościami ich wykorzystania, zbieraniu danych statystycznych, przyporządkowywaniu produktów do znaków jakości, rejestracji znaków i zapewnieniu ich ochrony, podejmowaniu kroków mających na celu udostępnianie uzyskanych informacji i działalność doradcza w ramach zakresu działań prowadzonych przez Radę. Odnośni producenci byli zobowiązani do zapisywania się i dostarczania Radzie danych statystycznych oraz informacji o ich działalności, jak również do uiszczania opłaty na prowadzoną przez nią działalność. Spór wynikł na gruncie uiszczania powyższej opłaty, gdy przeciwko trzem producentom Rada wniosła powództwo o jej zapłatę za rok 1980/1981, a ci z kolei wystąpili z roszczeniem wzajemnym o zwrot składek płaconych od roku Podnosili bowiem, że po przystąpieniu Wielkiej Brytanii do Wspólnot Europejskich istnienie Rady narusza prawo wspólnotowe. Będąca przedmiotem sporu opłata była, zdaniem producentów, opłatą o skutku podobnym do cła, a tego typu opłaty zostały zniesione w myśl Aktu o Przystąpieniu. Treść orzeczenia Zgodnie z artykułem 25. TWE cła przywozowe i wywozowe lub opłaty o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi. Zakaz ten stosuje się również do ceł o charakterze fiskalnym. Opłatą o skutku podobnym do cła jest opłata nakładana przez państwo członkowskie w związku z przewozem towaru przez granicę. Orzekając w przedmiotowej sprawie (w trybie orzeczenia wstępnego 7 ) w odniesieniu do zarzutu, iż nałożona na producentów opłata jest opłatą o skutku podobnym do cła, Trybunał podkreślił, że nie jest ona nakładana na produkty przywożone lub wywożone do/z państwa członkowskiego, w związku z czym odnośne przepisy wspólnotowe nie mają do niej zastosowania. Powołując się na wcześniejsze orzecznictwo 8 ETS jednakże podniósł, że nałożona na producentów rolnych opłata jest sprzeczna z przepisami wspólnotowymi dotyczącymi polityki rolnej wówczas, jeżeli poprzez wpływ na kształtowanie cen lub wynikającą z tego możliwą zmianę struktury w przypadku zakładów rolnych powoduje ona, że naruszone zostaje funkcjonowanie mechanizmów przewidzianych w ramach wspólnych organizacji rynków rolnych. Wprawdzie rzeczą sądu krajowego jest orzekanie, czy i ewentualnie jak dalece opłata, co do której ma orzekać, faktycznie wywiera tego rodzaju skutki, jednakże należy zaznaczyć, że jeżeli przeznaczona jest ona na środki promocyjne, które w przeciwnym razie producenci sami musieliby finansować, to na ogół nie może ona wywierać tego rodzaju skutków. 7 Na temat orzeczenia wstępnego por. m.in. Mikucewicz K., Orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości rynek mleka i przetworów mlecznych, Biuletyn Informacyjny ARR, nr 3(165)/2005, str. 43 i nast. 8 Por. Wyrok w sprawie 297/82, Die Samvirkende Danske Landboforeninger, Zb. Orz. 1983, str

33 Orzeczenia ETS W związku z powyższym ETS stanął na stanowisku, że pobieranie krajowej opłaty, nałożonej na producentów, z przeznaczeniem na finansowanie działalności krajowej osoby prawnej podejmowanej w celu wspierania produkcji owoców i warzyw będzie o tyle naruszać prawo wspólnotowe, o ile będzie służyć finansowaniu działalności, która jest sprzeczna z przepisami prawa wspólnotowego. Natomiast jeżeli opłata służy finansowaniu osoby prawnej, której działalność częściowo tylko narusza prawo wspólnotowe, to jest rzeczą sądu krajowego orzeczenie, czy narusza to legalność pobieranej opłaty i czy należy nakazać całkowite lub częściowe zwolnienie z jej pobierania, jak również czy i jak dalece podlega ona zwrotowi oraz jak dalece temu roszczeniu mogą być przeciwstawione bezpośrednie korzyści, które odnośny, zobowiązany do opłaty podmiot czerpał z działalności danej osoby prawnej. W dalszych rozważaniach Trybunał stwierdził, że to, czy istnienie tego typu osoby prawnej, jak ww. Rada, jest zgodne z prawem wspólnotowym, uzależnione jest przede wszystkim od realizowanych przez nią zadań. W danej sprawie Rada nie była organizacją producentów w rozumieniu rozporządzenia nr 1035/72 9, dlatego też należało rozstrzygnąć, czy jej zadania miały wpływ na handel wewnątrzwspólnotowy lub na funkcjonowanie wspólnej organizacji rynku. Zdaniem ETS działalność tego typu Rady, pozostająca w związku z prowadzeniem przez nią naukowych lub technicznych prac badawczych, tworzeniem statystyk, rozpowszechnianiem uzyskiwanych informacji pomiędzy producentów, jak również zadaniami doradczymi nie mogła wywierać tego rodzaju skutków. Jednakże Rada mogła również podejmować środki reklamowe i wspierające sprzedaż na rynku brytyjskim, jak również zajmować się ulepszaniem jakości sprzedawanych na tym rynku krajowych owoców, dlatego też należało stwierdzić, czy tego rodzaju zadania nie są sprzeczne z prawem wspólnotowym. To pytanie ETS rozstrzygał w kontekście obowiązującego art. 30. [28] TWE, w myśl którego zabronione jest wprowadzanie środków o skutku podobnym do ograniczeń ilościowych. W odniesieniu do działalności reklamowej ETS zaznaczył, że dotyczyła ona nie tylko ogólnej promocji jabłek i gruszek, ale również produktów angielskich i walijskich. Powołując się na ww. orzeczenie w sprawie Komisja vs. Irlandia przypomniał, że kampania reklamowa, która ma na celu promowanie sprzedaży lub zakupu krajowych produktów, może spełniać kryteria określone w art. 30. TWE, jeżeli jest wspierana przez państwo. Rada, która, jak w powyższym przypadku, utworzona została przez rząd państwa członkowskiego i finansowana była poprzez opłaty wnoszone przez producentów, nie może cieszyć się taką swobodą działań, jak sami producenci lub dobrowolne zrzeszenia producentów, a w szczególności jest zobowiązana do powstrzymywania się od reklamy, która ma na celu odwiedzenie nabywców od zakupu produktów pochodzących z innych państw członkowskich lub zdyskredytowanie tych produktów w oczach konsumentów. Nie może również doradzać zakupu krajowych produktów tylko z uwagi na ich krajowe pochodzenie. Artykuł 30. [28] TWE nie zabrania jednak takiej osobie prawnej podnoszenia szczególnej jakości owoców produkowanych w danym państwie członkowskim ani prowadzenia kampanii mających na celu wspieranie zbytu określonych rodzajów owoców z uwagi na ich szczególne właściwości i tego rodzaju działalności nie można zakazać. W dalszych rozważaniach ETS stwierdził, że regulacje dotyczące wspólnej organizacji rynku w sektorze owoców i warzyw przewidują zamknięty system norm jakościowych, dlatego też 9 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1035/72 z 18 maja 1972 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw (Dz.Urz. WE L 118 z r., str ), uchylone i zastąpione rozporządzeniem Rady (WE) nr 2200/96 z 28 października 1996 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw (Dz.Urz. WE L 297 z r., str ). 33

34 Unia Europejska państwa członkowskie nie mogą od niego odbiegać. Byłoby, zdaniem Trybunału, sprzecznym z przepisami prawa wspólnotowego, gdyby tego rodzaju osoba prawna zmuszała poprzez stosowanie pewnych sankcji lub wywierała swoim autorytetem nacisk na producentów w celu stosowania norm odbiegających od tych przewidzianych prawem wspólnotowym. W odniesieniu do zobowiązania producentów rolnych z potencjałem produkcyjnym przekraczającym określone granice do przystępowania do organizacji producentów, która nie należy do wymienionych w Tytule II rozporządzenia nr 1035/72, Trybunał orzekł, że uważane jest to za sprzeczne z postanowieniami TWE o rolnictwie i swobodnym przepływie towarów, jak również uregulowaniami dotyczącymi wspólnej organizacji rynku w danym sektorze tylko wówczas, gdy sama działalność tej osoby prawnej byłaby niezgodna z tymi przepisami. Na ocenę zgodności działalności tego rodzaju osoby prawnej nie może mieć również wpływu okoliczność, że jej ustanowienie i istnienie wiązało się z wyraźnym poparciem producentów, którzy reprezentują więcej niż połowę powierzchni uprawnej i wysłuchaniem organizacji reprezentatywnych dla danego sektora rynku. Uwagi Jak można zauważyć, również w tym przypadku Trybunał uznał działalność danego podmiotu, w tym przypadku Rady, za działalność, którą można przypisać państwu. Nie uznał jej jednak za sprzeczną z prawem wspólnotowym z uwagi na to, że promowane były jabłka i gruszki, a nie ich pochodzenie. Promowano produkty o określonych właściwościach, określonego rodzaju promocja zbytu tych owoców mogła więc również obejmować produkty pochodzące z innych państw członkowskich. III. Wyrok ETS z 5 listopada 2002 roku w sprawie pomiędzy Komisją Wspólnot Europejskich przeciwko Federalnej Republice Niemiec 10 Przedmiot orzeczenia Postępowanie przez Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości w powyższej sprawie toczyło się w wyniku wniesienia przez Komisję Wspólnot Europejskich skargi przeciwko Republice Federalnej Niemiec o naruszenie obowiązków traktatowych, jako że jej zdaniem Niemcy, poprzez przyznawanie znaków jakości Markenqualität aus deutschen Landen ( markowa jakość z niemieckich landów ) produktom określonej jakości produkowanym w Niemczech naruszyła swoje obowiązki wynikające z art. 30. Traktatu 11. Stan faktyczny Ustawą z 26 czerwca 1969 roku 12 o utworzeniu centralnego funduszu mającego na celu wspieranie zbytu produktów gospodarki rolnej i żywnościowej utworzony został specjalny fundusz, który miał na celu wspieranie sprzedaży i wykorzystania produktów niemieckiej gospodarki rolnej i żywnościowej. Fundusz kierowany był przez zarząd powoływany za zgodą właściwego ministra (minister powoływał również na wniosek odpowiednich podmiotów członków rady zarządzającej). W celu finansowania zadań Funduszu pobierana była obowiązkowa składka 10 Sprawa C-325/00, Markenqualität aus deutschen Landen, Zb. Orz. 2002, str. I Obecnie art. 28. TWE. 12 Gesetz über die Errichtung eines zentralen Fonds zur Absatzförderung der deutschen Land und Ernährungswirtschaft AbsFondsG, BGBl., 1993 I str

35 Orzeczenia ETS (uiszczana przez podmioty działające w ww. gałęziach gospodarki). Działania Funduszu realizowane były przez Centrale Marketing Gesellschaft mbh (CMA), spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, która za pomocą środków przekazanych przez Fundusz miała wspierać sprzedaż i wykorzystanie produktów niemieckiej gospodarki rolnej i żywnościowej. CMA zajmowała się, między innymi, przyznawaniem powyżej wspomnianych znaków jakości. Komisja zakwestionowała tę praktykę jako niezgodną z przepisami wspólnotowymi. W postępowaniu przed ETS rząd niemiecki podnosił, że działalność CMA nie mogła być przypisana państwu członkowskiemu i w związku z tym nie mogła być uznana za sprzeczną z art. 30. TWE. CMA była bowiem prywatną spółką kapitałową, jej organy powoływane były na podstawie uregulowań prawa prywatnego, a środki na jej działalność pochodziły od podmiotów gospodarczych. Poza tym rząd niemiecki stwierdził, że będące przedmiotem sporu znaki jakości nie były przyznawane na podstawie ustawy czy innego aktu prawnego wydanego przez państwa, tylko na podstawie umów zawartych pomiędzy CMA a podmiotami gospodarczymi. CMA zawierała umowy licencyjne na własną odpowiedzialność i żaden licencjonowany nie był zobowiązany przepisami wydanymi przez państwo do zawierania tego rodzaju umów. Fundusz z kolei, zdaniem strony niemieckiej, był wprawdzie podmiotem prawa publicznego, ale miał o tyle wpływ na działania CMA, że trzej z 26 członków rady nadzorczej spółki powoływani byli na wniosek funduszu. Działalność państwa i jego wpływ na działalność CMA ograniczała się z kolei do pobierania i kontroli wkładów, które, co podkreślano, pochodziły wyłącznie od podmiotów gospodarczych. Treść orzeczenia Europejski Trybunał Sprawiedliwości stanął na stanowisku, że CMA, nawet jeżeli jest spółką prawa prywatnego, to została utworzona na podstawie ustawy (ww. ustawa, która przewidywała utworzenie Funduszu), w której została określona jako centralna instytucja gospodarki i zgodnie z ustawą ma na celu centralne wspieranie zbytu i wykorzystania produktów niemieckiej gospodarki rolnej oraz na podstawie umowy spółki zatwierdzonej przez właściwego ministra ma realizować wytyczne i działania Funduszu (finansowane przez Fundusz z obowiązkowych składek podmiotów gospodarczych), który ze swej strony jest podmiotem prawa publicznego. Z uwagi na to tego rodzaju instytucja nie może cieszyć się, z punktu widzenia prawa wspólnotowego, taką swobodą we wspieraniu produkcji krajowej, jak sami producenci czy dobrowolne zrzeszenia producentów. Jest zobowiązana do przestrzegania podstawowych przepisów traktatowych dotyczących swobody przepływu towarów, jeżeli wprowadza uregulowanie, które, tak jak uregulowanie państwowe, może mieć wpływ na handel wewnątrzwspólnotowy. Z uwagi na powyższe okoliczności, w ocenie Trybunału, jej działania mogą zostać przypisane państwu. Idąc dalej w swoich rozważaniach ETS stwierdził, że będące przedmiotem sporu uregulowanie może potencjalnie ograniczać swobodę przepływu towarów pomiędzy państwami członkowskimi. Ma ono bowiem na celu wspieranie zbytu wyprodukowanych w Niemczech produktów gospodarki rolnej i żywnościowej, a jego działania mogą powodować, że konsumenci zamiast produktów pochodzących z innych państw członkowskich będą nabywali produkty oznaczone znakiem jakości CMA. Trybunał nadmienił również, że okoliczność, iż używanie znaku jakości jest fakultatywne nie zmienia faktu, że może stanowić barierę dla handlu, jako że może stawiać oznaczone nimi produkty w bardziej korzystnym położeniu, jeżeli chodzi o ich sprzedaż. Uwzględniając powyższe okoliczności Trybunał stwierdził, że Niemcy, poprzez przyznawanie 35

36 Unia Europejska znaków jakości CMA produktom wyprodukowanym w Niemczech i określonej jakości, naruszyły, jako państwo członkowskie, obowiązki wynikające z art. 30. TWE. Uwagi Jest to kolejny przykład orzeczenia, które ilustruje nam, że działalność państwa mająca lub potencjalnie mogąca mieć ujemny wpływ na handel wewnątrzwspólnotowy, może zostać przypisana państwu członkowskiemu i uznana przez to za sprzeczną z prawem wspólnotowym, nawet jeżeli podejmowane działania nie są przez państwo bezpośrednio realizowane. W danym przypadku przyznawanie znaków jakości produktom niemieckim mogło potencjalnie prowadzić do utrudnienia zbytu produktów pochodzących z innych państw członkowskich i tym samym naruszać przepisy traktatowe, których celem jest urzeczywistnienie swobodnego i nie ograniczonego żadnymi jednostronnie przez państwa członkowskie nakładanymi barierami przepływu towarów, w tym produktów rolnych Tłumaczenia tytułów i przepisów aktów prawnych podano za UKiE, tłumaczenie orzeczeń ETS własne na podstawie niemieckich wersji językowych, treść orzeczeń jest dostępna na stronach internetowych ETS 36

37 Produkty regionalne i tradycyjne - nowe regulacje prawne Unia Europejska Michał Rzytki, Jakub Jasiński Biuro Oznaczeń Geograficznych i Promocji MRiRW Unijna polityka dotycząca jakości żywności ma doprowadzić do zmiany struktury wyrobów rolno-spożywczych. Ograniczaniu ilości wytwarzanych produktów towarzyszy silny nacisk na poprawę ich jakości. Odzwierciedleniem tego kierunku polityki były, między innymi, nowe akty prawne, które pozwalały rejestrować i chronić unikalne produkty o określonym pochodzeniu geograficznym lub wytworzone tradycyjną metodą. Produkty, które charakteryzowały się szczególnymi właściwościami i cechami wynikającymi z ich pochodzenia mogły uzyskać potwierdzenie swej wyjątkowości. Ich nazwy są rejestrowane jako Chronione Nazwy Pochodzenia lub Chronione Oznaczenia Geograficzne. Wyroby noszące te oznaczenia są nazywane potocznie produktami regionalnymi. Produkty o specyficznym charakterze, które nie są związane z żadnym regionem także mogą być wyróżniane i rejestrowane. Należy jednak pamiętać, iż specyfika tych wyrobów powinna wynikać z tradycyjnej metody produkcji. Nazwy tych specjałów mogą zostać zarejestrowane i uzyskać statut Nazwy Specyficznego Charakteru. * * * System rejestracji produktów regionalnych i specyficznych opiera się na rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2081/1992 z 14 lipca 1992 roku w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych oraz rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2082/21992 z 14 lipca 1992 roku w sprawie świadectw o szczególnym charakterze dla produktów rolnych i środków spożywczych. Właściwe funkcjonowanie systemu ochrony jakości żywności zależy jednak od przygotowania przez państwa członkowskie odpowiednich rozwiązań prawnych. Władze krajowe są bowiem zobowiązane do wprowadzenia systemu formalnej i merytorycznej oceny wniosków o rejestrację nazw przed ich przesłaniem do Komisji Europejskiej. Państwa członkowskie mają także za zadanie utworzyć system kontroli zarejestrowanych produktów oraz zagwarantować jego obiektywność i niezależność. Zadania te zostały pierwszy raz wprowadzone ustawą Prawo własności przemysłowej oraz ustawą o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. W przypadku produktów regionalnych nie wprowadzono oceny merytorycznej, lecz wyłącznie ocenę formalną zgłaszanych wniosków. System kontroli zgodności procesu produkcji z zadeklarowanym w specyfikacji także nie odpowiadał w pełni stawianym wymaganiom. Niespójność wprowadzonych rozwiązań oraz rozbicie kompetencji pomiędzy Urząd Patentowy oraz Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie sprzyjało efektywnemu wykorzystaniu systemu ochrony i rejestracji. Ustawa o rejestracji oraz ochronie nazw i oznaczeń Stan prawny regulujący powyższe zagadnienie zmienił się 17 lutego 2005 roku, od kiedy to obowiązuje ustawa z 17 grudnia 2004 roku o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz.U. nr 10, poz. 68). 37

38 Unia Europejska Zgodnie z ustawą wszystkie zagadnienia związane z nazwami pochodzenia, oznaczeniami geograficznymi oraz nazwami specyficznego charakteru znajdują się w kompetencji resortu rolnictwa. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi jest odpowiedzialne zarówno za przyjmowanie, ocenę i przesyłanie do Komisji wniosków o rejestrację, jak i za reprezentowanie krajowych producentów w przypadku sporów międzynarodowych. Zmiana w podziale kompetencji powinna ułatwić także wprowadzanie nowych rozwiązań prawnych dotyczących tych produktów. Mogą to być na przykład nowe regulacje dotyczące przepisów weterynaryjnych i sanitarnych, tworzenia grup producentów rolnych, jak też programów pomocowych przeznaczonych dla wytwórców regionalnej i tradycyjnej żywności. Na każdym z tych obszarów można uwzględnić specyfikę analizowanych produktów nie obawiając się, że ewentualne spory kompetencyjne wydłużą lub utrudnią realizację wytyczonych celów. Procedura zgłaszania wniosków Ustawa wprowadziła nową procedurę zgłaszania wniosków oraz określiła zasady przeprowadzania oceny zarówno formalnej, jak i merytorycznej. Do przeprowadzania oceny merytorycznej wniosków oraz wpływających do nich zastrzeżeń i sprzeciwów powołany został specjalny organ opiniodawczo-doradczy Radę ds. Tradycyjnych i Regionalnych Nazw Produktów Rolnych i Środków Spożywczych. Zgodnie z ustawą w skład Rady mają wchodzić osoby, które wyróżniają się znajomością prawa własności przemysłowej, tradycji i kultury polskiej oraz etnografii. Zadaniem Rady jest wydawanie opinii dotyczących ewentualnych konfliktów pomiędzy zgłaszanymi nazwami produktów a znakami towarowymi, jak również ocenianie poprawności wszystkich elementów specyfikacji produktu. Należy zbadać np. dowody historyczne potwierdzające, że na obszarze podanym we wniosku rzeczywiście odbywała się produkcja danego wyrobu. Ustawa bardzo szczegółowo reguluje całą procedurę rejestracji na poziomie krajowym. Określony został tryb postępowania od momentu złożenia wniosku aż do wysłania go do Komisji Europejskiej. Jawność i przejrzystość wprowadzonej procedury ma na celu jak najszybszą ocenę wniosku przy uwzględnieniu całej historii wytwarzania produktu oraz praw wszystkich zainteresowanych producentów. Wniosek 1 złożony w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi jest analizowany pod kątem spełnienia wymogów formalnych. Jeżeli je spełnia, to jest przekazywany Radzie, która bada jego zasadność merytoryczną. W przypadku, gdy wniosek nie zawiera wszystkich wymaganych informacji wzywa się wnioskodawcę do ich uzupełnienia. Informacja o wpłynięciu wniosku ogłaszana jest na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi ( oraz w dzienniku urzędowym ministra rolnictwa. Wnoszenie zastrzeżeń W ciągu 30 dni od dnia ogłoszenia można składać zastrzeżenia do zgłoszonego wniosku. Producenci, którzy nie zgadzają się z przygotowaną specyfikacją produktu mogą wystąpić o jej zmianę. Zastrzeżenia mogą dotyczyć np. obszaru, na którym produkuje się zgłaszany wyrób lub określenia zasad wytwarzania i metody produkcji. Jeśli istnieją dowody potwierdzające zasadność zastrzeżenia, to zostanie ono uwzględnione a producenci będą zobowiązani do złożenia wspólnego wniosku. Nie ma zatem możliwości zawężenia obszaru produkcji i wyklu- 1 Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 16 lutego 2005 r. w sprawie stawek opłat za dokonanie niektórych czynności związanych z rejestracją nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych (Dz.U. nr 36, poz. 323), opłata za dokonanie oceny wniosku o rejestrację oraz zastrzeżenia do wniosku wynosi 300 zł. 38

39 Produkty regionalne i tradycyjne czenia części producentów tylko dlatego, że inni wytwórcy wcześniej złożą wniosek o rejestrację. Wniosek przesłany do Komisji Europejskiej powinien uwzględniać wszystkie zastrzeżenia oraz odzwierciedlać tradycyjną metodę i obszar produkcji. Po wysłaniu wniosku procedura rejestracji odbywa się zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 2081/1992 w przypadku oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia lub według zasad określonych w rozporządzeniu Rady nr 2082/1992 w przypadku nazw specyficznego charakteru. Ochrona produktów Od wysłania wniosku do Komisji Europejskiej nazwy produktów ubiegających się o rejestrację pod nazwą Chroniona Nazwa Pochodzenia lub Chronione Oznaczenie Geograficzne podlegają tymczasowej ochronie, która obowiązuje jedynie na terytorium Polski. Ochrona ta kończy się z chwilą podjęcia przez Komisję Europejską decyzji o odmowie wpisu nazwy do unijnego rejestru. Po rejestracji i wpisaniu nazwy do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia oraz Chronionych Oznaczeń Geograficznych ochrona tymczasowa na podstawie ustawy także wygasa, ale w tym przypadku nazwa jest już chroniona na podstawie przepisów UE. Zakres ochrony jest taki sam jak w przypadku ochrony tymczasowej, ale obowiązuje na terytorium całej Wspólnoty. Ustawa zakazuje wykorzystywania chronionej nazwy na produktach, które zostały wytworzone w sposób niezgodny ze specyfikacją. Na takich wyrobach nie można wykorzystywać chronionej nazwy, nawet jeżeli łączy się ją z wyrażeniami: w stylu, rodzaju, przy użyciu metody, tak jak produkowane w, imitacja lub podobne. Niedopuszczalne jest również umieszczanie nazw przetłumaczonych lub jakichkolwiek innych wyrażeń, które mogą sugerować, że produkt ten jest taki sam, jak produkt o chronionej nazwie lub do niego podobny. Konsument powinien mieć pewność, że kupuje określony produkt i nie jest wprowadzany w błąd przez niewłaściwe oznakowanie. System kar Uzupełnieniem szerokiego zakresu ochrony zarejestrowanych nazw są wysokie kary dla producentów, którzy bezprawnie je wykorzystują. Kary odnoszą się zarówno do naruszania nazw chronionych na podstawie unijnego rozporządzenia, jaki i znajdujących się na liście ochrony tymczasowej. Określono także kary za nieuprawnione wykorzystywanie symboli unijnych, które mogą być umieszczane wyłącznie na zarejestrowanych produktach. Takie nieuprawnione wykorzystywanie nazwy lub logo może zakończyć się grzywną, karą ograniczenia wolności bądź pozbawienia wolności do lat 2. Jeśli z nieuprawnionego wykorzystywania nazwy sprawca uczynił sobie stałe źródło dochodu lub jeśli fałszerstwa dokonano na dużą skalę, to może zostać zasądzona kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5. Zgodnie z ustawą można także ukarać producenta, który jest uprawniony do używania zarejestrowanej i chronionej nazwy lub unijnego symbolu, ale nie produkuje produktów zgodnie z zadeklarowaną specyfikacją. Orzekanie w takich przypadkach następuje w trybie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, a zasądzona kara nie jest niższa niż 4000 zł. System kontrolny Aby zwiększyć zaufanie konsumentów do zarejestrowanych produktów wprowadzono system dodatkowej, dobrowolnej kontroli. Obowiązek kontroli został nałożony wyłącznie na producentów wyrobów posiadających zarejestrowane Chronione Oznaczenie Geograficzne, Chronioną Nazwę Pochodzenia lub Nazwę Specyficznego Charakteru. Celem tej kontroli jest 39

40 Unia Europejska potwierdzenie, że produkty noszące chronione nazwy zostały wytworzone zgodnie z zadeklarowaną metodą produkcji. Sprawdzane są zwłaszcza te etapy produkcji, które decydują o wyjątkowości i specyfice gotowego produktu. Zgodnie z przepisami unijnymi, państwa członkowskie mogą wyznaczyć do przeprowadzania tej kontroli inspekcję państwową lub też upoważnić podmioty prywatne. W Polsce zadanie to zostało nałożone na Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz jednostki certyfikujące akredytowane zgodnie z Polską Normą PN-EN Producenci mogą wybrać, którą z powyższych instytucji wyznaczyć do kontroli wytwarzanego przez nich produktu. Jednak bez względu na to, kto będzie kontrolował, koszty kontroli ponoszą sami producenci. Częstym błędem popełnianym przez producentów zainteresowanych rejestracją nazwy jest to, że mylą oni kontrolę produktów regionalnych z kontrolą przeprowadzaną przez inspekcję sanitarną lub weterynaryjną. Należy zdecydowanie podkreślić, że działania kontrolne, o których mowa w ustawie poświęconej produktom regionalnym i tradycyjnym, nie mają nic wspólnego z urzędową kontrolą żywności. Korzyści dla konsumenta Korzyści wynikające z rejestracji nazw produktów we wspólnotowym systemie ochrony są bardzo duże. Konsumenci mają gwarancję, że tylko na produktach wytworzonych zgodnie z zadeklarowaną i zarejestrowaną metodą produkcji może być wykorzystywana chroniona nazwa oraz wspólnotowe logo. Symbol graficzny potwierdzający regionalny lub tradycyjny charakter wyrobu rozpoznawany jest przez około 10% Europejczyków świadomych wysokiej jakości i niepowtarzalności oznakowanego w ten sposób produktu. Wprowadzony system kontroli gwarantuje niezmienną jakość ostatecznego wyrobu. Zwiększone zaufanie nabywców znajduje odzwierciedlenie w wielkości sprzedaży zarejestrowanego produktu. Wzrost popytu wpływa zarówno na podniesienie ceny chronionego specyfiku, jak i na zwiększenie dochodów producentów. Unia Europejska kładzie ogromny nacisk na zwiększenie rozpoznawalności chronionych produktów, dlatego też na akcje informacyjno-promocyjne prezentujące cały system przeznacza się duże środki. Należy zatem oczekiwać zwiększenia się liczby konsumentów, którzy będą rozpoznawać wspólnotowe logo. Obecnie prowadzone są także negocjacje na forum WTO (Światowej Organizacji Handlu), w celu rozszerzenia zakresu ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych na wszystkich członków tej organizacji. Lista Produktów Tradycyjnych Ustawa wprowadza także rozwiązania, które nie odnoszą się do unijnego systemu ochrony i nie regulują zadań nałożonych przez rozporządzenia UE. Na mocy ustawy utworzona została Lista Produktów Tradycyjnych. Ma ona być swego rodzaju inkubatorem, który ma pomóc w rejestracji naszych produktów w unijnym systemie ochronnym. Procedura wpisu produktu na Listę Produktów Tradycyjnych jest dużo prostsza niż zasady rejestracji nazwy jako Chronionej Nazwy Pochodzenia, Chronionego Oznaczenia Geograficznego czy Nazwy Specyficznego Charakteru. Należy także zaznaczyć, iż Lista Produktów Tradycyjnych obejmuje swym zakresem zarówno wina, jak i napoje spirytusowe, które zostały wyłączone z omawianych wcześniej rozporządzeń Rady nr 2081/1992 oraz nr 2082/1992. Wnioski o wpis produktu na listę składane są do Marszałków Województw. Marszałkowie przyjmują wnioski i sprawdzają je; jeśli uznają, że produkt spełnia wymagania, to przesyłają wniosek do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zgodnie z ustawą, aby produkt został uznany za spełniający wymagania należy wykazać, że jego jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości 40

41 Produkty regionalne i tradycyjne wynikają ze stosowania tradycyjnych metod wytwarzania. Co najmniej 25 letni okres stosowania metody produkcji jest wystarczający, aby uznać taką metodę za tradycyjną. Na podstawie wniosków otrzymanych od marszałków Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wpisuje produkty na Listę Produktów Tradycyjnych. Nie przeprowadza się powtórnej oceny merytorycznej. Na ministrze spoczywa także odpowiedzialność za prowadzenie i uaktualniane listy. Lista będzie prowadzona na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi a raz w roku publikowana w Dzienniku Urzędowym. Wnioski o wpis produktu na Listę Produktów Tradycyjnych powinny zawierać informacje dotyczące nazwy produktu oraz przedstawiać cechy charakterystyczne zgłaszanego wyrobu. Należy także wymienić surowce wykorzystywane do jego produkcji oraz zaprezentować metodę wytwarzania. Bardzo ważne są także informacje dotyczące tradycji, pochodzenia oraz historii zgłaszanego produktu. Pomimo że Lista Produktów Tradycyjnych ma charakter informacyjny (jej zadaniem jest bowiem zbieranie i rozpowszechnianie informacji o produktach wytwarzanych w tradycyjny sposób), to z wpisem na nią produktu także związane są wymierne korzyści. Prawne uznanie produktu za tradycyjny umożliwia wykorzystanie specjalnych rozwiązań, które odnoszą się wyłącznie do tych wyrobów. Przykładem mogą tu być przepisy produkcyjne, które mają być wydane na podstawie rozporządzenia nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 roku w sprawie higieny środków spożywczych oraz rozporządzenia nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 roku ustanawiającego szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego. Zgodnie z tymi rozporządzeniami przepisy krajowe mają umożliwić dalsze korzystanie z tradycyjnych metod na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności. Zalecana jest także elastyczność w odniesieniu do wymagań strukturalnych dla zakładów. Wymienione rozporządzenia będą obowiązywać od 1 stycznia 2006 roku, a kraje członkowskie mają wprowadzić odpowiednie akty wykonawcze. Lista ma zwiększyć ilość informacji, jaką dysponują konsumenci i dzięki temu pomóc im w dokonywaniu właściwszych wyborów podczas zakupów. Lista powinna przyczynić się także do wzrostu współpracy pomiędzy producentami i umożliwić im wspólne wystąpienie z wnioskiem o rejestrację do Komisji Europejskiej. 41

42 Unia Europejska Chroniona Nazwa Pochodzenia oznacza nazwę regionu, konkretnego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach kraju, używaną do opisu produktu rolnego lub środka spożywczego pochodzącego z tego regionu, konkretnego miejsca bądź kraju. Jakość lub cechy charakterystyczne są głównie bądź wyłącznie związane z tym szczególnym otoczeniem geograficznym i właściwymi dla niego czynnikami naturalnymi oraz ludzkimi. Produkcja, przetwarzanie i przygotowywanie produktu odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym. Chronione Oznaczenie Geograficzne oznacza nazwę regionu, konkretnego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach kraju, używaną do opisu produktu rolnego lub środka spożywczego pochodzącego z tego regionu, konkretnego miejsca bądź kraju. Produkt posiada specyficzną jakość lub inne cechy przypisywane temu pochodzeniu geograficznemu. Produkcja i/lub przetwarzanie, i/lub przygotowanie produktu odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym. Nazwa Specyficznego Charakteru musi być specyficzna sama w sobie bądź wyrażać specyficzny charakter produktu rolnego lub środka spożywczego. Specyficzny charakter oznacza cechę lub zespół cech, które wyraźnie odróżniają produkt rolny lub środek spożywczy od produktów innych, podobnych do nich lub należących do tej samej kategorii. 42

43 Czytelnikom polecamy publikację Produkty regionalne i tradycyjne wydaną przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) i MRiRW w 2004 roku. 43

44 Wspólna Polityka Rolna Rynek wina dopłaty do wykorzystania moszczu gronowego Bartłomiej Kulisz Biuro Produktów Roślinnych ARR Powierzchnia winnic na całym świecie liczy ok. 8 mln hektarów i stale się zmniejsza, a winogrona w nich uprawiane są w 80% przeznaczane na wino. W Polsce winiarstwo nie jest liczącą się gałęzią rolnictwa i przetwórstwa płodów rolnych. Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku, winorośle uprawiano w 1933 gospodarstwach rolnych, a ogólny obszar zajmowany przez winnice wynosił w przybliżeniu 155 ha. Przeciętnie obszar uprawy winorośli na jedno gospodarstwo wyniósł 0,08 ha, co oznacza, że większość tych upraw przeznaczona jest na potrzeby samych uprawiających. Różnice klimatyczne występujące w Polsce nie sprzyjają uprawie winogron. Długość okresu wegetacyjnego waha się od 180 dni na północnym wschodzie do 230 na południu. Winorośl najlepiej jest uprawiać w miejscach, w których jest ona hodowana od stuleci w Kotlinie Sandomierskiej, na Wyżynie Małopolskiej, Pogórzu Karpackim i Nizinie Wielkopolskiej, które posiadają bardzo korzystny mikroklimat. Najbardziej znane obecnie polskie winnice położone są w okolicach Nowego Sącza w Andrychowie i Jaśle. Podstawowe przepisy regulujące rynek wina w Polsce: 1. Ustawa z 22 stycznia 2004 roku o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina (Dz.U. nr 34, poz. 292). Ustawa reguluje zasady wyrobu fermentowanych napojów winiarskich oraz obrotu wyrobami winiarskimi, a także zasady prowadzenia działalności gospodarczej związanej z wyrobem i rozlewem wyrobów winiarskich. Ustawa opisuje również zakres kompetencji i odpowiedzialności administracji publicznej oraz zasady nadzoru i eliminowania niedozwolonych do uprawy w UE odmian winorośli. 2. Ustawa z 11 marca 2004 roku o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych (Dz.U. nr 42, poz. 386; nr 97, poz. 964). W ramach tej ustawy i przepisów Unii Europejskiej Agencja Rynku Rolnego udziela producentom dopłat do: prywatnego składowania win stołowych i moszczy gronowych, wykorzystywania: moszczu gronowego i zagęszczonego moszczu gronowego do wyrobu soku winogronowego lub wyrobu z tego soku innych produktów spożywczych, zagęszczonego moszczu gronowego i rektyfikowanego zagęszczonego moszczu gronowego do podniesienia stężenia alkoholu w wyrobach winiarskich. Podstawowym aktem prawnym regulującym rynek wina w Unii Europejskiej jest rozporządzenie (WE) nr 1493/1999 w sprawie wspólnej organizacji rynku wina oraz rozporządzenie Komisji (WE) nr 1623/2000 w sprawie szczegółowych przepisów dotyczących wdrażania rozporządzenia (WE) nr 1493/1999. Zgodnie z tym rozporządzeniem wspólną organizacją rynku wina objęte są następujące surowce i produkty: sok z winogron i moszcz gronowy, wino gronowe, świeże winogrona (do produkcji wina), ocet winny, tzw. piquette (wino z wytłoczyn gronowych), osad drożdżowy 44

45 Rynek wina i wytłoki winogronowe. Wspólna organizacja rynku wina polega na zarządzaniu: potencjałem produkcyjnym, mechanizmami rynkowymi, procesami i praktykami enologicznymi, doświadczeniami enologicznymi, sposobami opisu i ochrony produktów, zasadami eksportu i importu, zasadami stosowania ochrony nazw win produkowanych w regionach specjalnych (tzw. win psr) zasadami tworzenia organizacji producentów, zasadami dopuszczania produktów do obrotu na rynku. Rozporządzenie (WE) nr 1493/1999 określa również strefy uprawy winorośli A, B, C, biorąc pod uwagę warunki klimatyczne. Dla krajów o klimacie chłodniejszym (do których zalicza się Polskę) przeznaczono strefę A, do której nie należą już tylko Duńczycy, Irlandczycy czy Anglicy, ale są w niej także np. Łotysze, Szwedzi i Litwini. Dopiero gdy Komisja Europejska zaliczy nas do strefy A (na podstawie wniosku złożonego przez Polskę w 2004 roku), zostaniemy formalnie uznani za kraj winiarski. Przyznanie Polsce strefy A przyczyni się ponadto do rozwoju małych lokalnych winnic, a tym samym do rozwoju regionów i pozyskiwania alternatywnych źródeł dochodu dla producentów rolnych. W artykule zostanie omówiony jeden z dwóch mechanizmów administrowanych przez ARR w ramach wspólnej organizacji rynku wina dopłaty do wykorzystania moszczu gronowego, zagęszczonego moszczu gronowego oraz rektyfikowanego moszczu gronowego. Drugi mechanizm dopłaty do prywatnego składowania wina stołowego i moszczu gronowego zostanie opisany i opublikowany po objęciu Polski strefą A uprawy winorośli. Dopłaty do wykorzystania moszczu gronowego i zagęszczonego moszczu gronowego do wyrobu soku winogronowego lub wyrobu z tego soku innych produktów spożywczych Dopłatami objęte są moszcz gronowy i zagęszczony moszcz gronowy wykorzystywane do produkcji soku winogronowego lub wyrobu z tego soku innych produktów spożywczych. Są one przyznawane przetwórcom: będącym producentami lub grupami producentów, którzy przetwarzają lub przetworzyli we własnym zakresie na sok winogronowy: winogrona z własnego zbioru oraz moszcz gronowy i zagęszczony moszcz gronowy otrzymane w całości z winogron własnego zbioru lub nabywającym bezpośrednio lub pośrednio od producentów bądź grup producentów winogrona wyprodukowane na terytorium UE oraz moszcz gronowy i zagęszczony moszcz gronowy w celu przetwarzania ich na sok winogronowy. Stawki dopłat zgodnie z art. 35. rozporządzenia Rady (WE) nr 1493/1999 wynoszą: dla moszczu gronowego 6,193 euro/hl dla zagęszczonego moszczu gronowego 21,655 euro/hl. Zasady uzyskania dopłaty Przetwórcy zainteresowani dopłatami do moszczu gronowego i zagęszczonego moszczu gronowego wykorzystywanych do wyrobu soku winogronowego muszą zarejestrować się 45

46 Wspólna Polityka Rolna w Centralnym Rejestrze Przedsiębiorców (CRP) prowadzonym przez ARR. Przetwórcy, którzy przez cały rok winiarski (od 1 sierpnia do 31 lipca roku następnego) wytwarzają na terenie UE sok winogronowy z moszczu gronowego oraz zagęszczonego moszczu gronowego i chcą uzyskać dopłatę, powinni złożyć w ARR Harmonogram przetwarzania co najmniej 14 dni przed rozpoczęciem każdego roku winiarskiego. Jeżeli przetwórca rozpoczyna wytwarzanie soku winogronowego oraz zamierza produkować go w trakcie roku winiarskiego, to powinien złożyć ten harmonogram co najmniej 14 dni przed rozpoczęciem produkcji. Przetwórcy, którzy w określonych terminach wytwarzają sok winogronowy z moszczu gronowego i zagęszczonego moszczu gronowego i chcą uzyskać dopłatę powinni złożyć w ARR Deklarację przetwarzania najpóźniej 3 dni robocze przed rozpoczęciem czynności przetwórczych. Do harmonogramu/deklaracji należy dołączyć odpis z Krajowego Rejestru Sądowego bądź inny dokument określający status prawny przetwórcy (wydany nie wcześniej niż 3 miesiące przed datą złożenia ww. dokumentu) lub kopię takiego dokumentu poświadczoną notarialnie. Ponadto wszyscy przetwórcy są zobowiązani do prowadzenia księgowości materiałowej zawierającej m.in. informacje o ilości i gęstości przetwarzanych surowców oraz ilości soku winogronowego. Gęstość surowców zużywanych do produkcji, ujęta w tej księgowości, powinna być potwierdzona analizami laboratoryjnymi. Zaliczka na poczet dopłaty Przetwórca może ubiegać się o wypłatę zaliczki w wysokości nie przekraczającej kwoty dopłaty obliczonej dla surowców, które będą przetworzone na sok winogronowy. Zaliczka jest wypłacana w ciągu 3 miesięcy od daty złożenia zabezpieczenia i poprawnie sporządzonego Wniosku o przyznanie zaliczki na poczet dopłaty ; jednak nie może ona być wypłacona przed 1 stycznia danego roku winiarskiego. Zaliczka może być wypłacana kilkakrotnie w ciągu roku winiarskiego. Do wniosku o przyznanie zaliczki należy dołączyć dokumenty potwierdzające ilość dostarczonych do zakładu przetwórczego surowców, które będą wykorzystywane w produkcji oraz złożyć zabezpieczenie w wysokości 120% wnioskowanej kwoty zaliczki. Zwolnienie zabezpieczenia następuje po ostatecznym rozliczeniu zaliczki, tj. po kontroli dokumentacyjnej i fizycznej przeprowadzonej u przetwórcy. Wypłata dopłaty Przetwórca wytwarzający sok winogronowy z moszczu gronowego i zagęszczonego moszczu gronowego przez cały rok winiarski oraz przetwórca rozpoczynający wytwarzanie tego soku z zamiarem produkowania go w trakcie roku winiarskiego powinni złożyć Wniosek o przyznanie dopłaty w ciągu 6 miesięcy od zakończenia danego roku winiarskiego. Do wniosku należy dołączyć: kopię harmonogramu przetwarzania, którego wniosek dotyczy oraz wyciąg z księgowości materiałowej. Przetwórca wytwarzający sok winogronowy z moszczu gronowego i zagęszczonego moszczu gronowego w określonych terminach musi złożyć Wniosek o przyznanie dopłaty w ciągu 6 miesięcy od zakończenia czynności przetwórczych. Do wniosku należy dołączyć: kopię znajdującej się w jego posiadaniu deklaracji przetwarzania, której wniosek 46

47 Rynek wina dotyczy oraz wyciąg z księgowości materiałowej. We wniosku o przyznanie dopłaty należy określić ilość surowców faktycznie przetworzonych oraz datę zakończenia czynności przetwórczych. Wniosek należy dostarczyć do Centrali ARR: osobiście do Kancelarii Ogólnej ARR lub listem poleconym za poświadczeniem odbioru. Po złożeniu przez przedsiębiorcę wszystkich wymaganych dokumentów ARR przeprowadza w zakładzie przetwórczym kontrolę dokumentacyjną i fizyczną. Do wyliczenia wysokości dopłat w zł będą stosowane następujące kursy wymiany walut Europejskiego Banku Centralnego: 1. Kurs obowiązujący w ostatnim dniu roku winiarskiego w przypadku wniosku o dopłatę złożonego przez przetwórcę wykorzystującego moszcz gronowy i zagęszczony moszcz gronowy przez cały rok winiarski. 2. Kurs obowiązujący w dniu zakończenia procesu przetwarzania w przypadku wniosku o dopłatę złożonego przez przetwórcę wykorzystującego moszcz gronowy i zagęszczony moszcz gronowy w określonych terminach. 3. Kurs obowiązujący w dniu złożenia przez przetwórcę wniosku o zaliczkę w przypadku wniosku o przyznanie zaliczki na poczet dopłaty. Dodatkowe dokumenty wymagane od przetwórców Po wyprodukowaniu soku winogronowego zakład przetwórczy zobowiązany jest do przekazania ARR Zawiadomienia o zakończeniu procesu przetwórczego (dotyczy przetwórców produkujących w określonych terminach). Następnie, w ciągu 6 miesięcy od daty złożenia wniosku o dopłatę, przetwórca zobowiązany jest dostarczyć do ARR (wg wzoru określonego w załączniku III do rozporządzenia Komisji nr 884/2001): egzemplarz dokumentu towarzyszącego, ostemplowanego przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych i/lub egzemplarz dokumentu towarzyszącego, ostemplowanego pieczęcią celną poświadczającą dokonanie wywozu poza obszar celny UE. Dopłaty do wykorzystania zagęszczonego moszczu gronowego i rektyfikowanego zagęszczonego moszczu gronowego do podniesienia stężenia alkoholu w produktach winiarskich Dopłatami objęte są m.in.: zagęszczony moszcz gronowy i rektyfikowany moszcz gronowy, wykorzystywane do zwiększenia naturalnego stężenia alkoholu w takich produktach, jak: świeżo tłoczone winogrona moszcz gronowy moszcz gronowy w czasie fermentacji wino stołowe wino, z którego można uzyskać wino stołowe. Stawki dopłat za wykorzystanie zagęszczonego i rektyfikowanego zagęszczonego moszczu gronowego wynoszą: dla zagęszczonego moszczu gronowego z winogron zebranych: - w strefach uprawy winorośli C III (a) oraz C III 1,699 euro/ % obj./ hl 47

48 Wspólna Polityka Rolna - w innych miejscach 1,466 euro/% obj./ hl dla rektyfikowanego zagęszczonego moszczu gronowego z winogron zebranych: - w strefach uprawy winorośli C III (a) oraz C III 2,206 euro/ % obj./ hl - w innych miejscach 1,955 euro/% obj./ hl. Zasady uzyskania dopłaty Przetwórcy win stołowych i win gatunkowych, którzy chcą korzystać z dopłat do zagęszczonego i rektyfikowanego zagęszczonego moszczu gronowego wykorzystywanych do zwiększenia naturalnego stężenia alkoholu w % objętościowych produktu, muszą: zarejestrować się w Centralnym Rejestrze Przedsiębiorców (CRP) prowadzonym przez ARR oraz złożyć w ARR po rozpoczęciu roku winiarskiego (trwającego od 1 sierpnia do 31 lipca roku następnego) i 7 dni przed rozpoczęciem procesu wzbogacania powiadomienie dotyczące czynności zwiększających stężenie alkoholu (wraz z odpowiednim dokumentem określającym status prawny producenta, np. odpisem z KRS wydanym nie wcześniej niż 3 miesiące przed datą złożenia wniosku). Zaliczka na poczet dopłaty Producenci mogą ubiegać się o wypłatę zaliczki na poczet dopłaty, jeżeli złożą zabezpieczenie równe 120% kwoty dopłaty, o którą się ubiegają, oraz Wniosek o przyznanie zaliczki na poczet dopłaty. Do wniosku należy dołączyć kopię powiadomienia (dotyczącego czynności zwiększania stężenia alkoholu) ostemplowaną przez ARR. Zaliczka może być wypłacona po 1 stycznia danego roku winiarskiego, w ciągu 3 miesięcy od daty złożenia zabezpieczenia. Wypełniony wniosek o zaliczkę może być złożony osobiście w Kancelarii Ogólnej ARR lub przesłany przesyłką poleconą pod adresem Centrali ARR. Zwolnienie zabezpieczenia następuje po ostatecznym rozliczeniu zaliczki, tj. po kontroli dokumentacyjnej i fizycznej przeprowadzonej u przetwórcy. Wypłata dopłaty Producenci ubiegający się o dopłatę powinni złożyć w ARR Wniosek o przyznanie dopłaty w ciągu dwóch miesięcy od dnia przeprowadzenia ostatniej czynności zmierzającej do zwiększenia zawartości alkoholu. Do wniosku należy dołączyć kopię powiadomienia (dotyczącego czynności zwiększania stężenia alkoholu) ostemplowaną przez ARR oraz dokumenty dotyczące czynności, odnośnie których producent ubiega się o dopłatę. Wniosek należy dostarczyć do Centrali ARR: bezpośrednio lub listem poleconym. W przypadku producentów, którzy nie ubiegają się o zaliczkę, dopłata jest wypłacana po przeprowadzeniu kontroli dokumentacyjnej i fizycznej. Do wyliczenia wysokości dopłat w zł będą stosowane następujące kursy wymiany walut Europejskiego Banku Centralnego: 1. Kurs obowiązujący w dniu zakończenia procesu wzbogacania. 2. Kurs obowiązujący w dniu złożenia wniosku przez producenta. 48

49 Broszurę informacyjną wydaną staraniem Agencji Rynku Rolnego można bezpłatnie otrzymać w Centrali ARR, ul. Nowy Świat 6/12, Warszawa, tel. (0-22) , biuletyn@arr.gov.pl oraz w Oddziałach Terenowych Agencji Rynku Rolnego. 49

50 Analizy i prognozy Prognoza cen rynkowych podstawowych produktów rolniczych 1 I. Rynek zbóż Aktualna sytuacja cenowa Od początku bieżącego sezonu 2004/2005 utrzymująca się przewaga podaży nad popytem wymusza dalsze stopniowe obniżanie cen skupu ziarna. Według danych GUS, w lutym 2005 roku przeciętna cena skupu pszenicy konsumpcyjnej ukształtowała się na poziomie 406 zł/t (bez VAT) i była niższa o 1,5% niż w poprzednim miesiącu oraz o ok. 4-5% od cen w czasie ich najgłębszego spadku charakterystycznego dla okresu żniw. Za żyto płacono w skupie średnio 303 zł/t o ok. 1% mniej niż w styczniu 2005 roku. W porównaniu do cen notowanych w czasie żniw (VIII i IX) ziarno to było tańsze o ok. 2-5%. Ceny pszenicy i żyta w lutym br. były o ponad 40% niższe niż przed rokiem. Według informacji Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w marcu br. utrzymywała się spadkowa tendencja cen zbóż. W dniach marca 2005 roku za pszenicę konsumpcyjną płacono w skupie przeciętnie 401 zł/t, a cena żyta konsumpcyjnego wynosiła średnio 299 zł/t. 1 Prognoza została przygotowana przez Biuro Analiz i Programowania ARR na podstawie opinii członków zespołu ekspertów, powołanego przez Prezesa ARR. Opinie na posiedzeniu zespołu 24 marca 2005 roku przedstawili: prof. dr hab. Eugeniusz Gorzelak Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Bogdan Judziński Izba Gospodarcza Handlowców, Przetwórców Zbóż i Producentów Pasz, Mieczysława Just - MRiRW, Paweł Kostrzyński FAMMU/FAPA, Andrzej Kozłowski Krajowe Stowarzyszenie Mleczarzy, Zofia Krzyżanowska MRiRW, Hanna Kulik-Wojtyś MRiRW, Wiesław Łopaciuk IERiGŻ, Grażyna Makowska GUS, prof. dr hab. Jan Małkowski IERiGŻ, Stefan Nowakowski Krajowy Związek Spółdzielni Mleczarskich, Zygmunt Piwoński Zakłady Mięsne Constar Starachowice, Jadwiga Rothkaehl Stowarzyszenie Młynarzy RP, Bogumił Rój Polski Związek Producentów i Hodowców Trzody Chlewnej POLSUS, Barbara Rudnik Bacha-Kampina Sp. z o.o., prof. dr hab. Zygmunt Smoleński IERiGŻ, Sławomir Stepulak FAMMU/FAPA, Katarzyna Szaniawska Warszawska Giełda Towarowa, dr Krystyna Świetlik IERiGŻ, prof. dr hab. Roman Urban IERiGŻ, prof. dr hab. Stanisław Zięba Polski Związek Producentów, Eksporterów i Importerów Mięsa. 50

51 Prognoza cen rynkowych Na krajowych giełdach towarowych podaż zbóż jest również wysoka, a ziarno do sprzedaży oferowane jest po cenach nieco wyższych niż w skupie. W trzecim tygodniu marca br. pszenica konsumpcyjna oferowana była w cenie zł/t, natomiast cena jęczmienia paszowego kształtowała się na poziomie zł/t. Żyto konsumpcyjne można było kupić po zł/t. W tej sytuacji zawieranych jest bardzo niewiele transakcji, a w marcu obroty zbożem na giełdach krajowych (monitorowanych przez MRiRW) były o połowę mniejsze niż w lutym br. Światowe ceny pszenicy są zróżnicowane. Według notowań Reurters a (na podstawie informacji FAMMU/FAPA), w trzeciej dekadzie marca br. (notowanie z 23 marca 2005 roku) na giełdach w Niemczech ceny pszenicy konsumpcyjnej (klasa A) w transakcjach rzeczywistych wynosiły średnio 110 euro/t (452 zł/t), a we Francji za pszenicę miękką płacono średnio 104 euro/t (428 zł/t). Ceny eksportowe tego gatunku zbóż notowane na Ukrainie ukształtowały się na poziomie 125 USD/t (395 zł/t), natomiast w Rosji przeciętna cena rynkowa pszenicy konsumpcyjnej wynosiła 121 USD/t (379 zł/t). Na rynku amerykańskim w tym czasie za pszenicę SRW Nr 2 trzeba było zapłacić przeciętnie 148 USD/t (471 zł/t). W notowaniach terminowych (na CBoT Chicago) ceny amerykańskiej pszenicy konsumpcyjnej kształtują się od ok. 124 USD/t (394 zł/t) z dostawą w maju 2005 roku do 127 USD/t (404 zł/t) w lipcu 2005 roku. Natomiast w Argentynie cena pszenicy wynosiła 96 USD/t (306 zł/t). Czynniki wpływające na poziom cen Poziom produkcji Zbiory zbóż ogółem w 2004 roku ukształtowały się na poziomie 29,6 mln t i były o 26,7% wyższe od uzyskanych w roku 2003, jak również o 18% wyższe od średniej z ostatnich 5 lat. Zbiory pszenicy ogółem wyniosły blisko 9,9 mln t i były o 25,9% wyższe od ubiegłorocznych. Żyta ogółem zebrano 4,3 mln t prawie o 35% więcej niż w 2003 roku (dane GUS). Mimo tak dużej produkcji zbóż w okresie 8 miesięcy bieżącego sezonu 2004/2005 skupiono mniej (o ok. 5%) ziarna zbóż podstawowych z mieszankami niż w tym samym czasie przed rokiem, tj. ok. 5,4 mln t, w tym ok. 3,9 mln t pszenicy i 0,8 mln t żyta (dane meldunkowe GUS). Ocenia się, że dzięki dopłatom z funduszy UE i budżetu państwa poprawia się opłacalność produkcji gospodarstw rolnych, zwłaszcza w uprawie zbóż. W związku z tym można się spodziewać w kolejnych latach sukcesywnego zwiększania powierzchni upraw zbóż oraz zwyżki ich plonów. Według ocen GUS przeprowadzonych w listopadzie ub.r., zbożami ozimymi pod nowe zbiory 2005 roku zasiano ok. 4,5 mln ha o ok. 4,4% więcej w porównaniu z rokiem poprzednim. Zakładając przeciętne warunki pogodowe w okresie wegetacji i dojrzewania roślin (wpływające w głównej mierze na plony zbóż), wstępnie przewiduje się, że zbiory zbóż ogółem w 2005 roku mogą wynieść mln t, tj. powyżej średniej z ostatnich 5 lat, ale mniej niż w rekordowym 2004 roku. Zużycie krajowe Ocenia się, że w sezonie 2004/2005 krajowe zużycie zbóż może być na poziomie poprzedniego sezonu i wynieść ok. 26,2 mln t. Przewiduje się niewielki wzrost zużycia ziarna z przeznaczeniem na siew i cele przemysłowe. Wystąpi jednak zmniejszenie spasania zbóż, głównie w wyniku spadku pogłowia trzody chlewnej. Niezbędna jest też odbudowa zapasów końcowych, które na początku bieżącego sezonu ocenione zostały na bardzo niskim poziomie. 51

52 Analizy i prognozy W następnym sezonie 2005/2006 zakłada się wzrost krajowego zużycia zbóż (o ok. 3%) do ok. 27 mln t. Będzie to spowodowane przewidywanym już w tym okresie wzrostem pogłowia trzody chlewnej i drobiu, a tym samym zwiększonym spasaniem zbóż. Ponadto ocenia się, że nastąpi dalszy wzrost zużycia przemysłowego zbóż oraz zwiększy się zapotrzebowanie na ziarno do siewu. Handel zagraniczny Wysoki poziom zbiorów zbóż na świecie (głównie w Europie) spowodował znaczącą obniżkę cen ziarna w obrotach międzynarodowych, a jednocześnie systematyczne umacnianie się polskiej waluty powoduje spadek opłacalności transakcji eksportowych. Ponadto, dodatkową barierą utrudniającą polskim handlowcom eksport zbóż są problemy ze znalezieniem rynku zbytu poza obszarem UE, a także niskie refundacje, zwłaszcza w eksporcie pszenicy. Przewiduje się, że w bieżącym sezonie przedmiotem wywozu może być ok. 0,6 mln t ziarna zbóż. Natomiast import zbóż będzie prawdopodobnie zbliżony do eksportu i zostanie ograniczony do niezbędnego minimum, tj. do przywozu głównie pszenicy wysokojakościowej oraz jęczmienia browarnego. Atrakcyjny cenowo może być przywóz ziarna z Czech, Węgier i Słowacji. Według Amerykańskiego Ministerstwa Rolnictwa (USDA), w sezonie 2004/2005 światowa produkcja zbóż wyniosła blisko 2,0 mld t o 9% więcej niż w poprzednim sezonie. Zbiory pszenicy na świecie ocenione zostały na rekordowym poziomie 624 mln t wobec 553 mln t w 2003 roku. W UE-25 produkcja pszenicy szacowana jest na 137 mln t o ok. 28% więcej niż przed rokiem. Ponadto, rekordowe w porównaniu z 2003 rokiem zbiory pszenicy uzyskano na Ukrainie ok. 17,5 mln t oraz w Rosji ok. 45,3 mln t. W bieżącym sezonie 2004/2005 rynek zbóż kształtuje się pod wpływem przewagi zasobów nad zużyciem krajowym. Według danych Ministerstwa Finansów, łącznie w okresie 6 miesięcy sezonu 2004/2005 (lipiec-grudzień) przywieziono do kraju ok. 254 tys. t ziarna zbóż (w tym ok. 135 tys. t pszenicy zwyczajnej, ok. 26 tys. t pszenicy durum, ok. 66 tys. t jęczmienia i ok. 15 tys. t kukurydzy), tj. o ok. 37% więcej niż w tym samym okresie 2003 roku. Eksport zbóż w tym czasie był natomiast ok. 24-krotnie wyższy niż w porównywalnym okresie poprzedniego roku, ale jego poziom był niewiele większy (o ok. 10%) od importu i wyniósł ok. 280 tys. t, z czego ok. 68% stanowiła pszenica. W celu ożywienia wywozu ziarna zbóż poza obszar UE stosowane są dopłaty do eksportu zbóż z wolnego rynku. W połowie marca br. Komitet Zarządzający ds. Zbóż przyjął jedynie oferty dopłat do eksportu pszenicy przy maksymalnym poziomie refundacji 8,94 euro/t (zmniejszając z 10 euro/t) oraz owsa przy maksymalnej stawce 33,95 euro/t. Odrzucone zostały natomiast propozycje utrzymania dopłat do wywozu jęczmienia, mimo stosowanych w styczniu i lutym br. Komisja Europejska podjęła decyzję o eksporcie prawie 800 tys. t pszenicy i ok. 500 tys. t jęczmienia z zapasów interwencyjnych, w tym z Polski ok. 93 tys. ton pszenicy. W nowym sezonie 2005/2006, po odbudowie krajowych zapasów zbóż, przy szacowanym zwiększeniu ich zużycia oraz zakładanych dość wysokich zbiorach prawdopodobna jest również nadwyżka w podaży ziarna. Według wstępnych ocen, eksport zbóż może wynosić 0,5-0,8 mln t, natomiast przywóz zbóż nie powinien być większy od szacowanego w bieżącym sezonie (ok. 0,6 mln t) i będzie wystarczający dla uzupełnienia wysokojakościowego ziarna. Na sytuację na rynku krajowym oddziaływać będzie także swobodny obrót zbożami wewnątrz UE. 52

53 Prognoza cen rynkowych Działania ARR Poza uregulowaniami w handlu zagranicznym na stabilizację rynku zbóż wpływają także działania interwencyjne. Od 1 listopada 2004 roku trwają zakupy zbóż zgodnie z zasadami Wspólnej Polityki Rolnej. ARR przyjmuje oferty na przejęcie pszenicy, jęczmienia i kukurydzy na zapasy Wspólnoty i prowadzi zakup tych zbóż po cenie interwencyjnej 101,31 euro/t powiększanej co miesiąc o dodatek, który w marcu br. wynosi 2,30 euro/t, a w kwietniu wzrośnie do 2,76 euro/t. W wyniku umacniania się wartości złotego (kurs walutowy obniżył się z 4,32 zł/euro na początku listopada do 4,10 zł/euro 24 marca 2005 roku) zmniejszyła się atrakcyjność sprzedaży zbóż do magazynów interwencyjnych. W Polsce do 27 marca br. zaoferowano do sprzedaży na zapasy interwencyjne UE 375,4 tys. t zbóż (w tym: 281,1 tys. t pszenicy, 2,4 tys. t jęczmienia i 91,9 tys. t kukurydzy). W tym czasie podpisano 252 umowy na zakup 323,5 tys. t zbóż, które obejmują ok. 73% pszenicy, ok. 1% jęczmienia i ok. 26% kukurydzy. Z ogólnej ilości zaoferowanego ziarna do 27 marca br. na zapasy interwencyjne Wspólnoty przejęto w pełni 199,6 tys. t zbóż (w tym: 137,0 tys. t pszenicy, 1,9 tys. t jęczmienia i 60,7 tys. t kukurydzy). Na pozostałe ilości zawierane są umowy i ustalane harmonogramy dostaw. Aktualnie ocenia się, że zakupy interwencyjne zbóż w bieżącym sezonie mogą wynieść ok. 0,6 mln t. Łącznie w UE do 13 marca br. zaoferowano do sprzedaży na zapasy Wspólnoty 10,8 mln t zbóż, w tym: 5,8 mln t pszenicy zwyczajnej, 1,9 mln t jęczmienia i 3,1 mln t kukurydzy. Największe ilości zbóż zgłosiły Węgry (39% całej ilości oferowanej do wykupu), Niemcy (29%) oraz Czechy (10%). Udział Polski w skupie interwencyjnym na tle całej Unii Europejskiej jest niewielki i wynosi zaledwie 3%. Z ogólnej ilości zaoferowanych zbóż w całej UE-25 na zapasy interwencyjne przejęto ok. 4,7 mln t, tj. ok. 44%, z tego ok. 2,8 mln t w UE-15 (głównie w Niemczech, Francji, Austrii i Belgii) i blisko 2 mln t w krajach UE-10 (w Polsce, Czechach, na Węgrzech, Słowacji i Litwie). Zgodnie z zasadami obowiązującymi w Unii Europejskiej, od 1 maja 2004 roku Agencja Rynku Rolnego administruje obrotem zbożami w handlu zagranicznym. ARR wydaje pozwolenia na przywóz i wywóz ziarna zbóż oraz jego przetworów poza obszar celny UE. Od 1 lipca 2004 do 29 marca 2005 roku ARR wydała pozwolenia na przywóz ok. 34 tys. t zbóż, z czego 97% stanowiła pszenica durum oraz na wywóz ok. 1 tys. t zbóż, w tym głównie kukurydzy (0,7 tys. t) i pszenżyta (0,2 tys. t). Prognoza cen skupu do września 2005 roku Uwzględniając aktualną i przewidywaną sytuację podażowo-popytową zespół ekspertów ocenił, że przeciętne ceny skupu zbóż w końcu II i III kwartału 2005 roku mogą ukształtować się na następującym poziomie: Pszenica ogółem Pszenica konsumpcyjna* Żyto zł/t zł/t zł/t Czerwiec 2005 Wrzesień * dotyczy przewidywanych cen w transakcjach giełdowych 53

54 Analizy i prognozy II. Rynek wieprzowiny Aktualna sytuacja cenowa Po typowym dla początku roku spadku, w lutym ceny skupu żywca wieprzowego ponownie wzrosły o ok. 2% Według danych GUS, ukształtowały się one średnio na poziomie 3,95 zł/kg (bez VAT) o 21,5% wyższym niż rok wcześniej. Według cotygodniowych notowań MRiRW, ceny skupu trzody chlewnej w I połowie marca br. utrzymywały się na poziomie zbliżonym do notowanych miesiąc wcześniej. W trzecim tygodniu tego miesiąca obniżyły się do poziomu 3,88 zł/kg. Taki spadek w okresie przedświątecznym był prawdopodobnie wynikiem spiętrzenia dostaw (spowodowanego pogodowymi problemami z dojazdem i wyczekiwaniem rolników na jeszcze wyższe ceny w tygodniach wcześniejszych) przy wystarczających już zapasach mięsa zgromadzonych przez zakłady mięsne. Średnia cena skupu trzody chlewnej w tym okresie była równa notowanej przed rokiem. Czynniki wpływające na poziom cen skupu Pogłowie trzody chlewnej i produkcja mięsa wieprzowego W ciągu 2004 roku opłacalność chowu trzody chlewnej znacznie się poprawiła. Od lutego 2004 roku ceny skupu trzody chlewnej szybko rosły, osiągając szczytowy poziom 4,95 zł/kg we wrześniu ub.r. Po żniwach znacząco obniżyły się ceny zbóż. Relacje cen trzoda: pasze już w czerwcu były szersze od relacji granicznych. Od sierpnia do końca ub.r. w przypadku żyta kształtowały się one w zakresie 11,7-13:1. Tak korzystne relacje cen spowodowały wzrost zainteresowania chowem trzody i wyhamowanie spadkowej tendencji w pogłowiu tych zwierząt. Według danych GUS, w listopadzie 2004 roku pogłowie trzody chlewnej ogółem ukształtowało się na poziomie 17,4 mln szt. Roczna dynamika spadku zmniejszyła się do 5,7% wobec 8,7% w lipcu, w tym loch prośnych z 5,6% w lipcu i 11,5% w marcu do 2,4% w listopadzie 2004 roku. Korzystne dla producentów trzody chlewnej relacje utrzymują się również w roku bieżącym. W styczniu i lutym były one nieco szersze niż 10:1. Wysoki był również poziom cen prosiąt (w lutym za 1 sztukę płacono ok. 136 zł, tj. o ok. 82% więcej niż przed rokiem). W tej sytuacji przewiduje się szybki wzrost pogłowia trzody chlewnej. W połowie br. pogłowie tych zwierząt będzie już prawdopodobnie istotnie większe niż w tym samym okresie 2004 roku. Mała jeszcze w końcu 2004 roku liczebność grup produkcyjnych (tuczników i warchlaków) warunkuje niski poziom produkcji żywca wieprzowego w I półroczu br. Szacuje się, że w I połowie br. produkcja może obniżyć się o ok. 5% w stosunku do tego samego okresu ub.r. - do 973 tys. t (w w.b.c.). Natomiast w II połowie roku, a zwłaszcza w IV kwartale, należy spodziewać się znacznego jej wzrostu. 54

55 Prognoza cen rynkowych Handel zagraniczny Wzrost cen żywca i aprecjacja złotego zmniejszyły konkurencyjność polskiej wieprzowiny. Jednocześnie wiosną 2004 roku zmniejszył się zakres wsparcia eksportu wieprzowiny na rynki krajów trzecich oraz wyczerpały się interwencyjne zapasy tanich mrożonych półtusz. W handlu z Rosją, poza ograniczeniami taryfowymi, eksporterzy napotykali również utrudnienia administracyjne. W tej sytuacji zmniejszył się duży jeszcze w I kwartale eksport wieprzowiny. Według wstępnych szacunków, w całym 2004 roku wyniósł on 206 tys. t (łącznie żywca, mięsa, przetworów, podrobów i tłuszczu w ekwiwalencie mięsa) o ok. 16% mniej niż w roku poprzednim. Spadek dotyczył głównie dominującego w strukturze polskiego eksportu mięsa mrożonego, natomiast eksport pozostałych asortymentów wzrósł. W wyniku akcesji zmieniła się również struktura geograficzna handlu zagranicznego. Po zniesieniu barier celnych i administracyjnych wzrosły obroty handlowe między Polską a pozostałymi krajami rozszerzonej UE. Ich udział w eksporcie wieprzowiny wzrósł ok. 2-krotnie, a import prawie w 100% był realizowany z krajów Wspólnoty. U dużych eksporterów wieprzowiny, takich jak Dania i Holandia, referencyjne ceny trzody chlewnej były i nadal są niższe niż w Polsce. W lutym br. cena (za wagę bitą schłodzoną kl. E) w Danii ukształtowała się na poziomie ok. 122 euro/100 kg, w Holandii ok. 134 euro/100kg, a w Polsce ok. 137 euro/100 kg. W tej sytuacji niedobory na rynku krajowym były uzupełniane mięsem z importu. W 2004 roku wzrósł również import zwierząt żywych. Dominowały wśród nich prosięta i warchlaki, których importu w roku poprzednim w ogóle nie zarejestrowano. Ogółem (łącznie z przetworami) import wieprzowiny w ekwiwalencie mięsa zwiększył się ponad 2-krotnie w porównaniu do 2003 roku i ukształtował się na poziomie ok. 124 tys. t. Przewiduje się, że w I połowie 2005 roku eksport wieprzowiny może obniżyć się do poziomu 70 tys. t (o ok. 37% w porównaniu do silnie subsydiowanego eksportu w I połowie 2004 roku). W tym czasie spodziewany jest dalszy wzrost importu. Tendencje te mogą się odwrócić w II połowie 2005 roku, kiedy wzrośnie krajowa produkcja wieprzowiny. Spożycie W wyniku mniejszej podaży mięsa wieprzowego w 2004 roku jego ceny detaliczne były przeciętnie o 12,2% wyższe niż rok wcześniej. W tym czasie ceny mięsa ogółem wzrosły o 9,6%. Wobec wysokiej stopy bezrobocia i niewielkiego wzrostu wynagrodzeń (realnie w 2004 roku były one o 1,5% wyższe niż w 2003 roku) spożycie wieprzowiny zmalało. Utrzymuje się tendencja zastępowania wieprzowiny tańszym mięsem drobiowym zarówno z rosnącej produkcji krajowej, jak i z importu, który w 2004 roku znacząco się zwiększył. W styczniu i lutym br. ceny detaliczne mięsa wieprzowego obniżyły się, ale były o ok. 17% wyższe niż w tych samych miesiącach 2004 roku. Ocenia się, że w I połowie br. spożycie wieprzowiny ulegnie dalszemu spadkowi, a w II połowie może być zbliżone do notowanego w II połowie 2004 roku. Działania ARR Po akcesji Polski do UE działania wspierające rynek wieprzowiny zgodnie z zasadami WPR ograniczają się tylko do dotowania eksportu przetworów wieprzowych. Zainteresowanie subsydiami do eksportu objętych wsparciem asortymentów wieprzowiny do krajów trzecich 55

56 Analizy i prognozy jest małe, gdyż nie są one tradycyjnymi polskimi produktami. Do 31 grudnia 2004 roku wypłacono refundacje wywozowe do 90 ton wieprzowiny (tj.: kiełbas, szynek, łopatek oraz mięsa i podrobów solonych, suszonych i wędzonych), a w styczniu i lutym br. do ok. 219 t. Komisja Europejska ocenia aktualną sytuację na rynku mięsa w całej UE jako dobrą. W najbliższych miesiącach podaż wieprzowiny będzie relatywnie niska, w związku z czym nie przewiduje się zwiększania refundacji do przetworów wieprzowych ani uruchamiania innych mechanizmów wsparcia tego rynku. Prognoza cen skupu do września 2005 roku W wyniku spadku popytu oraz ograniczonych możliwości eksportowych ceny trzody chlewnej w kolejnych miesiącach br. będą już prawdopodobnie niższe w porównaniu do wysokiego poziomu ubiegłorocznego. Uwzględniając sezonowe wahania cen żywca wieprzowego zespół ekspertów prognozuje, że przeciętne ceny skupu trzody chlewnej do września 2005 roku mogą kształtować się następująco: Czerwiec 2005 Wrzesień 2005 Żywiec wieprzowy zł/kg 3,80-4,00 4,00-4,30 III. Rynek wołowiny Aktualna sytuacja cenowa Zniesienie ograniczeń w handlu z krajami rozszerzonej UE stworzyło duże możliwości zbytu żywca i mięsa wołowego, zwłaszcza wobec spadku jej produkcji w starych krajach UE. Duży popyt eksportowy przy znacznie wyższych niż w kraju cenach wołowiny na rynku unijnym spowodował szybki wzrost cen skupu żywca wołowego również w Polsce. Według danych GUS, w 2004 roku średnia cena skupu wyniosła 3,30 zł/kg i była o ponad 31% wyższa niż rok wcześniej, pomimo niskich jeszcze cen bydła na początku ub.r. W bieżącym roku obserwuje się dalszy wzrost ceny skupu tych zwierząt. W lutym br. za bydło ogółem płacono 4,06 zł/kg (bez VAT), a za młode bydło rzeźne 4,29 zł/kg odpowiednio o ok. 49% i 41% więcej niż przed rokiem. Czynniki wpływające na poziom cen Pogłowie bydła i produkcja wołowiny W wyniku wzrostu cen bydła od maja 2004 roku dynamika spadku pogłowia bydła zmniejszyła się. Według danych GUS, w grudniu 2004 roku pogłowie bydła ogółem liczyło 56

57 Prognoza cen rynkowych 5,2 mln szt. i było o 1,5% mniejsze niż w tym samym okresie roku 2003, podczas gdy w czerwcu 2004 roku spadek wynosił 2,5%. Ograniczeniu z 3% do 1,4% uległa w tym czasie dynamika spadku pogłowia cieląt, a pogłowie młodego bydła w wieku 1-2 lat wzrosło o 1,6% w porównaniu do grudnia 2003 roku. Lepsze niż w poprzednich latach ekonomiczne warunki chowu bydła w 2005 roku będą zachęcać do zwiększania pogłowia, jednak duża opłacalność eksportu cieląt może opóźniać odbudowę stada bydła. W wyniku redukcji stada podstawowego na początku 2004 roku, produkcja mięsa wołowego w I połowie ub.r. wzrosła do ok. 167 tys. t o ok. 7%. W związku z poprawą opłacalności chowu bydła w II połowie ub.r. zmniejszyły się uboje tych zwierząt, a produkcja ukształtowała się na poziomie zbliżonym do notowanego w II połowie 2003 roku i, według wstępnych danych, wynosiła 152 tys. t. W I połowie 2005 roku produkcja wołowiny może być o ok. 5% mniejsza niż w tym samym okresie roku Handel zagraniczny Zniesienie barier celnych oraz wysoki poziom ochrony rynku unijnego przed importem z krajów trzecich spowodowały wzrost wzajemnych obrotów w ramach wspólnego rynku. W eksporcie udział rozszerzonej UE wzrósł w przypadku bydła żywego z ok. 61% w 2003 roku do ok. 74% w roku 2004, a w przypadku mięsa wołowego z ok. 48% do 78%. Import żywca wołowego prawie w 100% był realizowany z krajów Unii, a ich udział w imporcie mięsa wołowego wzrósł z ok. 6% do prawie 89%. Atrakcyjne ceny oferowane na rynku Wspólnoty spowodowały, że eksport żywca wołowego na ten rynek w 2004 roku (według wstępnych danych) wzrósł o ok. 43%, a mięsa ok. 2,5-krotnie. W wyniku dużego popytu na tanie polskie bydło i mięso wołowe ze strony UE jego ceny wzrosły. Nadal były jednak niższe niż w krajach UE-15. W lutym referencyjna cena młodego bydła w Polsce ukształtowała się na poziomie 220,768 euro/100 kg wobec 295,077 euro/100 kg średnio dla UE-15. Mniej opłacalny był eksport na rynki krajów trzecich, gdzie cena uzyskiwana przez eksporterów była niższa przeciętnie o 37% w przypadku mięsa i o 32% w przypadku żywca. W efekcie eksport mięsa wołowego poza UE zmniejszył się o ok. 42%, a bydła o ok. 23%. Ogółem eksport bydła w 2004 roku osiągnął poziom ok. 78 tys. t (w wadze żywca) wobec ok. 66 tys. t w roku 2003, a mięsa wołowego ok. 67 tys. t (w wadze produktu) wobec ok. 44 tys. t. W tym czasie import mięsa wołowego ogółem wzrósł z 0,4 tys. t do 1,6 tys. t, a bydła żywego z 4,2 tys. t do 7,5 tys. t. Z UE w 2004 roku sprowadzono 1,5 tys. t mięsa i 7,4 tys. t żywca. Według Komisji Europejskiej, w 2005 roku produkcja wołowiny w UE będzie mniejsza od przewidywanego spożycia, tak więc perspektywy rozwoju polskiego eksportu na rynek unijny są dobre. Ewentualny wzrost eksportu będzie jednak ograniczany spadkiem produkcji i malejącym pogłowiem bydła. Wzrastać może także import żywca i mięsa wołowego. Spożycie Wzrost cen detalicznych wołowiny od maja 2004 roku istotnie ograniczył jej spożycie w kraju. Kontynuowana jest tendencja wypierania wołowiny przez tanie mięso drobiowe. W 2005 roku tendencja ta prawdopodobnie się utrzyma. 57

58 Analizy i prognozy Działania ARR Od 1 maja br. Agencja Rynku Rolnego może oddziaływać na rynek wołowiny jedynie na zasadach obowiązujących w całej Unii Europejskiej. Aktualnie rynek ten jest wspierany dopłatami do eksportu wybranych asortymentów wołowiny, które realizuje ARR. Zainteresowanie dopłatami do eksportu wołowiny jest wśród polskich eksporterów stosunkowo duże. Dopłaty te częściowo rekompensują niższe ceny uzyskiwane na rynkach państw trzecich. Od 1 maja do 31 grudnia ub.r. Agencja wypłaciła dopłaty do wywozu ok. 3,8 tys. t wołowiny i cielęciny. W br. do końca lutego subsydiami objęto dalsze 2,3 tys. t tego mięsa. W obecnej sytuacji Komisja Europejska nie przewiduje uruchamiania innych mechanizmów wsparcia tego rynku. Prognoza cen skupu do września 2005 roku Zespół ekspertów przewiduje, że w 2005 roku sytuacja podażowo-popytowa na rynku żywca wołowego będzie ustabilizowana z niewielką tendencją do wzrostu cen. Średnie ceny skupu bydła do września 2005 roku mogą kształtować się następująco: Młode bydło rzeźne zł/kg 4,00-4,20 4,20-4,40 Czerwiec 2005 Wrzesień ,00-4,30 4,20-4,50 IV. Rynek mleka Aktualna sytuacja cenowa Mleko surowe W wyniku dobrej koniunktury na produkty mleczarskie przez cały ubiegły rok wzrastały ceny skupu mleka. Jednak na początku 2005 roku wzrostowa tendencja cen odwróciła się i ich średni poziom w kraju obniżał się o ok. 1% miesięcznie. W lutym br. (wg danych GUS) za mleko w skupie producenci uzyskiwali przeciętnie 96,35 zł/hl wobec 98,27 zł/hl w grudniu ub.r. Nadal jednak cena skupu mleka w styczniu i lutym br. była średnio o ok. 21% wyższa niż w tych samych miesiącach poprzedniego roku. Masło w blokach Ceny zbytu masła w II połowie ub.r. osiągnęły wysoki poziom, głównie w wyniku wzrostu popytu eksportowego po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Przeciętna cena masła w blokach, jaką producenci uzyskali w 2004 roku była o ponad 28% wyższa od średniej z 2003 roku. Wyrównanie krajowych cen tego produktu do poziomu cen notowanych 58

59 Prognoza cen rynkowych w starych krajach UE, a w niektórych przypadkach nawet ich przekroczenie (np. w porównaniu z rynkiem niemieckim i francuskim) oraz systematyczne umacnianie się złotego osłabiło konkurencyjność polskiego masła na rynkach zagranicznych i wpłynęło na ograniczenie wzrostu cen już w końcu 2004 roku. Od początku br. ceny zbytu masła wykazują tendencje spadkowe. Według danych GUS, w lutym 2005 roku średnia cena uzyskiwana przez producentów za masło w blokach wyniosła 11,91 zł/kg z VAT (ok. 11,13 zł/kg netto) i była o 3,1% niższa niż w styczniu, ale wyższa niż przed rokiem o ok. 15%. Według cotygodniowych komunikatów Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w marcu br. ceny masła nadal spadały. W dniach marca br. średnia cena masła w blokach wynosiła 10,28 zł/kg bez VAT (2,54 euro/kg), co stanowiło tylko 83,2% obowiązującej ceny interwencyjnej (305,23 euro/100 kg). Od 1 lipca 2005 roku cena interwencyjna masła zostanie obniżona o ponad 7% do 282,44 euro/100 kg. Odtłuszczone mleko w proszku (OMP) Krajowe ceny odtłuszczonego mleka w proszku kształtują się przede wszystkim pod wpływem cen na rynku międzynarodowym, po których ten produkt jest eksportowany. Wysoki poziom cen OMP osiągnięty w 2004 roku (średnio w całym roku był o ponad 33% wyższy niż w roku 2003) od początku br. systematycznie się obniżał. W lutym 2005 roku (wg GUS) średnia cena zbytu odtłuszczonego mleka w proszku ukształtowała się na poziomie 8,51 zł/kg z VAT (ok. 7,95 zł/kg netto) i była o 3,4% niższa niż w styczniu, ale jeszcze nadal wyższa niż przed rokiem o ok. 15%. Według danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ceny OMP w lutym i marcu br. w notowaniach tygodniowych wykazywały wahania, a w dniach marca br. wynosiły przeciętnie w kraju 7,46 zł/kg bez VAT (1,81 euro/kg). Aktualnie cena interwencyjna OMP wynosi 195,24 euro/100 kg, ale od 1 lipca br. zostanie obniżona do 184,97 euro/100 kg, tj. o ok. 5%. Na giełdach Europy Zachodniej odtłuszczone mleko w proszku również staniało. Na początku marca br. jego cena kształtowała się średnio na poziomie 2125 USD/t (6,32 zł/kg) o ponad 3% niższym niż w styczniu. Czynniki wpływające na poziom cen Pogłowie krów i produkcja mleka W końcu 2004 roku odnotowano dalsze ograniczanie chowu krów mlecznych. Według danych GUS, pogłowie krów zmniejszyło się do poziomu 2777 tys. szt. W porównaniu ze stanem z końca 2003 roku było ono niższe o blisko 85 tys. szt. (o 3,0%). W latach 2005 i 2006 prawdopodobnie utrzyma się jeszcze lekka tendencja spadkowa w pogłowiu krów. Będzie to spowodowane m.in. wzrostem wymagań dotyczących jakości mleka zarówno ze strony mleczarni, jak i uzależnieniem cen skupu od spełnienia wymogów służb weterynaryjnych, uprawniających do produkcji i sprzedaży mleka. Z chowu krów mlecznych będą rezygnować rolnicy, którzy nie będą w stanie spełnić tych wymogów do końca 2006 roku. Jednocześnie kontynuowany będzie proces restrukturyzacji i koncentracji produkcji mleka. Pomimo stopniowego spadku liczebności krów ocenia się, że w 2005 roku, w wyniku zwiększającej się wydajności mlecznej (dalsza wymiana materiału genetycznego), produkcja mleka surowego prawdopodobnie utrzyma się na poziomie zbliżonym do notowanego w ostatnich latach ok. 11,5 mld l. 59

60 Analizy i prognozy Podaż mleka surowego, masła i odtłuszczonego mleka w proszku Znaczący wzrost eksportu przetworów mleczarskich w 2004 roku spowodował istotną poprawę warunków ekonomicznych produkcji mleka i zwiększenie jego podaży do skupu. Według danych GUS, skup mleka w 2004 roku wyniósł prawie 7,7 mld litrów o ponad 6% więcej niż w 2003 roku i nadal ta tendencja jest podtrzymywana. W styczniu i lutym br. łącznie skupiono mleka o 8% więcej niż w tych samych miesiącach poprzedniego roku. Według ocen ekspertów IERiGŻ, w 2005 roku skup mleka surowego może osiągnąć poziom ok. 8,2 mld l. W wyniku wyższej podaży mleka do skupu oraz zwiększonego popytu eksportowego produkcja masła w 2004 roku wzrosła o ponad 8% w porównaniu z rokiem W styczniu i lutym br. wyprodukowano łącznie 24,5 tys. t masła (dane GUS) tylko o 0,5% więcej niż w tych samych miesiącach ub.r. Na ograniczenie produkcji w br. wpływa mniejszy popyt zarówno krajowy, jak i zagraniczny. Ubiegłoroczny wzrost cen masła na rynku krajowym, przy nadal mocnej polskiej walucie spowodował, że eksport masła na rynek unijny przestał być konkurencyjny. Produkcja odtłuszczonego mleka w proszku (wg dostępnych danych GUS) w 2004 roku obniżyła się o ok. 9% w porównaniu z rokiem W styczniu br. wyprodukowano 7,5 tys. t OMP o ponad 7% więcej niż w grudniu, a także nieco więcej (o 1,3%) niż przed rokiem. Ocenia się, że w 2005 roku, w wyniku uzyskanej poprawy opłacalności i systematycznego zwiększania się towarowości produkcji mleka oraz prawdopodobnego utrzymania wymiany handlowej na relatywnie wysokim poziomie, krajowa produkcja artykułów mleczarskich będzie wykazywała tendencje do wzrostu. Handel zagraniczny W 2004 roku po akcesji Polski do UE nastąpiło wyraźne ożywienie w handlu zagranicznym masłem. Było to spowodowane znaczącą różnicą pomiędzy cenami krajowymi a notowanymi na rynku UE-15. Według danych GUS, eksport masła w 2004 roku wyniósł ponad 25 tys. t i był blisko 3-krotnie wyższy niż w roku 2003, natomiast jego import ukształtował się na poziomie ok. 3,5 tys. t o 19% niższym niż w roku poprzednim. Przewiduje się, że w 2005 roku eksport masła utrzyma się jeszcze na wysokim poziomie (prawdopodobnie ok. 20 tys. t), ale jego konkurencyjność będzie stopniowo maleć w wyniku wyrównywania się cen krajowych z cenami UE-15. Eksport odtłuszczonego mleka w proszku w 2004 roku wyniósł ok. 97 tys. t i był o 2,4% mniejszy niż w roku 2003, natomiast do kraju przywieziono tylko ok. 2,5 tys. t tego mleka. Przewiduje się, że w 2005 roku poziom eksportu OMP prawdopodobnie się zwiększy, mimo spodziewanego spadku konkurencyjności polskich produktów. Spożycie masła W wyniku notowanego od maja ub.r. wzrostu cen masła zmalało jego spożycie, przy równoczesnym zwiększeniu spożycia tłuszczów roślinnych. Według danych GUS, w pierwszych trzech kwartałach 2004 roku spożycie masła było o blisko 5% mniejsze w porównaniu z tym samym okresem poprzedniego roku. Podobna tendencja występowała także w IV kwartale 2004 roku. Przewiduje się, że w 2005 roku konsumpcja masła może utrzymać się na poziomie zbliżonym do uzyskanego w 2004 roku. 60

61 Prognoza cen rynkowych Działania ARR Od dnia akcesji ARR prowadzi działania interwencyjne na rynku mleka zgodnie z unijnymi zasadami. Przewiduje się, że w 2005 roku zakres i skala interwencji może być znacznie szersza, gdyż produkcja artykułów mleczarskich w wyniku osiągniętej poprawy koniunktury nadal będzie wykazywać tendencje wzrostowe, wpływając ograniczająco na poziom cen. Aktualnie realizowane są następujące mechanizmy: Dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych Do połowy marca br. ARR zatwierdziła 287 wnioskodawców. Obecnie mleko i przetwory mleczne są dostarczane do 3236 placówek oświatowych przez 225 wnioskodawców. Dopłaty do przetwórstwa masła, masła skoncentrowanego i śmietanki Dotychczas autoryzację uzyskało 7 zakładów produkcyjnych (przetwórczych). W wyniku przeprowadzonych przetargów przyjęto 6 ofert i podpisano umowy na 63 t masła. Dopłaty do zakupu masła przez instytucje i organizacje niedochodowe ARR zatwierdza dostawców masła i organizacje niedochodowe na podstawie złożonych wniosków (zgodnie z przepisami UE i przepisami krajowymi). Do końca lutego br. zatwierdzenie (wpis do rejestru) uzyskało 103 beneficjentów i 17 dostawców masła. Stawka dopłaty wynosi aktualnie (od 2 lutego br.) 80 euro/100 kg masła. Interwencyjny zakup i sprzedaż masła Zakupy są realizowane w okresie od 1 marca do 31 sierpnia, gdy ceny rynkowe masła w ciągu dwóch kolejnych tygodni będą niższe niż 92% ceny interwencyjnej, która do końca czerwca br. wynosi 305,23 euro/100kg. Dotychczas do ARR wpłynął jeden wniosek na zakup interwencyjny 22 ton masła. Spodziewane są kolejne wnioski z uwagi na relatywnie niski poziom cen zbytu tego produktu na rynku krajowym. Ponadto, ARR zgodnie z zasadami obowiązującymi w UE wydaje pozwolenia i wypłaca refundacje do eksportu mleka w proszku (odtłuszczonego i pełnego), masła i oleju maślanego oraz serów. Od początku br. do połowy marca Agencja wydała pozwolenia na wywóz ok. 6,5 tys. t produktów mleczarskich i wypłaciła ok. 18 mln zł z tytułu refundacji wywozowych. Prognoza cen do września 2005 roku Zespół ekspertów, uwzględniając koniunkturalne i sezonowe zmiany w układzie czynników podażowo-popytowych na rynku mleka, przewiduje do września 2005 roku następujący poziom cen: Czerwiec 2005 Wrzesień 2005 Mleko surowe zł/hl Masło w blokach* zł/kg 10,0-10,5 10,0-10,6 Odtłuszczone mleko w proszku* zł/kg 8,1-8,5 8,1-8,6 * ceny zbytu z podatkiem VAT 61

62 Analizy i prognozy W yszczególnienie j.m C eny II 2005 r. (wg G US ) P rognozowane ceny na: VI 2005 IX 2005 R oczny wskaźnik zmian w % ten sam okres poprzedniego roku = 100 VI 2005 IX 2005 pszenica ogółem zł/t pszenica konsumpcyjna 1) zł/t żyto zł/t żywiec wieprzowy zł/kg 3,95 3,8-4,0 4,0-4, bydło ogółem zł/kg 4,06 4,0-4,2 4,0-4, młode bydło rzeźne zł/kg 4,29 4,2-4,4 4,2-4, mleko surowe zł/hl 96, masło w blokach 2) zł/kg 11,91 10,0-10,5 10,0-10, mleko odtłuszczone w proszku (OMP ) 2) zł/kg 8,51 8,1-8,5 8,1-8, ) dotyczy przewidywanych cen w transakcjach giełdowych 2) ceny zbytu z podatkiem VAT 62

63 63

64 Programy dla wsi i rolnictwa Ogólnopolski konkurs programów kształcenia dla wsi i rolnictwa AGRO-PROGRAM 2005 Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie rozpoczyna II edycję Ogólnopolskiego konkursu programów kształcenia dla wsi i rolnictwa AGRO-PROGRAM. Patronat honorowy nad konkursem objęli: Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Minister Edukacji Narodowej i Sportu. Celem konkursu jest: przegląd dorobku instytucji oświatowych i doradczych w zakresie programów kursowego kształcenia rolników i mieszkańców wsi oraz inspirowanie tych instytucji do przygotowywania programów kształcenia wspomagających rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich, przegląd dorobku szkół i placówek oświatowych kształcących w zawodach sektora rolno-żywnościowego w zakresie szkolnych programów specjalizacji zawodowej, przyczynienie się do podniesienia i/lub zmiany kwalifikacji zawodowych mieszkańców wsi, publikacja elektroniczna (e-bank) szczególnie wartościowych programów. Do konkursu AGRO-PROGRAM 2005 można zgłaszać programy w dwóch kategoriach: programy kształcenia kursowego, szkolne programy specjalizacji zawodowej. Programy kształcenia kursowego Do konkursu mogą być zgłaszane programy stanowiące podstawę kształcenia oraz doskonalenia rolników i mieszkańców wsi w formie szkolenia kursowego. Ich tematyka powinna dotyczyć zagadnień związanych z rolnictwem, przetwórstwem spożywczym oraz rozwojem wsi. Program kursu powinien zawierać: 1. Założenia organizacyjno-programowe nazwa formy nauczania cel edukacji zakres tematyczny zasady doboru uczestników czas trwania i sposób organizacji sposób sprawdzania efektów nauczania 2. Plan nauczania przedmioty nauczania i ich wymiar rozkład zajęć 64

65 Konkurs ogólnopolski 3. Programy nauczania poszczególnych przedmiotów/bloków/modułów treści nauczania wskazówki metodyczne wykaz literatury oraz niezbędnych środków dydaktycznych Szkolne programy specjalizacji zawodowej Specjalizacja może być uwzględniona w zawodzie, dla którego podstawa programowa kształcenia przewiduje taką możliwość. Przykładowa tematyka specjalizacji jest zawarta w podstawach programowych kształcenia w następujących zawodach sektora rolno-żywnościowego: technik inżynierii środowiska i melioracji technik mechanizacji rolnictwa technik technologii żywności technik ogrodnik technik rolnik technik agrobiznesu technik żywienia i gospodarstwa domowego ogrodnik rolnik mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego Do konkursu mogą być zgłaszane programy specjalizacji zawodowej realizowane w szkołach lub przygotowane specjalnie na konkurs. Mogą być one przeznaczone dla jednego bądź większej liczby zawodów. Szkoła określa specjalizację, biorąc pod uwagę potrzeby regionalnego rynku pracy, zainteresowania uczniów oraz możliwości kadrowe. Program specjalizacji zawodowej może być opracowany dla przedmiotu, bloków tematycznych, modułów lub innych układów treści i powinien zawierać: szczegółowe cele kształcenia określające wiedzę i umiejętności, które powinny być opanowane przez ucznia, materiał nauczania (w formie haseł programowych) związany ze szczegółowymi celami kształcenia, a także niezbędne ćwiczenia, wskazówki metodyczne dotyczące realizacji programu, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia, wykaz literatury. Warunki oraz przebieg konkursu Programy mogą zgłaszać sami ich autorzy oraz: szkoły i placówki oświatowe, ośrodki doradztwa rolniczego oraz organizacje działające na rzecz rolnictwa i obszarów wiejskich. Konkurs przebiega w dwóch etapach: I etap odbywa się na szczeblu regionalnym. Karty zgłoszenia wraz z dokumentacją programową (w wersji drukowanej i elektronicznej) należy składać w odpowiednim terytorialnie Oddziale Centrum Doradztwa Rolniczego do 30 czerwca 2005 roku. Regionalne Komisje Konkursowe ocenią zgłoszone 65

66 Programy dla wsi i rolnictwa programy a najlepsze przekażą do drugiego etapu konkursu do 31 sierpnia 2005 roku. II etap odbywa się na szczeblu centralnym. Do 30 września 2005 roku Centralna Komisja Konkursowa oceni nominowane programy oraz przyzna w każdej kategorii nagrody i wyróżnienia. Z regulaminem konkursu można się zapoznać w Centrum Doradztwa Rolniczego, Oddziałach CDR oraz na ich stronach internetowych. Kartę zgłoszenia można otrzymać u organizatorów lub pobrać ze strony internetowej Szczegółowych informacji o konkursie udzielają pracownicy Działu Doskonalenia Zawodowego, Oświaty i Współpracy z Nauką w Centrum Doradztwa Rolniczego: ul. Pszczelińska 99, Brwinów, tel. (0-22) do 38 w. 108, oswiata@cdr.gov.pl, j.zbikowska@cdr.gov.pl Regionalne Komisje Konkursowe Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Krakowie Kraków, ul. Meiselsa 1 tel. (0-12) , fax. (0-12) Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Poznaniu Poznań, ul. Winogrady 63 tel. (0-61) fax. (0-61) Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Radomiu Radom, ul. Chorzowska 16/18 tel. (0-48) fax. (0-48) Zasięg terytorialny (województwo) małopolskie opolskie podkarpackie śląskie świętokrzyskie dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubuskie pomorskie wielkopolskie zachodniopomorskie lubelskie łódzkie mazowieckie podlaskie warmińsko-mazurskie 66

67 Broszurę informacyjną wydaną staraniem Agencji Rynku Rolnego można bezpłatnie otrzymać w Centrali ARR, ul. Nowy Świat 6/12, Warszawa, tel. (0-22) , biuletyn@arr.gov.pl oraz w Oddziałach Terenowych Agencji Rynku Rolnego. 67