PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ"

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe KUL 55 (2012), nr 1 (217) VITTORIO POSSENTI * PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ WPROWADZENIE Jeszcze całkiem niedawno nauka nowożytna zdominowana była przez fizykę i ruch lokalny, czyli prawa z porządku geometrycznego i matematycznego oraz konieczność. Od kilku dziesięcioleci wszystko jest sprowadzane do biologii i ewolucji, gdzie dominuje przypadek, życiodajne stawanie się, nowość. Mają miejsce głębokie przemiany epistemologiczne a teoria ewolucji wywiera wpływy często przewyższające te, które miała przez długi czas fizyka newtonowska. Według F. Jacoba teoria ewolucji: stanowi prawdziwą konstrukcję nośną biologii jako nauki, ponieważ: 1) zawiera w sobie niebotyczną ilość informacji, które poza swoimi głównymi zasadami pozostałyby izolowane; 2) stanowi wyłącznie teorię, która porządkuje wielość, niepewną różnorodność, bo tym odznacza się świat ożywiony; 3) jest wyjaśnieniem w kategoriach przyczynowych świata, który żyje dookoła nas, wraz z jego heterogenicznością. Znaczy to, że wszelkie aspekty biologii tj. molekuły, komórki, organizmy, zachowania, narody, wszystkie one wchodzą w skład teorii ewolucji 1. Głównym zadaniem niniejszych analiz jest jasno odpowiedzieć na pytanie, czy (neo)darwinowska teoria ewolucji proponuje jednolity opis złożonego zbioru dziejących się w uniwersum zjawisk, czy też raczej jest wizją świata, która ma wartość pewnej interpretacji, poniekąd integralnej, jednakże nie do utrzymania w sensie nauki normatywnej, zawierającej prawa i wyjaśnienia. Taki właśnie sens ma interpretacja darwinizmu przedstawiona przez R. Dawkinsa w artykule Darwin Triumphant: Darwinizm as Universal Truth (w: A Devil s Chaplain, 2003) utrzymująca, że darwinizm obowiązuje we wszystkich zakątkach uniwersum, gdzie może istnieć życie. Inni autorzy, jak np. D. Dennett (Darwin s Dangerous Idea: Evolution and the * PROF. VITTORIO POSSENTI filozof, pracownik Katedry Filozofii Polityki Uniwersytetu Ca' Foscari w Wenecji. 1 E. M a y r, Biologia ed evoluzione, Turyn 1982, s. 7.

2 22 VITTORIO POSSENTI Meaning of Life, 1995), przyrównują koncepcję Darwina do związku chemicznego o własnościach kwasu uniwersalnego, posiadającego zdolność do rozpuszczania w sobie wszystkiego, co się z nim zetknie: społeczeństwa, moralności, religii ect. Tłem jest nierzadko zabsolutyzowany naturalizm, będący zarazem podstawą materializmu. W przypadku ewolucji kulturowej zagadnienia kontrowersyjnego, lecz nie do pominięcia, zgodnie z którym istota ludzka w ciągu ostatnich lat ewoluowała bardziej na poziomie kulturowym niż biologicznym ulegają pomieszaniu rozważania dotyczące genotypu i fenotypu, jednakże główną perspektywą pozostaje wyrazisty naturalizm. Z większą lub mniejszą intensywnością ewolucja kulturowa uważana jest za replikę mechanizmów biologicznych, gdzie za podstawę przemian uznaje się mózg, nie zaś DNA, które z kolei pozostaje identyczne z genotypem. By móc dyskutować o niektórych zagadnieniach związanych z teorią ewolucji lub ewolucjonizmem, musimy zestawić ze sobą kilka rozstrzygających tematów filozoficznych i naukowych, przy czym podkreślam, że niniejszy tekst dotyczy ewolucji życia, a nie kosmosu. Procesy te zapewne są powiązane: ewolucja życia dzieje się w łonie ewolucji kosmosu, jednakże podążają one innymi ścieżkami, co można by uznać za osobliwą dwubiegunowość zasymilowaną. Zagadnienie ewolucji jest problemem bardziej złożonym i obszernym niż to, z czym przez stulecia zmagała się fizyka, mając na myśli ruch lokalny (zgodnie z terminologią Arystotelesowską) i jego prawa. Przez długie epoki to mechanika wodziła prymat, a problemem centralnym było działanie maszyny, od pewnego czasu zaś w centrum zainteresowania są życie i organizm. Według E. Mayra znaczenie zagadnienia ewolucji rodzi się z faktu, że jego studium stawia przed nami najważniejsze problemy metafizyczne, co rozumieli filozofowie począwszy od XVIII w. To biologia ewolucyjna bardziej od którejkolwiek innej nauki jest w stanie dać wiążące odpowiedzi na pytania typu: Jaki jest kres uniwersum? Co jest celem człowieka? Dlaczego żyję? Udzielane przez biologię ewolucyjną odpowiedzi zmieniają nasz sposób rozumienia świata oraz miejsca, które w nim zajmujemy. Dla Mayra ewolucja stanowi tą część biologii, która dąży do wyjaśnienia wszystkich przyczyn różnorodności organicznej oraz do zinterpretowania wszystkich aspektów struktury, aktywności i zachowań organizmów, jako odpowiedzi dostosowane (a zatem wyszczególnione) do środowiska skrajnie zróżnicowanego i zmiennego 2. Mimo wyolbrzymionej i być może bezpodstawnej wiary w to, że biologia ewolucyjna jest w stanie odpowiedzieć na wszystkie wymienione pytania, podzielam z Mayrem pogląd, że istnieje powiązanie między problemami dotyczącymi ewolucji a tymi metafizycznymi. Poświęcę wiele miejsca rozważaniom na temat najpoważniejszych zagadnień ewolucjonizmu, w pewien sposób również jego 2 Tamże, s. 12 oraz s. 112, kursywa własna.

3 PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ 23 warunkom i możliwościom. Pozostawię zaś zasadniczo na boku krytykę pojedynczych rozwiązań fundamentalizmu darwinowskiego, które to w ogólnym zarysie polegają na zastosowaniu schematu Darwina do wszystkich istot żywych a nawet do ewolucji kulturowej, jak ma to miejsce np. w fundamentalizmie Edwarda O. Wilsona i w jego materializmie naukowym. Obecnie, poza fundamentalizmami religijnymi, należy bać się nie mniej tych ewolucjonistycznych. Kiedy ewolucja jest traktowana jako wyjaśnienie uniwersalne, wnet przywodzi to na myśl inną teorię, która jeszcze całkiem niedawno pretendowała do bycia ostatecznym wyjaśnieniem historii i człowieka, rozwianiem wszelkiej tajemnicy : marksizm. Ci, którzy byli oszołomieni faktem absolutyzacji marksizmu, być może już powinni zacząć obawiać się tego samego ze strony ewolucjonizmu, jako nowej prawdy, która zastępuje efemerę marksizmu. EWOLUCJA A EWOLUCJONIZM Musimy odróżnić fakt ewolucji od teorii, które dążą do znalezienia w niej rozwiązania, a które nazywamy ewolucjonizmem oraz sprawdzić, czy teoria ewolucji jest nowym i ostatecznym wyjaśnieniem, oczekiwaną od wieków prawdą, która dziś nareszcie została nam dana przez naukę. Obecnie ewolucjonizm przedstawia się jako teoria naukowa (aczkolwiek pełna jest założeń filozoficznych), a selekcja naturalna stanowi tezę naukową, która jest/nie jest potwierdzona przez fakty. Jako teoria naukowa ewolucja wyjaśnia tylko niektóre zdarzenia. W istocie, chociaż nie chcę zapewne być zatwardziałym popperowskim fallibilistą, uważam, że pewna doza fallibilizmu jest pożyteczna, mianowicie do tego, by zwalczać absolutyzowanie teorii ewolucji, uznającej siebie za prawdę. Ewolucja na dodatek prawie powszechnie jest uważana za fakt, chociaż sui generis, skoro nikt w niej nie uczestniczył, a nadto wydaje się być rzeczą niezmiernie trudną realne jej odtworzenie. W tym miejscu nasuwają się następujące pytania: czy teoria ewolucji jako pewna całość wszechobjaśniająca jest falsyfikowana? Gdzie i jak będzie możliwe znalezienie w jakimś zdarzeniu, które trwa od miliardów lat przesłanki, które sfalsyfikują tę globalną teorię? Czy możemy odtworzyć eksperymentalnie przejścia od gatunku do gatunku, co przecież trwało miliony lat zanim osiągnęło swój kres? Słuszniejszym jest uznanie teorii ewolucji za taką, która wyjaśnia pewien zbiór wydarzeń, pozostawia jednak bez odpowiedzi inne, a zatem jest teorią zapewne pożyteczną i niezbędną, jednakże obalaną, niekompletną i otwartą na liczne modyfikacje. Poważny problem tkwi w interpretacji faktów. Należy ten punkt stanowczo podkreślić, ponieważ wielu ludzi spoza nauki wciąż naiwnie myśli, zgodnie z tradycją filozofii indukcyjnej, że wystarczy posiadać odpo-

4 24 VITTORIO POSSENTI wiednie fakty, by automatycznie mniemać, że posiada się słuszną teorię. Nie jest to prawdą. Przecież zdarza się tak, że jeden zbiór faktów służy za podstawę różnych teorii przeciwstawnych, jeśli tylko zostaje zinterpretowany przez autorów oscylujących w odmiennych schematach pojęciowych. 3 Według Mayra historia nauki nie polega na mnożeniu faktów, lecz na rozwoju i dojrzewaniu pomysłów i pojęć. Zgodnie z jego mniemaniem, do tej pory nie było możliwe zreformowanie teorii nauki, wznoszonej przez wieki na fizyce i mechanice, w taki sposób, by mogła zawierać również nauki biologiczne oraz teorie ewolucji. Istnieją oczywiście różne teorie ewolucji. Pierwotną zasadą darwinowską nie była ewolucja, którą odnajdujemy u wielu autorów (wśród nich H. Spencer), lecz dobór naturalny. Podstawowy schemat (neo)darwinizmu głosi, że: w organizmie istnieje określony układ genetyczny; proces dziedziczności genetycznej zapewnia przekazywalność owej złożoności; dobór naturalny determinuje to, że dany układ przetrwa, inny zaś nie. W wariantach ekstremalnych bardziej ukierunkowanych na geny, jak np. u Dawkinsa, organizm jest pojmowany jako czysty nośnik czy instrument mający za zadanie utrzymanie przy życiu genów. U Dawkinsa życie stanowi cyfrowy system informacji oraz program, w tym sensie, że organizmy mogą zostać sprowadzone do genów, te ostatnie zaś do cyfrowego systemu informacji. Według niego: życie to nic innego jak bity, setki tysiące bitów z cyfrowej informacji. Geny to czysta informacja, która może być kodowana, szyfrowana i rozkodowana bez żadnych zakłóceń i zmian znaczenia. Czysta informacja dzięki temu, że ma postać cyfrową może być wielokrotnie powielana z zachowaniem doskonałej wierności kolejnych kopii 4. Sądy, które przyrównują organizm do maszyny żyjącej oraz do czystego, pozostającego w służbie genów nośnika, poprzez który obserwuje się naturę, zniekształcają naukę o organizmach. Ewolucja życia jest niczym innym jak ewolucją organizmu, wydaje się zatem znacznie ważniejsze ustalić wpierw jego naturę, zanim zaczniemy pośpiesznie dociekać praw ewolucji. Organizmy są systemami całkowicie różnymi od świata nieożywionego, mimo że oczywiście są one złożone z tych samych składników elementarnych, co reszta świata, a także są podmiotami tych samych praw fizyczno -chemicznych. Z dwóch pojęć: ewolucjonizmu i organizmu bardziej podstawowe wydaje się to drugie; tzn. mając na celu zrozumienie zdarzeń biologicznych, należy uznać prymat pojęcia organizmu i organizacji nad pojęciem ewolucji. Jeśli rzeczywiście oprzemy zrozumienie ewolucji na bazie mechanistycznej koncepcji organizmu, jak to czynią Monod czy Dawkins, stworzymy model, który wyjaśni jedne zjawiska, pozostawi jednak inne, a prawa ewolucji, które odkryjemy będą być może prawdziwe w jakimś środowisku, jednak fałszywe w innym. Na temat ograniczeń 3 Tamże, str R. D a w k i n s, Rzeka genów. Darwinowski obraz życia, tłum. M. Jonnasz, Warszawa 1995, s. 39.

5 PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ 25 koncepcji Monoda, jego poglądu na organizm, przypadek oraz celowość pisałem obszernie w Essere e libertà (Rubbettino 2004, roz. IV), tutaj zatem pominę tą kwestię. Aby przybliżyć podstawę zagadnień związanych z ewolucją oraz z warunkami jej możliwości, wprowadzam łącznik między problemami biologicznymi a metafizycznymi, słusznie podkreślany przez Mayra. Obliguje mnie to nadto do poruszenia najróżniejszych kwestii, w tym: różnicy między stwarzaniem z niczego a stawaniem się; problemu przypadku oraz celowości; hipotezy zamkniętości świata fizycznego; pytania o Naturę oraz naturę ludzką itd. Zagadnienia te są oczywiście niezwykle złożone, jednak zarazem fundamentalne do tego, by móc analizować problem ewolucji. STWARZANIE A STAWANIE SIĘ 1. Stwarzanie z nicości oraz stawanie się kosmiczne wszelkiej rzeczy, chociaż powiązane w tym sensie, że stawanie się nie miałoby mieć miejsca, gdyby coś nie zostało wcześniej stworzone, pozostają jednak dwoma zdarzeniami istotnie różnymi. Creatio non est mutatio. 5 Poprzez ten Tomaszowy sąd została wyrażona różnica nie do zniwelowania między stwarzaniem jako takim i absolutnym usytuowaniem wszelkiej rzeczy w bycie (creatio ex nihilo) a zmianą czy przekształcaniem (mutatio), które zakłada istnienie tego, co jest/będzie podmiotem stawania się i przemiany. Zakres ewolucji kosmicznej i życia podpada całkowicie pod mutatio i pozostaje bez wpływu na to, co dotyczy creatio. Ponieważ stwarzać znaczy ustanawiać w sensie totalnym wszelki byt, nie znaczy zaś być przyczyną zmiany; stwarzanie wyjaśnia istnienie rzeczy, nie zaś jego przemiany, przez co mamy do czynienia z dwoma różnymi dziedzinami badań 6. Jedno i to samo przyczynowanie boskie działa odmiennie w dwóch przypadkach: w trakcie stwarzania Bóg jest nie tylko pierwszą przyczyną, lecz przyczyną jedyną i całkowitą wszelkiego bytu; w obrębie stawania się rzeczy Bóg wciąż jest ich pierwszą przyczyną (przekształcającą, kierującą, doskonalącą ect.), jednakże już nie jedyną, gdyż tu zaczynają odgrywać rolę skończone przyczyny drugie, które również mają zdolność działania i przyczynowania. 5 Ś w. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, red. S. Bełch, Londyn 1975, I, q. 45, art W jednym z nowszych artykułów Williama Carrolla czytamy: To use Big Bang cosmology either to affirm creation or to deny it is an example of misunderstandings of both cosmology and creation The Big Bang described by modern cosmologists is a change; it is not creation. The natural sciences cannot themselves provide an ultimate account for the existence of all things. It does not follow, however, that reason remains silent about the origin of the universe. Reason embraces more than the categories of the natural sciences, Thomas Aquinas and Big Bang Cosmology, w: Sapientia 1998, nr 53, s. 81 i 93.

6 26 VITTORIO POSSENTI Mówiąc o różnicy między dwoma płaszczyznami, chce się powiedzieć, że to filozofia i teologia stanowią dziedziny, które zajmują się zagadnieniem kreacji. Zgodnie z często powtarzanym przez Akwinatę poglądem, prawda o stworzeniu, poza tym, że jest objawiona i w tym względzie nieuchwytna rozumowo, ma również swój wymiar całkowicie skończony, tym samym będący poza wiecznością, i w tym względzie jest już w zasięgu poznania rozumowego 7. Inaczej mówiąc od poziomu kreacji cały zakres przemiany, stawania się, przekształcania, ewolucji kosmicznej oraz życia jest podwójnie uchwytny rozumowo: na płaszczyźnie filozoficznej poprzez analizę stawania się (dialektyka aktu i możności) oraz doktrynę hylemorfizmu; oraz po drugie poprzez naukę, np. tą o życiu. Przedmiotem filozofii przyrody oraz nauk jest w istocie zmiana, ujęta w każdym możliwym porządku, typie oraz stopniu. Znaczy to, że podczas ewolucji, w związku z istniejącą przepaścią między stwarzaniem a przemianą tego, co zostało stworzone, nie spotykamy się już w ogóle z jakąkolwiek formą stwarzania z niczego, lecz tylko z procesami przemiany akcydentalnej oraz istotowej, jako procesami z porządku praw i różnicowania się. W istocie nie istnieje żadna możliwość wykazania tudzież obalenia na poziomie naukowym filozoficznej oraz teologicznej teorii kreacjonizmu, gdyż nauka zajmuje się wyłącznie prawami fizycznymi, chemicznymi, mechanicznymi, biologicznymi, które regulują stawanie się kosmosu. Pogląd, zgodnie z którym teorie naukowe fallibilne i często hipotetyczne, jak np. ta o Wielkim Wybuchu, mogą potwierdzać lub obalać prawdę o kreacji, opiera się na niemożliwych zależnościach 8. Jak wynika z powyższego, istnieje możliwość ewolucji w obrębie kreacji, jak również przyjęcie, że stwarzanie jest procesem ciągłym, przynajmniej w tym sensie, że chroni to, co stworzone od pułapki nicości, tj. od vertibilitas in nihilum 9. 7 Cfr ad es. De potentia, q. 3, a Hipoteza Big Bang pobudza do myślenia, o tyle, że zdaje się zaprzeczać powszechnie przyjmowanemu postulatowi rozumu, zgodnie z którym przyczyna nie może być mniejsza od skutku. Przyjmując tego typu postulat, jak można myśleć, że Big Bang, wyszedłszy od mechanicznego, elektrycznego i termodynamicznego jądra początkowego, skrajnie skoncentrowanego, można dojść do twierdzenia, że jest w nim zawarty cały przyszły rozwój kosmosu, we wszelkich nieskończonych jego formach, jak i życie ze swoim nieograniczonym bogactwem? To, że w modelu Big Bang skutek o wiele przerasta przyczynę zaobserwował Jonas: W tym nowym znaczeniu terminu»pochodzenie«obserwujemy odwrócenie starej idei głoszącej wyższość przyczyny twórczej w stosunku do skutku. Zawsze było zakładane, że w przyczynie powinno się zawierać nie tylko więcej siły, ale także wyższa doskonałość niż w skutku. Wytwórca musi mieć więcej»rzeczywistości«od tego, co zostaje przez niego wytwarzane: musi on być również doskonalszy w aspekcie formy, by stanowić odpowiednie wyjaśnienie dla stanu formalnego, którym odznaczają się wydedukowane z niego rzeczy (H. J o - nas, Organismo e libertà, Torino 1999, s. 54). Model dedukcji genetycznej wprowadzony przez współczesnych zdaje się odwracać wspomniany porządek i uznawać coś mniejszego za przyczynę czegoś większego, w tym sensie, że w hipotetycznym jądrze początkowym Big Bang byłby zawarty kosmos wraz z całą swoją różnorodnością. Ewolucja rozumiana wyłącznie jako pchnięcie przez jakieś vis a tergo, która jednak nie bierze pod uwagę vis attractiva. 9 Odnośnie ciągłości procesu stwórczego warty przytoczenia jest następujący wywód Sir Ronalda Fishera ( ), biologa i ewolucjonisty: Dla osób religijnych podstawowa nowość

7 PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ 27 Stwarzanie i ewolucja nie są w żaden sposób przeciwstawne. Jednakże zagadnienia Big Bang oraz ewolucji stawiają bardzo poważny problem: zgadzamy się, że to, co mniejsze powstaje z tego, co większe, widzimy to w procesie ontogenezy tej, czy innej istoty żywej, ale jak to się dzieje, że to, co wielkie, zróżnicowane, rozwinięte powstaje z tego, co mniejsze tj. z mniejszej przyczyny większy skutek? 2. W związku z istniejącym powiązaniem między kreacją z nicości, ewolucją i ewolucjonizmem, należałoby wziąć pod uwagę leksykę: kreacja i ewolucja oznaczają zdarzenia, natomiast terminy kreacjonizm naukowy i ewolucjonizm wskazują na teorie. Biblijna doktryna o kreacji długo odnosiła się do dwóch znaczeń: 1) stwarzania z niczego; 2) bezpośredniego stwarzania przez Boga gatunków, co możemy nazwać kreacjonizmem. Z interpretacji Księgi Rodzaju ad litteram wynikają dwa wymienione znaczenia; natomiast w perspektywie naturalnej historii kosmosu, mamy do czynienia wyłącznie z pierwszym. W literaturze często nadużywa się terminu kreacjonizm, jak również tych z nim powiązanych (np. neokreacjonizm, postkreacjonizm), gdyż zasadniczo osoby ich używające zarówno oponenci jak i adwersarze nie dokonując właściwej analizy, nie docierają do zawartości tych pojęć; znaczy to m.in. tyle, że często przywołują oni szczegółowe koncepcje naukowe odnośnie mutatio i jego przyczyn, pozostawiając całkowicie na boku kreację z nicości. Obecnie neokreacjonizm łączy się, zwłaszcza w USA, z teorią inteligent design. W gruncie rzeczy realną alternatywą nie jest ta między stworzeniem świata z nicości a jakąś inną teorią o jego początku, lecz ta między kreacjonizmem jako bezpośrednim stwarzaniem gatunków a transformacją gatunków. Ogólnie można powiedzieć, że naukowa teoria o ewolucji wznosi się na przemianie i transformacji, jednocześnie sama będąc przedmiotem tych procesów, natomiast zupełnie inaczej jest z filozoficzną oraz teologiczną doktryną kreacji. Inne poważne zagrożenie wynika z łatwości pomieszania pojęć: ewolucji i postępu, które są względem siebie heterogeniczne: pierwsze odnosi się bezpośrednio tak do kwestii dojrzewania, jak i zamierania, drugie zaś wyłącznie do rozwoju ku temu, co lepsze. Istnieją oczywiście postępowe teorie ewolucji, jak np. Bergsona, które łączą fenomen życia ze wzrostem progresywnym i różnicującym, jest jednak błędem kojarzenie ewolucji i postępu, opierając się na filozoficznym założeniu wprowadzona przez teorie ewolucji życia organicznego polega na tym, że kreacja nie skończyła się dawno temu, lecz wprost przeciwnie, trwa ona do tej pory, wciąż odznaczając się niesamowitą siłą. Używając języka Księgi Wyjścia, jesteśmy dokładnie w szóstym dniu, prawdopodobnie o świcie, a boski artysta nie zakończył jeszcze w istocie swojego dzieła, a określił je już jako»bardzo dobre«, R. A. F i s h e r, The Renaissance of Darwinism, The Listener 1947, nr 37, s. 1009, cyt, za A. M c G r a t h, Dio e l evoluzione, wstęp G. Federspil, Soveria 2006, s Warto odnieść się również do J. Po l k i n g h o r n e, Credere in Dio nell età della scienza, Milano 2000.

8 28 VITTORIO POSSENTI progresywności. Do tego zagadnienia wrócę nieco niżej, w kontekście problemu kruchość życia oraz zagadnienia zła naturalnego w trakcie procesu ewolucyjnego. 3. Nieopodal lokuje się zagadnienie różnicy między teologią naturalną a teologią fizyczną, jak np. tą opracowaną przez Williama Paley a ( ). Druga z nich wychodzi od idei, zgodnie z którą natura naznaczona jest pewnym projektem, który w pierwszym rzędzie ma charakter mechaniczny. Stosuje się w niej słynny przykład zegara, który osoba A przez przypadek napotyka na pustkowiu, a na pytanie o jego pochodzenie i konstruktora -zegarmistrza, pada konkluzja, że Bóg jest jak zegarmistrz wielkiego mechanizmu świata. Tezie tej niespełna 200 lat później Dawkins przeciwstawił tezę o ślepym zegarmistrzu. Teologia naturalna używa kategorii ontologicznych, nie mechanicystycznych czy tych nawiązujących do maszyny: tj. przyczyny, skutku, aktu i możności, czy bytu, a następnie uzyskuje wniosek uniwersalny, w żadnym razie efemeryczny. Jest znamienne, że Darwin pozostawał pod dużym wrażeniem argumentacji Paley a rozwiniętej w Natural Theology or Evidences and Attributes of the Deity (1802) oraz że zagadnienie zegarmistrza w istocie nie dawało mu spokoju. Teologia fizyczna prawdopodobnie ma swój początek w wielkiej dyskusji odnośnie intelligent design. Nie twierdzę, że Paley we wszystkim pobłądził, jednak wyjście od maszyny -zegara nie posiada cechy uniwersalności, ani też siły argumentu metafizycznego czy ontologicznego. Niemało osób żywi się iluzją, że poddawszy krytyce teologię fizyczną typu Paley a, obalają teologię naturalną. PROBLEM PRZYPADKU ORAZ EWOLUCJI W pismach oraz korespondencji Darwina natrafiamy na niemałą ilość problemów filozoficznych, które chociaż wyłaniają się w sposób okazjonalny, niemniej są interesujące. Z jednej strony Darwin zdaje się wykluczać wszelką celowość, z drugiej jednak deklaruje, że świat nie jest owocem przypadku. W liście do Williama Grahama autor The creed of Science, napisał: Nevertheless you have expressed my inward conviction though far more vividly and clearly than I could done, that the Universe is not the result of chance F. D a r w i n (ed.), The Life and Letters of Charles Darwin, I, New York 1905, s. 285, cyt. za F. M i c h e l i n i, Natura senza fine. Il naturalismo moderno e le sue forme, red. P. Costa i F. Michelini, Bologna 2006, s. 60.

9 PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ 29 Twierdzenie, że świat nie jest owocem przypadku jest równoznaczny obronie poglądu, zgodnie z którym teza U podstawy był przypadek jest fałszywa oraz sprzeczna. Naturalnie, język Darwina nie jest dostatecznie filozoficznie opracowany, jednakże dwie wskazane tezy są równoznaczne. Tak więc odkryciem Darwina jest teza o doborze naturalnym, nie zaś zasada przypadku, która zostanie wprowadzona i rozwinięta dopiero przez przedstawicieli neodarwinizmu. Kiedy wpadło mi w oczy cytowane twierdzenie Darwina, odetchnąłem z ulgą: on był o wiele mądrzejszy od licznych swoich następców, którzy w taki czy inny sposób świat podporządkowują przypadkowi, bez zreflektowania, że już sama teza, iż u początku był przypadek lub że wszystko pochodzi od przypadku jest sprzeczna 11. Przypadek jest oznaką przygodności i skończoności świata, spotykamy go często. Może się jednak zdarzyć, że nawet doświadczając przypadkowości w toku własnego życia, człowiek nie zastanawia się dostatecznie nad jego naturą. Dotyczy to również tych, którzy chcieliby zastosować ją do celów antytelologicznych, aby wykazać, że przypadkowość pozostaje w sprzeczności z jakąś inteligencją przyczynującą i regulującą. Aby odpowiedzieć na pytanie, czy przypadkowość wyklucza przyczynowość, oraz czy teza o przypadku pozostaje w sprzeczności z twierdzeniem o pierwszej przyczynie, należałoby zatrzymać się przy zagadnieniu natury przypadku, tzn. odpowiedzieć na pytanie co to jest przypadek. Chociaż obszernie rozwinął zagadnienie przypadku J. Monod w Il caso e la necessità, jednak popadł on w pewien impasse, gdyż nie zadał w istocie pytania podstawowego, a mianowicie co to jest przypadek. Innymi słowy, chociaż rozważał wiele na temat przypadku, pozostaje wątpliwym, czy adekwatnie go rozpoznał. Gdyby zwrócił się o pomoc do Arystotelesa czy Boecjusza, być może zrozumiałby, że przypadek jest swego rodzaju spotkaniem niezamierzonym ani też wcześniej przygotowanym, a zatem przypadkowym, kilku niezależnych ciągów przyczynowych: a więc przypadkowość implikuje przyczynowość (przypomnę tu istotę przypadku w ujęciu Boecjusza: A zatem możemy zdefiniować przypadek jako nieprzewidziany wynik połączenia się przyczyn w działaniach dokonywanych dla jakiś zamierzonych celów. 12 ) Przypadek nie jest powodowany przez coś nieprzewidywalnego, lecz wielość niezależnych serii przyczynowych oraz to, że łączą się one w pewnym konkretnym momencie, przez co pojęcie przypadku u swojej podstawy jest sprzeczne. Zanim połączy się kilka ciągów w jedno zdarzenie przypadkowe, stanowią one w istocie powiązane między sobą serie przyczynowe, które z jednej strony wywodzą się od jakiejś jednej przyczyny, a z drugiej, spotykając się w sposób niezaplanowany, dają początek zdarzeniu przypadkowemu. Co więcej, przed zdarzeniem zwanym przypadkowym muszą zachodzić inne zdarzenia, które następnie będą podporząd- 11 Kwestię tą rozwinąłem w pracy pt. Razionalismo critico e metafisica. Quale realismo? (wyd. 2, Brescia 1995), tutaj zaś podejmuję ją tylko w części. 12 Boecjusz, O pocieszeniu, jakie daje filozofia, przeł. i oprac. G. Kurylewicz i M. Antczak, Kęty 2006, K.V, 1, n. 45, s. 114.

10 30 VITTORIO POSSENTI kowane temu przypadkowi, a zatem pozostaje w całej swojej sile problem pochodzenia tych zdarzeń wcześniejszych. Na pytanie o relację między przypadkiem a koniecznością należy więc odpowiedzieć, że obydwa, a nie tylko drugie z nich, mają do czynienia z przyczynowaniem. Zatrzymajmy się jeszcze przez chwilę przy powyższym temacie. Na poziomie sprawców świadomych przypadek dzieje się, kiedy różne zamierzone ciągi przyczynowe łączą się w sposób zupełnie przez owego sprawcę niezamierzony, czyli nieprzewidziany. Rozważmy prosty przykład: dwie osoby A i B wychodzą z domu, jedna na spacer, druga po to, by wrzucić do skrzynki pilny list; przypadkowo spotykają się. Ich spotkanie jest zupełnie niezamierzone: niechcący, czyli w sposób przez nich nieprzewidziany, gdyż każde z nich działało niezależnie i w określonym dla siebie celu. A i B zaczynają ze sobą rozmawiać i poznawać się nawzajem, aż w końcu podejmują decyzję o założeniu stowarzyszenia. Przypadek zatem daje początek nowym zdarzeniom i nowym celom, w tym sensie, że stowarzyszenie, które zostanie przez nich założone stało się celem zapoczątkowanym przez niezamierzone spotkanie. Tego typu zjawiska dzieją się również sprawcom nieświadomym: gdy w jakimś organizmie dokonuje się przypadkowa mutacja, która prowadzi do uformowaniem się nowego organizmu, co z kolei stanowi nowy finalizm wewnętrzny. Celowość wewnętrzna w istocie żywej może ulec zmianie, jednakże nie jest ona oderwana od mutacji przypadkowej zawartej w sekwencji przyczynowej przekazu dziedzicznego oraz doborze. Zneutralizowany i ogólny powrót do zasady przypadku jest oznaką słabości, nie zaś naukowości. Zadowalamy się postulowaniem zdarzenia przypadkowego tam, gdzie bardziej dogłębne dociekanie mogłoby doprowadzić do poznania łańcuchów przyczynowych oraz punktu ich zbiegu, a tym samym dałoby znacznie lepsze poznanie rzeczy. Z drugiej strony powiedzieliśmy, że nie jest rzeczą nie do przewidzenia to, przez co przypadek jest spowodowany, chociaż w naturze oczywiście dzieją się przypadki, o ile ta jest uznawana za przygodną, jak również istnieją one w całym uniwersum fizycznym. Zaćmienie jest zdarzeniem przypadkowym, chociaż dokładnie zdefiniowanym oraz wyliczonym, a dzieje się ono, ponieważ serie przyczynowe, które rządzą ruchem Słońca, Księżyca i Ziemi są od siebie niezależne. Idea przypadku zatem nie stoi w żaden sposób w opozycji do idei Absolutu, to tak jakby wnosić, że świat, który działa na zasadzie całkowitej konieczności jest bardziej spójny wespół z ideą Boga, niż ten, który jest całkowicie podporządkowany zasadzie przypadku. Być może jest wręcz przeciwnie, tzn. zdarzenie przypadkowe, nie posiadając swojej własnej i prawdziwej przyczyny (to, co nie stanowi prawdziwej jedności nie ma przyczyny, a zdarzenie przypadkowe, będące wyłącznie skutkiem połączenia się różnych serii przyczynowych nie stanowi wewnętrznie jednolitego bytu dla siebie ), zmierza do jedności w umyśle Bożym. Przypadek więc istniałby tylko dla człowieka, lecz nie dla Boga: można by nawet stwierdzić, że Ten ostatni jest bardziej bezpośrednio obecny w przypadku niż w konieczności.

11 PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ 31 Jeśli przypadek nie może być czymś pierwotnym, tym bardziej nie może być pierwszą przyczyną porządku świata. Przypadek nie jest nośnikiem inteligibilności, podczas gdy świat jest inteligibilny w sposób niezależny od naszego umysłu. To, że u początku był Logos jest w pewnym sensie prawdą również dla nauk ścisłych; świat jest przynajmniej częściowo inteligibilny, podczas gdy świat naznaczony wyłącznie przez jakiś wewnętrznie sprzeczny przypadek, byłby całkowicie ainteligibilny, co więcej, byłby niemożliwy. Tak często jak wysuwa się koncepcje samoorganizującej się materii, zmierzającej ku coraz to wyższym poziomom życia i złożoności, głosi się zarazem twierdzenia sprzeczne, gdyż implikujące wraz z tezą o samoorganizacji proces ruchu i rozwoju samoutrzymującego a zatem pewną dialektykę aktu -możności -aktu, nie mającego pierwszego poruszenia i pierwszej przyczyny. Zdolność samoorganizacji czy samotworzenia się organizmu nie implikuje argumentu przeciwko obowiązywalności zasady przyczynowości, ani też przeciw pierwszej nieuprzyczynowanej przyczynie. Owszem, na płaszczyźnie metodologicznej w celu ograniczenia złożoności można rozważać organizm wyłącznie jako świat fizyczny i system zamknięty, jednakże nie można wówczas zapominać, że dokonywane rozważania mają charakter prowizoryczny oraz pozbawiony absolutności. PRZYCZYNOWOŚĆ A CELOWOŚĆ 1. Ścisła korelacja między przypadkiem i przyczyną prowokuje do refleksji nad istotą przyczyny, należy jednak uważać na to, by nie popaść w pułapkę myślenia, że jedyną przyczynowością jest ta sprawcza. Według tradycji, która ciągnie się od Arystotelesa, istnieją cztery przyczyny: materialna, formalna, sprawcza i celowa, i a priori nie istnieje żadna przesłanka do tego, by opierać się na jednej, a eliminować pozostałe. Telos, czyli kres lub cel oraz korespondująca z nim przyczyna celowa jest tym, w aspekcie czego dana rzecz istnieje lub się zdarza. Znaczenie i wartość przyczyny celowej omawiałem w jednym z rozdziałów mojej pracy pt. Essere e libertà, tam gdzie są dyskutowane dwie formy przyczyny celowej. Pogłębiona jest tam kwestia celowości przedmiotów martwych, a także organizmów nieobdarzonych świadomością. Podejmę ją skrótowo teraz i tutaj, jednakże dodając pewne nowe elementy. Wielkim antagonistą finalizmu jest mechanicyzm: ich mecz rozgrywa się od dwudziestu pięciu wieków i do tej pory nie miał swojego finału. W Fizyce (Ks. II, roz. 8, 198b, s. 60, w: Dzieła wszystkie, T. II rozdział o niezwykłej wartości) Arystoteles, obrońca celowości, wysuwa swoistą obiekcję co do możliwości jej

12 32 VITTORIO POSSENTI istnienia; np. zęby trzonowe stwierdza tam rodzą się szerokie nie po to, by służyć do przeżuwania, lecz akcydentalnie, następnie zachowują się, dzięki temu, że się tak właśnie samorzutnie korzystnie ukształtowały. Skrajni materialiści oraz ewolucjoniści negują istnienie celowości, uznając wyłącznie przyczynę sprawczą i materialną; ogólnie rzecz biorąc, popadają oni w redukcjonizm, sprowadzają bowiem to, co wyższe do tego, co niższe. Tego typu postępowanie przeżywa rozkwit w XVII w., wraz z narodzinami nowożytnej nauki, tj. wraz z Baconem, Kartezjuszem, Spinozą, z nową fizyką i mechanicyzmem. W Zasadach (l. I, cap. 28) Kartezjusz stwierdza, że dla rzeczy stworzonych nie należy poszukiwać przyczyny celowej, lecz tylko sprawczą, dzięki czemu uniknie się spekulowania nad granicami, które wyznaczył Bóg czy natura. Spinoza, zastosowawszy do swojej filozofii metodę matematyczną, odrzucił celowość, co zresztą logiczne, gdyż matematyka nie implikuje celu. Od tamtej pory dla licznych celowość przestała być prawem działania jako takiego, lecz wyłącznie charakterystyką działania ludzkiego. Wielu, jak np. Hans Jonas, zauważali, że wykluczenie przyczynowości było kwestią decyzji, nie zaś rezultatem jakiejś argumentacji 13. Obecnie, aby odnowić dyskusję na temat przyczyn oraz celowości, musimy powrócić do zagadnień filozofii pierwszej i stwierdzić przeciwko Kantowi oraz licznym jego następcom, wśród których są naturaliści i pozytywiści (nawet jeśli Kant nie był ani jednym ani drugim) możliwość metafizyki racjonalnej, a zatem ontologicznego poznania bytu, które chociaż oczywiście może czerpać z nauk wiedzę oraz inspiracje, w żadnym jednak razie nie redukuje się do nich. Również Kant powinien był zrezygnować z niebezpiecznej hipotezy, że przedmioty rządzą się kategoriami a priori intelektu. Skrajna powierzchowność tego twierdzenia wychodzi na jaw w sposób szczególnie intensywny w aspekcie organizmu, który złożony jest z wielu oddziałujących na siebie części. W jaki sposób aprioryczne prawa i kategorie umysłu mogłyby wyjaśniać funkcjonowanie organizmów żywych? Inteligibilność świata nie ma swoich korzeni w nas, w naszych mózgach, które są przypadkowymi produktami ewolucji i przemian, my jesteśmy wyłącznie poszukiwaczami, tzn. za pośrednictwem umysłu staramy się dotrzeć do inteligibilności, która prześwituje przez rzeczy: te rzeczy, które chociaż wyłaniają się jeśli chcemy tak to nazwać z mroków ewolucji, to one same noszą w sobie miarę, porządek oraz racjonalność, które z kolei apelują do naszych umysłów i pobudzają je do myślenia. 2. W punkcie wyjścia zauważam, że wśród różnych nieprawidłowych formuł zasady celowości jest jedna, która brzmi: wszystko ma jakiś cel lub jest ukierunkowane ku jakiemuś celowi. Nie ma ona wartości dla zdarzenia przypadkowego, które nie ma 13 H. J o n a s, Organismo e libertà, s. 47.

13 PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ 33 w istocie swojego celu, ani nawet dla Boga, który przecież nie jest ustanowiony dla jakiegoś celu. Poprawne formuły zasady celowości brzmią następująco: a) możność z istoty jest ukierunkowana na akt; b) wszelki byt działający działa w jakimś celu. Są one omawiane w cytowanej książce, pierwsza z nich nie posiada tej nośności metafizycznej, co druga. Pierwsza ukazuje, że celowość jest powiązana z przyczynowością: nie istnieje przyczynowość bez wewnętrznej teleologii, czyli bez ukierunkowania możności ku aktowi, ani teleologia bez przyczynowości. W drugiej, terminy ogólne działający/działanie oraz cel nie zawsze i nie w sensie absolutnym mają to samo znaczenie, lecz muszą być rozumiane w sensie analogicznym stosownie do natury działającego, którym może być: człowiek, zwierzę, roślina oraz ciała nieożywione. Przechodząc od wyższych poziomów życia do tych niższych, określenie owego celu staje się stopniowo coraz łatwiejsze. Aby zrozumieć celowość, należy przebadać relację działającego do jego działania. Związku, który zachodzi między nimi nie należy pojmować w kategoriach ściśle statycznych, czyli np. jak to jest w relacji między istotą a cechami, które na nią wpływają; taki sposób myślenia był charakterystyczny dla Spinozy, co w rezultacie spowodowało, że nie było u niego miejsca ani na działanie ani na celowość. Należy natomiast związek ten pojmować w kategoriach istnienia i stawania się, tzn. w porządku dynamicznym, co wynika z istoty działającego, ponadto istnienie pojmując jako ruch i zmierzanie. Celem bliższym, ku któremu działający zmierza jest samo działanie, i taki też porządek jest powodem jego działania. Na płaszczyźnie istotnej w aspekcie działającego ukierunkowanego na działanie i skutek, nie wchodzi w grę żaden antropomorfizm, który wyłaniałby się natomiast z przykładu łucznika mierzącego strzałą do tarczy. Porządek transcendentalny działającego ukierunkowanego na działanie może być wpisany w naturę/istotę działającego, a tym samym dziać się zgodnie z określonym stanem naturalnym, lub też może pochodzić od samego działającego na skutek i proporcjonalnie do jego poznania. Zasada celowości, w której skład wchodzą pojęcia działającego i działania, posiada o wiele głębszą zawartość, o wiele bardziej uniwersalną i rozstrzygającą niż zasada przyczynowości sprawczej. Status ten wynika z faktu, że rozważane w zasadzie celowości działanie jest jednocześnie przechodnie, immanentne i samodoskonalące się, natomiast w przyczynowości sprawczej w grę wchodzi wyłącznie przechodniość. W konsekwencji, zasada celowości rozciąga się na te warstwy rzeczywistości, które nie zależą w żaden sposób od przyczyny efficiens, i to nie tylko dlatego, że zasada celowości jest w pełni transcendentalna, a przyczynowość sprawcza nie odnosi się do Pierwszej Przyczyny nieuprzyczynowanej, lecz dlatego, że działanie jest kategorią bardziej uniwersalną i pierwotną od przyczynowania sprawczego. Kauzalizm jako zwrot wyłącznie ku przyczynie sprawczej stanowi zatem pogląd znacznie bardziej powierzchowny niż finalizm. Powyższe rozważania uprawniają do postawienia następującej tezy odnośnie relacji między celowością a naukami (szczegółowe jej opracowanie zabrałoby z pew-

14 34 VITTORIO POSSENTI nością bardzo dużo czasu): wykluczenie, przynajmniej metodologiczne, finalizmu i zwrot nauk wyłącznie ku przyczynie sprawczej implikuje wyjaśnianie wyłącznie mechanicystyczne, które chociaż użyteczne i heurystycznie skuteczne, jednakże nie jest adekwatne, gdyż stanowi formę mniej lub bardziej zaawansowanego redukcjonizmu, w którym działanie sprowadza się wyłącznie do przyczyny sprawczej. Kant w Krytyce sądzenia starał się opracować teleologiczną władzę sądzenia, w której pojawia się coś z celowości, natomiast w sądach orzekających ma się do czynienia wyłącznie z przyczyną sprawczą. Być może również tutaj Kant sytuuje się na pozycji pośredniej, tj. chwiejnej, nie wydaje się bowiem, by w kantyzmie można było dogłębnie rozważać związek działający -działanie -skutek, który formułuje się w terminach bytu i dobra, czyli skrajnie noumenalny. W kantyzmie opór przeciwko hegemonii mechanicyzmu wydaje się słaby, co było konsekwencją jego znikomej zdolności do myślenia w kategoriach działania jako takiego wyłączając być może ludzkie działanie moralne, co ostatecznie doprowadza taki jest też cel kantyzmu do zapomnienia bytu. Zapomnienie o celu i o związku między działającym a działaniem i skutkiem stanowi część zapomnienia o bycie i o istnieniu, a ów związek jest wszechobecny. Można by zatem stwierdzić, że dość rozpowszechnione marginalne traktowanie celowości jest objawem uprzedniego zapomnienia o bycie. 3. Powiedzieć, że każdy działający działa w jakimś celu znaczy, że nie powoduje on jakiegokolwiek skutku, lecz określony, proporcjonalny do jego natury: z bytu ludzkiego rodzi się byt ludzki, z kota kot, oko jest stworzone do widzenia, a nie do słyszenia. Tak też skutek, który jest proporcjonalny do działającego nazywa się celem, będąc dla działającego przyczyną zajścia jego działania. Byty naturalne działają zawsze lub w przeważającej części w ten sam sposób, tj. zmierzając ku pewnemu celowi. Zasada celowości jest w pewien sposób przestrzegana również w obrębie darwinizmu, jako zmierzanie ku skutkom zgodnie z prawami fizyki i biologii, jednak tego, co istotne w celowości darwinizm wolałby się wyrzec. Wyjątki wynikające z przypadku nie przeczą zasadzie celowości, lecz konkretnemu działaniu ku celowi w określonej sytuacji zakłóconemu jakimś zdarzeniem pochodzącym z innego ciągu przyczynowego. Niezwykle ważne jest przeanalizowanie drugiej formuły zasady celowości. Odnosi się ona do (pojedynczego) działającego, tzn. do konkretnego działającego/ działania, nie do całego uniwersum, czy jego części, które przede wszystkim nie posiada jedności indywidualnej, lecz jedność zewnętrzną. W aspekcie tej formy zasady celowości nie ma się podstawy do twierdzenia lub negowania czegoś na płaszczyźnie całości. Kiedy mowa jest o całych systemach, kategorie działania czy działającego nie są odpowiednie. Klasyczna teoria celowości dotyczy celu

15 PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ 35 wewnętrznego, nie zaś istnienia celowości globalnej historii naturalnej kosmosu czy istot żywych. O takiej celowości globalnej nauka nic nie mówi, natomiast filozofia pogłębiona ontologicznie może podnieść kwestie teleologii człowieka oraz całego stworzenia, być może wychodząc od poglądu, że w celowości istnieje coś pokrewnego inteligencji i pięknu. Aby uniknąć nieporozumień, wypada dokonać rozróżnienia między kilkoma formami celowości: 1) Pierwsza to celowość telematyczna (termin ma swoje źródło u Mayra, Biologia ed evoluzione, s. 43), dotyczy ona procesów prowadzących do celu zapośredniczonego procesem regulowanym przez prawa fizyki: ciężar, który spada; żelazo, które uzyskuje temperaturę środowiska, jak zostanie doprowadzone do koloru białego. 2) Celowość teleonomiczna, która dotyczy organizmów, czyli zachowań skierowanych na cel uformowany przez pewien program lub przez coś, co w języku filozoficznym możemy nazwać przyczyną formalną wewnętrzną. W procesie teleonomicznym działanie skierowane ku pewnemu celowi jest wynikiem funkcjonowania oprogramowania. W przypadku finalizmu wewnętrznego przyczyna celowa pojawia się i prawie utożsamia z przyczyną formalną: to, że dana istota żywa zmierza ku określonemu celowi dzieje się na mocy jej formy czy natury. Z tego powodu nie ma racji bytu opozycja między morfologią a teleologią, te bowiem są ze sobą ściśle powiązane. 3) Celowość intencjonalna bytów świadomych. Zachowania intencjonalne stanowią oczywiście wyłącznie klasę, z pewnością najbardziej typową, procesów teleologicznych. 4) Na czwartym miejscu można postawić pytanie o teleologię kosmiczną, typu: czy ewolucja kosmiczna jest procesem teleologicznym oraz ewentualnie, w jaki sposób jest ona analogiczna do procesów teleonomiczmych i/lub intencjonalnych organizmów w ogóle oraz organizmów świadomych? Czy ewolucja kosmiczna jest analogiczna do ontogenezy? Jean -Baptiste Lamarck dał odpowiedź pozytywną: natura jako łańcuch bytów w swoim stawaniu się zawsze ukierunkowana jest na uzyskiwanie coraz wyższej doskonałości, tzn. ku temu, co wyższe. Trzy komentarze: 1) Neodarwinowski projekt dotyczy wyłącznie przyczyn zewnętrznych, typu przyczyny sprawczej, która z zewnątrz wpływa na organizmy: jakiś czynnik powoduje mutacje genetyczne, środowisko naciska na istoty żywe i powoduje selekcje. Wyjaśnienie to ma charakter mechanicystyczny i zewnętrzny względem istot żywych. Nie wydaje się, by było tu miejsce na rozważanie dynamizmu jako cechy właściwej istotom żywym oraz organizmom ukierunkowanym na autoprojekcję, programowanie i rozwój od wewnątrz. Darwinowski projekt stanowi paradygmat upraszczający rzeczywistość: działa w różnych przypadkach, jednak w wielu okazuje się nieskuteczny. Wszystko to skłania do uznania go

16 36 VITTORIO POSSENTI za projekt otwarty na uzupełnienia i poprawki, a tym samym nie pozwala na traktowanie go jak ostateczną odpowiedź. 2) Z drugiej strony, zredukowanie czterech przyczyn wyłącznie do przyczyny sprawczej może prowadzić do nadużycia samej tej przyczyny, powodując myślenie, że post hoc, ergo poter hoc, twierdzenie, które, zdaje się towarzyszyć licznym argumentacjom ewolucjonistycznym, które mając zestawienia pewnej serii organizmów przeszłych, dedukują, że te młodsze pochodzą od tych starszych wyłącznie poprzez mechanizm przypadkowej mutacji oraz selekcji tych bardziej przystosowanych. Należałoby dogłębniej przebadać przyczynowość oraz zastanowić się nad warunkami możliwości ewolucji. 3) Również Darwin w zakończeniu Pochodzenia człowieka, po dokonaniu wywodu o prostym pochodzeniu człowieka, mówi z wiarą o przeznaczeniu człowieka do celów znacznie wyższych, mając na myśli odległą przyszłość. Perspektywa taka nie jest daleka od finalizmu postępującego, który spędzał sen z oczu wielu myślicielom, a zgodnie z którym istnieje możliwość osiągnięcia form wyższych od życia ludzkiego. 4) O ile druga formuła zasady celowości ma charakter transcendentalny, o tyle ma ona wartość wszechobowiązującą. Ma wartość tak dla świata Dawkinsa, gdzie celem jest skuteczność oraz przetrwanie genu egoizmu, jak dla świata Monoda, który podczas wykładu w Collège de France w 1967 r. stwierdził, być może w akcie niezamierzonej autoironii, że teleonomia jest słowem, które można stosować, wtedy gdy ze względu na przyzwoitość chce się uniknąć terminu»celowość«14. Nie ma innej możliwości, aby umknąć celowości. 14 Cyt. za: E. G i l s o n, Biofilosofia. Da Aristotele a Darwin e ritorno, Genova 2003, s Również Dawkins ma świadomość tego, że utrzymuje usilnie celowość, kiedy pisze z dużą dozą szczerości: Proces kumulacji zmian sterowany jest przez nieprzypadkowy dobór naturalny. [ ] o całej tej sekwencji kroków powiedzieć można wszystko, tylko nie to, że była przypadkowa (R. D a w - kins, Ślepy zegarmistrz, czyli jak ewolucja dowodzi, że świat nie został zaplanowany, tłum. i wstęp A. Haffman, Warszawa 1994, s. 81). Celowość zatem jest postawiona w opozycji do przypadku. Nie przez ducha przekory, lecz jako smutną prawdę, pozwolę sobie tutaj zauważyć, w jak zabawny sposób autor ten odprawia Boga. Dawkins twierdzi, że kreacjonizm po prostu postuluje istnienie bytu o zadziwiającej inteligencji i złożoności (tamże, s. 491). Chwilę potem jednak wylewa na nas kubeł zimnej wody: Skoro jednak pozwalamy sobie na luksus założenia, że taki byt istnieje i nie potrzebuje wyjaśnienia, to równie dobrze moglibyśmy obyć się bez niego i założyć istnienie życia w jego współczesnej postaci! (tamże, s. 491). Następnie zaś, a propos nieskończenie małego prawdopodobieństwa uformowania się oka w ciągu jednego pokolenia, konkluduje: To samo dotyczy prawdopodobieństwa spontanicznego powstania wszelkich innych w pełni uformowanych, doskonałych istot, w tym także nie wiem jak można by uniknąć takiej konkluzji bogów (tamże, s. 492). Bóg zatem jest tu rozumiany jako czysty postulat, lub jako nieskończenie małe prawdopodobieństwo, które tworzy się przez przypadek i spontanicznie : czy naprawdę możemy tak myśleć, czy raczej jesteśmy w obrębie prowadzących na oślep pustych słów? Prawda jest taka, że Bóg, który ukazuje nam rozum, nie jest w żadnym razie postulatem, lecz wnioskiem wynikającym z przesłanek, bez którego uderzamy i ulegamy rozbiciu o idee sprzeczne, głoszące istnienie nieuprzyczynowanego stawania się bytu, który jest causa sui, czegoś, co tworzy się, wychodząc od nicości: czyli o skrajną

17 PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ 37 5) Punktem kardynalnym jest to, że istnieje również celowość bez intencjonalności: procesy ukierunkowane ku jakiemuś celowi obserwuje się w całej naturze, czy nawet u wszystkich działających, i nie tylko w bytach obdarzonych świadomością i wolnością. Mając więc na uwadze przypadek, konieczność, celowość, stwierdźmy, że: nie wszystko jest przypadkiem (koncepcja przypadku jako czegoś pierwotnego jest wewnętrzne sprzeczna); nie wszystko jest koniecznością (zdarzenie przypadkowe nie jest z zasady czymś koniecznym); ale we wszystkim jest celowość, czy telematyczność, czy teleonomiczność, czy intencjonalność, w tym sensie, że wszystkie byty działające zmierzają ku celowi, należącemu do jednej z tych trzech klas. Jeśli nawet możemy pozwolić sobie na wzięcie w nawias finalizmu w naukach, na pewno nie możemy wyrzucić go z Natury. Według E. Gilsona nauki naturalne ani nie burzą finalizmu, ani go dowodzą 15. POSTULAT ZAMKNIĘTOŚCI ŚWIATA FIZYCZNEGO Współczesne dyskusje filozoficzne i naukowe wiele by zyskały, gdyby powróciły do badań nad ontologią i filozofią pierwszą. Wzbogaciłoby to znacznie zagadnienie metody, racjonalności oraz istnienia, skądinąd ściśle ze sobą powiązanych: zwrot wyłącznie ku metodzie empirycznej i wynikającej z niej racjonalności likwiduje ipso facto pytanie o istnienie, w tym sensie, że jedynymi bytami, którym przyznaje się istnienie realne są te empirycznie dostępne. Nie możemy nawet w najmniejszym stopniu pozwolić sobie na zawłaszczenie, którego w sposób kategoryczny, a niekiedy wręcz arogancki, dopuszcza się naturalizm, absolutyzując swoje spojrzenie, przyznając sobie niewzruszoną wartość i twierdząc, że królestwo rzeczywistości poznawane jego metodami stanowi całość bytu. U podstawy tego poglądu leżą dwie skrajne formy redukcjonizmu: redukcjonizm gnozeologiczny, zgodnie z którym nie istnieją inne formy wiedzy poza naukami najbardziej przestarzały dogmat pozytywizmu; redukcjonizm ontologiczny, zgodnie z którym nie istnieją inne byty poza tymi ustalonymi przez nauki. Nie ma żadnych przesłanek, by skłaniać się ku którejkolwiek z nich. Naturalizm składa się z trzech tez centralnych, które mają stanowić o jego sile. Pierwsza, często zwana tezą konstytutywną, utrzymuje, że nauka, a jeszcze bardziej filozofia, powinny unikać wszelkich zapytań o byt, własności, zdarzenia czy niedorzeczność, z której Dawkins niestety w najmniejszym stopniu nie zdaje sobie sprawy, a na domiar złego ujawnia beznadziejność swojego położenia, dodając nie wiem jak można by uniknąć takiej konkluzji. 15 E. G i l s o n, Biofilosofia. Da Aristotele a Darwin e ritorno, s. 30.

18 38 VITTORIO POSSENTI wyjaśnienia zwane ponadnaturalnymi : ten skrajnie ambiwalentny termin swoją wieloznacznością często zatruwał i osłabiał znaczną ilość argumentacji. Znajdując się w obrębie naturalizmu naukowego, to, co nadnaturalne można rozumieć jako coś, co przekracza naturę fizyczną i kosmiczną. Zdanie wszystko jest naturą, oznacza zatem, że wszystko jest materią, energią, informacją, i nie istnieje nic, co by poza to wystawało. Sama idea nieśmiertelnej duszy byłaby więc nadnaturalna i nieuchwytna. Jednak dla innej, znacznie starszej tradycji termin nadnaturalność, typowy dla teologii chrześcijańskiej, oznacza coś, co przekracza możliwości i siłę natury ludzkiej, jako docieranie do wizji Boga czy człowieka wywyższonego poprzez łaskę do poziomu dla siebie niespodziewanego. W istotnej różnicy między dwoma znaczeniami terminu nadnaturalny tkwi element decydujący o tym, że nie da się spłaszczyć natury ludzkiej wyłącznie do poziomu physis (zatrzymamy się na tej kwestii poniżej). Powróćmy na chwilę do zagadnienia naturalizmu naukowego, który w swojej skrajnej formie chce wyeliminować byty niedające się zredukować do płaszczyzny czysto fizycznej. Drugą tezą naturalizmu jest twierdzenie, że nie istnieje żadna filozofia pierwsza. Można jednak zapytać: czy nauka nie staje się nową filozofią pierwszą, lub, jeśli chce się użyć innej formy: czy nie jest tak, że nauka staje się wprost nauką pierwszą? Trzecia teza głosi, że filozofii pozostaje wyłącznie zadanie porządkowania i systematyzowania rezultatów badawczych nauk. Zadanie to stało się dla filozofii obligatoryjne, jako pozostałość epoki pozytywizmu oraz neopozytywizmu, co jest również świadectwem na to, że w naturalizmie mamy wiele z różnych pozytywizmów. Quine zawsze wyrażał swoje stanowisko na temat naturalizmu bez żadnego jeśli oraz bez żadnego ale, postrzegając filozofię jako kontynuację nauki: filozofia nie może dać nic, jest wiedzą drugiego sortu, pasożytującą na naukach, nie stanowi choćby w najmniejszej części poznania rzeczywistości niezależnego od nauk 16. Twierdzenie, że nie może istnieć żaden inny punkt widzenia poza naukami jest bezpodstawne, natomiast to, że na takim fundamencie wznosi się metafizyka i epistemologia absolutnego naturalizmu naukowego jest faktem. Postawa ta prowadzi do porzucenia całego obszaru poznania przednaukowego, zmysłu wspólnego oraz świata życia (Lebenswelt) na rzecz naturalizmu zamkniętego w samym sobie, który ma ambicje opisania rzeczywistości na podstawie wyłącznie naukowej, bez żadnej innej pomocy. Z drugiej strony, epistemologia u Quine a nie jest niczym innym jak psychologią, a ta przecież jest działem nauki naturalnej, w liczbie pojedynczej, gdyż nauka jest tylko jedna. Mowa jest o kolej- 16 Na temat epistemologii, naturalizmu Quine a oraz jego redukcji logicznej, w której byt i istota zostają sprowadzone do bycia zmiennymi funkcji, pisałem w Nichilismo e metafisica. Terza navigazione, Roma 2004, cap. IX (uwaga A.F.: praca ta została wydana w języku polskim, jednak w okrojonym zakresie, nie obejmującym rozdziału IX; por. V. P o s s e n t i, Trzecie Żeglowanie, Lublin 2006, przypis 5, s. 15).

19 PRZYPADEK, EWOLUCJA, CELOWOŚĆ 39 nej feralnej próbie odnowienia kartezjańskiego naturalistycznego programu jednej niepodzielnej nauki, która ma polegać na jedności, czy raczej unifikacji metody, a tym samym unifikacji wielości i różnorodności rzeczywistości. Jest to zabieg wysoce problematyczny, o tyle że w absolutnym naturalizmie naukowym postulaty jedności nauki i wystarczalności fizyki są właśnie postulatami, które kategorycznie powinny być zweryfikowane w aspekcie tego, co nadnaturalne, aby móc pozostać przy nieszczęsnych rządach naturalistów. Fundamentalne tezy naturalizmu naukowego w pewnym sensie koncentrują się wokół postulatu zamkniętości świata fizycznego, zgodnie z którym każde zdarzenie fizyczne, które ma swoją przyczynę, ma przyczynę fizyczną. Posłużyłem się terminem postulat, nie zaś zasada, ponieważ w pierwszym przypadku mowa jest o czymś tymczasowo założonym. Zasada natomiast ma wartość prawdziwościową, niepodważalną, tzn. że jej zanegowanie prowadzi do sprzeczności; taka wartość nie przysługuje postulatowi. W pracy Nihilizm i metafizyka. Trzecie żeglowanie dążyłem do wykazania, że negacja pierwszych zasad transcendentalnych (identyczność, racja dostateczna, celowość, przyczynowość) implikuje sprzeczność, oraz że zasady te należą do klasy predykatorów dla siebie (per se), czyli takiej, w której związek między podmiotem a predykatem jest konieczny, zarówno w tym sensie, że predykat jest zawarty w pojęciu podmiotu (związek pierwszego rzędu), jak i w tym, że określony predykat odsyła w sposób koniecznościowy do określonego podmiotu (związek drugiego rzędu). Opisana powyżej zamkniętość świata fizycznego stanowi postulat, który może pełnić pewną funkcję metodologiczną, wszelako nie może być absolutyzowany tudzież ontologizowany : co więcej i nie tylko dlatego, że postulat jest czymś wyłącznie założonym (w znaczeniu, w jakim Euklides postulował, że przez pewien punkt może przechodzić jedna i tylko jedna prosta równoległa do innej prostej) jego absolutyzacja, tzn. zmiana jego statusu z postulatu na zasadę implikuje sprzeczność w tym znaczeniu, że dialektyka aktu i możności oraz dialektyka serii przyczyn bez pierwszej przyczyny nieuprzyczynowanej stanowią sprzeczności. Jaki typ poznania czy wiedzy możemy wyprowadzić z metodologii, która wpierw z fałszywą skromnością mówi, że zakłada postulat zamkniętości przyczynowości fizycznej, ponieważ może okazać się przydatny, a następnie dąży do pokazania go jako dogmatu czy prawdy nie do podważenia? ESENCJALIZM A GRADUALIZM Obecnie musimy naświetlić jeszcze inne implikacje filozoficzne darwinizmu. Uznaje się w jego obrębie, że minimalne przemiany utrzymywane przez długi okres czasu doprowadziły do tego wszystkiego, co dziś obserwujemy. W twierdze-

20 40 VITTORIO POSSENTI niu tym ogrywa znaczącą rolę, często implicite, idea, zgodnie z którą w pewnym momencie przemiany ilościowe stają się przemianami jakościowymi. Teza taka, właściwa całemu ewolucjonizmowi, nie mierzy się z poważnym zagadnieniem przyczynowości: o ile kieruje się ku pewnemu ciągowi czasowemu potencjalnie nieskończonemu, o tyle rozpuszcza problem przyczynowości zamiast stawić mu czoła. Mowa jest o znamiennej opozycji między gradualizmem a esencjalizmem, dla której w wersji empirystycznej różnice istotowe są rozproszone i zastąpione przez różnice stopnia. W opinii Mayra istnieje opozycja między esencjalizmem a gradualizmem, w tym sensie, że ewolucja w aspekcie zmian ilościowych jest niekompatybilna z esencjalizmem filozoficznym. Stało się rzeczą konieczną, by biologia odrzuciła esencjalizm, aby móc przyswoić pojęcie ewolucji stopnia. 17 Tym sposobem autor ten czyni z gradualizmu rdzeń darwinizmu (to samo, chociaż w sposób bardziej surowy, czyni Dawkins w Ślepym zegarmistrzu), jednak bez głębszej analizy tego problemu. Ponadto postulat gradualizmu jest być może jedynym wyjściem, aby z jednej strony spróbować ujarzmić przypadek, a z drugiej uniknąć wszelkiego nawrotu ku systemowi. Uznanie, że oko bierze swoje istnienie z nie -oka w sposób nagły, niespodziewany, jest bardziej prawdopodobne oraz mniej absurdalne od poglądu, zgodnie z którym oko utworzyło się na drodze ogromnej, prawie nieskończonej liczby przemian. Esencjalizm, który pod wieloma względami upodabnia się do statyzmu/ustanowizmu (fissismo), stanowi doktrynę złożoną, ale właśnie w aspekcie istoty, gdyż jego przedstawiciele mają świadomość trudności, jakie związane są z poznawaniem istoty rzeczy. Jako badacze nie możemy pozwolić sobie na żadne ustępstwa, musimy poszukiwać przyczyn realnych, które dotyczą przemian realnych, starając się racjonalnie wyjaśnić ile z danego stanu wydaje się pewne, czyli przejścia od gatunku do gatunku: powiedziałem wydaje się, ponieważ liczne stanowią missing links, czyli brakujące formy przejściowe. Proponuję odnieść się do głębokich możliwości, jakie daje filozofia natury Arystotelesa, wychodząc nieco poza jej granice, nie postulując tym samym gradualizmu jako jedynej możliwości przemian czy transformacji. Gradualizm może oczywiście mieć miejsce oraz może stanowić w wielu przypadkach dobre wyjaśnienie; jednakże nie ma powodów, by czuć się zmuszanym do zakładania go jako jedynej metody wyjaśniającej zmianę. Zgodnie z opinią podzielaną przez wielu, arystotelizm w aspekcie pojęć formy i istoty daje miejsce trzem głównym twierdzeniom: 1) byty naturalne posiadają swoją niezmienną istotę a ich zbiór tworzy rodzinę gatunków stałych; 2) przemiany, jakie zdarzają się ciałom naturalnym, mające swoje źródło w ich wnętrzu, nie wychodzą poza granice niezmiennej istoty/natury, do której przynależy to oto ciało; 3) w przypadku rodzajów zachowują się gatunki: z kota rodzi się kot, z lwa lew, z istot ludzkich inne istoty ludzkie. W tych przypadkach 17 Patrz, E. M a y r, Biologia ed evoluzione, s. 21.

Argument teleologiczny

Argument teleologiczny tekst Argument teleologiczny i piąta droga św. Tomasza z Akwinu Argument z celowości 1. W świecie obserwujemy celowe działanie rzeczy, które nie są obdarzone poznaniem (np. działanie zgodnie z prawami

Bardziej szczegółowo

Rodzaje argumentów za istnieniem Boga

Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Podział argumentów argument ontologiczny - w tym argumencie twierdzi się, że z samego pojęcia bytu doskonałego możemy wywnioskować to, że Bóg musi istnieć. argumenty

Bardziej szczegółowo

ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych

ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co

Bardziej szczegółowo

Argument teleologiczny

Argument teleologiczny tekst Argument teleologiczny i piąta droga św. Tomasza z Akwinu Tekst piątej drogi (z celowości): Piąta Droga wywodzi się z faktu kierowania rzeczami. Stwierdzamy bowiem, że pewne rzeczy, które są pozbawione

Bardziej szczegółowo

Filozofia przyrody - Filozofia Eleatów i Demokryta

Filozofia przyrody - Filozofia Eleatów i Demokryta 5 lutego 2012 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii 2 3 4 Materializm Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej

Bardziej szczegółowo

UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA

UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY PRZECIW ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY ATEISTYCZNE 1 1. Argument z istnienia zła. (Argument ten jest jedynym, który ateiści przedstawiają jako

Bardziej szczegółowo

Filozofia, ISE, Wykład V - Filozofia Eleatów.

Filozofia, ISE, Wykład V - Filozofia Eleatów. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii 2 3 Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk

Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie

Bardziej szczegółowo

Andrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii

Andrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii Andrzej L. Zachariasz ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2004 Opiniowali Prof. zw. dr hab. KAROL BAL Prof. dr hab.

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.

Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie. 2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia

Bardziej szczegółowo

Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa

Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2011-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Różnice w metodzie uprawiania nauki Krytyka platońskiej teorii idei Podział

Bardziej szczegółowo

Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.

Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa

Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Podział nauk Arystoteles podzielił wszystkie dyscypliny wiedzy na trzy grupy:

Bardziej szczegółowo

MIND-BODY PROBLEM. i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii

MIND-BODY PROBLEM. i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii MIND-BODY PROBLEM i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii CZŁOWIEK JEST MASZYNĄ (THOMAS HOBBES) Rozumienie człowieka znacząco zmienia się wraz z nastaniem epoki nowożytnej. Starożytne i średniowieczne

Bardziej szczegółowo

Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych

Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:

Bardziej szczegółowo

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Wykład 1. Wprowadzenie. Filozofia, metodologia, informatyka Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się

Bardziej szczegółowo

ZAGADNIENIA NA KOLOKWIA

ZAGADNIENIA NA KOLOKWIA ZAGADNIENIA NA KOLOKWIA RACJONALIZM XVII WIEKU [COPLESTON] A. KARTEZJUSZ: 1. metoda matematyczna i) cel metody ii) 4 reguły iii) na czym polega matematyczność metody 2. wątpienie metodyczne i) cel wątpienia

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Część pierwsza KRYTYKA ESTETYCZNEJ WŁADZY SĄDZENIA

SPIS TREŚCI. Część pierwsza KRYTYKA ESTETYCZNEJ WŁADZY SĄDZENIA SPIS TREŚCI Przedmowa tłumacza................. XI KRYTYKA WŁADZY SĄDZENIA Przedmowa do pierwszego wydania............ 3 Wstęp...................... 11 I. O podziale filozofii............... 11 II. O suwerennej

Bardziej szczegółowo

Johann Gottlieb Fichte

Johann Gottlieb Fichte Johann Gottlieb Fichte 1762-1814 Fichte i kant Kant odniósł tylko częściowy sukces szukając transcendentalnej jedności naszego poznania, ponieważ był pod zbytnim wpływem empiryzmu. Treść nie jest nam po

Bardziej szczegółowo

Dlaczego matematyka jest wszędzie?

Dlaczego matematyka jest wszędzie? Festiwal Nauki. Wydział MiNI PW. 27 września 2014 Dlaczego matematyka jest wszędzie? Dlaczego świat jest matematyczny? Autor: Paweł Stacewicz (PW) Czy matematyka jest WSZĘDZIE? w życiu praktycznym nie

Bardziej szczegółowo

David Hume ( )

David Hume ( ) David Hume (1711-1776) Chciał być Newtonem nauk o człowieku. Uważał, że wszystkie nauki (oprócz matematyki i logiki), również filozofia, powinny kierować się metodą eksperymentalną, opartą na doświadczeniu.

Bardziej szczegółowo

Baruch Spinoza ( )

Baruch Spinoza ( ) Baruch Spinoza (1632-1677) Dla jednych: najszlachetniejszy i najbardziej godny miłości z wielkich filozofów (B. Russell). Dla innych: Największy heretyk XVII wieku. Obrońca diabła. Duchowy sabotaŝysta.

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant

Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant 2011-10-01 Plan wykładu 1 Immanuel Kant - uwagi biograficzne 2 3 4 5 6 7 Immanuel Kant (1724-1804) Rysunek: Immanuel Kant - niemiecki filozof, całe życie

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA

EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY MAJ 2011 2 Egzamin maturalny z filozofii poziom rozszerzony Zadanie 1. (0 1) Obszar standardów B. Opis wymagań

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna

Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna 2009-09-04 Plan wykładu 1 Jońska filozofia przyrody - wprowadzenie 2 3 Jońska filozofia przyrody - problematyka Centralna problematyka filozofii

Bardziej szczegółowo

Teoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie.

Teoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Teoria ewolucji Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Informacje Kontakt: Paweł Golik Instytut Genetyki i Biotechnologii, Pawińskiego 5A pgolik@igib.uw.edu.pl Informacje, materiały: http://www.igib.uw.edu.pl/

Bardziej szczegółowo

IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA

IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że

Bardziej szczegółowo

Sylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu

Sylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu Sylabus Nazwa Przedmiotu: Teoria bytu (ontologia) Typ przedmiotu: obligatoryjny Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: I rok, semestr II; II rok, semestr I (studia filozoficzne I stopnia)

Bardziej szczegółowo

Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga?

Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga? Przymioty Boga Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga? dowody na istnienie Boga ustaliły, że On jest, ale czy poza wiedzą o Jego istnieniu możemy coś wiedzieć o Jego istocie? Św. Tomasz twierdzi, że

Bardziej szczegółowo

1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016

1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:

Bardziej szczegółowo

Nazwa metodologia nauki etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co nauka o metodach badań.

Nazwa metodologia nauki etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co nauka o metodach badań. Nazwa metodologia nauki etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co nauka o metodach badań. Metoda dedukcji i indukcji w naukach społecznych: Metoda dedukcji: 1. Hipoteza 2. Obserwacja 3. Przyjęcie lub

Bardziej szczegółowo

Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018

Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018 Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018 Do czego odnoszą się poniższe stwierdzenia? Do tego, czym jest matematyka dla świata, w

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA

EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,

Bardziej szczegółowo

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się Ogół rozmyślań, nie zawsze naukowych, nad naturą człowieka,

Bardziej szczegółowo

Teoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie.

Teoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Teoria ewolucji Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Ewolucja Znaczenie ogólne: zmiany zachodzące stopniowo w czasie W biologii ewolucja biologiczna W astronomii i kosmologii ewolucja gwiazd i wszechświata

Bardziej szczegółowo

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece

Bardziej szczegółowo

POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ

POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ Wstęp Żyjemy w świecie wielkich procesów integracji i globalizacji. Z samej swojej istoty są to procesy pozytywne pozwalające wspólnie

Bardziej szczegółowo

DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie. Paweł Mazanka Janusz Sidorek. Wydawnictwo WAM

DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie. Paweł Mazanka Janusz Sidorek. Wydawnictwo WAM DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie Paweł Mazanka Janusz Sidorek Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści OD TŁUMACZY 9 Kim był Dietrich von Hildebrand? 9 Nawrócenie 12 Stosunek do

Bardziej szczegółowo

INFORMATYKA a FILOZOFIA

INFORMATYKA a FILOZOFIA INFORMATYKA a FILOZOFIA (Pytania i odpowiedzi) Pytanie 1: Czy potrafisz wymienić pięciu filozofów, którzy zajmowali się także matematyką, logiką lub informatyką? Ewentualnie na odwrót: Matematyków, logików

Bardziej szczegółowo

Koncepcja religii w tomizmie konsekwentnym. Mieczysław Gogacz

Koncepcja religii w tomizmie konsekwentnym. Mieczysław Gogacz Koncepcja religii w tomizmie konsekwentnym Mieczysław Gogacz Teoria relacji osobowych - punkt wyjścia osoba jako byt posiada doskonalsze osobowe istnienie u bytów osobowych z racji ich doskonałości inaczej

Bardziej szczegółowo

ŚWIATOPOGLĄD NEW AGE

ŚWIATOPOGLĄD NEW AGE ŚWIATOPOGLĄD NEW AGE ŚWIATOPOGLĄD względnie stały zespół sądów (często wartościujących), przekonań i opinii na temat otaczającego świata czerpanych z rozmaitych dziedzin kultury, głównie z nauki, sztuki,

Bardziej szczegółowo

KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII

KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII Różnice w koncepcjach religii człowiek Bóg człowiek doświadcza Boga człowiek doświadcza Boga i odnosi się do Niego nie za bardzo wiadomo, czy jakiś przedmiot istnieje można

Bardziej szczegółowo

RENÉ DESCARTES (KARTEZJUSZ)

RENÉ DESCARTES (KARTEZJUSZ) (1596-1650) mal. Frans Hals (1648) RENÉ DESCARTES (KARTEZJUSZ) NAJWAŻNIEJSZE DZIEŁA Discours de la Méthode (Rozprawa o metodzie) 1637 Meditationes de prima philosophia (Medytacje o filozofii pierwszej)

Bardziej szczegółowo

Ontologie, czyli o inteligentnych danych

Ontologie, czyli o inteligentnych danych 1 Ontologie, czyli o inteligentnych danych Bożena Deka Andrzej Tolarczyk PLAN 2 1. Korzenie filozoficzne 2. Ontologia w informatyce Ontologie a bazy danych Sieć Semantyczna Inteligentne dane 3. Zastosowania

Bardziej szczegółowo

GWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda

GWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda GWSP Filozofia z aksjologią dr Mieczysław Juda GIGI Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm Hume a Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm

Bardziej szczegółowo

Filozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje

Filozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o

Bardziej szczegółowo

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FILOZOFII XIII WIEKU

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FILOZOFII XIII WIEKU OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FILOZOFII XIII WIEKU POWSTANIE UNIWERSYTETÓW Najwcześniej powstają dwa uniwersytety: Sorbona - Paryż Oxford Uniwersytety zostają zorganizowane na wzór struktury cechowej, w której

Bardziej szczegółowo

Teoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie.

Teoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie. Teoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie. Ewolucja biologiczna } Znaczenie ogólne: } proces zmian informacji genetycznej (częstości i rodzaju alleli), } które to zmiany są przekazywane z pokolenia

Bardziej szczegółowo

Chcę poznać Boga i duszę. Filozofowie o Absolucie

Chcę poznać Boga i duszę. Filozofowie o Absolucie Chcę poznać Boga i duszę Filozofowie o Absolucie W jaki sposób można poznać Boga? Jak poznać Kogoś, Kto pozostaje niewidzialny i niepoznawalny? Szukając argumentów na istnienie Boga Świat (np. Teoria Wielkiego

Bardziej szczegółowo

Klasyfikacja światopoglądów

Klasyfikacja światopoglądów Bóg Wszechświat Klasyfikacja światopoglądów Zebranie obrazków i przemyśleń Jesień 2018 wojtek@pp.org.pl http://wojtek.pp.org.pl Klasyfikacja światopoglądów Od pewnego czasu przekonany jestem, że istnieją

Bardziej szczegółowo

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ Wykład 7. O badaniach nad sztuczną inteligencją Co nazywamy SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ? szczególny rodzaj programów komputerowych, a niekiedy maszyn. SI szczególną własność

Bardziej szczegółowo

FILOZOFOWIE UMYSŁU. Angielskie oświecenie

FILOZOFOWIE UMYSŁU. Angielskie oświecenie FILOZOFOWIE UMYSŁU Angielskie oświecenie JOHN LOCKE (1632-1704) NOWY ARYSTOTELES Locke w 1690 roku wydaje swoje podstawowe dzieło filozoficzne: En essay concerning the human understanding (Rozważania dotyczące

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2014/2015

EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2014/2015 EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 204/205 FORMUŁA DO 204 ( STARA MATURA ) FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ MFI-R MAJ 205 Uwaga: Akceptowane są wszystkie odpowiedzi merytorycznie

Bardziej szczegółowo

dr Anna Mazur Wyższa Szkoła Promocji Intuicja a systemy przekonań

dr Anna Mazur Wyższa Szkoła Promocji Intuicja a systemy przekonań dr Anna Mazur Wyższa Szkoła Promocji Intuicja a systemy przekonań Systemy przekonań Dlaczego mądrzy ludzie podejmują głupie decyzje? Odpowiedzialne są nasze przekonania. Przekonania, które składają się

Bardziej szczegółowo

Treść tego doniesienia mocno mi podpadła, więc sprowokowalem polemikę. Do tablicy poczuł się wezwany autor badań!

Treść tego doniesienia mocno mi podpadła, więc sprowokowalem polemikę. Do tablicy poczuł się wezwany autor badań! https://www.facebook.com/naukawpolsce/posts/1832898566757138? comment_id=1833531986693796&reply_comment_id=1837161782997483&notif_id=1532294745 151071&notif_t=feed_comment_reply Treść tego doniesienia

Bardziej szczegółowo

Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997

Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997 Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997 ks. XI 1. Wyznania nie informują Boga, o czym i tak wie, lecz są wyrazem miłości Augustyna do Boga jako Ojca. 2. Augustyn pragnie poznać Prawo

Bardziej szczegółowo

O argumentach sceptyckich w filozofii

O argumentach sceptyckich w filozofii O argumentach sceptyckich w filozofii - Czy cokolwiek można wiedzieć na pewno? - Czy cokolwiek można stwierdzić na pewno? Co myśli i czyni prawdziwy SCEPTYK? poddaje w wątpliwość wszelkie metody zdobywania

Bardziej szczegółowo

Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności

Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z

Bardziej szczegółowo

PROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU

PROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU PROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU ETYKA I METODA NAUKOWA Metoda naukowa uniwersalne narzędzie poznania prawdy. pozwala ustalić prawdę ponad wszelką wątpliwość powoduje bardzo dynamiczny rozwój

Bardziej szczegółowo

ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE

ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE Koło Wiedeńskie Karl Popper Thomas Kuhn FILOZOFIA A NAUKA ZAŁOŻENIA W TEORIACH NAUKOWYCH ZAŁOŻENIA ONTOLOGICZNE Jaki jest charakter rzeczywistości językowej? ZAŁOŻENIA EPISTEMOLOGICZNE

Bardziej szczegółowo

Hugo Grotius ( ) Franciszek Suarez ( ) Samuel Pufendorf ( )

Hugo Grotius ( ) Franciszek Suarez ( ) Samuel Pufendorf ( ) Hugo Grotius (1583-1645) Franciszek Suarez (1548-1617) Samuel Pufendorf (1632-1694) Tomistyczna koncepcja prawa jako rozumnego urządzenia świata (Hugo Grotius) Woluntarystyczna wizja prawa, którego źródłem

Bardziej szczegółowo

Jak powstają nowe gatunki. Katarzyna Gontek

Jak powstają nowe gatunki. Katarzyna Gontek Jak powstają nowe gatunki Katarzyna Gontek Powstawanie gatunków (specjacja) to proces biologiczny, w wyniku którego powstają nowe gatunki organizmów. Zachodzi na skutek wytworzenia się bariery rozrodczej

Bardziej szczegółowo

P L SJ A I W WAM K 2014

P L SJ A I W WAM K 2014 P L SJ E W WAM A I K 2014 Spis treści 1. O filozofii w ogóle......................... 13 1.1. O filozofii najogólniej...................... 14 1.2. Filozofia czy historia poglądów................ 16 1.3.

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp Wybrane zagadnienia z teorii i metodologii filozofii przyrody... 17

Spis treści. Wstęp Wybrane zagadnienia z teorii i metodologii filozofii przyrody... 17 Wstęp... 13 1. Wybrane zagadnienia z teorii i metodologii filozofii przyrody... 17 1.1. Przedmiot, cele i zadania filozofii przyrody... 17 1.2. Współczesne koncepcje filozofii przyrody... 19 1.3. Filozofia

Bardziej szczegółowo

FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY

FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2013/2014 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY ROZWIĄZANIA ZADAŃ I SCHEMAT PUNKTOWANIA MAJ 2014 2 Egzamin maturalny z filozofii Część I (20 punktów) Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów

Bardziej szczegółowo

Wiesław M. Macek. Teologia nauki. według. księdza Michała Hellera. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Wiesław M. Macek. Teologia nauki. według. księdza Michała Hellera. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Wiesław M. Macek Teologia nauki według księdza Michała Hellera Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2010 Na początku było Słowo (J 1, 1). Książka ta przedstawia podstawy współczesnej

Bardziej szczegółowo

Inteligentny projekt a kreacjonizm ewolucyjny

Inteligentny projekt a kreacjonizm ewolucyjny ANNA LEMAŃSKA Instytut Filozofii UKSW Warszawa Inteligentny projekt a kreacjonizm ewolucyjny W swoim wystąpieniu porównam koncepcję inteligentnego projektu ze stanowiskami, które łącznie można określić

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza

Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza 2010-10-01 Plan wykładu 1 Krytyka nauk w Rozprawie o metodzie 2 Zasady metody Kryteria prawdziwości 3 Rola argumentów sceptycznych Argumenty sceptyczne

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2013 FILOZOFIA

EGZAMIN MATURALNY 2013 FILOZOFIA Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2013 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Kryteria oceniania odpowiedzi MAJ 2013 2 Zadanie 1. (0 4) Obszar standardów Opis wymagań Znajomość i rozumienie

Bardziej szczegółowo

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ Jak określa się inteligencję naturalną? Jak określa się inteligencję naturalną? Inteligencja wg psychologów to: Przyrodzona, choć rozwijana w toku dojrzewania i uczenia

Bardziej szczegółowo

Dialektycy i antydialektycy. Filozofia XI w.

Dialektycy i antydialektycy. Filozofia XI w. Dialektycy i antydialektycy Filozofia XI w. Stanowiska Odrodzenie filozofii w XI w. rozpoczęło się od postawienia pytania o to, jak możemy poznać prawdy wiary. Czy możemy je w pełni zrozumieć przy pomocy

Bardziej szczegółowo

JAKIEGO RODZAJU NAUKĄ JEST

JAKIEGO RODZAJU NAUKĄ JEST JAKIEGO RODZAJU NAUKĄ JEST INFORMATYKA? Computer Science czy Informatyka? Computer Science czy Informatyka? RACZEJ COMPUTER SCIENCE bo: dziedzina ta zaistniała na dobre wraz z wynalezieniem komputerów

Bardziej szczegółowo

Weronika Łabaj. Geometria Bolyaia-Łobaczewskiego

Weronika Łabaj. Geometria Bolyaia-Łobaczewskiego Weronika Łabaj Geometria Bolyaia-Łobaczewskiego Tematem mojej pracy jest geometria hiperboliczna, od nazwisk jej twórców nazywana też geometrią Bolyaia-Łobaczewskiego. Mimo, że odkryto ją dopiero w XIX

Bardziej szczegółowo

ARGUMENT KOSMOLOGICZNY PROBLEM POCZĄTKU WSZECHŚWIATA I JEGO PRZYCZYNY

ARGUMENT KOSMOLOGICZNY PROBLEM POCZĄTKU WSZECHŚWIATA I JEGO PRZYCZYNY ARGUMENT KOSMOLOGICZNY PROBLEM POCZĄTKU WSZECHŚWIATA I JEGO PRZYCZYNY O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko,

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem:

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Załącznik nr 1 do uchwały nr 445/06/2012 Senatu UR z dnia 21 czerwca 2012 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta I stopień

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna

Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych Metafizyka Ontologia Epistemologia Logika Etyka Estetyka

Bardziej szczegółowo

EDU TALENT - serwis pomocy w pisaniu prac magisterskich i licencjackich dla studentów

EDU TALENT - serwis pomocy w pisaniu prac magisterskich i licencjackich dla studentów Analiza filozoficzna księgi X (Iota) z Metafizyki Arystotelesa Filozofia arystotelejska zawsze była i zawsze będzie inspiracją dla kolejnych pokoleń filozofów. Zawiera ona wiele wskazówek nie tylko dla

Bardziej szczegółowo

Filozofia I stopień. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Filozofia dla I stopnia studiów

Filozofia I stopień. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Filozofia dla I stopnia studiów Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 49/2015 Senatu UKSW z dnia 23 kwietnia 2015 r. Filozofia I stopień Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Filozofia dla I stopnia

Bardziej szczegółowo

Andrzej Wiśniewski Logika I Materiały do wykładu dla studentów kognitywistyki. Wykład 9. Koniunkcyjne postacie normalne i rezolucja w KRZ

Andrzej Wiśniewski Logika I Materiały do wykładu dla studentów kognitywistyki. Wykład 9. Koniunkcyjne postacie normalne i rezolucja w KRZ Andrzej Wiśniewski Logika I Materiały do wykładu dla studentów kognitywistyki Wykład 9. Koniunkcyjne postacie normalne i rezolucja w KRZ 1 Inferencyjna równoważność formuł Definicja 9.1. Formuła A jest

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Wstęp 3.

SPIS TREŚCI. Wstęp 3. SPIS TREŚCI Wstęp 3 I. ROZWAŻANIA WSTĘPNE 23 1. Luteranizm i jego znaczenie dla filozofii 23 1.1. Główne założenia doktrynalne luteranizmu 24 1.2. Luter i filozofia 33 2. Reakcja na Reformację - racjonalizacje

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16 SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...

Bardziej szczegółowo

Fizyka a fizykoteologia. Współczesne problemy.

Fizyka a fizykoteologia. Współczesne problemy. Fizyka a fizykoteologia. Współczesne problemy. Janusz Mączka Ośrodek Badań Interdyscyplinarnych Wydział Filozoficzny Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie 2 1. Definicje 2. Powstanie fizykoteologii

Bardziej szczegółowo

Nazwa. Wstęp do filozofii. Typ przedmiotu. Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany

Nazwa. Wstęp do filozofii. Typ przedmiotu. Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany Nazwa Kierunek Poz. kształcenia Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany Typ Opis Wstęp do filozofii kognitywistyka studia st. stacjonarne Wydział Filozofii i Socjologii, nstytut

Bardziej szczegółowo

Czym jest, jeśli istnieje, wspólnota semantyczna w biznesie, prawie,etyce?

Czym jest, jeśli istnieje, wspólnota semantyczna w biznesie, prawie,etyce? KONFERENCJI BIZNES - PRAWO - ETYKA Warszawa, 10 grudnia 2008 r. Czym jest, jeśli istnieje, wspólnota semantyczna w biznesie, prawie,etyce? mgr Mroczkiewicz Paweł Uniwersytet Opolski KONFERENCJI BIZNES

Bardziej szczegółowo

Wstęp. Historia Fizyki. dr Ewa Pawelec

Wstęp. Historia Fizyki. dr Ewa Pawelec Wstęp Historia Fizyki dr Ewa Pawelec 1 Co to jest historia, a co fizyka? Po czym odróżnić fizykę od reszty nauk przyrodniczych, nauki przyrodnicze od humanistycznych a to wszystko od magii? Szkolne przedstawienie

Bardziej szczegółowo

Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II

Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania

Bardziej szczegółowo

Rachunek zdań i predykatów

Rachunek zdań i predykatów Rachunek zdań i predykatów Agnieszka Nowak 14 czerwca 2008 1 Rachunek zdań Do nauczenia :! 1. ((p q) p) q - reguła odrywania RO 2. reguła modus tollens MT: ((p q) q) p ((p q) q) p (( p q) q) p (( p q)

Bardziej szczegółowo

LOGIKA Dedukcja Naturalna

LOGIKA Dedukcja Naturalna LOGIKA Dedukcja Naturalna Robert Trypuz Katedra Logiki KUL 7 stycznia 2014 Robert Trypuz (Katedra Logiki) Założeniowy system klasycznego rachunku zdań 7 stycznia 2014 1 / 42 PLAN WYKŁADU 1 Przykład dowodów

Bardziej szczegółowo

Spór o poznawalność świata

Spór o poznawalność świata ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.

Bardziej szczegółowo

Etyka problem dobra i zła

Etyka problem dobra i zła Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem

Bardziej szczegółowo

Algorytm genetyczny (genetic algorithm)-

Algorytm genetyczny (genetic algorithm)- Optymalizacja W praktyce inżynierskiej często zachodzi potrzeba znalezienia parametrów, dla których system/urządzenie będzie działać w sposób optymalny. Klasyczne podejście do optymalizacji: sformułowanie

Bardziej szczegółowo

Ziemia obraca się wokół Księżyca, bo posiadając odpowiednią wiedzę można stwierdzić, czy są prawdziwe, czy fałszywe. Zdaniami nie są wypowiedzi:

Ziemia obraca się wokół Księżyca, bo posiadając odpowiednią wiedzę można stwierdzić, czy są prawdziwe, czy fałszywe. Zdaniami nie są wypowiedzi: 1 Elementy logiki W logice zdaniem nazywamy wypowiedź oznajmującą, która (w ramach danej nauki) jest albo prawdziwa, albo fałszywa. Tak więc zdanie może mieć jedną z dwóch wartości logicznych. Prawdziwość

Bardziej szczegółowo

Można Kraussa też ujrzeć w video debacie z teologiem filozofem Williamem Lane Craigiem pod tytułem Does Science Bury God (Czy nauka grzebie boga ).

Można Kraussa też ujrzeć w video debacie z teologiem filozofem Williamem Lane Craigiem pod tytułem Does Science Bury God (Czy nauka grzebie boga ). Profesor Lawrence Krauss z Uniwersytetu w Arizonie jest fizykiem teoretycznym, który specjalizuje się w kosmologii, szczególnie w problemie powstania i ewolucji wszechświata. Jest on też jednym z naukowców

Bardziej szczegółowo

LOGIKA I TEORIA ZBIORÓW

LOGIKA I TEORIA ZBIORÓW LOGIKA I TEORIA ZBIORÓW Logika Logika jest nauką zajmującą się zdaniami Z punktu widzenia logiki istotne jest, czy dane zdanie jest prawdziwe, czy nie Nie jest natomiast istotne o czym to zdanie mówi Definicja

Bardziej szczegółowo

INTUICJE. Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998)

INTUICJE. Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998) PARADYGMAT INTUICJE Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998) PIERWSZE UŻYCIA językoznawstwo: Zespół form deklinacyjnych lub koniugacyjnych

Bardziej szczegółowo

K o n cep cje filo zo fii przyrody

K o n cep cje filo zo fii przyrody K o n cep cje filo zo fii przyrody Podręczniki filozofii przyrody rozpoczynają się zwykle rozdziałem, w którym uzasadnia się - odwołując się zazwyczaj do historii nauki - że coś takiego jak filozofia przyrody

Bardziej szczegółowo

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA (nie tyko w informatyce) kod znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA (nie tyko w informatyce) kod znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz WIEDZA prawda komunikat symbol DANE fałsz kod INFORMACJA (nie tyko w informatyce) liczba znak forma ENTROPIA przekaz wiadomość Czy żyjemy w erze informacji? TAK Bo używamy nowego rodzaju maszyn maszyn

Bardziej szczegółowo

Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.

Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi

Bardziej szczegółowo

Przyrodnicze i kulturowe obrazy świata

Przyrodnicze i kulturowe obrazy świata Przyrodnicze i kulturowe obrazy świata wykład 6 Darwinizm i jego wpływ na współczesne postrzeganie świata dr Mateusz Hohol sem. zimowy 2014/2015 Dlaczego darwinizm jest ciekawy dla badacza obrazów świata?

Bardziej szczegółowo

Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta. Pisma Humanistyczne 3,

Tomasz Dreinert Zagadnienie rzeczy samej w sobie w transcendentalizmie Immanuela Kanta. Pisma Humanistyczne 3, Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta Pisma Humanistyczne 3, 137-143 2001 Tomasz D reinert ZAGADNIENIE RZECZY SAMEJ W SOBIE W TRANSCENDENTALIZMIE IMMANUELA

Bardziej szczegółowo