Moja rodzina na zakrętach historii

Transkrypt

1 Moja rodzina na zakrętach historii Cała rzecz zaczęła się od kotleta rzecz o lubelskim lipcu 1980 Malwina Prokop VI Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 1 w Chełmie opiekun: mgr Mariusz Mazurek Chełm

2 Polska przed LIPCEM 1980 ( ) Okres rządów ekipy Gierka przypadł na czasy odprężenia między Wschodem a Zachodem, opartego na tzw. równowadze strachu, tj. równych potencjałów militarnych USA i ZSRR, ZSRR także rosnącej współzależności ekonomicznej między obu blokami. Polska w epoce rządów Gierka starała się spełniać rolę pomostu między Wschodem a Zachodem. Zachowując pozycję wiernego sojusznika ZSRR prowadziła politykę zbliżenia do Zachodu, głównie USA i Francji. Zaowocowała ona uzyskaniem wysokich kredytów i dostępem do nowoczesnych technologii. Szeroka współpraca gospodarcza z Zachodem i napływające stamtąd nieustannie kredyty pozwoliły ekipie Gierka realizować strategię wielkiego skoku gospodarczego, dominowała hasło: Aby Polska rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej. Produkcja przemysłowa rosła w tempie 7 do 10% rocznie, toteż na Zachodzie zaczęto mówić o polskim cudzie gospodarczym, a Polska cieszyła się dobrą prasą w państwach kapitalistycznych. Jednak w 1974 roku nastąpiła cicha zmiana polityki rolnej. To właśnie ona, a także niekorzystne warunki klimatyczne w latach doprowadziły do kryzysu żywnościowego. Popyt na mięso wzrastał, a tymczasem było go na rynku coraz mniej. W obawie przed społecznymi skutkami podwyżki cen władze zdecydowały się na inne rozwiązanie kosztowny import pasz i zboża. Pojawiają się wyraźne zwiastuny nadciągającego kryzysu. Zachwianie równowagi rynkowej i horrendalne dopłaty państwa do niskich cen żywności zmusiły wreszcie rząd do wprowadzenia ekonomicznie uzasadnionej podwyżki cen. 24 czerwca 1976 r. przedstawiono w Sejmie rządowe propozycje w tej sprawie wzrost cen mięsa i wędlin 100%, cukru o 70%. Już następnego dnia doszło do protestów. W rezultacie premier odwołał zapowiedzianą podwyżkę. Niebawem jednak rząd przeprowadził cichą podwyżkę cen. Mianowicie lepsze gatunki mięsa i wędlin zaczęto sprzedawać po wyższych cenach. Zadłużenie Polski rosło i powodowało spadek dopływu kapitału z zagranicy. W tej sytuacji rząd premiera Babiucha zdecydował się na wyrównanie bilansu handlu zagranicznego drogą zwiększenia eksportu, co prowadziło do ogołocenia z towarów i tak ubogiego już rynku wewnętrznego. 1 lipca 1980 roku rząd dokonał podwyżki cen mięsa i wędlin. Odpowiedzią były żywiołowe strajki robotnicze - 2 -

3 8 lipca 1980 r. w świdnickiej Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego rozpoczął się strajk Kilka dni później stała już większość zakładów Lublina i regionu. Mówi się nawet, że Lublin jest miastem szczególnym tu w 1944 roku ukonstytuowała się władza ludowa i opublikowano Manifest PKWN i tu, 36 lat później, zaczął się jej koniec. Wydarzenia z początku lipca zaskoczyły wszystkich, nie wyłączając ich uczestników Lubelszczyzna kojarzona była do tamtej pory raczej ze spokojem i pewną uległością wobec władz, która czuła się tu dość pewnie. Nigdzie indziej, może prócz Warszawy i miast śląskich pierwszomajowe pochody nie były tak barwne, a święto 22 lipca tak huczne. Strajk w świdnickiej WSK przyjęto z niedowierzaniem, tym bardziej, że cała rzecz zaczęła się... od kotleta. Cena obiadu (a właściwie wkładki mięsnej, czyli właśnie w tym dniu kotleta schabowego) została podniesiona o ponad 80 procent z 10,20 na 18,10 zł. Na stołówce schabowe zaczęły fruwać, tym bardziej, że pracownicy fabryki od dawna już uskarżali się na podłe żarcie i ciągłe podwyżki. Tego było za wiele. Wydział W-340 WSK był pierwszy. Chłopaki, nie robimy to wystarczyło, aby stanęła cała hala, a niedługo potem cały zakład. Oto jak ten dzień wspomina uczestnik strajków Sylwester Prokop: - Rano stanąłem przy swojej maszynie, potem, jak co dzień koledzy zaraz po otwarciu baru poszli na śniadanie. Ja zwykle brałem kanapki z domu. W pewnym momencie usłyszałem podniesione głosy mężczyzn. Koledzy wyszli z baru i w mocnych słowach coś komentowali. Jeden z moich kolegów wrócił do maszyny i od niego dowiedziałem się, że w barze podrożała żywność. Ponieważ dzień wcześniej, w Dzienniku Telewizyjnym zapowiedziano, że podwyżki cen nie obejmą punktów zbiorowego żywienia, a że jestem impulsywny, wiadomość przyniesiona z baru ogromnie mnie zdenerwowała. Usłyszałem, że strajkujemy, bez wahania wyłączyłem maszynę. Stanęły maszyny, wyłączyliśmy lampy. Podeszliśmy do kolegi z innego wydziału - Władza robi nas w trąbę, karmi samymi kłamstwami. Nie dajmy się dłużej oszukiwać. Nie trzeba było długo nikogo przekonywać i II gniazdo poszło za nami. Potem dołączyła reszta wydziału, wreszcie cała jedynka. Co dziwne, co szczególnie uderza mnie po latach, nikt nie był przeciwny strajkowi, wszyscy natychmiast przyłączali się do nas. Przyszedł mistrz, zdziwiony zastaną sytuacją zawiadomił o niej kierownika zmianowego. Ten z kolei próbował namówić nas do podjęcia pracy, podczas gdy sam miał porozmawiać z dyrekcją zakładu. Nikt się na takie - 3 -

4 rozwiązanie nie zgodził i kierownik wyszedł z wydziału. Długo nie wracał. My natomiast zawiadomiliśmy o strajku halę dwójkę i kuźnię. Każdy szedł tam, gdzie miał znajomych. Prawdopodobnie w tym czasie przedstawiciele Rady Zakładowej z W-560 przygotowali formalny protest na piśmie i poszli do biurowca, więc dyrekcja musiała już wiedzieć, że decyzja rządu o podwyżkach cen żywności wywołała niezadowolenie wśród ludzi. Wyszliśmy przed halę i spotkaliśmy idącego na wydział dyrektora, pana z Rady Zakładowej i kogoś z Komitetu Zakładowego PZPR. Przedstawiliśmy im swoje opinie na temat podwyżek. Dyrektor obiecał interweniować w tej sprawie i zaprosił delegacje protestujących wydziałów na rozmowy do sali konferencyjnej. Wróciliśmy, więc na halę wybrać delegatów. Spotkanie w Sali konferencyjnej rozpoczęło się koło południa. Była tylko produkcja, bo biurowiec jeszcze nie podjął strajku. Na razie się przyglądali, ogromnie zaskoczeni rozwojem zdarzeń. Oprócz dyrektora, sekretarza partii, przybył tez prezes Gminnej Spółdzielni, prowadzącej zakładowe bary. Wybuchła gorąca i ostra dyskusja, początkowo o podwyżkach, coraz bardziej nabierająca jednak politycznego charakteru. Ludzie mówili, że mają dosyć partii, jej oszukaństwa, krytykowali też związki zawodowe, które, tak naprawdę, nie reprezentowały robotników. Prezes GS zaproponował cofnięcie podwyżek, na co sala zareagowała śmiechem. - Nam chodzi o zmianę systemu rządzenia, podwyżki pensji, lepsze zaopatrzenie w mieście - padały głosy uczestników spotkania. Dyrektor widząc, co się dzieje zaproponował kolejna rundę rozmów, ale już z mniejszą reprezentacją załogi, bo w tak dużym gronie nie sposób było konstruktywnie dyskutować. Przed godz. 15. przyszła druga zmiana i także przyłączyła się do nas. Strajk rozszerzał się, choć w dalszym ciągu nie miał przywódcy. Mimo, że nie znalazłem się w komitecie podpisującym porozumienie z dyrekcją, całym sercem i duszą byłem związany z rodzącym się ruchem robotniczym. Pozostały wspomnienia Tego samego dnia nie pracowała już ASO Polmozbyt z ul. Wojciechowskiej w Lublinie, której zachowanie robotników ze Świdnika dodało otuchy. Dziewiątego lipca do strajku przyłączyła się Fabryka Maszyn Rolniczych Agromet, potem Lubelskie Zakłady Naprawy Samochodów, Fabryka Samochodów Ciężarowych oraz Lubelskie Zakłady Przemysłu Skórzanego

5 Ludzie jak zwykle przyszli do pracy, ale po prostu jej nie podjęli. Dziś wiele osób próbuje sztucznie nadać strajkującym miano herosów i bohaterów, ale wtedy nikt tak tego nie traktował. Pracownicy zdawali sobie sprawę, że dzieje się coś szczególnego, ale nie brakowało też żartów, rozmów o niczym. Starali się tylko nie wciągnąć w żadne przepychanki z aktywem partyjnym działającym w fabryce. Całkowity spokój. 14 lipca strajkowały już Zakłady Mięsne, Lubelska Fabryka Wag, Zakłady Jajczarsko-Drobiarskie, Herbapol, Drzewno-Chemiczna Spółdzielnia Inwalidów. Dzień później rozpoczęła strajk Lokomotywownia, a 16 lipca stanął cały Lubelski Węzeł Kolejowy. Do historii weszło już przyspawanie wagonów do torów. Do dziś nie wiadomo, ile jest w tym prawdy. Niektórzy opowiadają, że przyspawane wagony miały wieźć do Moskwy daninę poddańczą z artykułów żywnościowych w Moskwie lada dzień miały zacząć się igrzyska olimpijskie. Ludzie jeden drugiemu, w domu i po cichu opowiadali o tym wydarzeniu z dumnym uśmiechem na twarzy. Sześćdziesięcioletnia dziś Stanisława, lublinianka, pracująca wtedy w WPHW, (które również strajkowało) z tamtego lipca zapamiętała jedno: ciszę, która panowała w całym mieście. O tym, co dzieje się w mieście, nie trzeba było rozmawiać wystarczyły wymowne spojrzenia. Zresztą nikt nic nie wiedział na pewno, panował kompletny chaos informacyjny, a władza ludowa robiła wszystko, aby pogłębić to zjawisko: Nie pamiętam, aby na ulicach Lublina odbył się, chociaż jeden protest, zgromadzenie mówi. Strajki odbywały się wewnątrz zakładów pracy. Do których szło się zresztą na piechotę, ponieważ również MPK włączyło się do protestu dodaje Roman, kierownik zmiany w Lubelskich Zakładach Meblowych, który codziennie pokonywał trasę Lubartowska ul. Lucyny Herc. Nikt nie miał tego za złe. MPK. Zresztą ci, którzy mieli auta i benzynę podwozili piechurów. Wystarczyło stanąć na przystanku MPK i zaraz zatrzymywało się jakieś auto, przeważnie państwowej instytucji, którego kierowca pytał: kto na Majdanek, a inny: kto na Wrotków? Ostatecznie protesty zakończyły się 25 lipca, ale Lubelszczyzna wyszła z nich z podniesioną twarzą. 22 lipca 1980 r. w Lublinie po raz pierwszy od 1944 r. nie obchodzono rocznicy Manifestu PKWN, a miasto nie było nawet z tej okazji przystrojone. Łącznie protestowało ponad 150 zakładów i ok. 50 tysięcy osób. Stanowiło to jedną trzecią wszystkich protestujących w lipcu 1980 roku w Polsce

6 Gdy lipcowe strajki dobiegły końca Tak mówi o tym Krzysztof Prokop: Strajki lipcowe nie rozwiązały wszystkich problemów. Ojciec opowiadał mi, że w WSK Świdnik, podobnie jak w większości zakładów pracy na Lubelszczyźnie panowała atmosfera podenerwowania. W kraju coraz szerzej rozlewała się fala strajkowa. W pierwszej połowie sierpnia w Świdniku utrzymywał się deficyt towarów w sklepach. Można było zaobserwować zjawisko wzmożonego wykupu artykułów zbożowych, głównie kasz, ale i cukru. Ojciec mówił o panującej atmosferze niezadowolenia m.in. nowym sposobem naliczania płac, dało się wyczuć nerwowe oczekiwanie na najbliższe wypłaty. Zaś 6 sierpnia w WSK doszło do krótkotrwałej przerwy w pracy w WSK, w dwóch halach pracownicy domagali się zapłaty za dni lipcowego strajku oraz sprzedaży mięsa na terenie zakładu. Dyrekcja szybko załagodziła zaistniałą sytuację. 11 sierpnia w skrzynkach pocztowych bloków mieszkalnych pokazały się już trochę opóźnione, opozycyjne ulotki zawierające instruktaż przeprowadzenia akcji strajkowej w zakładach pracy. Wcześniej treści takich instrukcji można było znaleźć m.in. na łamach pisma Robotnik. 26 sierpnia w WSK Świdnik doszło do strajku solidarnościowego, który miał być wyrazem poparcia dla protestujących robotników Wybrzeża. Protest ten trwał od 8.00 rano przez dwie godziny, a udział w nim wzięło około 3000 pracowników z pięciu wydziałów. Strajkujący domagali się opublikowania treści wszystkich wysuniętych na Wybrzeżu postulatów. W petycji zażądano: Podać do publicznej wiadomości w Dzienniku Telewizyjnym w dniu r. i w dniu r. przez prasę centralną w całości postulaty załóg strajkujących z Wybrzeża, z wyjaśnieniem realizacji poszczególnych punktów postulatów oraz fakt, że załoga WSK Świdnik solidaryzuje się z Wybrzeżem. W razie nie ustosunkowania się do postulatu zapowiedziano, że następnego dnia o godzinie załoga WSK ponownie rozpocznie akcję solidarności z Wybrzeżem. Następnego dnia, 27 sierpnia, około godziny 7.00, w WSK zebrał się Komitet Strajkowy, który omawiał kwestię niespełnienia postulatów z dnia poprzedniego. Postanowiono o godzinie przerwać pracę, zgodnie z tą decyzją wszystkie wydziały WSK Świdnik rozpoczęły strajk. Po spotkaniu z dyrektorem Czogałą i kilkugodzinnymi negocjacjami protest zakończył się porozumieniem. Ojciec wspominał jeszcze wielokrotnie o sytuacji, jaka panuje w WSK Świdnik, mówił, że na lipcu się nie skończy - 6 -

7 I miał rację Okres stanu wojennego wspomina wówczas 13-letni Mariusz Prokop: Nie wiedziałem, co się dzieje Wydarzenia lat 80. kojarzą się mi przede wszystkim z pacyfikacją zakładu WSK Świdnik. Pamiętam tę noc, wybuchy i ludzi idących w stronę zakładu, stałem wystraszony w oknie wspomina. Uczucie grozy pogłębiały jeszcze przynoszone przez zapłakaną sąsiadkę wieści o strzelaninie i pobitych ludziach. - Nie wiedziałem, co się dzieje, rodzice nie wtajemniczali mnie w to co działo się na zakładzie. Więcej dowiadywałem się od rówieśników. Czytałem książki wydawane w podziemnych wydawnictwach, słuchałem piosenek Jacka Karczmarskiego, oglądałem filmy na kasetach video. Wiedziałem oczywiście, że są to rzeczy zakazane. Później widziałem jak ludzie roznosili ulotki, wiedziałem również o tym, że biorą udział w podziemnym życiu kulturalnym, które toczyło się w domach lub w kościele. Tamte lata nie pozostały w mojej pamięci, jako okres tragiczny, pełen strachu. Nie zdawałem sobie tak naprawdę sprawy z niebezpieczeństwa, w domu nie było rewizji. Ludzie w tamtych czasach walczyli o wolność, o to, by można było czytać prawdziwe książki i gazety, by poznać niezafałszowaną historię kraju. Chcieli zobaczyć jak żyją ludzie w innych krajach. I teraz to wszystko mamy Lubelskie gorące lato 1980 pokazało, że pod zewnętrzną poprawną maską miejscowej klasy robotniczej drzemią siły, które lokalnym prorokom nie śniły się nawet w najczarniejszych snach. Strajki na Lubelszyźnie były kamykiem uruchamiającym lawinę strajków, która przetoczyła się przez kraj, przyczyniając się do upadku nieludzkiego systemu komunistycznego w Polsce, a następnie w pozostałych krajach znajdujących się pod jego wpływem

8 - 8 -

9 - 9 -

10 - 10 -

11

12 - 12 -

13 BIBLIOGRAFIA 1) Biernacki Leszek, 20 lat dzień za dniem, Sopot ) Dąbrowski Marcin, Region Środkowowschodni w hołdzie księdzu Jerzemu Popiełuszce, Lublin ) Milewski Wojciech, Solidarność , bd. bm. 4) Podhorodecki Leszek, Historia Polski , Warszawa ) Przed sierpniem był Lipiec 80. Materiały z sympozjum związkowego pod red. Józefa Kaczora, Lublin ) Świdnicki Lipiec , Świdnik