Metoda studium przypadku w edukacji biznesowej. Redakcja: Philip Ammerman, Aleksandra Gaweł, Maciej Pietrzykowski, Rasa Rauktienė, Trevor Williamson

Transkrypt

1 Metoda studium przypadku w edukacji biznesowej Redakcja: Philip Ammerman, Aleksandra Gaweł, Maciej Pietrzykowski, Rasa Rauktienė, Trevor Williamson Bogucki Wydawnictwo Naukowe Poznań 2012

2 Projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie. Publikacja powstała w wyniku projektu zrealizowanego przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora. Komisja Europejska ani Narodowa Agencja nie ponoszą odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną ani za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji. Recenzenci: Marina Dabić, Full Professor at the University of Zagreb, Croatia Timo Toikko, Adjunct Professor at the Seinäjoki University of Applied Sciences, Finland Wszystkie rozdziały zostały napisane przez Partnerów europejskiego projektu Transfer innowacyjnych i opartych na doświadczeniu metod nauczania dla edukacji biznesowej programu Leonardo da Vinci o numerze PL1-LEO , realizowanego przez Konsorcjum, którym kierował Maciej Pietrzykowski z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Redaktorzy są wdzięczni wszystkim recenzentom i autorom za wkład włożony w tę publikację. Chcielibyśmy wyrazić swoją wdzięczność dla Komisji Europejskiej za możliwość realizacji tego projektu oraz publikacji tej książki. Redaktorzy chcieliby podziękować Pani Ewie Stewart za jej cenną pomoc w tłumaczeniu tekstów rozdziałów. ISBN Bogucki Wydawnictwo Naukowe ul. Górna Wilda Poznań tel. +48 (61) fax +48 (61) bogucki@bogucki.com.pl Druk: UNI-DRUK

3 Spis treści Wprowadzenie Vida Škudienė Edukacja oparta na studium przypadku... 9 Aleksandra Gawel Metoda studium przypadku w edukacji przedsiębiorczej i menedżerskiej w gospodarce opartej na wiedzy Maciej Pietrzykowski, Małgorzata Szczyt Stosowanie metody studium przypadku w sektorze szkolnictwa wyższego Litwy i Polski Ilona Bučiūnienė Teaching with cases: what makes the teaching learning process efficient? Trevor Williamson Podniesienie jakości doświadczeń edukacyjnych studentów dzięki zastosowaniu metody studium przypadku Margarita Pilkiene Jak uczelnia powinna przygotować się do kształcenia opartego na studium przypadku Philip Ammerman Zastosowanie metody studium przypadku w kontekście korporacyjnym Milena Ratajczak-Mrozek Pisanie studium przypadku jak zdobyć potrzebne informacje i radzić sobie z potencjalnymi problemami

4

5 Wprowadzenie Wprowadzenie We współczesnej, zglobalizowanej gospodarce światowej, o sukcesie decyduje przede wszystkim zdolność do ciągłego wprowadzania innowacji w możliwie największej liczbie dziedzin życia społecznego i gospodarczego. Gospodarka oparta na wiedzy, innowacjach, procesie ciągłego uczenia się, twórczym rozwiązywaniu problemów na stałe wpisała się do literatury i publicystyki opisującej współczesne wyzwania stojące przed społeczeństwami i gospodarkami całego świata. Zacieranie się granic fizycznych zmusiło kraje i społeczeństwa do bezpośredniej konkurencji, którą wygrać może ten, kto najszybciej się uczy i adaptuje do zmieniających się dynamicznie uwarunkowań. Innowacyjność jest prostą wypadkową jakości i stopnia wykształcenia społeczeństwa, uzależnioną od zdolności systemów kształcenia do ciągłego podnoszenia jakości dydaktyki, jak również wprowadzania nowych, bardziej wydajnych metod nauczania. Innowacje w procesie edukacyjnym szkół wyższych odnoszą się przede wszystkim do zmian w programach nauczania (dążenie do dopasowania treści do potrzeb gospodarki i społeczeństwa), zmian w metodach oraz systemach oceny studentów i sposobach organizacji zajęć dydaktycznych, doskonalenia zawodowego nauczycieli akademickich czy też sposobów rozwiązywania problemów wychowawczych. Kwestia jakości edukacji na poziomie uniwersyteckim dotyczy obecnie nieomalże całej Europy, z uwagi na wprowadzenie w większości krajów złych założeń dotyczących procesu selekcji kandydatów na studia. Założono, że zwiększenie liczby studentów podniesie poziom innowacyjności i przyspieszy rozwój gospodarczy (co w pewnym zakresie było słuszne), jednakże masowość nauczania na poziomie uniwersyteckim musiała ujemnie odbić się na jego jakości. Chociaż sama masowość studiowania ma w większości pozytywne konsekwencje, to trzeba zdawać sobie sprawę także z tych negatywnych konotacji wynikających z obniżenia jakości procesu dydaktycznego. Uniwersytety publiczne, w znakomitej większości, mają wysokie ambicje by być wiodącymi ośrodkami naukowymi (badawczymi), a nie uczelniami zawodowymi przystosowującymi młodych ludzi do pracy w zawodzie 1. Wprowadzenie systemu bolońskiego, który z zasady miał bardziej uelastyczniać proces studiowania i różnicować (przynajmniej implicite) absolwentów 1 Niezbędne wydaje się wymuszenie podziału na elitarne ośrodki akademickie (których celem powinno być osiągnięcie światowego poziomu badań naukowych, czego rezultatem byłoby odpowiednie miejsce np. na listach rankingowych) oraz uczelnie zawodowe, skoncentrowane na dydaktyce i przekazywaniu praktycznych umiejętności połączonych z praktykami zawodowymi. Podział taki byłby możliwy dzięki odpowiedniej konstrukcji mechanizmów finansowych dotacji rządowych. 5

6 Wprowadzenie według zdolności i możliwości poznawczych, niewiele zmieniło, gdyż praktyka wskazuje, że większość absolwentów I stopnia kontynuuje edukację na II stopniu (magisterskim), który powinien być zagwarantowany dla wyróżniających się studentów. W obliczu niżu demograficznego uczelnie obniżają poziom nauczania, gdyż ich egzystencja zależna jest (między innymi) od liczby studentów, która stanowi jedną z podstaw naliczenia dotacji rządowej (uczelnie publiczne) lub poziomu przychodów z czesnego (uczelnie prywatne). Również poziom zatrudnienia w wielu ośrodkach akademickich, nie jest dostosowany do obecnej liczby studentów, gdyż kształtował się w okresie boomu demograficznego. Stąd uczelnie mają podwójną motywację, aby obniżać poziom nauczania, w przypadku bowiem braku studentów konieczne byłoby zwalnianie wielu pracowników naukowych. Nauczyciele akademiccy z kolei nie mają motywacji do przykładania wagi do dydaktyki w sytuacji, gdy premiowani są za prowadzone badania naukowe, granty badawcze oraz pisanie etapowych prac naukowych. Efektem tych błędów systemowych są ustawiczne skargi przedsiębiorców na niską jakość wykształcenia absolwentów uniwersytetów, przepełnienie programów nauczania treściami teoretycznymi, brak aplikacyjności zdobywanej wiedzy, twórczego podejścia do rozwiązywania problemów, słabe przygotowanie do wykonywania zawodu. Duża liczba przedsiębiorców z góry zakłada, że przyjmuje do pracy kogoś, kto ma formalnie potwierdzone kwalifikacje zawodowe, ale konieczne będzie inwestowanie w dostosowanie kwalifikacji danej osoby do wymagań rynku. Sami studenci nierzadko zresztą wybierają słabe uczelnie, które pozwolą im łatwo zdobyć dyplom, zakładając, że pracodawcy nie będą przykładać wagi do zdobytych właściwych umiejętności. Wbrew częstemu mniemaniu, wprowadzenie odpłatności za studia mogłoby okazać się niewystarczające dla rozwiązania tego problemu, o czym świadczą kłopoty brytyjskiego systemu opartego na znacznych opłatach za studia regularne 2. W Europie Środkowo-Wschodniej skala trudności związanych z jakością dydaktyki jest jeszcze większa ze względu na fakt, że sektor edukacyjny, podobnie jak cała gospodarka, przejść musiał transformację systemową i dostosować się do realiów nie tylko gospodarki rynkowej, ale przede wszystkim gospodarki opartej na wiedzy. Transformacja nie jest łatwa z uwagi na ograniczone środki finansowe, które w krajach Europy Zachodniej nie były aż takim problemem. Trudność procesu transformacji nie ogranicza się jednak tylko do kwestii finansowych, ale również mentalnościowych, światopoglądowych i jest uwarunkowana szeregiem zaszłości historycznych oraz problemami natury organizacyjnej. Odrębnym zagadnieniem jest też pewna inercja systemowa, która sprawia, że zmiany postępują bardzo powoli. W zaistniałej sytuacji konieczne jest zatem inwestowanie w nowoczesne metody nauczania, które przede wszystkim będę przybliżały wiedzę akademicką do realiów gospodarczych, pozwalając dostarczać na rynek absolwentów gotowych do podjęcia pracy w zawodzie i posiadających od razu po skończeniu szkoły odpo- 2 Rząd Wielkiej Brytanii wycofał się z dotowania studiów, co znacznie podniosło opłaty czesnego. Ostateczne konsekwencje tej polityki można będzie ocenić za kilka lat, ale już dzisiaj uniwersytety mają wiele powodów do zmartwień. 6

7 Wprowadzenie wiednie umiejętności, oczekiwane przez pracodawców. Studiowanie na zajęciach i w salach treningowych konkretnych sytuacji biznesowych z pewnością zwiększyłoby skuteczność procesu dydaktycznego, satysfakcję pracodawców oraz kwalifikacje zawodowe absolwentów. Niniejsza książka, będąca podsumowaniem prac zespołu zaangażowanego w realizację projektu Transfer of experiential and innovative teaching methods or business education w ramach programu Leonardo da Vinci (Transfer innowacji) odnosi się do transferu innowacyjnych metod nauczania z Wielkiej Brytanii do dwóch krajów z Europy Środkowo-Wschodniej Litwy i Polski. W obydwóch tych krajach można spotkać podobne problemy. Relatywnie wysokie wskaźniki skolaryzacji nie korespondują z właściwym procesem kształcenia i odpowiednią jakością oferty dydaktycznej. Metodą, którą postanowiono przetransferować, jest case study (studium przypadku). Chociaż jest ona od wielu lat stosowana w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, to w krajach Europy Środkowo-Wschodniej jest wciąż innowacją. Nawet wtedy, gdy prowadzący zajęcia dydaktyczne wykorzystują tę metodę, to zwykle używają przypadków obrazujących konkretne sytuacje gospodarcze z innych krajów o ugruntowanej gospodarce rynkowej (głównie USA i Europy Zachodniej), gdyż brakuje przykładów z Europy Środkowo-Wschodniej. W ramach projektu postanowiono przygotować studia przypadku odnoszące się do specyfiki gospodarek Litwy i Polski. W tym celu zespoły projektowe utworzone w obydwóch krajach nawiązały współpracę z firmami, które zgodziły się współdziałać przy tworzeniu studiów przypadku użytecznych w procesie edukacyjnym. Zespoły projektowe zostały przeszkolone z zakresu przygotowania studium przypadku i następnie uczenia z wykorzystywaniem tejże metody. Cały proces powstawania poszczególnych studiów przypadku był nadzorowany i ewaluowany przez ekspertów z Wielkiej Brytanii partnerów projektu. Powstałe studia zostały poddane ocenie w procesie fazy pilotażowej przez menedżerów, jak również zewnętrznego eksperta. Efektem jest zbiór studiów przypadku dołączony do książki na płycie CD. Wszystkie składają się z części przeznaczonej dla studentów oraz z notatek metodycznych (teaching notes) przeznaczonych dla prowadzących zajęcia. Poszczególne studia są zróżnicowane, odzwierciedlając skalę trudności różnorodnych przypadków biznesowych. Niniejsza publikacja stanowi z jednej strony opis samej metody nauczania, z drugiej strony przedstawia problemy związanie z jej aplikacyjnością, sposoby podnoszenia wydajności procesu edukacyjnego oraz relacje z przedsiębiorstwami. Autorzy poszczególnych rozdziałów, reprezentujący wszystkich partnerów projektu, opisali nie tylko teoretyczne aspekty związane z opracowaniem studiów przypadku i ich przeprowadzeniem w sali treningowej, ale również praktyczne aspekty, takie jak współpraca z przedsiębiorstwami, kłopoty w zbieraniu danych, trudności z dostosowaniem konkretnych przypadków do odpowiedniego stopnia aplikacyjności. Udział przedsiębiorstw w całym procesie jest kluczowy, ponieważ aby przygotować dobre studium przypadku, trzeba mieć dostęp do właściwych danych. Doświadczenia projektowe wskazują, że jednym z trudniejszych zadań jest zmotywowanie przedsiębiorców do zaangażowania się w proces przygotowywania studium przypadku. Mają oni ograniczone zasoby czasowe, a udział w tego 7

8 Wprowadzenie typu przedsięwzięciach uważają za dodatkową stratę czasu. Ważne jest zatem z jednej strony odwoływanie się do społecznej odpowiedzialności biznesu, z drugiej strony wskazywanie firmom, że uczestnictwo w takim przedsięwzięciu to forma promocji oraz potencjalne a zwykle również realne zbliżenie się do rozwiązania konkretnego, wewnętrznego problemu organizacji. Autorzy mają nadzieję, że publikacja zachęci trenerów, nauczycieli i wykładowców do stosowania metody studium przypadku w codziennej praktyce. Jednocześnie da im wskazówki, jak wykorzystywać tę metodę, przezwyciężać kłopoty z jej aplikacyjnością, wreszcie jak kształtować relacje z przedsiębiorstwami, aby wciągnąć je w cały proces edukacyjny i uczynić go bardziej efektywnym. Publikacja ma też być przyczynkiem do prowadzonej dyskusji o jakości procesu dydaktycznego oraz pożądanych zmianach w zakresie dostosowania go do wymagań rynku. Zespół redakcyjny

9 Edukacja oparta na studium przypadku Vida Škudienė Podsumowanie: Pomimo wielu proponowanych metod, teorii i obserwacji empirycznych, nie ma zgody co do sposobu kształcenia menedżerów. Jest oczywiste, że rola menedżera jest bardzo złożona i w związku z tym, skuteczne kształcenie jest skomplikowane. W obecnych czasach nauczanie zarządzania musi być o wiele bardziej zorientowane na praktykę i uwzględniać główne cechy nowoczesnej, konkurencyjnej gospodarki globalnej. Wykłady i dyskusje nie są już najbardziej efektywnymi metodami nauczania. Jak pokazują wyniki badań, metoda studium przypadku jest najskuteczniejszą techniką kształcenia oraz przygotowania zawodowego, a także sprawdzenia umiejętności praktycznych we współczesnym środowisku biznesowym, ponieważ umożliwia studentom przećwiczenie wielu sytuacji, jakie mogą się przydać się na stanowisku kierowniczym w różnych uwarunkowaniach kulturowych i ekonomicznych, otwierając ich umysły przez rozwiązywanie problemów rzeczywistego świata biznesu. Celem niniejszego rozdziału jest zatem pogłębienie zrozumienia metody studium przypadków, opisanie jej charakteru, typologii, zalet i ograniczeń. Słowa kluczowe: metoda studium przypadku, typologia studium przypadku Klasyfikacja JEL: I20, I23, M21 1. Wstęp W ostatnich latach edukacja menedżerska stała się tematem wielu debat skupiających się przede wszystkim na konieczności zrewidowania programów nauczania przez instytucje parające się kształceniem menedżerów i wprowadzeniu bardziej efektywnych strategii dydaktycznych, aby pomóc przyszłym menedżerom zdobyć przewagę konkurencyjną (Buckley i in. 1989; Dulek, Fielden 1992; Linder, Smith 1992; Elliot i in. 1994; Pfefer, Fong 2002). Pomimo długotrwałej krytyki edukacji menedżerskiej w jej obecnym kształcie niewiele wskazuje na to, żeby zaszły w niej jakieś zmiany (Skudiene 2005a). W świetle wyników ostatnich badań (Analoui, Hosseini 2001) tradycyjne podejścia stosowane w szkoleniu i rozwoju zawodowym menedżerów, zwłaszcza w programach zarządzania biznesowego, nie przyczyniają się do podniesienia efektywności menedżerów, ponieważ kła- 9

10 Vida Škudienė dą przesadny nacisk na naukę teoretyczną i kognitywną w przeciwieństwie do wyrabiania niezbędnych umiejętności i zdolności praktycznych. Wydaje się, że istnieje luka pomiędzy tym, co oferują instytucje zajmujące się edukacją menedżerów, a tym, czego menedżerowie rzeczywiście potrzebują. Według Randalla (1999) większość instytucji szkolących menedżerów powłóczy nogami jeśli chodzi o rewidowanie swoich programów nauczania i dydaktyki w porównaniu do gwałtownych zmian zachodzących w obszarze praktyki. Wiele badań pokazuje (Analoui, Hosseini 2001), że spora liczba studentów jest niezadowolona z jakości programów zarządzania biznesowego. Powstaje więc pytanie: w jaki sposób edukacja w zakresie zarządzania może zapewnić lepszą podstawę do rozwoju kompetencji dla obecnych i przyszłych menedżerów? Poszukiwanie odpowiedzi przybiera formę licznych dyskusji toczących się obecnie w dziedzinie edukacji biznesowej. Różni autorzy oceniają przydatność programów edukacji biznesowej i menedżerskiej dla zapewnienia takiego rozwoju studentów, który przygotowałby ich do radzenia sobie z szybkim tempem zmian zachodzących w otoczeniu biznesowym. Walker i Ainsworth (2001) proponują przyjęcie podejścia procesów biznesowych w podstawowym programie edukacji biznesowej, które koresponduje z trendem zarządzania procesami w organizacjach. W ramach większości programów dotyczących zarządzania studenci uczą się koncepcji biznesowych w konkretnych obszarach funkcjonalnych, np. księgowość, zarządzanie, marketing, finanse itp., wskutek czego mogą być niewystarczająco przygotowani do pracy obejmującej równocześnie różne dziedziny (Porter, McKibbin 1998). Stover i in. postulują integrację tradycyjnych i nowych kursów w programach biznesowych korespondującą z integracyjnymi tendencjami w biznesie. Wood i in. (2005) przekonują, że edukacja w zakresie biznesu i zarządzania na poziomie wyższym powinna efektywnie sekwencjonować elementy tak, aby odpowiadały zainteresowaniom studentów, a jednocześnie wymaganiom pracodawców. Ogólnie rzecz biorąc, we wszystkich tych dyskusjach dostrzega się brak w strategiach i metodach dydaktycznych praktycznego podejścia związanego z rzeczywistymi problemami rynkowymi (Ruas, Becker 2007, Antonacopoulou 2008; Perin i in. 2009; Herrington 2010) oraz to, że nie uwzględniają one zmian w środowisku, różnych stylów uczenia się ani zmieniających się wartości zarówno po stronie studentów, jak i pracodawców. Wiele firm i pracodawców (DETYA 2001) zadaje sobie pytania: Jakich umiejętności potrzebujemy? Gdzie możemy je znaleźć? W jaki sposób możemy je opanować? Czy potrzebujemy specjalisty do spraw szkoleń? Mangan (2003) odnotowuje, że chociaż wielu krytyków narzeka na to, że niektóre szkoły biznesowe porzucają priorytety akademickie i zaczynają przypominać szkoły zawodowe, inni twierdzą, że programy edukacji biznesowej nie odpowiadają rzeczywistej sytuacji w biznesie z powodu uciążliwych procedur planowania, nieelastycznych wymagań związanych z zaliczaniem kursów oraz przestarzałych metod dydaktycznych i konserwatywnej postawy kadry. Kolejne podejście oparte jest na koncepcji kompleksowego zarządzania jakością (total quality management TQM). Chizmar (1994) wskazuje, że atrybuty modelu TQM mogłyby z powodzeniem zostać wykorzystane przy zarządzaniu procesem dydaktycznym. Z kolei Tone 10

11 Edukacja oparta na studium przypadku (1997) wymienia cztery dziedziny w jakich koncepcje ciągłej poprawy jakości mogłyby być zastosowane w edukacji na poziomie wyższym: programy nauczania, funkcje pozaakademickie, funkcje administracyjne oraz podstawowy proces dydaktyczny. Większość współczesnych badań dotyczących poziomu jakości edukacji w zakresie zarządzania bierze pod uwagę możliwości i efekty postrzegane w kontekście sfery akademickiej jako całości. Według Carneiro (2004) dydaktycy zarządzania powinni zwrócić uwagę na następujące aspekty: wykorzystanie skutecznych technik komunikacji ze studentami; prezentowanie wiedzy i zrozumienie wszystkich szczegółów; stworzenie i utrzymanie pozytywnego środowiska edukacyjnego, w którym studenci aktywnie zaangażowani są w rozwijanie społecznych interakcji, pracy kooperatywnej i automotywacji; zapewnienie empirycznej wiedzy związanej z efektywnymi praktykami biznesowymi; określenie i wdrożenie modeli organizacji zajęć; rozwijanie umiejętności studentów w zakresie podejmowania kompleksowych decyzji, tzn. analizowania decyzji z wielu punktów widzenia i podejmowania decyzji uwzględniającej różne uwarunkowania; umożliwienie analizy różnych sytuacji wkomponowanych w scenariusze strategiczne; wykształcenie umiejętności podchodzenia do problemów z konceptualnego punktu widzenia oraz wykorzystywania teorii, modelów i innych pojęć abstrakcyjnych w procesie rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji; rozwijanie umiejętności rozumienia różnych procesów rozwiązywania problemów; stworzenie grup studyjnych jako skutecznej metody pracy w grupie i rozwiązywania problemów; stworzenie możliwości formułowania i radzenia sobie z procesami implementacji. Pomimo wielu proponowanych podejść, teorii i empirycznych ustaleń, nie ma zgody co do efektywnego sposobu kształcenia menedżerów. Oczywiste jest, że rola menedżera jest niezwykle złożona, stąd i skuteczne kształcenie jest sprawą skomplikowaną. W obecnych czasach edukacja w zakresie zarządzania musi być bardziej zorientowana na praktykę i uwzględniać główne cechy globalnej gospodarki konkurencyjnej. Teoria, praktyka i refleksja muszą być ze sobą powiązane, aby zagwarantować aktywne przyswajanie wiedzy. Wykłady i dyskusje nie są już najskuteczniejszymi metodami dydaktycznymi. Tradycyjna edukacja zazwyczaj prezentuje problem i wskazuje metodologię służącą do wyciągnięcia konkretnego wniosku. Nie pokazuje ona natomiast, jak odkrywać, identyfikować i definiować problemy ani jak sprostać wyzwaniom stawanym przez kompleksowe dynamiczne środowisko. W podstawowym wymiarze studia wyższe mają przekazać najlepsze rozwiązania, jakie udało się znaleźć dla konkretnej grupy problemów. Jednak w dziedzinie zarządzania umiejętność wybrania najlepszej spośród wielu możliwości jest ważniejsza niż pamięciowe opanowanie rozwiązania zadania. 11

12 Vida Škudienė Jakościowa poprawa edukacji menedżerskiej jest obecnie głównym celem instytucji edukacyjnych w wielu krajach. Stanowi to wyzwanie dla pracowników dydaktycznych, bo oznacza dużo większy niż dotychczas zakres metod dydaktycznych oraz przestawienie się z nauczania zorientowanego na nauczyciela na nauczanie zorientowane na studenta. Badania przeprowadzone w trzech wyższych szkołach zarządzania na ISM University of Management and Economics (Litwa), Riga Teacher Training and Educational Management Academy (Łotwa) oraz w Estońskiej Szkole Biznesu wykazały, że wykłady i dyskusje klasowe są dominującymi metodami dydaktycznymi wykorzystywanymi w czasie studiów pierwszego stopnia w dziedzinie zarządzania w krajach bałtyckich (Skudiene 2005a). A przecież, jak wskazują wyniki badań Skudiene (2005b), metoda studium przypadku jest najskuteczniejszą metodą dydaktyczną przygotowującą do przyszłej kariery i rozwijającą praktyczne umiejętności przydatne w dzisiejszym otoczeniu biznesowym, ponieważ umożliwia ona studentom przyjrzenie się sytuacjom biznesowym z różnych perspektyw kulturowych i ekonomicznych, otwierając ich umysły poprzez oferowanie możliwości rozwiązywania problemów opartych na rzeczywistych sytuacjach biznesowych. Celem tego rozdziału jest zatem pogłębienie zrozumienia przez czytelników metody studium przypadku, jak również przedstawienie jej charakteru i typologii oraz związanych z nią korzyści i ograniczeń. 2. Charakter metody studium przypadku Metoda studium przypadku ma charakter wielowymiarowy i składa się z systemu powiązanych aspektów wspólnie tworzących nowo powstałe zjawisko. Główne paradygmaty tej metody to: społeczno-konstruktywistyczny, realistyczny, interaktywny, zależny, krytyczny, konstruktywnie pozytywistyczny oraz indukcyjny. Społeczno-konstruktywistyczny: Metoda studium przypadku przyjmuje podejście konstruktywistyczne w celu zapewnienia atrakcyjnego i informatywnego środowiska edukacyjnego. Dla budowania motywacji i osiągnięcia klarownego zrozumienia metoda ta unika technik takich, jak wykłady, zastępując je pełnymi dynamiki warsztatami mającymi na celu pobudzenie przyswajania wiedzy i krytycznego myślenia. Stosuje zatem społeczno-konstruktywistyczne podejście do edukacji, którego celem jest zachęcenie studentów do współkonstruowania wiedzy oraz do uczenia się poprzez praktykę dzięki wykorzystaniu ćwiczeń, które są dynamiczne, zorientowane na proces i oparte na dociekaniu. Realistyczny: Rzeczywiste sytuacje stanowią jądro metody studium przypadku. Wszystkie opisane przypadki imitują bądź naśladują rzeczywiste sytuacje biznesowe (Ellet 2007). Metoda studium przypadku wnosi na zajęcia kawałek rzeczywistości, zmuszając uczestników do zmierzenia się z prawdziwym życiem wraz ze wszystkimi jego problemami i komplikacjami. W porównaniu z nią luksusowe środowisko gotowych teorii to duże uproszczenie. Interaktywny: Bardziej umiarkowane, pośrednie stanowisko zakłada, że metoda studium przypadku obejmuje interakcję pomiędzy studentami, prowadzącym i, w trakcie zajęć na żywo, menedżerami. W tym aspekcie metoda studium przypad- 12

13 Edukacja oparta na studium przypadku ku zależy od cech uczestników i na tych cechach się opiera. Można tu wspomnieć starą zagadkę dotyczącą drzewa, które wali się w lesie, ale nie ma nikogo, kto by to usłyszał. Można powiedzieć, że drzewo robi hałas, ale nie wydaje dźwięku. Patrząc na metodę studium przypadku z interaktywnego punktu widzenia, należy stwierdzić, że nie jest ważne, czy drzewo robi hałas czy wydaje dźwięk, bo hałas ani dźwięk nie mają znaczenia, jeśli nie ma nikogo, kto mógłby ich doświadczyć. Aby osiągnąć wyniki, trzeba współpracować. Praca w pojedynkę jest jak klaskanie jedną ręką. Zależny: Zależy od kontekstu, w którym dokonywana jest ocena. Ta zdeterminowana sytuacją natura metody studium przypadku spowodowana jest tym, że standardy, na których opierają się osądy, zależą od kontekstu i zmieniają się w zależności od okoliczności, czasu, kultury, ram lub odniesień oraz grup studenckich. Dlatego odpowiedź zawsze brzmi to zależy. Metoda studium przypadku opiera się na nieprzewidywalności świata społecznego. Rozwiązanie podawane jest dla konkretnej sytuacji, ale okoliczności się zmieniają i tego samego rozwiązania czy teorii nie można rozciągnąć na inne sytuacje. A więc wiedza nabyta dzięki analizowaniu przypadków dotyczy zrozumienia i zachowania w konkretnych sytuacjach, służy rozumieniu konkretnych kontekstów w ciągle zmieniającym się życiu. Analiza przypadku nie ma za zadanie dostarczenia uniwersalnej odpowiedzi, która może być zastosowana w innych podobnych sytuacjach. Krytyczny: Edukacja oparta na studium przypadku koncentruje się na uczeniu studentów tego JAK, a nie CO mają myśleć. Studenci uczą się myśleć krytycznie, konstruktywnie argumentować, systemowo analizować, porównywać, kwestionować i oceniać. Każdy argument może być zakwestionowany, bo zawsze istnieją pozytywne i negatywne aspekty. Myślenie krytyczne jest podstawą metody studium przypadku; cele muszą obejmować zastosowanie i analizę, myślenie dywergencyjne, umiejętność organizacji pomysłów i motywowania osądów wartościujących. Konstruktywny pozytywizm: Edukacja oparta na studium przypadku związana jest z potrzebą wolności w zgłębianiu zagadnień i wyrażaniu opinii, analizowaniu alternatywnych stanowisk wobec kontrowersyjnych tematów oraz uzasadnianiu przekonań dotyczących tego, co jest dobre i prawdziwe w trakcie ożywionego dyskursu na zajęciach. W 1940 roku Charles I. Gragg stwierdził, że metoda studium przypadku otwiera możliwości rozwoju autonomicznego i konstruktywnego myślenia. Indukcyjny: Metoda studium przypadku zasadza się na obserwacji, analizie i doświadczeniu. Na podstawie konkretnych przykładów dokonywane są uogólnienia. Zamiast przedstawiania teorii w sposób bezpośredni, prowadzący kieruje dyskusją, zadając zmuszające do myślenia pytania (Garner 2000). Studenci muszą samodzielnie dochodzić do istoty wiedzy. Metoda ta oparta jest na podejściu heurystycznym (z greckiego heuriskein znaleźć, odkryć), jako że prowadzi studentów przez proces odkrywania. Zakłada ona, że to, co jest samodzielnie odkrywane, jest lepiej rozumiane i przyswajane niż to, co jest podane w gotowej formie. Uczenie się jest efektem poszukiwania rozwiązań oraz towarzyszących temu procesowi uczuć niepokoju, frustracji, niepewności i wreszcie radości odkrywania. 13

14 Vida Škudienė Ponieważ metoda studium przypadku zakłada przyjęcie nowej perspektywy, można ją postrzegać w kategoriach przesunięcia paradygmatu w edukacji zaproponowanego przez Voghta (2000). Główne cechy tego przesunięcia paradygmatu odzwierciedlają charakter metody studium przypadku. Pierwsze przesunięcie to przesunięcie od edukacji skupionej na nauczycielu do edukacji skupionej na studencie. Nauczyciele skupieni na studentach stwarzają na zajęciach otwartą i stymulującą atmosferę skłaniającą studentów do uczestnictwa i dyskusji. Równocześnie przyjmują oni podejście wykorzystujące chęć uczestników do wspólnej pracy nad zadaniami, studiami przypadku i symulacjami (Longenecker, Ariss 2002). Rola studentów w metodzie studium przypadku jest niezwykle istotna. Muszą oni być aktywnymi uczestnikami procesu dydaktycznego, zaangażowanymi w introspekcję, refleksję i samoocenę, aby internalizować prezentowany materiał i koncepty. Rola studentów jest centralnym aspektem w procesie uczenia, bo tylko jako główni aktorzy mają oni możliwość rozwijania swoich umiejętności osobistych, społecznych i zawodowych. Jedynie student zorientowany na działanie może poprzez udział w dyskusjach, ćwiczeniach, analizach przypadków i ocenach rozwijać swój potencjał myślowy dla przyszłych zastosowań. Zamiast nastawiania studentów na szanowanie tylko tego, co mówi nauczyciel, metoda studium przypadku pozwala im dogłębnie przemyśleć omawiane zagadnienie i zacząć cenić to, co sami myślą i czują. Drugie przesunięcie, od nauczania zorientowanego na produkt do nauczania zorientowanego na proces, wzbudziło wiele dyskusji wśród specjalistów, ponieważ podważa ono fundamentalną filozofię edukacji. Niektórzy naukowcy akcentują ostatnio złożoność procesu nauczania i dowodzą, że sam proces dydaktyczny jest ważniejszy niż cele kształcenia, ponieważ podstawowym celem edukacji w zakresie zarządzania jest podniesienie umiejętności studentów pozwalających na radzenie sobie z codziennymi wyzwaniami zawodowymi (Antonacopoulou 2009). Niektórzy idą jeszcze dalej, uważając proces uczenia się za strategiczną podstawę efektywności biznesowej (Sanchez, Heene 2004). W metodzie studium przypadku proces jest zatem ważniejszy od efektu, dlatego jest ona dosyć bolesnym podejściem, bo wymaga proaktywnego zaangażowania oraz zawiera w sobie elementy tortur intelektualnych i gorących dyskusji. Nie jest to wygodna, uporządkowana, przejrzysta, fotelowa metoda z jasno zdefiniowanym problemem, ale złożony proces, który prowokuje studentów i nauczycieli do porzucenia wygodnych pieleszy teorii i gotowych odpowiedzi. Rezultaty pokazują, że skupienie się na procesie nauczania prowadzi do osiągnięcia pożądanych efektów dydaktycznych. Trzecie przesunięcie odnosi się do przywiązywania większej wagi do społecznego charakteru nauki niż do studentów jako oddzielnych zdekontekstualizowanych jednostek. Raelin (2009) opisuje kontekst edukacyjny, który może udoskonalać zachowania biznesowe przyszłych menedżerów, jako dynamiczny proces społeczny aktorzy, akcje i interakcje, czynności, struktury, język i inne elementy kultury który pomaga stymulować uczenie się. Uczenie się i nauczanie oparte na analizie przypadków tworzy środowisko podkreślające wartość społecznej współpracy, kiedy studenci ulepszają związki, w które wchodzą z innymi, aby 14

15 Edukacja oparta na studium przypadku podnieść jakość interaktywnych decyzji biznesowych. Uczeni zgadzają się, że zespoły złożone ze studentów stanowić mogą aktywne środowisko edukacyjne (Chowdhury i in. 2002; Deeter-Schmelz i in. 2002; Michaelson i in. 2002; Holtham i in.2006), oraz, że praca zespołowa pomaga studentom nabyć umiejętności wysoko cenione przez potencjalnych pracodawców (O Connor, Yballe 2007). Czwarte przesunięcie dotyczy poświęcenia większej uwagi różnorodności wśród studentów i postrzegania tego zróżnicowania jako zasobu do wykorzystania. Naukowcy zgodnie twierdzą, że umiejętność tolerowania różnic i różniących się opinii, a także jak najlepszego wykorzystywania różnic istniejących pomiędzy członkami grupy i wyciągania wniosków z odmiennych punktów widzenia jest niezmiernie przydatna w wielu aspektach pracy, ponieważ rozwija zdolności przywódcze oraz personalne i komunikacyjne umiejętności studentów pozwalające na sprostanie wyzwaniom niesionym przez świat. Wpływ na edukację menedżerską mają nie tylko programy nauczania oraz wykorzystywane metody dydaktyczne, ale również indywidualne różnice pomiędzy studentami uczestniczącymi w zajęciach (Nelson, Douglas 2011). Autorzy ci wskazują na znaczenie indywidualnych różnic w osiągnięciach akademickich, a co za tym idzie w efektywności w trakcie zajęć. Podejście takie zgodne jest z edukacyjną filozofią metody studium przypadku i silnie podkreśla zagadnienie różnorodności w zarządzaniu. Piąte przesunięcie docenia znaczenie osobistych poglądów uczestników, pozwalając im na interaktywny udział w procesie dydaktycznym poprzez refleksję i wyrażanie własnych opinii na omawiane tematy, a nie tylko na ocenianie poglądów pochodzących z zewnątrz. Umożliwienie studentom wyrażania własnych opinii i wymiany doświadczeń poprzez stworzenie otwartej i skłaniającej do uczestnictwa atmosfery stało się koniecznością. Poza tym uczący powinni stosować podejście, które wykorzystuje chęci i umiejętności uczestników do śmiałego wyrażania poglądów poprzez konstruktywną wymianę argumentów i przyczynianie się do osiągania edukacyjnych celów. Parnell i Lester (2007) omawiają zalety tradycyjnego naukowego podejścia do edukacji menedżerskiej w porównaniu do edukacji przedsiębiorczej i twierdzą, że wszyscy studenci biznesu powinni ukończyć zarówno tradycyjne podstawowe kursy zapewniające wiedzę naukową, jak i kursy pozwalające na rozwinięcie artystycznej kreatywności i wolności myślenia. Szóste przesunięcie zakłada, że studentom trzeba pomóc zrozumieć cel nauki i rozwinąć własne podejścia dla osiągnięcia większej autonomii. Naukowcy zgadzają się, że nauczanie z wykorzystaniem studiów przypadku pozwala studentom nabyć umiejętności konieczne do radzenia sobie z coraz bardziej złożonymi zagadnieniami współczesnego świata oraz związane z braniem odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Metoda studium przypadku kładzie główny nacisk na zachodzące procesy umysłowe, ponieważ łączy ona w sobie dyskusje i interakcje, bodźce wzmacniające, negocjacje, debaty, kooperację, poszukiwanie celów oraz rozwijanie zdyscyplinowanego podejścia umysłowego do nieuporządkowanego problemu (Ardalan 2008). Ogólnie rzecz ujmując, oznacza to, że studenci uczą się bardziej skutecznie, jeśli są aktywnie włączeni w proces kształtowania własnej autonomii decyzyjnej. Pod tym względem metoda studium przypadku zapewnia największe możliwości. 15

16 Vida Škudienė Siódme przesunięcie odnosi się do postrzegania uczenia się jako procesu trwającego całe życie, a nie tylko jako przygotowania do jakiegoś egzaminu. Pracodawcy poszukują absolwentów, którzy nie tylko posiadają kompetencje w zakresie zarządzania, ale także chętnie uczą się nowych rzeczy i nieustannie rozwijają umiejętności konieczne do konkurowania w nowoczesnym, szybko zmieniającym się środowisku biznesowym. Edukacja wykorzystująca studia przypadku koncentruje się na kształtowaniu umiejętności przydatnych przez długi czas, a nie tylko na nauczaniu teorii zarządzania. Ósme przesunięcie paradygmatu odnosi się do wykładowców jako współuczniów, skupiających się bardziej na edukowaniu niż na instruowaniu. Funkcjonujemy w świecie, w którym studenci mają ciągły dostęp do informacji w Internecie, czego więc potrzebują od swoich nauczycieli? Czy potrzebują teorii? Studenci potrzebują nauczycieli, którzy pomogą im nauczyć się myśleć, komunikować, nie bać się innowacji, wykształcić auto-motywację do ciągłego pogłębiania wiedzy, oraz i radzenia sobie z problemami. W nauczaniu z wykorzystaniem metody studium przypadku wykładowcy razem ze studentami stają wobec wyzwań i dokonują odkryć. 3. Typologia metody studium przypadku Na przestrzeni lat pojawiło się wiele typów studiów przypadku, różniących się zarówno pod względem formy, jak i zakładanych celów kształcenia. Przedstawiona poniżej lista prezentuje zakres i różnorodność opracowywanych przypadków. Według Heatha (2006), wyróżnić można następujące typy przypadków: przypadek zawierający zdarzenie, tło, ćwiczenie, sytuację, przypadek złożony i przypadek decyzyjny (Heath 2006). Zdarzenie: Przypadek ten opisuje pojedyncze zdarzenie i może być wykorzystany do zilustrowania teorii. Nie wymaga on zazwyczaj wcześniejszego przygotowania studentów, jako że jest krótki (ok. pół strony). Nauczyciele najczęściej wykorzystują takie przypadki podczas sesji otwierających, aby wprowadzić studentów w metodę studium przypadku. Tło: Przypadek taki przekazuje informacje w formie opowieści. W ten sposób sucha informacja zamienia się w interesującą lekturę. Dzięki temu studenci są silniej zmotywowani i bardziej zaangażowani w analizę przypadku. Ten typ przypadku może być wykorzystany, aby zbadać konkretne zagadnienia związane z analizowanym zjawiskiem. Ćwiczenie: Ten typ przypadku pozwala zastosować konkretną technikę. Stanowi dobry instrument dla przeprowadzenia analizy ilościowej. Pozwala pracować z danymi liczbowymi odnoszącymi się do rzeczywistej sytuacji w ciekawszy dla studentów sposób. Sytuacja: Głównym celem jest przeprowadzenie analizy informacji zawartej w przypadku. Studenci muszą określić istotne związki zachodzące pomiędzy poszczególnymi elementami danych. Pytanie: Dlaczego doszło do niekorzystnej sytuacji i w jaki sposób można było tego uniknąć? jest podstawowym pytaniem w tym typie przypadku. 16

17 Edukacja oparta na studium przypadku Przypadek złożony: Przypadki złożone zazwyczaj przeładowane są nieistotnymi danymi. Studenci mają zatem do czynienia z rozwojem sytuacji, w której istotne zagadnienia zatopione są w masie danych i muszą oni oddzielić informacje ważne od dodatkowych lub nieważnych. Te mało istitne informacje służą do odwrócenia uwagi studentów. Głównym wyzwaniem jest zidentyfikowanie zasadniczego problemu lub istotnych kwestii w masie innych informacji. Dodatkową trudnością jest to, że istotne elementy mogą być współzależne i przedstawione w sposób nielinearny. Przypadek decyzyjny: Zadanie polega na podjęciu decyzji, jak należy postąpić w okolicznościach opisanych w przypadku. Studenci muszą nakreślić plan działania i przedstawić różne możliwe podejścia. Decyzja dotycząca tego, co najprawdopodobniej przyniesie najlepsze skutki, jest najważniejszym zadaniem uczestników zajęć ponieważ przypadek opisuje rzeczywistą sytuację decyzyjną (Heath 2006). Według Lundberga (2001) istnieje kilka rodzajów tego typu przypadków: góra lodowa, zdarzenie, ilustracyjny, głowa, dialog, zastosowanie, dane, wydarzenie i przewidywanie. Charakterystyka poszczególnych rodzajów przedstawiona jest poniżej. Góra lodowa: Wymaga od studentów zastosowania jednego lub więcej modeli konceptualnych, które prowadzą do rozpoznania dodatkowych istotnych informacji znajdujących się pod powierzchnią. Przypadek góry lodowej najczęściej nie zawiera dużej ilości danych ani nie ma sztywnej struktury i w zasadzie przedstawia tylko skrótowe wprowadzenie do sytuacji, która może, ale nie musi wymagać podjęcia jakiejś decyzji. Zadaniem studentów jest zastanowienie się, jakie dodatkowe informacje będą im potrzebne oraz gdzie i w jaki sposób mogliby je zdobyć, gdyby byli szefami firmy. Zakładane efekty kształcenia to analizowanie problemów i porównywanie możliwości, zastosowanie konceptualnych modeli/ teorii/pojęć, identyfikacja problemu, gromadzenie i ocena informacji. Zdarzenie: Ten rodzaj przypadku najczęściej szczegółowo opisuje pojedyncze wydarzenie w zdefiniowanym czasie i miejscu. Pożądanym efektem kształcenia jest umiejętność porównania danego wydarzenia z ogólnie przyjętymi zwyczajami i/ albo z własnymi doświadczeniami. Dużą rolę odgrywają też identyfikacja problemu i zbieranie informacji. Takie przypadki pobudzają do dyskusji, a ze względu na niewielką ilość informacji dotyczących kontekstu mogą być używane jak góry lodowe. Studenci analizują, jak środowiskowy, organizacyjny i/albo historyczny kontekst danego wydarzenia mógłby wpłynąć na sytuację. Przypadek ilustracyjny: Przypadki ilustracyjne opisują wydarzenia lub procesy za pomocą faktów, a informacje mają ścisłą strukturę ilustrującą daną sytuację. Pożądanym efektem kształcenia jest zrozumienie jednej lub kilku praktyk biznesowych i ich zastosowania. Ten rodzaj przypadku konfrontuje studentów z rzeczywistością i pokazuje, że książkowa teoria nie zawsze w praktyce sprawdza się tak dobrze, jak można by oczekiwać. Głowa: Ten rodzaj przypadku opisuje działania, myśli, interakcje i uczucia jednego lub więcej uczestników zdarzeń. Zakładanym efektem kształcenia jest umiejętność oceny ich rozumowania, założeń, postaw lub potrzeb a więc w pewien sposób wejścia do głowy kierownictwa i przekonania się, w jaki sposób przejawiają się one w opisywanych działaniach i interakcjach. 17

18 Vida Škudienė Dialog: Przypadek taki opisuje szczegóły interakcji pomiędzy dwiema lub więcej osobami. Zadanie studentów jest podobne jak w opisanym powyżej przypadku głowy. Pożądanym efektem kształcenia jest umiejętność empatii z opisywanymi postaciami, wydobycia z dialogu lub przeanalizowania ich poglądów oraz przyjrzenia się dynamice ich interakcji i konsekwencjom ich stylów zarządzania. Zastosowanie: Ten rodzaj przypadku opisuje zastosowania konkretnej techniki zarządzania lub sytuację, w której student może zastosować poznaną już wcześniej technikę. Pożądanym efektem kształcenia jest umiejętność zastosowania danej techniki lub świadomość tego, co musi być wzięte pod uwagę przy wyborze danej techniki. Dane: Przypadek taki zawiera dużą ilość informacji, w tym takich, które są absolutnie nieistotne dla danego zagadnienia lub sytuacji. Pożądanym efektem kształcenia jest umiejętność wyszukiwania informacji wśród bogatych opisów i/albo logicznego organizowania danych, selekcjonowania i porządkowania informacji oraz przewidywania, czy dana kwestia warta jest uwagi. Wydarzenie: Przypadek taki dotyczy sprawy lub wydarzenia będącego przedmiotem publicznego zainteresowania. Pożądany efekt kształcenia to zrozumienie i docenienie roli okoliczności poprzedzających, kontekstów oraz dynamiki tego wydarzenia. Przewidywanie: Przypadki takie przedstawiają informacje w formacie strukturowym (seria). Zadaniem studentów jest przewidywanie kolejnych działań lub zachowań kierownictwa (osoby lub jednostki) przy użyciu różnych modeli konceptualnych. Studenci najpierw otrzymują część A przypadku i na jej podstawie przewidują ciąg dalszy. Następnie dostają część B, a dyskusja koncentruje się na trafności ich przewidywań: dlaczego ich prognozy były trafne lub dlaczego nie byli w stanie prawidłowo przewidzieć rozwoju sytuacji. Pożądany efekt kształcenia to umiejętność analizy trafności przewidywań (dostrzeżenie informacji lub możliwości, które zostały pominięte, oraz zrozumienie, jak użycie modeli pomogło w zwiększeniu trafności przewidywania). Pod względem zakresu przypadki podzielić można na lokalne, regionalne, krajowe, międzynarodowe i globalne. Jeśli chodzi o długość, przypadki mogą być krótkie (1 2 strony) lub długie (10 30 stron lub więcej). Wszystkie jednak imitują lub naśladują rzeczywiste sytuacje, są werbalnymi odwzorowaniami rzeczywistości oraz mają wspólny cel: pełne przedstawienie konkretnej autentycznej sytuacji wraz z całą jej złożonością, niepewnością i czasami brutalnością. McKenna (1999) proponuje jeszcze jedną klasyfikację przypadków, dzieląc je na zachodnie lub harwardzkie oraz przypadki nauki na żywo (Live Learning Cases LLC). Przypadki typu zachodniego lub harwardzkiego są już opracowane do użycia na zajęciach. Studenci muszą się z nimi zapoznać, a następnie, ogólnie mówiąc, podejść do nich w stylu harwardzkim, stosując logiczne dociekanie oraz proces odkrywania. Natomiast w studiach przypadków na żywo zespoły muszą zbadać projekt lub przypadek. Ich zadaniem jest zbudowanie scenariusza przypadku, a przy tym sytuacja, która ich otacza, jest płynna i zmienna. Podczas swojej pracy z przedsiębiorstwem studenci w naturalny sposób wpływają na charakter przypadku. 18

19 Edukacja oparta na studium przypadku Korzystanie z przypadków nauki na żywo jest obecnie ogólnie przyjętym elementem programów edukacji menedżerów szeroko wykorzystywanym na studiach pierwszego i drugiego stopnia oraz kursach podyplomowych. W ramach takiego programu studenci zaangażowani są w pracę z przedsiębiorstwem i dla niego nad projektem konsultingowym na żywo. Odbywają rozmowy z władzami firmy oraz jej pracownikami i klientami, aby poznać środowisko, w którym działa firma. Analiza procesu nauki na żywo pozwala uzyskać wgląd w następujące zagadnienia: jak poszczególne grupy badały projekty; jakie były odczucia studentów związane z logiczną analizą i procesem odkrywania ; uzasadnienie przyjętych rozwiązań i zaleceń; w jaki sposób wyniki zostały przedstawione klientowi; jak zareagował klient. Celem przypadku LLC jest to, aby za pomocą nowej, bardzo praktycznie zorientowanej metody (bezpośredni przekaz wiedzy poprzez projekt konsultingowy realizowany w ramach nauki na żywo ) podnieść świadomość biznesową i osiągnąć głębsze zrozumienie praktyki biznesowej. Takie podejście do procesu dydaktycznego pozwala zarówno studentom, jak i wykładowcom docenić znaczenie teorii naukowej w praktyce. Poszukiwanie rozwiązań autentycznych problemów związanych z zarządzaniem firmą wzbogaca program nauczania, zwiększa motywację studentów i otwiera możliwości rozwijania wzajemnie satysfakcjonujących związków pomiędzy uczelniami a lokalną społecznością biznesową. Z takim projektem konsultingowym na żywo związane są trzy cele dydaktyczne: 1. Wywołanie dyskusji dotyczących paradygmatu marketingu relacyjnego w sektorze usług. 2. Badanie znaczenia przekonstruowania oferty wartości w gwałtownie zmieniającym się otoczeniu biznesowym. 3. Rozwijanie kompetencji studentów w zakresie prezentacji i obrony wybranych przez siebie rozwiązań w kontakcie z klientem. Chociaż takie samo podejście może być stosowane w odniesieniu do różnych grup/osób, najprawdopodobniej poszczególne grupy przedstawią odmienne rozwiązania. Proponujemy podejście oparte na Gilbertson i Gilbertson (1995): przypadek powinien być dokładnie wysłuchany ; problemy powinny być zdefiniowane; informacje powinny zostać streszczone; informacje powinny zostać przeanalizowane; następnie definicja problemu jest weryfikowana; proponowane są różne warianty radzenia sobie z problemem; analizowane są wady i zalety każdego wariantu; potem warianty są oceniane; wybierane jest preferowane rozwiązanie wraz ze strategią jego implementacji; formułowany jest plan implementacji wraz z procedurami kontrolnymi; następuje formalna prezentacja analizy przypadku, wniosków i zaleceń. 19

20 Vida Škudienė Szkoły biznesu powinny wspierać i rozwijać wykorzystanie wszelkich typów przypadków biznesowych, a zwłaszcza przypadków obejmujących naukę na żywo. 4. Zalety metody studium przypadku Wyjaśnijmy, czym jest metoda studium przypadku z perspektywy edukacyjnej. Przede wszystkim polega ona na skontekstualizowanym procesie uczenia się składającym się z trzech wymiarów: 1) nowa wiedza nabywana jest, kiedy wcześniejsza wiedza jest rozszerzana i weryfikowana; 2) nowe pojęcia nabierają znaczenia, kiedy prezentowane są ich spójne związki; 3) wiedza staje się użyteczna, kiedy widoczne stają się jej zastosowania w sytuacjach wymagających rozwiązywania problemów (Ardalan 2008). Co więcej, metoda studium przypadku postrzega edukację nie tyle jako przygotowanie do życia, ile jako samo życie. Według Ardalana (2008), obejmuje ona nie tylko stan umysłu, uczucia, naukową prawdę i zbiory wiedzy, ale również działanie. Ponadto metoda ta wysoko ceni edukację holistyczną i obejmuje rozwijanie krytycznego myślenia, słuchania i rozumienia innych, konstruktywnego prezentowania własnych opinii i koncepcji, tolerancji dla innych poglądów, umiejętności komunikacyjnych związanych z przekonywaniem i negocjowaniem, umiejętności interpersonalnych oraz odpowiedzialności. Pobudza do myślenia indukcyjnego i przyczynia się do kształtowania postaw intelektualnych i moralnych. A zatem zastosowanie w dydaktyce metody studium przypadku wspomaga osobisty rozwój studentów, pozwalając im doskonalić umiejętność samoanalizy, pewność siebie i wrażliwość oraz wypracowywać postawy, reakcje, skłonności i przekonania. Metoda studium przypadku opiera się na idei rozwoju edukacyjnego poprzez uzyskiwanie zrozumienia przeszłych doświadczeń w celu zrozumienia doświadczeń przyszłych. Oznacza to, że studenci uczą się poprzez przeformułowywanie przeszłych doświadczeń, przeprowadzanie analiz sytuacyjnych, ocenianie okoliczności i konstruowanie działań, które należy podjąć w konkretnej sytuacji (Ardalan 2008). Dodatkowo, metoda studium przypadku obejmuje zarówno analizy ilościowe, jak i jakościowe. Podkreśla ona, że studenci muszą rozumieć znaczenie liczb, odpowiadając na takie pytania, jak: Czy ta liczba jest istotna?, Co oznacza? lub Jak należy ją interpretować? W ten sposób metoda studium przypadku rozwija intuicję biznesową, ponieważ studenci używają percepcji wzrokowej, aby dokonać oceny sytuacji i przedstawić rozwiązanie. Metoda studium przypadku może być niezmiernie skuteczna dzięki temu, że angażuje ucznia na bardziej osobistym poziomie, wychodząc jednocześnie naprzeciw potrzebom dzisiejszego środowiska biznesowego. Uczenie się z wykorzystaniem tej metody wymaga od ucznia inicjatywy i umiejętności samooceny. Aby taka nauka była naprawdę skuteczna, powinna obejmować cały cykl edukacyjny: od wyznaczenia celów poprzez eksperymentowanie i obserwację do weryfikacji, a w końcu do opracowania planu działań (Stories told in the classroom 2010). Ten pełny proces umożliwia nabywanie nowych umiejętności, nowych postaw lub nawet całkowicie nowych sposobów myślenia. Nauka dzięki efektywnemu wyko- 20