SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU

Transkrypt

1 1543 F f [1. litera oznaczająca spółgłoskę f; 2. spółgłoska wargowo-zębowa, bezdźwięczna, twarda; 3. litera oznaczająca w numeracji porządkowej: szósty; 4. czwarty dźwięk w podstawowej skali diatonicznej] f (zöngétlen mássalhangzó); (zene) f = forte; ff = fortissimo f (częstotliwość) f (frekcencia) - F D - częstotliwość środkowa kanału w dolnym zakresie dupleksowym; - f dolna - dolna częstotliwość graniczna określonego zakresu częstotliwości; - F G - częstotliwość środkowa kanału w górnym zakresie dupleksowym; - f górna - górna częstotliwość graniczna określonego zakresu częstotliwości; fa (ol.) fa; (zene) F-hang; a törzshangsor (C-dúr) negyedik hangja, foka F F, Fahrenheit-fok Faber est quisque suae fortunae. [(łc.) faber est kwiskwe sue fortune; każdy jest kowalem swego losu; fragment zaginionego poematu Apiusza Klaudiusza (konsula w 307 r. p.n.e.). ] Faber est quisque suae fortunae. Mindenki a maga szerencséjének kovácsa (Sallustius) Fabian [imię męskie pochodzenia łacińskiego, oznaczające "należący do Fabiusza" (mężczyzny z rodu Fabiuszów). Nazwa rodowa Fabiuszy wywodzi się zaś od słowa faba (bób) i pierwotnie oznaczała osobę zajmującą się uprawą bobu. W dawnej Polsce było znane również w formie Pabijan. Patronem imienia jest św. Fabian.] Fábián [latin eredetű férfinév, jelentése: A Fabius nemzettséghez tartozó. Női párja: Fabiána.] fabryczka gyáracska, üzemecske fabryczny, -a, -e gyári, gyárfabryka [1. zakład przemysłowy; 2. zespół pracowników zakładu] (lat.) fabrik, fabrika; (dawno) gyár, üzem, ipartelep fabryka autobusów buszgyár fabryka broni fegyvergyár fabryka czekolady csokoládégyár fabryka daje dochód a gyár jövedelmet hoz fabryka domów [zakład produkujący elementy do szybkiego montażu budowli] házgyár fabryka gumy gumigyár Cadbury Polska Sp. z o.o - fabryka gumy do żucia (rágógumi gyár) fabryka idzie a gyár üzemben van fabryka jedwab selyemgyár fabryka jest niedaleko od instytutu a gyár nem messze van az intézettől fabryka konserw konzervgyár fabryka lokomotyw mozdonygyár fabryka maszyn gépgyár fabryka maszyn rolniczych mezőgazdasági gépgyár fabryka mebli bútorgyár fabryka obuwia cipőgyár fabryka państwowa állami gyár fabryka papieru papírgyár fabryka parowozów mozdonygyár fabryka przetworów mięsnych húsfeldolgozó üzem fabryka ruszyła a gyár beindult v. működni kezdett fabryka samochodów autógyár, gépkocsigyár Fabryka Samochodów Ciężarowych Teherautógyár Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie (FSC Lublin) [zakład produkcji samochodów, początkowo głównie ciężarowych, następnie dostawczych i części samochodowych, utworzony w Lublinie w latach 50. XX wieku.] Lublini Teherautógyár

2 1544 Fabryka Samochodów Osobowych a. Fabryka Samochodów Osobowych S.A. (FSO) [1. przedsiębiorstwo, na które składają się wytwórnie samochodów w Warszawie (od 1951) i Nysie (od 1986). 2. polskie przedsiębiorstwo branży motoryzacyjnej produkujące samochody osobowe zlokalizowane w Warszawie w dzielnicy Praga Północ na Pelcowiźnie zbudowane od postaw na przełomie lat 40. i 50. XX wieku. W latach w skład FSO wchodził Zakład Samochodów Dostawczych w Nysie.] (személyautógyár) Fabryka Samochodów Osobowych v. Fabryka Samochodów Osobowych S.A. (FSO) [Az FSO jogelődjének számító cég Lengyelországban az ötvenes évek óta működött, és a két legnagyobb lengyel autógyártó cégek egyike volt ban együttműködési szerződés aláírására került sor a Daewoo Motor Corporation Ltd. (a továbbiakban: DMC) és az akkori Ipari és Kereskedelmi Minisztérium között. A Daewoo megszerezte az újonnan alapított DAEWOO- FSO MOTOR S.A. részvényeinek 70 %-át. A részvények mintegy 25 %-át az Államkincstár birtokolta, a további részeket pedig kisebbségi részvényesek. Azóta a társaság a Fabryka Samochodów Osobowych (FSO) nevet viseli.] fabryka sklejek lemezgyár, furnírgyár fabryka stoi a gyár áll v. nincs üzemben v. nem működik v. nem dolgozik fabryka sukna posztógyár fabryka tekstylna textilgyár fabryka traktorów traktorgyár fabryka wagonów vagongyár fabryka włókiennnicza textilgyár fabryka wyrobów fajansach fajanszárugyár fabryka wyrobów kamgarnowych fésűsfonoda fabryka wyrobów włókienniczych textilgyár fabryka zapałek gyufagyár fabrykacja [produkcja] készítés, gyártás, gyári termelés, előállítás, tömeggyártás fabrykacja fajansów fajanszgyártás fabrykacja lodu jéggyártás fabrykacja piwa sörgyártás fabrykancki, -a, -e gyáros-, gyártulajdonosi, gyártói fabrykant [daw. właściciel fabryki], fabrykantka gyáros, gyártulajdonos, gyártó (ffi/nő) fabrykant broni fegyvergyáros fabrykant plotek (tréf.) pletykázó, fecsegő ember, pletykafészek, pletykagyáros fabrykat [produkt fabryczny] gyártmány, készítmény, áru, termék, cikk fabryki samochodów gépkocsigyár fabrykować [1. wytwarzać coś w dużej ilości; 2. pot. fałszować] (lat.) fabrikálni; fúrnifaragni, barkácsolni, készíteni, gyártani; hamisítani; (dawno) iparilag előállítani, gyártani fabrykować coś hamisítani vmit fabrykować plotki pletykát gyártani fabrykować wiersze verset faragni fabrykowanie gyártás, készítés fabularnie meseszerűen fabularność mesésség fabularny, -a, -e játék-, mese-, mesés, cselekményes fabularyzacja [nadanie formy utworu fabularnego takim utworom, jak kronika, pamiętnik lub film dokumentalny] dokumentumok feldolgozása regénnyé, filmre stb. fabularyzm [1. występowanie fabuły w dziele sztuki; 2. występowanie fabuły w dziele sztuki] fabularizmus, a fabula megjelenése a művészeti ágakban fabularyzować dokumentumokat regénnyé feldolgoni, filmre vinni fabuła [układ zdarzeń, wątków przedstawionych w utworze literackim lub w filmie] (lat.) fabula; (bajka) mese, tanmese (különösen állatmese, tanító mese); (temat) történet; tartalom, szüzsé: irodalmi, művészeti alkotás tárgya, tartalma fabuła docet (lat.) fabula docet; ebből az a tanulság; a mese tanulsága ez fabuła docet (lat.) fabula docet: ebből az a tanulság, a mese tanulsága fac-, fak- fac-, fakfacecik fickó, pasi, srác facecja [1. krótki, żartobliwy utwór epicki, popularny w literaturze staropolskiej; 2. daw. krótkie, zabawne opowiadanie] (dawno) tréfa, móka, adoma, bohózat Facejasz, Pekachiasz (Jahwe otwiera) [król Izraela, syn i następca Manachema; panował 2 lata, przed Chrystusem. Czynił zło; został zabity przez Facejasza (Pekacha).] PEKÁJA (Jahve megnyitotta a szemet; az Úr az éberség, a szem megnyitása) [Izráel királya; Menáhem fia és utóda; istentelen király, a bálványozás előmozdítója (2Kir 15,23-24); Péka meggyilkolta (2Kir 15,22-25).] Facejasz, Pekach (Jahwe otwiera) [syn Romeliasza, Remaliacha, dowódca wojsk poprzedniego (Pekachiasza) którego zabił i objął po nim władzą królewską nad Izraelem. Rządził 20 lat, przed Chrystusem; postępował źle w oczach Pańskich. Zabity przez Ozeasza, który po

3 1545 nim objął władzę w Izraelu.] PÉKA (nyílt, nyílás, rés; éberség; nyitott szemekkel, látva). [Remália fia, az északi országrész, Izrael királya (i.e ); megölte Pekáját (2Kir 15,25); Kr. e ig uralkodott (2Kir 15,27); az erős asszír veszély elhárítására szövetségre lépett Raszon damaszkuszi királlyal Júda ellen (2Kir 15,37); kénytelen volt meghódolni Asszíria előtt (2Kir 15,29); de később az asszír beavatkozás következtében Hósea (4) megölte (2Kir 15,30).] facecje (z łac. facetiae, żarty, dowcipy) [znaczą to samo, co zabawne anegdoty] bohózatok Facecje sowizdrzalskie (1903) Bakkalaureuszi tréfák (1903) facecjonistyczny, -a, -e bohóc-, mókás facecjonista (dawno) tréfacsináló, bohóc, mókás ember facelet, facolet, facelit [wyraz spolszczony ze średniowiecznej łaciny: faciletum, fazoletus, fazoletum, oznaczający welon, opaskę na głowę czyli zawój, namiotkę, zasłonę twarzy i delikatną chustkę do nosa.] (dawno) fátyol, főkötő, díszes zsebkendő facelot, facolet [wyraz z włoskiego oznaczający chustkę przeznaczoną do wszystkich celów, a więc także do nosa. Faceloty zarzucane na głowę używane były już za Zygmunta Augusta i sięgały aż do ziemi. Chustki przeznaczane do nosa skrapiano olejkami.] kendő; díszes zsebkendő facet [pot. o mężczyźnie; lekceważąco o mężczyźnie] (tréf.) alak, pasas, pofa, pacák, fickó, krapek, hapsi, pasi; (dawno) ficsúr, piperkőc, elegáns divatbáb, dandy; fráter facet z jajami! (wulg.) faszagyerek! faceta (fr.) facetta, faszetta; csiszolt oldalfelület (drágaköveknél, üvegnél) facet z kamienia csiszolt oldalfelület kőből facetka [potocznie: kobieta] csaj, jó nő fach [pot. zawód] (ném.) fach; szakma, szak, mesterség, foglalkozás, hivatás, foglalkozási ág; rekesz, fiók, polc fachlować [szybko jeść, chełpliwie] [Słowniczek języka śląskiego] gyorsan enni; falatozni fachowiec [specjalista w jakiejś dziedzinie] szakember, szakavatott, szakértő, specialista; hozzáértő fachowiec pierwszej klasy elsőrendű szakember fachowo szakmailag, szakszerűen, szakértelemmel fachowość [znajomość fachu; wykształcenie zawodowe] szakszerűség, szakértelem, szaktudás, szakismeret, mesterség fachowy, -a, -e [1. związany z jakimś zawodem; 2. biegły w jakimś zawodzie; 3. będący wynikiem czyjejś fachowości] szakmai, szak-; szakszerű, szakavatott, szakképzett fachowo szakmailag fachowość szakmaiság fachowy, -a, -e [1. związany z jakimś zawodem; 2. biegły w jakimś zawodzie; 3. będący wynikiem czyjejś fachowości] szakmai, szakfachowy robotnik szakmunkás fachowe wyszkolenie szakmai v. szakiskolai kiképzés Facile est imperium in bonis [Łatwe jest panowanie nad dobrymi.] (lat.) Facile est imperium in bonis; Könnyű a jók fölött uralkodni (Plautus) Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus [Wszyscy łatwo dajemy rady chorym, gdy jesteśmy zdrowi.] (Terencjusz) (lat.) Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus; Mikor egészségesek vagyunk, mindnyájan könnyen adunk helyes tanácsokat a betegeknek (Terentius) facit [łac.] (lat.) facit; végeredmény; összeg, vminek a lényege, siker, eredmény facit indignatio versum [fac-it indignati-o wersum] [łac., oburzenie rodzi wiersz (poezję; satyrę), z Juwenalisa (Satyry, 1, 79); często:...versus ('wiersze')] (lat.) facit indignatio versum; "A felháborodás kovácsolja a verset." [Idézet Juvenalis szatíráiból.] facjata [1. zob. facjatka; 2. żart. twarz; 3. daw. frontowa ściana budynku; 4. daw. część ściany zasłaniająca dach] (fr.) faszád, façade; (ol.) facciata; (ném.) fassade; homlokzat közepe; padlásszoba, manzárd, félemelet; (tréf.) pofa, alak, arc facjatka [mieszkanie lub pokój na poddaszu] manzárd, padlásszoba facjenda [dawniej: interes, transakcja handlowa; spekulacja, szachrajstwo] (dawno) üzlet, üzérkedés, nyerészkedés, kufárkodás façonné [nazwa na tkaninę z prostym wzorem, gładkiej powierzchni, tworzonej poprzez łączenie różnych splotów i/ lub kolorów przędz. Produkowana z bawełnianej, jedwabnej lub wełnianej przędzy na damskie sukienki.] faconné, façonné [1. Egyszínű vagy különböző színű fonalakból álló, a kötésszerkezettel mintázott, egyszerű, kis mintaelemű nyüstös szövetek gyűjtőneve. Pamutból, selyemből és gyapjúból egyaránt készülhet, női ruhák anyaga. A francia "façonner" (ejtsd: faszonné) ige jelentése:

4 1546 formáz, alakít, megmunkál. 2. Mintázatelnevezés a sávolykötésű szöveteken. Általában kicsi, geometrikus minta (pötty, rombusz vagy kocka).] Facta est grando et ignis [Powstał grad i ogień] - Facta est grando et ignis (Lőn jégeső és tűz) Facta loquuntur, Fakty krzyczą (Fakty mówią same za siebie) (lat.) Facta loquuntur; tények, a tettek beszélnek; a ttek magukról beszélnek. Facta, non verba! [Czynów, nie słów!] (lat.) Facta, non verba!; nem szavak, tettek (ne beszélj, cselekedj!) Facta non praesumuntur, sed probantur [1. okoliczności faktycznych nie domniemywa się, lecz należy je udowodnić; 2. faktów się nie domniemywa, lecz je udowadnia] (lat.) Facta non praesumuntur, sed probantur; a tényeket nem feltételezik, hanem bizonyítják azokat Facta notoria [Ogólnie znane fakty] (lat.) Facta notoria; ismert tények Facta prubantur, iura novit curia [okoliczności faktyczne należy udowodnić, a prawo sąd zna. W procesie strony powinny przytoczyć fakty, a nie muszą udowadniać treści przepisów prawnych; te są sądowi znane.] (lat.) Facta prubantur, iura novit curia; a tényeket kell bizonyítani, a törvényt meg a bíróság ismeri Facta sunt verbis difficilora [Czyny są trudniejsze niż słowa] (lat.) Facta sunt verbis difficilora; nehezebb cselekedni mint beszélni Facta probantur, iura novit curia [1. okoliczności faktyczne wymagają udowodnienia, a przepisy prawa są sądowi znane; 2. okoliczności faktyczne należy udowodnić, a prawo sąd zna] (lat.) Facta probantur, iura novit curia; a tényeket kell bizonyítani, a jogszabályokat a bíróság ismeri Factum fieri infectum non potest [Czyn dokonany nie może stać się niedokonanym.] Factum fieri infectum non potest A megtörténtet nem lehet meg nem történtté tenni (Plautus) Factum legitime retractari non debet, licet casus postea eveniat, a quo non potuit inchoari. (lat.) Factum legitime retractari non debet, licet casus postea eveniat, a quo non potuit inchoari. (Reg. Iur. 73.) = A jogi tényt utóbb már visszavonni nem szabad, jóllehet később olyan körülmények merülnek fel, amelyek annak megkezdését meg nem engedték volna. facylitacja [wzajemny wpływ członków grupy, powodujący wzrost zachowań określonego rodzaju, np. wzajemne pobudzanie się członków grupy do czynów agresywnych przez eksponowanie podobnych zachowań. Facylitacja powoduje osłabienie kontroli intelektualnej zachowania poszczególnych osób.] facilitáció; serkentés [általában idegsejtek egymás aktivitását növelő hatására mondják, de általánosabb értelemben is használható] szinaptikus facilitáció: a szinapszis működési hatékonyságának rövididejű fokozódása fading [wym. fejding] [zanik sygnału radiowego] (ang.) fading (megfakulás); (távközlés) 1. rádióállomások hangjának átmeneti elhalkulása, ideiglenes kimaradása; 2. a rádiófelvétel látszólag ok nélküli elhalkulása, majd ismételt felerősödése fadżr (arab. جر (ف [modlitwa muzułmańska (salat), pierwsza w ciągu dnia, odmawiana o świcie.] fadzsr ف جر) faǧr) [a muszlimok hajnali imája, a kötelező napi öt ima (szalát) közül az első. Az öt ima együtt képezi az az iszlám öt oszlopa közül az egyiket (a szunnita iszlámban), illetve a síita iszlám szerint az a vallás tíz ágának.] faeton [1. lekki powóz czterokołowy; 2. rodzaj nadwozia samochodu osobowego; 3. ptak oceaniczny żyjący w strefie tropikalnej] phaeton; kis nyitott kocsi faflok [gaduła, piersiówka] [Słowniczek języka śląskiego] fecsegő, pletykás, szószátyár; (közb.) (alkohollal teli) laposüveg

5 1547 fafuła [niedołęga, niezdara, safanduła] tökfilkó, fajankó; ügyetlen, ügyefogyott, alak, hülye, balfiú, semmirekelő, mihaszna fagas [1. pogard. o człowieku wysługującym się komuś; 2. pogard. o kochanku; 3. duża owca; 4. daw. służący] lakáj; hízelgő, talpnyaló ember; nagy birka; (átv.) szolgáló fagasowski, -a, -ie lakáj; hízelgő, talpnyaló fagasostwo [służalczość, lizusostwo] lakájkodás, lakájság; hizelkedés, hízelgés,talpnyalás; szolgaiság, szolgasor, szolgalelkűség, hitványság; árulkodás, júdáskodás fagasować [być fagasem] lakájkodni; hízelegni, talpnyalóskodni fagocista [muzyk grający na fagocie]; fagocistka fagottos, fagottjátékos, fagottista (ffi/nő) fagocyt [1. (komórka żerna) - każda komórka zdolna do fagocytozy; 2. komórka organizmu mająca zdolność pochłaniania mikroskopijnych ciał stałych]; fagocyta (gör.) fagocita, falósejt; baktériumok elnyelésére és megemésztésére képes különféle szerves anyag, főleg fehér vérsejt fagocytoza [wychwytywanie i pochłanianie przez komórkę mikroskopijnych ciał stałych] fagocitózis; protozoonok (pl. amőbák) esetében táplálkozásra szolgáló anyagfelvétel. A fejlettebb soksejtűekben ugyanez a működés más célokat szolgál: a makrofágok és a fehérvérsejtek (leukociták) a vérben és a szövetek közt vándorolva bekebelezik a sejttörmelékeket és a szervezetbe hatolt idegen sejteket. Mivel egyetlen részecske bekebelezésekor a sejt membránjának mintegy 10 %-át is felhasználhatja, a fagicitózishoz jelentős mennyiségű membrán szükséges. fagocyty [1. komórki mające zdolność pochłaniania i niszczenia cząstek organicznych (fogocytoza): bakterii, pierwotniaków, obumarłych komórek, resztek komórek i tkanek oraz deponowania w swym wnętrzu cząstek kurzu, drobnych obcych ciał, barwników oraz krystaloidów. 2. komórki żerne organizmów zwierzęcych (i niektóre pierwotniaki); 3. komórki organizmu mające zdolność pochłaniania mikroskopijnych ciał stałych] (gör.) fagociták, falósejtek; fehérvérsejtek, amelyek az amőbához hasonlóan képesek idegen testeket saját magukba bekebelezni fagot [1. drewniany instrument dęty o niskiej skali; 2. z włosk. fagotto, instrument dęty, drewniany, długi, rozszerzony dawniej na końcu jak u trąby, wynaleziony podobno w r przez kanonika Afranio z Ferrary. Pierwotnie miał z boku tylko dziurki, do których później dodano klapki, służył do wydania głosu męskiego, basu. Gołębiowski twierdzi, że fagoty i klarynety później do Polski przybyły. Fagocista zwał się grający na fagocie, z niemieck. der Fagotist.] (ol. fagotto) fagott; (zene) kettős nádnyelvű, mélyhangú fa fúvós hangszer fagotowy, -a, -e fagott- Fagus (Buk zwyczajny; Fagus sylvatica L.) (lat.) Fagus; közönséges, avagy európai bükk (Fagus sylvatica) a bükkfafélék (Fagaceae) családjának egyik faja Gatunek zmienny, istnieje bardzo duża liczba odmian ozdobnych. 'Asplenifolia' odmiana o relatywnie wolnym wzroście w porównaniu do gatunku. Liście wąskie, zatokowo klapowane. Na końcach długopędów są wąskie, bez klap tylko pofalowane. Ze względu na wolny wzrost nadaje się do ogrodów przydomowych. 'Atropunicea', syn. F. s. f. Atropurpurea Kirch., 'Purpurea' - odmiana czerwonolistna. Młode liście czarnopurpurowe później jaśniejące do purpurowoczerwonych. Odmiana ta znana jest od 1750r. Ponieważ często jest rozmnażana generatywnie nie zawsze zachowuje cechy charakterystyczne odmiany (jaśniejsze zabarwienie liści). (Podobnie jak Picea pungens cv. Glauca). Odmiana powinna być rozmnażana przez szczepienie egzemplarzy o najciemniejszej barwie (najlepiej przez ablaktacje). Jedna z najcenniejszych odmian purpurowolistnych wśród naszych drzew nadająca się głównie do nasadzeń parkowych ze względu na szybkość wzrostu nie odbiegającego od gatunku. 'Dawyck' wysokie drzewo o stożkowej lub kolumnowej koronie. Osiąga wysokość 15 m, szerokość korony 3m. Jesienią liście przed opadnięciem zmieniają kolor na czerwonobrązowy. Liście ma zielone, błyszczące. Nadaje się do sadzenia jako drzewo samotne, w parkach, lub w alejach. 'Dawyck Gold' drzewo wysokie (do 15 m), o stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3 m). Ma bardzo ozdobne liście jako młode są są intensywnie żółte, później stopniowo zielenieją. Jesienią żółkną. Nadaje się do nasadzeń jako drzewo samotne (soliter (botanika)), w parkach lub alejach. 'Dawyck Purple' - drzewo wysokie (do 15 m), o stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3 m). Ma bardzo ozdobne, błyszczące, ciemnoczerwone liście. Jesienią wybarwiają się na jasnobrązowo. Nadaje się do sadzenia jako soliter (botanika) w parkach lub alejach. 'Fastigiata' forma początkowa wąskowrzecionowata, w starszym wieku wąskostożkowata o konarach wyprostowanych, wyrastających równolegle do pnia. 'Laciniata' najprawdopodobniej forma zbliżona do odm. Asplenifolia o liściach mniej lub bardziej wcinanych, ale o szybszym wzroście (różnie opisywana przez różnych autorów).

6 1548 'Pendula' - odmiana zwisająca. Pokrój drzewa 'płaczący', nadający się do większych ogrodów na naturalne "altany", choć równie często spotykane jako drzewo "cmentarne" (smutne?). 'Purpureo-Pendula' syn. 'Purpurea pendula' - odm. podobna pokrojem do wyżej opisanej, ale nieco wolniej rosnąca o liściach ciemnopurpurowych. Podobnie do poprzedniej wymaga szczepienia na kilkuletnich siewkach "pod koronę" ewentualnie rozmnażania z sadzonek i wczesnego okrzesywania i sztucznego podtrzymywania przewodnika. 'Roseomarginata' syn. 'Tricolor ': Młode liście ciemnopurpurowe, dojrzałe o brzegach różowych z białym przebarwieniem na przejściu. Pokrój nie odbiega od gatunku. Kiedyś napisałem u nas niespotykana, obecnie rozmnażana przez szczepienie "na wysokim pniu" na gatunku. 'Tortuosa' syn. F. s. f. suentiliensis Schelle chyba najciekawsza forma buka znana od początku XIX w., ale późno opisana jako forma botaniczna. U nas rozmnażana dopiero od kilkunastu lat, i prawdopodobnie starsze egzemplarze nie są znane. Charakteryzuje się bardzo wolnym wzrostem (w przeciwieństwie do gatunku) i silnie powyginanymi konarami, co nadaje starszym egzemplarzom bardzo romantyczny wygląd (patrz zdjęcia, pierwszy najstarszy egzemplarz mający 14 m wys. i rozpiętość korony niecałe 24 m przy wieku szacowanym na 200 lat z parku w Saksonii). 'Zlatia' pokrojem forma zbliżona do F. s. cv. Fastigiata, ale młode liście żółtozłote, w czasie pełnego rozwoju jasnozielone. Szybkość wzrostu umiarkowana. Po raz pierwszy znaleziona w Serbii, w 1892 sprowadzona do Berlina i rozmnażana przez szkółki von Spätha. Fontosabb alfajai, illetve kertészeti változatai: keleti bükk (Fagus sylvatica ssp. orientalis) a meleg-nedves fekete-tengeri térségben endemikus. A szárazabb keleti térségek felé haladva egyre inkább csak a hegységek magashegyi ködzónájában fordul elő, vérbükk (Fagus sylvatica ssp. atropurpurea, illetve Fagus sylvatica Purpurea ), szomorú bükk (Fagus sylvatica ssp. pendula), barna bükk (Fagus sylvatica 'Atropunicea'), tornyos bükk (Fagus sylvatica 'Fastigiata'), szeldelt levelű bükk (Fagus sylvatica Laciniata ), Fagus sylvatica 'Aurea Pendula' aranysárga lombú, csüngő ágú, igényes fajta; Fagus sylvatica 'Dawyck Gold' zölden hajtó, később aranysárga lombú, oszlopos fajta; Fagus sylvatica Dawyck Purple oszlopos termetű, az egész vegetációs időszakban bordó lombú változat; Fagus sylvatica 'Purple Fountain' a karcsú, bordó levelű változat; Fagus sylvatica 'Purpurea Tricolor' Nagy, terpedt koronát nevelő változat. Sárgán tarkázott bordó leveleinek szegélye rózsaszín. Fagus sylvatica 'Rohanii' Bordó levelei karéjosak. failover [poprawna praca, mimo usterek (tryb pracy w przypadku awarii serwera głównego, gdy jego zadania przejmuje serwer rezerwowy)] (ang.) failover [Ha egy számítógép meghibásodik, egy másik számítógép azonnal át tudja venni az első számítógép feladatait. Ehhez nem elég redundáns elemek beépítése, hanem a két számítógépnek tudnia kell a másikról, hogy a másik éppen mit csinál, és a rendszernek el kell tudnia dönteni, hogy melyik számítógép hibás, és melyik működik jól. Ez egyes esetekben nem könnyű feladat, mert lehet, hogy mindkét számítógép szolgáltat adatokat, de azok különbözők, ezért nem lehet egyértelműen eldönteni, melyik hibásodott meg.] Faille [stosunkowo trwała, lekko błyszcząca, o średniej masie lub ciężka jedwabna tkanina, z poprzecznymi prążkami, o rypsowym, lub płóciennym splocie. Produkowana z cienkiego jedwabiu w osnowie z nierównomiernej przędzy jedwabnej lub czesanej przędzy wełnianej w wątku. Poprzez zastosowanie różnych kolorów w wątku i osnowie można uzyskać efekt opalizacji. Tkanina może mieć trwały morowy wzór. Wykorzystywana na damskie sukienki i płaszcze a także w produkcji kapeluszy.] - Faille [Nehéz vagy közepesen nehéz, fényes, taftszerű selyemszövet, jól kivehető keresztirányú bordázattal, vászon- vagy ripszkötésben. A láncfonal finom selyem, a vetülék chappe- vagy fésűsgyapjú-fonal. Ha a lánc- és a vetülékfonal különböző színű, színjátszó hatás érhető el. Készítik moaré mintázattal is.] fair [wym. fer] [uczciwy] (ang.) fair; kifogástalan, tiszta, becsületes fair [wym. fer] [uczciwie] becsületesen, becsülettel, derekasan fair play [wym. fer plej] [I. 1. uczciwa gra lub walka sportowa; 2. uczciwe postępowanie w stosunkach z ludźmi; II. o grze sportowej lub postępowaniu: uczciwy] (ang.) fair play; becsületes, sportszerű játék Faison [Wzór z drobnymi, prostymi motywami, delikatnie plastyczny tworzony poprzez kombinację różnych splotów i przędzy.] - Faison [Magyar nyelvterületen nem elterjedt kifejezés az apró, enyhén plasztikus, egyszerű motívumokból álló szövött mintázatra, melyet különféle kötésmódok alkalmazásával hoznak létre.]

7 1549 fait accompli [fr., rzecz dokonana, fakt dokonany (utrudniający powrót do stanu poprzedniego a. całkiem nie do odrobienia)] (fr.) fait accompli; befejezett, megmásíthatatlan tény Faith and Order (Wiara i Porządek) - FAITH AND ORDER; Hit és egyházszervezet; az ökumenikus mozgalom egyik ágának a neve, amely (1910 óta) a hit és az egyházalkotmány kérdéseivel foglalkozik. Ma az Egyházak Világtanácsának egyik osztálya. [Komisja «Faith and Order» = Faith and Order (Hit és egyházszervezet) néven ismert hittani bizottság] faja [1. duża fajka przyrząd do palenia; 2. pot. człowiek mało zaradny w życiu] pipa; (tréf.) tökfilkó, ügyetlen fráter, pancser fajans [1. wyrób z białej glinki wypalanej, pokrywanej nieprzezroczystym szkliwem; też: tworzywo wykonane z takiego wyrobu; 2. pot. coś bezwartościowego] (fr.) fajansz, majolika (ónmázas cserép); fajanszedény fajansowy, -a, -e [związany z fajansem] fajanszfajczany, -a, -e pipafajczarnia dohányzó, dohányzószoba fajczarz dohányzó, dohányos ember fajczyć [pot. palić fajkę lub w ogóle tytoń] dohányozni, pipázni fajdać [brudzić (por. kidać)] (közönséges) szarni, összecsinálni, lecsinálni fajdać się összecsinálja magát, becsinálni fajeczka [zdrobnienie od: fajka] kis pipa, szipka fajer, fajera [impreza] [Słowniczek języka śląskiego] rendezvény (összejövetel), előadás fajerant [zob. fajrant] munkaidő után, munkaidő vége, fájront fajerka [jedna z kilku obrączek żeliwnych zamykających lub zmniejszających otwór w płycie kuchennej] vaskályha, tűzhelykarika, főzőlap, forrasztókályha; (bányászat) tűzkosár; kályhalégszabályozó; tömjénező fajerwerk [1. wyrób pirotechniczny dający podczas palenia się efekt świetlny i akustyczny; też: sam ten efekt; 2. przen. efektowne działanie] tüzijáték; (átv.) az érzés pillanatnyi kirobbanása fajerwerki tüzijáték Fajfer [z niemieck. Pfeifer, piszczek, t. j. grający na piszczałce. Tak nazywano muzykusów, grających w dawnych kapelach polskich na fletniach, obojach i różnego rodzaju piszczałkach, dla odróżnienia ich od surmaczów, trębaczów, sztorcistów i t. d. W wieku XVIII zwano także fajfrów oboistami. Rozkazem, z 20 grudnia 1818 r. ustanowiono w pułkach piechoty linjowej polskiej po 4-ch fajfrów, w każdej zaś kompanii pułku grenadjerów gwardyi po jednym. B. Gemb.] (dawno) sípon v. pásztorsípon játszó muzsikus; fuvolás fajfka [fajka] [Słowniczek języka śląskiego] pipa fajka [1. przyrząd składający się z cybucha i główki, służący do palenia tytoniu; 2. pot.: papieros; 3. Palenie tytuniu w fajkach zawitało do Polski z Turcyi w wieku XVII, ale bynajmniej nie upowszechniło się jeszcze. Nałóg zażywania tabaki ogarnął w wieku XVIII wszystkich, palenia zaś tylko niektórych.] pipa fajka piankowa tajtékpipa fajka pokoju [fajka wypalana przez Indian Ameryki Północnej na znak pokoju i przyjaźni] békepipa fajka porcelanowa porcelánpipa fajkowy, -a, -e pipa-, pipás, pipa alakú fajla [pilnik] [Słowniczek języka śląskiego] reszelő, ráspoly fajlować, sfajlować [obrabiać pilnikiem] [Słowniczek języka śląskiego] reszelni fajnie remekül fajne fajin fajny, -a, -e; fajowy, -a, -e [pot. dobry, ładny] fájin, fáin; stramm, klassz, remek, jó; finom, nagyszerű fajować [owiewać zboże z plew (ziemia lubliniecka)] [Słowniczek języka śląskiego] gabonát pelyvától szétválasztani fajrant, fajerant [pot. koniec dnia pracy lub przerwa w pracy] (ném.) fájront, fájramt; munkaidő után, munkaidő vége, fájront ; munkaszünet, pihenő fajrować [świętować, obchodzić np. urodziny] [Słowniczek języka śląskiego] ünnepelni fajtnąć fajtać [1. pot. machnąć czymś; 2. pot. przewrócić się; 3. posp. umrzeć] csóválni, állandóan mozgatni; felfordulni, bukfencezni, felbukfencezni; (átv.) meghalni fajtnął na środku drogi felfordult az út közepén fajtłapa [lekcew. człowiek niezaradny i niezdarny] csámpás ember, két balkezes, balfácán, mafla, fajankó fakcja [1. daw. Partia; 2. daw. spisek] (lat.) fakció; (dawno) párt, politikai csoport; pártütés, egységbontás; összeesküvés, ármánykodás, titkos szövetség fakir [1. w krajach muzułmańskich: żebrzący mnich; 2. indyjski asceta] fakír; kolduló, kóborló mohamedán szerzetes; indiai kuldus és aszkéta; igénytelen, érzéketlen személy fakirek [klapek z wypustkami stymulującymi stopę] papucs fajta

8 1550 faks, fax [1. urządzenie służące do odbioru i przesyłania na odległość nieruchomych obrazów i tekstów za pomocą sieci telefonicznej; 2. kopia obrazu lub tekstu przesłana przy użyciu tego urządzenia] fax; (lat.) faksimile: valamely kép, írás, rajz hasonmása; (telefaks) faxkészülék faks odebrany érkező fax faks przez Internet [to technologia umożliwiająca odbieranie i wysyłanie faksów za pośrednictwem internetu] internetes faxszolgáltatás; fax interneten keresztül faks wysłany elküldött fax faksować [przesyłać tekst, zdjęcie itp. faksem] faxolni; faxot küldeni faksować coś faxolni vmit faksymile, facsimile [czytaj: faks-imile] [1. dokładna reprodukcja dokumentu, rysunku lub podpisu; 2. pieczątka lub klisza odtwarzające własnoręczny podpis; 3. system telekomunikacji służący do przesyłania obrazów nieruchomych i ich odbioru w postaci utrwalonej; 4. reprodukcja dokumentu wykonana ręcznie, mechanicznie lub chemicznie; 5. pieczątka lub klisza odtwarzająca własnoręczny podpis] (lat.) fakszimile; vmely kép, rajz, írás hasonmása; hasonmás kiadás Ojciec Święty otrzymał faksymile autografu dzieła Mikołaja Kopernika z 1543 r. Jerzy Joachim Retyk, przyjaciel Kopernika, zabrał odpis tego dzieła w 1541 r. do Norymbergii, gdzie je wydrukowano. Redaktorzy napisali przedmowę, uporządkowali kolejne części tekstu i nadali tytuł. Do dzisiaj nie wiadomo, jaki tytuł swej pracy chciał nadać Kopernik. List dedykacyjny do papieża Pawła III przesłał do Norymbergii w 1542 r. i użył tam zwrotu: "Księgi o obrotach sfer wszechświata". Dzieło od 1956 r. znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. faksymilować [wykonywać faksymile reprodukcje] pontos másolatot készíteni, fakszimilét csinálni faksymilowany, -a, -e fakszimilefaksymilowane wydanię książek könyvek hasonmás kiadása fakcik tényecske fakt [to, co zaszło lub zachodzi w rzeczywistości] faktum, 1. tény (faktem jest, że tény, az hogy ); 2. valóságos, nem kitalált esemény, jelenség fakt dokonany befejezett tény fakt historyczny történelmi v. történeti tény fakt naukowy [stwierdzenie konkretnego stanu rzeczy lub zdarzenia w określonym czasie i przestrzeni] tudományos tény fakt prasowy, medialny [informacja rozpowszechniana w prasie lub mediach elektronicznych, niezgodna z prawdą, ale mająca wpływ na opinię publiczną] hír, sajtó tényállás fakt prawny [zdarzenie lub zachowanie, z którym norma prawna wiąże określone skutki prawne] jogi tény fakt ten upamiętni się wszystkim ez a tény mindenki előtt emlékezetessé vált fakt wielkiej wagi nagyjelentőségű esemény faktoid [1. kłamstwo albo półprawda uznawane za prawdę ze względu na sam fakt ukazania się ich w druku; 2. informacja traktowana jako prawdziwa tylko dlatego, że ukazała się w mediach] faktoid; álinformáció [Olyan információ, hír, mely mesterséges beavatkozás befolyásolási kísérlet, manipuláció révén kerül a hírláncba. A hírkörnyezet, a hírforma és a média multiplikatív hatása megnöveli a faktoid erejét. A kifejezés Norman Mailertől származik, aki szerint a faktoid olyan tény, ami csak azóta létezik, amióta megjelent a sajtóban. ] faktor [1. jedna z przyczyn; 2. moc składnika ochronnego w kosmetykach; 3. bank zajmujący się faktoringiem; 4. daw. pośrednik] (lat.) faktor; közvetítő, megbízott, alkusz, ügynök, fogadatlan prókátor; (matematika) faktor, tényező, összetevő faktoria [1. osada handlowa założona przez kupców europejskich w krajach kolonialnych; 2. daw. placówka handlowa na słabo zaludnionym terenie] faktória; (kereskedelmi) telep, ügynökség faktorka közvetítőnő, női megbízott, női alkusz, ügynöknő faktorne ügynöki v. közvetítési díj faktorować ügynökösködni, közvetíteni faktotum [łac. fac totum 'rób wszystko'; facere, zob. fakcja; totum r.nij. od totus 1. przest. osoba zaufana, "prawa ręka", zausznik, powiernik, totumfacki, popychadło; 2. daw. osoba zaufana] (tréf.) tótumfaktum; mindenes faktotum bankiera a bankár jobbkeze

9 1551 faktura (z łac. factura = wykonanie czegoś, obróbka, budowa) [1. charakterystyczne cechy powierzchni przedmiotu; 2. pisemny dowód transakcji kupna i sprzedaży lub wykonania jakiejś usługi, będący podstawą rozliczenia; 3. budowa dzieła literackiego, filmu; 4. sposób komponowania na określony instrument, zespół, głos ludzki; 5. sposób koordynacji melodii i harmonii; 6. rodzaj użytych przez kompozytora środków technicznych i sposób ich realizowania w kompozycji; najczęściej mówi się o fakturze z punktu widzenia techniki użycia współbrzmień i prowadzenia głosów, odróżniając fakturę polifoniczną od homofonicznej; faktura oznacza również rodzaj użytych przez kompozytora środków właściwych danej technice instrumentalnej lub wokalnej, np. fortepianowa, chóralna, smyczkowa] (lat.) faktúra; számla, áruszámla, szállítólevél; jegyzék; (művészet) technikai kivitelezés, ecsetkezelés; (zene) valamely zenemű letétjének módja; a mű letéti technikája faktura celna vámszámla faktura częściowa részszámla faktura dodatkowa pótszámla faktura handlowa kereskedelmi számla faktura inkasowa inkassziós számla faktura konsularna konzuli számla faktura końcowa végszámla faktura miesięczna haviszámla faktura ostateczna végleges számla faktura (powierzchni) [ukształtowanie powierzchni] felületalakítás faktura proforma, faktura tymczasowa proforma faktúra; előzetes számla, előszámla faktura prowizoryczna előszámla faktura towarowa áruszámla faktura VAT ÁFÁ-s számla; VAT (áfa, hozzáadottértékadó, többletérték-adó) számla fakturować [1. wystawiać fakturę odbiorcy; 2. nadawać powierzchni przedmiotu odpowiednią fakturę] számlázni fakturować coś számlát kiállítani vmiről, számlázni vmit fakturzysta [pracownik wystawiający faktury], fakturzystka számlázó (ffi/nő) fakturowanie számlázás fakturowanie zwrotne visszaszámlázás fakturowy, -a, -e faktúra-, számla-, fakturowy, fakturalny fakty tények fakty jednostkowe egyes esetek fakty logicznie ze sobą powiązane logikusan összefüggő tények fakty nie opisane w kronice a krónikában meg nem írt tények; amiről hallgat a krónika faktycznie tényleg, ténylegesen, valóban faktyczny, -a, -e [zgodny z faktami] tényleges, valóságos, valódi, való, igaz FACULTAS UTRIUSQUE FACULTAS UTRIUSQUE; Skolasztikus tanítás az embernek arról a képességéről, amely szerint a bűnbeesés után is dönthet mindkét irányban, a jó vagy a rossz mellett. fakultatywny, -a, -e [1. pozostawiony do wyboru; 2. pozostawiony do wyboru, warunkowy; nie obowiązujący, dowoly] fakultatív, szabadon választható, tetszésszerinti, nem kötelező fakultet [śrdw.łac. facultas dpn. facultatis 'gałąź wiedzy; fakultet' z łac. 'możność; zdatność; łatwość' od facilis 'łatwy; dający się zrobić' od facere; 1. wydział wyższej uczelni; 2. zajęcia w szkole nieobowiązkowe lub wybierane; 3. wydział w wyższym zakładzie nauk.; władze, ciało profesorskie wydziału] (lat.) facultas v. fakultás; 1. képesség, rátermettség, felhatalmazás; 2. fakultás; egyetemi kar, főiskola tagozata fakultet filologiczny nyelvtudományi kar fakultet lekarski orvostudományi kar fakultet prawny jogtudományi kar fakultetowy, -a, -e (egyetemi) kari [system fakultetowy: kari rendszer] fakultetny, -a, -e tetszés szerint választható, nem kötelező Fakund, hiszp. Facundo i Prymityw, hiszp. Primitivo (zm. ok ) [męczennicy chrześcijańscy za czasów Dioklecjana i święci Kościoła katolickiego. O ich życiu niewiele wiadomo. Passio (BHL 2820) powstało prawdopodobnie w X wieku. Obaj pochodzili z hiszpańskiej Galicji i ponieśli męczeńską śmierć w czasach rzymskich. Zostali ścięci w Sahagún, nad rzeką Cea, gdy odmówili uczestniczenia w świętach na cześć lokalnych bogów. W miejscu egzekucji świętych zostało wzniesione opactwo benedyktynów (od Sanctus Facundus, San Facun do Sahagún). Kult poświadczony w Galicji, Asturii, w León oraz w niektórych okolicach Kastylii. Wspomnienie liturgiczne obu świętych obchodzone jest 27 listopada.] Sanctus Facundus (Sancto Facundo v. Sant Facund) és Primitivus vértanúk (+ 300 k.) [Sahagún városának névadó szentjei. Facundus és Primitivus szent mártírok bazilikáját Nagy Károly

10 1552 emelte és ezeknek a falva mellett fás mezőségek találhatók, ahol, miként mesélik, kivirágoztak a harcosok földbe szúrt lándzsáinak nyelei. Ünnepüket november 27- én tartják.] fala [1. wzniesienie wody powstające wskutek ruchu cząstek wody; 2. nasilenie się jakichś zjawisk; 3. tłum; 4. przypływ uczuć; 5. skręt włosów; 6. zjawisko fizyczne polegające na rozchodzeniu się w przestrzeni zaburzenia, któremu towarzyszy przenoszenie energii; 7. środ. czas pozostały do końca służby wojskowej; 8. środ. żołnierze z jednego poboru; 9. środ. zjawisko znęcania się przez starsze roczniki nad młodszymi poborowymi lub uczniami najmłodszej klasy] hullám [krótka, średnia, długa fala: rövid-, közép-, hosszúhullám]; vízfodor fala [Drogi rozchodzenia się fal radiowych: 1 - fala krótka przyziemna, 2 - fala długa przyziemna, 3 - fala długa odbita, 4 - fala krótka odbita od warstwy E jonosfery, 5 - fala krótka odbita jednokrotnie od warstwy F jonosfery, 6 - fala ultrakrótka.] hullám [időben periodikusan ismétlődő jelenség vagy fizikai folyamat]; energiatovaterjedés fala (1) [lekka lub średnio ciężka tkanina z czystym, diagonalnym ściągaczu tworzonym w f. przędzy fantazyjnej. Tkanina jest w rodzaju jedwabiu lub wełny, a jej nazwa pochodzi od francuskiego słowa "ond" (= falowany).] - Ondé szövet [Könnyű vagy közepes súlyú ripszszövet, amelyben a vetülékfonal ondé cérna. Készülhet selyemből vagy gyapjúból. Az elnevezés a francia "onde" (ejtsd: ond) szóból származik, aminek jelentése: hullám.] fala (2) [przędza fantazyjna o czystej, wydłużonej, spiralnie gromadzonej powierzchni osiągniętej poprzez skręcanie dwóch przędz podstawowej i fantazyjnej które tworzą długą, skręconą powierzchnię. Różni się przędzy fryzowanej, która ma krótką, spiralną powierzchnię.] Ondé cérna [Elnyújtott spirálvonal mentén összefogott felületű díszítőcérna, amit egy alap- és egy díszítőfonal összecérnázásával állítanak elő úgy, hogy az utóbbit lassabban adagolják, emiatt az alapfonal kissé kitüremlik a menetei között. A frisé cérnától annyiban különbözik, hogy itt a spirálisan összefogott részek hosszabbak, mint amannál. Az elnevezés a francia "onde" (ejtsd: ond) szóból származik, aminek jelentése: hullám.] fala (harmoniczna) podstawowa alaphullám fala akustyczna hanghullám [a hang fizikai meghatározása] fala akustyczna spolaryzowana eliptycznie elliptikus polarizált hanghullám fala bezrobocia a munkanélküliség hulláma fala biegnąca (bieżąca) haladóhullám fala biegnąca (docelowa) haladóhullám fala bieżąca swobodna szabad haladóhullám fala bije o brzegi a hullám a parthoz verődik fala cylindryczna (walcowa) hengeres hullám fala długa (ang. LGWV: long wave) 1. hosszúhullám; 2. (LW) a kHz-es frekvenciatartomány. A hosszúhullámú rádiózásban ebbe (pontosabban a kHz-es) tartományba esik a vivőhullám frekvenciája. fala dylatacyjna (odkształceń wzdłużnych) tágulási hullám [valamely határfeltételekkel korlátozott térrész, pl. légoszlop v. rúd teljes egészében végzett hosszirányú rezgése által létrejött hullám] fala dźwiekowa hanghullám fala dźwiękowa spolaryzowana kołowo körkörösen polarizált hanghullám fala elektromagnetyczna elektromágneses hullám fala elipsoidalna elliptikus hullám fala giętna hajlítási hullám fala giętna (odkształceń giętnych) hajlítóhullám fala głosowa beszédhullám; hanghullám fala główna alaphullám fala harmoniczna [fala, w której w określonym punkcie zaburzenie zmienia się w czasie periodycznie] hamónikus hullám; harmonikushullám fala heterodynowa (przemiany częstotliwości) kevert hullám fala infradźwiękowa infrahanghullám fala kosinusidalna koszinumszhullám fala krótka rövidhullám [1. Az elektromágneses sugárzás 1,7 30 MHz (más besorolás szerint 3 30 MHz) frekvenciatartományba (10 [100] 180 m hullámhossztartományba) tartozó részét rövidhullámnak nevezik. Angol rövidítése: SW (Short Wave), német rövidítése: KW (Kurzwelle). A rövidhullámú sávba eső elektromágneses hullámokat elsősorban a rádiózásban használják (de például orvosi alkalmazásuk is van); 2. (SW, KW) - a 3 30 MHz-es frekvenciatartomány. A rövidhullámú rádiózásban ebbe (pontosabban az 5,95 26,1 MHz-es) tartományba esik a vivőhullám fekvenciája. Előnye a rövidhullámú rádiózásnak, hogy kis teljesítménnyel nagy távolságokat tud áthidalni, kihasználva, hogy a Föld

11 1553 légkörének ionoszférája visszaveri a rövidhullámú rádiójeleket. A hangminőség azonban mérsékelt és megbízhatatlan, High Fidelity céljára alkalmatlan.] fala kulista gömbhullám fala lekko kołysze łódką a hullámok lágyan ringatják a csónakot fala lekko się kołysze enyhén hullámzik a víz fala linijna longitudinális hullám fala materiałowa anyaghullám fala mechaniczna mechanikai hullám fala modulowana modulált hullám fala modulowana dźwiękiem hanggal modulált hullám fala modulowana sygnałem mowy beszédmodulált hullám fala monochromatyczna (ciągła sinusoidalna) tiszta folytonos hang fala naddźwiękowiająca besugárzott hanghullám fala niemodulowana modulálatlan hullám (az a hullám, amelynek egymás után következő amplitúdói és periódusai teljesen azonosak) fala o brzeg się łamie a hullám a parton megtörik fala o trzech składowych háromkomponensű hullám (színestelevízió) fala odbierana vett hullám fala odbita (echa, powrotna) [fala dochodząca do granicy ośrodka i powracająca w kierunku, z którego nadbiegła] (távközlés) visszhanghullám, visszavert hullám fala odrzuciła go od brzegu a hullám partraveti őt fala okresowa periodikus (szinuszos) hullám fala padająca (przychodząca) beeső hullám fala periodyczna (inaczej okresowa, powtarzająca się) periódusos hullám fala płaska síkhullám (hullámfelületei egymással párhuzamos és a hullám terjedési irányára merőleges síkok) fala podłużna longitudinális (hosszanti) hullám [a hanghordozó közeg részecskéinek rezgési iránya a hanghullám terjedési irányával párhuzamosan] fala pojedyncza egyes hullám, szinuszhullám fala pomocnicza mellékhullám fala poprzeczna transzverzális hullám fala powodziowa árhullám fala powrotna (wsteczna) visszavert hullám fala prawdopodobnieństwa statisztikus hullám fala promieniowana sugárzott v. kisugárzott hullám fala prostokątna négyszöghullám fala przeniesiona (przenikająca) áteresztett hullám fala przenikająca áthaladó hullám fala przerywana szaggatott hullám fala przestępczości bűnözési hullám fala przybojowa [fala załamująca się na płyciznach lub na wybrzeżu morskim] hullámverési hullám fala przyziemna felületi (talajmenti) hullám fala pulsująca lüktető hullám, pulzáló hullám fala quasi-płaska kvázi síkhullám fala radiowa rádióhullám fala radiowa milimetrowa milliméteres hullám fala radiowa niemodulowana modulálatlan rádióhullám fala Rayleigh a (powierzniowa) Rayleighhullám, felületi hullám [longitudinális és horizontális transzverzális hullámok összegződései] fala robocza üzemi hullámhossz fala rozchodząca się haladó hullám (akusztika: a közeg rezgési állapotának tovaderjedésére a hangtérben állandó vagy természetes csillapodású amplitúdóval) fala rozchodząca się w prawo jobbra haladó hullám fala rypsowa [tkanina z reliefowym ściągaczem w linii falistej; zwykle stosowana z średniej wagi jedwabiami. Wykorzystywana do damskich sukienek i płaszczy.] Ondé-ripsz [Közepes súlyú, hullámosan húzódó bordázattal készülő selyem típusú szövet, női ruhák és kabátok alapanyaga.] fala ściania nyíróhullám fala sinusoidalna szinuszos hullám, szinuszhullám fala skrętna (odształceń skrętnych) torziós hullám fala spolaryzowana lewoskrętnie (w kierunku przeciwnim do ruchu wskazówek zegara) balra polarizált hullám fala spolaryzowana prawoskrętnie (w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara) jobbra (óramutató járásával egyezően) polarizált hullám fala średnia középhullám fala strajków (pol.) sztrájkhullám fala strojąca állóhullám fala sygnału jelhullám fala świetlna fényhullám fala udarowa lökéshullám fala uderza o brzeg a hullám veri a partot fala uderza o brzegi a hullám a partot verdesi v. csapkodja fala uderzeniowa [1. fala powstająca przy przekraczaniu prędkości dźwięku przez samoloty odrzutowe; 2. cienka warstwa, w której następuje gwałtowny wzrost ciśnienia gazu, rozchodząca się szybciej

12 1554 niż dźwięk. Fale uderzeniowe powstają podczas silnego wybuchu, ruchu ciała z prędkością ponaddźwiękową (np. samolot). W powietrzu przelotowi intensywnej fali uderzeniowej w bliskiej odległości od źródła, towarzyszy wytworzenie charakterystycznej mgiełki, zjawisko to jest zauważalne gołym okiem przy wybuchu ładunków MW o masie >0,5kg i średniej sile (TNT) lub w bezpośrednim otoczeniu samolotu poruszajacego się z prędkością naddźwiękową.] csapáshullám, lökéshullám; (informatika, ang.) Shockwave [1. Macromedia cég animációs képformátuma és lejátszó programja MS Windows és Macintosh gépekre; elsősorban játékprogramokhoz használják; 2. Animációs és interaktív elemek megjelenítési technológiája a weben. 3. Macromedia szoftver cég többmédiumos lejátszóprogramja Mac és Windows platformokra; főleg játékprogramoknál népszerű lejátszó] fala ugięta elhajlási hullám fala ukierunkowa irányított hullám fala ultradźwiękowa ultrahanghullám, ultraszónikus hullám fala ultrakrótka (UKF) ultrarövid hullám, URH [a CCIR-norma szerint 87,5 és 108MHz közötti, az OIRT szerint 63 73MHz közötti, FM-rádióadások céljára használatos frekvenciatartomány] fala upałów hőhullám fala wirowa örvényhullám fala własna sajáthullám fala wychodząca (wypromieniowana) kilépő (elsugárzott) hullám fala zagęszczeń nyomáshullám fala zakłócająca zavaróhullám, interferáló hullám fala zalewa brzegi a hullám elönti a partokat fala załamana (távközlés) törthullám, megtört hullám fala zapluskała o brzeg a hullám megcsobbant a partnál fala zbieżna (konwergencyjna) öszetartó (konvergáló) hullám fala zniekształcona torzított hullámalak falacja [ta, zwana w klasycznej logice błędem figuralnego myślenia, przyznaje podmiotowość czemuś, co go nie ma i mieć nie może, na przykład lenistwo lub głupota. Oczywiście w literaturze lub sztuce mówię metaforach lub alegoriach, czyli standardowych środkach ekspresji, ale jest przecież zasadnicza różnica pomiędzy twórczością artystyczną a analizą naukową świata, chociaż niektórzy artyści mogą temu zaprzeczać.] (lat.) fallácia; hamisság, megtévesztés; formai tekintetben helytelen következtetés, mely v. szándékosan megtévesztő (szofizma), v. tévedésen alapszik (paralogizmus); paralogizmus, ha pedig szándékos megtévesztés forog fenn, szofizmának nevezik falanga (gr. φάλαγξ phalanks, dopełniacz φάλαγγος phalangos) [1. zwarty tłum idący ławą; zwarty oddział bojowy greckiej, a potem macedońskiej i hellenistycznej piechoty. Powstała w VII w. p.n.e. 2. w starożytnej Grecji i Macedonii: zwarty szyk bojowy ciężkozbrojnej piechoty; 3. organizacja radykalnie nacjonalistyczna lub faszystowska; 4. w systemie socjalizmu utopijnego Fouriera: zrzeszenie spółdzielcze liczące około 1600 osób] flanksz, (történelmi) csatasor (gör.) falanx, falanksz; (történelmi) az ókorban a nehéz fegyverzetű gyalogság hadrendje; több sorból álló zárt egység; (wojsko) tömött, sűrű hadsor Falangę typu greckiego tworzyli hoplici ustawieni w 8-16 szeregach jeden za drugim. Gdy zginął hoplita z pierwszego szeregu, na jego miejsce wchodził żołnierz z drugiego. Falanga najczęściej przystępowała do bitwy w szyku zamkniętym, gdzie każdy z hoplitów osłaniał lewą połową swojej tarczy (tzw. hoplonem) swojego towarzysza. Podczas starcia walczyły tylko dwa pierwsze szeregi, pozostali zaś nadawali impetu natarciu pchając swych poprzedników do przodu oraz uniemożliwiali im ucieczkę. Falanga macedońska używała włóczni dłuższych (tzw. sarissa) niż greckie i dzięki temu miała nad nimi przewagę. Pierwsze cztery szeregi trzymały sarissy poziomo, tworząc zaporę ostrzy. Pozostałe szeregi trzymały sarissy pod kątem 45, by w razie ostrzału pociski traciły impet odbijając się od włóczni - dla zwiększenia skuteczności tej osłony sarissoforoi poruszali nimi na boki. Doskonałe wyszkolenie umożliwiało macedońskiej piechocie dokonywanie skomplikowanych manewrów (np. obrotu o 90 lub 180 stopni), bez obaw o rozerwanie szyku. falangista [członek falangi organizacji skrajnie prawicowej lub faszystowskiej] (sp.) falangista; spanyol fasiszta; a fasiszta Falange-párt tagja Spanyolországban falangistowski, -a, -ie (sp.) falangista

13 1555 falanster [w systemie socjalizmu utopijnego Fouriera: osiedle, w którym miała się mieścić falanga] (fr.) falanszter; Fouier utópista terveiben egy nagyobb emberi közösség lakótelepe falbana [1. marszczony pas tkaniny przyszywany dla ozdoby do odzieży, firanek itp., falbanka; 2. ozdoba damskich sukien, bluzek i bielizny, wykonana ze zgromadzonych pasków materiału włókienniczego, które są przyszyte lub przyczepione do ubrania tylko długą stroną. Falbana może być przerobiona w fałdę, pofałdowana, składana lub pocięta w określony kształt. Typowa cecha odzieży dla dziewczyn i młodych kobiet, nadająca młody wygląd.] ruhafodor, ránc, redő; fodor [Női és lánykaruhák, blúzok és alsóruházati cikkek díszítése, amely egy összeráncolt kelmecsíkból áll és amit egyik hosszanti széle mentén erősítenek rá a ruhadarabra.] falbanka, falbaneczka ruhafodrocska; fodor falc [1. pasek papierowy lub płócienny łączący okładkę książki z wyklejką; 2. pasek papieru wklejony do książki w miejscu brakującej kartki; 3. grzbiet zagięcia arkusza drukarskiego przy falcowaniu; 4. spojenie dwóch arkuszy blachy przez zawinięcie brzegu jednego arkusza w drugi; 5. rowek wzdłuż bocznych krawędzi elementu drewnianego lub kamiennego, umożliwiający łączenie go z innym elementem; 6. narzędzie garbarskie do ścinania skór] (ném.) falc; (műszaki) horony, hornyolat; ereszték, rovátka, korc; behajtás, felhajtás, átlapolás; fagagókés, bőrvarókés; (nyomdászat) behajtás, gerincpárkány falcidia lex [w prawie rzymskiem stanowiła, aby przy sukcesorze czwarta część spadku pozostała wolna od legatów spadkodawcy; a gdy jej nie miał, wolno mu było z legatów odciągnąć. U nas wyraz ten zastosowano w konkursie, eksdywizyi i oznaczono nim proporcjonalny rozdział, co miało miejsce w prawie miejskiem. Raz ten wyraz jure Falcidiae użyto przy płaceniu długów Rzplitej (Vol. leg. t. VIII, fol. 166).] (lat.) falcidia lex [Falcidius néptribun indítványára Kr. e. 40-ben hozott római törvény, mely szerint senki sem tehet vagyonának 3 / 4 -részét meghaladó hagyományokat, ellenkező esetben az örökös jogosítva van a hagyományokból aránylatos levonásokat tenni, amennyiben a negyedrész kiegészítésére szükségesek. A hagyatéknak az örököst feltétlenül megillető s hagyományokkal nem terhelhető ezt a negyedrészt quarta falcidia-nak (falcidiai negyednek) nevezik. A negyedre joga van minden közvetlen örökösnek; több örökös esetében minden társörökösnek. Kiszámításánál a hagyatéknak az örökhagyó halálakor létezett nagysága irányadó; és pedig a tiszta vagyon, tehát az adósságok levonásával. A negyedbe csak az számítható be az örökösnek, amit mint örökös a hagyatékból kap. Bizonyos esetekben a negyed jogát a törvény kizárja, nevezetesen ha az örökhagyó a levonást kifejezetten megtiltotta; ha az örökös a levonás jogáról lemondott, kegyes alapítványok javára tett hagyományoknál stb.] falcować [1. składać zadrukowane arkusze papieru w format książki lub gazety; 2. łączyć dwa arkusze blachy przez zawinięcie brzegu jednego arkusza w drugi; 3. zob. felcować; 4. w garbarstwie: ścinać skórę w celu nadania jej odpowiedniej grubości] hornyolni, rovátkolni; hajtani, behajtani, behajtogatni; korcolni, fokolni falcuje papier papírt hajtogatni falcowanie hornyolás, rovátkolás, hajtás, hajtogatás falcówka [maszyna do falcowania] (nyomdászat) hajtogatógép, hajtogatószerkezet fale bardzo długie (fale myriametrowe), (ang. VLF Very low frequency) [zakres fal radiowych o częstotliwości: 3 30 khz (długości km).] VLF Very low frequency; nagyon alacsony frekvenciájú (n: 3-30 kilohertz) fale bełkotaczą a hullámok hömpölyögnek Fale decymetrowe (VKF), ang. UHF (Ultra high frequency) [zakres fal radiowych (pasmo radiowe) o częstotliwości: MHz i długości mm.] - ultra-magas frekvencia: ultra-high frequency (UHF) (0,3 3 GHz) fale elektromagnetyczne [zaburzenia pola elektromagnetycznego wywołane zmianami rozkładu ładunków

14 1556 elektrycznych] elektromágneses hullámok; elektromágneses rezgések, elektromágneses sugárzás, az elektromágneses tér periodikusan változó, tovaterjedő állapota fale głosowe hanghullámok fale Hertza (elektromagnetyczne) Hertzhullámok fale morskie tengeri hullámok fale mózgowe (patrz. też EEG) [cykle aktywności bioelektrycznej mózgu, rejestrowane za pomocą aparatury elektroencefalograficznej. Charakterystycznym częstotliwościom fal mózgowych, oznaczanym za pomocą nazw liter alfabetu greckiego odpowiadają w dużym stopniu stany świadomości człowieka.] agyhullámok [adott állapotú agyi aktivitásra jellemző frekvenciájú elektromos mintázat] fale piętrzą się a hullámok tornyosulnak fale pośrednie határhullámok, közbenső hullámok fale sprężyste [zaburzenia sprężyste rozchodzące się w ośrodkach stałych, ciekłych i gazowych] rugalmas hullámok fale sejsmiczne szeizmikus rezgések, rezgéshullámok fale średnie (rád.) középhullám fale ultrakrótkie (UKF) ultrarövid hullámok (URH) falendysz, falandysz, fajlendysz [1. dawna nazwa tkaniny wysokiej jakości. Pierwotnie oznaczała ona tkaninę wełnianą importowaną z Anglii za pośrednictwem kupców holenderskich lub niemieckich używających określenia vijn londisch (wym.: fejn londisz), a pochodzącego od przymiotnika vijn (pierwszorzędny, wyśmienity) oraz od niderlandzkiej nazwy Londynu - Londen. W starszych zapisach znajduje się też niemiecką wersję - fein lündisch, co mogło być północnoniemieckim wariantem Lunden. W języku niderlandzkim i niemieckim vijn lub fein oznaczają też towar dobry gatunkowo (niem. Feinware). W użyciu było też kiedyś określenie fein holländisch na dobre sukno pochodzące z Holandii. Nazwy wyszły z użycia prawdopodobnie jeszcze w XVIII wieku. 2. gatunek sukna holenderskiego i angielskiego. Zdaniem Karłowicza Linde ma słuszność, mówiąc, że nazwa ta pochodzić może z niemieckiego fein Holländisch lub fein Englisch. Prawo z r przepisało, że falendyszu najprzedniejszego kupcy drożej nie mają przedawać łokieć nad złp. 3 (Vol. leg. t. III f. 370). Sukno to gęste i miąższyste ustąpić musiało gatunkom lżejszym. 3. sukno holenderski lub angielskie, mięsiste, grube, ciężkie. W czasach Jana Kazimierza ustąpiło miejsca tkaninom lżejszym; zatrzymała je tylko uboższa szlachta, także służba i domownicy.] (dawno) kiváló minőségű gyapjúszövet v. ruhaanyag elnevezése falerystyka (z łac. i gr. phalerae - ozdoba piersi lub czoła) [1. jest dyscypliną pomocniczą historii zajmującą się odznakami i znakami honorowymi, nadawanymi osobom zasłużonym dla monarchy, państwa lub innej organizacji posiadającej prawo nadawania odznaczeń. Falerystyka, podobnie jak i weksylologia, wyodrębniła się z heraldyki, zachowując wspólne z nią metody badawcze. Dostrzegany w ostatnich latach przypływ zainteresowań falerystycznych, należy wiązać z ruchem kolekcjonerskim i hobbistycznym, stymulującym próby historycznego opisu i systematyzacji odznaczeń. Dlatego właśnie wcześniejsze publikacje falerystyczne mające charakter katalogów uzupełniane są obecnie przez opracowania naukowe. 2. nauka o medalach, orderach i innych odznaczeniach] rendjel- és kitüntetéstörténet (falerisztika) falistość hullámosság; egyenetlenség, dombosság falisty, -a, -e [1. przypominający pod jakimś względem falę; 2. pagórkowaty] hullámos, hullámszerű, hullámzó; (nierówny) egyenetlen, dombos falista konfiguracja miejscowości a helység lejtős terepviszonyai faliste morze hullámzó tenger faliste włosy hullámos haj, bodorított v. bodros haj faliście, falisto hullámosan, hullámszerűen, hullámzóan; egyenetlenül, dombosan falkonet [lekkie działo o długiej lufie, używane w XVI i XVII w.] (fr.) falkonett; (dawno) kis ágyu, könnyű ágyu a XVI-XVII. században falliczny, -a, -e phallikus falliczny kult [gr. phallikós 'falliczny' od phállos 'prącie'kult Fallusa, członka męskiego, jako symbolu rozrodczych sił natury; zob. ityfallus.] phallikus kultusz fallus (1. członek męski; 2. fallicyzm lub kult falliczny) (gör.) phallos; fallosz (phallus); a férfi nemzőszerve, hímvessző; ábrázolása a régi és a természeti népeknél a természet teremtő erejének jelképe és kultusz tárgya

15 1557 falochron [1. ściana betonowa osłaniająca akwen przed działaniem fal; 2. drewniana lub metalowa osłona na pokładzie dziobowym statku] hullámhárító (csónakon), hullámtörő, kikötőgát, móló falomierz [rodzaj przyrządu pomiarowego, który służy do pomiaru długości oraz częstotliwości fali elektromagnetycznej. Rodzaje falomierza: rezonansowy, interferencyjne.] hullámmérő falomierz brzęczykowy hullámmérő falomierz dudnieniowy (interferencyjny) interferenciás (heterodin) hullámmérő falować (faluje) [1. o wodzie: poruszać się, tworząc fale; też o wietrze: powodować fale; 2. wznosić się i opadać; też: układać się w fale; 3. nadawać czemuś falisty kształt; 4. o zjawiskach: ulegać regularnym zmianom, osiągając minimalne i maksymalne wartości; 5. formować maszynowo oczka dzianiny przez zaginanie w pętle] hullámozni (hullámzik), hullámzani falować się hullámzani falowanie hullámosság, búgás, lüktetés, hullámzás, ringás falowanie cen [ciągłe zmiany cen] az árak hullámzása falowanie morza a tenger hullámzása falowy, -a, -e hullám-, rezgésfalsecik falset (wł. falsetto) [1. nienaturalnie wysoki, piskliwy głos; 2. głos męski brzmiący w skali głosów żeńskich; 3. rodzaj głosu sztucznie wydobywanego wskutek naprężenia pewnych mięśni w krtani, co powoduje dwukrotnie większą częstotliwość drgań strun głosowych, a więc brzmienie o oktawę wyższe od normalnej skali śpiewającego; technika śpiewania falsetem, popularna w XVI w., umożliwiała śpiewakomwykonywanie arii i pieśni przeznaczonych na głosy żeńskie] (ol.) falsetto, falzett: fejhang [falzett (olaszul: falsetto, 'fals') olyan éneklésmódot jelent, amelyet az úgynevezett fejhangon éneklő férfiak alakítottak ki. Régen ezek az énekesek a cappella műfajban a szoprán és alt szólamát énekelték, amikor a templomi kóruséneklésben a nők még nem vehettek részt.] falsecista, falsetysta falzettista (fejhangon éneklő) falsetować falzettezni; fejhangon énekelni falsetowy, -a, -e falzettfalso bordone [zob. fauxbourdon] falsobordone v. fauxbourdon [ami korábban Angliából került a kontiensre; éneklési mód körül - volt a falsobordone vagy fauxbourdon - hamis basszus -, mely háromszólamú. Az alsó és középső szólam terc-, a középső és felső kvart-, az alsó és felső szextviszonyban van egymással, tehát sextakkordok sorozata. Ez alól az első és utolsó hang volt kivétel, itt alulról felfelé kvint- és kvart-hangköz, illetve az alsó és felső szólam között oktáv-hangköz volt. A kora-középkorban csak az oktávot érezték abszolút konszonánsnak. A kvintet relatív konszonánsnak hallották, ez csak a darab közben fordulhatott elő, a végén csak oktáv. Aztán a kvint is abszolút konszonánsnak lépett elő, s így haladt ez tovább. Később következett először a nagy-, később a kisterc - relatív-, majd abszolút-konszonánsok sorában. Innen ered, hogy moll jellegű darab dúr akkorddal végződik. A fauxbourdont azért nevezték hamisnak, mert nem érezték konszonánsnak. (Még Mozartnál is kísért - a Requiem tiszta kvinttel végződik.) A hangközök lassanként a felhangok sorrendjében válnak konszonánssá.] falstart [1. rozpoczęcie biegu przed sygnałem startera; 2. rozpoczęcie przedsięwzięcia w nieodpowiednim czasie] (repülés) starthiba; (sport) hibás rajt falsyfikacja [1. fałszerstwo; 2. wykazanie fałszywości twierdzenia lub błędności hipotezy w procesie ich sprawdzania], falszowanie hamisítás, ferdítés falsyfikat [śrdw.łac. falsificatio 'podrabianie' od łac. falsus, sfałszowany, podrobiony przedmiot (pieniądz, dokument, dzieło sztuki)] (lat.) falzifikátum; hamisítvány falsyfikator [ten, kto podrabia; fałszerz] hamisító falsyfikować [fałszować, podrabiać coś] (lat.) falzifikálni; hamisítani falujące (włosy) hullámos fałd [1. zob. fałda w zn.1; 2. wygięcie warstw skalnych bez przerwania ich ciągłości], fałda [1. zagięcie materiału, skóry itp.; też: podłużne zgrubienie skóry; 2. wada powierzchni surowej odlewu] ránc, redő, barázda; (u sukni) rakás, berakás, hajtás, hajlat; (földtan) gyűrődés fałd izoklinalny izoklinális gyűrődés fałd powiekowy [fragment skóry wypełniający całkowicie lub częściowo zagłębienie między okiem a górną krawędzią oczodołu] szemhéjránc fałda [1. zagięcie materiału, skóry itp.; też: podłużne zgrubienie skóry; 2. wada powierzchni surowej odlewu; 3. Element draperii lub zakładka efekt potrójnego założenia materiału. Krawędzie fałd są często utrwalane zaprasowaniem lub

16 1558 przeszyciem. Fałdy ułożone jednostronnie dają efekt plisowanej powierzchni. Fałdy dwustronne to kontrafałdy, często dodające wygody i zamaszystości wąskim spódnicom.] ránc, barázda; gyűrődés; hajtás fałda [miejsce, w którym materiał włókienniczy jest złożony w kształt łuku. Może być oddzielna, brzeżna lub mała.] hajlat [Olyan hely a kelmében, amelyet ív alakúra munkálnak meg.] fałda mongolska (łac. plica mongolica) [fałda skóry nadająca oku skośny wygląd, bardzo silny rozwój fałdy wewnętrznej górnej powieki występujący u przedstawicieli odmiany żółtej ] mongol redő (plica mongolica) fałda, zakładka [Plastikowy element dekoracyjny garderoby przymocowany do odzieży, przyszywany w różne miejsca na materiale. Wąska zakładka jest wykonana poprzez zszywanie miejsca najwęższego biorąca pod uwagę szerokość materiału. Wąska zakładka może być wykonanym maszynowo używając specjalnego talerza igły i podwójną igłę.] pié [1. levarrt hajtás ruhán, blúzon, rendszerint díszítés céljából; 2. Díszítőelem egy ruhadarabon, amit párhuzamos levarrt hajtások képeznek. A keskeny pié a kelme felületére merőlegesen áll, a szélesebbeket egy irányban levasalják. A keskeny pié készítéséhez speciális kéttűs varrógépet használnak, amelyen a két tű igen közel van egymáshoz és közös alsó (hurokfogó-) fonalból képezik az öltéseket, amelynek összehúzó hatása alakítja ki a kelmén a hajtást.] fałdka rácocska fałdować [układać w fałdy] ráncolni, összeráncolni, ráncba szedni; redőzni, berakni (ruhát) fałdować suknię szoknyát berakni v. ráncolni fałdować się [układać się w fałdy] ráncolódni, gyűrődni; összezsugorodni (bőr) fałdowanie [ruchy skorupy ziemskiej prowadzące do wygięcia warstw skalnych i do tworzenia się fałdów; też: efekt tych ruchów] ráncok, redőzet, redőzés fałdowany, -a, -e ráncos, ráncolt, redős fałdowana spódnica rakott szoknya fałdowy, -a, -e (földtan) gyűrődéses, gyűrt fałdy na ciele ráncok a testen fałdy płaszcza a kabát ráncai fałdysztor (z włosk. faldistorio) [Tak nazywano w Polsce za czasów zygmuntowskich klęcznik wyściełany do modlitwy.] faldistorium v. faldistolium (középk. lat.), [olyan szék, melynek lábai keresztben vannak és egy tengely körül forognak, ugy hogy a szék összetehető. Ebből származott a francia fauteuil. - F. továbbá az a hordozható szék, melyen a püspök egyházi ünnepek alkalmával akkor ül, ha a nem mozdítható püspöki trónust igénybe nem veheti. Különben néha, bár helytelenül, a trónt is F.- nak mondják; a pontos liturgikus nyelv a kettőt mindig megkülönbözteti]; (dawno) párnázott imazsámoly fałdzisty, -a, -e [układający się w fałdy] redős, ráncos, barázdás, hajlatos, hullámos, gyűrődéses, gyűrött fałdziście redősen, ráncosan fale akustyczne, dźwiękowe [fale sprężyste działające na organ słuchu] akusztikus v. hanghullámok fale długie [fale radiowe o długości km] hosszú hullámok; hosszúhullám fale elektromagnetyczne [zaburzenia pola elektromagnetycznego wywołane zmianami rozkładu ładunków elektrycznych] elektromágneses hullámok fale krótkie [fale radiowe o długości m]- rövid hullámok; rövidhullám fale średnie középhullám fale ultrakrótkie URH Falsa causa non nocet [mylna pobudka nie szkodzi czynności prawnej, tj. nie wpływa na jej ważność] (lat.) Falsa causa non nocet [Az ügylet téves belső indítóokai (motivum, causa remota) nem hatnak ki annak érvényességére. ( Falsa causa non nocet )] Falsa demonstratio non nocet [fałszywe (mylne) oznaczenie nie szkodzi, tj. mylne oznaczenie osoby lub rzeczy nie wpływa na ważność czynności prawnej.] (lat.) Falsa demonstratio non nocet; a hamis megjelölés nem árt [pl. nem érinti a jogügylet érvényét a személy, a házszám hamis megjelölése akkor, ha a jogügyletet kötő fél igazi akarata mégis felismerhető] falsarucha [(ubrania i moda) staropol. strojna suknia kobieca z brokatu] (dawno) hosszú brokát nőiruha falset [1. nienaturalnie wysoki, piskliwy głos; 2. głos męski brzmiący w skali głosów żeńskich] magasfekvésű hang, magashang, fejhang

17 1559 faluńskie brylanty [1. klejnoty szklane, niegdyś wyrabiane w Szwecji, oprawiane w błyszczący stop cyny i ołowiu; 2. odlewy cynowe imitujące formą szlifowane brylanty. Służą do ozdoby kostjumów teatralnych.] hamis ékszer, üvegékszer (színházi kellék) fałsz [1. nieprawda; 2. w logice: jedna z dwóch, obok prawdy, wartości logicznych; 3. niewłaściwe brzmienie dźwięku; 4. kłamstwo; 5. gorsze sukno, czasem płótno, którym sztukowano niewidoczny tył lub spód ubrania, kiedy zabrakło właściwego materiału] (ném.) falsch; hamis, nem valódi; (nieprawda) hamisság, hazugság, kitalálás; (fałszerstwo) hamisítás; képmutatás, ámítás; (zene) hamis hang, fals hang; idegen anyag a ruhában; (daw., mod) silány posztó, vászon, pótanyag fałsz wierutny szemenszedett hazugság; telejes hazugság fałszerka hamisító nő, csaló nő; hamisítvány, hamisítás fałszerka pieniędzy pénzhamisítőnő fałszerski spisek aláíráshamisítófałszerski, -a, -ie hamisítófałszerstwo [wszelkie było surowo karane w Polsce. Prawo koronne z r na fałszujących monetę naznaczało karę śmierci i konfiskatę mienia. i t. d.] hamisítás, utánzás fałszerz hamisító, csaló [Fałszerz: powieść autorstwa Fredericka Forsytha z 1991 roku.] fałszerz dokumentów okirathamisító fałszerz pieniędzy pénzhamisító fałszerz testamentu végrendelet meghamisítója fałszerze historii történelemhamisítók fałszować (fałszuje) [1. podrabiać coś; 2. przedstawiać coś niezgodnie z prawdą; 3. obniżać jakość produktów spożywczych przez dodanie mniej wartościowych składników; 4. grać lub śpiewać niewłaściwe dźwięki; 5. grać lub śpiewać nieczysto] hamisítani, utánozni; hamisan énekelni fałszować melodie falsolni, hamisan énekelni fałszować mleko tejet hamisítani v. vizezni fałszować v. podrabiać pieniądze pénzt hamisítani fałszować podpis aláírást hamisítani fałszować wino bort hamisítani fałszowanie hamisítás fałszowanie banktów bankjegyhamisítás fałszowanie towaru áruhamisítás fałszura [1. długa suknia wierzchnia w XVI wieku; 2. Rej wzmiankuje w Zwierzyńcu o sukni zwanej falsarucha. Zapewne z tej nazwy powstała wspominana później nieraz fałszura, gatunek długiej zwierzchniej sukni. 3. długa suknia wierzchnia, używana w Polsce w XVI wieku.] (dawno) XVI. sz.-i hosszú felsőruha fałszywanie hamisítás, utánzás fałszywany, -a, -e hamisított, utánzott fałszywane wino hamisított bor fałszywie hamisan, kétszínűen, álnokul fałszywie przysięgać hamisan esküdni; hamis esküt tenni fałszywie (sobie) tłumaczyć v. wytłumaczyć félremagyarázni fałszywość hamisság, álnokság [Csalárd alattomos magatartás valaki rászedésére és megrontására (Dán 8,25; Mt 26,4; ApCsel 13,10).], csalárdság fałszywy, -a, -e [1. podrobiony; 2. niezgodny z prawdą; 3. obłudny; też: świadczący o czyjejś obłudzie; 4. podszywający się pod kogoś; 5. nieharmoniczny] (nieprawdziwy) hamis, csalárd, utánzott; (udany) ál; (mylny) téves, helytelen; (nieszczery) kétszínű, képmutató, hamis, hazug, álnok; (zene) hamis, fals; sunyi, talmi fałszywe oskarżenie hamis vád fałszywy dźwięk hamis hang fałszywy świadek [świadek celowo składający zeznania niezgodne z prawdą] hamis tanú fałszywa ambicja hazug v. hamis becsvágy fałszywa intonacja hamis intonáció v. hangadás fałszywa moneta hamis pénzérme fałszywa obietnica csalárd v. hamis ígéret fałszywa przysięga hamis eskü fałszywa wiadomość rémhír fałszywa wieść hazug v. hamis hír; álhír fałszywe dokumenty hamis papírok fałszywe pogłoski hamis hírek, rémhírek fałszywe nazwisko álnév fałszywe pieniądze hamis pénz fałszywe zeznanie podatkowe hamis adóbevallás Fałszywi Prorocy [tym się wydaje, że są prorokami, albo udają, że są nimi, by zwieść drugich. Pan ostrzega przed nimi. Pojawiali się masami w historii Izraela. Król Ahab miał ich około 400. Trzej fałszywi prorocy Hananiasz (Chananiasz), Achab, syn Kolajasza i Sedekiasz (Sedecjasz) sprzeciwiali się prawdziwemu prorokowi Jeremiaszowi. Nieprawdziwym prorokiem był Barjezus, BarJezus. Fałszywy prorok z Objawienia Jana 13;11, druga bestia, trzecia osoba trójcy szatańskiej, który będzie nakazywał wielbienie bestii pierwszej, antychrysta;

18 1560 prawdopodobnie będzie pochodził z Żydów, z plemienia Dan, gdzie Dan jest opuszczony na liście opieczętowanych.] - HAMIS PRÓFÉTA (tsz. HAMIS PRÓFÉTÁK) [Mindenki, aki isteni megbízatás nélkül lép fel azzal az igénnyel, hogy üzenete van Istentől (Jer 29,9). "A hamis prófétá"-t a Jel k.-ve említi (19,20), általában azonosnak tartják a kétszarvú fenevaddal (Jel 13,11-18).] fałszywy akord hamis akkord, hamis hangzat fałszywy alarm vaklárma fałszywy alarm (ang. hoaxes) [informacje ostrzegające przed pojawieniem się rzekomych nowych i bardzo groźnych wirusów. Wywołują zwykle zamieszanie i generują niepotrzebny ruch w sieci, gdy użytkownicy starają się rozesłać takie "ostrzeżenie".] (inf.) (ang. hoaxes) megtévesztések; vaklárma fałszywy człowiek kétszínű, hazug ember fałszywy dokument hamis v. hamisított okmány fałszywy, jak kot hamis, mont a macska fałszywy krok félrelépés fałszywy sąd téves ítélet fałszywy świadek hamis tanú fałszywy ton hamis hangnem fałszywy wstyd álszemérem faltboot (łódź składana) (ang.) faltboot; összerakható, rendkívül könnyű csónak vízálló anyagból (gumi, vászon); össszehajtható (gumi)csónak falujący, -a, -e hullámos; hullámzó falujący płaskowyż hullámzó fennsík fama [łac. 'pogłoska; reputacja' od fari 'mówić; opowiadać'; rozgłos, sława; wieść, pogłoska] (lat.) fama ( jó hír ; hírnév ); fáma; hallomás, hír, híresztelés, szóbeszéd, pletyka fama niesie az a hír járja; úgy hírlik; szóbeszéd szerint Fama post cineres maior venit (Ovidius) Fama post cineres maior venit; A halál után nagyobb lesz a hírnév (Ovidius) Fama prodit omnia [plotka wszystko roznosi.] Fama prodit omnia; a pletyka mindent széthord fama volat [fama wolat] [(łc.) plotka leci szybko; (Wergiliusz).] Fama volat; Szárnnyal jár a Hír (Vergilius) familia [rodzina] (lat.) familia; család (rodzina) familiant [daw. członek rodziny, należący do rodziny] (dawno) előkelő rokon familiarnie családiasan, meghitten, mizalmasan familiarność családiasság, bizalmasság, meghittség familiarny, -a, -e [poufały, zażyły, bezceremonialny] (lat.) familiáris; családias, bizalmas, meghitt; bizalmaskodó, tolakodó; vkinek jogi tekintetben lekötelezettje familijnie családiasan; bizalmasan, meghitten familijny, -a, -e [1. poufały; 2. dotyczący rodziny] családi; bizalmas, meghitt familio, familija [rodzina] [Słowniczek języka śląskiego] familia; család familok [budynek wielomieszkaniowy (blok ceglany)] [Słowniczek języka śląskiego] többlakásos épület famulus [1. daw. osoba ślepo podporządkowująca się komuś; 2. daw. zaufany sługa; 3. z łac. sługa, Mączyński w słowniku z r tłómaczy ten wyraz na polskie: sługa, służebnik, pachołek. Famulusami nazywano w średnich wiekach giermków, usługujących rycerzom, magnatom, królom, w późniejszych czasach literatom i artystom.] (lat.) famulus; hűséges, szolga; vkinek a jobbkeze, segítője; rendszerint egy tudós kedvelt tanítványa, segédje famurały, femurały (z łac. femoralia) [1. gacie, pludry, bywały męskie i żeńskie. J. Kochanowski użył tej nazwy we Fraszkach. 2. (dawno) femurał był także nazwą fartucha i winnika] (dawno) gyakori férfi és női alsóruházat; gatya, buggyos nadrág, bugyogó; (fartuch) kötény; ujjatlan-, kivágott- v. blúz fölött viselt ruha; köpeny fana [flaga] [Słowniczek języka śląskiego] zászló, (bandera, chorągiew) lobogó fanaberia [1. dziwactwo; 2. rzecz wyszukana, wymyślna] szeszély, kényeskedés, affektálás, színlelés; gőg, fennhéjazás, nagyképűség fanaberie w głowie a w kieszeni pustki (közmondás) fenn az ernyő, nincsen kas fanatyczka [kobieta ślepo oddana jakiejś idei, ideologii] rajongó, női rajongó; fanatikus nő fanatycznie fanatikusan; vakbuzgón, rajongón fanatyczny, -a, -e [ślepo oddany komuś, czemuś; zaślepiony, zagorzały, zaciekły] (lat.) fanatikus, vakbuzgó, rajongó, elvakult; féktelen, türelmetlen fanatyczna gorliwość rajongás, vakbuzgalom fanatyczny urzędzenie elvakultság, fanatikus elvakultság fanatyk [1. osoba żarliwie wyznająca jakąś ideę lub religię, skrajnie nietolerancyjna w stosunku do zwolenników innych poglądów; 2. o kimś, kto z pasją oddaje się

19 1561 jakiemuś zajęciu lub jest czyimś zagorzałym wielbicielem] (lat.) fanatikus; rajongó, vakbuzgó, elvakult; fanatizmussal teli személy; féktelen, türelmetlen; (sport) szurkoló fanatyk polityczny politikai rajongó fanatyk religijny fanatikus (hívő) fanatyzm [1. żarliwość w wyznawaniu jakiejś idei lub religii, połączona ze skrajną nietolerancją; 2. nieustępliwa, bezkrytyczna wiara w słuszność jakiejś sprawy, połączona z nietolerancją i ostrym zwalczaniem odmiennych poglądów] (lat.) fanatizmus, a saját meggyőződés iránti vakbuzgóság, rajongás; elfogultság, elvakultság, türelmetlenség mások meggyőződésével szemben; szenvedélyes indulat, amely különösen vallási és politikai téren akadálya minden megértésnek fanatyzować (lat.) fanatizálni; fanatikussá tenni, feltüzelni, lelkesíteni, fellovalni; mindenre kész bátorsággal, lelkesedéssel eltölteni fanatyzować tłum fanatizálni a tömeget fanatyzowanie fanatizálás, lelkesítés, feltüzelés fanciarz uzsorás, zálogkereskedő fandango [hiszpański taniec ludowy] (sp.) fandango; (zene) hatnyolcados ütemű spanyol nemzeti tánc; énekkel váltakozó, gitárral s kasztanyettával kísért spanyol tánc fandekel [nazwa pokrowca, jakby kapturka skórzanego na panewce broni palnej skałkowej w wojsku polskiem] (dawno, wojsk) lengyel hadseregben a tűzköves lőfegyverekek serpenyőin lévő takaró fandzolić, fanzolić [1. smęcić, mówić nie na temat; 2. mówić głupstwa] [Słowniczek języka śląskiego] búsulni, bánkódni, szomorkodni; elbeszélni, félrebeszélni fanfara [1. krótka melodia grana jako sygnał rozpoczęcia jakiejś uroczystości lub na czyjąś cześć; 2. trąbka służąca do odgrywania takiej melodii] (fr.) fanfár; harsona, ünnepélyes jellegű kürtjel; harsonaszó; lovassági rohamjel; győzelmi riadó fanfaron [osoba zarozumiała] (samochował) dicsekvő, kérkedő, nagyzoló, Háry János; (modniś) piperkőc, ficsúr fanfaronada [1. przechwalanie lub popisywanie się swoją odwagą; 2. pyszałkowatość, samochwalstwo, zuchowatość, bufonada] dicsekvés, nagyzolás, kérkedés, háryjánoskodás; hencegés fanfarować dicsekedni, nagyzolni, kérkedni fanfarowy, -a, -e fanfárfanfarzysta [osoba grająca fanfary] harsonás fanga [uderzenie pięścią (zob. zwroty śląskie)] [Słowniczek języka śląskiego] öklözés, ököllel adott ütés fanszmit [nazwa konowała używana w Polsce w regimentach jazdy cudziemskiego autoramentu, t. j. w dragonach, w wieku XVIII. Liczył się on w sztabie niższym regimentu.] (dawno, wojsk) lódoktor [a Lengyelországban, a XVIII. sz-ban, a külföldi zsoldos lovasezredekben, azaz dragonyosoknál szolgáló állatorvos neve. Az ezred alacsonyabb állományához tartozott.] fant [1. przedmiot stanowiący wygraną na loterii fantowej; 2. w grach towarzyskich: przedmiot składany do wykupu za uchybienie któremuś z przepisów gry; 3. rzecz oddana na cele charytatywne; 4. Fant, fantowanie, fantować, z niemieckiego pfand, pfänden, przedmiot ruchomy zabierany szkodnikom, dłużnikom i złodziejom dla zabezpieczenia pretensyi. Są to jednak wyrażenia późniejsze, któremi zastąpiono w XVIII wieku używane pierwej w Koronie: ciąż, ciąża, ciążanie (impignoratio) i na Litwie dzieckowanie tak nazwane od egzekutorów książęcych zwanych dzieckimi. Pierwotnie w ciążu, ciąży mieściło się pojęcie karności, potem stały się te wyrazy synonimem zajmowania bydła, siekiery za szkodę lub należność i podatki, skąd zapewne powstał ciężar.] zálog, biztosíték; (dawno) karitatív célra adott adomány; (átv.) baj, gond fantasmagoria [1. fantastyczna wizja stworzona przez nadwrażliwą wyobraźnię; 2. (l.poj.) przywidzenia, iluzje; złudzenia wzrokowe; fantastyczne, urojone obrazy] (gör.) fanzatma, fantazmagória; agyrém, oktalan rémlátás, beteges képzeletben jelentkező kép; ábrándkép, jelenés, látomás fantasmagoryczny,, fantasmagoryjny -a, -e fantazmagórikus fantasta [1. człowiek żyjący w świecie fantazji; 2. osoba, która żyje w świecie fantazji, iluzji] (gör.) fantaszta; felhevült képzeletű, légvárakat építő álmodozó; képzelődő, különc; rajongó, aki képzeletének szüleményeit valóságnak tartja fantastka [osoba, która żyje w świecie fantazji, iluzji; marzycielka, idealistka, utopistka, romantyczka] álmodozó, romantikus nő fantastycznie fantasztikusan, kisértetiesen fantastyczność fantáziálás; ábrándozás; álmodozás, képzelődés fantastyczny, -a, -e [1. będący nierealnym wytworem wyobraźni; 2. o powieści, opowiadaniu itp.: przedstawiający świat i wydarzenia nierealne; 3. pot.

20 1562 nadzwyczajny, wspaniały; 4. bezhumny, bezrozumny, błaźliwy, błądzący, błędny, bujny, ciuła] (gör.) fantasztikus; különös, elképesztő, szokatlan, hallatlan; (zmyślony) képzeletbeli, képzelet szülte; álomszerű, mesés, csodás, valószínűtlen, meseszerű; különös, furcsa, rendkívüli; ábrándos, délibábos fantastyczny plan fantasztikius terv fantastyczny widok z Giewontu mesés kilátás a Giewontról fantastyk [bałamut, człowiek bezrozumny, błazen] fantaszta ember; képzelődő, ábrándozó fantastyka [1. wytwory wyobraźni odzwierciedlane m.in. w mitach, folklorze, utworach literackich; 2. twórczość literacka, filmowa lub inna przedstawiająca świat i wydarzenia nierealne; 3. niesamowite, często nadprzyrodzone zjawiska, będące wytworem fantazji] képzelet, képzelőerő, ábránd fantastyka naukowa [twórczość literacka lub filmowa, której fabuła jest umieszczana w przyszłości lub w innych częściach wszechświata] tudományos fantasztikum fantastycznonaukowy, -a, -e [ang. science fiction; "s-f" lub "sci-fi")] tudományos fantasztikus (ang. science fiction) fantastykum (gör.) fantasztikum; hihetetlen, elképesztő dolog v. jelenség; képzelet alkotta dolog fantazja [1. zdolność do wyobrażania sobie czegoś, zwłaszcza zdarzeń lub sytuacji nierealnych; 2. wytwór wyobraźni; 3. skłonność do postępowania w sposób ryzykowny; 4. dziwne życzenie, które trudno spełnić; 5. utwór muzyczny o swobodnej budowie, nawiązujący do innych form muzycznych] (gör.) fantázia; képzelet, képzelőtehetség; alkotó képzelő erő, szabadjára engedett képzelőerő, képzelődés; ábránd; elmés v. eredeti elgondolás; ábrándkép; (zene) fantázia, ábránd; szabad formájú, rögtönzésszerű zenedarab fantazja artystyczna művészi fantázia fantazja Chopina Chopin-fantázia fantazja poetycka költői fantázia fantazja twórcza alkotó képzelet fantazje erotyczne erotikus fantáziák fantazyjnie képzelten, képzeletbelileg, kitaláltan, költötten fantazjować [1. wyobrażać sobie różne rzeczy; 2. zmyślać na jakiś temat; 3. muz. Improwizować; 4. kierować się fantazją; marzyć, zmyślać] (gör.) fantáziálni; képzelődni, ábrándozni, álmodozni, légvárakat építeni; megvalósíthatatlan terveket szőni; félrebeszélni; (zene) improvizálni fantazyjność eredetiség, különlegesség, vminek fantáziadús volta fantazyjność kostiumów a jelmezek eredetisége fantazyjny, -a, -e [mający niezwykłą postać lub niezwykły kształt] fantázia-, képzelt, képzeletbeli, kitalált, költött, eredeti fantazyjna nić, fantazyjna przędza [dekoracyjna konstrukcja nici. Jej struktura tworzy na powierzchni niezwykłe efekty wzoru i koloru.] díszítőfonal fantazyjna przędza [na całej długości jej powierzchnia ma różnorodny wygląd, tworzy na dzianinach lub tkaninach efekty dekoracyjne. Takie efekty mogą być otrzymywane poprzez przędzenie, skręcanie, barwienie, drukowanie lub mogą być ich kombinacją. Najbardziej znane przędze fantazyjne zawierają: pętelki, złotą (srebrną) nić, zgrubienia, ozdobną, pętelkową przędzę, spiralną przędzę, z jedwabnymi pęczkami, przędzę knotową, przędzę krepową, mulinę, przędza zgrubiona, może mieć fantazyjny skręt, przędza tkacka, falę, niedoprzęd, na tkaninę frotową, przedzę pętelkową, vigoureux y., przędza mieszankowa i przędza szenilowa.] díszítőfonal [Olyan egyágú fonal, amely hossza mentén változó megjelenésű, ezáltal díszítő hatást kelt a belőle készült kelmében. Az eltérő megjelenésű szakaszokat elő lehet állítani a fonás, a sodrás, vagy a színezés folyamatában, vagy színnyomással, valamint ezek különböző kombinációival. A leggyakrabban használt változatok a következők: nyomott fonal, kreppfonal, melanzs fonal ombré fonal, vigoureuxfonal.] fantazyjny melaż [przędza której jaskrawy wygląd jest tworzony poprzez przędzenie kilku różnobarwnych włókien.] - fantázia melanzs [Melanzs fonal, amelynek fényes színét a fonásnál hozzákevert különböző színű szálakkal érik el.] fantom [fr. fantôme 'upiór; urojenie' z gr. phántasma 'widziadło' od phantádzein 'uwidocznić uzmysłowić' z phaínein 'pokazywać'; 1. zjawa; 2. model anatomiczny przedstawiający jakiś narząd lub sylwetkę człowieka; 3. odczuwanie bólu, swędzenia w miejscu po amputowanej kończynie lub jej części; 4. widziadło, zjawa, widmo, upiór, mara; przywidzenie; model anatomiczny do studiów, ćwiczeń med.; (fantomowe bóle) -

21 1563 med. pochodzące pozornie z amputowanej (części) kończyny.] (gör.) fantom; agyrém, rémkép; ábrándkép, álomkép, látomás, kísértet; (wojsko) célzóbáb; (orvosi) műtétek gyakorlására szolgáló modell orvostanhallgatók számára fantomowy, -a, -e fantomfantowy, -a, -e zálogfanty [większa część zabaw towarzyskich zobowiązywała do składania fantów] (dawno) zálog (társasjátékhoz) Fanuel, Penuel (oblicze Boga albowiem tam oglądać będziemy oblicze Boże) [Miejsce, w którym Jakub, po rozstaniu się z Labanem, w drodze do Kanaan, przed spotkaniem się z bratem swoim Ezawem, walczył z mężem (Bogiem); tam uderzony został w staw biodrowy, przestał polegać na swoim ciele, na swoich siłach, tam oddał się całkowicie Bogu (nie handlował z Bogiem), powiedział: ''Nie puszczę cię, aż mi będziesz błogosławił'', przeżył odrodzenie się z Ducha, dostał nowe imię Izrael, co znaczy: mocował się z Bogiem. (25) A oto, biedził się z nim mąż aż do wejścia zorzy; który widząc, że go nie mógł przemóc, uderzył Jakóba w staw biodry jego, i wytrąciła się z stawu biodra Jakóbowa, gdy się z nim mocował. (26) I rzekł: Puść mię, bo już wschodzi zorza. I odpowiedział: Nie puszczę cię, aż mi będziesz błogosławił. (27) Tedy mu rzekł: Co za imię twoje? I odpowiedział: Jakób. (28) I rzekł: Nie będzie nazywane więcej imię twoje Jakób, ale Izrael; boś sobie mężnie poczynał z Bogiem, i z ludźmi, i przemogłeś. (29) I spytał Jakób mówiąc: Oznajmij mi proszę imię twoje; a on odpowiedział: Czemu się pytasz o imieniu mojem? I tamże mu błogosławił. (30) Tedy nazwał Jakób imię miejsca onego Fanuel, mówiąc: Iżem widział Boga twarzą w twarz, a zachowana jest dusza moja. (31) I weszło mu słońce, kiedy minął miejsce Fanuel, a on uchramował na biodrę swoję. (Ks. Rodzaju 32:25-31, Biblia Gdańska)] I. Penúél [26 De látta, hogy nem bír vele, ezért megütötte a csípője forgócsontját, és kificamodott Jákób csípőjének forgócsontja a tusakodás közben. 27 Akkor ezt mondta Jákóbnak: Bocsáss el, mert hajnalodik! Ő azt felelte: Nem bocsátlak el, amíg meg nem áldasz engem. 28 Ekkor megkérdezte tőle: Mi a neved? Ő így felelt: Jákób. 1Móz 35,10 29 Erre azt mondta: Nem Jákób lesz ezután a neved, hanem Izráel, mert küzdöttél Istennel és emberekkel, és győztél. 30 Jákób ezt kérte: Mondd meg nekem a nevedet! De ő ezt mondta: Miért kérdezed a nevemet? És megáldotta őt. 31 Jákób Penúélnak nevezte el azt a helyet és ezt mondta: Bár láttam Istent színről színre, mégis életben maradtam (1Móz 32:25-31]; II. 1. FÁNUEL (Isten színe v. megjelenése). - Anna (1) prófétaasszony apja (Lk 2,36); 2. PÉNUEL (Isten arca v. megjelenése). [1. Húr (5) fia (1Krón 4,4); 2. Benjáminita férfi, Sasák fia (1Krón 8,25).] fanzola, fandzola [zob. fasola] [Słowniczek języka śląskiego] bab, paszuly, fuszuly, fuszulyka fara [1. daw. kościół parafialny; 2. wyraz przerobiony z łac. i grec. parochia, okolica, diecezja, parafia; 3. plebania, parafia] plébániatemplom, plébánia, eklézsia farad [jednostka pojemności elektrycznej] (villamosságtan) farád; az elektromos kapacitás (befogadóképesség) egysége, akkora kapacitás, amelyet 1 V 1 coulombnyi elektromossággal telít meg (M. Faraday angol fizikus nevéről) faradyzacja [stosowanie prądu faradycznego w celach leczniczych i diagnostycznych] faradizáció, faradizálás; villanyozás; mozgásszervi v. hasonló jellegű megbetegedések kezelése villamos ingerrel (M. Faraday [e: feredi] angol fizikus nevéről); a villamos terápia egyik régen alkalmazott eljárása. Abban áll, hogy váltóáramot, (régi nevén "faradikus áramot") vezetnek a beteg testébe faradyzować faradizálni faramuszka [1. błahostka; 2. drobnostka; 3. coś błahego] liszthabarék, sörleves; semmiség, csekélység, potomság, hiábavalóság farandole [1. ludowy prowansalski taniec korowodowy; 2. ludowy taniec prowansalski] (fr.) farandole; (zene) hatnyolcados ütemű délfrancia (provence-i) népi társas tánc faraon [1. władca starożytnego Egiptu; władca staroegipski; 2. daw. gra w karty, jedna z najhazardowniejszych; hazardowa gra w karty; dawna hazardowa gra karciana; Podług Kurjera warsz. (Nr. 224 z r. 1827), zaczęła się upowszechniać w Polsce około r ; 3. był to tytuł władców, królów, starożytnego Egiptu. Samo słowo ''faraon'' miało oznaczać: słońce, wielki dom, wysoka brama. Do niektórych znanych należą Szyszak, u którego w ucieczce przed Salomonem, schronił się Jeroboam, król Izraela, Necho, (zdobywca) zabił judzkiego króla Jozjasza, który walczył po stronie króla Asyrii. Chofra, Hofra (kapłan słońca). Tyrak, Tirhak z 25 dynastii, król Etiopii i Egiptu.] (egyiptomi) fáraó [nagy ház];

22 1564 ókori egyiptomi uralkodó; (kártya) francia kártyával játszott szerencsejáték faraonowy, -a, -e; faraoński, -a, -ie fáraófarba [1. mieszanina barwników i pigmentów używana do malowania; 2. barwnik służący do farbowania; 3. łow. krew zwierzęca; 4. pot. krew ludzka; 5. barwa, kolor] (dawno; kolor) szín; (barwnik) festék; máz; (tréf.) vér farba akwarelowa [zob. akwarela] vízfesték farba anilinowa anilinfesték farba do ściany falfesték farba do włosów hajfesték farba drukarska nyomdafesték farba emaliowa zománcfesték farba emulsyjna, dyspersyjna [farba wodna, w której spoiwem jest emulsja wodna substancji błonotwórczej] emulziós v. diszperziós festék farba klejowa [farba będąca mieszaniną barwnika i rozcieńczonego kleju roślinnego lub zwierzęcego] enyvezett v. enyves festék farba laserunkowa [zob. laserunek] lazúrfesték farba olejna, farbe olejne [farba, której spoiwem jest wysychający na powietrzu olej lub pokost] olajfesték, olajfestékek farba plakatowa [farba będąca rodzajem tempery, rozpuszczalna w wodzie] plakátfesték farba szybko schnąca gyorsan száradó festék farba świecąca [farba z domieszką siarczków mających właściwości fotoluminescencji] világító v. fluoreszkáló festék farba tarta dörzsölt festék farba temperowa [zob. tempera] tempera [1. a tempera festék víz és tojás emulziójával van elkeverve. 2. A tempera kötőanyaga az emulzió. Ez vizes és olajos anyagok elegye. Az emulzió olajos összetevői a lenolaj és a masztixkence (masztixgyanta terpentinszeszes oldata).] farba wodna [mieszanina kredy pławionej, farb malarskich suchych itp. z roztworami lub emulsjami wodnymi] vízfesték farba zeszła a szín lejött, elhagyta a színe v. színét farba złazi hullik a festék; a festék lekopik farba zmywalna lemosható festék farbiarka [kobieta pracująca w farbiarni, zajmująca się farbowaniem] festőnő farbiarnia [1. zakład lub oddział fabryki, w którym farbuje się odzież, tkaniny lub przędze; 2. zakład, w którym farbuje się odzież lub tkaniny] festővállalat, festőüzem, festőműhely; festőde farbiarski, -a, -ie [dotyczący farb lub farbiarza; związany z barwieniem tkanin] festőfarbiarstwo festés farbiarz [1. rzemieślnik trudniący się farbowaniem tkanin, odzieży itp.; 2. właściciel farbiarni] festő, kelmefestő farbić [barwić] [Słowniczek języka śląskiego] festeni, színezni farbka [1. zdr. od farba w zn. 1.; 2. niebieskawy barwnik używany do płukania bielizny] kékítő, kékfesték farbka do prania kékítő [kékítő a mosáshoz] farbkować [płukać bieliznę, tkaninę w wodzie zaprawionej farbką] kékíteni farbnik festékanyag, festőanyag, festőszer; pigment, színező anyag, mázoló anyag farbnik roślinny növényi festőanyag farboty [tak nazywano w dawnej Polsce koronki] (daw) csipke farbować (farbuje) [1. nasycać farbą; zabarwiać; 2. pot. o tkaninie, skórze: brudzić nietrwałą farbą; 3. łow. o zwierzynie: broczyć krwią; 4. łow. o młodych ptakach: zyskiwać upierzenie ptaków dorosłych] (zabarwiać) festeni, színezni; (brudzić) megfesteni; kékíteni; (przy praniu) színt ereszteni; elszíntelenedni farbować brwi szemöldökét festeni farbować na blond szőkére festeni farbować na brunatno barnára festeni farbować na czerwono vörösre v. pirosra festeni farbować na kasztan gesztenyeszínűre festeni farbować na rudo vörösre festeni farbować na zielono zölden v. zöldre festeni farbować sobie włosy festi a haját; hajat festeni farbować szkło üveget festeni farbować wełnę gyapjút festeni farbować włosy festi a haját; hajat festeni farbować się [1. być farbowanym; 2. farbować sobie włosy] befesti magát, festékes; befesti a haját farbowanie festés, mázolás, színezés; hajfestés farbowanie koni [Za czasów Zygmunta Augusta i Władysława IV był zwyczaj, zwłaszcza u wielkich panów, farbowania niektórych koni dla parady. Do farbowania używano odwaru brezylii czerwonej z ałunem (Rachunki Zyg. Aug.).] lovak színezése a felvonuláshoz farbowanie (materiału) na niebiesko z białymi wzorami kékfestés Farbowanie Twarzy [nakładanie farby na policzki i wargi, czernidła na brwi i rzęsy znane były w odległej starożytności. Do dziś archeolodzy znajdują w grobach kobiet małe naczynia z farbami i pędzelki

23 1565 do nakładania farb na twarz. Już w 3 Moj. 19;28 znajdujemy zakaz tatuowania i robienia znaków na ciele. W 2 Król. 9;30 jest wzmianka o okrutnej Izebel (która była poganką, żoną króla izraelskiego Achaba, morderczynią proroków Pańskich), jak farbowała sobie twarz (nakładała szminkę). Według Ez. 23:40 i Jer. 4;30 szminkowanie się było raczej uprawiane przez kobiety zalotne, nie mające dobrego imienia w Piśmie Świętym.] arcfestés [1. 3 Móz. 19;28: Testeteket a holt emberért meg ne hasogassátok, se égetéssel magatokat meg ne bélyegezzétek. Én vagyok az Úr.; 2. 2 Kir. 9,30.: És mikor Jéhu Jezréelbe ment és Jézabel ezt meghallotta, arczát megékesíté kenettel, felékesítette fejét, és kitámaszkodott az ablakon. 3. Jer. 4;30: És te, elpusztult, mit cselekszel akkor? Ha bíborba öltözöl, ha arany kösöntyûkkel ékesíted magadat, és ha festékkel mázolod is ki szemeidet: hiába szépítgeted magadat! Megvetnek téged + a szeretõid, életedre törnek. Ezék. 23,40., Ezék. 23,22. ] farbowanie włosów hajfestés farbowany, -a, -e festett, színezett, mázolt; (átv.) kendőzött, hamis, hazug, kétszínű, mézesmázos farbowane słówka mézesmázos beszéd v. szavak, színes szavak, szép szó farbowane włosy festett haj farbowany lis (átv.) festett róka (kétszínű ember) farbownik (növény) festőfű [(növ.) több növény népies neve: Saponaria of ficinalis, Reseda luteola, Isatis tinctoria, Genista tinctoria, Origanum vulgare, Serratula tinctoria, Rubia tinctorum.]; (állat) fácáncsibe Farbownik lekarski (Anchusa officinalis L.) Farbownik lekarski (Anchusa officinalis L.) [1. gatunek byliny, czasem rośliny dwuletniej z rodziny ogórecznikowatych. Pochodzi ze strefy umiarkowanej Europy. W Polsce na niżu i pogórzu występuje dość pospolicie, prawdopodobnie jest archeofitem. 2. bylina z rodziny szorstkolistnych. Łodygi rozgałęzione, pokładające się, szorstko owłosione. Liście szorstkie. Korona purpurowofioletowa później ciemnofioletowa. Rośnie na przydrożach, suchych wzgórzach. Kwitnie od końca maja do połowy lipca.] Orvosi atracél (Anchusa officinalis) farby akwarelowe vízfesték, akvarellfesték, gombfesték farby ceramiczne [barwniki mineralne stosowane do zdobienia wyrobów ceramicznych i szkła] kerámia festékek farby chromowe krómfestékek farby guzikowe gombfesték farby pastelowe pasztellfestékek farby wodne w guzikach akvarell gombfesték farby zasadnicze alapszínek farce (ang.) [zob. farsa] (fr.) farce; bohózat [a bohózat őse és egyik válfaja, középkori népies vígjátéktípus - A farce tulajdonképpen a misztériumok egy-egy összefüggőbb jelenetsorába ékelt közjátékból fejlődött önálló műfajjá. Stílusa, tárgya, személyei teljesen elütők a misztériumjátékoktól. A farce nyers, sokszor durva, mindig humoros, néha rögtönzött de legtöbbször írásba rögzített jelenet vagy jelenetsor. Ez volt a középkor legnépszerűbb drámai műfaja, a népi szellem és mókázó kedv hiteles kifejezése. A farce- ok szerzői ismeretlenek. Az európaszerte legismertebb farce az 1470 táján keletkezett Maitre Pethelin azaz Pathelin mester. Hőse a ravaszkodó, nincstelen ügyvéd: Pathelin, aki becsapja hitelezőjét, a posztókereskedő Guillaume-ot, de pórul jár, mert a végén őt is becsapja a nálánál agyafúrtabb pásztor: Agnelet.] farcić się [opłacać się] [Słowniczek języka śląskiego] kifizetődni; érdemes, megéri; megváltja magát farewell (ang. dowidzenia) (ang.) farewell; búcsú, búcsúszó: Isten veled! farfocel [zob. chadziaj farfocle 1. fusy 2. drobne śmieci (zob. flyje znaczenie drugie)] [Słowniczek języka śląskiego] üledék, alj; zacc, kávé alja, kávézacc; lerakódás, seprő; apró hulladék farfury [1. Po arabsku fagfur oznacza cesarza chińskiego i porcelanę, a przymiotnik fagfuri znaczy cesarsko-chiński i porcelanowy. 2. w dawnej Polsce przedmioty porcelanowe importowane ze Wschodu. Od połowy w. XVII do początku w. XIX wyroby z fajansu.] (dawno) a kínai császár megjelölése és kínai porcelán (a XVII. sz. felétől a XIX. Sz. elejéig fajanszból készült) faringitis [zapalenie gardla] (lat.-gör.) faringitisz; a garat nyálkahártyájának gyulladása

24 1566 farinograf [przyrząd wykorzystywany w przemyśle spożywczym do badania własności wypiekowych mąki pszennej. Działanie farinografu oparte jest na pomiarze oporu jaki stawia próbka ciasta podczas miesienia.] Hankóczi Jenő és Brabender duisburgi mérnök által szerkesztett lisztminősítő műszer (magyar találmány, Hankóczy) farizeusz (héber) farizeus; 1. Kr.e. II. század óta a különös vallási buzgósággal és a vallási törvények legszigorúbb betartásával magát a többitől elkülönítő zsidó vallásos irány. (Jézus rájuk sütötte a képmutatás bélyegét); 2. a jómódú városi lakosság érdekeit képviselő, a vallási törvények formális megtartására ügyelő, szenteskedő vallásipolitikai párt híve az ókori Júdeában; 3. a törvényt betűkig megtartó zsidó kegyességi irányzat tagja; (átv.) képmutató, álszent ember, szenteskedő; álszent, képmutató faryzeusze [1. w ostatnich dwóch wiekach p.n.e. i do ok. 70 r. n.e., jedno z żydowskich stronnictw religijno-politycznych (obok saduceuszy i esseńczyków). Nazwa ich pochodzi od hebrajskiego słowa peruszim oddzieleni, odłączeni, a bezpośrednio z greckiego: farisaioi odłączeni. Sami faryzeusze nazywali siebie chawerim tzn. "równi sobie", "współtowarzysze". Faryzeusze byli w zasadzie stronnictwem ludzi świeckich, będącym opozycją wobec kapłańskiej arystokracji saduceuszów, starającym się jednak w swoim postępowaniu przestrzegać świątynnych reguł czystości. Zyskali sobie reputację ekspertów w dziedzinie interpretacji Pisma. 2. stronnictwo żydowskie, w jakie przerodził się ruch religijny sięgający początkami czasów machabejskich. Jego członkowie wyróżniali się od reszty narodu przesadnym pojmowaniem czystości rytualnej, drobiazgowym przestrzeganiem nie tylko przepisów Prawa, ale i nakazów ustnej "tradycji starszych"oraz ścisłym święceniem szabatu. Byli oni w ostrej opozycji do Jezusa Chrystusa.] farizeuszok; egy ókori, szigorú vallási elveket valló zsidó párt volt, akik életüket azáltal kívánták Istennek szentelni, hogy az előírásokat szigorúan megtartották. A farizeusok a kortól függően politikai párt, szociális mozgalom vagy gondolati iskola szerepét töltötték be a Második Templom korában (Kr. e. 536 és Kr. u. 70 között.) A Második Templom pusztulása után belőlük alakult ki a judaizmus legelterjedtebb, rabbinikus változata [Vallási értelemben farizeusok voltak a zsidó kegyesség azon (első századi?) képviselői, akik vakbuzgón(?) ragaszkodtak az ószövetségi törvények betűjéhez. Mivel Jézus is bírálta őket és gyakran kapcsolta nevükhöz a képmutató jelzőt, a farizeus szó egyértelműen pejoratív jelentésűvé változott és a képmutató és álszenteskedő kegyes ember jelzőjévé lett. A farizeus szó a köznapi használatba is átment. Csakis pejoratív értelemben használatos olyan személyek jellemzésére, akik a külvilág felé mást mutatnak, vagy éppen mutogatnak maguk felől, mint amilyenek valójában, és álszent módon viselkednek. Ehhez a magatartásukhoz pedig még sunyiság is társulhat.] farma, ferma [1. w krajach anglosaskich: gospodarstwo rolne; 2. gospodarstwo rolne nastawione na określony rodzaj produkcji] (ang.) farm, tanya; (mezőgazdaság) kis tanya; többnyire nagyobb, olykor bérelt gazdaság; bérgazdaság földbirtok; tanyabirtok az angolszász államokban; mezőgazdasági üzem, telep farmaceuta [osoba posiadająca wykształcenie farmaceutyczne, aptekarz] (jestem farmaceutą) gyógyszerész, patikus (szakképzettség) farmaceutka gyógyszerésznő, patikusnő farmaceutyczny, -a, -e gyógyszerészeti, gyógyszerfarmacja; farmaceutyka [1. zespół nauk obejmujących całokształt wiedzy o lekach; 2. wydział wyższej uczelni obejmujący studia w tym zakresie] (gör.) pharmacia, farmacia; (fr.) pharmacie; (ang.) pharmacy; gyógyszerkészítés; gyógyszerészet, gyógyszertár; (gör.) farmaceutika; a gyógyszerészet tudománya farmakognozja [nauka o surowcach leczniczych pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i mineralnego] farmakognózia; gyógyszerismeret, drogismeret farmakognostyczny, -a, -e gyógyszerismereti farmakognosta [ten, kto zajmuje się farmakognozją] gyógyszerismerettel, drogismerettel foglalkozó személy farmakolog (gör.) farmakológus; füves (farmakognoszta); a gyógyszertan tudósa, kutatója farmakologia [1. nauka o lekach, ich dawkowaniu i oddziaływaniu na organizm; 2. nauka zajmująca się wpływem substancji na organizm, ich mechanizmem działania oraz możliwością ich zastosowania w celu leczenia chorób] (gör.) pharmakológia, farmakológia; gyógyszertan: a gyógyszereknek a

25 1567 szervezetre gyakorolt hatásával foglalkozó tudományág farmakologiczny, -a, -e [odnoszący się do farmakologii, dotyczący substancji leczniczych] farmakológiai; gyógyszertani farmakopea [urzędowy spis leków, ułożony alfabetycznie, podający obowiązujące normy ich składu, przyrządzania, dawkowania i przechowywania, aktualizowany co roku; lekospis] (gör.) pharmakópea, gyógyszerkönyv farmakoterapeuta farmakoterápia v. gyógyszeres kezelés v. gyógyszerterápia tudósa farmakoterapia [1. dział farmakologii obejmujący praktyczne wskazania dotyczące stosowania leków i ich dawkowania; 2. stosowanie leków do zwalczania chorób] farmakoterápia (pharmacotherapia); gyógyszeres kezelés, gyógyszerterápia farmakoterapeutyczny, -a, -e farmakoterápiai farmazon [1. daw. oszust; 2. daw. wolnomyśliciel; 3. daw. mason; 4. z franc. franc maçon, wolny mularz. Tak nazywali Polacy uczestników wolnomularstwa i lud dotąd tak nazywa ludzi bez przekonań religijnych czyli niedowiarków z klas wyższych.] (dawno) csaló, szélhámos, szédelgő, szemfényvesztő; (dawno) szabadgondolkodó; szabadkőműves farmazony [głupstwa] ostobaság, butaság, bolondság, hülyeség, szamárság; csekélység farmazoński, -a, -ie szédelgő, szemfényvesztő; szabadgondolkodó; szabadkőműves farmazoństwo szabadkőművesség farmer [właściciel lub dzierżawca farmy w krajach anglosaskich] (ang.) farmer; mezőgazdasági vállalkozó, gazdálkodó; a farm tulajdonosa v. bérlője: (Amerikában) az a kisbirtokos, aki maga műveli meg a földjét; (Angliában) bérlő farmerka [1. kobieta posiadająca lub pracująca na farmie w krajach anglosaskich; 2. potocznie: farmerstwo] farmer (nő); (átv.) farmergazdálkodás farmerki farmernadrág farmerski, -a, -ie farmerfarmerstwo farmergazdálkodás farorz [niem. Pfarrer; proboszcz] [Słowniczek języka śląskiego] plébános Faros [1. wyspa na Morzu Śródziemnym; 2. latarnia na wyspie Faros] (gör.) fárosz; világítótorony; Fárosz [az ó-korban sziget Alexandria mellett Egyiptomban; a várossal műgát kötötte össze; Ptolemeus Philadelphos uralkodása óta benne állott az a hires világító torony, mely az ó-világ hét csodájához tartozott. Innen ment át aztán a Fárosz elnevezés a világító torony általános megjelölésére. E torony még a XII. sz.-ban is fennállott]; (földr.) Földközi-tengeri félsziget; (átv.) irányító, vezérlő szellem; útmutató farsa [1. lekka komedia o żywej akcji; 2. sytuacja absurdalna; 3. odmiana komedii oparta na błahych konfliktach, karykaturze i komizmie sytuacyjnym. Przenośnie: rzecz niepoważna, niedorzeczność, głupstwo, kpina.] bohózat, komédia, vígjáték; (átv.) bolondság, tréfás ügy farsidło [potocznie: licha farsa] silány bohózat farsopisarstwo [pisanie fars; też: twórczość obejmująca farsy] bohózat, komédiaírás farsowo bohózatian, vígjátékian farsowość bohózatiság farsowy, -a, -e bohózati, bohózatba illő, vígjátéki farsz [1. masa z mielonego mięsa, jaj, grzybów itp., służąca do nadziewania różnych potraw; 2. nadzienie z różnych produktów odpowiednio przyprawione] fársz = pép; töltelék, darált hús, töltelék húsvagdalékból [Turmixgépben nagyon símára összetört zöldség, hús, vagy hal, pástétomhoz vagy tölteléknek. A legismertebb farce a kenőmájas] fartuch [1. okrycie ochronne; 2. pas blachy umieszczany na wysuniętych fragmentach ściany; 3. osłona niektórych urządzeń technicznych i maszyn; 4. daw. nakrycie na nogi dla siedzących w saniach, powozie itp. 5. fartuch, fartuszek - owijany naokoło spódnicy lub odzież zakrywająca tułów, noszony w celu ochrony przodu, boków ( czasami tyłu) sylwetki. Zabezpieczony za pomocą cienkiego paska. Rozróżniamy między fartuszek, pół-długim fartuchem a długi fartuch; 6. rodzaj stroju ochronnego, stosowanego w celu uniknięcia zabrudzenia lub zniszczenia odzieży. Istnieje wiele krojów fartuchów od tych przypominających płaszcze zapinane z przodu, poprzez fartuchy frontowe z przodu gładkie i wiązane na plecach, aż do fartuchów używanych w domach. Te ostatnie mogą mieć formę płachty materiału przewiązywanej za pomocą tasiemek w pasie lub posiadać także część zakrywającą górną część tułowia.] kötény; ujjatlan-, kivágott- v. blúz fölött viselt ruha; köpeny; kötényruha [Szoknya rászabott vagy rávarrt, ujjatlan felsőrésszel. Blúz vagy pulóver fölött viselik.] (ép.) kötény; az ablakok alatti mellvédrész

26 1568 roboczy.] kis kötény, kötényke; kötény [Jellemzően munkavégzéshez használt ruhadarab, amely a felsőruhát elülső oldalán védi a deréktól lefelé és gyakran a mell előtt is. A derék magasságában hátul, ha pedig felnyúlik a mellrész elé, akkor a nyak körül is pánttal megköthető.] fartuch fartuch ceratowy viaszosvászon kötény fartuch damski női kötény fartuch, kitel [lużno dopasowany, chłopskiego stylu płaszcz, który sięga za pośladki; produkowany z wełny lub bawełny bez podszewki. Zapięcie jest po całej długości na przedniej części, albo znajduje się z tylu na plecach. Fartuch ma zwykły krój, z zaprasowanym karczkiem. Nie ma żadnych ograniczeń w kształatach dekoltów, kołnierzyków i rękawów.] - munkazubbony [Gyapjú vagy pamut típusú szövetből készült, bő szabású, béleletlen, az ülepig érő férfikabát, végig gombolós, vagy bebújós. Lezser szabású, a vállban bővítő hajtással. A nyakkivágás, a gallér és az ujjak kialakítására nézve nincs semmi megkötés.] fartuch kuchenny konyhai kötény fartuch kuchenny z kieszenią zsebes konyhai kötény fartuch skórzany bőrkötény fartuch szkolny iskolaköpeny fartuch z falbaną a. falbanką fodros kötény fartuch z krótkimi rękawami rövid ujjú köpeny fartuszek [1. zdr. od fartuch w zn. 1.; 2. zob. serweta w zn. 2.; 3. ma przedłużoną przednią część, która zasłania klatkę piersiową, pas i biodra, i jest wiązany z tyłu. Najczęściej stosowany jako fartuch fartuszek dla dziecka gyermekkötény fartuszkowy, -a, -e kötényszerű; (átv.) női fartuszkowe fawory női kegy v. kegyek farwater d.nm., (oznakowany, wytyczony bojami) tor wodny dla statków przez trudne a. niebezpieczne pod względem nawigacyjnym obszary wodne hajózóút, hajózható víz farys [1. jeździec lub konny rycerz arabski; 2. śmiałek nieliczący się z przeciwnościami i niebezpieczeństwami] arab rabló, útonálló, fosztogató faryzeizm [1. poglądy faryzeuszy członków stronnictwa; 2. fałsz i zakłamanie w postępowaniu] farizeizmus faryzeusz [1. członek żydowskiego stronnictwa religijno-politycznego w starożytnej Judei; 2. człowiek obłudny] farizeus (farizeusz); képmutató Faryzeusze [1. szkoła (sekta) żydowska, powstała około roku 161 przed Chrystusem. Nazwa ich pochodzi prawdopodobnie z hebrajskiego 'parasz' (odłączać się). Sami woleli nazwę chasidim, co znaczy pobożni, ale ogół niechętnie darzył ich tym określeniem. Z początku uprawiali ścisłe przestrzeganie Zakonu i gorliwość; z czasem jednak przeobrazili się w fanatyczne stronnictwo religijnopolityczne. Cechowała ich zarozumiałość i pogardzanie innymi. Byli wielkimi wrogami Chrystusa, który między innymi głosił skromność, prostotę i uniżenie. Faryzeuszami byli także Nikodem, Szymon, Gamaliel i apostoł Paweł. Byli

27 1569 zgromieni przez Pana. 2. w ostatnich dwóch wiekach p.n.e. i do ok. 70 r. n.e., jedno z żydowskich stronnictw religijnopolitycznych (obok saduceuszy, esseńczyków, zelotów i nazarejczyków). Nazwa ich pochodzi od hebrajskiego słowa peruszim "oddzieleni", "odłączeni", a bezpośrednio z greckiego: φαρισαῖοι pharisaioi. Sami faryzeusze nazywali siebie chawerim tzn. "równi sobie", "współtowarzysze". Faryzeusze byli w zasadzie stronnictwem ludzi świeckich, będącym opozycją wobec kapłańskiej arystokracji saduceuszów, starającym się jednak w swoim postępowaniu przestrzegać świątynnych reguł czystości. Zyskali sobie reputację ekspertów w dziedzinie interpretacji Pisma. Faryzeuszy czasem określa się mianem "Uczeni w Piśmie". W dzisiejszych czasach mianem faryzeusza określa się człowieka fałszywego i obłudnego] farizeusok (elkülönült, elzárkózó; elválasztó) [1. egy ókori, szigorú vallási elveket valló zsidó párt volt, akik életüket azáltal kívánták Istennek szentelni, hogy az előírásokat szigorúan megtartották. A farizeusok a kortól függően politikai párt, szociális mozgalom vagy gondolati iskola szerepét töltötték be a Második Templom korában (Kr. e. 536 és Kr. u. 70 között.) A Második Templom pusztulása után belőlük alakult ki a judaizmus legelterjedtebb, rabbinikus változata. 2. Kiemelkedően kegyes férfiak zárt csoportja a zsidók közt Jézus idejében, akik szembefordultak Jézussal és tanításával; elhatározták Jézus halálát (Mt 12,14); Jézus élesen rendreutasította őket (Mt 23). A farizeusok jellemző tanításai: hit az írásban és szájhagyományban fennmaradt törvényben, a test feltámadásában, a szellemi világ létezésében, a lélek halhatatlanságában, az emberek eleve elrendeltségében, a cselekedetek alapján történő eljövendő jutalmazásban, ill. büntetésben (Mt 9,11-14; 12,1-8; 16,1-12; 23; Lk 11,37-44; ApCsel 15,5; 23,6-8).] faryzejski, faryzeuszowski, -a, -ie farizeusfaryzeuszostwo képmutatás, álszenteskedés, farizeusság faryzeuszowski, a, -ie képmutató, farizeus fas [1. klauzula w handlu morskim; 2. klauzula umowy w handlu morskim (z angielskiego: free alongside ship; sprzedawca zobowiązany jest dostarczyć towar do burty statku); FAS] záradék, kikötés a tengeri kereskedelemben [a fas szó a vallási normák összességét jelentette. Később a fas szabályai közjogi értelemmel bővült.] fas, faska [beczka różnej wielkości [Słowniczek języka śląskiego] különböző méretű hordók fas est et ab hoste doceri [fas est ab hoste doceri] [(łc.) warto jest uczyć się od wroga; Owidiusz Metamorfozy] (lat.) Fas est ab hoste doceri; Szabad az ellenségtől is tanulni (Ovidius) fasa [daw. beczka do przechowywania produktów spożywczych] hordó, kád; (átv.) kövér, nagyhasú, potrohos ember, hordó fasada [1. efektowna elewacja budynku; frontowa ściana budynku; 2. pozorny wyraz czegoś] (lac.) facies = arc; (fr.) faszád, façade; homlokzat, homlokfal fasada frontowa főhomlokzat fasada obnażona z ozdób dísztelen homlokzat fasada pałacowa a palota homlokzata fasada zachodnia nyugati homlokzat fasada zachodnia kościoła a templom nyugati homlokzata [a középkori templom megkülönböztetetten gazdag kiképzésű homlokzata, díszes bejárati kapuval] fasadę wieńczy trójkątny tympanon z akroterionem a főhomlokzatot háromszögű, oromdíszes timpanon koronázza fasces [oznaka najwyższej władzy u starożytnych Rzymian w postaci pęku rózeg z wetkniętym w niego toporem] (lat.) fasces; (történelmi) vesszőnyaláb, közepében bárddal; az ókori Rómában a főhivatalnokok és főpapok jelvénye, amelyet a lictorok a főhivatalnokok előtt vittek; kicsinyített formában a fasiszták jelvénye fascykuł [1. w archiwistyce: grupa akt pokrewnych treściowo; 2. daw. pojedynczy zeszyt dzieła lub wydawnictwa periodycznego; 3. daw. plik dokumentów] (lat.) faszcikulus; iratcsomó, irattekercs, okmányköteg; köteg, csomó; folytatásos mű egy-egy füzete fascynacja [silne zainteresowanie się czymś lub kimś] elragadtatás, megbűvölés, elkápráztatás, elcsábítás fascynat [osoba czymś zafascynowana]; fascynatka elbűvölt, megigézett (ffi/nő) fascynować [wzbudzać fascynację] (lat.) faszcinálni; elbűvölni, megigézni, csábítani fascynować się [być zafascynowanym] elbűvölődni, igézetben esni, elcsábulni fascynująco lebilincselően, lenyűgözően, ragyogóan, káprázatosan, elragadóan, elbűvölően, csábítóan fascynujący, -a, -e [niezwykle pociągający] lebilincselő, lenyűgöző, ragyogó, káprázatos, elragadó, elbűvölő, csábító

28 1570 fascynująca technika gry káprázatos játéktechnika faseta, faza [1. krawędź przedmiotu ścięta ukośnie; 2. wklęsły narożnik między ścianami a sufitem lub między samymi ścianami] párkány, párkányzat; (műszaki) metszett oldal, ferdeszél; él, lap, oldal, sík (mértani testnél); (nyomdászat) fazetta fasetować [szlifować drogie kamienie lub metale w taki sposób, aby utworzyły się fasety ukośnie ścięte krawędzie] metszeni; csiszolni, köszörülni, fazettázni (gyémántot, követ) fasetowy, -a, -e metszett oldalú fashionable (ang. modny) (ang.) fashionable; divatos, finom faska hordócska faska do masła vajasbödön faskowy, -a, -e köpülő-, köpü-, sajtárfasola (Phaseolus L.) [1. rodzaj roślin jednorocznych lub bylin należący do rodziny bobowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej i do Europy dotarła po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. W Polsce wyłącznie jako roślina uprawna. Gatunkiem typowym jest Phaseolus vulgaris.; 2. roślina uprawiana ze względu na jadalne nasiona i strąki; 3. nasiona i strąki tej rośliny; też: potrawa z tych nasion lub strąków, fasolka] bab, paszuly, fuszuly, fuszulyka fasola karłowata, fasola piesza gyalogbab fasola szparagowa [odmiana fasoli, której całe strąki są jadalne] spárgabab; (dawno) bársonyborsó fasola tyczkowa [odmiana fasoli o pędach pnących się po specjalnie umieszczonych tyczkach] futóbab, karósbab fasola w strączkach, fasola strączkowa zöldbab Tűzbab (Phaseolus coccineus) Fasola wielokwiatowa (Phaseolus coccineus L.) [gatunek roślin jednorocznych należący do rodziny bobowatych. Pochodzi z Ameryki Środkowej, uprawiany jest w obu Amerykach, w Azji oraz w Europie.] Török paszuly v. Tűzbab (Phaseolus coccineus) Fasola zwykła, fasola zwyczajna (Phaseolus vulgaris L.) [gatunek roślin jednorocznych należący do rodziny bobowatych. Pochodzi z Ameryki Środkowej i Południowej, jest uprawiany w wielu rejonach świata. W Polsce wyłącznie jako roślina uprawna (bardzo rzadko jako efemerofit).] Bab, Paszuly, Veteménybab, (Phaseolus vulgaris L.) fasolka babfőzelék fasolka szparagowa zöldbab fasolka zielona (szparagowa) zöldbab fasolka po bretońsku [gotowana fasola w sosie pomidorowym z dodatkiem mięsa] bretagne-i bab fasolnik egipski (zob. wspięga; bot. lablab) [Jednoroczne, bujnie rosnące pnącze o pachnących kwiatach zebranych w grona oraz dekoracyjnych owocach w formie długich, purpurowych strąków zawierających jadalne, różnobarwne nasiona. Kwitnie od lipca do kwietnia. Zastosowanie do obsadzania balkonów, altan, pergoli. Opakowanie zawiera 2 gramy nasion.] lablab, Sisakbab, jácintbab (Dolichos lablab) fasolowy, -a, -e babfason [1. kształt nadany ubiorowi lub obuwiu; 2. pot. swobodny sposób bycia; 3. jest to kształt ubioru, np. forma bluzki lub buta. Oznaczać może również popularny w danym momencie wzór wyrobu odzieżowego, np. modny fason sukienki czy kurtki. Słowo wywodzi się z języka francuskiego: façon krój; 3. Forma ubioru wypracowana przez projektanta, konstruktora i krawca, traktowana jak wzorzec aktualnej linii i detali.] (fr.)

29 1571 fazon, (krój) szabás, szabási mód, szabásminta; modell, forma, minta; a ruha nyakának kihajtója; a ruha megvarrása; forma, minta fasonować [nadawać fason ubiorowi lub obuwiu] alakítani, idomítani, formálni fasonować kapelusz kalapot alakítani fasonować stal acélt formálni fasonowanie alakítás, idomítás, szabás, formálás fasowaczka [pracownica apteki odmierzająca lub odważająca porcje leków] gyógyszertári gyógyszeradagoló és csomagoló nő fasować [I. 1. odmierzać lub odważać oznaczone porcje środków lekarskich; 2. daw. przecierać przez sito lub cedzak; II. wydawać lub pobierać z magazynu żywność, odzież, broń itp.] faszolni ; becsomagolni, berakni, megrakni; vételezni fasować buty ze składu (wojsko) cipőt vételezni a raktárból fasować łodzie zbożem hajót gabonával v. búzával megrakni fasowanie berakás, tömés, megrakás; vételezés, felvételezés Fast fashion [Kupujesz tę samą bluzkę parę razy, wrzucasz do szafy i nie zakładasz ani razu? To oznaka że padasz ofiarą znanego zjawiska. Przeczytaj o nim w artykule - fast fashion.] (mod) Fast fashion; gyors divat (eldobható divat) Fast Ethernet, Szybki Ethernet [1. znany również jako 100Base-T, to standard szybkiej sieci lokalnej oparty na modyfikacji dotychczas funkcjonującego standardu Ethernet, o prędkości przesyłu danych 100 Mb/s. 2. technologia przekazów sieciowych (również nazwa sieci komputerowej) o szybkości nie mniejszej niż 100 Mb/s. Jest modyfikacją standardu Ethernet. 3. Rozszerzenie standardowego Ethernetu. Fast Ethernet pracuje z przędkością 100 Mbps. Prawa Fast Ethernetu są opisane przez specyfikację IEEE 802.3u. Ze względu że oba Ethernety używają takich samych protokołow, dane mogą przechodzić między tymi dwoma standardami bez ich konwersji.] Fast Ethernet [hagyományos Ethernet vezetékeken újfajta hálózati kártyák segítségével 100 Mbit/s átviteli sebességet biztosító technológia; az FDDI olcsó alternatívája lehet] fastryga [1. nić używana do fastrygowania; 2. rzadki ścieg, którym się fastryguje; 3. tworzona przez skręcanie pojedynczych bawełnianych lub wiskozowych przędz. Nie jest ani mocna ani trwała. Stosowana do połączenia odzieży, po szyciu znika. 4. tymczasowe połączenie poszczególnych elementów ubioru ręcznie, bądź też maszynowo. Fastrygę stosuje się np. przed przymiarkami wszelkiego rodzaju lub też jako pierwszy ścieg, utrzymujący części wykroju w pożądanej pozycji podczas ich ostatecznego łączenia. 5. Nić używana do roboczych szwów tymczasowych. Potocznie także taki szew ręczny i maszynowy. Często imitowany w dekoracyjnych przeszyciach, w stębnowaniach sugerujących ręczne wykonanie.] férc; fércelés, fércöltés, fércfonal [Egyágú pamut- vagy viszkózfonalakból készült cérna, se nem erős, se nem tartós. Ideiglenes varratok készítésére használják, a végleges varrat elkészülte után kifejtik.] fastrygować [zszywać materiał rzadkim ściegiem] fércelni fastrygować coś fércelni vmit fastrygować podszewkę bélést fércelni fastrygować rękawy az ujjakat megfércelni fastrygowanie fércelés faszerować [1. nadziewać potrawę farszem; 2. umieszczać w wypowiedziach lub tekstach dużo cytatów, obcych słów itp.; 3. zmuszać kogoś do jedzenia czegoś lub przyjmowania lekarstw w nadmiarze] tölteni, megtölteni, megtömni, teletömni faszerować czymś tölteni v. megtölteni vmivel faszerować się [1. jeść coś lub przyjmować lekarstwa w nadmiarze; 2. starać się przyswoić sobie zbyt wiele informacji] - töltődni, megtöltődi, teletömődni faszerowanie megtöltés, megtömés, teletömés faszerowany, -a, -e töltött faszyna [pęki chrustu, wikliny lub gałęzi, używane m.in. do umacniania nasypów] fasces; pőzs [mocsaras helyeken út alapozására használatos rőzsenyaláb], rőzsegöteg, rőzsekéve, rőzsenyaláb faszynować [umacniać faszyną; umacniać, uszczelniać] rőzsével megerősíteni, rőzsenyalábbal betömni, gátat emelni rőzséből faszynowy, -a, -e pőzs-, rőzse-, faszysta [człowiek wyznający skrajnie narodową ideologię], faszystka [członkini organizacji faszystowskiej; zwolenniczka faszyzmu] (ol.) fasiszta (ffi/nő); a fasizmus híve; fasiszta szervezet tagja faszystowscy ludobójcy fasiszta emberirók faszystowski, -a, -ie [nazistowski, hitlerowski] (ol.) fasiszta; a fasizmussal kapcsolatos, rá vonatkozó

30 1572 faszystowsko-hitlerowski, -a, -ie fasisztahitleristafaszyzacja [wprowadzanie faszyzmu lub uleganie jego wpływom] fasizálás (ol. fascistizzazione) faszyzacyjny, -a, -e fasizálási faszyzm (wł. fascismo, od łac. fasces wiązki, rózgi liktorskie i wł. fascio wiązka, związek) [1. ideologia skrajnie nacjonalistyczna i rasistowska; też: totalitarna forma rządów oparta na tej ideologii; 2. kierunek i ruch polityczny o charakterze totalitarnym, nacjonalistycznym i rasistowskim; 3. doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, totalitarne silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny). Faszyzm podkreślał wrogość wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu. Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech, oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich (neofaszyzm).] (ol. fascismo, a latin fascesből) fasizmus (nyílt terrorista diktatúra); (politika) 1. Az imperialista burzsoáziának a vad nacionalizmus és fajgyűlölet alapján álló terrorista diktatúrája. Ennek a Mussolini-féle olasz változata, mint uralmi rendszer. [A fasizmus szó ókori eredetű, mely Benito Mussolini olaszországi mozgalmát jelenti. Egy vesszőnyalábot jelentett középen dárdával. Ebből a szóból származik a XX.szi fasizmus szó. A fenyítő hatalom, és az összefogás erejének a jelképe volt. Létrejöttének oka a tőkés, és a munkás elégedetlensége. Ideológiai alapja a nacionalizmus, és a sovinizmus (idegen gyűlölet). A fasizmus először Olaszországban jött létre 1922-ben Mussolini által, majd Németországban ban Hitler által.]; 2. Ennek megvalósítására törő mozgalom. [Magyar Értelmező Kéziszótár, Bp ] faszyzm klerykalny lub klerofaszyzm [nazwa nadawana ideologiom, ruchom społecznym lub ustrojom, łączącym elementy faszyzmu i fundamentalizmu religijnego. Termin ten nie jest powszechnie przyjęty wśród politologów i historyków.] klerikális fasizmus; klerikofasizmus faszyzować [1. wprowadzać faszyzm w państwie i jego strukturach; 2. skłaniać się ku faszyzmowi lub być jego zwolennikiem] fasizálni faszyzować się [ulegać wpływom faszyzmu] fasizálódni FAT (akronim z ang. File Allocation Table) [system plików powstały pod koniec lat 70. Zastosowany w systemach operacyjnych, m.in. DOS i Windows. Podobnie jak sam DOS, wywodzi się z systemów CP/M. Określa on rozmieszczenie plików, katalogów i wolnej przestrzeni na takich nośnikach danych jak dyskietki i twarde dyski. Najważniejszym elementem systemu jest tablica informująca o rozmieszczeniu plików na partycji (FAT) od nazwy tej tablicy pochodzi nazwa systemu.] FAT (File Allocation Table) [1. File lekötési táblázat, illetve az erről elnevezett file-rendszer a FAT, melyet a Microsoft DOS és Windows operációs rendszerek vezettek be. A FAT-táblából olvassa ki az operációs rendszer az adatok helyét és tárolási sorrendjét. Háromféle FAT file-rendszer létezik: FAT12, FAT16 és FAT32. A FAT12 a hajlékonylemezek filerendszere (12 bites cluster címzéssel), a FAT16 címzése 16 bites, így egy FAT16 partíció mérete 2 gigabyte-ig terjedhet, míg a FAT32 címzése 2 terabyte-os merevlemezeket is tud kezeln. 2. Állomány helyfoglalási táblázat; a DOS annak érdekében, hogy a lemezszektorok tartalmát nyomon tudja követni, az ún. állományallokációs táblázatban nyilvántartást vezet a lemez tartalmáról.; 3. Mágneslemez foglaltsági térképe; a szabad, foglalt és hibás clusterek jelölésére, mely a lemezen a 0. oldal 0. sávja 2. szektorától kezdve helyezkedik el, általában két példányban. Létezik 12, 16 (FAT16) és 32 bites. 3. Mágneslemez foglaltsági térképe a szabad, foglalt és hibás clusterek jelölésére, mely a lemezen a 0. oldal 0. sávja 2. szektorától kezdve helyezkedik el, általában két példányban. Létezik 12, 16 (FAT16) és 32 bites (FAT32) változata.] fatałachy - fatałaszki [wł. fetta - od XVIII w. dodatki do strojów, barwne drobiazgi] fatałaszki [1. (mat.) szmatki, drobiazgi kobiece; 2. (mod) ciuszki, dodatki do stroju; 3. potocznie o kobiecych strojach; 4. lekkie damskie stroje, ozdoby stroju, dodatki do stroju; 5. drobiazgi; 6. błahostki; 7. drobnostki; 8. dodatki do kobiecych strojów] női viselet; kiegőszítők; csecsebeség fatalista [człowiek poddający sie biernie losowi, wierzący w przeznaczenie], fatalistka [kobieta wierząca w zły i nieunikniony los]

31 1573 (lat.) fatalista (ffi/nő); végzetben, az előre elrendelt sorsban hívő, abban megnyugvó ember fatalistyczny, -a, -e [dotyczący fatalizmu, wiary w przeznaczenie] (lat.) fatalista; végzetszerű, a fatalizmuson alapuló fatalistyczny pogląd fatalista felfogás fatalizm [1. wiara w przeznaczenie; 2. nieuchronność procesów i zdarzeń, zwłaszcza niepomyślnych; 3. zły i nieunikniony los] (lat.) fatalizmus (a latin 'sors' szóból); 1. filozófiai nézet, mely szerint minden valamely felsőbb erő előre meghatározott akarata szerint történik, az emberi cselekvés hatástalan; 2. hit az elkerülhetetlen, megmásíthatatlan sorsban és a benne való megnyugvás; 3. A sors megváltoztathatatlanságába vetett hit, ill. közönyösség a sors fordulataival szemben. fatalnie fatálisan; szörnyen, rettenetesen, irtózatosan, borzalmasan, rémesen, irtózatosan, roppantul, rendkívül, végszetszerűen fatalnie się pomyliłem szörnyűen tévedtem fatalność [splot nieszczęść, niepowodzeń; pech] veszedelm, kellemetlenség, végzetesség fatalny, -a, -e [1. przynoszący nieszczęścia; 2. o złym losie: nieunikniony; 3. bardzo zły] (lat.) fatális, borzalmas, rémítő, rémes, szörnyű, nagyon rossz; végzetes, végzetszerű, elháríthatatlan; szerencsétlen, baljós, baljóslatú, gyászos, átkos fatalna pogoda ítéletidő fatalne skutki végzetes következmények fatalne skutki nieróbstwa a naplopás végzetes következménye v. kellemetlen utóhatása fatalny kazus fatális eset fatałach [potocznie: coś do ubrania albo dodatek do stroju; ciuch] ringy-rongy, cafat, limlom, vacak fatałaszek [1. lekki damski strój, ozdoba stroju, dodatek do stroju; szmatka; 2. drobiazg, drobnostka, błahostka] lomocska, cafatka fatamorgana (miraż) [1. wytwór czyjejś wyobraźni; 2. zjawisko optyczne powstające na pustyni lub na morzu, polegające na złudnym ukazywaniu się w powietrzu wielokrotnych, zmieniających się obrazów; 3. w radiolokacji: echo pochodzące od bardzo odległego obiektu, a ukazujące się na wskaźniku tak, jakby obiekt był blisko] (ol.) fata morgana; légtükröződés, délibáb [légtükröződés, mely akkor keletkezik, ha a földi tárgyról jövő fénysugár különböző hőmérsékletű és sűrűségű légrétegeken folytonos törés s egyszeri teljes visszaverődés után érkezik a szemhez, s távoli tárgyak fordított képét varázsolja elénk] fater [niem.: Vater; ang.: father; ojciec (także łociec); (tato, tata)] [Słowniczek języka śląskiego] apa Fatetur facinus, qui iudicium fugit [przyznaje się do przestępstwa ten, kto unika sądu] (lat.) Fatetur facinus, qui iudicium fugit; akik kerülik a bíróságot, azok beismerik bűnösségüket fatum (l.mn. fata) [los, 1. siła wyznaczająca bieg wydarzeń; 2. zły los; 3. przeznaczenie, fatalność; nieunikniona konieczność, los; 4. to, co powiedziane; przepowiednia; to, co zrządzone przez bogów; przeznaczenie; zły los; nieszczęście' z r.nij. od fatus, p.p. od fari] (lat.) fátum; elkerülhetetlen, megmásíthatatlan sors; végzet Fatum [personifikacja przeznaczenia w mitologii rzymskiej] Fátum; Végzet (a végzet megszemélyesítése a római vitológiában) fatum sporządziło inaczej a végzet másképp rendelkezett fatyga [wysiłek poniesiony dla kogoś lub w czyjejś sprawie] (trud) fáradtság, fáradság; fáradozás, vesződség, gond, baj fatygant [daw. mężczyzna starający się o względy kobiety] (dawno) hódoló, rajongó fatygować (fatyguje) [narażać kogoś na fatygę] fárasztani, terhelni fatygować komu czym terhelni vkit vmivel fatygować się [zadawać sobie trud zrobienia czegoś] fáradozni, fáradni, bajlódni, vesződni fatygowanie igénybevétel fatygowanie kogo vkinek az igénybevétele (vmire) fatygowanie się fáradozás faul [1. chwyt lub uderzenie niedozwolone przez przepisy gry lub walki sportowej; 2. potraktowanie kogoś niezgodnie z przyjętymi normami postępowania] (ang.) fault; (sport) szabálytalanság, dancs; szabálytalan v. durva lökés, taszítás, rúgás; erőszakos, szabálytalan játékmodor faul niesportowy [to niedozwolony kontakt z przeciwnikiem w koszykówce, cięższy od zwykłego faulu] sportszerűtlen fault faulować [1. dopuścić się faulu na przeciwniku w grze lub walce sportowej; 2. potraktować kogoś w sposób niezgodny z przyjętymi normami postępowania] faultolni; szabálytalankodni faun [1. Faun mit. rzym. bóg pól i lasów; 2. mit. rzym. lubieżny bożek leśny; 3. o lubieżnym, starszym mężczyźnie] (lat. Faunus) faun; szarvakat viselő, kecskelábú

32 1574 erdei és mezei istenség (a természet istene) az ókori mitológiában; később azonosították a görög Pánnal; (átv.) élvhajhász, kéjsóvár ember fauna [ogół gatunków zwierząt charakterystycznych dla danego obszaru, środowiska lub okresu geologicznego] (lat.) fauna; állatvilág; vmely vidék, ország v. geológiai korszak állatvilága fauna Europy Európa állatvilága fauna głębinowa mélytengeri fauna fauna morska litoralna tengerparti állatvilág fauni, -ia, -ie [przymiotnik od "faun"] faunfauniczny, -a, -e [przymiotnik od: faun] faunafaunistyka faunakutatás, faunisztika Faust [dramat Johanna Wolfganga von Goethego w dwóch częściach, napisany w latach , wydany w całości dopiero po śmierci autora w Zawiera blisko 12 tysięcy wersów, dlatego uważany jest za dzieło niesceniczne. Uznaje się go za najwybitniejsze dzieło Goethego i syntezę jego poglądów. Tematem utworu jest zakład Boga z Mefistofelesem, o duszę tytułowego doktora Fausta. Faust ma ją oddać diabłu, gdy zasmakuje pełni szczęścia i wypowie słowa: trwaj chwilo, jesteś piękna.] Faust [A Faust-könyvek a világdrámák sorába tartoznak; gondolati gazdagságukkal, filozófiai mélységükkel és művészi tökéletességükkel a világirodalom legnagyobb alkotásai. A lét egyetemes, nagy kérdéseire keresik a választ: mi a célja az emberi életnek? Mit kell tennünk, hogy kibontakoztassuk egyéniségünket? Művei témáját egy XVI. századi német népkönyvből merítette Goethe. Hőse egy középkori tudós, Faust doktor. A Faust bonyolult jelképrendszerében különböző elemek formálódnak egységes egésszé. Mint Dante Isteni színjátékában és a barokk eposzokban, itt is a keresztény hitregék túlvilágról szóló elképzelései vegyülnek az antik mitológiával. Az európai művelődés e két alappillére mellett szerepet kapnak a középkor mágikus hiedelmei és a népi babonák is. A goethei életmű fő alkotása a Faust. Alkotója szinte egész életén át dolgozott rajta. A téma, a megismerésre, tudásra szomjazó emberi vágy drámája nem nála jelenik meg először. Vándorútja hosszú: kezdve a Faust Népkönyvön, amely ennek a motívumnak első írásos változata, Christopher Marlowe drámáján át a 18. századi Friedrich Müller, valamint Klinger Faust-alakjáig. Ezekkel egy időben már készült Goethe művének első változata, az úgynevezett "ősfaust". Ezt követte 1808-ban a végleges mű első német kiadása.] Faustyn i Jowita, łac. Faustinus i Iouita, wł. Faustino e Giovita [rycerze, męczennicy i święci Kościoła katolickiego. Żyli w II wieku. Pochodzili z pogańskiej szlacheckiej rodziny. Sami nawrócili się i przyjęli chrześcijaństwo. Legenda przedstawia ich jako braci. Starszy Faustyn był kapłanem, Jowita diakonem. Według przekazów między 117 a 138 rokiem, za rządów cesarza Hadriana, więzieni i torturowani najpierw w Mediolanie i Neapolu, ponieśli śmierć męczeńską za wiarę w Brescii przez ścięcie mieczem. Pochowani zostali poza murami miasta w porta Matolfa. Tradycja wspomina o istniejącym już w III wieku oratorium na miejscu pochówku męczenników. Wzmianka o kościele pod wezwaniem św. Faustyna w Brescii pojawia się dopiero ok. 600 roku za sprawą św. Grzegorza Wielkiego, a w Martyrologium Hieronimiańskim pod dniem 16 lutego wzmianka o Faustynie i Juwencji. Nie należy mylić obu postaci. Święty Faustyn z Brescii (+381) był biskupem i następcą św. Ursycyna (+347). Oboje są patronami Brescii. Wspomnienie liturgiczne braci męczenników obchodzone jest 15 lutego. W ikonografii święci przedstawiani są jako rycerze bądź jako kapłani w chwili męczeństwa.] Jovita és Faustinus, Sztek ( Brescia, 121. febr. 15.) [vértanú testvérpár. - Jómódú bresciai keresztény családból származtak. Hadrianus cs. (ur ) keresztényüldözése idején megtagadták a bálványimádást. Elfogták őket, de legendájuk szerint sem a vadállatok, sem a tűz, sem az éheztetés nem ártott nekik. Milánóban és Rómában újabb kínzásokat szenvedtek, majd Bresciában lefejezték őket. A hagyomány szerint vtságuk hatására mintegy 3 ezren tértek meg] Faux camaieux [oznaczenie kolory zimnego i ciepłego w tych samych tonach tego samego koloru] színárnyalatos mintázás [Azonos szín különböző árnyalataiból összeállított mintázat.]

33 1575 fawor [1. daw. przychylność; 2. daw.; zob. faworek w zn. 2.] (lat.) fávor; (dawno) kegy, kedvezés, pártfogás, jóindulat faworek [1. smażone, cienkie, kruche ciastko w kształcie splątanej wstążki; 2. daw. wstążka lub kokardka wiązana na szyi], faworki forgácsfánk, csörögefánk, farsangi fánk; (rég) szalag v. csokor (nyakban) faworkowy, -a, -e fánkfaworyt [1. ulubieniec; 2. osoba typowana na zwycięzcę zawodów sportowych lub innej rywalizacji; 3. w wyścigach: koń, pies typowany na zwycięzcę; 4. daw. pasmo zarostu pozostawione na policzku] (fr.) favorit, 1. (sport) a legtöbb téttel futó ló; a legesélyesebb versenyző; 2. kedvenc, kegyenc, pártfogolt, kivételezett bánásmódban részesített személy faworyt królewski királyi kegyenc faworyta [1. daw. kochanka i utrzymanka osoby wysoko postawionej; 2. dawniej: kochanka władcy, dygnitarza] női pártfogolt, női kedvenc faworytka [1. ulubienica; 2. kobieta typowana na zwyciężczynię zawodów sportowych lub innej rywalizacji; 3. w wyścigach: klacz, suka typowana na zwyciężczynię; 4. odmiana gruszy lub truskawek; też: gruszka lub truskawka tej odmiany] kegyencnő; (sport) a legtöbb téttel futó ló; (sport) a legesélyesebb versenyzőnő; 2. kedvenc, kegyenc, pártfogolt, kivételezett bánásmódban részesített nő faworyty [1. zarost po obu stronach twarzy sięgający ust; baki; bokobrody; baczki; bokobrody; 4. zwane również pod nazwą bokobrodów, bakenbartów lub baczków zarost na męskich policzkach. Bokobrody mogą mieć różne kształty, gęstość czy długość. Bardzo popularne w XIX wieku, w Polsce występowały zwykle w dwóch postaciach. Pierwszej zwanej jako à la książę Józef wąskie przedłużenie męskiej fryzury; drugiej zwanej faworytami angielskimi bardzo gęstymi, odstającymi od twarzy. Tryumfalny powrót bokobrodów, zapuszczanych tym razem jako wyraz buntu nastąpił w połowie lat 50 dzięki postaci buntownika bez powodu Jamesa Deana. Nosili je potem również między innymi Elvis Presley i John Lennon.] pofaszakáll, barkó faworyzacja [wyróżnianie, popieranie, faworyzowanie] pártolás, pártfogás, támogatás faworyzować [obdarzać kogoś względami] (fr.) favorizálni; kegyelni, kedvelni, pártfogolni, támogatni; előnyben részesíteni; túlzottan kedvelni, felkapni faworyzowany sportowiec kedvelt sportoló v. sportember faworyzowany koń wyścigowy favorit (versenyló) faworyzowanie favorizálás; pártolás, pártfogás, támogatás, segítés, előnyben részesítés fauxbourdon (fr., od faux = fałszywy; wł. falso bordone) [1. rodzaj pierwotnej techniki wielogłosowej (trzygłosowej) stosowanej początkowo w Anglii (XV w.), rozpowszechnionej następnie w szkole burgundzkiej, polegającej na tworzeniu melodii w równoległych tercjach i sekstach, co przedstawiało pochody równoległych akordów sekstowych] falsobordone v. fauxbourdon [éneklési mód körül - hamis basszus -, mely háromszólamú. Az alsó és középső szólam terc-, a középső és felső kvart-, az alsó és felső szextviszonyban van egymással, tehát sextakkordok sorozata. Ez alól az első és utolsó hang volt kivétel, itt alulról felfelé kvint- és kvart-hangköz, illetve az alsó és felső szólam között oktáv-hangköz volt.] faza [1. stan procesu lub rozwoju zjawiska w określonej chwili; 2. zmienny wygląd Księżyca lub planety; 3. stan napięcia w jednym z obwodów elektrycznych, w których płynie prąd zmienny z elektrowni do budynków; też: obwód elektryczny o określonym napięciu; 4. część układu fizycznego o wyraźnych granicach, na których niektóre właściwości fizyczne lub chemiczne układu ulegają skokowej zmianie; 5. fiz. stan zjawiska okresowego w danej chwili] fázis; vmely folyamat, történés meghatározott szakasza; időszak, szakasz, stádium; sorrend, állapot, változás; fok; (mechanika) periodikus rezgő mozgásban levő részecske pillanatnyi állapota a nyugalmi ponthoz vizsonyítva; periodikusan ismétlődő mozgásoknál a perióduson belül előforduló mozgási állapot; (hőtan) ugyanazon anyag egymás mellett levő, de más halmazállapotú része; (villamosságtan) váltakozó áram feszültségés irányváltozásainak egy-egy peiodikus mozzanata; a váltakozó áram feszültsége és

34 1576 áramereje periodikusan váltakozik (pillanatnyi értékük valamely időrendszerben fázissal bír); (csillagászat) a Hold és bolygók változó fényalakjai; (műsz.) a feszültség és az áram közötti idő-, illetve szögeltérés, amely ideális esetben konstans értékű. Fáziseltérés: ha kondenzátort vagy induktivitást helyezünk a jel útjába, megváltozik a feszültség és az áram egymáshoz való időviszonya. Tipikus fázishibát okoz például a hangsugárzók keresztváltója. A hiba bizonyos mértékig korrigálható ("minimálfázisú", "lineárfázisú" hangsugárzók). faza analna (ang. anal stage), zwana też fazą sadystyczno-analną [w psychoanalizie jedna z faz rozwoju psychoseksualnego człowieka następująca po fazie oralnej, czyli w wieku około 1-2 lat, gdy dziecko uczy się kontrolowania wydalania.] anális szakasz [anal stage] [(med.) A pszichoanalitikus elmélet szerint a pszichoszexuális fejlődés második szakasza, amely az orális szakaszt követi. A kielégülés és a konfliktus forrásai a széklet ürítésében is visszatartásában gyökereznek.] faza fali fázis, hullámfázis faza (okres) falliczna, faza (okres) edypalna [w psychoanalizie freudowskiej trzecie stadium rozwoju psychoseksualnego zachodzące między piątym a siódmym rokiem życia. Występuje w nim eksploracja i stymulacja własnych narządów płciowych.] fallikus szakasz [phallic stage] [A pszichoanalízisben a pszichoszexuális fejlődés azon szakasza, amelyben a kielégülés a nemi szervek ingerléséhez kapcsolódik, a szexuális kötődés pedig az ellenkezõ nemű szülőhöz.] faza genitalna [w psychoanalizie freudowskiej faza rozwoju psychoseksualnego następująca po okresie latencji; zaczyna się w okresie dojrzewania płciowego około roku życia; zanim rozwinie się w pełni, występują zachowania masturbacyjne. Obejmuje okres dojrzałości, kiedy człowiek jest zdolny do współżycia seksualnego z partnerem płci przeciwnej, przeżywania satysfakcji seksualnej i uczucia. Osobowość genitalna jest utożsamiana z w pełni dojrzałą osobowością, podczas gdy przejawy niedojrzałości uważane są za objaw fiksacji (zatrzymania rozwoju na danej fazie) lub regresji (powrotu) do faz wcześniejszych.] genitális szakasz [genital stage] [A klasszikus pszichoanalízisben a pszichoszexuális fejlődés utolsó szakasza, amely az ellenkező nem egy tagjával való szexuális egyesülésben teljesül be.] faza księżyca, faza księżycowa holdfázis, holdnegyed faza okresu rozrodczego szaporodási időszak faza płynna folyékony fázis faza pracy munkaszakasz, munkafázis faza przygotowawca előkészületi szakasz faza rozwoju v. faza rozwojowa fejlődési fok faza różnicowa más (különböző) fázis faza stała szilárd fázis fazan [niem: Der Fasan; bażant] [Słowniczek języka śląskiego] fácán (Phasianus colchicus) fazometr (gör.) fazométer; fázismérő; fazowy, -a, -e fázis-, időszaki, fokozat, szakaszos fazy życia életszakaszok fazzoletto [w wersji spolszczonej facelot lub facolet, chustka płócienna, zdobiona haftem i mereżkami, różnej wielkości. Znane były fazzoletti da mano chusteczki trzymane w ręce podczas różnych bali i uroczystości jako element ozdobny; istniały także fazzoletti da capo do noszenia na głowie, fazzoletti da naso - chustki do nosa, te bywały skrapiane olejkami. Używane od XV wieku.] (ol.) fazzoletto; zsebkendő fąfel [pot. małe dziecko] takony; taknyos, kölyök, kamasz; fajankó, tacskó, tökmag fąfel nieznośny kiállhatatlan kölyök FBI (Federal Bureau of Inversigation) (ang.) FBI; szövetségi nyomozó iroda (USA) FDB - Fluid Dynamic Bearing (Dynamiczne łożysko olejowe) [rodzaj łożyska stosowanego w dyskach twardych, jego specjalna konstrukcja umożliwia zmniejszenia drgań, co wydłuża żywotność i czyni pracę cichszą, przy obrotach w niektórych modelach dysków twardych dochodzących do obrotów na minutę.] FDB, Fluid Dynamic Bearing (hidrodinamikus csapágyazás); siklócsapágy v. csúszócsapágy [a csapágyak egyik fő típusa, melynél a tengely és a tartófelület csúszik egymáson, általában vékony olajvagy zsírréteg közvetítésével. (A másik fő csapágytípus a golyóscsapágy)] FDD (Frequency Division Duplex) - dupleks z podziałem częstotliwościowym FDD Frequency Division Duplex; Frekvenciaosztásos duplex frekvenciablokk FDDI (ang. Fiber Distributed Data Interface) [1. to standard transmisji danych, jest oparty na technologii światłowodowej. Transfer w tych sieciach wynosi 100 Mb/s. Sieć ta zbudowana jest z dwóch pierścieni - pierścień pierwotny i pierścień zapasowy (wtórny). Transmisja prowadzona jest z

35 1577 użyciem jednego pierścienia. Istnieją modyfikacje protokołu pozwalające na używanie dwóch pierścieni lecz są rzadko stosowane z powodu dwukrotnego spadku przepustowości po uszkodzeniu pierścienia i rekonfiguracji sieci. W sieci takiej stacje robocze podłączone są do dwóch pierścieni. Zaletą takiej sieci jest to, że mimo uszkodzenia pierścienia sieć jest nadal sprawna i można przesyłać dane. W przypadku uszkodzenia pierścienia stacje robocze automatycznie się rekonfigurują i zawracają dane do drugiego pierścienia, przez co inne stacje nie zauważają zaistniałej awarii. FDDI obsługuje dwa typy połączeń: SAS (ang. single-attached stations) i DAS (ang. dualattached stations). Oznacza to, że karty sieciowe FDDI mogą posiadać dwa zestawy interfejsów medium fizycznego. Znane są one jako porty A i B. Port A jest interfejsem głównym, a port B wtórnym. Sieci FDDI stosuje się przede wszystkim w sieciach szkieletowych lub kampusowych, ponieważ dzięki nim można podłączyć ok. 500 urządzeń rozrzuconych na przestrzeni nawet 100 km. 2. Technologia LAN która używa prędkości 100 Mbps. Pierwotnie sieci FDDI wymagały światłowodów, teraz mogą pracować również na kablu UTP (skrętce).] FDDI (Fiber Distributed Data Interface) (optikai szálas elosztott adatinterfész) [1. üvegszálas hálózatoknál használt adatátviteli technika, mely akár 100 Mbit/s sebességű átvitelt is lehetővé tesz; 2. Optikai szálas hálózati protokoll. (100 Mbit/s, 2 km, 500 állomás) Működhet csavart érpáron is. 3. optikai kábelt használó hálózati szabvány, mely max. 100 millió bit másodpercenkénti átvitelt is lehetővé tesz] FDMA (ang. Frequency-Division Multiple Access - wielodostęp z podziałem częstotliwości) [system współdzielenia medium poprzez przydział odpowiednich częstotliwości. Jest najstarszym i jednocześnie najprostszym rodzajem wielodostępu. Ten rodzaj wielodostępu stosowany był w pierwszych generacjach analogowych telefonów komórkowych. Znajduje zastosowanie raczej wśród systemów szerokopasmowych.] - frekvenciaosztásos multiplexelés (az angol nevéből - Frequencydivision multiplexing - származó rövidítéssel: FDM) [a jelmultiplexelés egy formája, ahol több alapsávi jelet különböző vivőfrekvenciával modulálnak majd egy összetett (kompozit) jellé egyesítenek.] fe [wykrzyknik wyrażający reprymendę z powodu czyjegoś niewłaściwego zachowania] pfuj! fe [parzyć] (Śląsk Cieszyński) [Słowniczek języka śląskiego] I. forrázni, leforrázni; égetni, megégetni, forrósítani; sütni; (átv.) égetni, csípni; II. párosítani, fedezni fe! hańba! pfúj! gyalázat! fe wsyd! pfuj! szégyen! Fe [symbol pierwiastka chemicznego żelazo] Fe (a vas, ferrum vegyjele) Feba (księżyc) [chrześcijanka, którą Paweł polecił zborowi w Rzymie. Była to widocznie siostra, która chętnie służyła.] - FÉBÉ (tiszta, világos, sugárzó) [A kenkréabeli gyülekezet diakonisszája, akit Pál szeretettel ajánl a római gyülekezetnek; ő vitte a levelét is Rómába (Róm 16,1-2).] feblik [daw. sympatia do kogoś] vonzalom, hajlam, gyengéje vkinek febra [1. zob. żółta febra; 2. gorączka z dreszczami; 3. drobny pęchęrzyk surowiczy występujący na wardze lub twarzy w czasie przeziębienia; 4. daw. malaria] (lat.) febris (gyermekágyi láz); láz, hideglelés, hidegrázás; (dawno) sárgaláz, malária febra go trzęsie hideglelése van; rázza a hideg febra grasuje a láz pusztít febronianizm [1. prąd w kościele katolickim, zapoczątkowany w 1763 przez biskupa, sufragana arcybiskupstwa trewirskiego J. von Houtheim, opublikowaniem traktatu (pod pseudonimem Justinus Febronius), krytykującego formę monarchiczną kościoła rzymskiego, domagającego się autonomii dla biskupów i powrotu do zasad Soboru Bazylejskiego. - Dzieło to mimo wciągnięcia na Indeks Ksiąg Zakazanych w 1764 i formalnego "odwołania swych błędów" przez Houtheima w 1778 spotkało się z przychylnym przyjęciem i zyskało wielu zwolenników, zwłaszcza we Francji, Hiszpanii, Portugalii i Niemczech, a w Austrii stało się podstawą polityki religijnej zwanej józefinizmem (od cesarza Józefa II). Febronianizm uznając wyższość soboru i biskupów nad papieżem nawiązywał do episkopalizmu, a potępiał kurializm. 2. Febronianizm jest doktryną opracowaną przez niemieckiego prałata Nicolasa von Hontheima ( ), biskupa pomocniczego Trewiru, który posługiwał się pseudonimem Justinus Febronius, gdy w 1763 r. opublikował dzieło De statu Ecclesiae et legittima potestate romani pontificis ("O obecnym stanie Kościoła i o prawowitej władzy biskupa Rzymu"). Sprzyjając jedności chrześcijan, Febronius utrzymywał, że władza w Kościele należy

36 1578 do episkopatu. Najwyższą jej formą jest sobór, papieżowi przysługuje tylko honorowe, a nie rzeczywiste przewodnictwo w Kościele. 27 lutego 1764 r. Stolica Apostolska umieściła dzieło Febroniusa na indeksie ksiąg zakazanych. Ciągle jednak trwały dyskusje i polemiki, ponieważ przedstawione przez niego poglądy podzielało wielu członków Kościoła. W 1786 r. biskupi Trewiru, Kolonii, Salzburga i Moguncji przyjęli poglądy febroniańskie dla niemieckiego Kościoła narodowego, wraz z większą niezależnością od Rzymu, w myśl wskazań cezaropapizmu i józefinizmu, ingerującego w administrację kościelną oraz w życie wewnętrzne Kościoła.] - febronianizmus [1. Nikolaus von Hontheim trieri segédpüspök ( ) irányzata, aki Justinus Febronius álnév alatt működött és irataiban a pápai hatalmat támadta; 2. egyházpolitikai elmélet ( ). - Nevét szerzője álnevéről, Justinus Febroniusról kapta, aki valójában J. N. von Hontheim trieri spp. A szerző a prot-ok visszatérését akarta megkönnyíteni elméletével, melyben az Egyh. alkotmányára, ill. az áll. és az Egyh. viszonyára vonatkozó elképzeléseit fejtette ki. 3. Nikolaus Johann von Hontheim trieri püspök 1763-ban Febronius álnéven könyvet adott ki Az egyház helyzetéről és a római püspök törvényes hatalmáról címen. Ebben kifejtette, hogy a pápák az idők folyamán az eredetileg a püspököket megillető jogok nagyrészét elbitorolták. Ezeket a jogokat vissza kell adni a püspököknek, s helyre kell állítani a püspökök és a zsinatok eredeti hatalmát, azaz vissza kell térni az egyház ősi állapotához. A könyv nagy hatást gyakorolt az államnak az egyház feletti hatalmát erősíteni, a pápa jogkörét gyengíteni kívánó uralkodók és kormányok körében, s történeti, jogi érveket nyújtott az államegyházi törekvések számára. Hontheim munkáját bécsi kormánykörökben is lelkesen olvasták, s fontos szerepe volt a jozefinista egyházpolitika kialakulásában.] febrycznie maláriása, lázasan febryczny, -a, -e [taki jak w febrze; gorączkowy, malaryczny] (lat.) febrilis; láz-, lázas fecjał [w starożytnym Rzymie: członek kolegium dwudziestu kapłanów] (lat.) fetial, fetiales; vallási előírások fecht [iść na fecht iść żebrać] [Słowniczek języka śląskiego] koldulni fechtmistrz (z niem. fechten, bić się) [1. nauczyciel szermierki], fechmistrz [nauczyciel lub mistrz fechtunku; 2. mistrz fechtunku, walki na białą broń. Fechtunek inaczej szermierka, ćwiczenia w walce na białą broń] vívómester, vívóbajnok, vívóedző fechtmistrzyni, fechmistrzyni vívóbajnoknő fechtmistrzowski, -a, -ie; fechmistrzowski, -a, -ie vívómesteri, vívóbajnoki fechtować się [walczyć na florety, szpady lub szable albo ćwiczyć się w takiej walce] vívni fechtunek [1. daw. sztuka władania floretem, szablą lub szpadą; 2. z niem. fechten, walczyć, po polsku: szermierka] vívás, párbaj fechtunkowy, -a, -e vívás-, vívási, vívó, párbaj- Fecundi calices quem non fecere disertum? [Pełne czary! Kogo nie uczyniły one wymownym!] - Fecundi calices quem non fecere disertum? A tele pohár kit nem tesz ékesszólóvá? (Horatius) fecundatio (zapłodnienie) (lat.) fekundáció; megtermékenyítés feldcech lub felcech [taśma srebrna, złota lub jedwabna z kutasem metalowym, przywiązana do rękojeści szpady lub pałasza oficerskiego. Gdy za czasów saskich oficerowie polskiego autoramentu nie nosili jeszcze mundurów, używali felcechów jako jedynego znaku ich stopnia.] ezüst v. arany, selyemszalag fémrojtokkal a tőr- v. tiszti kard markolatán feder (ném.) féder; rugó, rugózat (sprężyna) federacja [1. państwo powstałe przez połączenie krajów, kantonów, stanów itp., które zachowują autonomię we wszystkich dziedzinach, z wyjątkiem obrony, finansów i polityki zagranicznej; 2. związek stowarzyszeń, organizacji zawodowych, politycznych itp.] (lat.) föderáció [confoederatio], szövetség, szövetkezés; közös központi irányító szervekre épülő államszövetség, amelyben azonban a tagállamok bizonyos ügyekben önkormányzattal bírnak Federacja Związków Zawodowych Pracowników PKP PKP Vasutas Dolgozók Szakszervezeteinek Szövetsége federacja państw államszövetség federacyjny [związany z federacją], -a, -e; federalny, -a, -e (lat.) föderális, föderatív, szövetségi, szövetséges; a föderalizmuson alapuló Federacyjny Klub Parlamentarny (FKP) (ang. The Federated Parliamentary Club) [był koalicyjną grupą posłów skupiającą przedstawicieli: Partii Ludowo- Demokratycznej, Krajowej Partii Emerytów i Rencistów, Polskiej Racji

37 1579 Stanu oraz byłych posłów SLD, PSL i Samoobrony. Klub powstał w wyniku rozpadu w Porozumieniu Kół Parlamentarnych Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego, Partii Ludowo-Demokratycznej oraz Polskiego Bloku Ludowego, którego liderami byli Artur Balazs, Roman Jagieliński i Wojciech Mojzesowicz. Koalicja Federacyjny Klub Parlamentarny rozpadła się w 2004 r. po tym jak zdecydowano o zmianie nazwy klubu na Partia Ludowo-Demokratyczna. Odeszło kilku posłów i liczba członków była zbyt mała aby założyć klub.] (dawno) Föderatív Parlamenti Klub (Lengyelországban) Federal Communications Commission, FCC [odpowiednik polskiej Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, czyli organ odpowiedzialny za regulację przydziału częstotliwości dla stacji radiowych i telewizyjnych.] (ang.) Federal Communications Commission, FCC; az USA Szövetségi Kommunikációs Bizottsága Federal Information Processing Standard (w skrócie FIPS, pl. Federalny standard przetwarzania informacji) [to publicznie ogłaszane standardy federalnego rządu Stanów Zjednoczonych, z których korzystają cywilne agencje rządowe. Organizacją odpowiedzialną za ustalanie standardów FIPS jest Narodowy Instytut Standaryzacji i Technologii.] FIPS Federal Information Processing Standards (Szövetségi Információfeldolgozási Szabvány) federalista (lat.) föderalista; a föderalizmus híve federalizacja [łączenie się państw, kantonów, stanów itp. na zasadach federacji] föderalizáció; föderalizálás federalizm [1. idea organizacji państwa lub społeczeństwa na zasadzie federacji; też: ustrój państwowy oparty na tej zasadzie; 2. dążenie niektórych państw do tworzenia federacji z innymi państwami] (lat.) föderalizmus; szövetségi államrendszer; államnak a föderáció elvén alapuló szervezeti felépítése; föderáció létrehozásáért küzdő mozgalom; irányzat, emely azt hírdette, hogy a társadalmat különálló, önálló termelő-fogyasztó közösségek alapján kell megszervezni federalny, -a, -e [oparty na zasadach federacji, stanowiący federację] föderális; szövetségi, a szövetség tagja, a föderációhoz tartozó Federalna Komisja Łączności (ang. Federal Communications Commission, FCC) [amerykańska agencja regulująca zasady wykorzystania częstotliwości radiowych dla celów związanych z komunikacją. Pierwotnym celem funkcjonowania agencji było zaprowadzenie porządku w dziedzinie komunikacji telegraficznej i radiowej. Z czasem rozszerzono jej kompetencje o radiofonię, telekomunikację i wszystkie formy telewizji.] FCC, Federal Communications Commission (Szövetségi Távközlési/Kommunikációs Bizottság-USA) Fedora (kapelusz) - Indiana Jones Fedora (kapelusz) [typ kapelusza filcowego z rondem z charakterystyczną dla niego wklęsłą fałdą biegnącą pionowo wzdłuż główki. Nazwa pochodzi od głównej bohaterki sztuki francuskiego dramaturga Victoriena Sardou pt. Fedora. Sztuka była po raz pierwszy wystawiona w Stanach Zjednoczonych w 1889 roku, a Sarah Bernhard, grająca główną bohaterkę wystąpiła w kapeluszu tego rodzaju. Stąd też aż do początków XX wieku fedora była kapeluszem damskim, dopiero ok roku została przejęta przez mężczyzn jako część eleganckiego ubioru. Noszona przez Humphreya Bogarta w Casablance i Indianę Jonesa.] kalapfajta fedrować [1. urabiać i wydobywać kopalinę; 2. pot. ciężko pracować] (bányászat) furdancsolni, fúrni fedrunek [urabianie i wydobywanie kopaliny; też: uzyskana kopalina] (bányászat) a kivájt szén feeria [1. bogactwo i różnorodność mieniących się barw, pulsujących świateł lub wibrujących dźwięków; 2. widowisko teatralne oparte na wątkach fantastycznych, posługujące się efektami muzycznymi, świetlnymi itp.] mesejáték, némajáték, tündérjáték, tűzijáték

38 1580 feerycznie mesésen, varázslatosan feeryczny, -a, -e [bajkowy, czarodziejski, mieniący się barwami, światłem; feeryjny], feeryjny, -a, -e mesés, mesebeli, varázs-, tündéri, tündéries fefermincka [mięta (herbata miętowa)] [Słowniczek języka śląskiego] menta, mentatea feflać [mówić głupoty] [Słowniczek języka śląskiego] butaságot beszélni fekalia [odchody ludzkie gromadzące się w kanalizacji i szambach] (lat.) fekália; emberi ürülék, bélsár fekalny, a, -e [związany z kałem] fekáliás fel [Żółć (łac. bilis lub chole lub fel) płynna wydzielina wątroby, jedna z substancji wspomagających soki trawienne] (lat.) fel; az epe orvosi neve; egy sárgás-zöldes alkáli folyadék, melyet a hepatociták választanak ki a májban. Számos faj szervezete az epehólyagban tárolja ezt az anyagot az étkezések közt, majd étkezés alatt a patkóbélbe bocsátja, amivel a zsírok emésztését segíti elő. Színét a bilirubin és biliverdin festékanyagok adják. Fela [zdrobnienie od: Felicja (imię żeńskie)], Felusia a Feliksa beceneve felcech [feldcech (od niem. Feldzeichen) to temblak oficerski (dystynkcyjny) przy broni bocznej zawieszonej przy pendencie. Nazwa ta dotyczy jedynie temblaków noszonych przez oficerów.] katonai csapatjel, hadijelvény felczer [osoba uprawniona do wykonywania prostych zabiegów medycznych], felczerka [kobieta felczer] (ném. Feldscher) felcser (ffi/nő); alacsonyabb képzettségű egyetemet nem végzett orvos; orvossegéd felczer wojskowy (dawno) felcser, tábori sebész, tábori orvos felczerka felcserség (foglalkozás) felczerki, -a, -ie felcserfeldfebel (z niem. Feldwebel) [1. stopień podoficerski w dawnym wojsku polskim; też: podoficer mający ten stopień; 2. feldfebel albo felfeber czyli sierżant starszy najstarszy stopniem podoficer w kompanii piechoty; pod jego władzą znajdowali się wszyscy inni podoficerowie kompanii; odpowiadał mu w jeździe stopień wachmistrza starszego; 3. feldfeber: feldfabel, stopień wojskowy w piechocie równy sierżantowi] (ném.) Feldwebel; (wojsk) őrmester, törzsőrmester, főtörzsőrmester (sierżant; sierżant starszy - najstarszy) feldmarszałek [1. w armii niemieckiej i angielskiej: najwyższy stopień wojskowy; też: osoba mająca ten stopień; 2. w XVI i XVII w.: tytuł dowódcy jazdy używany w armii niemieckiej i angielskiej w czasie wojny; też: dowódca mający ten tytuł] (ném.) Feldmarschall; tábornagy, táborszernagy feldmarszałkowski, -a, -ie tábornagyi, táborszernagyi Felek [zdrobnienie od imienia Felicjan], Felus a Félix beceneve feler [pot. usterka] (tréf.) hiány, hiba; rokkantság, sérülés, fogyatékosság, testi hiba Feletczycy, Peletyci (biegacze) [oni i Cheretczycy, Keretyci stanowili część gwardii przybocznej Dawida. Pochodzili widocznie z Filistynów, a Cheretczycy z wyspy Krety.] Dávid testőrségének tagjai (2 Sám ) felga [obręcz koła samochodu lub roweru, na którą zakłada się oponę] abroncs Felicitos multos habet amicos [Szczęście ma wiele przyjaciół.] (lat.) Felicitos multos habet amicos; Boldog embernek sok a barátja. Felicyta z Rzymu, cs. Muczenica Filicitata (zm. ok. 160 lub 165 w Rzymie) [męczennica chrześcijańska za czasów cesarza Antonina lub Marka Aureliusza, święta Kościoła katolickiego. Prawdopodobnie pierwowzorem Felicyty z Rzymu była Felicyta z Kartaginy, z której legenda uczyniła matkę siedmiu synów i nawiązuje do historii Eleazara oraz śmierci siedmiu braci machabejskich i ich bohaterskiej matki, którzy za czasów Antiocha IV Epifanesa (zm. 164 p.n.e.) ponieśli śmierć męczeńską (4 Księga Machabejska).] római Szent Felicitás vértanúnő Felicyta z Kartaginy, cs. Muczenica Filicitata (zm. 7 marca 202 lub 203 w Kartaginie) [umęczona razem ze św. Perpetuą za panowania Septymiusza Sewera, święta Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, prawosławnego i ormiańskiego.] Karthágói Felicitas [Március 7. *Karthagó, 202/203. március 7. Perpetua és Felicitas, e két fiatal vértanú asszony, kiket -- társaikhoz hasonlóan -- Krisztus szeretete töltött be, a halálig tartó testvéri összetartozás ragyogó példaképét tárja elénk. Ez a magatartás valóság volt az első évszázadok fiatal Egyházában. Az Úr szavainak:,,ti mindnyájan testvérek vagytok'' (Mt 23,8) megfelelően a keresztények kezdettől fogva ebben az egészen új és mély értelemben alkalmazták magukra a testvériség fogalmát. Ebből adódóan a férfi testvér mellett egyenlő jogokkal rendelkezett a nővér, s mint ilyent

39 1581 elismerték és szerették. Ez a kor felfogásához mérten valami hallatlan és minden képzeletet felülmúló dolog volt. Az a fiatal baráti csoport, amelyről most szólunk, e keresztény magatartást oly magától értetődő és emberi módon tette sajátjává, ahogy arra csak az ifjúság képes.] felicytacja [1. daw. życzenie szczęścia; 2. dawniej: powinszowanie] (lat.) felicitáció; üdvözlés, szerencsekívánás felicytować felicitálni; üdvözölni, szerencsét kívánni felicytować się üdvözlik egymást Felicja [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego, żeński odpowiednik imienia Feliks, o tym samym znaczeniu.] Felícia, a Feliksa változata [női név a latin eredetű Félix férfinév női párja. Jelentése: boldog. Rokon név: Lícia.] Felicjan [łacińskie imię męskie, powstałe jako przydomek od imienia Feliks i bliźniacze do niego znaczeniowo. Jego żeńskim odpowiednikiem jest Felicjana. Kościół katolicki notuje licznych świętych o tym imieniu.] Felicián [latin eredetű férfinév. Közvetlenül a Felicianus név rövidülése. Jelentése: boldog. Női párja: Feliciána. Rokon név: Félix. Jelentésénél fogva rokona több férfinév, például a Bódog. Női változata: Felícia.] Felicjana, Felicjanna [żeński odpowiednik imienia Felicjan. Imieniny obchodzi 24 listopada, jako wspomnienie bł. Felicjany (Felicjanny) de Uribe Orbe, karmelitańskiej siostry miłosierdzia.] Feliciána [latin eredetű női név, jelentése: boldog. Férfi párja: Felicián.] felieton (fr. feuilleton - zeszycik, odcinek powieści) [1. krótki utwór publicystyczny; 2. specyficzny rodzaj publicystyki, krótki utwór dziennikarski (prasowy, radiowy, telewizyjny) utrzymany w osobistym tonie, lekki w formie, wyrażający - często skrajnie złośliwie - osobisty punkt widzenia autora. Charakterystyczne jest częste i sprawne "prześlizgiwanie" się po temacie. Gatunek ten wprowadzony został w XIX wieku na łamach francuskiego "Journal des Débats". Felieton jest zwykle umieszczany na stałej kolumnie (tzn. stronie gazety lub czasopisma - stąd po angielsku stały felietonista to columnist), zwanej kolumną felietonową.] (fr.) feuilleton; (dawno) tárca (újságcikk), tárcacikk felietonik [mały felieton] rövid tárca felietonista tárcaíró felietonistyka tárcaírás, tárcaműfaj felietonowo tárca módon felietonowy, -a, -e (hírlapi) tárca- Feliks (łac. felix - łaskawy, szczęśliwy) [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Jego żeński odpowiednik to Feliksa i Felicja. W innych językach na ogół w formie Felix. Dawniej popularne było także jego polskie "tłumaczenie" - Szczęsny.] Félix [latin eredetű férfinév. Jelentése: boldog. Rokon név: Felicián. Jelentésénél fogva rokona több férfinév, például a Bódog.] Feliks (łac. szczęśliwy, wesoły) [mianowany przez rzymskiego cesarza Klaudiusza prokuratorem Judei, gdzie piastował ten urząd w latach Dla zadowolenia Żydów trzymał Pawła w więzieniu przez dwa lata, jak się przypuszcza, z nadzieją otrzymania łapówki od chrześcijan.] FÉLIX (lat.: a szerencsés) ig Júdea római helytartója; második felesége Druzilla, I. Heródes Agrippa leánya volt. Hivatali ideje alatt került Pál fogságba (ApCsel 23,24-24,27). Feliks Edmundowicz Dzierżyński (ros. Феликс Эдмундович Дзержинский; pseudonimy partyjne: Jacek, Jakub, Franek, Astronom, Józef, Domański, zwany Żelaznym Frankiem; ur. 11 września (30 sierpnia według starego stylu) 1877 r., w Dzierżynowie, w Puszczy Nalibockiej - zm. 20 lipca 1926 w Moskwie) [polski i rosyjski działacz socjalistyczny i komunistyczny, szef pierwszych sowieckich organów bezpieczeństwa CzeKa, GPU i OGPU, symbol terroru w rewolucyjnej i porewolucyjnej Rosji.] Feliksz Edmundovics Dzerzsinszkij (lengyelül: Feliks Dzierżyński, oroszul: Феликс Эдмундович Дзержинский) (1877. augusztus 30., Dzerzsinovo július 20., Moszkva) [lengyel származású bolsevik forradalmár, államférfi, később a politikai rendőrség vezetője] Feliks i Regula (zm. ok. 302 w Turicu) [rodzeni bracia, rzymscy żołnierze legendarnej Legii Tebańskiej, męczennicy chrześcijańscy, święci Kościoła katolickiego. Feliks i Regula, razem ze swoim sługą Eksuperancjuszem, są patronami Zurychu.] Szent Félix és Regula [Zürich védőszentjei] Feliks z Sewilli [święty katolicki, męczennik. Żyjący w Sewilli w III-IV wieku hiszpański diakon. Poniósł męczeńską śmierć w obronie wyznawanej religii w czasach prześladowań Dioklecjana. Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 2 maja.] Sevillai szent Félix keresztény vértanú

40 1582 Feliksa a Félix női változata Fellatio [metoda seksu oralnego polegająca na stymulowaniu (pieszczeniu) narządów płciowych partnera - penisa za pomocą ust, warg bądź języka. - Termin fellatio jest określeniem medycznym, jego potocznym określeniem, choć dla niektórych będącym na granicy wulgarności, są sformułowania typu robienie loda i inne, odpowiednikiem fellatio, w którym pieszczona jest kobieta, jest cunnilingus, przy czym fellatio znacznie częściej towarzyszą pieszczoty dłonią niż w przypadku cunnilingus. Natomiast pieszczoty oralne odbytu, zarówno w odniesieniu do partnera jak i partnerki, zwane są anilingus.] fellatio; a latin fellare igéből jön, ami annyit tesz: szopni [1. orális szex körébe tartozik minden olyan szexuális tevékenység, amikor a nemi szerveket szájjal, nyelvvel stb. ingerlik; 2. a leggyakoribb eljárás szerint az aktív fél a szájába veszi a merev pénisz makkját, miközben a kezével ritmikusan simogatja/mozgatja a pénisz többi részét; a herét és a pénisz törzsét is nyalni lehet. A péniszre kifejtett nyomást és dörzsölést gyakran szívó hatással élénkítik.] fellach [rolnik w krajach arabskich] (arab) fellah; főleg egyiptomi szántóvető, paraszt fellem [1. tkanka wtórna okrywająca starsze łodygi, pnie itp., składająca się z martwych komórek; 2. tkanka wtórna wytwarzana przez miazgę korkotwórczą; korek] másodlagos bőrszövet fellow [ang. w krajach anglosaskich: członek towarzystwa naukowego lub członek władz uczelni albo jej wykładowca»] (nag.) fellow; társ, bajtárs, cimbora; (tudomány) valamilyen angol tudományos társaság tagja; (iskolai) az oxfordi v. cambridge-i egyetem elvégzése után ösztöndíjat élvező kutató felonia [niewypełnienie zobowiązań lennych w stosunkach między seniorem a wasalem] (lat.) felonia; hűtlenség (főleg a hűbérúr ellen), hitszegés felonion (gr.) [szata liturgiczna kapłanów, długa i szeroka bez rękawów, z otworem na głowę; wywodzi się z grecko-rzymskiej peleryny podróżnej. Felonion ozdobiony krzyżami nazywał się polistaurion i był od XI w. używany przez patriarchów. Felonion symbolizuje chlamidę, w którą ubrali Chrystusa drwiący z Niego żołnierze i przypomina kapłanom o tym, że podczas nabożeństw przedstawiają samego Chrystusa składającego siebie w ofierze. W felonionach przedstawia się na ikonach świętych biskupów, patriarchów, Ojców Kościoła.] felonion (a gör. phailonesz, 'köpeny' szóból) [a bizánci szertartásban a pap liturgikus ruhája. Elöl a kezek számára nyitott, harangformájú, térdig érő, ujjatlan palást, a hátán kereszttel v. szentképpel díszítve. - Az ókori rómaiak köpenyéből fejlődött ki. Bizáncban 1453-ig, Oro-ban a 18. sz. elejéig pp-ök is viselték. - Latin megfelelője a kazula] felpa (z wlosk. Felpa) [1. rodzaj tkaniny kosmatej jedwabno-wełnianej, lub aksamitu wełnianego. W r naznaczony był podatek jednakowy od aksamitów, atłasów, kitajek i felp (Vol. leg. t. IV, f. 81). Używano felpy na garnirowania do niewieścich sukien zimowych i na kamizelki męskie, a możniejsi podszywali nią płaszcze. 2. tkanina jedwabna z długą okrywą włókienną (od 5 do 8 mm), gładka lub wzorzysta. Podobna do aksamitu, ale o dłuższym włosie. Używana na odzież wierzchnią, kamizelki, podszewki, później na cylindry i kapelusze damskie. 3. tkanina jedwabna lub zmieszana z wełną, podobna do aksamitu, używana w XIX wieku do pokrywania męskich kapeluszy. Miała włos dłuższy niż aksamit, jedwabisty, przygładzony w jedną stronę. 4. tkanina jedwabno-wełniana, miękka podobna do aksamitu, ale z dłuższym, jedwabistym włosem, gładka lub wzorzysta. Stosowana do zdobienia kobiecych sukien zimowych, ocieplania płaszczy i jako materiał na kamizelki męskie. Także do wyrobu kapeluszy. Możni podszywali nią płaszcze. Tkanina na tyle kosztowna, że w Polsce w 1643 roku został na nią nałożony podatek, podobnie jak na aksamity, atłasy i kitajki.] felpa, plüss; selyemből és gyapjúból bársony hasonló anyagból készült szövet feluka, feluga [niewielki statek z żaglami używany dawniej na Morzu Śródziemnym] (haj.) felluka femina ['kobieta'] (lat.) femina; nő femininum [łac., gram. rodzaj żeński] (lat.) femininum; (nyelvtan) nőnem feminista [obrońca (praw) kobiet], feministka [zwolenniczka feminizmu, ruchu dążącego do polit. i społecznego równouprawnienia kobiet] (lat.) feminista (ffi/nő); a feminizmus híve feministyczny, -a, -e [powiązany z feminizmem, opierający się na założeniach feminizmu lub związany z feministami, feministkami]

41 1583 (lat.) feminista; a feminizmuson alapuló, rá jellemző feminizacja [1. zdominowanie jakiejś dziedziny życia przez kobiety; 2. nadawanie czemuś cech żeńskich; 3. pojawienie się zewnętrznych cech żeńskich u mężczyzny] (lat.) feminizáció; nőiesedés, feminizacja zawodu lekarza az orvosi pálya elnőiesedése feminizować [poddawać coś feminizacji] (lat.) feminizálni, nőiesíteni feminizm [1. ruch na rzecz prawnego i społecznego równouprawnienia kobiet; też: ideologia leżąca u podstaw tego ruchu; 2. zjawisko występowania zewnętrznych cech żeńskich u mężczyzn] (lat.) feminizmus; a nők egyenjogúsítására irányuló mozgalom; Angliából kiinduló nőmozgalom: célja a női nem egyenjogúsítása, elsősorban a mesterséges korlátozások megszüntetése, melyek a nőt jogkörében, pályaválasztásában és közéleti tevékenységében akadályozzák; (átv.) nőiesség, nőies jelleg femme fatale [wym. fam fatal] [kobieta tajemnicza, piękna i wyrachowana, przynosząca zgubę zakochanym w niej mężczyznom] femme fatale; a végzet asszonya fenig [1. drobna moneta niemiecka; 2. daw. moneta germańska, potem niemiecka] fillér, garas, pfening (a márka századrésze) fendel [tak nazywano w XVI wieku chorążych w piechocie cudzoziemskiej] (dawno, wojsk) külföldi zsoldos gyalogság zászlósai v. zászlótartóit feniks [Feniks: 1. mit. gr. święty ptak egipski, symbol słońca; 2. gwiazdozbiór nieba południowego; Phoenix (Phe); 3. grupa wysp koralowych na Oceanie Spokojnym, w Polinezji; 4. feniks: palma tropikalna] (gör. phoenix) főnix; mesebeli madár; csodás madár (benu) az egyiptomi mitológiában, a heliopoliszi Nap-templomban rakott fészket, s amely minden ötszáz évben elégeti magát és hamvaiból azonnal újjá is éled; a halhatatlanság és a megújuló élet jelképe; ritkaság, unikum; (növ.) trópusi pálma; (csillagászat) Phoenix fen [ciepły i suchy, porywisty wiatr wiejący od grzbietów górskich ku dolinom] (ném.) főn; leszálló, száraz meleg szél hegyes vidékeken fen [drobna moneta chińska] fen [kínai pénz alapegysége yuan, amely tíz jiao-ból áll, amelyet szintén tíz fen-re oszthatunk] fenacetyn [lek przeciwbólowy, pochodna aniliny, wycofana z użycia ze względu na znaczną toksyczność, zastąpiona przez paracetamol] (gör.) fenacetin; fehér kristályos por, amely borszeszben oldódik (jó lázcsökkentő szer) Fenek (Vulpes zerda) [gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych (Canidae)] sivatagi róka (Vulpes zerda) [a ragadozók (Carnivora) rendjébe és a kutyafélék (Canidae) családjába tartozó faj. A rókák és egyben a kutyafélék családjának legkisebb termetű faja] Fenicja (łac. Phoenicia terra lub Phoenice, z gr. Phoinike; fenickie Bani Kan'an "dzieci Kanaanu") (miejsce palm) [1. starożytna kraina na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, obejmująca tereny dzisiejszego Libanu, zachodniej Syrii i północnego Izraela; 2. państwo semickie nad Morzem Śródziemnym w północnej części Syrii z miastami Tyr i Sydon. Fenicjanie byli żeglarzami, kupcami, uprawiali handel z wieloma krajami nad Morzem Śródziemnym; udawali się także w głąb innych krajów. Mieli kolonie w Afryce, gdzie wybudowali słynne miasto Kartaginę. Byli często zależni od Babilończyków, Persów i Greków, w końcu także i Rzymian. 3. Fenicja, w starożytności kraina na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, leżąca u stóp gór Libanu od góry Karmel na południu, aż po Ras Shamra (okolice Ugarit) na północy (obecnie część Libanu i Syrii).] Fönícia (Phoenicia) (föníciai nyelven: ) [egy ókori civilizáció Kánaán északi részén, mely a mai Libanon nagy részét valamint Izrael, Szíria és Palesztina egyes területeit foglalta magába. A föníciaiak tengeri kereskedelemmel foglalkoztak Kr. e től Kr. e. 300-ig.] fenkuł [1. zob. koper włoski; 2. roślina o białych, mięsistych łodygach, uprawiana jako warzywo] édeskömény Fenkuł włoski, koper włoski, koper słodki. (Foeniculum vulgare Mill.) [gatunek rośliny dwuletniej, czasem byliny, zaliczany do rodziny selerowatych (Apiaceae). Przez część botaników uważany za jedynego

42 1584 przedstawiciela rodzaju fenkuł (Foeniculum Mill.).] édeskömény (Foeniculum vulgare) [az ernyősök (Apiaceae, régebben Umbelliferae) népes családjából a Foeniculum növénynemzetség legelterjedtebb és legismertebb tagja. A növény fűszer és gyógynövény is egyben. Az édeskömény, mint növény a termesztése óta fokozatosan elkülönülő alfajokra osztható, így ide tartozik a közönséges édeskömény (F. vulgare var. vulgare) (közönséges édeskömény), a római édeskömény (F. vulgare var. dulce) és az olasz édeskömény (F. vulgare var. azoricum). Egyéb elnevezése az ánizskapor, a fennel és ismert az olasz neve is a finocchio.] fenol (C 6 H 5 OH) [1. substancja krystaliczna, bezbarwna, o swoistym zapachu, działająca bakteriobójczo; 2. związek organiczny; benzenol, kwas karbolowy; 3. inaczej hydroksybenzen, znany także jako benzenol, kwas karbolowy i karbol (łac. phenolum, carbolum) organiczny związek chemiczny, najprostszy związek z grupy fenoli.] (vegytan) fenol (régi nevén karbolsav) [fenolok: az aromás gyűrűhözközvetlenül kapcsolódó hidroxilcsoportot tartalmazó szénhidrogénszármazékok. Jellegzetes illatú, színtelen, kristályos szilárd anyag, amelyben egy benzolgyűrűhöz egy hidroxilcsoport kapcsolódik. Ez az egyik legegyszerűbb aromás vegyület. A fenolok legegyszerűbb képviselője. (A fenolok olyan hidroxivegyületek, amelyben a hidroxilcsoport közvetlenül aromás gyűrűhöz kapcsolódik.) Képlete C 6 H 5 OH. A karbol név a carbo=szén és az oleum=olaj szavakból ered.] fenole [związki organiczne zawierające grupy hydroksylowe związane bezpośrednio z atomami węgla w pierścieniu aromatycznym (w przeciwieństwie do alkoholi aromatycznych, np. alkoholu benzylowego, w których grupa hydroksylowa przyłączona jest do alkilowego atomu węgla). Wykazują znacznie większą kwasowość niż alkohole i mogą tworzyć z mocnymi zasadami sole, fenolany. Najprostszym fenolem z jedną grupą hydroksylową jest fenol. Wzór ogólny: ArOH, gdzie Ar - grupa arylowa, OH - grupa hydroksylowa] fenolok [a szerves vegyületek egy csoportját alkotják. Olyan hidroxilcsoportot (vagy hidroxilcsoportokat) tartalmazó aromás vegyületek, amelyekben a hidroxilcsoportok közvetlenül az aromás gyűrűhöz kapcsolódnak. A csoport neve a legegyszerűbb ide tartozó vegyület nevéből, a fenoléból ered.] fenoloftaleina (nazwa chemiczna: dihydroksyftalofenon, wzór sumaryczny: C 20 H 14 O 4 ) [1. barwnik syntetyczny w postaci białego proszku, stosowany głównie jako wskaźnik w analizie chemicznej; 2. organiczny związek chemiczny, stosowany głównie jako wskaźnik ph.] (gör.) fenolftalein, (vegytan) a vegyészetben sav-lúgjelzőnek, a gyógyászatban hashajtónak használt fenolszármazék fenolog [osoba zajmująca się fenologią] (gör.) fenológus, flórakutató fenologia [nauka badająca zależności między terminami periodycznych zjawisk w życiu organizmów a sezonowymi zmianami pogodowymi i klimatycznymi; też: te zależności] (gör.) fenológia; a növény- és állatvilág időjárás kiváltotta életmegnyilvánulási változásaival foglalkozó tudományág fenologiczny, -a, -e (gör.) fenológiai fenolowy, -a, -e fenolfenomen [1. rzadkie, niezwykłe zjawisko; 2. osoba wyjątkowa, niezwykle uzdolniona; 3. zjawisko fizyczne lub psychiczne będące przedmiotem poznania doświadczalnego; 4. każdy fakt empiryczny będący punktem wyjścia badań naukowych] (gör.) fenomén; tünet, tünemény, ritka nem mindennapi jelenség; ritka nagy tehetség fenomenalista [zwolennik fenomenalizmu] fenomenalista; a fenomenalizmus követője fenomenalistyczny, -a, -e [dotyczący fenomenalizmu] fenomenalista fenomenalizm, fenomenalizmus [pogląd filozoficzny, według którego dostępne poznaniu są wyłącznie zjawiska, zaś rzeczy lub istota rzeczy są niepoznawalne

43 1585 bądź nie istnieją] (újlat.) fenomenalizmus; E. Husseri filozófiai elmélete, mely a dolgok külső lényegét a tapasztalattól függetlenül vizsgálja; szubjektiv idealista filozófiai irányzat, mely szerint az emberek csak a jelenséget ismerhetik meg, a lényeg azonban hozzáférhetetlen marad [a fenomenológiától megkülönböztetendő ismeretelméleti irányzat, mely szerint az emberi megismerés számára csak a jelenség hozzáférhető, olyannyira, hogy a jelenségeken túl lévő valóság nem is létezik (E. Mach, H. Vaihinger, R. Avenarius és mások) vagy legalábbis nem ismerhető meg (I. Kant, A. Comte, H. Spencer, A. Schopenhauer, E. Hartmann).] fenomenalnie nem mindennapian, tüneményesen, rendkívül, rendkívüli módon fenomenalnie zdolny rendkívül tehetséges fenomenalny, -a, -e [1. niezwykły; 2. odnoszący się do fenomenu] (gör.) fenomenális; ritka, nem mindennapi, tüneményes, rendkívüli, kiváló, csodás, remek fenomenalny apetyt nagyszerű étvágy fenomenolog [specjalista w zakresie fenomenologii] fenomenológia tudósa fenomenologia [kierunek filozoficzny postulujący poznanie empiryczne i ścisły opis zjawisk bezpośrednio danych; też: metoda badawcza w różnych naukach wyrosła z tego kierunku] fenomenológia [phenomenology] [1. kifejezés a phainomenon ( fenomén, szó szerint a megjelenő, a megmutatkozó, a jelenség ) és a logosz ( tan ) görög szavak összetételéből származik.]; E. Husserl és követői hatása alatt álló tudományos és filozófiai módszer. - Kiindulópontja ez az alapszabály: Magukhoz a dolgokhoz! 2. Az egyén szubjektív élményeit és egyedi észleleteit tanulmányozó megközelítés. Az eseményeknek a személy nézőpontjából történő megértését hangsúlyozza a viselkedés vizsgálatával szemben.] fenomenologicznie fenomenológiaian fenomenologiczny, -a, -e [fenomen + lógos nauka ) 1. filoz. związany z fenomenologią odnoszący się do niej. 2. praw. f. teoria prawa teoria zakładająca możliwość intuicyjnego, poprzez dotarcie do istoty rzeczy, tworzenia praw uniwersalnych co do miejsca i czasu ich zastosowania.] fenomenológiai fenoplast [żywica syntetyczna] fenoplaszt; fenolból v. homológjaiból formaldehiddel készült műanyag fenotyp [zespół wszystkich dostrzegalnych cech organizmu będący wynikiem współdziałania czynników dziedzicznych oraz warunków środowiska] (állat) fenotípia; fenotípus [1. élőszervezetek külsőleges, leírható tulajdonságainak összessége; 2. (megjelenési típus) a látható, megfigyelhető tulajdonságok összessége, amelyet a genotípus és a környezeti hatások együttesen határoznak meg.] fenotypowo fenotípiailag fenotypowy, -a, -e fenotípiai fenowy, a, -e főnfenyl [jednowartościowa grupa aromatyczna wywodząca się z benzenu] (vegytan) fenil fenyloketonuria, oligofrenia fenylopirogronowa (PKU z ang. Phenylketonuria) [wrodzona, uwarunkowana genetycznie choroba polegająca na gromadzeniu się w organizmie i toksycznym wpływie aminokwasu - fenyloalaniny (hiperfenyloalaninemia, typ I). U podłoża choroby leży mutacja genu odpowiedzialnego za aktywność enzymu hydroksylazy fenyloalaninowej (PAH), który bierze udział w metabolizmie fenyloalaniny.] fenilketonúria [1. Monogénes örökletes anyagcsere-betegség. Gyermekkorban alkalmazott szigorú diétával a tünetek kifejlődése megelőzhető. Diéta nélkül szellemi visszamaradottságot okoz. 2. egy recesszíven öröklődő genetikai anyagcserezavar. Amennyiben egy gyermek mindkét szülője rendelkezik a fenilalaninhidroxiláz enzim előállításáért felelős gén hibás változatával, és a gyermek mindkét szülőtől ezt a hibás gént örökli, akkor az utódnál fenn fog állni az említett enzim hiánya. Ez az enzim felel a létfontosságú fenil-alanin aminosav lebontásáért a szervezetben. A lebontás elmaradása visszafordíthatatlan idegrendszeri károsodásokhoz vezet.] fenylowy, -a, -e fenil-, feudalizm (śrdw. łac. feudum prawo do rzeczy cudzej, lenno); (dawno) feodalizm [1. system społeczno-gospodarczy w średniowiecznej Europie, w którym istniała zależność wasali od seniorów i chłopów od feudałów; 2. stosunki w jakiejś instytucji lub grupie społecznej polegające na całkowitej zależności osób stojących niżej w hierarchii od tych, które mają władzę; 3. ustrój społeczno-politycznoekonomiczny opierający się na hierarchicznej zależności (wasalności) jednostek pomiędzy sobą, istnieniu podzielonej własności ziemi i poddaństwa chłopów.] feudalizmus (vagy hűbéri rendszer, hűbériség) [olyan társadalmi, jogi, gazdasági és politikai berendezkedés, amely a hűbérurak, vazallusok és szolgák közötti

44 1586 kölcsönös magánjogi kapcsolatok rendszerére épül. Maga a szó a latin feudum (föld) szóból ered] faudalny, -a, -e, feudalistyczny, -a, -e; (dawno) feodalny, -a, -e, feudális, feudalista feralnie szerencsétlenül, baljóslatúan feralny, -a, -e [przynoszący niepowodzenia] szerencsétlen, baljóslatú feralne i szczęśliwe dni [Feralia były to uroczystości pogańskiego Rzymu, na cześć zmarłych (w lutym) odprawiane, podczas których nikt się wówczas nie żenił, spraw ważnych nie rozpoczynał, małżonkowie żyli w rozdzieleniu, świątynie były pozamykane a ołtarze bez ognia i kadzidła.] baljós v. szerencsétlen és szerencsés napok (naptárban) Ferdek a Ferdinánd beceneve Ferdynand [imię męskie pochodzenia germańskiego. Wywodzi się od słów oznaczających "pokój" i "odważny, śmiały" (por. Winand).] Ferdinánd [német eredetű férfinév, jelentése: béke + merész. Női párja: Ferdinanda. Rokon nevek: Fernandó, Nándor.], Nándor [magyar eredetű férfinév. Eredetileg a dunai bolgárokat hívták hasonló módon, keresztnévként a XIX. században terjedt el, valószínűleg a Ferdinánd név magyarosítása miatt.] Ferdynand Magellan (port. Fernão de Magalhães, hiszp. Fernando de Magallanes; ur. wiosną 1480, zm. 27 kwietnia 1521) [żeglarz portugalski w służbie hiszpańskiej, odkrywca i morski podróżnik] Ferdinand Magellan (portugálul: Fernão de Magalhães) (feltehetőleg Porto, 1480 Fülöp-szigetek, április 27.) [portugál felfedező, a Csendes-óceán névadója] Fere in omnibus poenalibus iudiciis et aetati et imprudentiae succuritur [we wszystkich niemal procesach karnych uwzględnia się i wiek i brak doświadczenia.] (lat.) Fere in omnibus poenalibus iudiciis et aetati et imprudentiae succuritur [a tapasztalathiány és a kor szinte valamennyi büntetőeljárásban figyelembevételre kerül] feret, feretka, bukiel, sprzączka [1. do halsbantów złotych używano feretów srebrnych; bywały i ferety złote; 3. sprzączka ozdobna w stroju kobiecym. Używana przede wszystkim do dekoracji alszbantów (rodzaj chustki przewiązanej ciasno pod szyją, spinanej z tyłu). Do alszbantów o barwie złotej przypinano srebrne ferety i odwrotnie. Mikołaj Rej sarkał na rozrzutność i próżność polskich dam, które obwieszały świecidełkami już nie tylko okolice głowy, ale także i nogi: Co owych nastało dziwnych pontalików, feretów, smalcowanych łańcuszków, pstrych bieretków; a snadź już drudzy nie tylko na głowie, ale i na nogach te pontały a te ferety sobie przyprawiają 4. sprzączka w stroju kobiecym, oczywiście ozdobna. Do alszbantów złotych używano sprzączek srebrnych i odwrotnie.] (dawno) ezüst kapocs, csat feretron [1. Kościele katolickim: statua, obraz, ołtarzyk noszone na drążkach w czasie procesji; 2. Feretron (z łac), nosidło, na którem noszono w dawnym Rzymie posągi w czasie tryumfu. Stąd i w kościele tak nazwano obrazy czyli ołtarzyki, zwłaszcza rzeźbione, jakie się na procesjach noszą. Feretrum albo feretron zowie się także katafalk u liturgistów.] körmeneti v. körülhordozható szentkép v. szobor; hodozható oltárkép ferezja [Nazwa pochodzi prawdopodobnie od tureckiego feradże, gdzie oznaczało długie, wierzchnie okrycie kobiet. W języku ukraińskim - ferezija, w staroruskim - fieriez. 1. męski strój wierzchni pochodzenia wschodniego; męskie okrycie wierzchnie, noszone m.in. w Polsce w XVI XVII w.; 2. długi płaszcz noszony dawniej przez kobiety w Turcji; 3. z wyrazu tureckiego feradże i ferradże, oznaczającego w Turcyi suknię zwierzchnią z szerokimi rękawami i z wiszącym z tyłu kołnierzem u kobiet. Turcy zaś wzięli zapewne tę nazwę z greckiego foresia ubiór. Polacy nazywali ferezją suknię zwierzchnią, nie przepasywaną, zwykle barwy czerwonej, noszoną najprzód przez panów, potem i przez ludzi uboższych, naśladujących zwykle mody pańskie. 4. wierzchnia suknia pochodzenia tureckiego, luźna, z wiązaniem sznurowym, zakończona niskim kołnierzykiem, na przedzie stebnowanym ze sznureczka. W Rosji popularna w XVI wieku jako okrycie męskie. Szyta z jedwabnych tkanin tureckich z Brussy i perskich. Stanowiła uroczysty strój bojarów. 5. z początku turecka suknia wierzchnia, długa, nieprzepasana, z szerokimi rękawami, z wiszącym z tyłu kołnierzem. Kobiety tureckie by uchronić się od

45 1587 niedyskretnego wzroku obcych, wychodziły na ulice okryte takim ciemnym płaszczykiem. Od dam tureckich przejęła ferezję polska szlachta XVI i XVII wieku jako szeroki, nieprzepasany męski płaszcz, zwykle kosztowny, czerwony, podbity lisami lub sobolami. Od szlachty zwykłą koleją przeszła do służby dworskiej.] (dawno) a XVI-XVII. sz.-ban viselt felsőkabát v. palást, köpeny; (dawno) török női palást v. köpeny ferezja polska [1. męskie okrycie wierzchnie pochodzenia wschodniego, w formie szerokiego długiego płaszcza, nie przepasanego. Stanowiła część szlacheckiego stroju. Zwykle szyta z czerwonego sukna, podszyta złotogłowiem lub podbijana futrem sobolim, rysim lub lisim. Zwykle noszono ją nie zapięta, tak więc szamerunek z galonów stanowił raczej ozdobę. Od końca XVII spotykana przeważnie jako element stroju ludowego sukienna lub wełniana, zapinana na pętlice, z dekorowanymi rękawami. 2. W Polsce od około połowy XVI wieku ferezji zaczęto używać jako wierzchniego męskiego okrycia do szlacheckiego stroju narodowego. Miała formę obszernego płaszcza, często do kostek, z ciemnego, lub w uroczystej formie, z czerwonego sukna. Podbijano ją futrem lub jedwabną podszewką. Polska ferezja miała niski, stojący kołnierz, luźne rękawy, od przodu szamerowano ją galonami, spełniającymi jednocześnie funkcję zapięcia. Noszono ją nieraz w formie narzuty na ramiona. W końcu XVII wieku, ferezja zaczęła wychodzić z użycia jako strój szlachecki, stając się częścią uroczystego stroju ludowego. Szyta był wówczas z sukna lub innych wełnianych tkanin, zapinana na pętlice, miała dekorowane, luźne rękawy.] (daw) lengyel köpeny ferezja polska ferie [1. okres wolny od zajęć szkolnych, zwłaszcza zimą; 2. u starożytnych Rzymian: dni poświęcone uroczystościom religijnym i odpoczynkowi; 3. (dawno) Ferje, czas przeznaczony sądom na odpoczynek, nazywany także niekiedy interstitium (Vol. leg. t. V i VI f. 490). U Rzymian feriae były dniami świątecznymi, wolnymi od pracy. W języku kościelnym jest to nazwa dni w tygodniu, w Wulgacie w księdze Lewityku kilkakroć powtórzona. Chrześcijanie, zatrzymawszy nazwę soboty i niedzielę nazwawszy dniem pańskim, reszcie dni tygodnia dali nazwę feryj, a to dlatego, że duchowni, zaniechawszy trosk doczesnych, każdodziennie tylko się służbą bożą zajmować powinni. Poniedziałek był tedy ferją 2-gą, wtorek 3-ą, środa 4-tą, czwartek 5-tą, a piątek 6-tą. O zastosowaniu w datach dokumentów ob. Kalendarz.] szünet; (w szkole) szünidő, vakáció, téli, tavaszi szünet, ünnep ferie letnie nyári szünidő v. vakáció ferie parlamentarne országgyűlési szünidő, törvényhozási szünet ferie sądowe törvénykezési szünet ferie szkolne iskolai szünidő v. vakáció ferie świąteczne [ferie szkolne w okresie świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy] ünnepre eső vakáció ferie wiosenne tavaszi szünet ferie zimowe téli szünidő v. vakáció Feriunt summos fulgure montes (Horatius) (lat.) Feriunt summos fulgure montes A hegyek legormát sújtja a villám (Horatius)

46 1588 ferjarz [nazwa protokółu utrzymywanego przez pisarza Trybunału, w który wpisywał on wszystko, co zaszło na posiedzeniu sądu] jegyzőkönyv [ítélőszék v. törvényszék v. bíróság jegyzője által készített jegyzőkönyv, amelyben feljegyeztek mindent, ami a bírósági tárgyalásonb elhangzott] ferlezung czyli apel [wyraz używany w wojsku polskiem oznaczał sprawdzanie obecności żołnierzy po wieczornym capstrzyku przez czytanie imiennej ich listy] (wojsko) appell; sorakozó, kihallgatás, névsorolvasás, gyülekezés, gyülekező ferm 1 [1. (naz. E. Fermi, wybitny fizyk wł. zajmujący się fizyką jądrową, ; s. od n.łc. fermium) chem. s. Fm, pierwiastek chem. o l. at. 100, odkryty w 1953 r., należący do grupy aktynowców, transuranowiec, pierwiastek promieniotwórczy; 2. promieniotwórczy pierwiastek chemiczny; 3. pierwiastek chemiczny o symbolu Fm i liczbie atomowej 100, otrzymywany sztucznie] fermium, mesterségesen előállított radioaktív elem, a transzuránsorozat tagja; rendszáma 100, vegyjele: Fm (E. Fermi olasz fizikus nevéről) ferm 2 (fr. ferme) [1. dekoracja teatralna wyobrażająca np. krajobraz lub zabudowania; 2. teatr. najdalsza od widza część dekoracji teatralnej, która zamyka horyzont sceniczny; 3. część dekoracji stawiana przed horyzontem scenicznym; praktykabl; praktykabel] (fr. ferme) díszlet része ferma [gospodarstwo nastawione na hodowlę zwierząt] tanya, major, telep, farm ferma drobiarska; ferma drobiu baromfitelep; tyúkfarm ferma szwajcarska tehenészet, tejgazdaság férmail férmail [zapięcie w formie broszy używane od XI w. Początkowo w kształcie kolistej tarczy z motywem orłów według wzorów bizantyńskich, wykonane w technice barwnej emalii komórkowej i filigranu. Od XIII wieku miała formę czteroliścia lub tarczy heraldycznej z kamieniami.] (daw) bross-szerű kapocs, csat ferman, firman [rozporządzenie sułtana tureckiego, wielkiego wezyra lub szacha perskiego] (perzsa) fermán; a szultán aláírásával ellátott parancs v. rendelet fermata [znak graficzny nad nutą lub pauzą, przedłużający dowolnie czas ich trwania; też: przedłużenie czasu wykonania danej nuty lub pauzy] (ol.) fermata; (zene) orgonapont, nyugvópont, jel a kitartásra egy kottánál; korona ferment [1. niepokój, zamieszanie; 2. zob. enzym] (lat.) fermentum, enzim; (átv.) erjedés, forrongás, elégedetlenség, nyugtalanság; (átv.) csíran, erjesztő tényező ferment niezgodny a viszály csírája v. magva ferment polityczny politikai nyugtalanság fermentacja [proces rozpadu substancji organicznych spowodowany działaniem enzymów wytwarzanych przez mikroorganizmy] (lat.) fermentatio, fermentáció, erjedés, erjesztés, érlelés, élesztés; kémiai folyamat, melynél élő v. élettelen werjesztők szerves anyagokat egyszerűbb vegyületekre bontanak fermentacja alkoholowa [beztlenowy, enzymatyczny rozkład cukrów na etanol i dwutlenek węgla] alkoholos fermentáció; alkoholos erjedés, szeszes erjedés [az élesztő gombák a cukrot alkoholra és szénsavra bontják] fermentacja masłowa [beztlenowy proces przetwarzania cukrów na kwas masłowy, dwutlenek węgla i wodór] vajfermentáció fermentacja mlekowa [beztlenowy proces rozkładu cukrów prostych na kwas mlekowy] tejfermentáció fermentacja octowa [proces utleniania alkoholu etylowego na kwas octowy] ecetesedés, ecetes erjesztés fermentacja pienista zajos erjedés fermentacja spirytusowa szeszerjesztés fermentacja tytoniu dohányfermentálás, a dohány gyári érlelése; eljárás a dohány minőségének javítására és a nikotintartalom csökkentésére fermentacyjny, -a, -e erjesztő, erjedési, élesztési, élesztés-; erjedésfermentować [ulegać fermentacji lub powodować fermentację] erjedni, forrni (bor); (átv.) forrongani, nyugtalankodni fermentownia [zakład przemysłowy lub pomieszczenie, w którym odbywa się fermentowanie] erjesztőpince

47 1589 fermer [posiadacz farmy; farmer] farmer fermerski, -a, -ie farmerfermoar [1. damski klejnocik do sczepiania sznurów pereł lub łańcuszków. W fermoarze można osadzić było na wierzchu drogocenny kamień, a w środku pukiel włosów lub inną równie drogocenną pamiątkę. 2. rodzaj zapięcia w formie małego klejnotu. Służył do łączenia sznurów pereł albo łańcuszków. Bywało, iż dla ozdoby osadzano w nim jeszcze na wierzchu drogocenny kamień. W środku można było przechowywać pukiel włosów ukochanego, lub inną pamiątkę. Stanowił element biżuterii kobiecej.] (daw) cipzár feroce (wym. ferocze) = dziko; namiętnie; określenie wykonawcze (ol.) feroce; vadul, hevesen feromon [wonna wydzielina specjalnych gruczołów, służąca m.in. do wabienia osobników płci przeciwnej] feromon [az emberi mirigyváladékban lévő hatóanyagok, melyek, pl. azonosító ill. szexuális csalogatóanyagként szolgálnak] feromonowy, feromonalny, -a, -e feromonfermowy, -a, -e farm-, majorsági ferować [1. orzekać, wyrokować, postanawiać (dziś zwykle w wyrażeniu: ferować wyroki); 2. dawniej: nadawać, ofiarowywać] ítélni, döntést hozni, határozni, megerősítani ferować komu przysiegę esküt tenni le vki kezébe ferować wyrok ítéletetz hírdetni v. mondani; határozatot hozni ferowanie ítélet, megítélés, elhatározás, döntés, megerősítés; adományozás, ajéndékozás, feláldozás FERRO- [łac. ferrum 'żelazo'.w złożeniach: żelazo; zawierający żelazo, żelazny; chem. związek żelaza] (lat.) ferro-; vas-; a két vegyértékű vasat tartalmazó vegyületek nevének előtagja ferromagnetyczny, -a, -e ferromágneses ferromagnetyk [ciało o bardzo silnych właściwościach magnetycznych] ferromágnes ferromangan [stop żelaza i manganu stosowany w metalurgii przy wytopie stali] (lat.) ferromangán; 50 %-nál több mangánt tartalmazó, szénben dús vasötvözet ferrotypia (z łac. ferrum - żelazo) [1. technika otrzymywania obrazów fotograficznych; 2. dawna fotograficzna technika pozytywowa, pozwalająca uzyskać tylko jeden oryginalny obraz] ferrotípia egy fotográfiában használt direktpozitív képrögzítési eljárás. Szokták amerikai gyorsfényképnek, vagy akárcsak az ambrotípiát, melanotípiának is nevezni. ferrum [łacińska nazwa żelaza] (lat.) ferrum (Fe); vas (żelazo) ferryt [1. minerał o barwie stalowoszarej, silnie magnetyczny; 2. półprzewodnik wykazujący ferromagnetyzm; 3. roztwór stały węgla w żelazie, składnik strukturalny stali i żeliw] (kohászat) ferrit; vas szövetelem; az acél és az öntöttvas egyik, színvasból álló szerkezeti alkotórésze ferrytowy, -a, -e ferritferszalung [zob. arbajtancug; kombinezon, ubranie robocze] [Słowniczek języka śląskiego] munkaruha fertig (koniec) [Słowniczek języka śląskiego] (ném.) fertig; kész Fertilior seges est alienis semper in agris, vicinumque pecus grandius uber habet - Fertilior seges est alienis semper in agris, vicinumque pecus grandius uber habet; Más szántóján mindig dúsabb a vetés, s duzzadtabb a tőgye a szomszéd nyájának (Ovidius) fertilizacja (zob. zapłodnienie) fertilizáció; (biol) megtermékenyítés ferton inaczej wiardunek [1. dawna moneta polska równa wartością czwartej części grzywny; 2. ze staroniemieckiego Vierdung, oznacza czwartą część grzywny, że zaś grzywna liczalna miała w Polsce groszy 48, ferton zatem czyli wiardunek oznaczał groszy 12. U nas wiardunek, lubo często wspominany, gdy mowa o karach sądowych lub podatkach, był jednak tylko monetą liczalną.] (ném.) verdung [a német régi nyelvi vierding, vierdung megfelelője jelentése pedig valamilyen súly-, illetve űrmérték negyedrésze, legfőképpen a fonté]; (dawno) régi lengyel pénzegység, különböző értékekben fertycznie ügyesen, frissen, fürgén, elevenen, élénken

48 1590 fertyczny, -a, -e [ruchliwy, zwinny i zręczny] ügyes, friss, fürge, eleven, élénk, szemfüles; tűzrőlpattant fertyczna dziewczyna fürge kislány fertylność (płodność) (lat.) fertilitás, termékenység [adott időpontban mérhető reproduktív potenciál. Fertilis az élőlény, amely termékenyítőképes vagy megtermékenyíthető.] fertylny, -a, -e (płodny) (lat.) fertilis; termékeny Ferula galbaniflua Gyantás husáng (Ferula galbaniflua) fervet opus [łac., praca wre. - z Wergiliusza (Georgiki, 4, 169); o pszczołach.] (lat.) fervet opus; divatjában vagyon a munka (Vergilius, Aeneis I, 435) ferwor [1. stan uniesienia; 2. pot. zamęt, bałagan] buzgalom, szorgalom, hevesség, indulatosság fest [silnie, pewnie, bardzo] [Słowniczek języka śląskiego] erősen, biztosan, nagyon Festina lente [Spiesz się powoli (Swetoniusz)] - Lassan járj, tovább érsz! (Suetonius) festiuo (wym. festiwo) = uroczyście (ol.) festivo v. festivamente (olasz zenei műszó); ünnepélyesen, diszesen festiwal [impreza artystyczna, często cykliczna, połączona z konkursem] (ang.-lat.) fesztivál; ünnepi játékok, ünnepély, seregszemle festiwal filmów, festiwal filmowy filmfesztivál festiwal muzyczny zeneünnepély, zenei fesztivál festiwal piosenki dalfesztivál festiwal sztuki teatralnej színházművészeti fesztivál festiwal teatralny színházi ünnepély festiwalowy, -a, -e fesztiválfeston [1. zwieszające się malowniczo gałęzie, kwiaty, liście rosnące naturalnie lub uplecione w girlandę; też: upięta w ten sposób tkanina; 2. motyw dekoracyjny w formie podwieszonej girlandy lub draperii] (építészet) feszton, girland; füzér; virágtekervény, lombfüzér, virágfüzér, girland festonowy, -a, -e lombfüzér-, virágfüzérfestony nad bramą tryumfalną virágfüzérek a diadalkapun Festus (wesoły), Porcjusz [żył w czasach Nerona, przez którego był mianowany prokuratorem Judei w roku 60. Nie słuchał namowy Żydów, którzy domagali się odstawienia Pawła do Jerozolimy, ale chciał, by Paweł był spalony w Cezarei. Wysłuchał Pawła w obecności Agrypy.] FESTUS v. PORCIUS FESTUS (a derűs, ünnepélyes; vadkan). [Júdea római helytartója, aki elődjét, Félixet követte tisztségében (ApCsel 24,27). Vezette Pál apostol kihallgatását, és jelen volt, amikor Pál II. Heródes (6) Agrippa előtt védőbeszédét elmondta (ApCsel 24,27-26,32). Amikor Pál a császárhoz, mint legfőbb bíróhoz fellebbezett, Festus Rómába küldte. Nem tudjuk pontosan, mikor lett Festus Júdea helytartója, valószínűleg körül; hivatalában halt meg 62-ben] festyn [zabawa urządzana pod gołym niebem dla większej liczby osób] ünnepély festyn ludowy népünnepély festynowy, -a, -e ünnepélyi fet [smalec, tłuszcz] [Słowniczek języka śląskiego] zsír, olvasztott disznózsír v. sertészsír feta [wystawne przyjęcie organizowane na czyjąś cześć lub z jakiejś okazji] (tréf.) ünnepi lakoma, vendégség, lakzi, ünnepség feta [biały, kleisty, bardzo słony ser] fehér, ragadós, nagyon sós sajt fetor [odrażająca woń] bűz, rossz szag fetor zgnilizny rodhadt bűz fetować [świętować] (elvult) megvendégelni, jól tartani, lakomázni, lagzit csapni fetysz [1. w religiach pierwotnych: przedmiot, któremu przypisywano siłę magiczną; 2. przedmiot mający przynosić szczęście; 3. przedmiot, dzięki któremu fetyszysta zaspokaja popęd płciowy] (ang.) fetis v. fétis; bálvány, talizmán, istenszobor, jelkép a vadnépeknél; (polinéz) Bálványkép vagy bármely tárgy, amelynek varázserőt tulajdonítanak; természetfeletti erejűnek hitt, vallásos tiszteletben álló tárgy, bálvány; szerencsét hozó, bajtól megóvó tárgyacska; vmilyen tárgy, jelenség, amelynek túlzott jelentőséget tulajdonítanak, szinte babonásan tisztelnek; érthetetlennek, (átv.) megváltoztathatatlannak vélt dolog fetysz towarowy árufétis fetyszysta [1. ktoś, kto otacza przedmioty i zjawiska irracjonalnym kultem, 2. ktoś, kto zaspokaja popęd płciowy przez oglądanie lub dotykanie przedmiotów]; fetyszystka [1. kobieta, która otacza jakieś przedmioty i zjawiska irracjonalnym kultem; 2. kobieta, która zaspokaja popęd płciowy przez oglądanie lub dotykanie przedmiotów] fétisekben v. varázserőben hívő (ffi/nő) fetyszyzacja [otaczanie jakichś przedmiotów i zjawisk irracjonalnym kultem] fétisizálás, fétisizáció fetyszyzm [1. kult fetyszy występujący w wielu religiach pierwotnych; 2. skłonność do otaczania przedmiotów i zjawisk

49 1591 irracjonalnym kultem; 3. zaspokajanie popędu płciowego przez oglądanie lub dotykanie przedmiotów należących do kogoś] (portug.-lat., ang.) fetisizmus; bálványimádás; fétisek vallásos tisztelete, a dolgok és tárgyak felruházása titokzatos, természetfeletti erővel fetyszyzm kapitału tőkefetisizmus fetyszyzm pieniężny pénzfetisizmus fetyszyzm towarowy árufetisizmus; az árunak természetfeleti tulajdonságokkal való felruházása, a termelési viszonyok eldologiasodása fetyszyzować [odnosić się do czegoś jak do fetysza, z bezkrytycznym uwielbieniem, respektem] (portug., fr., ném.) fetisizálni; fétissé avatni, fétisként tisztelni v. kezelni; minden más fölé helyezni; érinthetetlennek, megtámadhatatlannak nyilvánítani, ilyenként kezelni feudalizacja [wprowadzanie w jakieś dziedziny życia stosunków zależności feudalnej] (lat.) feudalizálás, feudalizáció; a hűbéri rendszer bevezetése feudalizm [1. system społeczno-gospodarczy w średniowiecznej Europie, w którym istniała zależność wasali od seniorów i chłopów od feudałów; 2. stosunki w jakiejś instytucji lub grupie społecznej polegające na całkowitej zależności osób stojących niżej w hierarchii od tych, które mają władzę] (lat.) feudalizmus; hűbériség, hűbéri társadalom v. társadalom feudalizm w Polsce (dawno) feudalizmus v. hűbériség Lengyelországban feudalnie (lat.) feudálisan, hűbérien feudalny, -a, -e [odnoszący się do feudalizmu, właściwy feudalizmowi]; feudalistyczny, - a, -e [związany z feudalizmem] (lat.) feudális, hűbéri feudał [właściciel ziemski w epoce feudalizmu] feudális úr feudum [zob. lenno w zn. 1.] (lat.) feudum; a hűbéri birtok fez [1. męskie nakrycie głowy noszone w krajach muzułmańskich; 2. nakrycie głowy, którego kształt przypomina ścięty stożek; zazwyczaj z frędzlem. Produkowany z wełnianych dzianin, które są spilśniane i nabierają kształtu. Fez cieszy się popularnością na Bliskim Wschodzie, szczególnie w Turcji, Albanii i Grecji. Nazwa pochodzi od marokańskiego miasta Fezu. 3. stożkowe nakrycie głowy o płasko zakończonej główce. Produkowane z filcu i ozdobione zwisającym ze środka czapki frędzlem. Noszony przede wszystkim przez muzułmanów na Bliskim Wschodzie. Produkowany od XVIII wieku w mieście Fez w Maroku stąd nazwa] fez; csonkakúp alakú, vörös gyapjúanyagból készült török föveg [1. Csonkakúp formájú fejfedő, rendszerint bojttal. Kötött gyapjúkelméből készül, amit nemezelnek és formáznak. Különösen Törökországban, Albániában és Görögországban népszerű viselet. A marokkói Fez városáról kapta a nevét. 2. A Közel-Keleten, Törökországban, az arab államokban, Cipruson, Albániában és Görögországban viselt vörös, filc fejfedő. A női fezt gyönggyel, arannyal díszítik, a férfiakén fekete, vagy kék bojt van] FHSS z ang. Frequency-hopping spread spectrum, [jest metodą rozpraszania widma w systemach szerokopasmowych. W tłumaczeniu wprost jest to skakanie sygnału po częstotliwościach w kolejnych odstępach czasu, w dostępnym widmie (paśmie). Można wyróżnić dwie podstawowe odmiany: F-FHSS (fast-) i S- FHSS (slow-fhss). W wersji F-FHSS zmiana częstotliwości następuje kilkukrotnie w czasie trwanie bitu. W wersji S-FHSS czas trwania bitu jest krótszy (lub równy) czasowi przebywania na danej częstotliwości. Przykładem może być tutaj sieć GSM, która może wykorzystywać FHSS do zmniejszenia ryzyka zakłócania sygnału transmitowanego pomiędzy nadawcą a stacją bazową (BTS).] FHSS Frequency Hopping Spread Spectrum (frekvenciaugrásos szórási spektrum) fi! [wykrzyknik wyrażający podziw, uznanie lub niedowierzanie] ugyan; bah! (a megvetés kifejezésekben) fi! też mi coś! ugyan, mi az nekem! fiakier [1. daw. dorożka; 2. daw. dorożkarz] (fr. fiacre) fiáker, kétlovas bérkocsi; fiákeres (az első fiákerek Szent Fiacrius templom mellett állomásoztak) fiakierski, -a, -ie fiáker-, fiákeres fiala [1. naczynie ceramiczne używane w starożytnej Grecji do picia i do celów kultowych; 2. zob. pinakiel] fiále; ókori görög agyagedény; (pinakiel) fiatorony, a gót építészet jellemző motívuma, a külső homlokzati támpillérek leterhelését szolgáló kis hegyes tornyocska

50 1592 fiasko [niepowodzenie; przedsięwzięcie zakończone niepowodzeniem, nieudanie się czegoś; krach, klapa, klops] (ol. fiasco) fiaskó; 1. palack; 2. kudarc, bukás, balsiker, felsülés fiat [1. łaciński przekład hebrajskiego: amen; "niech się stanie!"; 2. samochód marki Fiat] (lat.) fiat, legyen!, történjék meg!, végrehajtandó! (a középkor végén a királyi aláírás melletta jóváhagyás kifejezése); Fiat márkájú autó FIAT [1. włoska firma motoryzacyjna: Fabbrica Italiana Automobili Torino; 2. firma motoryzacyjna i marka samochodów tej firmy] Fiat (olasz autómárka); Fiat (az autó neve) [Fabbrica Italiana Automobili Torino] fiat iustitia pereat mundus a. Fiat iustitia et pereat mundus (sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat) [1. Niech stanie się sprawiedliwość, choćby miał zginąć świat. 2. sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat. To rozpowszechnione tłumaczenie, wyrażające ideę fanatyków sprawiedliwości, przyjęło się od XVI wieku, ale sugeruje się niekiedy inne jeszcze rozumienie tej sentencji: musi nastąpić sprawiedliwość i przezwyciężyć pychę wielkich tego świata. 3. przypisywane świętemu Augustynowi albo cesarzowi Ferdynandowi I] fiat iustitia pereat mundus; legyen igazság, még ha belepusztul is a világ Fiber optic cable (kabel światłowodowy) [możliwiają przenoszenie sygnałów o wyższych częstotliwościach spektrum elektromagnetycznego: światła. Kable światłowodowe dostarczane są w różnych kształtach, rozmiarach i częstotliwościach znamionowych.] (ang.) Fiber optic cable; fénykábel fibra, fibr [1. sztuczna skóra otrzymywana z nieklejonego papieru poddanego specjalnej obróbce; 2. daw. włókno mięśniowe; 3. daw. nerw] (ném.) fiber; savakkal, oldatokkal kezelt papírrétegekből összesajtolt anyag utazótáskák és dobozok készítésére; (lat.) fibra; rost, szál fibra postganglionica a. mięśniowe fibra postganglionica (postganglionaris) posztganglionáris rost; a vegetatív ganglion utáni rost (pl. szimpatikus posztganglionáris rost) fibra wulkanizowana vulkánfiberlemez fibroina [białko będące podstawowym składnikiem włókien jedwabiu naturalnego] fibroin; közönéges oldószerekben oldhatatlan egyszerű fehérje, a hernyóselyem fő alkotórésze (fehérje léncokból áll) fibroinowy, -a, -e fibroinfibrolit [1. minerał krzemowy, pilśniowe skupienie silimanitu; 2. prasowane płyty ze sklejonych wiórów drzewnych] fibrolit; (ásv., sillimanit, bucholcit), némely kristályos palában mint gnajsz, csillámpala, vagy granulitban akcesszorikus elegyrészként tűs kristályu halmazokat képez. Vegyi összetétele Al 2 O 3 SiO 2 (aluminiumszubszilikát, SiO 2 = 36,8Al 2 O 3 = 63,2). Szine szürkésbarna, szürkészöld, halavány olivazöld, üvegfényü. K Töm. 3,23-3,24. A kőkorszakban a F.-ból szerszámokat is készítettek. fibrosus [łac. np. annulus fibrosus] (lat.)fibrosus v. fibrillosus; rostos. fibrowy, -a, -e (ném.) fiberfibrylacja fibrilláció (fibrillatio); az izomrostok önkéntelen, rövid ideig tartó összehúzódása fibrylacja mięśnia sercowego szívizom fibrillációja fibryna (włóknik) [białko proste (budują je wyłącznie aminokwasy), białko fibrylarne (o długich, nitkowatych cząsteczkach tworzących włókna), wytrącające się z osocza krwi podczas procesu krzepnięcia krwi. Tworzy rusztowanie skrzepu krwi. Powstaje z fibrynogenu w wyniku działania trombiny.] (lat.) fibrin, vérrostanyag [1. a vér megalvadásakor keletkezik; a tiszta fibrin fehér, rostos, rugalmas anyag; rostanyag; 2. rostos fehérje, amely véralvadáskor fibrinogénből keletkezik trombin hatására] fibrynogen (I czynnik krzepnięcia) [białko osocza krwi wytwarzane w wątrobie, angażowane w końcowej fazie procesu krzepnięcia i przekształcane w białko fibrylarne fibrynę (włóknik), współtworzącą skrzep krwi. Fibrynogen łącząc się z receptorami GpIIb/IIIa powoduje agregację aktywowanych trombocytów. Jest zaliczany do białek ostrej fazy] fibrinogén; a vérplazmában lévő nagy molekulatömegű labilis fehérje fibula [1. ozdobna zapinka z brązu, używana od epoki brązu do średniowiecza; 2. ozdobna zapinka z brązu, służąca dawniej do spinania szat; 3. w anatomii: kość strzałkowa, jedna z dwóch kości goleniowych; strzałka; 4. ozdobna metalowa zapinka znana już w epoce brązu. Kształtem zbliżona nieco do współczesnej agrafki. Spinano nią szaty (np. greckie chlamidy czy rzymskie płaszcze), zwykle na ramieniu, ale też na piersiach czy pod brodą. Wykonywane z

51 1593 brązu lub metali szlachetnych] (lat.) fibula, I 1. csat, kapocs, tű; kapcsolótű a ruhák összekapcsolására [1. másként (tűs) ruhakapocs, mellyel az ókorban általában a felsőruhát tűzték össze a vállon. Nem csak a Római Birodalomban volt elterjedt, használták már a kelták, ill. a germán törzsek tagjai is, ahol egyfajta rangjelző szerepe is lehetett. A fibula szó eredeti jelentése megerősítésre, összekapcsolásra szolgáló eszköz, lásd Caesar Rajnán való hídveretését. Formájuk, díszítésük időben és térben változatos, a régészetben használt tipológiájuk fokozatosan finomodott. Az európai fibulaformák meghatározására és keltezésükre nagy hatással volt Oscar Almgren úttörő munkája. 2. Dísztű, a legrégibb ékszerek egyike, mellyel a görögök és a rómaiak a ruhát tűzték össze]; II (bonctan) az egyik lábszárcsont; szárkapocscsont (fibula) [a lábszár külső (laterális) oldalán elhelyezkedő karcsú, pálca alakú csont. Két vége bunkószerűen megvastagodott, alsó végén lévő megvastagodás a külső bokanyúlványban folytatódik. Felső megvastagodott vége feszes ízülettel kapcsolódik a sípcsonthoz.] fichu [biała kwadratowa chusta złożona po przekątnej, okrywająca ramiona i szyję. Noszona przez kobiety. Popularna we Francji w latach 80 XVIII wieku jako okrycie wierzchnie, a także zasłona dla coraz bardziej odsłanianego dekoltu. Dla ozdoby wpinano w fichu broszę sporych rozmiarów, często z wprawioną w nią kameą.] fehér, négyszögletes vállkendő Elizabeth Sewall Salisbury ficować [cerować] [Słowniczek języka śląskiego] stoppolni, varrni; foltozni, beszőni Fidei defensor (z łaciny obrońca wiary ; ang. Defender of the Faith) [tytuł nadany w 1521 roku przez papieża Leona X, angielskiemu królowi Henrykowi VIII za pamflet przeciwko Marcinowi Lutrowi Assertio Septem Sacramentorum, noszony odtąd przez monarchów angielskich, potem brytyjskich, do dnia dzisiejszego.] - Defensor fidei (lat. 'a hit védnöke') [VIII. Henrik angol király megtisztelő címe, melyet X. Leó pápa X. 11: adományozott neki Luther tanítása ellen írt Assertio VII Sacramentorum c. művéért. Az angol parlament 1544: a címet a trónon örökletessé tette. A Defensor fidei D. F. monogramként a király címerben s az angliai arany, ezüst és réz pénzérméken a 20. sz. közepéig megmaradt.] fideista [wyznawca fideizmu] (lat.) fideista; a fideizmus híve, követője fideistyczny, -a, -e [wywodzący się z fideizmu, dotyczący fideizmu] (lat.) fideista; a fideizmussal kapcsolatos, rá vonatkozó fideizm [pogląd uznający prymat wiary i objawienia nad rozumem i twierdzeniami naukowymi] (lat.) fideizmus; a hitet tudománynál többre becsülő és előnyben részesítő felfogás; (rel.) múlt század végi teológiai irányzat, amely szerint egyedül a szívbeli odaadás kell az üdvősséghez, de nem a hitigazságok ésszerű megismerése [Az a nézet, amely szerint a hit igazságait csupán hinni lehet, megismerni azonban nem.] fidejussio [była to nazwa rękojmi słownej czyli poręczenia danego nie na piśmie, ale słowami, które miało swoją moc czyli trwało tylko rok jeden i niedziel 6.] fidejussio; kezesség fidelis [dawniej: powiernik, zausznik] (lat.) fidelis; hűséges, vidám, kedélyes, jókedvű Fidelis [imię męskie] Fidél [latin eredetű férfinév, jelentése: hűséges. Női változata: Fidélia.] fidelitas (zob. wierność) (lat.) fidelitas; hűség fidelitas gratia fidelitatis [fidelitas grati-a fidelitatis] [z łaciny: wierność nagradza się sama] (lat.) fidelitas gratia fidelitatis; hűség jutalma a hűség fides (zob. wiara) (lat.) fides; hit fides explicita; az a hit, amely ismeretté mélyíti el a puszta elhívást fides infusa; a beplántált hit, amely szeretet nélkül csak fides mortua seu informis; vagyis holt és alaktalan hit, puszta igaznak tartás

52 1594 fides caritate formata (Ga 5,6); a szeretet által teljességre jutott élő hit -r.kat tanítás szerint. [ Bo w Chrystusie Jezusie ani obrzezanie, ani nieobrzezanie nic nie znaczy, lecz wiara, która jest czynna w miłości. (Gal. 5:6) = Krisztus Jézusban ugyanis nem az számít, hogy valaki körülmetélt vagy körülmetéletlen, hanem csak a hit, amely a szeretetben teljesedik ki. (Gal. 5,6] fides historica (wiara religijna) fides historica; a megváltás történeti tényeinek elfogadása, igaznak tartása. Fides facit fidem [Ufność rodzi ufność.] (lat.) Fides facit fidem; Bizalom bizalmat szül. fides implicita [(łac.), wiara w jedną prawdę, w której się mieszczą inne prawdy; w odróżnieniu od f. explicita, wiary w poszczególne prawdy, oddzielnie wzięte, w które Kościół wierzyć nakazuje.] fides implicita; az egyszerű hit, amely elfogadja és igaznak tartja az egyházi tanítást anélkül, hogy mélyebb ismeretre jutna. fides, qua creditur [Przyjęcie objawionej prawdy ("fidesquae creditur", wiara w swym wymiarze przedmiotowym) łączy się zatem w akcie wiary zwolnym podporządkowaniem się łasce i z zaufaniem Bożym obietnicom ("fides qua creditur", wiara w swoim aspekcie spotkania osobowego i podmiotowego powierzenia się Bogu). ] FIDES QUAE CREDITUR; 1. a hit, amellyel hiszünk, tehát maga a hit; 2. a hit, amit hiszünk, tehát a hit tartalma; 3. a hit tartalma, az, amit hiszünk; 4. a hit, amellyel hiszünk, hitünk tárgyát megragadjuk. FIDNET (Federal Intrusion Detection Network) [system monitoringu komputerowego opracowany przez amerykańskie FBI (Federal Bureau of Investigation), służący do ochrony instytucji rządowych i prywatnych sieci komputerowych przed atakami terrorystycznymi lub wrogimi działaniami innych państw.] FIDNET (Federal Intrusion Detection Network) [az FBI által kidolgozott számítógépellenőrző rendszer] FidoNet [amatorska sieć komputerowa łącząca BBS-y na całym świecie. Sieć ta jest oparta na zwykłych liniach telefonicznych i modemach. BBS-y należące do tej sieci działają w zasadzie zupełnie niezależnie, a sieć służy głównie do wymiany wiadomości między BBS-ami.] FidoNet [1. az első, és a napjainkig létezett legnagyobb elektronikus amatőr üzenet- és file-továbbító hálózat, mely az Internet elterjedése előtt biztosított világméretű, alacsony költségű elektronikus levelezést és adattovábbítást. A hálózat pontjait BBS rendszerek alkotják. A FidoNetet 1984-ben Tom Jennings alapította a kaliforniai San Franciscóban azért, hogy az általa fejlesztett Fido BBS szoftverek számára lehetővé tegye az egymás közötti kommunikációt. Ahogy ez a hálózat növekedett, más BBS programok is használni kezdték ugyanezen protokollt, és így egyre többen kapcsolódtak a hálózathoz. A BBS rendszereket telefonos modemek kötötték össze, melyek batch (kötegelt) feldolgozási módban továbbították az adatokat. Az eredeti Fido BBS szoftver napjainkban már nem használható a év dátumproblémája miatt, ami számos egyéb FidoNetes programot is érintett (mint például az elterjedt BlueWave üzenetolvasót). Sok esetben a BBS programok szerzői is abbahagyták programjaik fejlesztését és így azokat nem volt, aki kijavítsa. Számos új program és szabványmódosítás keletkezett azóta, ezért a hálózat még napjainkban is működőképes, részben az internetet használva átviteli közegnek. 2. elsősorban PC-ken mûködő, telefonos BBS-ek világméretû hálózata, levelező csoportokat is üzemeltet (echomail)] fiducia (od łac. fides - wiara, zaufanie) - fiducja, umowa powiernicza; kontrakt powiernictwa, powiernictwo [1. W prawie rzymskim fiducja była kontraktem realnym, dwustronnie zobowiązującym, niezupełnym, który polegał na przeniesieniu własności określonej rzeczy na powiernika (fiducjariusza), przy czym powiernik zobowiązywał się postępować z rzeczą w określony sposób oraz przenieść z powrotem - w oznaczonych okolicznościach - własność tej rzeczy na powierzającego. Nazwa kontraktu pochodzi od wzajemnego zaufania (fides) kontrahentów, na którym opierało się porozumienie stron umowy. 2. umowa, na podstawie której odbiorca rzeczy uzyskujący na niej własność zobowiązuje się przenieść z powrotem własność na pozbywcę rzeczy w określonych okolicznościach.] (lat.) fiducia; hit, bizodalom, hűség; hűségre bízás [Olyan szerződés, a melynél a dolgot ünnepélyes adásvevés (mancipatio) mellett átadta az egyik fél, a másik fél pedig annak visszaadását (remancipatio) a maga hűségére (fides) igérte. Használták ezt a haszonkölcsönbe adásnál (pactum fiduciae cum amico) és az elzálogosításnál (fiducia cum creditore). Az igéret beváltása eredetileg a megbízott becsületérzésen

53 1595 (fides) állt, de később kötelezővé vált az ú. n. actio fiduciae útján.]; (egyh.) A bizodalmas hit, a lutheri reformáció egyik főfogalma. Fidżi, Republika Wysp Fidżi państwo wyspiarskie, położone w południowowschodniej części Oceanu Spokojnego na wschód od Vanuatu, zachód od Tonga i południe od Tuvalu.] Fidzsi-szigeteki Köztársaság (Matanitou ko Viti) Fidzsiszigetek (Fidzsi helyi nyelven: Viti, azaz nagy) [Cook kapitány a tongaiaktól hallotta a viti szót, és átírta. Így lett belőle először Fidgee, Feejee és végül Fiji angolul.] Field Jacket (kurtka męska zimowa) Fieldjacket [Katonai egyenruhához hasonló, lezser szabadidődzseki rátett zsebekkel és csatokkal. Általában természetes színekből készül robusztus pamutból, amely vastagsága a gabardin és a vászon között van. Saharienne néven is ismert.] figa (figi) (Ficus carica) [1. zob. Figowiec pospolity; 2. popularna nazwa owocu drzewa figowego, ma bulwiasty kształt i słodki mięsisty miąższ. Figa jest jedną z najstarszych roślin, prawdopodobnie pochodzi z Syrii. Wartość odżywcza figi wzrasta po ususzeniu podobnie jak daktyli. Zawiera dużo węglowodanów, umiarkowane ilości błonnika i witaminy C.] füge (Ficus carica); (átv.) füge figa morwowa, figa egipska egyiptomi füge figa marynowana (átv.) semmi, füge; egy nagy füge figa z makiem fityisz; semmi, kutyafüle figę dostaniesz fügét kapsz (semmit sem kapsz); kutyagumit! figi [1. damskie majtki bez nogawek; 2. krój majtek damskich, pełnych, wykończonych elastyczną taśmą w talii i czasem także przy otworach na nogi. Nie poosiadają nogawek. Zwykle szyte z wygodnych, miękkich i przewiewnych materiałów, np. bawełny lub popularnej obecnie mikrofibry. Mogą mieć obniżony lub podwyższony stan (np. w wersjach korygujących sylwetkę).] női nadrág, női alsó, bugyi fiesta [uroczystość, święto lud., zabawa; uroczystość relig. (w Hiszpanii, w Ameryce Łac.) z procesjami i tańcami pochodzenia pogańskiego, ku czci świętych chrześc.; (hiszp. f. nacional) święto narodowe a. walka byków (w Hiszpanii); kolor ciemnoróżowy.] fiesta; ünnepély, ünnepség, népi ünnep fifka [zob. lufka w zn. 2.] (cigaretta) szipka FIFO (first-in, first-out) {rzecz.} [pierwszy na wejściu pierwszy na wyjściu (także w księgowości) {rzecz.} [komp.]] - FIFO (First In, First Out) Először be, először ki. [1. a raktárkialakítás egyik alapelve (szószerint "először be -először ki"), mely azt jelenti, hogy a raktárat úgy kell kialakítani, hogy a korábban érkezett áru előbb hagyja el, mint a később érkezett; 2. Olyan szervezésű tár, amelyből az elsőként beírt adatot lehet elsőként kiolvasni.] figiel [1. psota; 2. daw. przedmiot, rysunek, ozdoba itp. wykonane pomysłowo i dowcipnie] csíny, móka, tréfa, huncutság, pajkosság, csintalanság, kópéság; hecc, stikli figielek kisebb csíny, móka, tréfa, huncutság, pajkosság, csintalanság, kópéság figlarka [kobieta lubiąca psoty] csínytevőnő, női mókamester figlarnie csintalanul, pajkosan, tréfásan, dévajul fliglarność [(literatura) 1. psotliwość, filuterność; 2. żartobliwość, komiczność; 3. wesołkowatość; 4. śmieszność, frywolność] pajkosság, dévajság, csintalanság, tréfa, huncutság, kópéság figlarny, -a, -e [psotny, żartobliwy, swawolny] pajkos, bohó, huncut, csintalan, tréfás, dévaj figlarne dziecko pajkos gyermek fliglarny kotek csintalan macska v. cica fliglarny uśmiech pajkos mosoly

54 1596 figlarstwo bohóckodás, tréfálkozás, pajkoskodás figlarz [ktoś, kto płata figle] csínytevő, kópé, mókamester, bohó, huncut, tréfacsináló, szemfényvesztő figle [widomym objawem wesołości i pustoty w naturze ludzkiej są figle, o których przechowały się wzmianki z dawnych czasów nawet w poważnych kronikach i dziełach.] csíny, tréfa, huncutság, pajkosság figle-migle [pot. psoty, żarty] csíny, tréfa, huncutság, pajkosság figlować [bawić się, dokazywać] mókázni, csintalankodni, megtréfálni, huncutkodni, pajkoskodni, dévajkodni, kópéskodni figowaty, -a, -e fügeszerű, füge alakú Figowiec, fikus (Ficus L.) [rodzaj roślin z rodziny morwowatych (Moraceae Link), do niedawna obejmujący ok gatunków, z których część została obecnie wydzielona w odrębne rodzaje tej rodziny. Obejmuje gatunki starego świata, głównie tropikalnej części Azji, Australii i wysp Oceanii oraz zach. Afryki.] fügefa; fikusz figowiec [Według Księgi Rodzaju ( ), gdy pierwsi ludzie przebywając w raju, po skosztowaniu owocu z Drzewa Poznania Dobra i Zła uświadomili sobie, że są nadzy spletli gałązki figowe i zrobili sobie z nich przepaski. Dlatego określenie "listek figowy" oznacza bardzo skromne, prowizoryczne okrycie, osłaniające coś bardzo wstydliwego.] Vadfüge (Ficus sycamorus, shikmoth) [Fája bokrosodó habitust mutat, erre könnyű volt felmászni Zakeusnak, hogy Jézust láthassa (Lk 19,4). Ágain fürtökben hozza apró, kőkemény, de édes húsú termését. Pusztában, legtöbbször magányosan él; a nomád pásztoroknak kedvenc csemegéje (1 Krón 27,28; Ézs 9,10 és Ám 7,14). Faanyagából készítették az egyiptomiak a múmiakoporsót, sőt találtak vadfüge gyümölcsöt a halottak mellett is, korát 3000 évnél idősebbre becsülik. A zsidók sokáig még tartották a prófétai időkben is a Természet ünnepét, vadfügefák alatt folytak az orgiák, amelyeket élesen elítéltek a próféták.] Figowiec benjamina (Ficus benjamina L.) [gatunek rośliny z rodziny morwowatych] Csüngőágú v. kislevelű fikusz (Ficus benjamina) [a csalánvirágúak rendjébe és az eperfafélék családjába tartozik] figowiec [roślina z rodziny morwowatych o wiecznie zielonych lub okresowo opadających liściach, uprawiana m.in. dla kauczuku, jadalnych owoców i jako roślina ozdobna; fikus] fügefa Figowiec pospolity (Ficus carica L.) [zwany też figą pospolitą, figą karyjską, drzewem figowym gatunek drzewa lub krzewu należący do rodziny morwowatych. Prawdopodobnie pochodzi ze środkowozachodniej Azji lub Azji Mniejszej. Jest uprawiany w licznych krajach obszaru tropikalnego i subtropikalnego, oprócz okazów uprawianych występują tu także formy zdziczałe.] Füge (Ficus carica) v. Fügefa (Ficus carica, tĕênâh) [Nagy, terebélyes koronát nevel, kertekben gyümölcse és kiváló hűse miatt szívesen ültették (Jn 1,49). Januárban már újra kihajt és lombos késő őszig. A termésképzése igen bonyolult, lényege az, hogy a termés biztonsága nagyban függ egy gubacsdarázsfajtól. Rajzása általában egybeesik a fügefa virágzásával, a rövid termőjű virágokba rakja a tojásait, közben pedig elvégzi a hosszú termőjű virágok megporzását. Ebből lesz a caprificus termés (3. termés; Jel 6,13), a második főtermés és a korai adja a ficus gyümölcsöt (1. termés; Náh 3,12). Krisztus is az utóbbit hiányolta a fügefán, amikor elátkozta (Mt 2,18 21 és Mk 11,12). A terméketlenség oka más esetben, hogy a fa például kevés tápanyagot kapott; a derék vincellér megpróbálkozik a fa környékének megtrágyázásával, megásásával és reménykedik, hogy nem kell kivágni (Lk 13,6 9). Kilombosodása a nyár közeledtét jelzi (Mt 23,32 és Lk 21,29 30), igaz a levele jól tapad és ruha készíthető belőle, de az ősszüleink nem viselhették, mert a füge elterjedése és a Genezis megírása nagyon távol állnak időben. A sáskák nem kímélték fehéres-szürke fáját, szinte teljesen lefalták a fügefa háncsát (Joel 1,7 és Ám 4,9). A jó és rossz gyümölcs (fügéé) párhuzam először Jeremiásnál tűnik fel (Jer 24,1 8) és írnak róla az evangélisták is (Mt 7,16 20 és 6,43 44). Termését aszalták és úgy fogyasztották (1 Sám 25,18 és 29,12), de lehetséges volt vele a kelevényes sebek gyógyítása is (2 Kir 20,7).] Figowiec sykomora, sykomora, figa morwowa, figa ośla, karwia (Ficus sycomorus L.) [gatunek drzewa z rodziny morwowatych (Moraceae). Występuje w Egipcie,

55 1597 Palestynie i Syrii oraz Afryce subsaharyjskiej i wschodniej. Uprawiany jest w basenie Morza Śródziemnego (Kreta, Cypr).] szikomorfa (Ficus sycomorus) [egy fügefaj, amelyet az emberiség régóta kultúrnövényként termeszt. A növény Afrikában, a Száhel-övezettől délre és a Baktérítőtől északra őshonos, Közép-Afrika nyugati, esőerdővel borított területeinek kivételével. Ugyancsak őshonosan nő az Arab-félsziget déli részén és Madagaszkár egy igen kicsi részén, Ciprus szigetén, Libanonban ahol a híres "Gemmayzeh-út" neve a növény arab nevéből (gemmayz) ered, valamint meghonosították Izraelben és Egyiptomban. Természetes élőhelyén a fa tápanyagokban gazdag talajokon él a folyók mentén, de változatos növényvilágú erdőségekben ugyancsak megtalálható.] figowiec sprężysty [1. (Ficus elastica Roxb. ex. Homem.), zwany też figą sprężystą lub gumowym drzewem - gatunek rośliny z rodziny morwowatych (Moraceae Link.). 2. zob. drzewo gumowe] gumifa (Ficus elastica 'Robusta'); szobafikusz, kaucsukfüge, gumifa figowy, -a, -e füge-, fügés Figowe Drzewo [spotykane w Palestynie w wielu gatunkach. W sadzie Edeńskim Adam i Ewa spletli sobie odzienie z liści figowych. Odzienie to symbolizuje własną naszą sprawiedliwość, która chce pominąć usprawiedliwienie z wiary (symbolizowane odzieniem ze skór jagnięcych). Figowe drzewa były dostarczycielami żywności; ich owoce sprasowywano w placki, które nie psuły się prędko i można je było zabierać na drogę. Przynosi ono owoce w różnych czasach. Owoce jego ukazują się przed wydaniem liści; dlatego też Pan przeklął jedno, na którym zastał tylko liście, w czym była aluzja do bezczynnego Izraela.] fügefa figówka [1. przewlekłe ropne zapalenie torebek włosowych na wardze górnej i na brodzie u mężczyzn; 2. zapalenie mieszków włosowych, wywołane przez gronkowce] (körtefajta); (szőrtüsző gennyes gyulladása) figura [1. wyobrażenie postaci ludzkiej lub zwierzęcej w malarstwie lub rzeźbie; 2. posąg, krzyż, kapliczka umieszczone przy drogach, będące przedmiotem kultu; 3. kształt ciała ludzkiego; 4. postać z utworu literackiego; 5. osoba wybitna, znana; 6. o człowieku dziwnym, podejrzanym; 7. układ ruchów w tańcu lub ewolucja sportowa; 8. w szachach: król, dama, wieża, koń, goniec; 9. w kartach: as, król, dama, walet; 10. ozdobny zwrot, wyrażenie lub wyraz wzmacniające obrazowość języka; 11. log. sylogizm o specjalnym układzie członów; 12. zbiór punktów na płaszczyźnie lub w przestrzeni; 13. grupa dźwięków tworzących zwrot melodyczny] (lat.) figura; (kształt ciała) figura; egyéniség, személyiség, magasrangú tisztviselő; (tréf.) alak; (forma) idom, ábra, forma; (szachy) bábú, sakkfigura; lépés (sport, tánc); (nyelvtan) szókép, alakzat, fordulat figura geometryczna geometriai alakzat figura przestrzenna térforma; mértani test, térbeli alakzat figura wypukła domború v. konkáv alakzat figura niewypukła homorú v. konvex alakzat figura spójna zárt alakzat figura wielospójna többszörösen zárt alakzat figura dalekobieżna [w szachach: figura mogąca jednym ruchem przejść wiele pól] több mezőt is lépő sakkfigura figura foremna [figura, która ma wszystkie kąty i wszystkie boki takie same. np. kwadrat, trójkąt równoboczny] szabályos síkidom (pl. négyzet, egyenlő oldalú háromszög) figura geometryczna [zob. figura w zn. 12.] mértani idom, mértani ábra figura gipsowa giszszobor, gipszöntvény Báró Eötvös József mellszobra Izsó mmiklós, 1873 Gipsz Móra Ferenc Múzeum, Szeged figura kontredansowe contredans figurák figura płaska (rodzaj figury geometrycznej) [to zbiór punktów leżących w pewnej płaszczyźnie] síkidom, síkbeli alakzat Przykłady figur płaskich: elipsa ellipszis o koło kör okrąg kör, körvonal; kerület krzywa görbe hiperbola hiperbola odcinek szakasz parabola parabola

56 1598 prosta egyenes półprosta félegyenes wielokąt sokszög, poligon o trójkąt háromszög trójkąt równoboczny egyenlőoldalú háromszög trójkąt równoramienny egyenlőszárú háromszög trójkąt prostokątny derékszögű háromszög o czworokąt négyszög kwadrat négyzet prostokąt téglalap romb rombusz równoległobok paralelogramma trapez trapéz o pięciokąt ötszög pięciokąt foremny szabályos ötszög o sześciokąt hatszög sześciokąt foremny szabályos hatszög o wielokąt gwiaździsty pentagramma; ötágú csillag o wielokąt foremny szabályos sokszög fraktale fraktálok figura podobna do czegoś az idom hasonló vmihez [Na przykład figura podobna do innej w skali 3 ma dziewięć razy większe pole od tamtej (9 = 3² albo 2 = log39).] figura przystająca do czegoś a síkidom egybevágó vmivel [Zatem dwie figury są podobne, jeżeli istnieje trzecia figura przystająca do jednej z nich i jednokładna do drugiej.] figura szachowa sakkfigura figura urzędowa hivatalos személyiség figura z marmuru márványszobor figuracja [1. wprowadzenie do kompozycji rozdrobnionych wartości rytmicznych urozmaicających melodię; 2. przedstawienie w dziele sztuki postaci ludzkich lub zwierzęcych] cifrázat; figuráció [a latin Figura szóból eredő zenei kifejezés, amely alatt részint azt értik, mikor bizonyos lényeges harmoniai hang közül több más lényeges vagy lényegtelen, azaz: mellékhang csoportosul s egységes ritmikus és metrikus hangképletet képeznek] figuracyjny, -a, -e figuratív figuralny, -a, -e [1. o dziele sztuki, dekoracji itp.: przedstawiający postacie ludzkie lub zwierzęce; 2. o śpiewie kościelnym: wielogłosowy; 3. daw. metaforyczny] (lat.) figurális; (művészet) alakot ábrázoló, alakkal kapcsolatos figurant [1. ktoś, kto zajmuje wysokie stanowisko, ale nie ma wpływu na podejmowane decyzje; 2. daw. statysta teatralny] (lat.) figuráns; segédszínész, néma szereplő, statiszta; jelentéktelen ember, figura; figuráns: földmérési munkálatoknál segédkező személy; (dawno) színházi statiszta figurantka figuráns v. statiszta (lány v. nő) figurka (női) figura figurka filigranowa filigrán (porcelán) alak figurki porcelanowe porcelán figurák v. szobrocskák figurka rzeźbiona faragvány figurować [1. być wymienionym w jakimś spisie; 2. daw. brać w czymś udział; 3. daw. grać w sztuce teatralnej niemą i mało ważną rolę] figurázni; szerepelni, jelen lenni, ott lenni vhol figurować na afiszu a plakáton szerepelni figuruje w księdze dług a tartozás a könyvben szerepel figurowy, -a, -e figurális, mutatványos, műfigury bábuk; ábrák figury Chladniego [figury tworzone przez piasek lub opiłki korka, gromadzące się w węzłach fali stojącej na drgającej sprężystej płytce. Kształt i ilość obszarów węzłów i strzałek zależy od częstotliwości siły wymuszającej drgania i od częstości drgań własnych płytki. Podczas tych drgań drobinki materiału stałego znajdującego się na płycie zsypują się do pozycji linii węzłowych fali, tworząc figury Chladniego o niepowtarzalnych kształtach.] Chladni-ábrák (Állóhullámminták fém vagy üveglapon) figury przystające [figury, które można przez przesunięcie, obrót i symetrię nałożyć na siebie] egybevágó formák v. alakzatok figury w talii kart kártya figurái; kártyafigurák fik! [wykrzyknik nazywający szybki ruch całym ciałem, powodujący, że ktoś się przewraca] hopp! (az ugrás kifejezésére)

57 1599 fik-mik [wykrzyknik nazywający czynność wykonaną szybko i sprawnie] hipp-hopp fik na ziemie hopp! a földre fikać ficánkolni; hancúrozni fikać kozły bukfencet hányni v. vetni, bukfencezni fikalski (tréf.) jókedvű fickó, szenvedélyes táncos fikcja [1. coś, co jest wymyślone; 2. coś, co istnieje tylko pozornie lub formalnie; 3. obraz świata przedstawionego w dziele literackim] (lat.) fictio v. fikció; képzelt dolog, látszat, üres feltevés; elképzelés, föltételezés; koholmány, kitalálás, elmeszülkemény, képzelődés, költött v. koholt dolog fikcja heurystyczna [konstrukcja myślowa niemająca odpowiedników w rzeczywistości] heurisztikus elképzelés fikcja literacka [artystyczne przekształcenie elementów świata rzeczywistego w utworze literackim] (lat.) fikció; kitalált cselekmény fikcja prawna [uznanie przez normę prawną faktu, który w rzeczywistości nie istnieje, za istniejący] jogi vélelem v. fikció fikcjonalizm [1. [niem. < łac.], filoz. pogląd, wg którego tworzenie fikcyjnych pojęć i teorii jest konieczne do lepszego poznania i zrozumienia rzeczywistości; twórcą f. jest H. Vaihinger. 2. filoz. idealistyczny pogląd sformułowany przez H. Vaihingera (Philosophie des Als Ob. z 1911 r.), wg którego wszelkie prawidłowości (prawa, teorie itp.) określone przez człowieka są fikcją stworzoną dla jego logicznej, teoretycznej i praktycznej orientacji we wszechświecie.] fikcionalizmus (a lat. fictio, 'kitalálás' szóból) [1. H. Vaihinger által kiépített logikai-ismeretelméleti rendszer, központi fogalma a fikció, a mintha (Als-Ob); 2. az objektív realitást tükröző fogalmakat, kategóriákat az érzékletek rendezésére önkényesen létrehozott fikcióknak ítélő újkantiánus filozófiai irányzat, 3. Filozófiai irányzat (Vaihinger). mely szerint az ember vallásos képzeletei csak látszaton alapulnak, de azért szükség van rájuk.] fikcyjnie koholtan, fiktív módon fikcyjność koholt, költött jelleg; koholmány fikcyjny, -a, -e [nieprawdziwy, fantastyczny] (lat.) fikciós, fiktív; koholt, költött, képzelt, kitalált, költött, feltett, állítólagos; hamis; névleges, egyezményes fikcyjna postać kitalált, fiktív személy fikcyjne małżeństwo névházasság fikcyjny zapis buchalteryjny fiktív könyvelési bejegyzés v. adat fiknąć fikać [1. machnąć nogami; 2. przewrócić się; 3. pot. wystąpić przeciwko komuś] ficánkolni, hancúrozni; bukfencet hányni; leesni, lepottyanni, (tréf.) ugrabugrálni, táncolni (csak bef. alakban) fiknąć kozła bukfencezni, bukfencet hányni fikołek [skok i szybki obrót całym ciałem] bukfenc fiks [mania, lekki obłęd, bzik; fiksacja, fiś] (lat.) fiksz, fix; állandó, biztos, végleges; mozdulatlan, szilárd; álló (csillag); merev (tekintet); rögzített (tárgy); megszabott fiksa elmebeteg, hóbortos, bolond, különc fiksacja (łac. fixus - umocowany, stały) [1. uporczywe powtarzanie pewnego typu zachowań, mimo że przynoszą one szkodę danemu osobnikowi; 2. lekki obłęd; 3. jeden z mechanizmów obronnych znanych w psychologii; 4. stan psychiczny polegający na uporczywym powtarzaniu szkodliwych dla siebie stanów i zachowań; 5. zwariowanie, bzik; fiks] 1. (lat.) fixa idea; (dawno) hóbort, mánia, rögeszme, kényszerképzet, vesszőparipa; vkinek a bogara; 2. fixálás, fixáció; vmely határérték, időpont stb. pontos megállapítása; vminek meghatározott helyzetben történő megszilárdítása, rögzítése; (fényképszet) fényképnegatívnak- v. fényképmásolatnak vegyi anyaggal való tartósítása; (művészet) szén-, kréta- v. ceruzarajznak vegyi anyaggal való tartósítása; (vegytan) vmilyen vegyi anyag megkötése; (med.) fixáció [fixation] [A pszichoanalízis elméletében egy korábbi pszichoszexuális szakaszt túlhaladni nem képes vagy a tárgykapcsolatain változtatni képtelen személy megrekedt fejlődése (például az orális szakaszban, vagy az anyához fixálódott személyiség).] fiksatuar [daw. brylantyna] bajúszpedrő, pomádé, brillatin fiksatywa, fiksatyw [płyn do utrwalania łatwo zacierających się rysunków] (lat.) fixatívum, rögzítőszer fiksować [1. wpadać w lekki obłęd; 2. pot. rezerwować termin; 3. pot. o urządzeniu: działać w sposób nieprawidłowy] (lat.) fixálni; 1. megbolondulni, bolondozni, különcködni; megállapítani, leszögezni; 2. fixálni, rögzíteni; (fényképszet) az előhívott lemezt v. másolatot fixáló oldattal fényállóvá tenni fiksirować (lat.-ném.) fixírozni; vkit (rendszerint nőt) kihívóan, hosszan nézni fiksirować się (fiksiruje się) fixírozzák v. kihívóan nézegetik egymást

58 1600 fiksowanie [ogranie przeciwnika (w fusbalu)] [Słowniczek języka śląskiego] ellenfél kicselezése v. kijátszása (fociban) fikus [1. roślina o szerokich, skórzastych liściach, uprawiana w doniczkach; 2. zob. figowiec] (lat.) ficus; fikusz (a füge növénytani neve); forró égövi eredetű, olajzöld, fényes levelű dísznövény; (növ.) füge fil-, filo- (gör.) fil-, filo-; -kedvelő, -szerető, - barát -fil [1. ostatni człon wyrazów złożonych oznaczających osoby, które są miłośnikami czegoś; 2. ostatni człon wyrazów złożonych oznaczających osoby zboczone seksualnie na jakimś tle; 3. ostatni człon wyrazów złożonych oznaczających organizmy potrzebujące określonych warunków do rozwoju; 4. ostatni człon wyrazów złożonych oznaczających substancje łatwo pochłaniające lub przyłączające inne substancje] -fil; -kedvelő-, -szerető fil-à-fil [wym. filafil] [wełniana tkanina ubraniowa z przędzy czesankowej] fil-àfil; (francia: szálanként) [Fil-a-fil egy kicsi lépcsőszerű allover mintájú, ami a világos és sötét lánc- és vetülékfonalak miatt keletkezik. Egy ilyen mintájú anyagot "só - bors" anyagnak is neveznek.] fil-a-fil, filafil [wełniana tkanina z charakterystycznymi, ustawionymi pod kątem przestrzeniami produkowana najczęściej z przędzy czesankowej i wykorzystywana na męskie garnitury. Podstawowy wzór może być urozmaicony poprzez paski lub kratkę.] - fil-á-fil szövet [Lépcsősen emelkedő mintázatú fésűsgyapjú-szövet fil-á-fil mintázattal. Férfiöltönyök alapanyaga. Az alapmintázat csíkokat vagy ezeket elfedő váltakozó kockákat alkothat.] fil-a-fil, filafil (pepper-and-salt; wzór tkaniny) [wzór z typowym kątem, odstępami, produkowany splotami, z których najpopularniejszy to diagonalny, diagonal, dwa na dwa albo Panamski, z połączeniem dwóch kontrastowych kolorów przędzy w osnowie i wątku przy stosunku 1:1 albo 2:2. Nazwa pochodzi od sposobu w jaki tworzony jest wzór. Francuskie "fil fil" oznacz "nić przez nić" (ciemny i jasny)] - fil-a-fil fil-fil [owłosienie w postaci kępek mocno skręconych włosów, charakterystyczne dla ludzi rasy czarnej] (afrikai) hajfazon Filadelfia (miłość braterska) [miasto to założył Attalus Filadelfus, król Pergamu, który zmarł w roku 138 przed Chrystusem Tuż po jego śmierci stało się jednym z miast przednioazjatyckich prowincji Rzymu. Nawiedzane było przez trzęsienia ziemi; należało przez długie wieki do Bizancjum, a w roku 1392 przeszło w ręce Turków. W tym mieście był jeden z najwierniejszych zborów, wymienionych w Apokalipsie. Istnieje ono jeszcze dzisiaj (Alla Szeer). Bogate w starożytne ruiny. Wierzący filadelfijskiego zboru byli słabi, ale posiadali najczystszą wiarę i najszczersze ustosunkowanie się do Chrystusa.] - FILADELFIA (testvérszeretet) [Város a kisázsiai Lídiában. Ott volt a Jel k.-ve hét gyülekezetének egyike (Jel 1,11; 3,7-13).] filagoria (budynek w ogrodzie) (gör.) filagoria; kerti pihenőlak, lugas; tágabb értelemben zöld környezetben épített nyári lak, szűkebb értelemben a művészi szempontok szerint alakított kert része filakteria [1. ornament w formie wstęgi, zwykle z odpowiednim napisem, widoczny na średniowiecznych malowidłach; banderola; 2. pergamin z zapisanymi wersetami z "Pięcioksięgu" Mojżesza, przywiązywany do czoła albo ramienia przez wyznawców religii mojżeszowej jako amulet] címke, felirat; imaszíj (tefilin) filakterie (od greckiego "strażnica", hebrajska nazwa "tefilin") [1. banderole, motyw dekoracyjny w formie wstęg o zawijających się końcach. Zawierają napisy odnoszące się do treści przedstawienia i występują jako element obrazu. Szczególnie popularne w malarstwie średniowiecznym. 2. wyjątki z Pięcioksiągu Mojżesza, napisane na kawałkach specjalnie spreparowanej skóry cielęcej, przymocowanych do czoła i rąk w czasie modlitwy. 3. małe skórzane szkatułki noszone na czole i lewym ramieniu przez wyznawców judaizmu w czasie odmawiania modłów. Filakterie zawierają fragmenty Starego Testamentu. Filakterie najczęściej używane są przez chasydów. 4. miniaturowe skórzane szkatułki, w których Żydzi umieszczali małe kartki pergaminowe z wypisanymi tekstami Pięcioksięgu (Wj 13,1-16; Pwt 6,4-9; Pwt 11,13-21). Przymocowywano je rzemykami do czoła i ręki zazwyczaj podczas modlitwy.] címke, felirat; imaszíj

59 1601 (tefilin) [kézen és homlokon a kivonulásra emlékeztetve] filantrop [człowiek uprawiający filantropię, wspomagający potrzebujących] (gör.) filantróp; emberbarát, jótékonykodó filantropia [udzielanie bezinteresownej pomocy potrzebującym] (gör.) filantrópia; emberszeretet, jótékonykodás filantropijny, -a, -e [dotyczący filantropii] emberbaráti, emberszerető, jótékony filar [1. słup dźwigający ciężar konstrukcji budynku, mostu, wiaduktu itp.; 2. przen. osoba lub rzecz stanowiąca oparcie dla kogoś lub umożliwiająca istnienie czegoś; 3. każdy z trzech poziomów ubezpieczenia emerytalnego; 4. pokład złoża pozostawiony między wyrobiskami korytarzowymi] pillér, oszlop; támasz, talpkő; (bányászat) támpfa, pillér filar mostowy, filar mostu hídpillér, hídoszlop filar ochronny védőpillér, támfa filar oporowy támoszlop, támpillér filar państwa az állam támasza filarecki, -a, -ie filareta filareta [członek tajnego patriotycznego stowarzyszenia młodzieży polskiej, istniejącego w Wilnie w latach ] (történelmi) filareta (az Erénykedvelők Társaságának tagja a vilnói egyetemen Mickiewicz korában) Filaria Bancrofta, nitkowiec ludzki (Wuchereria bancrofti syn. Filaria sanguinis) [nitkowiec występujący w krajach o gorącym klimacie w Ameryce Południowej, w Azji i w Afryce. Pasożyt wywołujący chorobę zwaną słoniowacizną (elefantioza, filarioza).] emberi orsóféreg filarowy, -a, -e [przymiotnik od: filar] pillér-, oszlop-, támaszfilatelia, filatelistyka [kolekcjonowanie znaczków pocztowych; znawstwo znaczków pocztowych] (gör.) filatélia, bélyeggyűjtés filatelista [kolekcjoner, znawca znaczków pocztowych] (gör.) filatelista; bélyeggyűjtő filatelistka [kolekcjonerka, znawczyni znaczków pocztowych] bélyeggyűjtő (lány v. nő) filatelistyczny, -a, -e [dotyczący filatelistyki] bélyeggyűjtés, bélyeggyűjtési, bélyeggyűjtőfilatelistyka [1. kolekcjonowanie znaczków pocztowych; 2. kolekcjonowanie znaczków pocztowych; znawstwo znaczków pocztowych] filatélia; bélyeggyűjtés filc (niem. Filz) [1. gęsty, zbity materiał z wełny, sierści itp.; 2. wyrób włókienniczy otrzymywany przez spilśnianie. Rozróżnia się dwa rodzaje filców: filce bite, uzyskiwane przez bezpośrednie spilśnianie włókien, oraz filce tkane, uzyskiwane przez spilśnianie powierzchni tkanin. 3 wyrób włókienniczy wytworzony ze zbitych włókien wełny, sierści zwierzęcej. Specjalnym rodzajem filcu jest filc kapeluszniczy, czyli pilśń.. 4. materiał włókienniczy złożony z jednej wełny lub więcej, w którym włókna są połączone za pomocą mechanicznych lub chemicznych efektów generowanych podczas filcowania lub spilśniania. Stosowany jest najczęściej w przemyśle obuwniczym oraz na materiał tekstylnych do celów technicznych. 5. wyrób włókienniczy otrzymywany poprzez spilśnianie (czyli zbijanie) włókien zwierzęcych takich jak sierść czy wełna i niektórych włókien sztucznych. Proces ten wykorzystuje naturalną tendencję włókien do zbijania się i tworzenia między sobą połączeń. Dodatkowo, dla wzmocnienia efektu, przy spilśnianiu stosuje się gorącą parę wodną, słabe roztwory kwasów lub zasad i duży nacisk lub tarcie. Filc stosuje się do wyrobu kapeluszy, beretów, obuwia, wykładzin izolacyjnych i dźwiękochłonnych, uszczelek a nawet jurt w środkowej Azji.] (ném.) filz, filc, nemez [1. A birkagyapjú, juhgyapjú) és néhány más állati (pl. nyúl-) szőr nemezelődő képességén alapuló eljárással tömörített szálhalmaz. Meleg, nedvesség, nyomás és mozgatás hatására ugyanis a gyapjúszálak pikkelyei szétbonthatatlanul egymásba akadnak és előidézik a szálhalmaz tömörödését (nemezelődését, filcelődését). Ezen az elven lapszerű képződmény is előállítható, ez a nemez (filc), amit elsősorban műszaki célokra használnak (alátétek, tömítőanyagok, szűrőbetétek stb.), de használja a cipőipar (papucstalp, cipőbélés) és a kalaposipar is. 2. Olyan áru, ami nem szőtt, gyapjúszálai hő, nedvesség, mechanikus és kémiai kezelés hatásásra megszilárdulnak. 2. Nem szövött textília. A gyapjúszálak zsugorodásra való hajlamát kihasználva meleg és hideg vizes áztatással, illetve tömörítéssel készülő, matt felületű, telt fogású textília.]

60 1602 filc do pelerowania fényesítő nemez filcować filcelni, nemezelni filcok [kalosz z filcem] [Słowniczek języka śląskiego] nemez cipő filcować nemezelni filcować się [o tkaninach i dzianinach wełnianych: zbijać się na podobieństwo filcu] filcesedni, nemezelődni filcowaty, -a, -e [1. zbity, sprasowany, sfilcowany; 2. o częściach roślin: pokryty gęstymi włoskami] filcszerű filcowy, -a, -e [przymiotnik od: filc] filc-, nemezfilcowe buty nemezcsizma, filccsizma, halinacsizma filcowe trzewiki nemez félcipő v. papucs filcowe uszczelnienie nemeztömítés filcowy kapelusz nemezkalap, filckalap file {rzecz.} [zob. plik {m.} [komp.]] (ang.) file [saját névvel rendelkező számítógépes állomány (program, szöveg, kép, stb.)] Filemon (imię męskie pochodzenia greckiego. Wywodzi się od słowa philé - 'miłuję, kocham' lub od phil-mosýn - 'przyjazność, życzliwość', czyli 'życzliwy, przyjazny'; miłujący); Filemon z Kolosów, cs. Apostoł Filimon [1. Św. Filemon był jednym z adresatów listów św. Pawła. postać biblijna z I wieku opisana w Liście do Filemona przez św. Pawła Apostoła, zaliczana do grona świętych apostołów przez Kościół prawosławny, męczennik chrześcijański i święty Kościoła katolickiego, ewangelickiego, ormiańskiego oraz koptyjskiego, biskup Kolosów we Frygii. 2. żył w Kolosach, był zamożnym człowiekiem został nawrócony do Chrystusa przez głoszenie Ewangelii przez Pawła. Miał sługę Onezyma, który go widocznie okradł i dostał się do więzienia, gdzie spotkał Pawła, od którego słyszał Ewangelię. Paweł go później posłał z powrotem do Filemona z prośbą o wybaczenie mu. List do Filemona Paweł napisał w Rzymie, dostarczony przez Tychikusa, pomocnika Pawła. Było to widocznie podczas pierwszego uwięzienia Pawła, około 60 roku. Jednym z celów listu jest udowodnienie, że chrześcijanie mają dla siebie być braćmi.] FILEMON (görög eredetű férfinév, 1. jelentése: barátságos, nyájas; szerető, szeretetteljes; 2. más magyarázat szerint a név a philéma szó származéka, aminek a jelentése csók) [Pálon keresztül megtért keresztyén férfi Kolosséban; hasonló nevű páli levél címzettje.] file sharing - współdzielenie plików [Możliwość równoczesnego dostępu do plików danych przez wielu użytkowników.] (ang.) file sharing; állománymegosztá, fájlmegosztás file-transfer számítógépes állományok átvitele az egyik gépről a másikra, valamilyen kommunikációs vonalon keresztül filer, filler [wcześnie owocujące drzewo owocowe, sadzone tymczasowo] korai gyümölcsöt termő gyümölcsfa filet [1. płat mięsa bez skóry i ości lub kości; 2. koronka w postaci wiązanej siateczki, na której haftowany jest ornament; 3. ozdobna linia na okładce lub grzbiecie książki] (fr.) filé; 1. halszelet, szálkátlanított halszelet; hússzelet; finom, lágy hússzeletek; 2. háló, bevásárló háló, 3. háló-alapra dolgozott kézimunka; rece (kézimunka); aranydíszítés, nyomás (könyv borítólapján) filet (z indyka) filé (pulykafilé) filetować [robić filety z ryby lub mięsa] filézni; kiszálkázni, csontozni Filetus, Filetos * Hymeneus. FILÉTUS (szeretetreméltó). [Tévtanító az efézusi gyülekezetben, aki azt állította, hogy a feltámadás már megtörtént (2Tim 2,17-18).] filety rybne halfilé filharmonia [instytucja dysponująca stałym zespołem instrumentalistów i śpiewaków, organizująca koncerty muzyki poważnej; też: budynek, w którym odbywają się te koncerty] (gör.) filharmónia, harmóniának, zenének kedvelője; zenekedvelők, zenészek egyesülete, társasága; hangversenyterem filharmoniczny, -a, -e [związany z filharmonią, dotyczący filharmonii] filharmonikus, filharmóniai filharmonijny, -a, -e filharmóniai filhellen, filhellenista (gör.) filhellén; a török elnyomás ellen küzdő (ffi/nő), az i görög szabadságharccal rokonszenvező személy (görögbarát) filhellenizm [1. umiłowanie kultury starożytnej Grecji; 2. ruch solidarnościowy z grecką walką narodowowyzwoleńczą w XIX w.; 3. w najszerszym znaczeniu jest postawą wyrażającą sympatię wobec Grecji i Greków.] filhellenizmus filhelleński, -a, -ie (gör.) filhellén (görögbarát) filia [oddział przedsiębiorstwa, wyższej uczelni lub urzędu znajdujący się w innym miejscu niż centrala i podlegający jej] (lat.) fília; 1. leány (egyházi szóhasznéálatban); fiókegyház, leányegyház [1. olyan gyülekezet, amelynek temploma, presbitériuma, önálló gazdálkodása van, de a

61 1603 lelkészi szolgálat szempontjából az anyaegyházközséghez kapcsolódik; 2. leánygyülekezet, egy anyagyülekezethez csatolt olyan gyülekezet, amelynek van temploma, de nincs helyben lelkésze.]; 2. filiálé; (kereskedelem) fiók, fióküzlet, részleg, kirendeltség, leányvállalat; nagyvállalatnak v. intézménynek máshol székelő tagozata -filia [ostatni człon wyrazów złożonych oznaczających: upodobanie do czegoś, zboczenia seksualne na określonym tle, zaburzenia związane z nadmiarem czegoś w organizmie lub tendencję organizmów do poszukiwania optymalnych warunków do rozwoju] -filia filia banku bankfiók filia bibliotecki fiókkönyvtár filia przedsiębiorstwa leányvállalat filia zakładu fióküzem filiacja [wzajemny stosunek dwóch osób lub rzeczy, z których jedna pochodzi od drugiej] (lat.) filiáció; fiókosítás filialny, -a, -e [będący filią, należący do filii] fiókintézeti filialny dom (łac. domus filialis) [dom nie stanowiący formalnej zakonnej wspólnoty prawnej] filia (lat. domus filialis) [ház, amely nem alkot hivatalosan szerzetesi közösséget] filigran [z łac. filum nić i granum ziarno; 1. technika wykonywania ornamentów i przedmiotów z cienkich drucików łączonych w misterne desenie; też: przedmiot wykonany tą techniką; 2. o czymś lub o kimś bardzo delikatnym; 3. zob. znak wodny] (lat., ol. filum et granum: fonal és szemcse) filigrán, filigranmunka; 1. sodronyozott v. áttört arany-, ezüstmunka; 2. finom, törékeny, karcsú, kistermetű, 3. finoman kidolgozott és egyben apró; díszmű; vízjegy, vízjel filigranowo filigránul; (átv.) finoman, törékenyen filigranowość finomság; törékenység filigranowy, -a, -e [1. drobny, delikatny; 2. będący filigranem wyrobem jubilerskim; też: wykonany techniką filigranu; 3. ażurowy] filigrán; (átv.) finom, törékeny filigranowy kieliszek művészies kivitelű v. finom pohárka Filip [imię męskie pochodzenia greckiego oznaczające: lubiący konie lub przyjaciel koni (φίλος, philos = "miłujący" + ἱππος, hippos = koń). Nosił je Filip II Macedoński, ojciec Aleksandra Wielkiego. Żeńskie odpowiedniki tego imienia to Filipina, Filipa.] Filip, Fülöp [férfinév a görög Philippos név rövidülésének a magyar alakváltozata. Jelentése: lókedvelő. Rokon név: Filip.] Filip (miłośnik koni) [1. Jeden z dwunastu apostołów; 2. Jeden z siedmiu wybranych do rozdzielania jałmużny. Ochrzcił dworzanina etiopskiego.] FÜLÖP (aki a lovakat kedveli) [1. Macedón király, Nagy Sándor atyja, a macedóniai Filippi város alapítója. 2. Heródes Fülöp, Nagy Heródes fia, Heródiás első férje (Mt 14,3; Mk 6,17; Lk 3,19). 3. II. Heródes Fülöp, Nagy Heródes másik fia, Batánea, Trachonitis, Gaulanitis és Jamnia egyes részeinek negyedesfejedelme; a legkülönb a Heródesek közt (Lk 3,1). Lásd még: HERÓDES (4). 4. Apostol, Betsaidából (1) való, András és Péter városából (Jn 1,45); kétségkívül először Keresztelő János tanítványa (Jn 1,44); barátját, Nátánaelt Jézushoz vezette (Jn 1,46); Jézus apostolának hívta el (Mt 10,3; Mk 3,18; Lk 6,14); az ötezrek megvendégelésénél Jézus próbára tette hitét (Jn 6,5-6); görögöket vitt Jézushoz (Jn 12,20-23); kérte Jézust, hogy mutassa meg a mennyei Atyát (Jn 14,8-12); a többi 120 tanítvánnyal együtt ő is várta pünkösdkor a Szent Szellem kitöltetését a jeruzsálemi felházban (ApCsel 1,13). 5. Evangélista, egyike a jeruzsálemi gyülekezet választott hét diakónusának, akik a szegényeket gondozták (ApCsel 6,5); hellénista; görögül beszélő zsidó; hirdette az igét Samáriában (ApCsel 8); általa jutott hitre Jézus Krisztusban a szerecsen főkamarás (ApCsel 8,26-40); Pál nála lakott Cézáreában, ahol Fülöp négy hajadon leányával élt együtt, akik prófétanők voltak (ApCsel 21,8-9).] Filip, cs. Apostoł Filipp (zm. ok. 81 prawdopodobnie w Hierapolis) [jeden z dwunastu apostołów Jezusa, rodzony brat apostołów Piotra i Andrzeja, święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego, koptyjskiego oraz prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.] Fülöp apostol Jézus tanítványainak, a tizenkét apostolnak egyike. Betszaidában, Galileában született, ahogyan Péter apostol és András apostol is, és valószínűleg 80 körül hunyt el Hierapoliszban, a mai Törökország területén. A négy evangélista közül a legtöbbször János evangéliuma említi őt, a másik három evangéliumban csak az apostolok felsorolásában szerepel. Ebben a listában mindig az ötödik helyen említik őt. Jézus halála után többek között Anatólia nyugati területein prédikált, és a mondák szerint a

62 1604 Római Birodalom területén fekvő Hieropolisz ősi városában halt mártírhalált, közvetlenül Pamukkale mellett, Délnyugat- Törökországban július 27-én régészek megtalálták Szent Fülöp feltételezett sírját Hierapolisz városában egy újonnan feltárt templomban. A szakértők szerint a bizánci időkben egy templomba vitték át eredeti helyükről az apostol maradványait, ás ennek az épületnek a nyomait találták most meg.] filip [zając; gwarowe przezwisko dawane zającowi] nyúl Filipek Fülöpke Filipianie [to mieszkańcy miasta Filipi, położonego w Macedonii, w dzisiejszej południowej Jugosławii. Założył je Filip II, ojciec Aleksandra Wielkiego około roku 340 przed Chrystusem. Do Filipian apostoł Paweł napisał swój list około roku 60, będąc w więzieniu w Rzymie. Zbór ten powstał około roku 52, tuż po nawróceniu się strażnika więziennego i Lidii. Działo się to podczas drugiej misyjnej podróży Pawła. Byli widocznie dość wierni i dzielni; wspomagali Pawła materialnie, bo dziękował im za pomoc, dostarczoną przez Epafrodyta, Fil 4:18. Główną myślą listu jest: Dla mnie żyć to Chrystus, a umrzeć to zysk.] (bibl.) filippibeli filipika [1. gwałtowna, pełna pasji mowa oskarżycielska; 2. każda z oskarżycielskich mów politycznych starożytnego mówcy greckiego Demostenesa przeciw królowi Filipowi Macedońskiemu, a także rzymskiego mówcy Cycerona przeciw Markowi Antoniuszowi] (gör.) filippika; kirohanás; támadó, éleshangú, leleplező beszéd, vádbeszéd; támadó élű, szenvedélyes politikai beszéd (eredetileg Démoszthenész ókori görög szónok leleplező beszédeinek sorozata Makedóniai Fülöp király ellen) Filipiny, Republika Filipin (z ang. Philippines, Republic of the Philippines, z fil. Pilipinas, Republika ng Pilipinas) [państwo w południowo-wschodniej Azji, położone na archipelagu na Oceanie Spokojnym] Fülöp-szigetek Filipińczyk [obywatel Filipin], Filipinka filippínó; fülöp-szigeteki (ffi/nő) filipińczyk [ptak z rzędu wróblowych, zamieszkujący wyspy Archipelagu Filipińskiego] verébalkatú madár filipiński, -a, -ie fülöp-szigeteki Filippi (łac. Philippi, gr. Φἱλιπποι Philippoi) [starożytne miasto i kolonia rzymska na wybrzeżu wschodniej Macedonii. Położone na Via Egnatia. Nazwa została nadana miastu na cześć Filipa Macedońskiego, który je założył w 356 roku p.n.e. Filippi zostało zajęte przez Rzymian w 168 roku p.n.e. W okolicy miasta w 42 r. p.n.e. wojska Antoniusza i Oktawiana Augusta zwyciężyły siły zabójców Cezara - Brutusa i Kasjusza (Bitwa pod Filippi). Część legionistów została osiedlona w okolicach miasta, które zyskało nazwę Colonia Victrix Philippensium. W 30 roku p.n.e. cesarz August uznał Filippi za kolonię rzymską i przesłał więcej kolonistów. W Filippi działał Św. Paweł i tam w 49 lub 50 roku w czasie jego drugiej podróży misyjnej powstał pierwszy w Europie kościół chrześcijański. Św. Paweł odwiedził miasto jeszcze dwukrotnie w roku 56 i 57. List do Filipian datowany jest na lata i pokazuje wyniki nauk przez niego głoszonych. W X w. siedziba metropolity bizantyjskiego. Od XIII w. na skutek powstania Kawali zaczął się upadek Filippi. Do dziś zachowały się fragmenty agory, biblioteki, palestry, teatru, murów miejskich i dwóch bazylik chrześcijańskich z V i VI w.] FILIPPI (Fülöp városa; a lovakat kedvelő városa). [Város Macedóniában; II. Fülöp (1), Nagy Sándor atyja alapította Kr. e. 358-ban; itt volt Kr. e. 42-ben a híres filippi csata, amely után a győztes Octavianus Macedóniát római tartománnyá tette; az első európai város, amelyben az evangéliumot hirdették (ApCsel 16).] Filistyni (hebr. פלשתים Plisztim - "obcy, wędrowcy", eg. Peleset) [1. lud zamieszkujący w starożytności tereny południowego wybrzeża Kanaanu położone na zachód od Judei. Pochodzenie etniczne Filistynów nie zostało definitywnie ustalone. Niektórzy uczeni na podstawie niewielkiej liczby zachowanych słów sugerują ich indoeuropejskie pochodzenie. Możliwe, że wywodzili się z rejonu Morza Egejskiego, na co wskazywałby styl najstarszej filistyńskiej ceramiki. Istnieją również opinie o pochodzeniu z Kapadocji lub Ilirii. Zaliczali się oni do tzw. Ludów Morza, które na przełomie XIII i XII w. p.n.e. uderzyły na Egipt i po klęsce zadanej im przez Ramzesa III część z nich osiedliła się na terenie Kanaanu, będąc znanymi od tej pory właśnie pod nazwą Filistynów. Filistyni wzmiankowani są w źródłach egipskich i asyryjskich, a przez Biblię opisywani są jako jeden z głównych przeciwników starożytnych Izraelitów. W III wieku p.n.e. zatracili swą odrębność

63 1605 etniczną w związku z hellenizacją. Od nazwy tego ludu, w jego hebrajskim brzmieniu: plisztim, za pośrednictwem łaciny, pochodzi określenie Palestyna, natomiast z arabskiej formy Filastin, termin obyczajowy - "filister". 2. są potomkami Chama. Abraham miał z nimi spory o studnie; ich królem był wtedy Abimelech (król Gerary, którego okłamał). Tam Abraham udał się w czasie głodu. To samo uczynił później syn jego Izaak, który także kłamał, mówiąc, że Rebeka była jego siostrą, a nie żoną. Filistyni byli bardzo wojowniczym narodem. Dlatego Bóg nie wprowadził Izraelitów do Kanaanu. Za czasów Jozuego ziemie Filistynów też miały być obsadzone przez Izraelitów. W doktrynie biblijnej Filistyni są typem ciała, z którym wciąż jeszcze trzeba walczyć po osiągnięciu zbawienia. Za czasów Helego zabrali Izraelitom Arkę Przymierza (Skrzynię Bożą); trzymali ją 7 miesięcy. Wojowali z nimi Saul, Dawid i inni. Upodwładnił ich nieco Salomon, ale po rozpadnięciu się jego monarchii Filistyni znów wzrośli w siłę na tyle, że niepokoili bezustannie Izraelitom Arkę Przymierza. Zajmowali miasta Gaza, Aszdot, Gat i Ekron. Filistyni byli bałwochwalcami i czcili bożka Dagona; także boginię Asztartę, Belzebuba. Jako naród istnieją także do dziś. Od Filistynów pochodzi nazwa Palestyna, kraj na którym jest dzisiejszy Izrael, powstały w roku 1948.] FILISZTEUSOK (idegen, vándor, kivándorolt). [1. Nép, amely az ÓSZ-i kor legnagyobb részében Palesztina ún. filiszteus-síkságán lakott (2Móz 15,14; Ézs 14,29.31; Jóel 3,4); területük északról délre Joppétól Gázáig terjedt, és öt nagy város volt rajta: Asdód, Gáza, Askalon, Gát és Ekron (Józs 13,3; 1Sám 6,17); Káftorból származnak (Jer 47,4; Ám 9,7), ami jelentheti Krétát vagy az Égei szigeteket; nem sémiták, talán árják, akik a bírák korában özönlöttek seregestől Palesztinába; végül egész Kánaán (2) ettől a Földközitenger partján húzódó keskeny sávtól nyerte a nevét, ahol a filiszteusok éltek: Palesztina; magukkal hozták a fémek földolgozásának ismeretét, amellyel az izráeliták csak Dávid idejében ismerkedtek meg, ezért uralkodtak a filiszteusok bizonyos vonatkozásban Izráel fölött egész Dávid idejéig (Bír 13,1). A filiszteusok uralma alól több hős hozott szabadulást: Sámgár (Bír 3,31), Sámson (Bír 13-16) és Sámuel (1) (1Sám 7,1-14); Jónatán (2) is legyőzte őket (1Sám 14), Dávid pedig uralma alá hajtotta őket (1Sám 17-18); az ország kettészakadása után visszanyerték hatalmi helyzetüket (1Kir 15,27; 2Krón 21,16; 28,18); Szargon (Kr. e ) egy részüket fogságba vitte és országukban asszír helytartót hagyott hátra. 2. mediterrán eredetű, kora vaskori nép (nevük szerepel az Egyiptomot támadó tengeri népeké között). Eredeti nyelvük ismeretlen, de valószínűleg nem sémi, hanem indoeurópai volt; később átvették a kánaáni dialektust és írást. Nevükből származik a kulturálatlan, földhözragadt embert, nyárspolgárt jelölő filiszter szó, valamint abból a Pilistina, Philistina szavakon át eredeztethető maga a Palesztina név is: Traianus császár az i. u. 70-es hadjárata, a jeruzsálemi szentély lerombolása és a zsidók elűzése után nevezte így el a területet.] filister [1. człowiek ograniczony, bez wyższych aspiracji, o zakłamanej moralności; 2. daw. członek korporacji akademickiej niebędący studentem] (ném.) filiszter, nyárspolgár (az ótestamentumi filiszteusokról) filisterski, -a, -ie [właściwy filistrom] nyárspolgári filisterstwo nyárspolgárság, nyárspolgáriasság Filius familiae testamentum facere non potest (lat.) Filius familiae testamentum facere non potest - A hatalom alatti fiú nem tehet végrendeletet. [Filius familiae testamentum facere non potest, quoniam nihil suum habet, ut testari de eo possit. = nem önálló (családban élő) fiú végrendelet nem alkothat, mivelhogy nem rendelkezik semmivel, ami a végrendelkezés alapja lehetne (saját vagyonnal nem rendelkezik).] filiżaneczka kiscsésze, csészécske filiżanka [czarka z uszkiem, służąca do picia herbaty, kawy itp.; też: zawartość tej czarki] csésze, findzsa filiżanka do herbaty teáscsésze filiżanka do kawy kávéscsésze filiżanka herbaty egy csésze tea filiżanka kawy egy csésze kávé filiżanka porcelanowa porcelán csésze filler [drobna moneta węgierska] fillér (f.) film [1. seria następujących po sobie obrazów z dźwiękiem lub bez dźwięku, wyrażających określone treści, utrwalonych na nośniku wywołującym wrażenie ruchu; też: utwór artystyczny wykorzystujący tę technikę; 2. umiejętność przygotowywania i realizowania takich obrazów; też: ogół utworów filmowych; 3. taśma zawierająca szereg następujących po sobie obrazów utrwalonych na błonie; 4. przezroczysta błona celuloidowa pokryta warstwą

64 1606 światłoczułą, używana do zdjęć fotograficznych i kinematograficznych; 5. cienka warstwa jakiejś substancji na powierzchni ciała stałego] (ang.) film, filmszalag, mozgókép; fényérzékeny réteggel bevont vékony celuloidszalag; a rá vett kép v. hang; mozgóképre felvett alkotás; ennek előadása; a mozgófénykép művészete és gyakorlata; (fizika) vékony hártya, bevonat vmely szilárd felületen film akcji [film z maksymalnie wyeksponowaną dynamiką przebiegu zdarzeń] akciófilm film animowany [1. film rysunkowy, kukiełkowy; 2. rodzaj filmu, który jest tworzony techniką zdjęć poklatkowych, rejestrujących na pojedynczych klatkach filmu kolejne fazy ruchu. Najczęściej są to fazy rysowane, stąd też film animowany określany jest zazwyczaj mianem filmu rysunkowego lub kreskówki. Wyświetlenie tak otrzymanych zdjęć daje na ekranie wrażenie ruchu, gdyż oko ludzkie nie jest doskonałe i bardzo szybko wyświetlone klatki filmu odczytuje jako płynny ruch.] animációs film film animowany [rodzaj filmu, który jest tworzony techniką zdjęć poklatkowych, rejestrujących na pojedynczych klatkach filmu kolejne fazy ruchu. Najczęściej są to fazy rysowane, stąd też film animowany określany jest zazwyczaj mianem filmu rysunkowego lub kreskówki. Wyświetlenie tak otrzymanych zdjęć daje na ekranie wrażenie ruchu, gdyż oko ludzkie nie jest doskonałe i bardzo szybko wyświetlone klatki filmu odczytuje jako płynny ruch.] rajzfilm film artystyczny művészfilm film awanturniczy kalandfilm film bajkowy mesefilm film czarno-biały fekete-fehér (ff.) (film) film dla dzieci gyerekfilm film dla młodzieży ifjúsági film film długometrażowy 22 percnél hosszabb film (ellentéte a rövidfilm) film dokumentalny [1. film opierający się na autentycznym materiale zdjęciowym; 2. to szeroka kategoria opisująca jedną z form ekspresji filmowej] dokumentumfilm; megtörtént eseményeket v. emberi alkotó tevékenységet bemutató film film dozwolony dla młodzieży az ifjúság számára engedélyezett film film dreszczowiec horrorfilm, rémfilm film drogi [gatunek filmu sensacyjnoprzygodowego, którego akcja toczy się na drogach, autostradach] útifilm film dubbingowany szinkronizált film film dwuodcinkowy kétrészes film film dźwiękowy [film, w którym użyty został synchroniczny dźwięk] hangosfilm [hangfényképezéssel felvett hangcsíkot és a képet együttesen tartalmazó film] film fabularny [film oparty na fikcji, w którym rzeczywistość przedstawiona układa się w porządek fabuły, realizowany z udziałem aktorów] játékfilm, művészi film, mesefilm film fantastycznonaukowy tudományosfantasztikus film; sci-fi film gangsterski gengszeterfilm film grozy [film, którego celem jest wywołanie uczucia przerażenia i strachu u odbiorcy] horrorfilm film historyczny történelmi film film instruktażowy tájékoztató v. oktató film film interaktywny [fabularna gra komputerowa złożona ze scen filmowych wymagających udziału użytkownika programu] interaktív film film już idzie a. trwa megy v. pereg a film film kasowy kasszasiker (film) film katastroficzny [film sensacyjny, którego tematem jest zjawisko lub wydarzenie tragiczne w skutkach] katasztrófafilm film kolorowy, barwny [film fotograficzny, który daje obraz o barwach zbliżonych do naturalnych] színes film film kostiumowy [film, w którym aktorzy występują w strojach charakterystycznych dla danej epoki] kosztümös film film kowbojski cowboyfilm film krótkometrażowy [film nieprzekraczający 22 minut projekcji] rövidfilm, kisfilm film kryminalny bűnügyi film, krimi film małoobrazowy keskenyfilm film młodzieżowy ifjúsági film film muzyczny zenés film film nagrodzony nagrodą Oscara Oscar-díjas film film nagrodzony Oscarem Oscar-díjas film film naukowy tudományos film film niemy [film, w którym nieobecne jest słowo mówione] némafilm film oświatowy [jeden z rodzajów filmowych obok filmu dokumentalnego, fabularnego i animowanego] kultúrfilm; felvilágosító film; ismeretterjesztő film film panoramiczny, szerokoekranowy [film wyświetlany na szerokim ekranie, dający wrażenie przestrzenności] szélesvásznú film; panorámafilm, térhatású film film pełnometrażowy mozifilm

65 1607 film płaszcza i szpady [1. określenie gatunku dzieł filmowych, których akcja toczy się w czasach historycznych; 2. film kostiumowy opowiadający o awanturniczych przygodach obfitujących w pojedynki] kosztümös film, történelmi kalandfilm film popularnonaukowy ismeretterjesztő film; természettudományos film film pornograficzny pornófilm film prześwietla się a film fényt kap film przygodowy kalandfilm film przyrodniczy természetfilm film reklamowy reklám, reklámfilm film reportażowy riportfilm film rolkowy filmtekercs film rysunkowy rajzfilm, trükkfilm film sciene fiction sci-fi; fantasztikustudományos film film sensacyjny [film przedstawiający wydarzenia wywołujące silne napięcie emocjonalne] szenzációs v. feltűnést keltő film film się kończy véget ér a film film się zaczyna kezdődik a film film stereoskopowy, plastyczny, trójwymiarowy [film, który daje wrażenie trójwymiarowej przestrzeni] háromdimenziós v. térhatású film; sztereoszkopikus film film synchroniczny szinkronizált film film szerokoekranowy szélesvásznú film fim średniometrażowy 20-tól 60 percig terjedő időtartamú film, kisfilm, rövidfilm film telewizyjny tévéfilm film trikowy trükkfilm; rajzfilm film w dwóch seriach film két részben; kétrészes film film western vadnyugati film film wojenny háborús film film z dubbingiem węgierskim magyarul beszélő (film) (mb.) film z napisami feliratos film filmik [zdrobniale o filmie] filmecske filmologia, filmoznawstwo filmológia; filmelméttel és gyakorlattal foglalkozó tudomány filmoteka [skatalogowany zbiór filmów i materiałów filmowych, gromadzonych w archiwach i wytwórniach filmowych, także prywatnie; archiwum filmowe] filmarchívum, filmtár Filmoteka Narodowa [polska państwowa instytucja kultury zlokalizowana w Warszawie. Powstała w kwietniu Do 1970 istniała pod nazwą Centralne Archiwum Filmowe, a następnie, do 1987, jako Filmoteka Polska.] Nemzeti Filmarchívum filmować (kamerával) filmezni, filmet forgatni filmować coś filmezni vmit; filmre venni vmit filmowanie filmezés, filmre felvevés; filmfelvétel filmowo filmszerűen filmowiec [osoba pracująca w przemyśle filmowym] filmes, filmszakember, filmszakértő filmowość [zespół cech zapewniający pozytywny odbiór jakiegoś tematu przez widza] filmes szakma v. foglalkozás filmowy, -a, -e filmfilmy filmek filo- [I. pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z liściem; II. pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z rodem; III. pierwszy człon wyrazów złożonych oznaczających zamiłowanie do czegoś albo osobę przejawiającą te uczucia] filo-; levél-; származásfilodendron, monstera [1. filodendron: drzewo, krzew lub pnącze z rodziny obrazkowatych, rosnące w strefie zwrotnikowej Ameryki; kilka gatunków hoduje się w doniczkach ze względu na duże, dekoracyjne, skórzaste liście 2. monstera: tropikalne pnącze z rodziny obrazkowatych; popularna roślina ozdobna] philodendron, filodendron [amerikai tropikus konyvirágféle, kúszó félcserje, több léggyökérrel]; monstera; könnyező pálma filogenetyka (dawn. filogenia) [nauka o rozwoju rodowym, filogenezie; por. ewolucjonizm.] (gör.) filogenetika; törzsfejlődéstan, származástan; a filogenezis tudománya filogeneza [1. rozwój rodowy grup systematycznych roślin lub zwierząt; 2. rozwój rodowy organizmów żywych i poszczególnych ich szczepów] (gör.) filogenezis, törzsfejlődés; a szerves világ és az egyes fajták történeti kialakulásának folyamata filogeneza człowieka [zob. antropogeneza] antropogenezis filogeneza i filogenia (gör.) filogenezis és filogenia [magyarul körülbelül az állat- és növénytörzsek fejlődéstörténete, Heckel szerint a különböző állatok fejlődéstörténete, amelyekből számtalan évezred folytán lassankint az emberi nem előállott.] filok [pióro wieczne, długopis] [Słowniczek języka śląskiego] töltőtoll; golyóstoll filoksera [owad, groźny szkodnik winorośli] (gör.) filoxéra (Philloxera vastatrix);

66 1608 szőlőtetű, a félfedeles szárnyú levéltetvek családjába tartozó kártékony rovar (különösen a szőlőkben tesz tetemes károkat) filolog [specjalista w zakresie filologii] (gör.) filológus; bölcsész, filológia művelője; nyelvész, nyelvészetkedvelő filologia [1. badania nad językiem i literaturą; 2. wydział uniwersytetu, na którym prowadzone są studia z zakresu tych badań] (gör.) filológia, nyelv- és irodalomtudomány; vmely nép nyelvével és irodalmával kapcsolatos ismeretek összessége; szűkebb értelemben: irodalmi és forráskutatás, szövegkritika és értelmezés filologia angielska angol (nyelv és irodalom) szak filologia klasyczna [ (gr.-łac. philologia classica, klasyczne zamiłowanie do nauki) - gałąź nauk humanistycznych zajmująca się badaniem języków klasycznych dla kultury europejskiej (zwanych w skrócie po prostu klasycznymi), to jest greki i łaciny. Filologia klasyczna zajmuje się przede wszystkim badaniem w oryginale arcydzieł literatury starożytnej (eposów Homera, dialogów Platona, tragików greckich i rzymskich, mów Cycerona, dzieł Wergiliusza).] klasszika, klasszikus filologia; a klasszikus ókor nyelveivel és irodalmával, elsősorban a görög és a latin műveltséggel foglalkozó tudományág filologia turecka [zob. turkologia] török nyelvvel és műveltséggel foglalkozó tudományág filologia węgierska magyar filológia; magyar (nyelv és irodalom) szak filologiczny, -a, -e filológiai filomacki, -a, -ie [przymiotnik od filomata] filomatafilomaci [z grec. miłośnicy czyli przyjaciele nauki i Filareci miłośnicy cnoty, są to nazwy towarzystw studenckich w uniwersytecie wileńskim z pierwszej ćwierci wieku XIX. Najdawniejsze zawiązało się w końcu roku szkolnego 1804/5, a pierwszą pobieżną wzmiankę o tem Towarzystwie znajdujemy w Bibljografii Jochera (t. I str. 324 i 325, nota 1162).] (történelmi) filomaták; (Tudománykedvelők Társaságának tagjai a vilnói egyetemen Mickiewicz korában) filomata [członek tajnego stowarzyszenia młodzieży wileńskiej, działającego w latach ] (történelmi) filomata; (Tudománykedvelők Társaságának tagja a vilnói egyetemen Mickiewicz korában) Filomela [w mitologii greckiej siostra Prokne, żony króla Daulis w Fokidzie Tereusa] (görög-olasz) Filoména; (gör.) Philomélé / Philomela; filoméla; az éneklést kedvelő, dalos kedvű; fülemüle, csalogány; [Philomélé / Philomela; athéni királylány, aki sógora, Téreusz zaklatása elől menekülve csalogánnyá változott.]; a csalogány a nagy fülemüle (Luscinia luscinia) névváltozata filować [1. pot. patrzeć lub zaglądać gdzieś ukradkiem; 2. o lampie naftowej, świecy, knocie itp.: kopcić; o świetle lampy: drgać; 3. w grach karcianych: powoli rozsuwać i oglądać otrzymane karty w celu wywołania napięcia wśród graczy] pöfékelni, szipákolni, füstölni, kormozni; ingadozni, vacillálni; (kártya) csalni filować [podglądać, napełniać np. pączek marmoladą] [Słowniczek języka śląskiego] alánézni; leselkedni, lesni; megtölteni, teleönteni Filomen [imię męskie pochodzenia greckiego, oznaczające "przyjaciel siły", od φιλος (philos) "przyjaciel" i μενος (menos) "siła, moc". Wśród patronów tego imienia św. Filomen, wspominany razem ze śwśw. Klementynem i Teodotem.] Filomén [görög eredetű férfinév, jelentése: szeretett. Női párja: Filoména.] Filomena Filoména [görög eredetű női név, jelentése: szeretett. Férfi párja Filomén.] Święta Filomena (ur. ok. 10 stycznia 289, zm. ok. 10 sierpnia 302) [męczennica chrześcijańska, święta Kościoła katolickiego, ujęta w kalendarzu liturgicznym do czasu wprowadzenia reformy przez papieża Pawła VI.] Szent Filoména [vértanú, a 3. század végén élt, Korfu szigetén született királylány, Rómában halt meg.] Filioque (łac. i Syna ) [1. termin znaczący dosłownie «i Syna». Jest on nazwą sporu teologicznego prawosławia z Kościołem łacińskim, a pośrednio też z protestantyzmem, o sformułowanie dogmatyczne zawarte w przyjętej przez Zachód wersji nicejskokonstantynopolskiego wyznania wiary. W następującym zdaniu Credo: wierzę... w Ducha Świętego, który od Ojca pochodzi wstawiono wzmiankę o Synu: wierzę... w Ducha Świętego, który od Ojca i Syna pochodzi; 2. Wyrażenie dodane do Nicejsko-konstantynopolitańskiego wyznania wiary na synodzie, który się po raz czwarty odbył w hiszpańskim mieście Braga (675), ponieważ wydaje się, że dodanie go do wyznania wiary trzeciego synodu w Toledo (589) jest interpolacją (zob. DH 470). Wskazuje ono na to, że (a) Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna, (b) trzy Osoby Trójcy Przenajświętszej są

67 1609 sobie doskonale równe. Dodanie Filioque popierał cesarz Karol Wielki (panował w latach )] filioque (lat. 'és a Fiútól') [1. Az Egyház történetében úgy vált híressé, mint betoldás a niceakonstantinápolyi hitvallásba, ahol a Szentlélekről az állt, hogy az Atyától származik. 2. a Fiútól is ; a Szentháromság harmadik személye; a Szentlélek a második személytől, a Fiútól is származik; 3. "És a Fiútól"; a niceai konstantinápolyi hitvallás kiegészítése, amely szerint a Szentlélek nem az Atyától, hanem a Fiútól is származik. Először a toledoi zsinat (589) irataiban szerepelt. A keleti ortodox egyház nem fogadta el ezt a kiegészítést s ez lett a későbbi egyházszakadás egyik oka.] filor [filar, słup] [Słowniczek języka śląskiego] pillér, oszlop filosemicki, -a, -ie - (gör., lat.) filoszemita-; zsidóbarátfilosemita [osoba zafascynowana judaizmem, kulturą żydowską i Żydami], filosemitka (gör., lat.) filoszemita; zsidóbarát filosemityzm [przyjazne nastawienie do Żydów] (gör., lat.) filoszemitizmus; zsidóbarátság; a zsidóság iránti barátságos álláspont; a zsidóság jogi és társadalmi egyenlőségének védelmezése filozof [1. twórca doktryny filozoficznej lub specjalista w dziedzinie filozofii; 2. iron. osoba przemądrzała], filozofka (gör.) filozófus, bölcselő, bölcselkedő, bölcsész; filozófiával foglalkozó tudós, (átv.) bölcsen élő, gondolkodó; bölcs megértésssel viselkedő személy filozofia [1. nauka zajmująca się rozważaniami na temat istoty bytu, źródeł poznania itp.; też: określony system filozoficzny stworzony przez jakiegoś filozofa lub szkołę filozoficzną; 2. wydział uniwersytetu, na którym są prowadzone studia z zakresu tej nauki; 3. nauka zajmująca się ogólnymi rozważaniami na temat danej dziedziny wiedzy; 4. ogólne zasady, idee, cele leżące u podstaw powstania lub funkcjonowania czegoś; 5. czyjeś poglądy, przemyślenia i system wartości tworzące spójną całość] (gör.) filozófia [bölcsesség szeretete], bölcselet, bölcsészet; (átv.) életfelfogás, életszemlélet filozofia aleksandryjska [wieloznaczny i z tego powodu współcześnie niemal całkowicie zarzucony termin określający wiele nurtów filozofii hellenistycznej, zwłaszcza różne postacie platonizmu rozwijane w Aleksandrii, głównym ośrodku myśli filozoficznej późnej starożytności, między III w. p.n.e. a podbojem arabskim. W dawniejszej historii filozofii termin ten używany był często jako synonim terminu "filozofia hellenistyczna".] alexandriai iskola [a 3. és a 6. század között Alexandriában működő kateketikai és teológiai iskola megnevezése. Legkiválóbb képviselője Órigenész. Ama filozofia neve, mely Alexandriában a görög gondolkodás és keleti felfogások érintkezéséből fejlődött; keleti részről a zsidóságnak jutott a főszerep, melynek etikai monoteizmusa a hellén filozofia több elemével találkozott. E zsidó-hellén irány úttörője és feje Philon volt. Ugyancsak Alexandriában tettek kisérletet a pythagorasi tudomány fölélesztésére s megtermékenyítésére, ujabb tanokkal való bővítés útján. Ezek az új pythagoreusok. Élükön áll P. Nigidius Figulus, Cicero barátja és P. Vatinius. Ez irányok utolsó fejleménye Alexandriában kr. u. a III században az újplatonizmus, mely az előbbi filozofiai törekvéseket majd mind összeolvasztotta, egy nagyszerü rendszerbe. Megalapítója Ammóniás Sakkas, követői voltak: Origenes, Cassius Longinus, Plotinus, Jamblichus.] filozofia analityczna [zob. neorealizm w zn. 1.; 2. jest to nurt filozofii, który zrodził się na przełomie XIX i XX wieku niemal jednocześnie w dwóch krajach w Anglii i Polsce, jako protest przeciwko filozofii postheglowskiej.] analitikus filozófia, neoreáalizmus; a gondolkodás és a nyelvhasználat analízise, voltaképp a spekulatív filozófia bírálata [Főbb képviselői: Bertrand Russell ( ), G. E. Moore ( ), valamint a húszasharmincas években működő Bécsi Kör filozófusai.] filozofia dialogu, spotkania [kierunek w filozofii współczesnej uznający za cel komunikację z drugim człowiekiem, Bogiem, światem, która jest możliwa dzięki potraktowaniu ich jako partnerów w dialogu] - dialógusfilozófia filozofia dogmatyczna dogmatikus bölcselet filozofia egzystencjalna [zob. egzystencjalizm] egzisztenciális filozófia (egzystencjalizm) filozofia eklektyczna eklektikus filozófia filozofia epikurejska epikureista filozófia filozofia hedonistyczna hedonisztikus bölcselet filozofia heglowski hegeli filozófia filozofia historii [zob. historiozofia] történetfilozófia filozofia idealistyczna [zob. idealizm w zn. 3.] idealista filozófia

68 1610 filozofia immanentna [koncepcja z przełomu XIX i XXw. głosząca, że rzeczywistość nie istnieje niezależnie od poznania] immanens filozófia [minden a tapasztalhatóra, az adottra van korlátozva] filozofia kantowska kanti bölcselet, Kant filozófiája filozofia materialistyczna [zob. materializm w zn. 1. ] materialista filozófia, materialista bölcselet, materializmus filozofia Platona Platon filozófiája filozofia praktyczna gyakorlati filozófia filozofia scholastyczna [zob. scholastyka w zn. 1.] (gör) skolasztika filozofia sztuki, nauki, kultury itp. [nauka zajmująca się ogólnymi rozważaniami na temat istoty i struktury sztuki, nauki, kultury itp.] művészeti, tudományos, kultúrális filozófia filozofia średniowieczna középkori filozófia filozoficznie bölcsen, filozófus módon filozoficzny, -a, -e [odnoszący się do filozofii lub filozofa; związany z filozofią] (gör.) filozófiai, bölcseti; filozofikus, filozófusi; (átv.) mélyértelmű, bölcs filozofować [1. zajmować się filozofią; 2. snuć ogólne refleksje o życiu; rozmyślać, mędrkować] (gör.) filozofálni; bölcselkedni, filozófiai kérdést fejtegetni, taglalni; (átv.) bölcselkedni, elmélkedni, okoskodni filozopter (gr.) (gör.) filozopter; (gúny.) bölcsészhallgató filter [filtr] [Słowniczek języka śląskiego] filter, szűrő filtering [Występuje wtedy kiedy pakiet danych jest badany w sieci w celu określenia jego przeznaczenia. Przez sprawdzenie adresu pakietu, urządzenie sieciowe decyduje czy powinien on zostać w lokalnej sieci czy powinien zostać skopiowany do innej sieci. Filtrowanie, które zapewnia pewną kontrolę nad ruchem intranetowym oraz bezpieczeństwo, jest zwykle wykonywane przez mostki, switche oraz routery.] (ang.) filtering; filterezés, szűrés filtr [1. przegroda lub urządzenie służące do oddzielania ciał stałych od cieczy lub gazów; 2. urządzenie, które pochłania, redukuje lub rozprasza część przechodzących przez nie fal świetlnych lub dźwiękowych; 3. substancja chroniąca skórę przez szkodliwym działaniem promieni słonecznych; 4. program komputerowy dokonujący selekcji lub prostego przekształcenia danych wejściowych lub wyjściowych] (lat.) filter, (vegytan) szűrőkészülék, szűrő, légtisztító; (fényképészet) színszűrő, fényszűrő; (átv.) kritika filtr akustyczny [układ akustyczny ograniczający przenoszenie fal akustycznych o odpowiednim zakresie częstotliwości] akusztikai hullámcsapda (szűrő); akusztikai szűrő filtr barwy dźwięku hangszűrő filtr dolnoprzepustowy mélyszűrő filtr drabinkowy szűrőlánc filtr dźwięku materiałowego (w konstrukcji) testhangszűrő filtr elektryczny [urządzenie elektryczne przepuszczające przebiegi elektryczne zawarte w określonym paśmie częstotliwości] elektrofilter filtr falowy hullámszűrő filtr górnoprzepustowy (ang. high-pass filter) [układ elektroniczny bądź algorytm, który przepuszcza częstotliwości sygnału powyżej ustalonej częstotliwości granicznej, a tłumi składowe leżące poniżej] (ang.) High Filter, High Pass Filter; magasszűrő, magasvágó; felüláteresztő szűrő, magashangvágó szűrő [1. minden frekvenciát tompít a cutoff frekvencia alatt. Az ezen pont feletti frekvenciákat viszont érintetlenül hagyja. 2. (magashangvágó szűrő) Elsődleges célja, hogy csökkentse a hanglemez sercegését, a magnófelvétel suhogását.] filtr harmoniczny felhangszűrő filtr korekcyjny (deemfazy) torzítószűrő filtr krystaliczny kristályszűrő filtr mostkowy kereszttagos szűrő, kereszttagszűrő filtr niskotonowy (ograniczający tony niskie) mélyszűrő filtr oktatowy środkowoprzepustowy oktávszűrő filtr oleju olajszűrő filtr paliwa üzemanyagszűrő filtr pasmowozaporowy sávvágó szűrő filtr pasmowy tercjowy tercszűrő filtr piwa sörszűrő berendezés filtr polaryzujący polarizációs szűrő filtr powietrza [urządzenie do oczyszczania powietrza z pyłu zasysanego do silników spalinowych] légszűrő filtr przeciwszumowy tűzajszűrő filtr przeciwzakłóceniowy zavarvédő szűrő filtr rozwidlający, zwrotnica elektryczna hangváltó, osztóáramkör filtr sonowy szonárszűrő filtr środkowoprzepustowy sávszűrő filtr środkowoprzepustowy częstotliwości słyszalnych hangfrekvenciás sávszűrő

69 1611 filtr środkowoprzepustowy szerokopasmowy szélessávú szűrő filtr środkowozaporowy sávvágószűrő, sávzárószűrő filtr subsoniczny szubszonikus szűrő [egészen alacsony (10-20Hz alatti frekvenciákon hatásos) szűrő. Megakadályozza, hogy ezek a káros jelek a hangszóróra jussanak. Önmagunkban ugyan nem volnának hallhatók, de torzítást okozhatnak.] filtr szerokopasmowy szélessávú szűrő filtr UV UV filter; UV szűrő filtr wąskopasmowy keskeny sávú szűrő filtr ważący súlyozószűrő filtr wielostopniowy (stopniowany) lépcsős szűrő filtr wyrównujący szűrőkör filtr wyróżnienia wstępnego hangszínszabályozó szűrő, felvevőszűrő filtr zaporowy fésűszűrő, többszörös sávszűrő filtracja [1. przepuszczanie cieczy, gazu, fal dźwiękowych przez filtr; 2. przesączanie się wody przez splątany system kanalików w skałach porowatych] (lat.) filtrálás; szűrés, áteresztés filtracyjny, -a, -e [przymiotnik od: filtracja] szűrőfiltrat [ciecz lub gaz uwolnione w procesie filtracji od niepożądanych cząstek ciał stałych] (lat.) filtrátum; szüredék, szűrlet filtrować [1. przepuszczać przez filtr w celu oddzielenia ciał stałych od cieczy lub gazów; 2. o urządzeniach: zatrzymywać ciała stałe lub szkodliwe substancje; 3. o nerkach: oczyszczać ze szkodliwych produktów przemiany materii; 4. o kosmetykach: zatrzymywać szkodliwe dla skóry promienie słoneczne] (lat.) filtrálni; szűrni, átszűrni, leszűrni, megszűrni, deríteni filtrować coś szűrni v. leszűrni vmit filtrować wodę szűrni a vizet filtrować się [o cieczy, gazie itp.: oczyszczać się z niepożądanych składników] szűrődni filtrowanie (lat.) filtrálás, szűrés, áteresztés filtrowanie przydźwięku zajszűrő, brummszűrő filtrownia (lat.) filtráló; szűrőhelyiség, áteresztő filtrowy, -a, -e [związany z filtrem] (lat.) filtráló; szűrőfiltry vízművek filumenista [kolekcjoner etykiet z pudełek po zapałkach] gyufacimkegyűjtő filumenistyka [kolekcjonowanie etykietek z pudełek od zapałek] gyufacimkegyűjtés filut [żartowniś i spryciarz] huncut, ravasz róka, tréfamester, csibész, nagy csibész, nagy kópé, kujon, szélhámos, betyár, csirkefogó filuteria [1. zachowanie figlarne i lekko prowokujące; 2. daw. spryt; 1. filuterność, figlarność; 2. psotliwość, żartobliwość; 3. wesołkowatość] huncutság, tréfa; lelemény, ügyesség, talpraesettség, élelmesség, szemfülesség, könnyedség, szellemesség, ravaszság filuternie huncutul, mókásan filuterność huncutság, kópéság, csalfaság, szélhámosság, móka, tréfa filuterny, -a, -e [cechujący filuta; sprytny; figlarny, zalotny] csalfa, huncut, agyafurt, mókás, tréfálkozó; játékos, pajkos filutka huncut nő, ravasz nő v. lány, szélhámosnő fimfa [zob. finfa] sértés, megbántás, semmibevevés fimfy stroić adni a sértődöttet; pofákat vágni fimla dostać [zbzikować patrz też: zajoba] megbolondulni, bogarassá válni [(ném.) Fimmel = bolondéria, hóbort, hepp szóból] Fin (Finlandczyk) [mężczyzna narodowości fińskiej], Finka (Finlandka) finn (ffi/nő) finale [zakończenie wieloczęściowego utworu muzycznego] finálé; a zenemű befejező része finalis (łac. końcowy) [końcowy, podstawowy, centralny dźwięk melodii w skalach modalnych; odpowiednik toniki w systemie dur-moll] (lat.) finalis [A skálák kezdőhangjait finalis-nak hívjuk, a dór esetében ez d1 hang] finalista [1. zawodnik, który doszedł do finału w rozgrywkach sportowych, konkursie, teleturnieju zwyciężając w poprzednich rozgrywkach, etapach; 2. zwolennik finalizmu], finalistka finalista, (sp) a döntő résztvevője; (fil.) a finalizmus híve, követője finalistyczny, -a, -e [dotyczący finalizmu] finalista; a finalizmuson alapuló, rá jellemző finalizacja [doprowadzenie jakichś działań do końca] finalizáció, finalizálás finalizm (teleologia) [pogląd, według którego rozwój świata przyrody i rzeczywistości społecznej zmierza do jakiegoś ostatecznego celu] (lat.) finalizmus; a jelenségek összességének célszerűségét és célra irányulását valló felfogás finalizować [ostatecznie załatwiać; doprowadzać do końca, kończyć] befejezni, véghezvinni finalowość (lat.) finalitás; célszerűség, célra irányulás finał [1. koniec; 2. w zawodach sportowych, konkursach itp.: końcowa rozgrywka między zwycięzcami kolejnych eliminacji; 3. ostatnia część cyklu sonatowego lub suitowego; 4. w muzyce operowej:

70 1612 zakończenie aktu lub całej opery; 5. (wł. finale) - końcowa część wielkiego, często wieloczęściowego utworu, np. w sonacie, symfonii, operze] (ol.) finálé; befejezés, vég; (sport) finis, döntő, végjáték, (zene) zárótétel, befejezés, több részből álló zenemű befejező tétele; (színház) záró jelenet finał pieśni az ének befejezése v. vége finałowy, -a, -e befejező, (zene) finálé-; (sport) finis-, vég-, döntő, hajrá, végfutam finans- (ném. Finanz) finánc-; pénzügyi, tőkés finanse (finans.) [1. pieniądze, majątek; 2. stosunki ekonomiczne wynikające z gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych] (fr.) financiák; pénzügy, pénzügyek (pü.), állami bevételek, államkincstár (fiskus); pénzügyi állapot; vagyonállapot, anyagi helyzet, vagyonállomány, tőke finanse ludności lakossági pénzügyek finanse państwa állami pénzügyek finanse publiczne [gospodarka pieniężna państwa i innych związków publicznych i prawnych] nyilvános pénzügyek finansista [1. posiadacz zasobów finansowych; 2. specjalista w zakresie spraw finansowych] (fr.) financier; pénzügyi szakember, pénzügyi szakértő, pénzügyi tekintély; bankár finansjera [grupa bogatych finansistów] pénzvilág finansować (finansuje) [dostarczać środków pieniężnych na coś] (fr.-ném.) finanszírozni; pénzelni, pénzzel ellátni, pénzszükségletet fedezni; (kereskedelem) üzletet, vállalkozást pénzelni finansować coś fonanszírozni v. pénzelni vmit finansować kampanię wyborczą választási kampányt v. hadjáratot finanszírozni v. pénzelni finansować z budżetu költségvetésből finanszírozni finansowanie finanszírozás; pénzzel való ellátás, pénzelés finansowanie bezzwrotne térítésmentes finanszírozás finansowanie budżetowe költségvetési finanszírozás finansowanie deficytowe deficit-finanszírozás finansowanie inwestycji beruházások finanszírozása finansowo financiálisan, pénzügyileg finansowość [skarbowość, finanse] pénzügy, vagyon, tőke; pénzügytan finansowy, -a, -e (finans.) (fr.-lat.) financiális; pénzügyi (pü.), pénz-, vagyon-, vagyoni fine (wł.) [koniec; w nutach oznacza miejsce zakończenia utworu, w którym powtórzenie pownej partii określono skrótowo, np. da capo al fine] (ol.) fine, vége [Zeneművek utolsó taktusánál szokás használni. Leggyakrabban tánczeneformáknál fordul elő, sokszor ily megtoldással: "Da capo sin' al Fine".] fine champagne fr. [wym. fin szãpań], rodzaj koniaku fr. francia konyakfajta Finees, Pinchas (paszcza żmii) [1. Syn Eleazara, kapłana Aarona. Z gorliwości zabił Izraelitę Zimri, który pojął za żonę Madianitkę Kozbę, córkę Sury. 2. Syn Helego.] FINEÁS (vasból v. ércből való száj; szócső, jóshely). [1. Eleázár (1) fia, Áron unokája (2Móz 6,25; 1Krón 6,4.50; Ezsd 7,5), aki Isten parancsára megölte az izráelita Zimrit, aki Kozbival, a midiánita nővel paráználkodott (4Móz 25,6-15; Zsolt 106,30). 2. Éli (1) fia, "hírhedt" pap (1Sám 1,3; 2, ; 3,11-13); fivérével, Hofnival együtt elesett a filiszteusokkal vívott ütközetben (1Sám 4). 3. A fogságból Ezsdrással (3) hazatért Eleázár (5) nevű lévita atyja (Ezsd 8,33).] finezja [precyzja i subtelność w wykonaniu czegoś lub w postępowaniu] finomság, raffináltság, elegancia, kellem, báj, udvariasság, ravaszság finezyjnie finoman, raffináltan; elegánsan, kellemesen, bájosan, udvariasan finezyjność finomság, raffináltság; elegánsság, kellem, bájosság, udvariasság finezyjny, -a, -e [pełen finezji, subtelny, delikatny, wyrafinowany, precyzyjny] finom, raffinált; elegáns, kellemes, bájos, udvarias finfa, fimfa [1. daw. dym papierosowy złośliwie wypuszczony komuś w twarz; 2. daw. złośliwy żart zrobiony komuś] sértés, megbántás, semmibevevés Finger [to protokół komunikacyjny typu klientserwer bazujący na protokole TCP, zdefiniowany w RFC 1288, powszechnie używany do lat 90. XX wieku. Został napisany przez Les Earnesta w 1971 roku.] Finger [1. A Finger parancs egy számítógépes rendszerben a felhasználói információk megjelenítésére szolgál. 2. leginkább Unix gépeken használható parancs, mellyel egy adott host felhasználóinak listájában név vagy azonosító alapján megkereshetünk valakit, ill. megnézhetjük, hogy az illető éppen be van-e jelentkezve; biztonsági okokból egyes rendszergazdák le szokták tiltani ezt a szolgáltatást. 3. Olyan hálózati szolgáltatás/program, amelynek segítségével

71 1613 a hálózatba kapcsolt számítógépekről és azok felhasználóiról kaphatunk információt. Általában kiírja, hogy éppen kik használják az adott gépet, illetve az adott felhasználó mikor jelentkezett be utoljára, kapott-e azóta újabb üzenetet. A finger jelentése ujj: arra a felhasználóra, akire kiváncsiak vagyunk, mintegy rámutatunk. Ha a finger programnak megadjuk a felhasználó -címét, az alábbihoz hasonló üvenetet kapunk (feltéve, hogy létezik a keresett felhasználó): [ktud.elte.hu]; Login: vincze, Name: Vincze Tamas; Directory: /home/vincze, Shell: /bin/zsh; Last login Sat Nov 23 13:32 (MET) on tty2, No mail. No Plan. 4. az Internet legtöbb gépén használható szolgáltatás, ami lehetővé teszi, hogy az illető host felhasználóinak listájában megkeressünk valakit, ill. megnézzük, hogy éppen be van-e jelentkezve. 5. felhasználókat azonosító UNIX-parancsnak ('árulkodó'-programnak) a neve; Unix rendszerekben a finger paranccsal lekérdezhetők pl. hogy kik vannak bejelentkezve, a nevek mellett néhány felhasználói tevékenységük, stb.; mivel visszaélésre is alkalmat ad, sok szolgáltató letiltja a finger parancsok használatát] fingować [1. stwarzać pozory czegoś; 2. udawać, zmyślać, fałszować, pozorować] koholni, utánozni, színlelni, hamisítani, kitalálni, költeni fingować podpis aláírást utánozni v. hamisítani Finis coronat opus. [Koniec wieńczy dzieło.] (lat.) Finis coronat opus; a vég koronázza a munkát Finis poenarum [istota, cel prawa karnego] (lat.) Finis poenarum civilis; a büntetés célja v. büntetőjog célja, lényege finisz [1. końcowy odcinek wyścigu, biegu lub walki; też: jazda, bieg lub walka na tym odcinku; 2. zakończenie jakichś wydarzeń lub działań] (lat., ang.) finis; 1. (sport) (finish) hajrá, végfutam, végküzdelem; 2. vég, vége vminek; (átv.) vmely küzdelem, verseny végső szakasza finiszować [rozwijać największą szybkość na końcowym odcinku wyścigu, na finiszu] (ang.) finiselni, hajrázni finiszowy, -a, -e [związany z finiszem] vég- Finita est comoedia [Komedia skończona.] Finita est comoedia; vége a komédiának [ Plaudite, amici, comedia finita est.; a commedia del arte. = Tapsot barátaim, a komédiának vége. Ludwig van Beethoven; előadások hagyományos befejező mondata. Megjegyzés: Egyesek szerint utolsó szavai: Hallanom kéne a Mennyben.] 'finitum capax infiniti' - 'skończoność ujęła nieskończoność' (Marcin Luter) [Właśnie dlatego jak ujął to Marcin Luter finitum capax infiniti, skończoność ujęła nieskończoność, co oznacza, że rzeczywistość Boga wkroczyła w rzeczywistość świata i tylko dzięki temu człowiek może spotkać się z Bogiem] - FINITUM CAPAX INFINITI; A véges befogadhatja a végtelent. [A lutheri teológia megfogalmazása az úrvacsoratanban, amely szerint a kenyér és a bor magába fogadhatja Krisztus testét és vérét. Válasz volt ez a Zwingli-féle tanításra, amely az ellenkezőjét állította: Finitum non capax infintiti.] finityzm [1. w filozofii przyrody: pogląd, według którego wszechświat jest skończony w czasie i przestrzeni; 2. w metodologii nauk: założenie, że każdy proces jest skończony] (lat.) finitizmus; a valóság véges természetét valló filozófiai felfogás finka [krótki, nieskładany nóż] finn kés Finka [kobieta narodowości fińskiej] finn (nő v. lány) Finlandczyk [obywatel Finlandii], Finlandka finn (ffi/nő) Finlandia, Republika Finlandii (fiń. Suomi, Suomen Tasavalta; szw. Finland, Republiken Finland) [państwo w Europie Północnej, powstałe po odłączeniu od Rosji w 1917 roku. Członek Unii Europejskiej. Graniczy od zachodu ze Szwecją i z Bałtykiem, od północy z Norwegią i od wschodu z Rosją.] Finnország; Finn Köztársaság (finnül: Suomi, svédül: Finland) [észak-európai ország, délnyugatról a Balti-tenger, délkeletről a Finn-öböl és nyugatról a Botteni-öböl határolja. Szárazföldön határos Svédországgal, Norvégiával és Oroszországgal, tengeren pedig Észtországgal.] finlandzki [dotyczący Finlandii], -a, -ie; fiński, - a, -ie [dotyczący Finów, Finlandii] finn, finnországi fiński [1. język fiński; 2. język należący do grupy języków ugrofińskich, używany głównie w Finlandii; język fiński; 3. przedmiot lekcyjny lub lekcja poświęcone nauce języka fińskiego] finn, finn nyelv v. lecke finta [1. w szermierce: ruch pozorny; 2. daw. podstęp] (ol.) finta; (sport) cselvágás (vívásban); (átv.) csel, kifogás, hazudozás Fiodor Michajłowicz Dostojewski (ros. (ur. 30 października 1821 (11 listopada ns.) w Moskwie, zm. 28 stycznia 1881 (9 lutego ns.) w Sankt Petersburgu) [pisarz rosyjski. Uważany za mistrza prozy

72 1614 psychologicznej i jednego z najważniejszych powieściopisarzy, nie tylko literatury rosyjskiej, ale i światowej.] Fjodor Mihajlovics Dosztojevszkij (Фёдор Михайлович Достоевский), ( Moszkva, november 11. Szentpétervár, február 9.) [orosz író] fiok [1. daw. pretensjonalny lok; 2. żartobliwie o uczesaniu lub ubiorze; fatałaszek] bojt, rojt, hajtincs, lokni; cifraság, csecse-becse, bokréta; hajviselet v. ruha fioki (z włosk.) [1. (ubrania i moda) loki; 2. pukle, loki; 3. pretensjonalne uczesanie; 4. czuby i kutasy; strój czubiasty na głowę] hajtincs; díszes hajviselet fiołeczek kis ibolya, ibolyácska fiolek [naczynko o wydłużonym kształcie do przechowywania lekarstw, perfum itp.] ibolya Fiołek (Viola L.) [rodzaj roślin z rodziny fiołkowatych (Violaceae), liczący gatunków, rosnących w umiarkowanej i subtropikalnej strefie półkuli północnej.] - ibolya (Viola) [az ibolyafélék családjának névadó és egyben legnagyobb nemzetsége mintegy négyszázötven fajjal] Fiołek alpejski (Viola alpina) [gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych. Występuje w Karpatach i wschodnich Alpach, w Polsce tylko w Tatrach.] havasi árvácska v. havasi ibolya (Viola alpina L.) fiolek kryje się w trawie az ibolya elbújik v. elrejtőzik a fűben Fiołek polny (Viola arvensis Murr.) [gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych (Violaceae). Pochodzi z Azji, Europie i Afryce Północnej, rozprzestrzenił się też gdzie indziej od niżu po piętro subalpejskie. W Polsce roślina pospolita, prawdopodobnie archeofit] mezei árvácska (Viola arvensis) [az ibolyafélék családjába tartozó, a vetésekben gyakori gyomnövényfaj] Fiołek polny (Viola arvensis Murr.) Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.) [gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych (Violaceae Batsch.). Nazwy ludowe: bratek polny, macoszka, sierotki, kwiatek Świętej Trójcy. Występuje w stanie dzikim w Europie i Azji (Zachodnia Syberia, Turcja, Iran). W Polsce pospolity.] háromszínű árvácska v. vadárvácska (Viola tricolor) [az ibolyafélék családjába sorolt ibolya (Viola) nemzetségbe tartozik. Népies nevei: árvácska, császárszakáll, papszakáll, császárvirág, macskaszem stb. Háromszínű virága miatt szentháromságfűnek is nevezik.] Fiołek wonny, fiołek pachnący (Viola odorata L.) [gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych. Występuje w stanie dzikim w Europie, w zachodniej Azji (Cypr, Turcja) i północnej Afryce (Makaronezja, Wyspy Kanaryjskie). W Polsce średnio pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich. Uprawiany i często dziczejący] illatos ibolya (Viola odorata), népies nevén: lila ibolya, violetta, vénuszvirág vagy bájos ibolya [az ibolyafélék (Violaceae) családjának Viola nemzetségébe tartozó évelő növény, Európában és Ázsiában őshonos, de Észak-Amerikában is elterjedt] fiolet [1. kolor fioletowy; 2. barwnik fioletowy] (fr.) violett; violaszín, ibolyaszín, lila fiolet goryczki, gencjany, gencjanowy [proszek o działaniu bakteriobójczym, grzybobójczym i czerwiobójczym, rozpuszczalny w wodzie] tárnics lila fiolet biskupi [fiolet z odcieniem amarantowym] püspöklila; lila, amarant árnyalattal fiolet metylowy metilkék, metilibolya fioletowo lilaszínűen, lilaszínűre fioletowy, -a, -e [mający barwę powstałą ze zmieszania czerwieni i błękitu] ibolyaszínű, violaszínű, lila

73 1615 fiolka [naczynko o wydłużonym kształcie do przechowywania lekarstw, perfum itp.] (gör.) fiola; kis üvegcse; (vegytan) elnyújtott körte alakú üvegedény fiolka z lekarstwem fiola, kis orvosságosüveg; kis üvegcső orvosságok csomagolására, tárolására fiołek [1. roślina zielna o kwiatach zwykle fioletowych; 2. gruczoł zapachowy znajdujący się u nasady ogona lisa] ibolya; (átv.) bolondéria, mánia, hóbort, őrültség, különcködés Fiołek (Viola L.) [rodzaj roślin z rodziny fiołkowatych (Violaceae), liczący gatunków, rosnących w umiarkowanej i subtropikalnej strefie półkuli północnej.] ibolya (Viola) az ibolyafélék [családjának névadó és egyben legnagyobb nemzetsége mintegy négyszázötven fajjal] Gatunki flory Polski fiołek alpejski (Viola alpina Jacq.) fiołek bagienny (Viola uliginosa Besser) fiołek biały (Viola alba Besser) fiołek bławatkowy (Viola cyanea Čelak.) fiołek błotny (Viola palustris L.) fiołek dacki (Viola dacica Borbás) fiołek drobny (Viola pumila Chaix) fiołek dwukwiatowy (Viola biflora L.) fiołek Kitaibela (Viola kitaibeliana Roem. & Schult.) - efemerofit fiołek kosmaty (Viola hirta L.) fiołek leśny (Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau) fiołek mokradłowy (Viola stagnina Kit.) fiołek nibypsi (Viola montana L.) fiołek pagórkowy (Viola collina Besser) fiołek polny (Viola arvensis Murray) Apró árvácska ~ mezei árvácska (Viola arvensis Murr.) fiołek przedziwny (Viola mirabilis L.) fiołek psi (Viola canina L.) fiołek Rivina (Viola riviniana Rchb.) fiołek skalny (Viola rupestris F.W. Schmidt) fiołek torfowy (Viola epipsila Ledeb.) fiołek trójbarwny (Viola tricolor L. s.str.) fiołek trwały (Viola saxatilis F.W. Schmidt) fiołek wonny (Viola odorata L.) fiołek wyniosły (Viola elatior Fr.) fiołek żółty (Viola lutea Huds.) o fiołek żółty sudecki (Viola lutea) Gatunki uprawiane w Polsce: fiołek ałtajski (Viola altaica Kwe.-Gawl) fiołek dłoniasty (Viola palmata L.) fiołek jednokwiatowy (Viola uniflora L.) fiołek kalaminowy (Viola calaminaria) fiołek kanadyjski (Viola canadensis L.) fiołek kapturkowaty (Viola cucullata Ait.) fiołek labradorski (Viola labradorica Schrank) fiołek mandżurski (Viola mandshurica W.Beck.) fiołek missouryjski (Viola missouriensis Greene) fiołek motylkowaty (Viola papilionaceae Pursh) fiołek nagi (Viola glabella Nutt.) fiołek okrągłolistny (Viola rotundifolia Mischr.) fiołek ogrodowy, bratek (Viola x wittrocckiana hort.) fiołek palczasty (Viola dactyloides Roem. et Schult.) fiołek pierwiosnkolistny (Viola primulifolia L.) fiołek pierzasty (Viola pinnata L.) fiołek powabny (Viola gracilis Sibth.) fiołek rogaty (Viola cornuta L.) fiołek senizyjski (Viola cenisis L.) fiołek sierocy (Viola orphanidis Boiss.) fiołek stopowaty (Viola pedata L.) fiołek strzałkowaty (Viola sagittata Ait.) fiołek transylwański (Viola jooi Janka) fiołek wapieniolubny (Viola calcarata L.) fiołek zgięty (Viola adunca Sm.) Fiołek afrykański (Saintpaulia, Sępolia) [1. jak sama nazwa wskazuje pochodzi z Afryki. Ciekawostka jest iż roślina pomimo swojej nazwy nie jest spokrewniona z fiołkiem. 2. kwitnąca roślina doniczkowa o aksamitnych liściach zebranych w rozetę] Afrikai ibolya (Saintpaulia) Fiołek alpejski (Viola alpina) [1. zob. cyklamen w zn. 1.; 2. gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych. Występuje w Karpatach i wschodnich Alpach, w Polsce tylko w Tatrach. Często nazywa się nieprawidłowo fiołkiem alpejskim inny, uprawiany jako roślina ozdobna gatunek rośliny cyklamena perskiego.] ciklámen, alpesi ibolya Fiołek bagienny (Viola uliginosa) [gatunek byliny z rodziny fiołkowatych (Violaceae). Występuje od wschodnich Niemiec po centralną Rosję, od południowej Szwecji po północno-zachodnią Chorwację.] Viola uliginosa fiołek jest emblematem skromności az ibolya a szerénység jelképe Fiołek leśny (Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau) [gatunek byliny należący do rodziny fiołkowatych. Pospolita roślina w południowej i środkowej Europie, w Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.] erdei ibolya (Viola reichenbachiana) [a kétszikűek

74 1616 (Magnoliopsida) osztályának a Malpighiales rendjéhez, ezen belül az ibolyafélék (Violaceae) családjához tartozó faj] Fiołek ogrodowy, bratek ogrodowy, bratek (Viola wittrockiana Gams) [gatunek rośliny dwuletniej z rodziny fiołkowatych (Violaceae Batsch). Mieszaniec; powstał w wyniku skrzyżowania trzech dzikich gatunków fiołka: fiołka trójbarwnego (V. tricolor), fiołka żółtego (V. lutea) i fiołka ałtajskiego (V. altaica). W Polsce bardzo często jest uprawiany jako roślina ozdobna; czasami przejściowo dziczeje (efemerofit).] kertészeti árvácska (Viola wittrockiana Gams) fiołek pachnący, fiołek wonny márciusi v. szagos ibolya Fiołek polny (Viola arvensis Murray) [gatunek rośliny jednorocznej lub dwuletniej, należący do rodziny fiołkowatych (Violaceae). Gatunek eurazjatycki o rozprzestrzenieniu niemal kosmopolitycznym od niżu po piętro subalpejskie. W Polsce roślina pospolita, prawdopodobnie archeofit] mezei árvácska (Viola arvensis) [az ibolyafélék családjába tartozó, a vetésekben gyakori gyomnövényfaj]; vad árvácska Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L. s.str.) (Viola tricolor L.) [gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych (Violaceae Batsch.). Nazwy ludowe: bratek polny, macoszka, sierotki, kwiatek Świętej Trójcy. Występuje w stanie dzikim w Europie i Azji. W Polsce pospolity. [zob. bratek] háromszínű árvácska avagy vadárvácska (Viola tricolor) [az ibolyafélék családjába sorolt ibolya (Viola) nemzetségbe tartozik. Népies nevei: árvácska, császárszakáll, papszakáll, császárvirág, macskaszem stb. Háromszínű virága miatt szentháromságfűnek is nevezik.] fiołkowy, -a, -e ibolyaszínű, violaszín, violaszínű fiord [1. wąska, głęboko wrzynająca się w ląd zatoka morska o stromych i skalistych brzegach; 2. zob. fiordyng] (norvég) fjord; (földrajz) a szárazföldbe mélyen benyúló, szikláktól övezett keskeny tengeröböl; Fjord póni fiordyng, fiording [mały, krępy koń zaprzęgowy o bułanym umaszczeniu, z ciemną pręgą wzdłuż grzbietu] Fjord póni [Délnyugat- Norvégiából eredő kis termetű, hidegvérű lófajta] Fioretti (wł. Fioretti di San Francesco) - Kwiatki św. Franciszka z Asyżu [Anonimowy przekład zaginionego tekstu łac. Actus beati Francisci et sociorum eius (Czyny św. Franciszka i jego towarzyszy) autorstwa br. Hugolina z Montegiorgio na dialekt toskański; utwór literacki z XIV w., zawierający 53 "kwiatki", czyli opowieści o czynach i cudach Franciszka i jego towarzyszy. Najbardziej znane polskie tłumaczenie L. Staffa.] - (I Fioretti di san Francesco) (egyh.) fioretti [1. Az I Fioretti di san Francesco cím, amit magyarul egyszerűen vagy csak Fiorettiként emlegetünk, vagy az egyes fordítók címadásának megfelelően Szent Ferenc Virágos kertjének, Virágoskertjének, vagy Kis Virágainak nem ritka a középkori irodalomban. A Fioretti a latin Floretum fordítása. Florétumoknak, vagy Florilégiumoknak azokat a legendakompozíciókat nevezték a középkorban, amelyek gyakran a mai kritikai érzéktől merőben eltérően, innen onnan összeszedegetve egy egy szent életének csodáit, példáit, tanításait tartalmazták. 2. Assisi Szent Ferenc virágoskertje. Az elveszett latin szöveg Actus beati Francisci et sociorum eius (Szent Ferencnek és testvéreinek történetei) anonim fordítása, szerzőjének a toszkán dialektusban író fr. Hugolinus de Monté S. Mariáét tartják, a XIV. századi irodalmi műalkotás 53 virágot", vagyis Ferencnek és társainak tetteiről és csodáiról szóló elbeszélést tartalmaz. Lengyelországban L. Staff fordítása a legismertebb.] fiorytura, fioritura (wł., dosł.: kwiat, ozdoba) [1. w muzyce wokalnej: ozdobnik w postaci efektownej figuracji melodycznej na jednej sylabie śpiewanego tekstu; 2. muz. ozdobniki, pasaże, zwł. w śpiewie (koloraturowym); 3. ozdobnik, figura ozdobna, ściśle oznaczona lub improwizowana w wokalnej muzyce, tworząca efektywną figurację melodyczną na jednej sylabie tekstu, najczęściej na niezmiennej harmonii akompaniamentu] (ol.) fioritúra; (zene) ékesítés, díszítés; énekcikornya FIR (fr. Fédératin Internationale des Résistans; ang. International Federation of Resistance Fighters - Association of Antifascists) (fr.) FIR (Fédératin Internationale des Résistans); [ellenállók nemzetközi szövetsége]a fasizmus ellen küzdő szabadságharcosok nemzetközi szövetségének rövidítése firaneczka 1 könnyű batiszt v. muszlinfüggöny firaneczka 2 [ozdoba używana w damskich sukienkach; tworzona przez fałdowanie, udrapowanie lub plisowanie pasów lekkiej tkaniny, które są wszyte w odzież] fodor [Női ruhákon kialakított díszítőelem, amit hajtásokkal, redőzéssel vagy ráncolással

75 1617 állítanak elő egy könnyű kelmesávon, amit azután felvarrnak a ruhadarabra.] firanka, firana [ozdobna zasłona na okno z przejrzystej tkaniny] (ném.) firhang; függöny (lakásban); (dawno, ném.) firhang firanka koronkowa csipkefüggöny firanka u okna ablakfüggöny fircyk [1. lekcew. człowiek niepoważny i lekkomyślny; 2. daw. modniś] ficsúr, piperkőc, dandy, széltoló, csélcsap, jampec fircykowatość piperkőcség, jampecság fircykowaty, -a, -e [lekcew. taki jak u fircyka] ficsúrszerű, piperkőc, széltoló, jampec firewall; zapora sieciowa (ang. firewall ściana ogniowa) [jeden ze sposobów zabezpieczania sieci i systemów przed intruzami] tűzfal (angolul firewall) - 'tüzfal', adatbiztonsági rendszer FireWire (Karty FireWire) FireWire [Soros interfész külső eszközök csatlakoztatására. Az Apple használta először, később IEEE 1394 ill. ilink, Amerikában HPSB néven is ismertté vált. 63 eszközt lehet 400 Mbit/s (1600-ra növelhető) sebességgel csatlakoztatni. A 1394b specifikáció sebessége max. 3.2 Gbit/s.] FireWire (IEEE-1394) FireWire (IEEE-1394) - 'FireWire' csatoló, 'busz' (szószerint = tüzesdrót) [Apple által kifejlesztett és az IEEE ben rögzített, nagysebességű adatátvitelre alkalmas csatolási technológia (ipari busz standárd), mely összesen 63 tartozék egyidejű csatlakoztatását teszi lehetővé; leggyorsabb képviselője már ma 200 Mbps átviteli sebességre képes, ami lényegesen meghaladja az USB-1 csatoló 12 Mbps-es, vagy az SCSI busz 40 Mbps-es átviteli sebességét; első alkalmazása digitális kameráknál és DVD- lejátszóknál várható; előrejelzések szerint a FireWire az ezredfordulóra (rövid vezetékek esetében), 1 Gbps adatátviteli sebességre is képes lesz, ami által a számítógépek csatolóin keresztül külső merevlemezek üzemelete- tése és digitális video kapcsolat is lehetővé válik; a szabványjavaslatot Microsoft, Intel és Compac cégek is támogatják] firka [wyraz dość często używany w staropolszczyźnie, na oznaczenie rzeczy lichej, bez wartości] (dawno) ócska, pocsék, silány, hitvány, vacak holmi firlej [dawniej: figiel; potem tylko w zwrocie: stroić firleje - stroić żarty, figlować, robić głupstwa] csíny, móka, tréfa, huncutság, pajkosság, csintalanság, kópéság; hecc, stikli firleje [W dawnej polszczyźnie wyraz ten oznaczał: zabawy, żarty, zwykle używany w połączeniu ze słowem stroić czyli urządzać. Firlejami lud nazywał składkową zabawę wiejską urządzaną przez dziewczęta.] (dawno) falusi játék, tréfa, rendezvény (lányok nélkül) Firletka halcedońska (Lyhnis halcedonica), [zwyczajowo nazywana także kżyżem maltańskim, kżyżem Jerozolimy gatunek roślin należący do rodziny goździkowatyh (Caryophyllaceae). Występuje dziko w Azji (wshodnia i zahodnia Syberia, europejska część Rosji, Mongolia i część Chin, Kazahstan, Kirgistan). Od czasuw średniowiecza jest nieoficjalnym symbolem angielskiego miasta Bristol. Od XVIII w wielu krajah, ruwnież w Polsce jest uprawiana jako roślina ozdobna] - Égőszerelem (Lychnis chalcedonica) [virágos évelők, virágzó bokrok, évelőágyak növényei] firma [1. przedsiębiorstwo handlowe, usługowe lub przemysłowe; 2. zarejestrowana urzędowa nazwa przedsiębiorstwa; 3. o osobie mającej dobrą opinię; 4. o renomowanym przedsiębiorstwie] (ol.) firma; cég (az a név, melyen a kereskedő üzletét folytatja és melyet aláírásul használ), válallat, márka; név, hírnév, jó hírnév; (átv.) cég, jó cég firma budowlana építővállalat firma doradcza tanácsadó cég firma dostawca szállító cég firma eksportowa exportcég firma fikcyjny fantomcég, fiktív cég firma handlowa kereskedelmi cég firma importowa importcég firma jednoosobowa egyéni cég firma konkurencyjna versenycég (konkurencia) firma macierzysta anyacég firma nagrodzona złotym medalem aranyéremmel kitüntetett cég firma organizujące targi vásárszervezőség firma prywatna magáncég firma transportowa zajmująca się przeprowadzkami költöztető vállalat firmament (niebo) [1. niebo; 2. zob. sfera w zn. 3.] (lat.) firmamentum; égboltozat, égbolt firmować [1. wspierać jakieś przedsięwzięcie swoim autorytetem albo marką firmy; 2. umieszczać swoje nazwisko albo nazwę firmy na wyrobach, 3. podpisywać

76 1618 dokument swoim nazwiskiem] nevet adni vmihez, cégjelzéssel ellátni vmit firmowy, -a, -e cég-, vállalat-, vállalati firmowa wszywka [kawałek materiału wszyty w sztukę odzieży, z nazwą producenta] gyártói bevarrt cégjel firmware {rzecz.} [oprogramowanie wbudowane {n.} [komp.] [zł.]] (ang.) firmware - (PROM-ban tárolt) célprogram [1. A mikroprogramok bizonyos szempontból sem tisztán hardvernek, sem tisztán szoftvernek nem tekinthetők. Ezért ezeket a mikroprogramokat 1970-től firmware-nek nevezik. 2. Beágyazott, általában csak olvasható memóriában tárolt program, amely különböző számítástechnikai eszközök alapvető műveleteihez szükséges. 3. számítógép tartozékokba beépített, (P)ROMban tárolt célprogram; szaknyelven: mikroprogramozott, mikrokóddal írt, készülékspecifikus szoftver] firn [1. ziarnisty lód powstały ze śniegu, występujący w górach powyżej linii wiecznego śniegu; 2. sypki śnieg, na którym dobrze jeździ się na nartach] (ném.) firn; firnhó, csonthó; az örök hó határa feletti katlanokban összegyülemlett s megülepedett jeges hó firnowy, -a, -e firnfirst class [wym. ferst klas] [część samolotu, statku itp. z miejscami o najwyższym standardzie] (ang.) first class; elsőosztályú, elsőrangú first-in, first-out; pierwszy na wejściu pierwszy na wyjściu (także w księgowości) (ang.) first-in, first-out; első be, első ki first lady, First Lady [wym. ferst lejdi] [kobieta zajmująca najwyższą pozycję w państwie lub w jakimś środowisku, zwykle żona prezydenta] (ang.) first lady; az amerikai elnök felesége fis [muz. dźwięk f podwyższony o pół tonu] (muz.) (ném.) fisz (az f hang fél hanggal emelt értékű hangjának neve); (zene) az F- hangnak egy félhanggal való felemeléséből származó hang Fiscus non erubescit [skarb państwa nie rumieni się (ze wstydu). Jeśli chodzi o podatki i inne dochody, skarb państwa żadnych się nie wstydzi.] (lat.) Fiscus non erubescit; államkincstár nem pironkodik (a szégyentől) [a kincstár nem szégyenlős] Fis-dur (gama lub tonacja durowa) - Fisz-dúr fis-moll (gama lub tonacja molowa) fisz-moll fisharmonia [klawiszowy instrument muzyczny] (gör.) harmónium, (zene) orgonaszerű billentyűs hangszer fiskalizm [polityka podatkowa państwa] adórendszer fiskalny, -a, -e [podatkowy] kincstári, adó-, pénzügyi fiskalna polityka kincstári politika, adópolitika fiskał (lat.) fiskális; ügyvéd (adwokat) fisting (ang. fist pięść) [wsadzanie całej ręki do pochwy] (ang., szex) fisting (öklözés) fistuła [łac. fistula 'rura, kanał; trzcina; fujarka'muz. zob. falset; med. przetoka] (lat.) fisztula, síp; (orvosi) sipoly; (muz) orgonasíp; (zene) gurgulázó fejhang fissio; rozszczepienie jądra atomowego [to przemiana jądrowa polegająca na rozpadzie jądra na dwa (rzadziej na więcej) fragmenty o zbliżonych masach. Zjawisku towarzyszy emisja neutronów, a także kwantów gamma, które unoszą znaczne ilości energii.] (lat.) fisszió; maghasadás, atommaghasadás fiszbin, fiszbiny (niem. Fischbein) [1. pręt służący do usztywniania gorsetów, staników i spódnic; 2. substancja rogowa, z której utworzone są płyty na podniebieniu wielorybów bezzębnych; też: każda z takich płyt; 3. element usztywniający z metalu bądź tworzywa sztucznego używany w damskiej garderobie do usztywniania gorsetów, staników, spódnic i nakryć głowy. Nazwa pochodzi od płyt rogowych zwisających z podniebienia wielorybów fiszbinowców (np. wala lub płetwala błękitnego), od XVI do XX wieku używanych do wytwarzania owych usztywnień damskiej garderoby. Usztywnianie fiszbinami dawało lepszy efekt niż krochmalenie. Wytwarzane we Francji, Holandii i Hiszpanii. 4. pręt z masy rogowej lub z płyt znajdujących się w paszczy wieloryba. W zakresie mody to elastyczna, a mocna zarazem wkładka gorsetu, za pomocą której kobiety w XIX wieku uzyskiwały wysoko podniesiony biust i wciętą talię. Płytki takie, proste lub wygięte, ale zawsze plastyczne, były także konieczne w kostiumie męskim w okresie mody "gęsich brzuchów". Robiono je również z drzewa, z metalu, z kości słoniowej; 5. płyty rogowe zwisające z podniebienia w jamie gębowej wieloryba (fiszbinowca), z każdej strony, w liczbie od 150 do 300. Kostne podniebienie ma na środku wystający duży grzebień, do którego płyty są przyczepione. Długość jednej może dochodzić do 3-4 metrów, w punkcie przymocowania mają grubość męskiego ramienia. Wolne brzegi sa postrzępione i przypominają trochę włosie końskie.] halcsont; szila [a cetek (Cetacea)

77 1619 egyik alrendjének a táplálkozáshoz szükséges szűrőberendezése. Az ember a szilát számos tárgyhoz használta. Ilyen tárgyak a következők: gallér merevítő, béresostor, esernyő és fűző merevítő. A szilát a papír lapok vonalazásához is alkalmas volt. Egyes íjak készítéséhez is használt volt a szila. Manapság a szila helyét a műanyag és egyéb mesterséges anyagok vették át.] fiszbina [pot. fiszbin (w znaczeniu usztywniającego pręta)] merevítő fiszbinowce (állat) halcsontos cetek; sziláscetek fiszbinowy, -a, -e halcsontos, halcsontfiszka [1. kartka w kartotece; 2. karteczka służąca do notatek] játékbárca, játékpénz, zseton; cédula fiszka katalogowa katalóguscédula fiszmenty [tak nazywały się za czasów króla Sobieskiego płaszczyki kobiece] (daw) női kiskabát fiśla [strych] [Słowniczek języka śląskiego] (poddasze) padlás fiśnięty [pomylony] [Słowniczek języka śląskiego] tévesztő, megtévesztő fit [1. koń dobrze przygotowany do wyścigu; 2. w brydżu: uzupełnienie w postaci tylu kart w kolorze partnera, aby łącznie było ich co najmniej osiem] (ang.) fitt; (sport) képességeinek teljes birtokában levő (ló v. versenyző); (átv.) jó erőben lévő, friss (ember) -fit [ostatni człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z rośliną] -növény fita [zob. średnicomierz] átmérő mérő; átaló fito- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z rośliną, roślinnością] (gör.) fito-; növényfitobiologia [nauka zajmująca się życiem roślin] fitobiológia, növényélettan fitobiologiczny, -a, -e fitobiológiai, növényélettani fitochemia [nauka o substancjach roślinnych i procesach chemicznych zachodzących w roślinach] fitokémia, növényvegytan fitochemiczny, -a, -e fitokémiai fitofag (gr. phytón roślina, phageín jeść), roślinożerca [organizm roślinożerny, odżywiający się roślinami lub częściami roślin (w tym przechowywanymi przez ludzi nasionami, owocami i suszem)] fitofág; növényevő fitofagia (roślinożerność) fitofágia; növényevés fitohormon [związek chemiczny wytwarzany przez rośliny, wpływający na ich procesy fizjologiczne] (gör.) fitohormon; növényi hormon; növényekben keletkező, életfolyamataikat befolyásoló szerves vegyület fitohormonalny, -a, -e fitohormonális fitoklimat [klimat lokalny ukształtowany pod wpływem określonego zbiorowiska roślinnego] fitoklíma fitologia (nauka o roślinach) (gör.) fitológia; növénytan fitoplankton [plankton złożony z organizmów roślinnych, głównie z glonów] fitoplankton [növényi szervezetek alkotta plankton] fitosocjologia albo fitocenotyka, fitocenologia [dział botaniki (dyscyplina botaniczna), którego przedmiotem badań jest roślinność. Zajmuje się badaniem zbiorowisk roślinnych występujących w naturze tj. fitocenoz oraz ich klasyfikowaniem (zob. syntaksonomia). Celem fitosocjologii jest stworzenie empirycznego modelu roślinności za pomocą kombinacji gatunków charakteryzującej unikalne jednostki roślinności zwane syntaksonami. Nazewnictwo syntaksonów jest ustalane zgodnie z Międzynarodowym Kodem Nomenklatury Fitosocjologicznej (International Code of Phytosociological Nomenclature). Autorem terminu fitosocjologia jest jeden z pionierów badań w tym zakresie Józef Paczoski. Niektórzy autorzy krytykują termin jako niefortunny ze względów językowych. Drugi człon nazwy daje bowiem podstawę do błędnych porównań z socjologią, czyli nauką o społecznościach ludzkich. W niektórych krajach preferowane jest określenie fitocenologia, w innych po prostu nauka o roślinności. növénytársulástan (fitocönológia) [a vegetáció részletes jellemzésével (a növénytársulások és alegységeik elkülönítésével, leírásával) foglalkozó tudományág. Gyakran használ statisztikai módszereket. Részben oknyomozó jellegű, ezért az ökológiával rokon tudomány a növényföldrajz (fitogeográfia) és a társulástan (cönológia) határterületén.] fitoterapia [zob. ziołolecznictwo] fitoterápia; növényekkel való gyógyítás fitoterapeutyczny, -a, -e fitoterápiai fitplaka [szkarłatka amerykańska] Amerikai alkörmös (Phytolacca americana) FITS (Flexible Image Transport System) [format pliku wykorzystywany do przechowywania, przekazywania oraz manipulowania obrazami zawierającymi informacje naukowe. Jest najczęściej

78 1620 stosowanym formatem w zagadnieniach związanych z astronomią; wykorzystują go agencje NASA oraz IAU. W przeciwieństwie do wielu innych formatów, został zaprojektowany także do przechowywania informacji naukowych i w związku z tym istnieje możliwość zapisania wielu dodatkowych danych wraz z oryginalnymi metadanymi. Główną zaletą formatu jest to, że metadane obrazów przechowywane są w nagłówku zapisanym standardowymi znakami ASCII, co powoduje, że jest on czytelny dla człowieka. Każdy plik w formacie FITS składa się z co najmniej jednego nagłówka zawierającego 80 znakowe bloki znaków ASCII kodujących pary klucz/wartość. Pary te mogą dostarczać informacji o wielkości i wymiarach obrazu, format danych, komentarze oraz dowolną inną informację jaką autor tam umieści.] FITS (Flexible Image Transport System, vagyis Rugalmas Képátviteli Rendszer) [Többnyire a csillagászati rendszerekben használják. Pl.: NASA.] fiu! v. fiu! fiu! [1. wykrzyknik wyrażający uznanie lub zdziwienie, niekiedy połączone z ironią; 2. wykrzyknik nazywający dźwięk powstający wtedy, kiedy ktoś lub coś gwiżdże] hohó!, lárifári!, tyűh!, no! no!, ejha! (a csodálat és elismerés kifejezésére) fiu! jak tańczy ejha! Hogy táncol fiuknąć fiukać [pot. wydać gwizd] fütyülni, sivítani, nemtörődömséget jelezni fiut [1. posp. członek męski; 2. posp. wyzwisko używane w stosunku do mężczyzny] (wulg.) fasz fixa idea (gr. doxasma) (gör. doxasma, lat. fixa idea) rögeszme, kényszerképzet, hóbort, vkinek a bogara. [megrendíthetetlen, önmagában véve logikus, rendszerint cselekvésre késztető, többnyire téves eszme] FIVETE [skr. łac. Fecundatio In Vitro Et Transferatio Embrionis med. 'zapłodnienie "w probówce" i przeniesienie zarodka' (z probówki do organizmu matki)] (fr.) Fécondation in vitro et transfert d'embryons (FIVETE); mesterséges megtermékenyítési eljárások; (ang.) FIVET, Fertilisation in Vitro and Embryo Transfer: in vitro megtermékenyítés és embrióátvitel (lombikban végzett megtermékenyítés az embrió átültetésével) fizjograf [specjalista w dziedzinie fizjografii] fiziografus fizjografia [charakterystyka warunków naturalnych jakiegoś obszaru] fiziográfia; földtan fizjograficzny, -a, -e [oparty na fizjografii, odnoszący się do fizjografii] fiziográfiai, fiziografikus; földtani fizjokraci [fizjokraci akcentowali znaczenie pracy (decydowała o bogactwie społeczeństwa) i rolnictwa jako jedynego źródła bogactwa] fiziokraták: Franciaországban a XVIII. sz. második felében kialakult közgazdaságtani iskola és gazd. pol. irányzat neve [A gazdaság forrását a forgalomban és kiváltképpen a külkereskedelemben kereső merkantilistákkal vitatkozva, ellenezték a gazdaságba történő állami beavatkozást. A gazdagság forrásaként a termelést (amin csak mezőgazdaságot értettek) jelölték meg. Erre alapozták azt a követelésüket, hogy az állam a földbirtokosokat adóztassa s ne a gyárosokat. A fiziokraták a felvilágosodás képviselői a közgazdaságtanban, nézeteik a polgárság objektív érdekeit tükrözték. Kiemelkedő képviselői Francois Ouesnay, Robert Turgot és Riqueti Mirabeau márki voltak.] fizjokrata [jeden z twórców albo zwolennik fizjokratyzmu] fiziokrata fizjokratyczny, -a, -e [oparty na fizjokratyzmie, będący w duchu fizjokratyzmu; stworzony przez fizjokratów] fiziokrata, fiziokratikus fizjokratyzm [1. szkoła ekonomiczna powstała we Francji w drugiej połowie XVIII w., której filozoficzną podstawą była idea porządku naturalnego; 2. szkoła ekonomiczna powstała we Francji (druga połowa XVIII wieku).] (gör.) fiziokratizmus; (történelem) bölcseleti nézet, amely szerint a legfőbb uralkodó hatalom a természet; társadalomgazdaságtani rendszer, melynek főelvei a következők: a gazdasági életben is természettörvények uralkodnak; ezeknek működését nem szabad akadályozni, különösen az államnak minden beavatkozástól tartózkodnia kell fizjolog [specjalista w zakresie fizjologii] (gör.) fiziológus; a fiziológia kutatója fizjologia [1. nauka o czynnościach życiowych i procesach zachodzących w organizmach żywych; 2. czynności i procesy życiowe organizmu] (gör.) fiziológia, élettan; az életjelenségekkel, az életműködések mechanizmusával foglalkozó tudomány fizjologia mowy [dział fonetyki zajmujący się badaniem ruchów mięśni biorących udział w artykułowaniu głosek] beszéd élettan [a fiziológia arra ad választ, hogy milyen élettani mozgások hozzák létre a beszédet] fizjologicznie fiziológiailag fizjologiczny, -a, -e fiziológiai

79 1621 fizjologiczna regulacja siły głosu szubjektív hangerősségszabályozás; fiziológiai hangerősségszabályozás; fiziológiai hangerőszabályozás (a fül érzékenységi görbéjéhez alkalmazkodó hangerő-szabályozás) fizjonomia [1. twarz; 2. cechy charakterystyczne lub wygląd czegoś] (gör.) fiziognómia, arcisme; ábrázat, arckifejezés és az arcvonások; vmely élőlénynek külső, fizikai megjelenése; az a vizsgálati ág, amely az arcvonásokban, arcjátékban kifejeződő lelki folyamatokat tárgyalja; (tréf.) fizimiska; jellemvonás, jellegzetesség fizjonomia kraju az ország jellegzetessége fizjonomiczny, -a, -e fiziognómiai fizjonomika [umiejętność poznawania właściwości umysłowych i postaw uczuciowych człowieka z wyglądu jego twarzy i całego ciała] fiziognómia; arckifejezés fizjonomista [osoba umiejąca trafnie określić charakter człowieka na podstawie obserwacji rysów twarzy; znawca fizjonomiki] fiziognómia szakértője fizjotechnika fiziotechnika; a munka élettana, a munkafolyamat, a munkás testének alkata és szervezeti működése között levő összefüggéseket kutatja fizyczność fizikaiság fizycznie fizikailag; testileg, fizyczny, -a, -e [1. dotyczący wyglądu zewnętrznego człowieka; 2. dotyczący organizmu człowieka; 3. seksualny; 4. wykonujący pracę wymagającą siły mięśni; też: oparty na sile mięśni; 5. dotyczący wyrobienia sportowego; 6. dostępny zmysłom; 7. dotyczący fizyki i zjawisk, którymi się ona zajmuje; 8. służący do badań w dziedzinie fizyki; 9. dotyczący przyrody, ukształtowania powłoki skorupy ziemskiej] (gör.) fizikai; természettani, a fizikára vonatkozó; testi; fizikai, a fizikumra vonatkozó fizyczny [ pracownik fizyczny] fizikai dolgozó, munkás fizyczna mapa Polski Lengyelország hegy- és vízrajzi térképe fizyczny ból testi fájdalom fizyk [1. naukowiec zajmujący się fizyką; pot. szkolny nauczyciel fizyki; 2. daw. lekarz, zwłaszcza urzędowy] (gör.) fizikus (jestem fizykiem); a fizika tudósa, kutatója; (dawno) orvos fizyk atomowy atomfizikus fizyka (z gr. φύσις physis - "natura") [1. nauka zajmująca się badaniem ogólnych właściwości materii i zjawisk w niej zachodzących; 2. wydział lub kierunek na uniwersytecie, na politechnice obejmujący studia w tym zakresie; 3. nauka fizyki jako przedmiot w szkole; też: lekcja tego przedmiotu; 3. nauka o przyrodzie w najszerszym znaczeniu tego słowa. Fizycy badają właściwości i przemiany materii i energii oraz oddziaływanie między nimi. Do opisu zjawisk fizycznych używają wielkości fizycznych, wyrażonych za pomocą pojęć matematycznych, takich jak liczba, wektor, tensor. Tworząc hipotezy i teorie fizyki, budują relacje pomiędzy wielkościami fizycznymi. Fizyka jest ściśle związana z innymi naukami przyrodniczymi, szczególnie z chemią jako nauką o cząsteczkach i związkach chemicznych, które masowo występują w naszym otoczeniu. Chemicy przyjmują teorie fizyki dotyczące cząsteczek i związków chemicznych (mechanika kwantowa, termodynamika) i za ich pomocą tworzą teorie w ich własnych dziedzinach badań. Fizyka zajmuje szczególne miejsce w naukach przyrodniczych, ponieważ wyjaśnia podstawowe zależności obowiązujące w przyrodzie.] (gör.) fizika (gör.: φυσικός [phüszikosz]: természetes és φύσις [phüszisz]: természet), természettan [a nem élő anyag alapvető tulajdonságaival foglalkozó tudomány a legszélesebb értelemben vett természettudomány amelyből több ág vált ki a tudomány fejlődése során. A fizikusok az anyag tulajdonságait és kölcsönhatásait tanulmányozzák az elemi részecskék szintjétől a Világegyetem egészéig. A fizikai jelenségeket matematikai modelleken keresztül igyekeznek kvantitatív módon megérteni.] fizyka astronomiczna asztrofizika; fizyka atomowa [1. dział fizyki zajmujący się badaniem budowy i właściwości atomów; 2. dział fizyki zajmujący się stanami elektronowymi w atomie, a więc wszystkim co określa własności chemiczne ciał] atomfizika; a fizikának az atom szerkezetével és tulajdonságaival foglalkozó ága fizyka atomów, cząsteczek, i zjawisk optycznych atomok, molekulák és optikai jelenségek fizikája fizyka ciała stałego [dział fizyki zajmujący się ciałami stałymi, tj. takimi które w danych warunkach zachowują swój kształt makroskopowy. Fizyka ciała stałego jest częścią fizyki materii skondensowanej] szilárdtest fizika (angolul solid-state physics) [a kondenzált anyagok fizikájának

80 1622 (kontinuumfizika) egyik ága, a szilárd anyagok tanulmányozásának tudománya.] fizyka cząsteczkowa; fizyka cząstek elementarnych, fizyka wielkich energii [dział fizyki, którego celem jest badanie cząstek atomowych oraz oddziaływań zachodzących między nimi] részecskefizika; nagyenergiájú fizika [a fizika egyik ága, amely az anyag elemi összetevőit, sugárzást és azok kölcsönhatásait vizsgálja. Nagyenergiájú fizikának is hívják, mivel sok elemi részecske nem fordul elő normális körülmények között a természetben, hanem más részecskék nagy energiájú ütközései során kell őket kelteni, ahogy az a részecskegyorsítókban történik.] fizyka doświadczalna kísérleti fizika fizyka eksperymentalna kísérleti fizika fizyka fazy skondensowanej kondenzált fázis fizikája fizyka jądrowa [1. dział fizyki zajmujący się badaniem jąder atomowych oraz reakcji jądrowych; 2. dział fizyki zajmujący się badaniem budowy i przemian jądra atomowego. Zajmuje się badaniami doświadczalnymi, teoretycznymi oraz zastosowaniem techniki jądrowej.] atomfizika; magfizika; a fizikának az atom szerkezetével és tulajdonságaival foglalkozó ága [magfizika a fizika részterülete, amely az atommag felépítésével és viselkedésével foglalkozik] fizyka kuli ziemskiej [zob. geofizyka] geofizika [mint tudomány, a földön lezajló fizikai folyamatokat vizsgálja. Egyik fő kutatási területe a szeizmológia, azaz a földrengéstan] fizyka matematyczna matematikai fizika fizyka molekularna, cząsteczkowa [dział fizyki zajmujący się badaniem budowy molekuł i ich właściwości] molekuláris fizika [a fizikának az az ága, amely az anyagoknak molekulákból való felépítettségükből folyó tulajdonságaival foglalkozik] (ozmózis, kinetikai gázelmélet, kapillaritás, fizikai kémia stb.) fizyka niskich temperatur (zob. kriofizyka; 2. kriogenika - dziedzina nauki (fizyki i techniki) zajmująca się badaniem i wykorzystaniem własności ciał w niskich temperaturach, uzyskiwaniem i mierzeniem niskich temperatur.] kriofizika; alacsony hőmérsékletek fizikája fizyka plazmy plazmafizika fizyka polimerów polimerek fizikája fizyka Słońca [zob. heliofizyka] napfizika [A csillagfizikának a Nap vizsgálatával foglalkozó része. Fontosságához hozzájárul az a tény, hogy a Nap a hozzánk legközelebbi csillag, és olyan közel van, hogy már optikai berendezésekkel is alaposan megfigyelhetjük, továbbá a Nappal kapcsolatos ismereteket igen nagy mértékben általánosítani fehet a többi csillagra is. A napfizika gyakorlati haszna még, hogy a naptevékenység (napfoltok, napkitörések) hatása a Földön (sarki fény erősségére és kiterjedésére, a földmágnesség változására, a rádióvétel minőségére és az időjárásváltozására) mindennapi életünk problémái közé tartozik.]; heliofizika, a nap felületén végbemenő jelenségeket tanulmányozó tudományág; a fizikának a napenergia hasznosításával foglalkozó ága fizyka techniczna [dział fizyki zajmujący się opracowywaniem przyrządów do pomiarów fizycznych i technicznych] műszaki fizika fizyka teoretyczna [dział fizyki, którego głównym zadaniem jest matematyczne opracowywanie wyników doświadczalnych] elméleti fizika fizykalizm [1. pogląd, według którego terminy wszystkich nauk empirycznych należy sprowadzić do terminów języka fizyki; 2. skrajna postać materializmu redukująca całe psychiczne życie człowieka do zjawisk fizycznych] (lat, ném.) fizikalizmus [az 1920-as években létrejött bécsi logikai pozitivizmus egyik elve, amely szerint a külvilágról nyert észlelések közül csak azoknak van valóságos értelmük, amelyek letordíthatók a fizika nyelvére] fizykalnie fizikailag fizykalny, -a, -e fizikai fizykochemia [zob. chemia fizyczna] kémia fizikai kémia (fizikokémia) [A kémiának az az ága, amely a kémiai anyagok és rendszerek szerkezete, felépítése és fizikai tulajdonságai közötti összefüggések, valamint a kémiai folyamatokat kísérő fizikai jelenségek vizsgálatával foglalkozik. A fizikai kémia megalapítója és kifejlesztője Wilhelm Friedrich Ostwald, a rigai műegyetem kémiaprofesszora és a lipcsei egyetem fizikai kémia professzora. Ő különítette el a szervetlen és szerves kémia mellett e tudomány harmadik ágaként Az elnevezést Mihail Vasziljevics Lomonoszov, a pétervári egyetem kémiaprofesszora vezette be. Fő ágai: reakcókinetika, elektrokémia, fotokémia, a molekulaszerkezet tana, kémiai termodinamika, sugárhatáskémia, magkémia, oldatok kémiája, kristálykémia.]

81 1623 fizykochemiczny, -a, -e fiziko-kémiai fizykochemik fizikokémikus fizykoterapia [leczenie polegające na działaniu na organizm człowieka lub jego części różnymi postaciami energii wytwarzanej za pomocą różnych aparatów] (gör.) fizikoterápia; fizikai erőkkel (hő, víz, fény stb.) történő gyógykezelés fizykoterapeutyczny, -a, -e fizikoterápiai fizykoterapeuta, fizykoterapeutka fizikoterapeuta (ffi/nő) fizylier (po francusku fusilier) [1. w XVIII i XIX w.: żołnierz piechoty uzbrojony w lekką strzelbę; 2. w czasie II wojny światowej: żołnierz pododdziałów piechoty uzbrojony w pistolet maszynowy, 3. Fizyljer, to jest żołnierz uzbrojony w fuzję czyli broń. palną. Za czasów saskich były dwa regimenty artyleryi: jeden złożony z kanonierów czyli puszkarzy, którzy strzelali z armat, drugi zaś stanowił obronę i straż pierwszych i zwał się fizyljerskim. Następnie, za Stanisława Augusta, regiment fizyljerów utracił swoje stanowisko w artyleryi i stał się pułkiem piechoty linjowej. W roku 1776 przybrał N. V tej broni. Dzielnie walczył pod Dubienką, w Warszawie d. 17 kwietnia 1794, pod Brześciem lit., Krupczycami, Maciejowicami i w obronie Pragi. Zostawał pod dowództwem pułkownika Fontanna. W wieku XIX bataljon piechoty składał się z oddziałów grenadjerów i woltyżerów, które nazywały się wyborczymi oraz z oddziałów fizyljerskich zwanych centralnymi. 4. żołnierz uzbrojony w lekką strzelbę skałkową zamiast muszkietu, strzelec piechoty lekkiej. W czasie II wojny światowej fizylierami nazywano pododdziały uzbrojone w pistolety maszynowe. Słownictwo militarne było istotnie pochodzenia obcego m.in. niemieckiego i francuskiego. Dla fizylierów jest Maciek niesprawiedliwy; byłi oni już w wojsku polskim za Stanisława Augusta i dzielnie spisali się pod Dubienką (1792) i pod Maciejowicami.] (dawno) lövész Podoficerowie gwardii fizylierów fizylierka (dawno) lövésznő fizylierski, -a, -ie lövészfiżka [zdrob. od figa, mała poduszeczka do szpilek na gotowalni niewieściej] füge, kispárna, tűpárna FJN (Front Jedności Narodu) [organizacja społeczno-polityczna utworzona w 1952 (do 1956 roku działał pod nazwą Frontu Narodowego)] (dawno) Nemzeti Egységfront flabellum [wachlarz sporządzany z pawich piór] (lat.) flabellum; nagy legyező, legyező, napernyő, melynek használata Keleten és a déli népeknél már az ó-korban bizonyos. [Használata átjött a legrégibb időben a keresztény liturgiába is; a szent miseáldozat alatt a püspököt egy vagy két diakon legyezte, részint a hőség csökkentésére, részint azért, hogy az áldozati tárgytól a legyek, bogarak stb. távoltartassanak. A XIV. sz.-tól kezdve kimegy a szokásból s jelenleg a pápának ünnepélyes miséjénél s itt-ott Olaszországban van csak használatban.] flacha nagy üveg flaczasty, -a, -e pálcaszerű, pacalos, bélformájú flaczeć [1. tracić sztywność; 2. pot. o człowieku: tracić siły i energię] elpuhányosodni, pacalossá válni flaczek belecske, bendőcske; pacal (étel) flader [naturalny lub imitowany rysunek słojów na drewnie] erezet (fa), faerezet flader, fladra [sznur z kolorowymi chorągiewkami rozwieszany wokół terenu polowania] kőzetréteg, erezet (kőben) fladrować erezni, erezetet festeni fladrowy, -a, -e erezet-, erezetes flag {rzecz.} [flaga {f.} [komp.]] (ang.) flag; jelzőbit flaga [przymocowany do drzewca kawałek tkaniny określonej formy i barwy] (chorągiewka) zászló, (bandera, chorągiew) lobogó; esős, pocsék idő flaga admiralska [flaga z emblematami admirała wywieszana na statku podczas jego obecności] tengernagyi zászló v. lobogó flaga na maszt! zászlót fel! flaga narodowa nemzeti lobogó v. zászló flaga opuszczona na pół masztu félárbócra eresztett flaga sygnałowa jelzőlobogó Flagelanci, flagellanci, biczownicy, kapnicy (łac. flagellantes, flagellarii) [łac. flagellans dpn. flagellantis p.pr. od flagellare 'biczować, chłostać' od flagellum 'bicz' zdrobn. od flagrum 'batog' 1. flagelanci biczownicy, członkowie śrdw. bractw relig., którzy, odbywając wędrówki

82 1624 pokutnicze, biczowali się publicznie (XII- XIV w.); 2. członkowie bractw religijnych, istniejących od XIII do XV wieku, głównie we Włoszech, Niemczech, później także w Hiszpanii i Polsce, które praktykowały publiczne biczowanie się jako formę pokuty. Początkowo byli pozytywnie oceniani przez Kościół katolicki i objęli znaczną część ludności różnych stanów. Zwłaszcza podczas wielkich epidemii charakterystyczne były procesje i wędrówki półnagich biczujących się do krwi kobiet i mężczyzn, często prowadzonych przez księży z krzyżami i flagami.] flagellánsok, önkorbácsolók (a lat. flagello, 'ostoroz' szóból) [1. Saját magukat Keresztes Testvéreknek nevezték (Kreuzbruder). A legenda szerint a flagelláns (önostorozó) mozgalmat Páduai Szent Antal alapította a 13. század elején, ezt azonban történészek cáfolják. A flagellánsok nevüket a latin flagello szóból kapta, amely ostorozót jelent. A mozgalom állítólag 1260-ban Perugia városából indult, és rövidesen Európa szerte elterjedt. Magyarországon a flagelláns mozgalom 1262-ben jelent meg. 2. a középkori pestisjárványoktól felizgatott tömegek európaszerte csoportokba verődve barangoltak ( ) s önmagukat korbácsolva e vezekléssel igyekeztek a csapás elhárítani.] flagellum Dei [łac., bicz boży (o Attyli, wodzu Hunów, zm. 453 r.)] flagellum Dei; Isten ostora, vagyis Attila hun király flagi sygnałowe [chorągiewki służące do sygnalizacji wzrokowej] jelző zászlók flagi trzepoczą się na wietrze a lobogók csattognak a szélben flagman (saját lobogó viselésére jogosult rangidős hajóparancsnok) flagman Floty Bałtyckiej Balti-tengeri Flotta parancsnoka [dowódca flagman floty 1 rangi - odpowiednik admirała trzygwiazdkowego] flagowy, -a, -e zászló-, zászlós-, lobogóflagrante bello [łac., w pożodze wojny] háborúban; háborús tűzvészben; harcok során flagrante delicto [łac., prawn. na gorącym uczynku] (lat.) flagrante delicto; a bűncselekmény elkövetése közben (tettenérés jelölése) flak [1. osłonka wędliny z jelita zwierzęcego; 2. część wnętrzności zwierzęcych; 3. pot. u człowieka: fragment przewodu pokarmowego; 4. pot. przedmiot wiotki; 5. pot. o człowieku słabym, wyczerpanym] (kiszka) bél, belsőség, zsiger, bendő; pacal (étel) flaki [1. potrawa z pokrojonych w cienkie paski przedżołądków i żołądków wołowych lub cielęcych; 2. ulubiona od wieków w Polsce potrawa, podawana dawniej nawet na ucztach pańskich, bez której dotąd w wielu okolicach nie może się obejść uczta weselna u ludu.] pacal, marhapacal flaki z pulpetami pacal gombóccal flakon [1. smukłe naczynie przeznaczone na kwiaty cięte; 2. ozdobna buteleczka służąca do przechowywania perfum] (fr.) flacon, flakon, kis üveg, üvegcse, illatszeres üveg, kicsiny üvegpalack, parfümös öveg, virágváza flakon karbowany recés illatszeres üvegcse flakonik üvegcse, kis üveg, kis flakon flakowatość petyhüdtség, puhaság, ernyedtség flakowaty, -a, -e [pot. podobny do flaka] petyhüdt, puha, ernyedt, pacalszerű flama [płomień] [Słowniczek języka śląskiego] láng flame {rzecz.} [bluzgi {niemęskoos.} [komp.]] (ang.) flame; kritika, ellenvélemény, nemtetszés stb. [erőteljesebb hangú kifejezése az elektronikus levelekben; ennek különösen heves és hosszan elhúzódó, nyilvános levélváltásokban megjelenő változata a "flame-war"] flamand [obraz szkoły flamandzkiej] flamand festmény v. kép Flamand [mężczyzna narodowości flamandzkiej]; Flamandczyk flamand ffi Flamandka flamand (nő v. lány) Flamandzi flamandok; Belgium északi felének lakói, a hollandhoz közelálló nyelven beszélnek; Flandria területén lakó germán eredetű és nyelvű népfaj Flamandzi w Muzeum Narodowym flamandok v. flamand festők a Nemzeti Múzeumban flamandzki, -a, -ie [1. dotyczący Flandrii, Flamandów; 2. potocznie: język flamandzki] flamand-; flamand nyelv flamandzka szkoła malarska flamand festőiskola flamaster [ang. nazwa handl. Flomaster; flow 'płynąć'; master 'mistrz' z łac. magister,

83 1625 długopis o końcówce z filcu a. in. tworzywa, do rysowania grubą kreską] filctoll, rosttoll flamboyant [wym. flãbuajã] [styl we francuskiej sztuce późnogotyckiej charakteryzujący się bogactwem ornamentów] (fr.) flamboyant; lángoló, a francia és angol késő gótikus stílus (XV-XVI. sz.) Flamengo [lekka jedwabna tkanina z lekką, prążkowaną powierzchnią, o płóciennym splocie. Osnowa jest z błyszczącego jedwabiu, a wątek z jedwabiu krepowego w każdym zmiennie skręt-s i skręt-z. Wykorzystywana na damskie letnie sukienki.] Krepp-maroken [Könnyű, finom bordázatú, vászonkötésű selyemszövet. A láncfonal fényes selyem, a vetülék váltakozva S ill. Z sodratirányú selyem kreppfonal. Nyári nőiruha-anyag.] Flamengo, krepa marokańska [ciężka jedwabna tkanina z zauważalnymi skośnymi, falistymi prążkami, uzyskanymi dzięki zastosowaniu S skrętu i Z skrętu w wątku przemiennie w stosunku 2:2, i ścisłej osnowy. Pierwotnie krepa marokańska produkowana z jedwabiu naturalnego miała jedwab surowy w osnowie i jedwab cięty w wątku. Półjedwabna krepa marokańska miała ostro skręconą przędzę bawełnianą lub wełnianą w osnowie. Stosowano ją na podszewki i sukienki damskie.] Krepp-maroken flaming [duży wodno-błotny ptak o białoróżowym upierzeniu i długiej, cienkiej szyi] (portugál) flamingó (Phoenicopterus roseus Pall.); lángpiros tollú afrikai gázlómadár (D-Európában, É- Afrikában, Közép-Ázsiában honos); (történelem) a forradalmi balszárny híve az 1848-i magyar mozgalmakban Flaming (czerwonak, flaming karmazynowy, flaming amerykański, flaming karaibski, czerwonak różowy) (Phoenicopterus ruber) [duży ptak brodzący z rodziny flamingów, zamieszkujący Antyle i Galapagos] karibi flamingó (Phoenicopterus ruber) [a madarak osztályának flamingóalakúak (Phoenicopteriformes) rendjébe és a flamingófélék (Phoenicopteridae) családjába tartozó faj. A legutóbbi időkig azonos fajnak tartották a rózsás flamingóval és a chilei flamingóval (Phoenicopterus chilensis), csak 2002 óta beszélnek róla mint külön fajról. A három típusról ma is gyakran a rózsás flamingó alfajaiként beszélnek (Phoenicopterus ruber ruber, Phoenicopterus ruber roseus és Phoenicopterus ruber chilensis).] Flaming karibi flamingó Flaming różowy (Phoenicopterus roseus) [gatunek dużego ptaka brodzącego z rodziny flamingów (Phoenicopteridae). Najbardziej rozpowszechniony gatunek flaminga - zamieszkujący wyspowo Afrykę, baseny mórz Śródziemnego i Czarnego, a także w Azji Środkowej, na Bliskim Wschodzie oraz w Indiach i na Cejlonie. Do Polski zalatuje wyjątkowo; część obserwowanych ptaków zapewne pochodzi z niewoli.] rózsás flamingó (Phoenicopterus roseus) [a madarak osztályának flamingóalakúak (Phoenicopteriformes) rendjébe és a flamingófélék (Phoenicopteridae) családjába tartozó faj. A közelmúltig azonos fajnak tartották a karibi flamingóval (Phoenicopterus roseus) és a chilei flamingóval (Phoenicopterus chilensis). A három típusról ma is gyakran a rózsás flamingó alfajaiként beszélnek (Phoenicopterus ruber roseus, Phoenicopterus ruber ruber és Phoenicopterus ruber chilensis).] flamma (płomień) [worek sukienny kolorowy obszyty sznurkami i z kutasem, stanowiący wierzchnie dno czapek futrzanych wojskowych (bermyc). Flammą nazywano również kawał materyi przywieszanych do surm i trąb na paradę. Pułk lekkokonny polski gwardyi Napoleona posiadał przy srebrnych trąbach flammy z materyi jedwabnej karmazynowej bogato haftowanej srebrem i złotem; po jednej stronie był orzeł, po drugiej N z koroną cesarską,

84 1626 wokoło wieńce laurowe i frendzla srebrna na wpół z jedwabiem karmazynowym.] (lat.) flamma, láng; különböző célra használatos anyagdarabok flamski, -a, -ie (z franc. Flamand) [Tak nazywano dawniej w Polsce towar z Flandryi i Niderlandyi sprowadzony. W Vol. legum oznaczone są cła od kart do gry, płótna i sukna flamskiego.] (dawno) flamad-; holland és flandriai áruk megnevezése flanca, flanc [zob. sadzonka w zn. 2.] csemete, ültetvény flanca [rozsada] (ziemia lubliniecka ) [Słowniczek języka śląskiego] palánta, venyige flancować [sadzić, rozsadzać flance] ültetni; palántázni Flanders (Flandrija) Flandria vagyis a Flamand Régió (hollandul Vlaams Gewest vagy Vlaanderen) [a Belga Királyság egyik hivatalos régiója. Belgium északi részét foglalja el mintegy km² (Belgium 44,29%-a) területtel.] Flanders batyst [przezroczysta, lekka bawełniana tkanina, o płóciennym splocie i produkowana a z cienkiej przędzy. Wykorzystywana na damską bieliznę i sukienki.] Flandriai batiszt [Könnyű, áttetsző, finom fonalakól szőtt, vászonkötésű pamutszövet, női alsó- és felsőruhák anyaga.] flanela, flanelka [1. tkanina wełniana lub bawełniana o splocie płóciennym, z delikatnym meszkiem; 2. tkanina bawełniana lub wełniana, miękka i lekka, typ tkaniny z okrywą runową. Wytwarzana splotem skośnym (flanela wełniana i bawełniana) lub płóciennym (flanela bawełniana). Stosowana do produkcji ubrań, pościeli, piżam, bielizny i odzieży dziecięcej. 3. miękka włochata tkanina wełniana lub bawełniana, strzyżona z obu stron, używana na odież bezpośredni dotykającą ciała i w stroju sportowym. Ponieważ dobrze zabezpiecza od chłodu, ale nie jest zbyt wytworna, była kiedyś w pogardzie u ludzi wykwintnych. Dopiero Anglicy w ubiorach nad morzem w XVIII i z początkiem XIX wieku oraz praktyczni Niemcy drugiej połowy XIX wieku uczynili ją popularną. 3. Flanela splot płócienny lub skośny. Jednobarwna, drukowana lub kolorowo tkana. Stosowana na koszule zimowe męskie i chłopięce, piżamy, sukienki, bluzki i ubranka dziecięce.] (ang.) flanell v. flanel [1. mindkét oldalán bolyhozott textilanyag; puha gyapjú v. gyapotszövet; egy v. kétoldalt bolyhozott pamut-, félgyapjú-, gyapjú- v. műszál szövet Puha fogású, bolyhozott szín- és fonákoldalú kelme (gyapjúnál kallózott és bolyhozott). Gyapjúból, gyapjúkeverékekből, pamutból és viszkózból készítik. 2. Az egyik vagy mindkét oldalán bolyhos, gyapjúból vagy pamutból készülő vastagságban fehérneműk, felsőruházat és bélés készítésére alkalmaznak. A gyapjúflanel kötése a vászon, a pamutflanelt sávolykötésben kötik. A két természetes anyag keverésével is állítanak elő flanelt. 3. Pamutból, gyapjúkeverékbők, gyapjúból vagy viszkózból készült szövet. A szövet lehet csak egyik, vagy mindkét oldalán bolyhosított és ezáltal különösen puha, meleg és selymes. A flanel anyag különösen kedvelt a sportruházatok és ágyneműk körében. 4. Könnyű vagy középvastag, enyhén bolyhozott felületű gyapjúszövet. Elsősorban felsőruházati célra használják. Készítenek pamutflanelt is, amely a lakberendezésben téli ágynemű céljára alkalmas.] flanela (1) [wełniana tkanina, która jest miękka w dotyku, z grubą, długą, płaską okrywą, która częściowo lub całkowicie pokrywa obie strony. Produkowana z lekkiej przędzy czesankowej, albo zgrzebnej, głównie splotem dwa na dwa diagonalnym. Może być o różnej masie. Wykorzystywane na męskie garnitury i damskie sukienki i kostiumy. Nazwa pochodzi od Walijskiego słowa "gwlamen" wełniany artykuł, a następnie rozwinęła się w słowo "flannen" a potem "flannel".] gyapjúflanell [Gyapjúból készült flanel szövet. Puha fogású, vastag, laposan elfekvő bolyhozott száltakarója a szövet mindkét oldalán részben vagy teljesen elfedi a szövetszerkezetet. Finom fésült vagy kártolt gyapjúfonalból készül, főként cirkász kötésben. Női ruhákat és férfiöltönyöket készítenek belőle. Az elnevezés a walesi "gwlamen" szóból ered, ami egy gyapjúszövetet jelentett, ebből lett az angol "flannel".] flanela (2) [popularna nazwa dla bawełnianej i wełnianej tkaniny która jest miękka w dotyku; posiada grubą okrywę na prawej

85 1627 stronie, często także na lewej stronie, z niewidocznym splotem. Posiada szeroki zakres zastosowań.] flanell [Puha fogású, a színoldalukon - és néha a fonákoldalukon is - bolyhozott pamut- vagy gyapjúszövetek gyűjtőneve. A vastag száltakaró eltakarja a szövetszerkezetet. Sokféle célra használják.] flanela (3) [bawełniana tkanina, która jest przyjemna w dotyku i ma grubą okrywę częściowo okrywającą płócienny lub diagonalny splot. Wykorzystywana na zimową bieliznę, koszulki, bluzki itp.] pamutflanell [Pamutból készült flanel szövet. Puha fogású, vastag bolyhozott száltakarója részben elfedi a szövetszerkezetet. Vászonvagy sávolykötésben készül. Téli alsóruházat, ingek, blúzok stb. alapanyaga.] flanela bawełniana [cienka, lekka bawełniana tkanina, z lekką okrywą i wyraźnym płóciennym lub diagonalnym splotem. Wykorzystywana na koszulki i damskie bluzki.] teniszflanell [1. Világos alapszínű, bolyhos félgyapjú- vagy pamutszövet. Jelzőként ebből készült (ruhanemű). 2. Finom, könnyű, pamutból készült flanel szövet, finom bolyhozással, ami eltakarja az alapvászon- vagy sávolykötését. Ingek és női blúzok alapanyaga.] flanelowy, -a, -e; flanelkowy, -a, -e flanell-, flanellből való flanka, flank [1. w dawnym wojsku: skrzydło ugrupowania bojowego; 2. bok narożnika twierdzy lub narożna wieża twierdzy; 3. przen. położona z boku część jakiegoś obszaru albo strefy czyichś wpływów] oldal, szárny flankier (bocznik) [1. daw. «żołnierz konny z grupy ubezpieczającej z boku oddział kawalerii; 2. Skrzydłowe roty w plutonie jazdy były flankierskie, uzbrojone zwykle w karabinki nawet wtedy, gdy reszta plutonu ich nie posiadała. Wobec nieprzyjaciela flankierzy tworzyli łańcuch przed frontem i na skrzydłach (les flancs) swego oddziału. Na znak dany trąbą, opuściwszy pałasze na temblaki, a gdy są ułanami, wziąwszy lance w ramię, chwytają za karabinki lub dobywają pistolety i rozsypują się galopem w dwie linje. Po wystrzale pierwszy szereg cofa się do drugiego dla nabicia broni, a ten zajmuje jego miejsce.] (wojsko) lovas járőr, oldalvéd flankować [1. nacierać na nieprzyjaciela z boku; 2. obwarowywać czymś twierdzę] oldalazni, oldalról támadni v. védeni, vkinek oldalán lenni; vminek oldala mellé helyezni flankowanie [manewr taktyczny, polegający na zaatakowaniu wroga od boku (flanki), stosowany głównie w piechocie w walce mniejszych oddziałów.] oldalba fogás, oldaltámadás, oldalmozdulat, oldalbiztosítás, oldalozás flankowy, -a, -e oldal-, oldali Flash (program) Flash - 'Flash' animációs bedolgozóprogram [1. Az Adobe cég által fejlesztett multimédiás technológia, amely az interneten az egyik legnépszerűbb módja interaktív, animációs weblapok és komponensek készítéséhez. 2. Macromedia programcsaládja animációs Web-kiadványok szerkesztésére és lejátszá- sára (plug-in); az állomány ismertető jele az ".swf" kiterjesztés; Windows, Unix és Linux alapú változatai kaphatók; a lejátszók ingyenesek; Netscape a Navigator 4.5 böngészője tartalmaz Flesh-dekódert; a Flesh kóderért fizetni kell; a VideoFlash egy tömörítési eljárás, a WebTV-nél használatos, de a fentiekhez semmi köze] Flash memory (zob. pamięć błyskowa) [jest to monolityczny typ pamięci trwałej (nieulotnej). Znaczy to, że po wyłączeniu urządzenia dane przechowywane w takiej pamięci nie są tracone. Pamięci błyskowe instalowane są w kamerach, pagerach, telefonach komórkowych i innych urządzeniach przenośnych.] flash memory (Flash ROM, Flash EPROM) - 'flash' memória v. flashmemória (szószerint = láng, villanás) [gyors, törölhető és újraírható félvezető alapú memória, mely az információt kikapcsolt állapotban is megőrzi; szoftverfüggő alkalmazásoknál -pl. egy modemnél- az üzemeltető program későbbi felújítását lehetővé teszi, alkatrészcsere nélkül; digitális fényképezőgépeknél a felvételek ideiglenes tárolásra haszálják, amíg azokat át nem töltik pl. egy mechanikus tárolóba; Samsung 1999 végén 1 Gbites Flash ROM prototípusát mutatta be; a technológia költséges, Intel egy olcsóbb változaton dolgozik] Flash ROM Flash ROM [Az információt feszültség nélkül is megőrző írható,

86 1628 olvasható IC alapú tároló áramkör, sebessége 100-ad része a DRAM-énak.] flasza [duża flaszka] üveg, palack flaszeczka [zdrobnienie od: flaszka] palackocska flaszeczka ze smoczkiem cuclkisüveg flaszka [1. naczynie szklane z wąską szyjką i małym otworem; też: zawartość tego naczynia; 2. pot. butelka wódki; 3. Flasza, flaszka, w języku niemieckim Flasche a w średniowieczno-górno-niemieckim flasca; 3. butelka] flaskó, (kis) üveg, palack, borospalack, borosüveg flaszka wina palack bor flaszkowy, -a, -e üveg-, palackflaterka (z niem. flattern] [zob. blaszka; polatka] flitter flausz [1. miękka, gruba tkanina wełniana z włoskiem; 2. ciężka wełniana tkanina która jest miękka w dotyku, z długą, częściowo ukształtowaną, poziomą okrywą, która zakrywa diagonalny lub atłasowy splot. Produkowana z pojedynczej przędzy czesankowej. Wykorzystywana na damskie i męskie płaszcze. Nazwa została wzięta z Niemieckiego "Flausch" kępka włosów, która charakteryzuje powierzchnię tkaniny. Nazwa ta często jest źle używana na aksamit, tkaninę z krótką okrywą. 3. gruba, miękka, podwójna tkanina wełniana lub półwełniana z przędzy zgrzebnej, drapana i strzyżona. Posiada splot skośny lub atłasowy. Odporna na gniecenie, bardzo ciepła. Bywa, iż wierzchnia i spodnia warstwa flauszu mają różne kolory. Stosowana na okrycia wierzchnie zimowe i jesienne, głównie płaszcze i palta; 4. tkanina z przędzy luźno skręconej o splocie skośnym. Zastosowanie: płaszcze i kurtki zimowe.] (vastag bolyhozott gyapjúszövet) Flauschszövet [Nehéz, puha fogású gyapjúszövet, hosszú, részben elfekvő bolyhfelülettel, ami elfedi az alapszövet sávoly- vagy atlaszkötésű szerkezetét. Egyszeresen nyújtott kártolt fonalból készítik. Férfi- és női kabátok alapanyaga. Az elnevezés a német "Flausch" szóból ered, aminek a jelentése: bolyh - ez utal a szövet bolyhos felületére. Nem tévesztendő össze a velúrral, ami rövidre nyírt száltakarójú szövet.] flauszowy, -a, -e gyapjúszövetflautato (wł.) [fletowo, w grze na instrumentach smyczkowych oznacza grę smyczkiem ponad gryfem w celu uzyskania bardziej miękkiej, "fletowej" barwy; zob. sul tasto] (ol.) flautato; (zene) fuvolaszerűen flawoproteina [1. białko zawierające żółtą ryboflawinę, występujące w komórkach roślinnych i zwierzęcych; 2. to białko zawierające pochodną ryboflawiny. Flawoproteiny borą udział w katabolicznych procesach oksydacyjnych. Najczęstszą formą koenzymu flawoprotein jest FAD.] flavoprotein (FP1-FP5 flavoprotein-enzimek) flażolet [1. delikatny dźwięk wydobywany na instrumentach smyczkowych i szarpanych; 2. krótki flet podłużny używany w XVIII w.] flageolet, (zene) üveghang; természetes v. mesterséges üveghang; egyenes fuvola flażoletowy, -a, -e flageolet-, üveghangflądra [1. gatunek ryby; płastuga 2. osoba niechlujna, bałaganiarz 3. pogardliwie o kobiecie, która się źle prowadzi] félszegúszóhal, lepényhal; (átv.) trehány nő, slampos nő; lotyó Flądra, płastuga [ogólna nazwa ryby flądrokształtnej. Dawniej tą nazwą określano ryby z rodzaju Pleuronectes, obecnie często jeszcze jest odnoszona do storni (dawniej Pleuronectes flesus), nazywanej również fląderką] lepényhal; érdes lepényhal (Pleuronectes flesus L.) [német neve: Flunder, Butt ] Ryby z następujących rodzin nazywane są flądrami: Achiropsettidae (południowe flądry) Bothidae skarpiowate (lewooczne flądry) Pleuronectidae flądrowate (prawooczne flądry) Flądrokształtne, płastugokształtne, płastugi (Pleuronectiformes) [rząd morskich ryb promieniopłetwych występujących w większości mórz i oceanów, od tropikalnych po polarne, na różnych głębokościach. Niektóre gatunki wpływają do estuariów i rzek. Liczne gatunki są cenionymi rybami konsumpcyjnymi. Budową ciała i trybem życia przypominają chrzęstnoszkieletowe

87 1629 płaszczki, jednak nie są z nimi spokrewnione. Ich rozwój przebiegał odmiennie.] lepényhalalakúak (Pleuronectiformes) [a csontos halak (Osteichthyes) főosztályának sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályába tartozó rendje] Rodziny Achiridae Achiropsettidae Bothidae skarpiowate Citharidae Cynoglossidae ciosankowate Paralichthodidae Paralichthyidae Pleuronectidae flądrowate Poecilopsettidae Psettodidae jęzorowate Rhombosoleidae Samaridae Scophthalmidae Soleidae solowate A rendbe az alábbi alrendek és családok tartoznak. Pleuronectoidei - 8 család o Achiropsettidae o Rombuszhalfélék (Bothidae) o Citharidae o Paralichthyidae o Lepényhalfélék (Pleuronectidae) o Samaridae o Scophthalmidae Psettodoidei - 1 család o Psettodidae Soleoidei - 3 család o Achiridae o Cynoglossidae o Nyelvhalfélék (Soleidae) flebile [określenie wykonawcze: żałośnie, płaczliwie, posępnie] (ol.) flebile; (zene) panaszosan, siralmasan flecik [1. zdr. od flet w zn. 1.; 2. zob. pikolo w zn. 1.] fuvolácska flecik oktatowy (zene) nyolcadhangú pikula flecik piszczałka furulya flecista [muzyk grający na flecie], flecistka flótás, fuvolás (ffi/nő) Fligel-adjutant [czyli adjutant skrzydłowy, oficer, pełniący służbę przy boku panującego] (dawno) szárnysegéd flegma [1. śluzowa wydzielina dróg oddechowych; 2. ciecz spływająca w procesie rektyfikacji do dolnej części kolumny rektyfikacyjnej; 3. temperament charakteryzujący się brakiem gwałtownych emocji i nadmierną powolnością w działaniu] (gör.) flegma; (śluz) nyálka, nyál; hidegvér, higgadtság, közöny, közömböség, közömbösséggel határos nyugalom flegmatyczka flegmatikus nő flegmatycznie flegmatikusan, flegmán, közömbösen, egykedvűen flegmatyczność közömbösség, egykedvűség, hidegvérűség, nembánomság flegmatyczny, -a, -e (gör.) flegmatikus, közönyös, közömbös, egykedvű, higgadt, hidegvérű, nehezen ingerelhető flegmatyk, flegmatyczka [osoba nieulegająca gwałtownym emocjom i nadmiernie powolna w działaniu] flegmatikus (ember) flegmatyzator [substancja chemiczna dodawana do materiałów wybuchowych w celu zmniejszenia ich wrażliwości na bodźce mechaniczne] nyugtató [tranquilizer] [A szorongást és az izgatottságot csökkentõ gyógyszer.] flegmistość nyálkásság, nyálasság flegmisty, -a, -e nyálkás, nyálas flegmona [zob. ropowica] (lat.) phlegmone; (orvosi) a phlegmone etiológiája a tályogéhoz hasonló, de a szervezet általános ellenálló képessége csökkent, és a gyulladást virulens, toxint termelő kórokozók váltják ki. A gyulladás diffúzan terjed, a környezettől nem határolódik el, és csak mérsékelten mutat beolvadási hajlamot. A kezelés elmaradása akár halált is okozhat! flejtuch, fleja [pot. człowiek niechlujny] rendetlen, hanyag, lezüllött, rongyos ember flejtuchowato rongyosan, elhanyagoltan, lezüllötten, rendetlenül flejtuchowaty, -a, -e [pot. taki jak u flejtucha] rongyos, rongyosan öltözött, elhanyagolt, lezüllött, rendetlen, toprongyos flejtuszek rendetlen, hanyag, lezüllött, rongyos emberke flek 1 [1. zewnętrzna warstwa skóry, gumy lub sztucznego tworzywa na obcasie; 2. element wykańczający i ochraniający obcas buta. Fleki zwykle są robione z plastiku, gumy lub metalu. W celu osadzenia ich na obcasie posiadają metalowy bolec. W razie zniszczenia można je łatwo wymienić, przez co zapobiega się szybkiemu zużyciu obuwia.] (ném.) flekk; egy oldalnyi kézzel v. géppel írt szöveg; (nyomdászat) hasáb; (cipőn) flekk, folt, sarokbőr, sarokvas, sarokgumi

88 1630 flek 2 [plama] [Słowniczek języka śląskiego] folt, pecsét fleksja (łac. przeistoczenie wyrazów, przemiana) [1. dział gramatyki zajmujący się opisem odmiany wyrazów; też: odmiana wyrazów w danym języku; 2. odmiana wyrazów zespół form służących do oznaczania stosunków między wyrazami w zdaniu] (lat.) flexió; hajlítás; (nyelvtan) ragozás, gyakran a tőbeli magánhangzó változtatásával; a szó tőbeli változása [A flexió, flektálás v. hajlítás a nyelvészetben a flektáló nyelvekre jellemző szóalakváltoztatás, amellyel a különböző nyelvtani viszonyokat kifejezik. A ragasztó jellegű toldalékolással (agglutinációval) ellentétben a flexió során a szóalakok nehezen szegmentálhatóak, a toldalékok a szótővel sokszor egybeolvadnak.] fleksyjny, -a, -e flexiós; ragozási fleksyjne właściwości języka a nyelv flexiós tulajdonságai fleksybilność [(giętkość) - reakcja ceny danego dobra na zmianę popytu, jest odwrotną sytuacją niż cenowa elastyczność popytu] (lat.) flexibilitás; hajlékonyság, hajlíthatóság fleksybilność cen árflexibiltás (árhajlékonyság) fleksybilny, -a, -e (lat.) flexibilis; hajlékony, hajlítható, hajtogatható flesz [1. w szermierce: błyskawiczny atak; 2. w XVIII XIX w.: polowe umocnienie obronne] (fr.) fless; (sport) berohanás; gyors, lerohanásszerű támadás (vívásnál) flesz [zob. lampa błyskowa] (foto) villanólámpa, vaku flesza [1. (historia) wojskowe umocnienie polowe w kształcie rozwartego kąta; 2. (wojsko) odosobniony fort; 3. (wojsko) strzałczan, rodzaj szańca; 4. w fortyfikacji bastionowej: specjalna budowla, która umożliwia ostrzelanie ukrytych podejść nieprzyjaciela] erődítés, sánctípus fleszować (sp) beruhanni fleszowy, -a, -e vakuflet [1. dęty instrument muzyczny; 2. wąski, wysoki kielich do wina, używany w XVIII w.] (ol.) flauto, (fr.) flute, (ang.) flute; fuvola, flóta, furulya, klarinét; (dawno) keskeny, magas borospohár flet bambusowy bambuszfuvola flet koncentrowy nagyfuvola flet łagodny (głos organowy) soavial (orgonán) flet poprzeczny [instrument dęty drewniany, wargowy] német fuvola, angol fuvola, harántfuvola; nagyfuvola flet prosty cölöpfuvola, blockflöte; egyenes fuvola Fletchera-Munsona krzywe [Krzywe Fletchera- Munsona zwane są też krzywymi jednakowej głośności. W latach 30-tych Fletcher i Munson przeprowadzili w laboratoriach Bella badania, które doprowadziły do opracowania tych krzywych. Przedstawiają one jedną z najważniejszych właściwości słuchu - zależność czułości ucha ludzkiego od częstotliwości oraz od poziomu dźwięku.] Fletcher-Munson görbék (frekkvenciaintenzistásszint koordinátarendszerben, a normális, kétfülű légvezetéses hallás azonos hangosságszintű helyeinek folytonos görbén való ábrázolása) fletnia [daw. fujarka] (dawno) flóta fletnia Pana [instrument muzyczny składający się z szeregu złączonych razem piszczałek różnej długości] pánsíp fletnista [muzyk grający na fletni], fletnistka fuvolás, furulyás (ffi/nő) fletowy, -a, -e [przymiotnik od: flet] fuvola-, furulya- FLIC (rozszerzenia FLI i FLC) [format plików zawierających animację, gdzie każda klatka jest 256-kolorowym obrazem indeksowanym. Został opracowane w latach 80. i 90. na potrzeby programów graficznych Animator i Animator Pro firmy Autodesk, jest jednak obsługiwane przez wiele innych programów. Jego starsza wersja (FLI) pozwala na zapis animacji w rozdzielczości 320x200 pikseli, natomiast nowsza (FLC) nie nakłada takich ograniczeń.] - FLI/FLC [Nagyon sok animációs program ismeri ezeket a formátumokat. A GIMP mindkettőt be tudja olvasni. A különbség köztük az, hogy míg az FLI 64 színt támogat 320x320-as felbontás mellett, addig az FLC 256 színt tesz lehetővé 64Kx64K pixelméretben.] fliga [mucha] [Słowniczek języka śląskiego] légy (rovar) fliger [samolot] [Słowniczek języka śląskiego] repülő, repülőgép flint [szkło optyczne o dużym współczynniku załamania światła] flint; tűzkő, melyből az ősember készítette

89 1631 flinta [strzelba myśliwska] (holland ném.) puska, kovás puska flinta myśliwska flinta; vadászpuska flintpas czyli pas do noszenia broni palnej przez ramię [W wojsku polskiem był on rzemienny, farbowany glinką żółtą za czasów saskich, następnie biały lub czarny; między rokiem 1815 a 1831 piechota linjowa miała flintpasy czerwone.] fegyverszíj; lőfegyver hordására szolgáló fegyverszíj a vállon átvetve flintowy, -a, -e puska, lőfegyverflip [1. napój alkoholowy o gęstej konsystencji; 2. skok w łyżwiarstwie figurowym] (ang.) flip; alkohol, tojás és cukor tartalmú jeges hűsítő ital flirciara [kobieta często flirtująca; podrywaczka, kokietka, flirciarka] flörtölő, kacér nő, kokett flirciarski, -a, -ie [dotyczący flirtu, a także charakterystyczny dla flirciarza lub flirciarki] kacérflirciarka [kobieta często flirtująca; podrywaczka, kokietka] flörtölő, kacér nő; kokett (nő) flirciarz [mężczyzna lubiący flirtować; bałamutnik] flörtölő; szerelmeskedő, nőbolond, nőcsábász, kacérkodó, udvarló flirt [1. prowadzenie zalotnych rozmów i czynienie kokieteryjnych gestów; też: taka rozmowa; 2. przygoda erotyczna; 3. rodzaj gry towarzyskiej; 4. przelotny kontakt z jakąś ideologią, organizacją, dziedziną nauki lub sztuki ] (ang.) flört, szerelmi játék; kacérkodás, szerelmeskedés; játékos, könnyed udvarlás, ill. ennek elfogadása; futó szerelmi viszony, kaland flirtować (z kimś) (ang.) flörtölni; kacérkodni; játékosan könnyedén udvarolni, ill. ezt elfogadni; vmilyen gondolattal, nézettel kacérkodni flirtować z kimś flörtölni v. kacérkodni vkivel flirtowanie flört; szerelmeskedés, enyelgés flirtowy, -a, -e flört-, flörtölésiflis [1. daw. flisactwo; 2. daw. flisak; 3. Flis, flisak, fliśnik, z niemiec. Flösser oryl, żeglarz rzeczny, szkutnik, spławiający głównie drzewo i zboże do portów morskich.] tutaj; tutajos (flisak); faúsztató flisacki, -a, -ie, flisaczy, -a, -e [związany z flisakiem] tutajos, faúsztató (po flisacku: titajos módra) flisactwo [spław towarów rzeką przy wykorzystaniu tratw, szkut, galarów] tutajozás, faúsztatás flisaczy, -a, -e tutaj-, tutajhoz tartozó flisak [osoba trudniąca się spławem drewna] tutajos; faúsztató flisować tutajozni, fát úsztatni flitter (zob. polatka) (ném.) flitter; aranyfüst [1. ruhadíszül szolgáló fémgyűrűcskék, lapocskák; csecsebecse; ruhadíszül szolgáló vékony csillogó kerek fémlemezkék; 2. Kicsi, fényes műanyaglapocska, melyet főként alkalmi női ruházatra varrnak vagy ragasztanak fel.] fliza, fliz [1. płyta z kamienia, terakoty, szkła lub innych materiałów, służąca do wykładania ścian i podłóg; 2. płaski kamień do rozcierania farby drukarskiej] kőlemez, kőtábla, padlókocka; (nyomdászat) lapos kő, festék szétdörzsöléséhez, rajboló flizowy, -a, -e kőlemez-, kőtáblafloken [1. drobne, wewnętrzne pęknięcie w stali stopowej; 2. pęknięcie w elemencie stalowym, przypominające kształtem płatek śniegu] hópehely flokon (fr.) (fr.) flokon; vékony, kartonszerű női ruhaanyag; vékony (rendszerint nyomott) pamutszövet; női ruhaanyag flokowy materiał [materiał o wyglądzie podobny do weluru, którego powierzchnia jest tworzona przez zabezpieczenie pęczka włókien na podstawowym materiale. Wytwarzany za pomocą elektrostatycznego testowania i dopasowania pęczków na tkaninie stosując środek łączący z przeciwnym ładunkiem elektrostatycznym. Materiał podstawowy zwykle jest wytworzony z bawełny lub mieszany; jako środek łączący stosowane są różne rodzaje lateksu, rozproszone poliakrylany, itp. Pęczki są bawełniane, jedwabne, poliamidowe lub poliestrowe. Materiał flokowy jest stosowany w produkcji płaszczy, klasycznych kurtek i kurtek sportowych.] pehelyszórásos kelme [A velúrhoz hasonló felületű kelme, amelyet úgy készítenek, hogy az alapkelmét ragasztóanyaggal (latexszel vagy műgyantával) vonják be és a felületére merőlegesen rövid (néhány milliméter hosszú) szálakat szórnak rá. A szálpihéknek a kelmefelületre merőleges elhelyezkedését elektrosztatikus úton érik el. A szálak ebben a helyzetben rögzülnek a ragasztó rétegben, amit azután hőkezeléssel megszilárdítanak. Az alap a legtöbb esetben pamut- vagy valamilyen pamut típusú kelme, a rászórt szálak anyaga többnyire viszkóz vagy valamilyen szintetikus szál. Ruházati cikkeket és dekorációs anyagokat készítenek ezzel az eljárással.]

90 1632 Floks, płomyk (gr. phlóks płomień ) [1. rodzaj roślin należący do rodziny wielosiłowatych (Polemoniaceae). Należy do niego ok. 60 gatunków. W Polsce nie występują w środowisku naturalnym, kilka gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne. Niektóre sporadycznie dziczeją (efemerofity). Gatunkiem typowym jest Phlox gaberrima L.; 2. bot. Phlox, roślina z rodziny wielosiłowatych (Polemoniaceae) występująca gł. w Ameryce Płn. i na Syberii, posiadająca piękne i mocno pachnące kwiaty, dla których jest uprawiana jako roślina ozdobna; płomień.] flox (Phlox); lángvirág; évelő, április derekától júniusig virágzó kedvelt kerti növény Gatunki uprawiane (wybór) floks Arendsa, płomyk Arendsa (Phlox arendsii hort.) floks Douglasa, płomyk Douglasa (Phlox douglasii Hook.) floks Drummonda, płomyk Drummona (Phlox drummondii Hook.) floks kanadyjski, płomyk kanadyjski (Phlox divaricata L.) floks karoliński, płomyk karoliński (Phlox carolina L.) floks plamisty, płomyk plamisty (Phlox maculata L.) floks rozłogowy, płomyk rozłogowy (Phlox stolonifera Sims) floks szydlasty, płomyk szydlasty (Phlox subulata L., syn. P. setacea L.) - Árlevelű lángvirág [Phlox subulata 'McDaniel's Cushion' Az alapfaj hazája észak-amerika. Szőnyegalkotó, legyökerező szárú talajtakaró. Levele fényeszöld, ár alakú. Virágzáskor az egész növényt beborítják óriás sötétrózsaszín virágai.] floks śnieżny, płomyk śnieżny (Phlox covillei E. Nelson) floks wiechowaty, płomyk wiechowaty (Phlox paniculata L.) Phlox adsurgens Torr. ex A. Gray Phlox bifida L. C. Beck flondra, flądra [ogólna nazwa ryby flądrokształtnej] félszegúszóhal, lepényhal; (átv.) trehány nő, slampos nő; lotyó floppy disk {rzecz.} (też: diskette, floppy); dyskietka {f.} [komp.] floppy disk; hajlékonylemez, 'floppy' [népszerű, ma többnyire 1,44 MB kapacitású, 3,5 hűvelyk átmérőjű, cserélhető, mágneses tárolólemez; jövője ezzel a kapacitással a multimédiumos korszakban véges, noha még ma is jelennek meg új termékek floppy-meghajtóval a piacon, mint pl. Sony új elektronikus fényképezőgépe; a 97-es Comdex kiállításon két potenciális utódját mutatták be: a Caleb cég 120 MB-s, valamint Sony- Fuji kétoldalú (2x100=) 200 MB-s 3,5 hűvelykes lemezét; mindkettő 'lefelé'-kompatibilis a hagyományos floppyval] FLOPS (ang. FLoating point Operations Per Second) [1. miara liczby operacji zmiennoprzecinkowych w ciągu sekundy; 2. liczba operacji zmiennoprzecinkowych na sekundę. Jest jednostką wydajności układów realizujących obliczenia zmiennoprzecinkowe, np. komputerów. Większość współczesnych mikroprocesorów zawiera koprocesor, który jest odpowiedzialny za wykonywanie obliczeń zmiennoprzecinkowych. Dlatego też parametr FLOPS pokazuje głównie wydajność jednostki FPU. Jednym z częściej wykorzystywanych sposobów testowania wzorcowego mierzącego wydajność jest LINPACK napisany w języku Fortran. Linpack jest wykorzystywany m.in. w projekcie TOP500, który zajmuje się testowaniem najbardziej wydajnych superkomputerów.] (kat.: informatyka) FLOPS (Floating-point Operations Per Second); Lebegőpontos művelet/mp. [MFLOPS (Million Floating-Point Instruction Per Second) Másodpercenként végrehajtott millió lebegőpontos műveletek száma.] flora [1. ogół gatunków roślin charakterystycznych dla danego obszaru, środowiska lub okresu geologicznego; 2. mit. rzym. Flora: bogini roślinności wiosennej w stadium kwitnienia; 3. materia, zapewne kwiecista, za stroje okazałe, balowe, teatralne] flóra, növényvilág, növényzet; vmely vidék v. geológiai korszak növényfajtáinak összessége (Flora, a római mitológia tavaszistennőjének nevéről); (mod) virágmintás anyag flora arktyczna arktikus növényzet flora bakteryjna [ogół gatunków bakterii w przewodzie pokarmowym, drogach oddechowych itp.] baktériumflóra flora denna fenékflóra

91 1633 flora lekarska gyógynövények flora polska a lengyel növényvilág florans [materia jedwabna o pięknym połysku, kwiecista, stąd nazwa; wynaleziona i modna pod koniec XVIII wieku.] (daw) virágmintás, selymes anyag floreat! [vivat, crescat] (lat.) floreat!, virágozzék!, növekedjék! florecista [szermierz walczący na florety]; florecistka (sport) tőrvívó (ffi/nő) Florek a Flórián beceneve floren [1. jednostka monetarna Holandii; 2. złota moneta bita w XIII w. we Florencji; 3. Już pod wyrazem dukat wykazaliśmy, że od r m. Florencja biła dukaty (może najpierwsze w Europie) z napisem nazwy tego miasta, co spowodowało, że rozchodzące się po świecie dukaty florenckie zaczęto nazywać powszechnie, a więc i w Polsce, florenami, po łac. florenus, we Włoszech florini d oro. Nazwa potoczna polska czerwony złoty przez długi czas w dokumentach łacińskich a nawet nieraz i polskich brzmiała florenus, równie jak w Niemczech gdzie floren był pierwotnie także monetą złotą, inaczej zwaną gulden. Następnie nazwa ta przeniesioną została i na guldeny srebrne, których skrócony znak pozostał dotąd fl. analogicznie do nazwy polskiej złotego, oznaczającej monetę srebrną.] (dawno) forint (más nyelveken florin és gulden néven is) [a történelem során több országban is használt pénznem volt. A magyar forint (HUF) ma Magyarország hivatalos fizetőeszköze.] floren holenderski holland forint Florencja (wł. Firenze) [miasto w środkowych Włoszech, nad Arno, u stóp Apenin, stolica Toskanii i prowincji Florencja,] Florenz, Firenze (másnéven Florentzia) [Olaszország egyik nagyvárosa, egyben Toszkána régió székhelye és kulturális központja] Florencja [lekka jedwabna tkanina z lekkimi prążkami, tkana z jedwabiu naturalnego, czasami z bawełnianym wątkiem, płóciennym splotem. Wykorzystywana na podszewki.] Florence [Finoman bordázott könnyű selyemszövet. Valódi selyemből készítik, esetenként pamut vetülékfonalakkal, vászonkötésben. Bélésszövetként használják.] florencki, -a, -ie [przymiotnik od: Florencja; florentyński] firenzei Florentyn [imię męskie] Florentin [Jelentése: virágzó, tekintélyes] Florentyna [imię żeńskie] Florentina Florentynka Florentinka florentyński, -a, -ie [przymiotnik od: Florencja; florencki] (dawno) firenzei, flórenci florentyński kapelusz [kapelusz słomkowy z bardzo szerokim, zagiętym rondem, z niską główką, najbardziej modny w pierwszej połowie XIX wieku. Nazwa kapelusza pochodzi prawdopodobnie od słomki z ryżu, uprawianego w okolicach Florencji.] (daw) Florentin kalap; firenzei szalmakalap [Firenzéből származó lapos széles nyárias szalmakalap] flores [zawiła linia naśladująca gałązkę z liśćmi i kwiatami] ciráda; firkálás, ákombákom floret [1. broń szermiercza o czworograniastej klindze; 2. konkurencja szermiercza; 3. gatunek jedwabnej tkaniny] (fr.-ném.) fleuret, florett; vívótőr; (jedwab) florettselyem, hibás gubókról származó selyem; fésűskóc v. hulladékselyem Florian [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "kwitnący kwiat". W Polsce używane bywało w formie Tworzyjan. Od Floriana wywodzi się także czeski neologizm Květoslav.] Flórián, Flóris [Flórián férfinév a latin Florianus rövidülése. Jelentése: virágos, virágzó. Önállósult becenevek: Flóris, Fóris. Rokon név: Florin.] Święty Florian (Florian von Lorch) właśc. Florian z Lauriacum (ur. 2. połowa III wieku w Ceti, zm. 304) [męczennik i święty Kościoła katolickiego. Urodził się w Enns w 250 r. Jego życie przypadło na okres prześladowań chrześcijan. W młodym wieku został powołany do armii cesarza rzymskiego Dioklecjana ( ). W roku 304 ujął się za prześladowanymi legionistami chrześcijańskimi, za co został skazany na karę śmierci. 4 maja 304 r. poniósł śmierć męczeńską w nurtach rzeki Enns (ówcześnie Anizy), na terenie dzisiejszej Austrii.] Szent Flórián [A

92 1634 tűzoltók védőszentje, (meghalt 304. május 4- én) tradicionális katonai családból származott. A 3. század második felében élt. Római centurió volt, aki a keresztényüldözések idején vértanúhalált halt. Diocletianus császár uralma alatt, 303- ban újra kitört az egyházüldözés. Amikor Flórián tudomást szerzett arról, hogy az Enns-parti Laureacumban (ma: Lorch) fogságba ejtettek 40 keresztényt, a foglyok segítségére sietett. A városba érkezés előtt nyíltan megvallotta keresztény mivoltát, ezért elfogták és bíróság elé állították. Egykori katonatársai vitték a bíró elé. Büntetésként megbotozták, majd arra ítélték, hogy kővel a nyakában az Enns-be dobják. Az ítéletet 304. május 4-én hajtották végre: az Enns hídjáról taszították le Flóriánt. Holttestét egy Valéria nevű özvegy temette el. Sírja felett templomot építettek, amelyet a bencések, majd a lateráni kanonok gondozott. Sírja körül mára híres kegyhely épült ki. Tisztelete főként Bajorországban, Ausztriában és Magyarországon terjedt el. Árvizek és tűzvészek ellen védő szent.] Florjański psałterz (Psałterz floriański) Psałterz floriański (XIV. sz. végéről származó zsoltároskönyv, a legrégibb lengyel nyelvemlék) Florjański psałterz. Najdawniejsze przekłady Pisma św. na język polski pochodzą z w. XIV i dotyczą pewnej tylko części biblii, mianowicie psałterza dawidowego. Mamy wprawdzie wiadomość o istnieniu już w w. XIII psałterza w przekładzie polskim ( in vulgari ), należącego do św. Kunegundy czyli Kingi (zm. r. 1292), żony Bolesława Wstydliwego, sam jednak przekład nie przechował się do naszych czasów, a tylko znaleziona o nim przez Kętrzyńskiego wzmianka znajduje się w życiu św. Kunegundy. Inne wiadomości o przechowywanych urywkach przekładów psalmów na język polski z w. XIII okazały się dotąd nieprawdziwemi. Najdawniejszy przekład całkowitego psałterza, który przetrwał do naszych czasów, pochodzi z wieku XIV i znany jest pod nazwą Psałterza florjańskiego. Pierwsza, jak się zdaje, o nim wiadomość pomieszczona w 12-ym tomie (str. 25) Roczników Towarzystwa naukowego krakowskiego (r. 1827) nadesłana została do Krakowa przez Bartłomieja Kopitara, kustosza wielkiej bibljoteki cesarskiej w Wiedniu, który rękopism ten oglądał w bibljotece klasztoru św. Florjana (kanoników reg. zak. św. Augustyna) pod Linzem w Wyższej Austryi. Pisany jest na pergaminie in folio w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim, w ten sposób, że tłómaczenia każdego wiersza psalmu następują po sobie kolejno w każdym języku. Tekst polski tego psałterza wydał po raz pierwszy hr. Dunin Borkowski w Wiedniu, 1831 r. p. t. Psałterz królowej Małgorzaty, pierwszej małżonki Ludwiki I, króla polskiego i węgierskiego i t. d., gdyż mniemano początkowo, że psałterz ten miał być przełożony w r dla tej księżniczki morawskiej, co jednak okazało się niezgodne z prawdą i odtąd starożytny ten zabytek naszego języka uznano za właściwe nazywać psałterzem florjańskim, od miejsca gdzie się dotąd przechowuje. Floryda, ang. State of Florida [stan na południowym wschodzie Stanów Zjednoczonych, na półwyspie Floryda otoczonym przez wody Zatoki Meksykańskiej na zachodzie i Oceanu Atlantyckiego na wschodzie. Floryda graniczy na północy z Alabamą i Georgią.] Florida [az Egyesült Államok egyik délkeleti állama. Fővárosa Tallahassee; legnagyobb városa Jacksonville.] Floryda [cienka, luźno tkana bawełniana tkanina z miękkiej, stosunkowo zgrzebnej przędzy, o płóciennym splocie. Bardzo ważne są kurczliwość i sztywność, ponieważ jest wykorzystywana na kołnierzyki i mankiety koszul, tak samo jak do celów technicznych.] - Floridaszövet [Vékony, laza beállítású pamutszövet, puha, viszonylag vastag fonalakból vászonkötésben készül. Kikészítése során zsugorítják és keményítik, mert inggallérok és -kézelők bélelésére használják, de műszaki felhasználása is van.] florysta botanikus florystyka [1. nauka zajmująca się badaniem i opisem flory danego obszaru, środowiska lub okresu geologicznego; 2. projektowanie i wykonywanie dekoracyjnych kompozycji roślinnych] florisztika [(növ.), a flórákra vonatkozó ismeretek összesége, a vele való foglalkozás v. ennek a művelésre, szélesbítése. A F.-nak gyarapítása történhetik akár a flórára vonatkozó vegetativ viszonyok ismertetésével és bővítésével, akár a fajok szisztematikai bélyegeinek ismertetésével, élesebb disztingválásával és tisztázásával.], botanika floryzować virággal, lombbal díszíteni floryzowany, -a, -e virággal, lombozattal díszített flota [1. ogół okrętów wojennych lub statków określonego rodzaju, należących do danego państwa; 2. zespół okrętów wojennych przeznaczonych do prowadzenia działań bojowych samodzielnie lub wspólnie z innymi rodzajami sił zbrojnych; 3. pot. pieniądze] (fr.-ol.) flotta, (ogół okrętów) hajóraj, hajóhad; (o pieniądzach) dohány, guba, pénz flota handlowa kereskedelmi flotta flota morska tengeri hajóhad, tengeri flotta

93 1635 flota powietrzna, flota napowietrzna légiflotta, légierő flota przybrzeżna tengerparti v. partmenti hajóraj flota rzeczna folyami hajóraj flota wojenna hadiflotta flotacja [metoda rozdzielania lub wzbogacania w ośrodku wodnym rozdrobnionej kopaliny użytecznej] (ang.-lat.) flotáció, flotálás; úsztató-ülepítő ércdúsító eljárás; eljárás ércek és kőzetek feldolgozására flotacyjny, -a, -e flotációs flotowy, -a, -e flottaflotylla [1. większa grupa statków rybackich, sportowych lub innych, płynących razem; 2. zespół lekkich okrętów wojennych przeznaczony do prowadzenia działań bojowych; 3. zespół taktyczny okrętów wojennych jednego rodzaju] flotilla; kisebb hajóraj flotylla rzeczna folyami flotilla v. hajóraj flotylla rybaczka halászflotilla flow control {rzecz.} [sterowanie transmisją {n.} [komp.] [zł.]] (ang.) flow control [modemeknél használt technika, mellyel össze lehet hangolni a beérkező adatcsomagok sebességét a modem saját fogadási és feldolgozási sebességével; megoldható hardveres módon, elektromos ütemező jelekkel (RTS/CTS) vagy szoftveres úton, speciális vezérlő ASCII kódokkal (XON/XOFF)] flower [zob. karabinek sportowy] flóbert; kis kaliberű vadászpuska (a francia feltaláló, N. Flobert nevéből); flóbert pisztoly [peremgyújtású, 4, 6 vagy 9 mm kaliberű töltényt tüzel] flowerowy, -a, -e flóbert- flower power, flower-power [wym. fla er pa er] [dzieci kwiaty nazwa ruchu hipisowskiego] flower power; hippimozgalom [az 1960-as és 1970-es évek egyesült államokbeli lázadó diákjainak vallási-kulturális csoportosulása] fluid [1. tajemnicza energia emanująca z jakiejś osoby, środowiska, rzeczy; 2. według spirytystów: prąd psychiczny emanujący z ludzkiego ciała; 3. ciągła, nieważka substancja, za jaką uważano w fizyce XVII i XVIII w. ciepło, elektryczność, magnetyzm; 4. puder w kremie] (lat.) fluidum; folyadék, cseppfolyós anyag; az istenségből v. az emberi testből kisugárzó, elképzelt láthatatlan szellemi áram fluksja [daw. «obrzęk twarzy powstały wskutek procesów zapalnych zębów] fluxió; ínyduzzadás fluktuacja [1. łac. fluctuatio 'falowanie, chełbotanie; niepewność' od fluctuare 'burzyć się, przybierać (o morzu)' od fluctus 'ruch wody, prąd; zamieszanie' z fluere, niestałość, zmienność, płynność; chwiejność; wahanie cykliczne; falowanie; odchylenie od stanu równowagi; odstępstwa od średniej statyst., od przeciętnej, od normy; 2. nieregularna zmienność nasilenia przebiegu procesu lub zjawiska; też: pojedyncza zmiana nasilenia przebiegu; 3. przypadkowe odchylenie wartości jakiejś wielkości fizycznej od jej wartości średnich] (lat.) fluktuáció, fluktuálás; ingadozás, hullámzás, lüktetés; munkásvándorlás; (orvosi) a bőr alatt v. benn a testben lévő folyadék nyomás útján való olyan eltolása, hogy az egy más ponton fejtsen ki erőhatást fluktuacja cen árfluktuáció fluktuacja walutowa a pénzérték ingadozása fluktuacje na rynku pieniężnym a pénzpiac hullámzása fluktuacje cykliczne ciklikus fluktuáció fluktuacje gospodarcze gazdasági fluktuáció fluktuacje rynkowe piaci fluktuáció fluktuacyjny, -a, -e fluktuációs fluktuant vándormadár fluor (F, łac. fluorum) [1. pierwiastek chemiczny, niemetal z grupy fluorowców w układzie okresowym. Fluor w stanie wolnym występuje w postaci dwuatomowej cząsteczki F 2. Jest żółtozielonym silnie trującym gazem o ostrym zapachu podobnym do chloru. 2. pierwiastek chemiczny, zielonożółty gaz o drażniącym zapachu, silnie trujący] (lat.) fluor (F) (régies magyar nevén folyany) [(vegytan) a halogéncsoportba tartozó halványsárga, gáz alakú, nem fémes vegyi elem; a vegyjele F és a rendszáma 9. A fluor két atomos molekulaként fordul elő elemi állapotban (F 2 ) és a legreaktívabb és a legelektronegatívabb az összes elem közül.] fluorescencja [jeden z rodzajów luminescencji zjawiska emitowania światła przez wzbudzony atom lub cząsteczkę. Zjawisko uznaje się za fluorescencję, gdy po zaniku czynnika pobudzającego następuje szybki zanik emisji w czasie około 10 8 s. Gdy czas zaniku jest znacznie dłuższy, to zjawisko jest uznawane za fosforescencję. Wyróżnia się także fluorescencję długożyciową, gdy czas zaniku promieniowania jest znacznie dłuższy od zwykłej fluorescencji, zwanej w tej sytuacji dla odróżnienia krótkożyciową.] Fluoreszcencia (fluoreszkálás) [A lumineszcencia néven ismert fénygerjesztési

94 1636 jelenségek közül azokat nevezik fluoreszcenciának, melyeknek utánvilágítási ideje a gerjesztés megszűnése után s-nál rövidebb. Az elektronsugároszcillográfcsövek, tv-fénycsövek, hangolásjelzőcsövek fénye az alkalmazott fénypor fluoreszcenciájából származik. Némelyik oszcilloszkópesőben két fényporréteget alkalmaznak, az egyiknek rövid, a másiknak hosszú utánvilágítási ideje van és a fluoreszcencia színe is kétféle.] fluoroscencyjne środki bielące rojaśniacze optyczne [Fluoroscencyjne środki bielące są barwnikami, które absorbują światło ultrafioletowe i przekształcają je w widzialne światło fluorescencji. Są to substancje, których maksimum absorbcji promieniowania mieści się w zakresie , natomiast cały zakres to częstotliwość nanometrów i obejmuje kolory; fiolet, niebieski, zielony, żółty, pomarańczowy i czerwony. Promieniowanie ultrafioletowe (UV) posiada długości fal krótsze niż 380 nanometrów. W szarzeniach kolory fioletowe I niebieski często są pomijane. Rozjaśniacze mogą być dodawane do kąpieli barwiących w temperaturze 50 C przez 20 minut. Mogą być także dodawane do obróbki wykończalniczej po procesie bielenia wodą utlenioną.] optikai fehérítőszer [Az optikai fehérítőszer fluoreszkáló vegyület, amely az ibolyántúli sugarakat elnyeli és látható fényt bocsát ki. Ez a kibocsátott fény hozzáadódik a textília felületéről visszavert fényhez, és ezzel egyrészt ellensúlyozza a textilanyag eredeti szürkés színét, másrészt megnöveli a teljes visszavert fénymennyiséget. A színkép (ibolya, kék, zöld, sárga, narancs, vörös) látható hullámhossz-tartománya 380-tól 760 nanométerig terjed, az ibolyántúli sugarak hullámhossza 380 nanométernél kisebb. A szürke árnyalatú tárgyak színéből a kék és az ibolya gyakran hiányzik. Az optikai fehérítőszerek a kék tartományban bocsátanak ki látható fényt, így pótolják a szürke kék-hiányát, ily módon az anyagot fehérnek látjuk. Az optikai fehérítőszerek a színezékekhez hasonlóan húznak fel a textíliára és kötődnek meg azon, így színtelen színezékeknek tekinthetők. A szál nyersanyaga és alapszíne befolyásolja, hogy milyen optikai fehérítőszert milyen koncentrációban kell használni.] fluorowce (inaczej halogeny) [pierwiastki chemiczne znajdujące się w grupie 17 (dawniej VIIA) układu okresowego - są to fluor, chlor, brom, jod, astat oraz zsyntezowany w drugiej połowie 2009 roku ununseptium. Nazwa halogeny pochodzi od greckich słów "sól" i "tworzyć".] - halogének [a periódusos rendszer VII-es főcsoportjában, (IUPAC szerinti 17-es csoportjában) található elemek. A fluor (F), klór (Cl), bróm (Br), jód (I), asztácium (At) és az ununszeptium (Uus) tartozik ebbe a csoportba. A halogén szó jelentése: sóképző.] fluorowy, -a, -e fluorfluoresceina [organiczny związek chemiczny, pochodna ksantenu będąca barwnikiem. W roztworach zasadowych fluoresceina wykazuje zielonożółtą fluorescencję, widoczną nawet przy rozcieńczeniu jak jeden do kilkudziesięciu milionów] (lat.) fluorescein; sötétsárga, kristályos festőanyag; oldata élénk világoszöld színben fluoreszkál fluorescencja [samorzutne, krótkotrwałe świecenie niektórych ciał bezpośrednio po pochłonięciu promieniowania] (lat.) fluoreszcencia, fluoreszkálás; kékeszöld színben való villódzás a besugárzott fény hatására és ideje alatt fluorescencyjny, -a, -e fluoreszkálási fluorescencyjna warstwa [warstwa (powłoka) zawierająca substancje pochłaniające promieniowanie niebiesko-fioletowe, nadfioletowe i zamieniające je na promieniowanie o innych barwach. Na skutek tego barwa jest szczególnie jaskrawa.] fluoreszkáló réteg v. bevonat fluorować [1. wprowadzać fluor do cząsteczek jakiejś substancji; 2. stosować preparaty zawierające związki fluoru bezpośrednio na szkliwo zębów w celu zapobieżenia próchnicy] fluorozni fluorowanie [wprowadzanie atomów fluoru do cząsteczek związków org.; polega m.in. na przyłączaniu cząsteczek fluoru (F 2 ) lub fluorowodoru (HF) do cząsteczek związków nienasyconych lub wymianie atomu innego fluorowca na atom fluoru] fluorozás fluoryt [minerał wykazujący właściwości fluorescencyjne] fluorit; folypát; ásvány, szép szabályos kristályokban fordul elő, üvegfényű, a fluoreszkálást igen szépen mutatja fluoryzować [I. wykazywać właściwości fluorescencyjne; II. zob. fluorować] fluoreszkálni fluoryzujący lampa fluoreszkáló cső flus [1. substancja ładowana do wielkich pieców między warstwy rudy i paliwa, wykorzystywana do oczyszczania rudy z domieszek; 2. łatwo topliwa substancja

95 1637 dodawana do ciasta z gliny, wypełniająca pory między jej cząstkami, ułatwiająca stapianie się w masę kamienistą w procesie wypalania wyrobów ceramicznych] adalékanyag flusch [pięć kart w tym samym kolorze] (ang.) flusch, flöss [az a pókerkéz, melyben mind az 5 kártya azonos színű] fluwialny, -a, -e [rzeczny] (lat.) fluviális; folyami, folyóvízi flyer [ulotka; pilotaż; flyer] (ang.) flyer; röplap; (rep) pilóta; rövidtávverseny flyja [nieporządna gospodyni, brudas] [Słowniczek języka śląskiego] rendetlen gazdaasszony, házvezetőnő; háziasszony; piszkos, mocskos, koszos (ember) flyje [1. rozwielitki (czasem waserflyje) 2. fusy, zawiesina, pomyje] [Słowniczek języka śląskiego] Daphnia, dafnia; üledék, zacc; szuszpenzió; emulzió; mosogatólé, mosogatóvíz FM (Facility Management) FM (Facility Management) Létesítmény gazdálkodás. FM (ang. Frequency Modulation) [modulacja częstotliwości, czyli kodowanie informacji w fali nośnej przez zmiany jej chwilowej częstotliwości, w zależności od sygnału wejściowego.] frekvenciamoduláció (FM) [nagyfrekvenciás elektromágneses hullámok frekvenciájának változtatása a továbbítandó információt tartalmazó jel(ek) függvényében]; frekvencia moduláció (FM) [Az információ számos módon vihető rá egy hordozóra. Ha a továbbítani kívánt információ jeleit úgy visszük rá a hordozóra, hogy annak pillanatnyi frekvenciája változzék a modulációval, frekvencia modulációról beszélünk. Legegyszerűbb módja, ha az oszcillátor rezonancia frekvenciáját változtatjuk a modulációval, pl. varaktor dióda segítségével. Egy másik módszer az, amikor a hordozó fázisát változtatjuk. A sávszélesség függ a moduláló frekvenciájától (Löket). Az amatőrök a keskenysávú frekvencia modulációt használják (NBFM), míg a Hi-Fi műsorszórók a szélessávút. A frekvencia modulációnak számos előnye van a középhullámú rádióadásoknál alkalmazott amplitudómodulációhoz képest: kisebb az ipari és légköri zavarok hatása és műsorszórásnál jobb a hangátvitel minősége. Általában az URH tartományban használják, minthogy a rövid hullámokon a visszaverődések az ionoszférában jelentős torzításokkal járhatnak, a fázisok megváltozása miatt.] FM Multiplex FM-multiplex [eljárás FMsztereóadás sugárzására. A két csatorna jelét és a 19kHz-es PILOT (hordozó) frekvenciát kódolással összefoglalják, és együtt, mint sztereó multiplex (MPX) jelet dolgozzák fel. Az alacsony frekvenciájú sztereó multiplex jellel a nagyfrekvenciájú (hordozó) jelet modulálják. A rádióvevőben leválasztják a műsorjelet hordozóról, és monó képszüléken már meg is szólaltathatják. A sztereó készülékekben előbb még üzembe lép a sztereó dekóder, s szétválasztja a két csatorna jelét.] FMCG [określenie wykorzystywane w marketingu, opisujące produkty szybko rotujące w punktach sprzedaży (skrót od ang. Fast Moving Consumer Goods - produkty szybko rotujące, dobra szybko zbywalne), najczęściej codziennego użytku. Należą do nich przede wszystkim: artykuły spożywcze, kosmetyki, chemia gospodarcza, drobne artykuły gospodarstwa domowego itp. Przyjmuje się, że większość produktów sprzedawanych w super- i hipermarketach klasyfikowana jest jako FMCG. Produkty FMCG dzielą się na "kategorie produktów" i najczęściej w taki sposób są klasyfikowane w marketingu. "Kategoria" rozumiana jest tutaj jako grupa produktów zaspokajająca tę samą potrzebę i posiadająca zbieżne cechy.] - FMCG Fast Moving Consumer Goods (gyorsan-fogyó fogyasztási cikkek) FMD-ROM (Fluorescent Multilayer Disc ROM) FMD-ROM (Fluorescent Multilayer Disc ROM) - FMD-ROM (fluoreszkáló többrétegű lemez ROM) [optikai tároló, mely fluoreszkáló rétegek lézer-aktivált fénykibocsátásán alapszik; a CD méretű, 140 GB-s FMD-ROM, a DVD lemezek kapacitását legalább 10 x meghaladja és fokozása 1 TB-ig váható; ellentétben a hagyományos optikai tárolókkal, melyek fényvisszaverésen alapszanak, az FMD- szubsztátum rétegei a lézersugár hatására, a réteg tulajdonságaitól függő, különböző hullámhosszú fényt bocsátanak ki; a rétegek szinte egyidejűleg olvashatók ki; távolabbi jövőben újraírható változata is várható; a C3D cég által bemutatott technológiát hitelkártya és CDlemez méretekben tervezik piacra vinni 2000-ben] fobia (nowołac. phobia "stany lęku u neuropatów", z gr. φόβος phóbos "strach, lęk") [1. chorobliwy lęk przed jakimiś przedmiotami lub sytuacjami; 2. strach, lęk przed czymś; 3. zaburzenie nerwicowe, którego objawem osiowym jest uporczywy lęk przed określonymi sytuacjami,

96 1638 zjawiskami lub przedmiotami, związany z unikaniem przyczyn go wywołujących i utrudniający funkcjonowanie w społeczeństwie.] (gör.) phobia, fóbia; beteges v. ideges félelem, irtózás, iszony vmitől [1. indokolatlan viszolygás vagy ösztönös félelem meghatározott tárgyaktól, helyzetektől vagy személyektől, amely(ek) igazolhatatlan voltát a személy is felismeri, de szabadulni nem tud tőle; 2. Leküzdhetetlen szorongási állapotok, amelyek heves kerülési reakciókban nyilvánulnak meg és tartósan jelentkeznek egy bizonyos tárgy, tárgycsoport, helyzetek, ill. ezek elképzelése vagy nevének említése hatására. A szorongásos neurózisok körébe tartozik. Közelebbi megnevezésükre az adott tárgyi vagy helyzeti vonatkoztatás szolgál (pl. arachno- /pók/, klausztrofóbia /zárt tér/, agorafóbia /nagy, nyitott terek/). Reakciójuk eltúlzottságát az érintettek rendszerint belátják, a fóbia leküzdése akarat útján mégiscsak ritkán sikerül. 3. Erős félelem valódi veszély hiányában.] fobia prosta [ang. simple phobia] egyszerű fóbia [simple phobia] [Egy tárgytól, állattól vagy helyzettől való túlzott félelem valódi veszély hiányában.] fobia socjalna szociális fóbia [Olyan helyzetekre vonatkozó heves és tartós kerülési reakciók, amelyekben az érintettek középpontba kerülnek és szegyent vallhatnak. Félnek a nyilvános felszólalástól, attól hogy nem tudnak válaszolni kérdésekre, illetve hogy szorongásukat mások is észreveszik és nevetségessé válnak. Az ilyen helyzetekre való utalás is pánikszerű feszélyezettséghez, izzadáshoz, a szívműködés felgyorsulásához és a lélegzet szaggatottá válásához vezet. Az érintettek általában belátják szorongásaik eltúlzottságát, de uralkodni fölöttük nem tudnak. Leggyakoribb formái: a nyilvános szerepléstől, beszédtől való szorongás, ritkább a mások jelenlétében való evés, ivás, vagy nyilvános illemhely használatától való irtózás. A késői gyermek-, ill. serdülőkorban jelentkezik, gyakran társul egyszerű fóbiákkal, pánikbetegséggel.] fobia specyficzna specifikus (egyszerű, izolált) fóbia [Heves, aligha leküzdhető kerülési reakciók, amelyek bizonyos állatokkal (leggyakoribb: kutyák, kígyók, rovarok, rágcsálók) kapcsolatban jelentkeznek, de előfordulnak vér vagy sebek, zárt terekben, magas helyen, vagy a reülőgép felszállásakor. Az állatfóbiák gyermekkorban, a vérrel, sebekkel kapcsolatos fóbiák serdülő vagy fiatal felnőtt korban, míg a magasság-, klausztro-, utazási és repülési fóbiák általában a 30. életév után következnek be.] fobia społeczna (nerwica społeczna, zaburzenie lęku społecznego) [zaburzenie lękowe z grupy zaburzeń nerwicowych, często mylone z nadmierną nieśmiałością, w którym chory odczuwa lęk wobec wszystkich lub niektórych sytuacji społecznych. Lęk dotyczący kontaktów z innymi ludźmi powoduje znaczne ograniczenia życiowe u osób z tym zaburzeniem. Fobia społeczna jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych. Przez niektórych naukowców uznawana za chorobę cywilizacyjną.] szociális fóbia (más néven társas fóbia; szociális szorongásos zavar) [egy olyan pszichiátriai betegség, mely során a páciens tartós és irracionális félelmet, szorongást érez társas helyzetekben vagy nyilvános szereplés alatt.] -fobia [ostatni człon wyrazów złożonych oznaczających nieuzasadniony lęk przed czymś lub przed kimś albo wstręt, niechęć do czegoś lub kogoś] - -fóbia; -iszony Akrofóbia, Altofóbia magaslatfélelem. [wysokość, głębokość, patrzenie w dół z wysoko położonych miejsc] Aerofóbia - beteges légiszony, repüléstől való félelem Agorafóbia nagyobb tértől, utcáktól való félelem [przebywanie samemu w miejscach publicznych] Algofóbia fájdalomtól való irtózás. Antropofóbia - emberi társaságtól való rettegés a szociális fóbia egy fajtája [inni ludzie] Aquafóbia, Hidrofóbia víztől való rettegés; víziszony Asztrafóbia, Asztrapofóbia, Brontofóbia, Keraunofóbia mennydörgés, villámlás és vihartól való félelem (kis gyerekekre jellemző). Autofóbia Magánytól való félelem. Aviofóbia, Aviatofóbia irtózás repüléstől. Bacillofóbia, Bakteriofóbia, Mikrobiofóbia mikróbáktól való rettegés. Cibofóbia, Sitofóbia az ételtől való elrettenés az anorexia nervosa szinonimája. Dentofóbia, Dontofóbia, Odontofóbia a fogorvostól és a fogászattól való félelem. Dizmorfofóbia, más néven testi dismorfológiai rendellenesség egy meglevő, vagy beképzelt testi defektustól való obszesszív elszörnyülés. Emetofóbia hányástól való félelem. Ergaziofóbia, Ergofóbia munkától, vagy inkább egy bizonyos aktivitástól, vagy funkció betöltésétől való félelem (például egy sebész félelme operáció végrehajtásától). Erotofóbia a szerelem fizikai részétől, vagy az arról való társalgástól való félelem.

97 1639 Eritrofóbia patológiai pirulás [erytrofobia: lęk przed zaczerwienieniem się lub czerwonymi przedmiotami] Fonofóbia zajtól való félelem. Gefirofóbia hidaktól való félelem Genofóbia, Koitofóbia szexuális interkurzustól való félelem. Glosszofóbia rettegés attól, ha nyilvánosan beszélni kell. Gimnofóbia meztelenségtől való félelem Ginofóbia nőktől való félelem. [kaligynefobia: piękne kobiety, ideał kobiecości] Haptefóbia megérintéstől való félelem. Heliofóbia a napsugártól való félelem. Hemofóbia, Haemofóbia a vértől való félelem, és látására való elrettenés. [widok krwi] Hexakosioihexekontahexafóbia [heksakosjoiheksekontaheksafobia] a 666-os számtól való félelem Hoplofóbia fegyverektől, különösen lőfegyverektől való félelem (mind politikai, mind pszichológiai szempontból). Klausztrofóbia bezártságtól való rettegés. [klaustrofobia: zamknięte i ciasne przestrzenie] Kozmikofóbia - a csillagos ég látványa miatt felmerülő gondolatoktól és érzésektől (magány, végtelenség, üresség) való rettegés Kuloulrofóbia bohócoktól való félelem (nem csak gonosz bohócoktól való) Ligirofóbia hangos zajtól való elrettenés. Mizofóbia piszoktól és szennyeződésektől való félelem. [mizofobia: nieczystość, zanieczyszczenie] Nekrofóbia haláltól és halottól való félelem. Neofóbia, Kainofóbia, Kainotofóia, Szenofóbia vagy Cenofóbia, Szentofóbia vagy cenotofóbia, Kainololofóbia félelem mindentől, ami új. Nomofóbia félelem hordozható telefonnal való elérhetőség hiányától. Nozofóbia félelem fertőzhetőségtől Niktofóbia, Achluofóbia, Ligofóbia, Skotofóbia félelem a sötéttől. [nyktofobia: noc, ciemność] Oktofóbia - félelem a nyolcas számtól Ozmofóbia, Olfaktofóbia szagoktól való rettegés. Paraszkavedekatriafóbia, Paraszkevidekatriafóbia, Friggatriszkaidekafóbia félelem a 13- ikától amikor az péntek Panfóbia állandó oktalan rettegés valamitől Peladofóbia - félelem a kopasz emberektől Pirofóbia félelem a tűztől. Rádiófóbia félelem a radioaktivitástól és a röntgensugárzástól. Sociofóbia az emberektől illetve a társadalomtól való félelem, vagy ellenszenv (erre van a szociopata, angolul sociopath elnevezés is). Tafofóbia a sírtól és élve eltemetéstől való rettegés. Technofóbia a technológiától való félelem (lásd még: ludditák) Tetrafóbia a 4-es számtól való félelem. Tokofóbia szüléstől való félelem [tokofobia: ciąża i poród] Triskaidekafóbia, Terdekafóbia a 13-as számtól való félelem. [triskaidekafobia] Tripanofóbia, Aichmofóbia, Belonefóbia, Enetofóbia a tűktől illetve injekciós tűktől és az injekcióktól való félelem Xenofóbia idegenektől való félelem, idegengyűlölet Zoofóbiák (bizonyos állatoktól való félelem) Ailurofóbia macskafélelem [koty] Apifóbia, Melisszofóbia félelem méhektől Araknofóbia pókoktól való félelem [aracnofobia: pająki] Kiroptofóbia denevértől való félelem Kinofóbia kutyáktól való félelem [kynofobia: psy] Entomofóbia rovaroktól való félelem Equinofóbia, Hippofóbia lovaktól való félelem Herpetofóbia hüllőktől való félelem Ichthiofóbia halaktól való félelem Musofóbia egértől és patkánytól való félelem Ofidiofóbia kígyóktól való félelem [ofidiofobia: węże] Ornitofóbia madaraktól való félelem Ranidafóbia békáktól való félelem Zoofóbia gyűjtőnév az állati fóbiákra Vermifóbia - férgektől való félelem Nem pszichológiai állapot leírása Az itt sorolt szavak esetében a fóbia nem pszichológiai, hanem fizikai. Példa erre a fonofóbia, ami az agyhártyagyulladás egyik tünete, és a zajtól való rettegést jelenti, ami fizikai fájdalmat okoz a betegnek. Hidrofóbia a víztől való irtózás: a veszettség egyik tünete. Fotofóbia az egyént a fény igen zavarja: hiperszenzitivitás, túlérzékenység a fényre. Ez az agyhártyagyulladás egyik tünete, valamint a migrénes fejfájásnak is. Fonofóbia az egyént akármilyen zaj vagy hang zavarja: túlérzékenység zajra és bármiféle hangra. Ez is tünete az agyhártyagyulladásnak és a migrénnek is, valamint alkoholos italokkal való mérgezésnek. Ozmofóbia túlérzékenység és averzió a szagokra. Gyakori várandóság alatt. Biológia, kémia Biológiában és kémiában a szavak olyan állapotot írnak le, ahol az élőlények elkerülnek egyes

98 1640 fizikai körülményeket, vegyületek nem elegyednek egymással, stb Acidofóbia savas közeg közelségének elkerülése. Heliofóbia a napfény elkerülése. Hidrofóbia a víz elkerülése, vagy víz által való pozitív taszítás. Lipofóbicitás zsíros/olajos közeg elkerülése, vagy pozitív taszítása/elvetése Fotofóbia (biológia) a negatív fototaxis vagy fototropizmus reakció. Szuperhidrofóbia azon anyagok tulajdonsága, amiket igen nehezen lehet nedvesíteni. Termofóbia meleg közeg, hő elkerülése. Xerophobia szárazság elkerülése, száraz körülmények között disztressziós jelek mutatása. Ellenérzés/előítélet A -fóbia nemzetiségek vagy egyéb csoportok szembeni ellenérzést is leírhat és így az anticsatlakozó szó szinonimájaként használatos. Az ellenérzés, illetve előítélet egy állapotra, vagy anyagra is vonatkozhat. Ezek a szavak politikai vitákban gyakran módosult jelentéssel, egyfajta szitokszóként vesznek részt. Ebbe a jelentéscsoportba tartoznak a következő szavak: Bifóbia a biszexuálisoktól, biszexualitástól való irtózás. Kemofóbia előítélet a gyártott anyagok ellen a természetesen előálló anyagok előnyére. Efebifóbia a fiataloktól való félelem, vagy gyanakvó tekintet a fiatalokra. Gerontofóbia az öregekkel szembeni antipátia vagy az öregedéstől való félelem. Heterofóbia félelem a heteroszexuálisoktól, a heteroszexuálisok elkerülése. Homofóbia a homoszexuálisok elleni averzió, ellenérzés, lenézés, még gyalázás is. Hoplofóbia a lőfegyverektől és lőfegyvertulajdonosoktól való félelem, azok betiltására, kontrollálására való törekvés disfemizmus Hungarofóbia félelem a magyaroktól, avagy ellenérzés, magyargyűlölet. Pedofóbia gyerekekre való gyanakvás, ellenérzés, előítélet. Pszichofóbia előítélet vagy diszkrimináció az agybetegek ellen, vagy félelem az agybetegségtől Transzfóbia a transzszexuális egyének elleni averzió, ellenérzés. Xenofóbia félelem az idegenektől, külföldiektől, azokra való gyanakvás, azok elkerülése. Tréfás és elképzelt (fikcionális) fóbiák Aibohfóbia egy vicces kifejezés a palindrómától való félelemről ami maga is egy palindroma. Anachrophobia (book title) (magyarra átírva anakrofóbia lenne) egy időben való transzportálástól (időben való áttételtől) való félelem. Anatidaephobia (magyarra átírt szó, léte nem valószínű) attól való félelem, hogy valahonnan és valahogyan egy kacsa megfigyelése alatt állsz. Ez egy Gary Larson cartoonjából származik, ami a The Far Side Gallery, 4ban jelent meg. Anoraknofóbia félelem anorákot viselő pókoktól. A szó Wallace and Gromit használja egy Anoraknophobia című kis képes könyvében (comic book). Ez a szó egy album nevét is viseli a Marillion nevű együttes által. Arachibutyrophobia (magyarra átírt név nélkül) a szájpadlásra ragadó földi mogyoróvaj utálata. Araknofóbiafóbia azokra való gyanakvás, akik félnek a pókoktól egy Gilmore Girls című könyvből. Hippopotomonsztroszeszquipedaliofóbia hosszú szavaktól való félelem és elrettenés (a szóösszetétel kissé sántít). Ez a szó a Brainiacban jelent meg mint egy agy-ugratás. Luposlipafóbia attól való félelem, hogy zoknit viselve a frissen viaszozott konyhapadlón farkasok fognak kergetni a konyhaasztal körül, ami a fent említett The Far Side című Gary Larson cartoon sorozatból van. Venustrafóbia gyönyörű nőktől való félelem egy 1998 keletű humoros BBC News cikkből. The word is a portmanteau of "Venus trap" and "phobia". Venustraphobia a címe egy 2006-os Casbah Club albumnak is. Tonaluggapoundaphobia félelem attól, hogy az ajtót kinyitva egy 2000 font súlyú poggyász (pl. bőrönd) esik a fejedre Mindenféle Falloszofóbia A férfi nemi szervtől való félelem Kromofóbia színgyűlölet vagy félelem és gyanakvás. Ez egy film címe: Chromophobia. Koreofóbia (angol Choreophobia) táncgyűlölet Anthony Shay könyvének a címe egy iráni táncról és annak betiltásáról az Iráni forradalom után. Entomophobia (magyarítva entomofóbia) ez egy orchida nemzetségének adott név, ami a rovaroktól való félelmet jelenti (vagy talán csak az azoktól való averziót). Robophobia (magyarítva Robofóbia) a neve egy Richard Evans által írt novellának. Nanofóbia félelem a nanotechnológiától Megalofóbia félelem az olyan nagy térbeli kiterjedésű dolgoktól, amik fajtájuk szerint nem kellene, hogy olyan nagyok legyenek foczy duzzogás, orrolás, szeszély foczy, -a, -e [przymiotnik od "foka"] fókafodrum (z niem. Forderung wymaganie) [znaczyło w staropolszczyźnie wybieranie przez marszałków po wsiach furażu dla koni królewskich. Stąd przechował się u ludu w niektórych okolicach wyraz

99 1641 futrować w znaczeniu karmić.] fodrum követelés, követelmény, igény, kívánság [I. Frigyes német-római császár idején a császári Itália minden lakosára kivetették az úgynevezett fodrum adót, viszont az itáliai nemesek és szuverén városállamok (kommunák) mentesültek a katonáskodás alól, és a császár védelmét élvezték.] foetus (łac.) (lat.) foetus, főtusz; embrió (embrion), emberi magzat FOIRL (Fiber-Optic Interrepeater Link) [Specyfikacja IEEE opisująca działanie Ethernetu przy wykorzystaniu kabla światłowodowego. Zazwyczaj wykorzystywana do łączenia urządzeń nadawczo-odbiorczych lub pomiędzy koncentratorami okablowania. Często się ją myli ze specyfikacjami lobase-f, ale nie można jej wykorzystać do współpracy z urządzeniami zgodnymi z lobase-f.] FOIRL (Fiber-Optic Interrepeater Link); ismétlők közötti optikai összeköttetés fojera, fojerka [ognisko] [Słowniczek języka śląskiego] tűzhely, tűz, tábortűz fojercojg [zapalniczka] [Słowniczek języka śląskiego] öngyújtó; (autó) cigarettagyújtó, szivargyújtó fojerman [strażak] [Słowniczek języka śląskiego] tűzoltó fojerwera [niem. niem. Feuerwehr; straż pożarna] [Słowniczek języka śląskiego] tűzoltóság fok [1. pierwszy od dołu żagiel na fokmaszcie; 2. na jachtach jednomasztowych: trójkątny żagiel przedni podnoszony na forsztagu] elővitorla, törzsvitorla foka [zwierzę morskie o obłym ciele, z kończynami w postaci płetw] fóka; úszólábú ragadozó emlős állat; foka obrączkowana [zob. nerpa] bajkáli fóka (Pusa sibirica) foka pospolita (Phoca vitulina) [1. foka o szarym, ciemno nakrapianym ubarwieniu, żyjąca w północnej części Oceanu Atlantyckiego; 2. gatunek drapieżnego ssaka morskiego z rodziny fokowatych, najbardziej rozprzestrzeniony przedstawiciel płetwonogich] borjúfóka (Phoca vitulina) [a világ leggyakoribb fókafaja, amely a Föld északi féltekéjének partközeli vizeit népesíti be, és a valódi fókafélék (Phocidae) családjába tartozik] fokarium [badaniem fok szarych i ich rozmnażaniem w celu zachowania ginącego gatunku zajmuje się Stacja Oceanograficzna Uniwersytetu Gdańskiego, prowadząc unikalne fokarium w mieście Hel] fókárium (a fókák kutatásával és bemutatásával foglalkozó létesítmény) foki [1. futro z wyprawionych skór fok lub kotików; 2. pasy skórzane lub aksamitne, podpinane pod narty, ułatwiające wchodzenie na strome zbocza] fókaprém Fokowate, foki (Phocidae) [rodzina drapieżnych ssaków morskich zaliczana do płetwonogich (Pinnipedia), obejmująca 19 gatunków.] fókák [a valódi fókafélék (Phocidae) és a fülesfókafélék (Otariidae) családjába tartozó tengeri ragadozó emlősállatok összefoglaló neve. A fókák legközelebbi rokonai a rozmárok.] Gatunki Rodzaj: Monachus o Monachus monachus mniszka śródziemnomorska o Monachus schauinslandi mniszka hawajska o Monachus tropicalis mniszka antylska Rodzaj: Mirounga o Mirounga angustirostris słoń morski północny o Mirounga leonina słoń morski południowy Rodzaj: Ommatophoca o Ommatophoca rossi foka Rossa Rodzaj: Lobodon o Lobodon carcinophaga krabojad Rodzaj: Hydrurga o Hydrurga leptonyx lampart morski Rodzaj: Leptonychotes o Leptonychotes weddellii foka Weddella Rodzaj: Erignathus o Erignathus barbatus foka wąsata Rodzaj: Cystophora o Cystophora cristata kapturnik Rodzaj: Phoca o Phoca largha foka pstra o Phoca vitulina foka pospolita Rodzaj: Pusa o Pusa caspica foka kaspijska o Pusa hispida nerpa o Pusa sibirica foka bajkalska Rodzaj: Pagophilus o Pagophilus groenlandicus foka grenlandzka Rodzaj: Histriophoca o Histriophoca fasciata foka pręgowana Rodzaj: Halichoerus o Halichoerus grypus foka szara A család az alábbi alcsaládokat, nemzetségeket, nemeket és fajokat foglalja magában. Monachinae alcsalád, 2 nemzetség o Monachini nemzetség, 2 nem, 5 faj Monachus (Fleming, 1822) 3 faj

100 1642 mediterrán barátfóka (Monachus monachus) hawaii barátfóka (Monachus schauinslandi) karibi barátfóka (Monachus tropicalis) a 20. században pusztult ki. Mirounga (Gray, 1827) 2 faj északi elefántfóka (Mirounga angustirostris) déli elefántfóka (Mirounga leonina) o Lobodontini nemzetség, 4 nem, 4 faj Ommatophoca (Gray, 1844) 1 faj Ross-fóka (Ommatophoca rossii) Lobodon (Gray, 1844) 1 faj rákevő fóka (Lobodon carcinophagus) Hydrurga (Gistel, 1848) 1 faj leopárdfóka (Hydrurga leptonyx) Leptonychotes (Gill, 1872) 1 faj Weddell-fóka (Leptonychotes weddellii) Phocinae alcsalád, 7 nem, 10 faj o Cystophora (Nilsson, 1820) 1 faj hólyagos fóka (Cystophora cristata) o Erignathus (Gill, 1866) 1 faj szakállas fóka (Erignathus barbatus) o Pagophilus (Gray, 1844) 1 faj grönlandi fóka (Pagophilus groenlandicus) o Histriophoca (Gill, 1873) 1 faj szalagos fóka (Histriophoca fasciata) o Phoca (Linnaeus, 1758) 2 faj pettyes fóka (Phoca largha) borjúfóka (Phoca vitulina) o Pusa (Scopoli, 1771) 3 faj gyűrűsfóka (Pusa hispida) bajkáli fóka (Pusa sibirica) kaszpi fóka (Pusa caspica) o Halichoerus (Nilsson, 1820) 1 faj kúpos fóka (Halichoerus grypus) fokowy, -a, -e [zrobiony z foczego futra] fókafoksal [dawniej: dworzec kolejowy; ] városligeti vigadó; pályaudvar Foksal [ulica w Warszawie; za kr. Stanisława Poniatowskiego główny ogród warszawski, do wesołych zabaw publicznych służący, położony przy Nowym-Świecie w miejscu, gdzie dziś znajduje się ulica Foksal i domy przy niej pobudowane.] Foksal (varsói utca) Foksterir, foksterrier (ang.-fr.) foxterrier, foxi; rövid szőrű, kis testű kutyafajta foksterier krótkowłosy rövidszőrű foxi v. foxterrier foksterier ostrowłosy drótszőrű foxterrier foksterier szorstkowłosy [jest jedną z ras psów, należącą do grupy terierów, zaklasyfikowaną do sekcji terierów wysokonożnych] drótszőrű foxi fokstrot a. foxtrot [amerykański taniec towwarzyski, dotarł do Europy około 1918 roku; metrum parzyste, rytm synkopowany, tempo szybkie. Słowo "foxtrot" oznacza krok lisa - pochodzi od nazwiska aktora Herry ego Foksa, który wprowadził do tego tańca kroki kłusujące.] (ang.) foxtrott; gyors, (4/4) ütemű, amerikai eredetű tánc

101 1643 fokus, focus [wym. fokus] [1. punkt, w którym skupiają się promienie odbite lub załamane w soczewce, jeśli padają równolegle do głównej osi optycznej zwierciadła lub soczewki; 2. szczegółowy wywiad na temat jakiegoś produktu, przeprowadzany w specjalnym studiu wśród małej grupy respondentów, rejestrowany na taśmie i analizowany przez ekspertów] (lat.) fókusz; gyújtópont (ognisko), (orvosi) góc; (átv.) központ fokus-pokus hókusz-pókusz fokusowy, -a, -e fókusz-, gócfolarski, -a, -ie döngölt, gyúrt, ványolt, kallózott folarz [rzemieślnik zajmujący się folowaniem (zagęszczaniem) tkanin; pilśniarz] ványoló, kallózó munkás; nyújtófa foldblut telivér (ló) folder 1 [1. druk reklamowy lub informacyjny; 2. zob. katalog w zn. 2.] színes szétnyitható reklámfüzet, prospektus; katalógus folder 2 {rzecz.} (też: file holder); skoroszyt {m.} a. folder {rzecz.}; folder {m.} [komp.] (ang.) folder - iratgyűjtő, 'mappa' [a számítógép tárolóiban elhelyezett állományok csoportosítását szolgáló iratgyűjtő; ezek ugyanúgy lehetnek programok mint jegyzetek, akták, képek, audió vagy video-felvételek] folder reklamowy reklámfüzet folderowy, -a, -e [przymiotnik od: folder] prospektus-, katalógus- folga folga [1. daw. ulga, odpoczynek; 2. daw. luz w zamocowaniu czegoś; 3. rzemień ze sprzążką, który przymocowywał ujęcie kolby karabinka jazdy do kruczka bandoljeru, przewieszonego przez lewe ramię. Przy strzelaniu folga była odpinaną. 4. folgi: Metalowe pasy połączone sprężyście ze sobą w taki sposób, by odziany w zbroję mógł zginać ciało przy ruchu.] enyhülés, pihenés; (wojsk) csatos szíj a lőfegyver felerősítésére; (lovagi páncélon) a mozgást segítő fém csíkok folgować [1. przestawać powściągać swoje skłonności, uczucia itp. i pozwalać im nad sobą zapanować; 2. łagodzić stosowane wobec kogoś rygory, pozwalając na większą swobodę; 3. daw. o mrozie, bólu itp.: stawać się mniej dokuczliwym] engedni, megkímélni, enyhíteni, könnyíteni, lazítani, elnézni, eltűrni, alátámasztani folgować kaprysom engedni a szeszélyeknek folgować zachciankom engedni a szeszélyenek v. vágyaknak folgować wołom w pracy az ökröket kímélni a munkában folgowanie engedés, enyhülés, könnyítés, megkímélés, lazulás, lazítás, elnézés, alátámasztás folia [I. 1. przezroczysta błona z tworzywa sztucznego lub bardzo cienka blacha; 2. konstrukcja przykryta płachtą z takiego materiału, służąca do uprawy warzyw, owoców i kwiatów; 3. cienka blaszka metalowa używana w celach zdobniczych; II. renesansowy taniec portugalski; też: muzyka do tego tańca] (lat.) fólia, vékony lemez; zacskó; (spanyol tánc) folia drgająca rezgőhártya folia pęcherzykowa [miękka folia z tworzywa sztucznego złożona z dwóch połączonych warstw. W równych, niewielkich odstępach, między warstwami znajduje się pęcherzyk powietrza. Stosowana m.in. jako wyściółka amortyzująca w kopertach.] buborékhártya foliał [1. gruba książka dużego formatu; 2. książka drukowana lub rękopiśmienna w formacie folio] (lat.) fóliáns; a teljes ívnagyságú könyv; ívrétalakú könyv, nagyalakú kötet, régi könyv foliałowy, -a, -e fóliánsfolie termokurczliwe zsugorfólia folio [1. format książki mający wielkość złożonego na pół znormalizowanego arkusza; 2. stronica w księdze handlowej oznaczona numerem bieżącym lub też dwie strony po otwarciu księgi tworzące całość pod tym samym numerem] (lat.) fólió; ívrét, a legnagyobb könyvforma, amely egy ívnek egyszerű összehajlításából keletkezik; félív, oldal (kereskedelmi könyvekben)

102 1644 foliować [I. 1. zob. paginować; 2. «numerować dwie przeciwległe stronice księgi handlowej jednym numerem; II. powlekać papier, tkaniny itp. cienką folią w celu ich uszlachetnienia lub ochrony] (kereskedelem) összetartozó oldalakat számozni (könyvben) foliować stronice w księdze könyvlapokat v. oldalakat számozni foliowy, -a, -e fólia-; fóliofolk [Styl ubioru będący odnoga hippie, pojawiał się od lat 70. Pokrewny boho, pełen detali i haftów. Więcej inofrmacji w artykule o stylu folk] (ang) styl folk; népies stílus Roberto Cavalli folklor [1. ludowa twórczość artystyczna; 2. cechy charakterystyczne dla jakiegoś środowiska, miejsca; 3. wyrażenie nieznanej sztuki ludowej w odzieży; kształtującej modne części odzieży, których pewne elementy są wzięte z historycznych ludowych strojów pełne wyrazu szczególnych cech i tradycyjnych sposobów ubierania się z poszczególnych rejonów.] (ang.) folklór, néprajz (az etnológia része); a néplélek szóbeli v. írásbeli hagyományaival foglalkozik [A ruházat körében a népművészeti viseletet jelenti, de bizonyos elemei a divatos öltözködésben is megjelennek. Az adott népcsoport vagy nemzetiség ruházkodásának jellegzetességeiből és hagyományaiból táplálkozik.] folklorysta, folklorystka [specjalista w dziedzinie folkloru] (ang.-lat.) folklorista; a folklórral foglalkozó tudós (ffi/nő) folklorystycznie folklorisztikailag folklorystyczny, -a, -e folklorista folklorystyka [nauka zajmująca się badaniem folkloru] (ang.-lat.) folklorisztika, folklór; a néprajznak a folklórral foglalkozó ága Folksbund (niem. Volskbund) [Volskbund, a właściwie Deutsche Volksbund - Związek Ludności Niemieckiej] (ném.) Volksbund; a második világháborúban és az azt közvetlenül megelőző években a magyarországi németség fasiszta elemeiből álló egyesülés folksdojcz [niem. Volksdeutsch [wym. folksdojcz] w okresie okupacji hitlerowskiej: osoba wpisana na listę osób pochodzenia niemieckiego, mających przywileje w stosunku do ludności polskiej]; folksdojczka (ném.) volksbundista, volksdeutsch; náci érzelmű magyarországi német; a Volksbund tagja (ffi/nő) folować [spilśniać powierzchnię tkanin wełnianych] ványolni, kallózni, mosni, fehéríteni; (bányászat) tárnát iszaptalanítani folowanie ványolás, kallózás, fehérítés; (bány) tárna iszaptalanítása folowanie czyli pilśnienie [zagęszczanie surowej wełny przez gniecienie, ściskanie, uderzanie. W ten sposób uzyskuje się rodzaj materiału na pantofle, spodnie góralskie, kapelusze] filcelés, nemezelés folusz [1. maszyna służąca do folowania tkanin; 2. budynek, w którym znajduje się ta maszyna; 3. Każda tkanina wełniana, wychodząc z warsztatu tkackiego, podobna jest do grubej tkaniny lnianej, bo ma nitki wątka i osnowy jeszcze odosobnione i wcale niepokryte kutnerem czyli powłoką pilśniową. Dopiero przez folowanie tkanina nabierając kutneru, zostaje prawdziwem suknem. To folowanie odbywało się dawniej powszechnie przez bicie sukna w stępach stęporami z drzewa przy dolewaniu ługu, mydła, moczu i t. d. Folusz nazywano w słownikach dawnych młynem blecharskim, folusznika zaś blecharzem, wałkarzem, praczem, farbierzem lub barwierzem od barwienia albo kutnerowania sukna. Przestrzegano, aby każda sztuka, nim do folusza pójdzie, była pierwej pomierzona. Folusze poruszane były jak młyny, siłą wody bieżącej, a nie było okolicy w dawnej Polsce, gdzieby się nie znajdowały. Cały bowiem naród, z wyjątkiem możnych, ubierał się w samodziały czyli sukna w domu tkane, dla

103 1645 których musiały być folusze. Łokietek w r daje przywilej na folusz w Szydłowie. W XV wieku mamy wzmianki pomiędzy innemi o foluszach w Sokalu, Poznaniu, Warszawie; w Warszawie, Warcie w XVI wieku widzimy po 2 folusze. W Lesznie wielkopolskiem r było 8-miu foluszników.] kallómalom, kallógép, fehérítő gép folusznictwo kallózás, ványolás foluszniczy, -a, -e kallózó, ványoló folusznik [rzemieślnik zajmujący się folowaniem tkanin] kallózó, ványoló ffi foluszować (folować) kallózni, ványolni, fehéríteni, gyúrni, döngölni foluszowy, -a, -e kalló-, ványoló-, fehérítő-; kallómalom-, kallógépfolwarcznik tanyatulajdonos, majorság birtokosa, gazdálkodó folwarczny, -a, -e majorsági-, tanyai, gazdasági folwark [1. daw. duże gospodarstwo rolne wraz z zabudowaniami; 2. Folwark z niemieck. Vorverk. W Statucie Wiślickim jest już mowa o folwarkach, które w wieku XIII i XIV szlachta i duchowieństwo na ziemiach swoich zakładały. Knapski w w. XVII przytacza przysłowia: 1) Folwark bardziej włodarzowi pożyteczny, niż panowi. 2) Rzemiosło stoi za folwark.] major, tanya, gazdaság; majorsági épület, cselédház folwark z przyległościami tanya a hozzátartozó épületekkel fołdrować [znaczyło sądownie dochodzić, upominać się, pozywać, instygować, oskarżać (z niem. fordern, żądać, wymagać). Fołdrowaniem nazywano powództwo, fołdrownikiem oskarżyciela, donosiciela, powoda cywilnego. Od słowa niem. fördern popierać było i drugie znaczenie fołdrowania] elérni, követelni, beidézni, felbátorítani, vádolni fomlowanie [indywidualna gra w fusbal] [Słowniczek języka śląskiego] egyéni játék a fuballban fon [1. jednostka poziomu głośności; 2. Jednostka poziomu głośności wyrażona w skali decybeli, 1 fon odpowiada poziomowi głośności dźwięku o częstotliwości równej 1 khz i o poziomie ciśnienia akustycznego 1 db (1 fon = 1 db, przy 1kHz)] (gör.) phon, fon; a hangerősség mértékegysége 1 F erősségű az a hang, melynek nyomása mikrobar (Értéke a hallásküszöbtől a fájdalomküszöbig, azaz 0-tól 130-ig terjed a decibelskálán) [1. Szubjektív hangerősségérzet mértékegysége a fon, a decibelhez hasonlóan szintén logaritmikus mértékegység, melyet leginkább a hangstúdiókban alkalmazzák. Egy hang erőségének fon-értke megegyezik, az azonos hangerejűnek érzékelt 1kHz-es tiszta hang decibelben mért intenzitásával Hz frekvencián és normális kétfülű hallás esetén: 1 phon = 1 db; 2. phon: a hangosságszint mértékegysége, amely megadja, hogy két hangosságszint közötti különbség mekkora hangintenzitásszintkülönbségnek felel meg 1000 Hz frekvencián. Az ún. phongörbék a frekvencia- és a hangosságszint-összefüggést ábrázolják.] fon w skali Barkhausena katarynka Barkhausen-fon verkli, kintorna fonacja [wydawanie głosu przez człowieka] hangok kiejtése, hangképzés, hangadás fonacja naturalna [wydawanie głosu z udziałem krtani oraz jamy ustnej, nosowej i gardłowej jako rezonatorów] természetes hangképzés fonacyjny, -a, -e (nyelvtan) hangképzési, hangadási fonem [1. podstawowa jednostka systemu dźwiękowego języka; 2. to najmniejsza jednostka mowy rozróżnialna dla użytkowników danego języka. Fonem może mieć kilka reprezentacji dźwiękowych (alofonów) występujących w różnych kontekstach lub też zamiennie. Nie ma własnego znaczenia i służy do odróżniania elementów znaczeniowych (morfemów). Każdy fonem jest zespołem cech dystynktywnych pozwalających na odróżnienie go od pozostałych fonemów. Jest abstrakcyjną jednostką systemu fonologicznego, reprezentowaną w wypowiedzeniach przez głoskę; 3. minimalny segment dźwiękowy mowy, który może odróżniać znaczenie, lub inaczej klasa dźwięków mowy danego języka o różnicach wynikających wyłącznie z charakteru indywidualnej wymowy lub kontekstu] (nyelvtan) fonéma [beszélt nyelvben a fonéma a hangok olyan elemi, elvont egysége, amely szavakat különböztet meg egymástól. Önálló jelentéssel nem rendelkezik, hanem jelentésmegkülönböztető szerepe van. Egy fonéma több olyan hangot képvisel, amelyek fonetikailag hasonlók vagy fonológiailag közel állnak egymáshoz (e kapcsolatnak nem kell fonetikailag is nyilvánvalónak lennie; ez a fenti elméleti keret egyik gyengéje).] fonematyczny, -a, -e fonematikus fonendoskop [słuchawka lekarska] fonendoszkóp (phonendoscop) [a hangot mindkét fülhöz vezető hallgatóeszköz] fonetycznie fonetikusan

104 1646 fonetyczny, -a, -e [1. odnoszący się do fonetyki; 2. o zapisie, transkrypcji itp.: oddający dźwięki danego języka w sposób ściśle odpowiadający wymowie] (gör.) fonetikus, fonetikai, hangtani; hangzás, kiejtés szerinti fonetyk (gör.) fonetikus; a hangtannal foglalkozó tudós fonetyka [1. dział językoznawstwa zajmujący się opisem głosek danego języka; 2. artykulacja głosek właściwa danemu językowi; 3. zasób głosek jakiegoś języka; 4. artykulacja głosek właściwa danemu językowi; 5. (dawniej: "głosownia") - jeden z działów lingwistyki zajmujący się badaniem dźwięków mowy ludzkiej (zwanych głoskami) od strony ich artykulacji (tj. sposobu wytwarzania za pomocą narządów mowy; to tzw. fonetyka artykulacyjna), ich cech fizycznych (dokładniej: akustycznych - fonetyka akustyczna) ich odbierania (fonetyka audytywna), reakcji, jakie owe głoski wywołują w psychice człowieka (psychofonetyka).] (gör.) fonetika, hangtan, beszédhangtan (głosownia); a nyelvészetnek a beszéfhangokat tanulmányozó ága [A fonetika a beszédhangokat egymástól függetlenül, azok akusztikai megjelenését, képzését, sajátosságait vizsgálja.] Általában három részterületét szokás megkülönböztetni: akusztikus fonetika, amely a hangfolyam objektív, a hangforrástól függetlenül megfigyelhető sajátosságaival, a beszédhangok fizikai törvényszerűségeivel foglalkozik; artikulációs fonetika, amely a beszédhangokat képzésük (artikulációjuk), keletkezésük oldaláról vizsgálja; valamint a percepciós fonetika, amely azt kutatja, hogy a kiejtett beszédhangokat hogyan érzékeli a hallgató. E három különböző értékelési szempont azonban egymástól elválaszthatatlan, hiszen az ember különös képessége, hogy a beszédhangokról szerzett akusztikus benyomás alapján igen nagy pontossággal képes rekonstruálni, hogy az adott beszédhang hogyan keletkezett, s így megtanulni annak pontos kiejtését. fonetyka funkcjonalna funkcionális hangtan v. fonetika fonetyka języka polskiego a lengyel nyelv fonetikája fonia [w radiofonii i telewizji: ogół sygnałów dźwiękowych przesyłanych od nadajnika do odbiorników; też: pasmo, którym ten przekaz jest przesyłany] (műszaki) hang (rádió-, TV-); távbeszélő üzemmód -fonia [ostatni człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z dźwiękiem lub głosem] - -hang foniatria [nauka zajmująca się fizjologią i patologią głosu i mowy] (gör.) foniátria; (orvosi) beszédhangok képzésében levő hibák javítása, gyógyítása foniatryczny, -a, -e foniátriai foniatra [osoba specjalizująca się w zakresie foniatrii] beszédhangok képzésében levő hibák javításával foglalkozó szakember fonicznie fónikusan foniczny, -a, -e [związany z dźwiękiem lub z głosem] hangra vonatkozó, hang-, fónikus fono- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z dźwiękiem lub z głosem] (gör.) fono-, hangfonograf [prototyp gramofonu] (gör.) fonográf, beszélőgép; készülék a beszéd, ének, zene rögzítésére és bármikori visszaadására; a hangot viaszhengerre rajzolta (A. Edison találmánya, 1877) fonografia [1. dział przemysłu obejmujący produkcję płyt i taśm z zapisem dźwiękowym; też: nagrywanie dźwięku na płyty i taśmy; 2. dorobek płytowy artysty lub zespołu muzycznego] (gör.) fonográfia, hangirás [különösen két gyorsiró rendszer neve, melyeknek jele a hangoknak természetét is kifejezi. Egyik az angol Pitman rendszere, a másik a német Faulmanné.] fonograficzny, -a, -e fonográf-, beszélőgép-, hangírókészülék-, fonogram [dźwięk utrwalony za pomocą fonografu] fonogram; hangfelvétel fonolit [wylewna skała magmowa] (ásvány) fonolit [alkálitartalmú magmás kőzet ] fonologia [1. dział językoznawstwa zajmujący się opisem fonemów i relacji między nimi; 2. nauka o systemach dźwiękowych języków. Stanowi jeden z działów językoznawstwa (lingwistyki) (podawane jako synonimiczne nazwy: fonemika, fonematyka, odnoszą się tylko do jednej z teorii fonologicznych i nie mogą być traktowane jako zamiennik nazwy "fonologia").] (gör.) fonológia, (nyelvtan) nyelvi hangtan; új nyelvtudományi ág, ill. hangtani irány (a nyelvi, ill. hangtani egység a foném; vagyis az a hang, amelynek a nyelvben funkciója van) [1. fonológia v. fonematika a nyelvtudománynak az az ága, amely a beszédhangoknak a nyelvi rendszerben elfoglalt helyét és szerepét vizsgálja, szemben a fonetikával, amely egy adott nyelv beszédhangjainak a leírásával

105 1647 foglalkozik. 2. A fonológia, más néven fonematika vagy funkcionális hangtan a fonetikával ellentétben a beszédhangokat nem önmagukban vizsgálja, hanem azoknak a nyelvben betöltött jelentésmegkülönböztető szerepével, vagyis a nyelvek fonémakészletével, a fonémák előfordulásának törvényszerűségeivel, nem megkülönböztető jellegű ejtésváltozataival (allofónjaival) foglalkozik.] fonometr [przyrząd do mierzenia poziomu głośności dźwięku] fonométer; hangerősségmérő, hangmérő fonoskop (film) [przyrząd do badania fal dźwiękowych] hanghullámfeljegyző, hullámíró fonoteka [skatalogowany zbiór nagrań dźwiękowych] fonotéka, magnószalag-, lemeztár fons iuris żródło prawa (lat.) fons iuris; jogforrás [a kifejezés többféle értelemben használatos. Legfőképpen jelenti azokat a közjogban meghatározott eljárásmódokat, ahogyan a tárgyi jog (az állami parancs) létrejön (pl. a törvényhozás), de magukat az arra előírt módon létesült jogszabályokat (pl. törvényeket), sőt azokat az államszerveket is, amelyek a jogalkotásban közreműködnek (pl. törvényhozó testület).] fons iuris cognoscendi źródło poznania prawa (lat.) fons iuris cognoscendi; a jog megismerési forrása; ahonnan a jog megismerhető fontanna [1. urządzenie, z którego tryska woda doprowadzona pod ciśnieniem; 2. z franc. fontange, ozdoba z wstążek wzięta z nazwiska panny de Fontanges, kochanicy Ludwika XIV, której gdy raz (r. 1680) na łowach dworskich wiatr roztargał ubranie głowy, umocowała je naprędce w fantastyczną kokardę związanych wstążek, nie myśląc zapewne, że da początek modzie, która obiegnie całą Europę, strojąc głowy, niewieście w piramidalne czuby i spadające z nich końce wstążek. W Polsce panowała ta moda za czasów saskich. Fontazikami strojono później nietylko głowy ale piersi, staniki, suknie, a nawet trzewiki męskie i kobiece.] (fr.) fontaine; szökőkút, forrás, kút, vízsugár, sugárszerű kitörés v. felszökés fontaż [1. (ubrania i moda] fantazyjna kokarda noszona zamiast krawata; 2. wstążka zawiązana w sutą kokardę. Nazwa i zwyczaj używania tej ozdoby pochodzą rzekomo od pani de Fontanges, kochanki Ludwika XIV, która swoje wysokie fryzury upinała wstążkami i koronkami. 3. fantazyjnie zawiązana kokarda noszona w różnych czasach zamiast krawata; 4. chwast, frędzla przy czepku; 5. ozdoba fryzury kobiecej z koronek i wstążek; 6. ten był czepkiem, który zakrywał tylnią część głowy. Z przodu doczepiano do niego kokardy, koronki i inne ozdoby. W późniejszym okresie fryzury te przekształciły się w wysoko układane peruki, które stały się wyznacznikiem dobrobytu. Tylko osoby majętne mogły sobie pozwolić (choć nawet jeśli ktoś nisko urodzony miałby możliwość nabycia peruki, byłoby to źle przyjęte).] szalagcsokor, bokorkötés; főkötő for (ném.) fór; előny, vezetés -for [ostatni człon wyrazów złożonych mający znaczenie: nosiciel, przenoszący] hordozó fora! [1. daw. okrzyk wyrażający żądanie natychmiastowego opuszczenia przez kogoś jakiegoś miejsca; 2. wzięte z łac. foras, znaczy: precz, na dwór! Stąd pospolite w języku polskim wyrażenia: Fora ze dwora! i słowa: forować, wyforować. Fora! jako okrzyk teatralny, oznaczający w ustach widzów: bis, da capo, jeszcze raz, znowu, wzięto z niemiec. von vorn.] takarodj!, mars! fora ze dwora! ki innen!, marss innen!, mars ki!, takarodj innen v. a szemem elől!, pusztuj innen! fora ze dwora! ki!, el innen!, takarodj innen!, takarodj a házból v. udvarról! foralja [tak nazywano opłaty targowe w miastach] (dawno) a városi piacpénz elnevezése forbice (wł. nożyce, nożyczki) (ol.) forbice (olló); (ép.) kifelé nyíló, olló alakú védőmű forboty [z hiszpańskiego farpado fręzlowaty, nazwa staropolska koronek] (dawno) csipke ford [samochód marki Ford] Ford (gépkocsimárka), Ford márkájú gépkocsi Ford [1. ang. Ford Motor Company - koncern branży motoryzacyjnej działający od roku 1903; 2. marka samochodów] Ford (gyár, márka) fordanser [płatny partner do tańca w lokalach rozrywkowych] előtáncos, bártáncos fordanserka előtáncosnő, bártáncosnő fordon, fordan [1. dawniej podatek pobierany przy wpływaniu na Wisłę z jej lewych dopływów (m.in. z Brdy). Od niego wzięła nazwę jedna z dzielnic Bydgoszczy, Fordon. 2. nazwa cła rzecznego, pochodząca od wyrazu anglosaskiego feordhung i feovor cztery, czwarcizna, czyli czwarty grosz celny. Jak od wyrazów: cło i myto nadano kilku

106 1648 miejscowościom nazwy tak samo brzmiące, tak i od fordonu pochodzi nazwa miasteczka Fordoń, położonego na lewym brzegu Wisły o pół mili poniżej ujścia Brdy, w okolicy Bydgoszczy, gdzie za czasów Rzplitej cła wodne były pobierane.] (dawno) folyami vám (a Viszula parti Fordon városka nevéből, ma Bydgoszcz kerülete) fordyment [z niemiec. Vorderhand, ławka, kaptur, garda z blachy przy głowni szabli, korda, pałasza i szpady] pad, kispad; lóca, ülőhely; csuklya, sapka, kámzsa; kosár (kardon, palloson) fordyzm [metoda organizacji pracy wprowadzona przez H. Forda] (közgazdaságtan) fordizmus; Henry Ford amerikai autógyáros üzleti és gyártási rendszere a gyártás fokozására foremka [1. niewielka forma do pieczenia ciasta; 2. zabawka do robienia babek z piasku] formácska, kis forma foremka cukiericza cukrászforma foremka, specjalny rodzaj tarki z otworami do formowania klusek kładzionych tésztaszaggató foremnie rendszeresen; forma szerint, formásan foremność szabályosság, formásság foremny, -a, -e [mający prawidłowy kształt] formás, jóalakú, szabályos, helyes, ízléses, ügyes, takaros foremna figura szabályos alak foremny nos szabályos v. formás orr foremny trójkąt szabályos háromszög foresterja [W czasach gdy gospody zajezdne istniały tylko po większych miastach, w każdym klasztorze znajdowała się foresterja czyli izba gościnna dla przyjeżdżających dobrodziejów zakonu i gości podróżnych. Nazwa poszła stąd, że forysterami z włoskiego nazywano niekiedy cudzoziemców.] (dawno) vendégház, vendégszoba (kolostorban) forga, kita, pióropusz [1. z węgiers. forgó. Twardowski w wieku XVII często używał tego wyrazu, np.: Po szyszaku się toczy forga piór feniksowych. Jak od złota pałały tarcze i puklerze, Rzędy, forgi, buńczuki, pałasze, koncerze. Konie pod orlemi ogromne forgami. Forgi z piór strusich nosili rycerze na swych szyszakach. Włosy jej przyrodzenie w prześliczne powiło forgi i pierścienie. 2. kita, pióropusz noszony w dawnej Polsce do kapelusza przez kobiety, do szyszaka przez rycerzy, i do grzywy przez konie. Piękne damy miały w swych zawojach pióra strusia, a rumaki - orle.] bóbita, tollbokréta, forgó; tollforgó forhang [niem. Firhang; zasłona (zob. zwroty śląskie)] [Słowniczek języka śląskiego] firhang, függöny forhend, forehand [wym. forhend] [1. w tenisie ziemnym, stołowym i badmintonie: odbicie piłki, lotki z prawej strony rakietą trzymaną w prawej ręce; 2. w hokeju: strzał lub podanie z prawej strony] (ang.) forehand; tenyeres ütés (tenisz) forhendowy, forehandowy, -a, -e (ang.) forehand-; tenyeresforint (floren), forynt [jednostka monetarna na Węgrzech] forint (frt. Ft) (trzy forinty: három forint; dziesięć forintów: tíz forint) forma [1. wygląd czegoś; 2. przejaw czegoś; 3. układ skoordynowanych elementów; 4. zespół środków artystycznych użytych przez artystę; też: wyraz zewnętrzny dzieła sztuki; 5. stan sprawności fizycznej lub psychicznej człowieka; 6. stan sprawności organizmu osiągnięty na skutek treningu; 7. sposób postępowania, zachowania się; 8. szablon, wykrój; 9. naczynie do pieczenia ciasta; 10. naczynie nadające kształt roztopionej masie plastycznej; 11. według Arystotelesa: istota pojęciowa przedmiotu; 12. według Kanta: wkład umysłu do poznawanego przedmiotu; 13. budowa wyrazu; 14. wielomian jednorodny wielu zmiennych; 15. zespół elementów drukarskich przygotowany do druku; 16. postać wyrazu budowa wyrazu, w której można wyróżnić składnik wyrażający funkcje leksykalne oraz składnik będący znamieniem jego funkcji gramatycznych] forma, (kształt) alak (dla formy: a forma kedvéért; forma towarzyskie: udvariassági formák); (műszaki) forma, minta; (politika) rendszer, forma; alakzat; nyomdaszedet v. keret; nyomóforma, öntőforma v. minta; alakulat; minta, külalak; fazon; idom forma aforystyczna elmés v. aforisztikus forma

107 1649 forma bezokolicznika főnévi igenév alakja Forma bonum fragile est (Owidiusz) (lat.) Forma bonum fragile est; A szépség mulandó adomány (Ovidius) forma (czasownika) gram igealak forma deklinacyjna névragozási forma forma do babki kuglófsütő forma do ciasta süteményforma forma do odlewu öntési forma forma do pieczenia ciasta tésztasütő forma forma dokonana czasowników az igék befejezett v. perfektív alakja forma garncarska fazekasforma forma gramatyczna nyelvtani alak forma kapelusza kalapforma, kalaposforma forma krystaliczna (ásv.) kristályalak, v. kristályforma forma księgowości könyvelési forma forma liniowa lineáris forma forma nie odpowiada treści a forma nem felel meg a tartalomnak forma (odcisk modelu) forma forma odlewnicza öntőforma forma odlewu öntőforma negatívja forma organizacyjna szervezeti forma forma państwa államforma forma pieniężna pénzforma forma pisemna írásos forma forma płatności fizetési forma forma podania a beadvány formája forma produkcji termelési forma forma pytajna (nyelvt.) kérdő alak forma rękawa szabászati v. szabásminta forma rynkowa piaci forma forma rządu kormányforma forma rzeczowa przymiotnika a melléknév jelzői alakja forma rzeczownikowa a melléknév állítmányként használatos alakja forma słowa szóalak [(a mondat építő eleme) Pl.: írnak, olvastam (szótő + toldalék)] forma terenu a terület alakulata, terepalakulás forma ustrojowa államforma forma utworu literackiego irodalmi mű formája forma utworu muzycznego zenei mű formája forma wartości értékforma forma wiersza versforma forma wymiany, towarowa árucsere-forma forma zwracania się megszólítás forma zwracania się do kogoś vkinek a megszólítása formą zwracania się do niego az ő megszólítása forma zwracania się do osób duchownych papi személyek megszólítása forma zwracania się do osób starszych idősebb személyek v. idősebbek megszólítása forma zwrotna czasownika az ige visszaható alakja formacja [1. uład, ukształtowanie, budowa; samodzielny oddział wojsk., rodzaj broni; (roślinna) zbiorowisko roślin o podobnych cechach (las, łąka, step itd.); (geologiczna) przest. system; zespół osadów; (społecznoekon.) całokształt zjawisk życia społecznego i stosunków międzyludzkich w jakościowo odrębnej fazie rozwoju hist. (por. feudalizm; kapitalizm; komunizm; socjalizm); charakterystyczny dla okresu a. środowiska rodzaj wykształcenia, wychowania, postaw moralnych a. światopoglądowych; 2. wyraz mający określoną budowę słowotwórczą] (lat.) formáció; (formowanie) alakítás; (wojsko) alakulat, alakzat, felállás, kötelék; (geológia) képződmény, korszak, alakzat, formáció, alakulat; (politika) rendszer, társadalom formacja aluwialna alluviális képződmény v. alakulat formacja azoiczna azoikus képződmény formacja cenozoiczna harmadkori képződmény, tercier alakulat formacja eoceniczna eocén v. eocénkori képződmény v. formáció formacja duchowa lelki formáció formacja geologiczna (geológiai) formáció formacja jurajska jura- formáció formacja kambryjska kambriumi formáció formacja kredowa krétaképződmény formacja liniowa vonalas alakzat formacja nowych batalionów új zászlóaljak alakítása formacja specjalnego przeznaczenia meghatározott rendeltetésű alakulat formacja trzeciorzędowa harmadkori képződmény, tercier alakulat formacyjny dom (łac. domus formationis) [dom (klasztor), w którym przygotowuje się kandydatów do życia zakonnego (nowicjat), młodych zakonników do kapłaństwa lub gdzie odbywa się postulat, juniorat, trzecia probacja.] növendékház (lat. domus formationis) [növendékház (kolostor), ahol a szerzetesi életre (noviciátusra), vagy fiatal szerzetesek papságra való felkészítése folyik, vagy ahol a jelölt, az egyszerű fogadalmas, tartózkodik.] formaldehyd [1. bezbarwny gaz o ostrym zapachu; 2. związek organiczny, najprostszy aldehyd alifatyczny; aldehyd

108 1650 mrówkowy, metanal] (lat.+gör.) formaldehid; (vegytan) színtelen, szúrós szagú, könnyezésre ingerlő gáz (fontos vegyipari alapanyag) formaldehydowy, -a, -e formaldehidformalina [1. roztwór wodny formaldehydu; 2. wodny roztwór aldehydu mrówkowego, mający zastosowanie jako środek dezynfekcyjny lub konserwujący oraz służący do wyrobu tworzyw sztucznych] (lat.) formalin; (vegytan) 40 %-os formaldehyd oldat (túl erős izzadás csökkentésére használják) formalista [1. zwolennik formalizmu; 2. osoba przypisująca formie wielkie znaczenie, stosująca się ściśle do obowiązujących przepisów; pedant]; formalistka (lat.) formalista (ffi/nő); formákhoz, külsőségekhez ragaszkodó ember; kicsinyeskedő, szőrszálhasogató, pontoskodó, gyakorlott, ügyes ember formalistycznie formalisztikusan formalistyczny, -a, -e [powierzchowny; urzędowy, oficjalny, bezduszny; oparty na zasadach formalizmu] formalista, formalisztikus formalistyka [przesadna dbałość o literę przepisu, o prawidła, formy], formalizm [1. dbałość o ścisłe (drobiazgowe, pedantyczne) przestrzeganie ustalonych form, norm, przepisów. 2. kierunek art. uznający wyższość formy, środków wyrazu art. dzieła nad jego treścią; 3. przywiązywanie nadmiernej wagi do przepisów i zewnętrznych form działania; 4. stanowisko w filozofii, nauce i sztuce, według którego forma jest czynnikiem decydującym o wartościach poznawczych, etycznych i estetycznych] (lat.) formalizmus; a külső formákhoz való merev ragaszkodás; (művészet) a műalkotás eszmei tartalmának jelentőségét lebecsülő és a formának túlzott fontosságot tulajdonító irányzat [Olyan nézet, amely a dolgok megjelenésének, alakjának a tartalomhoz képest túlzott jelentőséget tulajdonít.] formalizować formalizálni formalnie alakszerűen, mintaszerűen, kellő alakban, annak rendje s módja szerint, forma szerint; formálisan, valósággal formalność [1. czynność wykonywana według przepisów; 2. sprawa łatwa do załatwienia] (lat.) formaság, formalitás (czynić zadość formalności: eleget tesz a formaságnak); alakszerűség, alakiság, külsőség, illemforma, előírás, szokás formalności kontraktowe szerződés alakszerűsége formalności paszportowe útlevélelőírások, az útlevélre vonatkozó formaságok formalności prawne jogi formaságok formalność celna vámformaságok formalny, -a, -e [1. odnoszący się do formy, a nie treści czegoś; 2. zgodny z przepisami; 3. pot. prawdziwy, rzeczywisty] (lat.) formai, formális; a formával kapcsolatos rá jellemző; szabályszerű, előírásos, alakszerű, hiteles, törvényes, hivatalos, alaki, külsőséges; tökéletes, valódi, igazi; a lényegtelen, a látszat kedvéért megtett formalne cząstki wyrazu a szó formai része formalne przeproszenie formális bocsánatkérés formalny głupiec tökéletes bolond, igazi hólyag formalny nonsens teljes lehetetlenség, badarság formant [1. to pasmo częstotliwości, uwypuklone w barwie dźwięku; 2. element słowotwórczy tworzący wyraz pochodny od podstawowego; 3. obszar koncentracji energii w widmie danego dźwięku mowy lub inaczej: taki zakres widma, którego obwiednia zawiera maksimum] (lat.) formáns; (gram.) a szavakhoz járuló, azokat alakító, formáló nyelvi elem (képző, jel, rag); (nyelvtan) képző; a szavakhoz járuló, azokat alakító, formáló nyelvi elem (képző, jel, rag); (muz.) a hangszerek és az emberi beszédhang jellegzetes színét adó rezonanciás úton felerősített felhangtartomány formantowy analizator mowy formánst kódoló beszédelemző format [1. rozmiary książki, arkusza papieru, zdjęcia itp.; 2. ogół cech ocenianych wysoko lub nisko] (lat.) forma, formátum; (nyomdászat) ívrét; méret, alak, nagyság format [inform. struktura pliku związana z określonym sposobem zapisu i odczytywania informacji] (ang.) format; formátum, forma, formázás format arkuszowy ívnagyság; ívalak format CMYK (w grafice metoda opisu kolorów przy zastosowaniu czterech składowych) (kat.: poligrafia, informatyka) CMYK, Cyan, Magenta, Yellow, Black [A nyomtatási folyamat alapszínei. A nyomdai eljárásokban ezen négy alapszín nyomólemezeit készítik el, melyek egy rácsfelület segítségével viszik fel a papírra a színes képet.] format ćwiartkowy negyedrét, kvartforma format ósemkowy nyolcadrész, oktávforma format dwunastkai tizenkettedrét, tizenkettős alakú format gabinetowy nagyalak, kabinet alak (fényképnél)

109 1651 format GIF (popularny format plików obrazu) (kat.: informatyka) GIF, Graphic Interchange Format (grafikus állományformátum raszteres képeknek) format kieszonkowy zsebformátum format obrazu [wymiary wyświetlanego obrazu wyrażone ilorazem jego długości do wysokości (zazwyczaj przedstawione jako x:y lub x y, przy czym symbol oddzielający wartości, dwukropek lub znak mnożenia, czytane są jako na). Obecnie najpopularniejszymi formatami obrazu są, anamorficzny standard kinowy 2,39:1, tradycyjny 4:3 (1,33:1) stosowany powszechnie w telewizji, oraz jego następca 16:9 (1,78:1), wykorzystywany także w telewizji wysokiej rozdzielczości HDTV i telewizji cyfrowej. Wszystkie powyższe formaty stanowią część specyfikacji standardu kompresji obrazu MPEG-2, który jest wykorzystywany do zapisu na nośnikach DVD. Ostatnia z wymienionych proporcji stała się standardowym formatem w najnowszych technologiach zapisu optycznego Blu-ray i HD DVD, będąc kompromisem pomiędzy dwoma najpopularniejszymi standardami wyświetlania panoramicznego obrazu kinowego: europejskiego 1,66:1 i wykorzystywanego w Stanach Zjednoczonych, oraz Wielkiej Brytanii 1,85:1.] képformátum [A képformátumok a számítástechnikában használt képkódolási eljárásokat jelentik. Mint minden információt, a képeket is kódolni kell ahhoz, hogy a számítógépek által feldolgozhatóak legyenek. Vannak olyan képformátumok, amelyek tárolják a képek minden információját, de vannak olyanok is, amelyek tömörítést végeznek. Minden képformátumra jellemző, hogy a kódolt kép elejére beírja a kódolásnál használt algoritmus jellemzőit -- mintegy névjegyét hagyva ott. Több képformátum létezik -- egyesek alformátumokkal --, ezek egy része széles körben elfogadott, mások speciálisan csak egy adott rendszerre jellemzőek. Néhány ismertebb közülük: BMP, GIF, JPEG, PCX és TIFF.] format ósemki nyolcadrét formatować [1. inform. przygotowywać twardy dysk lub dyskietkę do pracy z jakimś systemem operacyjnym; 2. określać wygląd i rozmieszczenie tekstu na stronie w programie komputerowym; 3. nadawać przedmiotom odpowiedni format] formázni, formattálni formatować akapit (w tekście) bekezdést formázni formatować dysk lemezt formattálni formatowanie, formatacja formattálás, formázás [az a folyamat, melynek során az adatok fogadásához, tárolásához és azok visszakereséséhez] formatowanie dysku; formatacja dysku [jest procesem przygotowania dysku twardego, partycji lub innego nośnika danych do zapisu danych] lemez formattálás v. formázás formatowy, -a, -e formánsformatting {rzecz.}; formatowanie {n.} [komp.] (ang.) formatting (of storage disks); formázás (tárolólemezeknél) [tárolólemezeket (hajlékonylemez, merevlemez, CD-R/RW, stb.) az adatok fogadása elött egy meghatározott rendszer szerint formázni kell; ennél a műveletnél lesznek a lemez nyomvonalai és szektorjai kijelölve, az u.n. "root directory" valamint a "FAT" tartalomjegyzék rögzítve; formázásnál minden esetleg már tárolt adat törlésre kerül; márkás hajlékonylemezek ma formázva kerülnek forgalomba] formiarnia, formiernia [dział odlewni, w którym wykonuje się formy odlewnicze] mintázó műhely, formázó műhely formiarnia hutnicza kohászati v. öntödei formázó v. mintázó műhely formiarski, -a, -ie forma-, formázóformiarz formázó, formakészítő, mintázó, öntő munkás formierka [1. maszyna do wykonywania form odlewniczych; 2. maszyna do wytłaczania materiału plastycznego] formázógép formierski, -a, -ie; formierczy, -a, -e formázó, formakészítő, mintázó, öntő formierstwo [dział odlewnictwa zajmujący się metodami wykonywania form odlewniczych. Popularna była już w okresie średniowiecza. Formy wykonywano z gipsu lub gliny. Były wówczas nietrwałe.] formaadás, alakadás, megformálás formierstwo w metalu megformálás ércből formierstwo w wosku megformálás viaszból, visszaformázás formierz [1. rzemieślnik lub robotnik wykonujący formy odlewnicze; 2. ten, który ozdabiał mieszkania możniejszych obrazami z gipsu, wosku i sam rzezał do tego formy lub płaskorzeźby alabastrowe] formázó, formakészítő, mintázó, öntő munkás formista (lat.) formalista; a formaságokhoz, külsőségekhez ragaszkodó ember; a formalizmus híve, követője formistyczny, -a, -e formalista

110 1652 formizm [ruch artystyczny w Polsce w latach , głoszący nadrzędną rolę formy w dziele sztuki] fomalizmus formować (formuje) [1. nadawać czemuś określoną formę; 2. o grupie ludzi: ustawiać się w pewnym porządku; 3. wyrabiać w kimś określone cechy lub postawy; 4. organizować coś, powoływać do życia] (kształtować) formálni, formázni; idomítani; (kształcić) formálni, kiformálni, megformálni, alakítani; (tworzyć) alakítani; (csapatot) felállítani formować charakter jellemet alakítani v. idomítani formować kadry kádereket alakítani, képezni v. kiképezni formować rząd kormányt alakítani formować szyk bojowy csatarendet alakítani formować się [1. przybierać określoną formę; 2. tworzyć się; 3. o grupie ludzi: ustawiać się w pewnym porządku; 4. nabierać określonych cech] formálódni, formázódni, alakulni, mintázódni, idomulni, képződni; felállni; felsorakozni formowanie formázás, alakítás, alakulás, alakozás, mintázás, idomítás formowy, -a, -e [związany z formą (naczyniem)] - forma- Formula zgody [wraz z Wyznaniem augsburskim, Obroną Wyznania augsburskiego, Małym i Dużym katechizmem, Artykułami szmalkaldzkimi stanowi jedną z sześciu ksiąg wyznaniowych, zawierających zasadnicze nauki luteranizmu.] FORMULA CONCORDIAE; Egyességi Irat [az evangélikus egyház legkésőbbi hitvallási irata (1577).] formularz [1. blankiet dokumentu z miejscami do wypełnienia; 2. zbiór odpisów dawnych dokumentów] (lat.) formuláré, formulárium; űrlap, blanketta, nyomtatvány, iratminta, törzslap; mintagyűjtemémy, könyvtári kérdőcédula formularz ankietowy kérdőív formularz finansowy pénzügyi űrlap formularz meldunkowy bejelentőlap formularz służbowy szolgálati űrlap, törzslap, személyi kérdőív formularz sprawozdawczy beszámolási űrlap formularz statystyczny statisztikai űrlap formularzowy, -a, -e űrlap-, blanketta-, nyomtatványformuła [1. konwencjonalny tekst; 2. zwięzłe sformułowanie przekazujące jakąś myśl, ideę itp.; 3. ciąg symboli będący zapisem twierdzenia matematycznego, związku chemicznego itp.; 4. zasada powstawania i działania czegoś; 5. zasada organizacji i charakter jakiejś imprezy, partii politycznej itp.] (lat.) formula; (przepis) előírás, minta, (oklevél és levélminta), szabály, tétel; recept, elkészítési utasítás; képlet; (hist., praw.) formula [A prétornak a bíróhoz intézett írásbeli utasítása, amely a felek személyének és a per tárgyának konkrét megjelölése mellett megszabta azokat a feltételeket, amelyektől a pernyerés vagy pervesztés függött. Az utasítás tehát a per érdemi eldöntésére vonatkozott.] Formuła 1 [piersza] Formula 1 [egyes] formuła algebraiczna algebrai képlet formuła handlowa kereskedelmi formula formuła kalkulacji kalkulációs minta formuła pierwsza, formuła jeden [klasa najszybszych samochodów wyścigowych] forma 1 formuła prawna jogi meghatározás v. szabály formuła przysięgi esküminta; esküszöveg, az eskü szövege formułka formulácska, receptke, mintácska formułka grzecznościowa udvariassági formula formułkowy, -a, -e (lat.) formula-; előírás-, minta-, szabály-, tétel-; receptformułować (formułuje) [wyrażać słowami myśl, opinię, wniosek itp.] megformulázni, fogalmazni, szerkeszteni, szövegezni; megfogalmazni, megszerkeszteni, megszövegezni, meghatározni formułować coś szabályba foglalni vmit formułować jasno pytanie a kérdést világosan megfogalmazni v. feltenni formułować program műsort összeállítani formułować wnioski beadványt szövegezni formułować się [być formułowanym] megszövegezésre, megszerkesztésre kerül formułowanie szövegezés, fogalmazás, megfogalmazás, megszövegezés, megformulázás formuły aktów w Polsce [Najpierwszym zbiorem formuł urzędowych była wydana przez sejm piotrkowski w r Formula processus judiciarii Terrarum Cracoviensis, Sandomiriensis, Lublinensis, Russiae, Bełżensis et Podoliae. ] (jog) iratok, ügyiratok, akták, jegyzőkönyvek, okmányok, okiratok formulái v. mintái Lengyelországban formy grzecznościowe udvariassági formák formy męskoosobowe przymiotników a melléknevek hímnemű személyekre vonatkozó alakja formy oboczne (nyelv.) váltakozó-, alternatív formák

111 1653 formy supletywne wyrazu [formy składające się na jeden paradygmat, ale nie związane pokrewieństwem etymologicznym, np. człowiek ludzie, ja mnie.] a szó szuppletív (tőcserélő) alakjai v. formái formy towarzyskie társadalmi formák, társasági szokások; érintkezési formák formy zgody alkalmas v. megfelelő v. egyező formák formy zużyte elavult, elhasznált formák fornal [robotnik na folwarku zajmujący się końmi i wykonujący nimi prace na roli] (wożnica) kocsis, fuvaros; (dawno) lovász, béres, istállószolga fornalka fogat, kocsi, szekér; lovász mesterség v. foglakozás fornalski, -a, -ie kocsis-, fuvaros, szekeres fornier, fornir [1. cienki arkusz drewna przeznaczony na sklejkę lub okleinę; 2. okleina] (fr.-ném.) furnér, furnír; borítólemez; vékony nemeslap, amelyet a közönséges fa borításra használnak fornir odłazi a borítólemez, furnér leválik forniernia [zakład, w którym wyrabia się forniry] furnírvágógép; furnírgyártó üzem fornirować [1. okładać przedmiot drewniany fornirem; 2. pokrywać drewno fornirem] furnírozni fornirować mahoniem mahagónival furnírozni fornirowany, -a, -e fornírozott furor [daw.; zob. furia w zn. 1.] (lat.) furor; düh, szenvedély furor divinus, furor poeticus [w platońskiej i neoplatońskiej teorii sztuki: szczególny stan podniecenia umysłu umożliwiający tworzenie bez znajomości reguł sztuki] - a költői ihletettség állapota furor teutonicus (lat.) furor teutonicus; német harci düh forpoczta [nm. Vorposten 'czaty'; vor 'przed'; Posten 'stanowisko; posterunek; placówka' z łac. positus p.p. od ponere, przest. wysunięta placówka; straż przednia; czaty; zwiad.] (dawno) előörs, őrszem, járőr forpoczty [placówki przednie, oddziały wywiadowcze. Przenośnie o czymś, co wyprzedza całą resztę, zapowiada nadejście czegoś.] (dawno) előörsök, őrszemek, járőrök forpoczty konne lovas előörs forpoczty ruchome mozgó előörs forsa [1. dawn. wysiłek; siła, moc, energia; 2. pot. pieniądze] erőfeszítés, erő, energia; (közbeszéd) dohány, guba, pénz, lóvé, dohány forsing [wym. fors-ing], forcing [wym. fors-ing] [1. w brydżu: odzywka w licytacji niepozwalająca partnerowi na spasowanie; 2. przedłużenie czasu wywoływania celowo niedoświetlonego filmu] erőfölény; filmelőhívás idejének meghosszabbítása forsować [1. pokonywać przeszkodę z dużym wysiłkiem; 2. przeprowadzać jakieś przedsięwzięcie lub popierać kogoś mimo przeszkód; 3. męczyć nadmiernie intensywnym wysiłkiem; 4. przedłużać czas wywoływania celowo niedoświetlonego filmu; 5. usilnie popierać, przyspieszać, przeprowadzać co zdecydowanie; wymuszać, wywalczać, wywojować; przekroczyć, zdobyć, opanować szturmem (most, bramę, barykadę, przejście); męczyć, nadwerężać (głos), spędzać (konia), przeciążać] (fr.- ném.) forszírozni; erőltetni, feszegetni; sürgetni, fárasztani, kényszeríteni; iparkodni; erőlködni; erőszakolni, kierőszakolni forsować coś forszírozni vmit forsować nogi megerőltetni a lábat forsować projekt kierőszakolni a tervezet megvalósítását forsować swego kandydata kierőszakolni a saját jelölt megválasztását forsować się [męczyć się nadmiernie intensywnym wysiłkiem] erőlködni, hajtani magát forsowanie erőlködés, erőszakolás, erőltetés, kínlódás, bajlódás forsowanie maszerować erőltetetten menetelni forsownie erőltetetten, erőszakosan forsowny, -a, -e [męczący, wytężony, intensywny; przyśpieszony (marsz)] erőltető, erőltetett, erőszakolt forsowne łowy par force vadászat forsowny marsz (wojsko) erőltetett menet Forsycja (Forsythia Vahl) [rodzaj krzewów należący do rodziny oliwkowatych. Obejmuje 6 lub 7 gatunków. Występuje w Azji Wschodniej oraz w Europie na Półwyspie Bałkańskim. Łacińska nazwa rodzajowa upamiętnia szkockiego botanika Williama Forsytha.] aranyfa; (błędnie) aranyeső (Forsythia Vahl); Aranyvessző (Forsythia) [3-4 méteres aranysárga virágú dúsan virágzó cserje] Forsycja pośrednia (Forsythia suspensa) Aranyfa, (Forsythia suspensa) Forsycja zwisła (Forsythia suspensa) [gatunek rośliny z rodziny oliwkowatych. Pochodzi z Chin, nie występuje jednak w stanie dzikim, znana jest jedynie jako uprawiana roślina ozdobna.] Bókoló aranyfa

112 1654 (Forsythia suspensa v. Forsithia x intermedia) fortel wojenny hadicsel fortepian [1. duży instrument strunowoklawiszowy; 2. klawiszowy, młoteczkowy, strunowy instrument muzyczny 3. pot. gra lub lekcja gry na tym instrumencie] (ol.) pianoforte, fortepiano; 1. zongora; hangversenyzongora; 2. a hang erős megszólaltatásával, de rögtön utána lehalkításával (adandó elő) forszlak [część cielęciny lub baraniny z nerką»] vesepecsenye (borjú v. bárány) forszmak [rodzaj gulaszu] előétel (vagdalt húsból és burgonyából) forszpan [1. zob. zwiastun w zn. 3.; 2. daw. podwoda; 3. daw. stangret powożący z konia; 4. nm. Vorspann 'koń przyprzężony pomocniczo do zaprzęgu, doprzęg'; vor 'przed'; spannen 'wyprężać; zaprzęgać;'zwiastun, krótki film reklamowy, złożony z niektórych scen filmu mającego się wkrótce ukazać; dawn. podwoda; stangret.] [ném. Vorspann (=előfogat)] filmelőzetes; előfogat; fogatos fort [budowla obronna stanowiąca część twierdzy lub samodzielny punkt oporu] (fr-ang.) fort; erőd, erődítmény forta [niska karta, ale najsilniejsza w danym kolorze w określonym momencie gry] alacsony értékű kártyalap, de a játék adott pillanatában a legerősebb az adott színben forte (muzyka: głośno) [I. muz. głośno, mocno; II. 1. fragment utworu muzycznego wykonywany głośno, mocno; 2. jest to określenie dynamiczne; skrót f oznacza głośno, silnie; ff (forte fortissimo) - bardzo głośno; III. o leku: we wzmocnionej dawce] (ol.) forte; (zene) erősen, hangosan, teljes hangerővel (adandó elő); (med.) dózis forte fortissimo (fff) = możliwie najgłośniej (ol.) forte fortissimo v. fortissimo possible; (zene) lehetőleg legnagyobb erővel forte piano (fp) [mocno i nagle cicho] forte piano (fp); erősen, majd hirtelen halkan (adandó elő) forteca [1. miasto, zamek lub klasztor umocnione fortyfikacjami; 2. przen. miejsce dobrze zabezpieczone przed osobami niepowołanymi] erőd, vár, erődítmény, fellegvár, erősség forteca kapituluje az erőd kapitulál forteczny, -a, -e erőd-, várfortel [zob. podstęp] fortély, csel, cselfogás, ravaszság; csalafintaság; furfang fortepian koncertowy koncertzongora; hangversenyzongora fortepian krzyżowy kereszthúros zongora fortepianowy, -a, -e zongora- Fortes fortuna adiuvat [Mężnym los sprzyja.] (lat.) Fortes fortuna adiuvat; Bátraké a szerencse (Terentius) fortissimo [wym. fortiss-imo] (muzyka: bardzo głośno) [I. muz. bardzo głośno, bardzo mocno; II. fragment utworu muzycznego wykonywany bardzo głośno, bardzo mocno] (ol.) fortissimo; (zene) nagyon erősen (adandó elő) fortissimo possibile (muzyka: możliwie najgłośniej) (ol.) fortissimo possible; (zene) lehetőleg legnagyobb erővel fortowy, -a, -e fort-; erőd-, erődítményfortuna [1. los, zwłaszcza dobry; 2. wielki majątek; 3. mit. rzym. Fortuna: bogini płodności i urodzaju oraz losu i szczęścia] (lat.) Fortuna a sors, a vak véletlen, a végzet hatalmát megszemélyesítő istennő; (átv.) szerencse, sors, siker, vagyon fortuna falguje kedvez a szerencse fortuna kołem się toczy a szerencse forgandó; a szerencse kereke forgandó fortuna mu się uśmiecha rámosolyog a szerencse fortuna śmiałkom służy (közmondás) aki mer, az nyer fortuna z niego zażartowała a sors v. szerencse megtréfálta Fortuna vitrea est: tum cum splendet frangitur [los jest kruchy: gdy błyszczy najjaśniej, łamie się] - Fortuna vitrea est: tum cum splendet frangitur; A szerencse üvegből van: mikor legszebben ragyog, akkor törik el (Publilius Syrus) Fortunat [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "szczęśliwy" lub "ten, któremu los

113 1655 sprzyja".] Fortunát [latin eredetű férfinév, a Fortunatus rövidülése, jelentése: boldog, szerencsés. Női párja: Fortunáta] Fortunata Fortunáta [a Fortunát férfinév női párja] Święta Fortunata [dziewica, męczennica chrześcijańska, święta Kościoła katolickiego. Żyła w Cezarei Palestyńskiej przełomie III i IV wieku. Jest czczona we włoskiej prowincji Baucina.] Szent Fortunáta (keresztény vértanú) Fortunato omne solum patria est [Dla szczęśliwca każda ziemia jest jego ojczyzną] (lat.) Fortunato omne solum patria est; a szerencsésnek mindenhol van hazája. fortunka kis vagyon, gazdagság fortunnie (dawno) szerencsésen, boldogan, sikeresen fortunny, -a, -e [1. pomyślny, szczęśliwy; 2. taki, któremu się wiedzie] (dawno) szerencsés, boldog, sikeres fortunna wyprawa szerencsés hadjárat v. vállalkozás fortunny dzień szerencsés nap fortyfikacja [sztuka przystosowania (za pomocą umocnień) terenu do walki; umocnienia obronne, obwałowania] (lat.) fortifikáció; erődítés, erődítmény, erőd, erődítmény, vár, védőmű; az erődítés tudománya fortyfikacje polowe tábori erődítmény fortyfikacje pozycyjne erődítmény, megerősített sánc, szilárd erőd fortyfikacyjny, -a, -e erődítési fortyfikator; inżynier fortyfikator erődítmény építő, hadmérnök, építész fortyfikować erősíteni, sáncolni, erődíteni fortyfikować miasto várost megerősíteni v. sánccal körülvenni fortyfikować obóz tábort megerősíteni v. körülsáncolni fortyfikować się [umacniać swoje stanowisko fortyfikacjami] megerősödni; erődítménnyel veszi körül magát fortyfikowanie megerősítés, erődítés forum [1. miejsce publicznych wystąpień; 2. spotkanie poświęcone omawianiu spraw z określonej dziedziny; też: grupa ludzi biorących udział w takim spotkaniu; 3. stowarzyszenie skupiające organizacje, państwa lub osoby na zasadzie dużej autonomii organizacyjnej i odrębności poglądów; 4. plac w miastach starożytnego Rzymu, na którym odbywały się zebrania ludowe, targi, sądy; 5. w dawnej Polsce: sąd właściwy dla rozstrzygania danej sprawy; 6. oznacza sąd właściwy dla sprawy, forum competens, gdy bowiem były sądy rozmaite, np.: sejmowe, asesorskie, referendarskie, trybunalskie, podkomorskie, podwojewodzińskie, miejskie, pograniczne, kompromisarskie i t. d., więc i sprawy kwalifikowały się do tych lub innych.] (tört.) fórum, köztér, piac (Rómában); (átv.) nagy nyilvánoság, közélet (na forum publicznym: a nyilvánosság előtt); illetékes fórum, hatóság, hivatali szerv Forum Appii a. Forum Appiusza a. rynek Appijuszowy a. Rynek Appiusza (Forum Appius) [Biblia Warszawska: A bracia tamtejsi, gdy o nas usłyszeli, wyszli na nasze spotkanie aż do Forum Appii i do Tres Tabernae. Gdy Paweł ich ujrzał, podziękował Bogu i nabrał otuchy. Biblia Tysiąclecia: Tamtejsi bracia, dowiedziawszy się o nas, wyszli nam naprzeciw aż do Forum Appiusza i Trzech Gospód. Ujrzawszy ich, Paweł podziękował Bogu i nabrał otuchy. Biblia Gdańska: Stąd, gdy usłyszeli bracia o nas, wyszli przeciwko nam aż do rynku Appijuszowego i do Trzech Karczem; których gdy Paweł ujrzał, podziękowawszy Bogu, wziął śmiałość. Jednak Paweł prawdopodobnie szedł pieszo. Przebył 212-kilometrowy odcinek Drogi Apijskiej, prowadzący między innymi przez Bagna Pomptyjskie podmokły teren, który jeden rzymski pisarz przeklinał z powodu komarów i przykrego zapachu. Przy północnym skraju bagien, około 65 kilometrów od Rzymu, usytuowany był Rynek Appiusza, a jakieś 50 kilometrów od miasta znajdowały się Trzy Gospody. W tych dwóch miejscach na Pawła czekali chrześcijanie z Rzymu. Gdy apostoł ich zobaczył, podziękował Bogu i nabrał odwagi (Dzieje 28:15).] APPII FORUM (Appius piaca) v. APPIUS FÓRUMA. [Piactér az appiai úton, mintegy 60 km-nyire Rómától. Idáig jöttek Pál elébe a római keresztyének, és itt köszöntötték őt (ApCsel 28,15).]

114 1656 Forum Doskonałych Towarów (znak jakości) Kiváló Áruk Fóruma (KAF) forum dyskusyjne [to przeniesiona do struktury stron WWW forma grup dyskusyjnych, która służy do wymiany informacji i poglądów między osobami o podobnych zainteresowaniach przy użyciu przeglądarki internetowej.] diszkussziós fórum; vitafórum forum międzynarodowe nemzetközi fórum Forum Młodych Demokratów Ifjúsági Dmokrata Fórum (IDF) Forum Romanum [główne i najstarsze forum w starożytnym Rzymie] Forum Romanum (az ókori Rómában) forum sądowwe bírósági tárgyalóterem; bíróság, joghatóság forward [do przodu [komp.]] (ang.) forward; továbbító (parancs) [1. egy beérkezett elektronikus levél továbbítása egy harmadik személynek; a legtöbb levelező kliensben külön funkció van erre a célra; 2. levelező programok egyik parancsa a forward művelet, mely egy beérkezett levél továbbküldését végzi el egy vagy több címzettnek] fory [1. uprzywilejowane warunki stworzone słabszemu uczestnikowi rozgrywek w celu wyrównania szans na zwycięstwo; 2. przywileje, na jakie ktoś może liczyć w określonym środowisku lub u określonej osoby] (ném.) fór; előny foryś [1. daw. pomocnik stangreta jadący na jednym z przednich koni w poczwórnym lub poszóstnym zaprzęgu; 2. daw. pachołek konny z trąbką lub światłem, poprzedzający karetę; 3. daw. konny ordynans oficera; 4. forysiek, forysic, forytarz, forytarczyk, z niemic. Vorreiter ordynans, żołnierz konny na usługach oficera, niegdyś u możnej szlachty pachołek, z trąbką jadący konno przed karetą poszóstną i torujący drogę, nieraz trudną do przebycia, z powodu brodów, złych mostów, wywrotów leśnych i innych niebezpieczeństw. Forysiów używano w podróży nietylko dla parady, ale i z potrzeby.] fullajtár, előfutár; parádés v. urasági kocsis forytować [daw. darzyć kogoś lub coś szczególnymi względami] pártfogolni, támogatni, beajánlani, előnyben részesíteni, protezsálni forytować co előmozdítani vmit forytować kogo támogatni vkit forytować kogo na posadę alkalmazásra ajánlani vkit forytować sprawę támogatni az ügyet forzato, sforzato, sforzando ["forcato, sforcato, sforzando"] (fz, sfz, sf) [1. wzmacniejąc tylko dany dźwięk, przy którym umieszczono zapis; 2. wzmacniając tylko ten dźwięk przy którym umieszczono oznaczenie] forzando, forzato = erősítve, hangsúlyosan; sforzando, sforzato = hangsúlyozva, erősen fosa [głęboki rów, zwykle napełniony wodą, którym dawniej otaczano miasto lub zamek w celach obronnych] árok, várárok fosa orkiestrowa [zob. kanał w zn. 9.] zenekari árok fosfat [nawóz fosforowy] (gör.) foszfát, foszforsavas só (a foszfortartalmú műtrágya alapanyaga) fosfatowy, -a, -e foszfátfosfatyna (vegytan) foszfatin fosfor (P, łac. phosphorus "niosący światło") [1. pierwiastek chemiczny, trujący niemetal, emitujący światło podczas reakcji z tlenem; 2. to pierwiastek chemiczny, niemetal. Po raz pierwszy wyodrębnił go Hennig Brand w 1669 r.] (gör.) phosphor, foszfor (P) (nyelvújításkori magyar nevén vilany); [nem fémes kémiai elem, színtelen, viaszfényű anyag, a természetben szabad állapotban nem fordul elő, igen erős méreg. egy nemfémes, szilárd kémiai elem. A rendszáma 15, vegyjele P. Neve görög eredetű, jelentése fényhozó. ] fosforan [sól lub ester kwasów fosforowych] foszfát; foszforsav és bázis reakciójakor képződő só fosforan sodu; Fosforan(V) sodu (Na 3 PO 4 12H 2 O) [nieorganiczny związek chemiczny, sól sodowa kwasu fosforowego(v). Białe kryształy dość dobrze rozpuszczalne w wodzie, odczyn lekko zasadowy. Występuje w postaci hydratu (najczęściej jako dwunastowodzian, rzadziej jako dziesięciowodzian). Używany do strącania fosforanów(v) innych metali, produkcji środków chemicznych do zmiękczania wody, regulator kwasowości (E339) oraz jako substancja wzbogacająca żywność w fosfor. Jest składnikiem nawozów fosforowych i może się przyczynić do eutrofizacji wód.] trisó, Na 3 PO 4 ; nátrium-foszfát (más néven trinátrium-foszfát v. trisó) [a foszforsav nátriummal alkotott sója.

115 1657 Általában fehér por formájában kapható. Képlete: Na 3 PO 4. Vízben igen jól oldódik, bázikus oldatot hoz létre. Zsíroldószerként széles körben alkalmazzák. Élelmiszerekben savanyúságot-szabályozó anyagként, emulgeálószerként, valamint térfogatnövelőként használják. Élelmiszeripari alkalmazásakor E339 néven használják, mely mind a három nátrium-foszfátot tartalmazza (mononátrium-foszfát, dinátrium-foszfát, trinátrium-foszfát).] fosforan wapnia kálciumfoszfát fosforanowy, -a, -e foszfátfosforek [związek fosforu z pierwiastkami metalicznymi] foszfid (cink-, alumínium-, kálcium-, hidrogán-, magnéziumfoszfid stb.) fosforescencja (świecenie fosforyczne) [świecenie ciał wywołane uprzednim naświetlaniem i trwające po jego ustaniu] (gör.) foszforeszkálás, nem izzó testeknek sötétben való világítása, ha azok előzetesen a világosság hatásának voltak kitéve (pl. foszfor); fényhatást követő utólagos villódzás, fénykibocsátás fosforescencja morza [zjawisko jednolitego świecenia powierzchni wód morskich] tenger foszforeszkálása fosforescencyjny, -a, -e foszforeszkálási fosforowodór [trujący, bezbarwny gaz o zapachu zgniłych ryb] (vegytan) foszfin, foszforhidrogén v. foszfor-hidrogén [egy szervetlen foszforvegyület, amelynek összegképlete PH 3. Az ammóniáéhoz hasonló szerkezetű molekulákat alkot. Színtelen, kellemetlen szagú gáz. Vízben alig oldódik. Erősen redukáló hatású. Erős méreg. A foszfornak 3 hidrogén-vegyületét ismerjük, ezek: a gázalaku foszforhidrogén (PH 3 ), a folyós foszforhidrogén (P 2 H 4 ) és a szilárd foszforhidrogén (P 4 H 2 ).] fosforowodorowy, -a, -e foszfinfosforowy, -a, -e [przymiotnik od: fosfor] foszforos, foszfor fosforyczny, -a, -e foszfor-, foszfid-, foszforos fosforyt [skała osadowa składająca się głównie z fosforanów wapnia] (ásvány) foszforit, apatit; kriptokristályos, finoman rostos, földes apatit-féleség; fluort és klórt nem tartalmaz (a foszforitból készült a szuperfoszfát műtrágya) fosforytowy, -a, -e [przymiotnik od: fosforyt] foszforitfosforyzacja [(chemia) reakcja przyłączania grupy fosforowej do cząsteczki związku organicznego] foszforizáció fosforyzacja cykliczna ciklikus foszforizáció fosforyzować [1. świecić w ciemności dość długo po uprzednim naświetleniu; 2. jaśnieć w ciemności bladym, zielonkawym światłem] foszforeszkálni fosforyzowanie foszforeszkálás; foszforizálás fosgen (tlenochlorek węgla), COCl 2 [1. nieorganiczny związek chemiczny z grupy chlorków kwasowych. Jest to bezbarwny gaz, bardzo silnie trujący i duszący, o zapachu świeżo skoszonej trawy, zgniłych owoców. 2. bezbarwny, silnie trujący gaz o duszącej woni] (gör.) foszgén (v. karbonilklorid); (vegytan) fojtógáz [a szénsav származékának, dikloridjának tekinthető szervetlen vegyület. Képlete COCl 2. Erős méreg. Színtelen, fojtó szagú gáz. Víz hatására hidrolizál, apoláris oldószerekben (benzolban, toluolban) jól oldódik. Hűtéssel könnyen cseppfolyósítható. A vegyipar műanyaggyártásra használja.] fosgenit [minerał o barwie żółtawej, brunatnawej lub zielonawej i szklistym lub diamentowym połysku] (ásvány) foszgenit, kerazin, ólomszaruérc; enyhén színezett, másodlagos ólomérceket tartalmazó ásvány fossa temporalis (łac., zob. dół skroniowy) (lat.) fossa temporalis [egy mélyedés a koponya két oldalán] fosylia [1. szczątki organizmów z minionych epok geologicznych; też: ślady ich działalności zachowane w skałach; 2. zachowane w skałach szczątki oraz ślady działalności organizmów zwierzęcych i roślinnych z minionych epok geologicznych; skamieniałości, skamieliny] fosszilia, kövület (a latin fossus, 'kiásott' szóból) v. más néven ősmaradványok, ősleletek [az állatok, növények vagy más élő szervezetek megkövesedett vagy egyéb módon megőrződött maradványai, illetve lenyomatai (például lábnyomai)] fot [jednostka natężenia oświetlenia powierzchni] (gör.) fot; a megvilágítás erőségének egysége: lux fotel [1. wyściełany mebel do siedzenia, z poręczami; 2. siedzenie w pojeździe lub na sali widowiskowej; 3. przen. urząd, stanowisko; 4. z franc. fauteuil, wyraz wprowadzony do języka polskiego jednocześnie z nałogiem francuskiej paplaniny. Pierwej mówiono: krzesło, np. krzesło senatorskie, a jeszcze dawniej stolec czyli mały stół. W rękopisie encyklopedycznym z wieku XIV, którego podobiznę podaliśmy w artykule o encyklopedjach polskich, znajdujemy wyrażenie stolec cnoty w znaczeniu: tron cnoty.] fotel, (párnázott) karosszék, támlásszék; (w teatrze) zsöllye; (autóban) ülés

116 1658 fotel bujany [fotel na biegunach] hintaszék fotel dentystyczny [specjalne siedzenie dla pacjenta w gabinecie dentystycznym] fogászati szék, kezelőszék, fogorvosi szék fotel ginekologiczny [specjalne siedzenie dla pacjentki w gabinecie ginekologicznym] nőgyógyászati szék fotel kierowcy vezetőülés (autóban) fotel klubowy [niski, głęboki fotel obity skórą] (ang.+fr.) klubfotel; egyenlő magasságú oldal- és háttámlájú, teljesen puhán kárpitozott fotel fotel lotniczy [rozkładane siedzenie w samolocie] repülőgépen lévő szék fotel ministra (átv.) (miniszteri) bársonyszék fotel na biegunach hintaszék fotel obrotowy forgószék fotel pasażera utasülés (autóban) fotelik [mały fotel] kis fotel fotelik dla dziecka gyerekülés (autóban) fotelowy, -a, -e szék-, karosszék-, zsöllye-, fotelszerű fotka [pot. fotografia] (közbeszéd) felvétel, fénykép; fotó foto- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy ze światłem; 2. pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z fotografią] (gör.) foto-, fényfoto [I. pot.; zob. fotografia w zn. 2.; pot. fotograficzny] fotó, fotoráfia; fotófotoamator [osoba zajmująca się fotografowaniem niezawodowo]; fotoamatorka fotoamatőr, műkedvelő v. amatőr fényképész, amatőr fotós (ffi/nő) fotoamatorski, -a, -ie fotoamatőrfotochemia [nauka zajmująca się badaniem wpływu promieniowania świetlnego na przebieg reakcji chemicznych oraz zjawisk świetlnych towarzyszących procesom chemicznym; też: ogół tych reakcji i zjawisk] (gör.) fotokémia; (vegytan) a fény vegyi hatásával foglalkozó tudomány; a vegytannak a fény, ill. egyéb sugárzások kiváltotta vegyi folyamatokat tanulmányozó ága fotochemiczny, -a, -e fotokémiaifotochromia [zjawisko odwracalnej zmiany barwy związku chemicznego pod wpływem promieniowania o różnej długości fali] (gör.) fotokrómia, színes fényképezés fotochromowy, fotochromatyczny, -a, -e fotokrómfotochromografia (foto- + gr. chróma barwa + gráphein pisać ) [poligr. metoda otrzymywania zdjęć oddających naturalne barwy] színes fénykép fotocynkografia [druk płaski z form cynkowych wykonanych fotomechanicznie] fotocinkográfia (fotomechanikus sokszorosító eljárás, föltalálója sir Henry); fényképezés cinklemezre sokszorosítás céljából fotodetektor [urządzenie do wykrywania promieniowania świetlnego] fotodetektor [fényt érzékelő félvezető elem, amely a fény változásának megfelelően szolgáltat elektromos jelet. A CD-technikában: többnyire négy fotodiódából álló érzékelő egység, amely a CD-játszók lézersugarát (sugár- és tengelyirányban mozgatva) sávontartja. A fotodetektorokat más célra is használják, például magnókon a szalagvég érzékelésére.] fotodioda [dioda półprzewodnikowa pracująca jako fotodetektor] fotodióda, fényérzékeny dióda [1. PN-átmeneteket (P és N-típusú félvezetők közötti határterület) tartalmazó fényérzékeny félvezető eszköz. Záró irányú feszültséggel működtetik. Megvilágítás nélkül csak igen kis, ún. sötétáram folyik rajta át, megvilágítás hatására az áram nagyságrendekkel megnő. 2. A fotodiódák mindig záróirányban működnek. Fény hatására a zárórétegben a belső fényelektromos hatás miatt töltéshordozók szabadulnak fel, a fotodióda vezetővé válik. A fotodióda külső feszültség nélkül fényelemként működik. A fotodiódákat elsősorban mérési és vezérlési feladatokban használják.] fotodruk [zob. fototypia] fototípia; fénynyomás, fénymásolás fotodrukowy, -a, -e fénynyomású, fénynyomásos fotoelektryczność [zjawiska elektryczne zachodzące pod wpływem promieniowania świetlnego] (gör.) fotoelektromosság; fotoeffektussal keletkező elektromosság fotoelektryczny, -a, -e fényelektromos fotoforeza fotoforézis; a fénysugárnak az elektromos erőtérben lebegő igen kis részecskére gyakorolt elmozdító hatása; gázokban lebegő parányi részecskék elmozdulása fény hatására fotofereza pozaustrojowa (ang. - extracorporeal photopheresis, ECB) [1. to rodzaj cytaferezy, polegająca na odseparowaniu limfocytów i ich pozaustrojowym napromienieniu promieniami UVA, po ich uprzednim uwrażliwieniu środkami zwiększającymi wrażliwość na nadfiolet, tak zwanymi psolarenami. 2. to jest metodą leczenia immunomodulującego, zastosowaną po raz pierwszy u chorych z

117 1659 pierwotnymi chłoniakami skóry z komórek T (cutaneous T-cell lymphoma, CTCL), a później w terapii innych chorób mediowanych przez limfocyty T. W czasie ECP leukocyty chorych uprzednio uaktywnione metoksypsoralenami podlegają naświetlaniu promieniowaniem ultrafioletowym A, a następnie reinfuzji. ] (extracorporalis photopheresis) (ECP) kezelés fotogeniczność [korzystny wygląd na zdjęciach] fotogén állapot fotogeniczny, -a, -e [korzystnie wyglądający na zdjęciach] (gör.) fotogén, fotogenikus; fényképezhető, fényképezésre v. filmezésre alkalmas; fényérzékeny, fényképezésre alkalmas, fényképen jó mutató fotograf (jestem fotografem) [osoba, która zajmuje się fotografowaniem] (gör.) fotográfus, fényképész, fotós fotograf uliczny utcai fényképész fotografia [1. utrwalanie obrazów za pomocą aparatu fotograficznego; 2. obraz otrzymany w taki sposób; 3. przen. wierne odbicie, odtworzenie czegoś] (gör.) fotó, fotográfia; (zdjęcie) fénykép; fényképészet, fényképezés; felvétel, fényképfelvétel fotografia artystyczna művészi fénykép fotografia astronomiczna [zob. astrofotografia] csillagászati fényképezés fotografia barwna [1. metoda fotograficzna otrzymywania obrazów w barwach naturalnych; 2. technika fotograficzna umożliwiająca rejestrowanie barwnych obrazów. Polega na rejestracji zdjęć na negatywie lub pozytywie przedmiotów sfotografowanych wraz z ich kolorem, czyli właściwością wywołującą wrażenia wzrokowe, zależną od długości fal świetlnych odbijanych, przepuszczanych lub emitowanych przez dany przedmiot] színes fényképezés, színes fénykép fotografia bliska közeli felvétel fotografia cyfrowa [polega na utrwaleniu obrazu w postaci cyfrowej, a nie, jak w fotografii tradycyjnej, na chemicznym nośniku światłoczułym. Do wykonywania zdjęć, w odróżnieniu od fotografii tradycyjnej (nazywanej czasem, choć niezbyt poprawnie, jako przeciwieństwo cyfrowej, określeniem analogowa), służy sprzęt o odmiennej konstrukcji: cyfrowy aparat fotograficzny.] digitális v. számítógépes fényképezés fotografia dnia pracy munkanap fényképezés fotografia grzbietowa [obraz fotograficzny o określonych rozmiarach] hátfotó; egy bizonyos méretű fotográfiai kép fotografia kolorowa színes fénykép fotografia lotnicza [zob. aerofotografia] légi fényképezés, légifelvétel fotografia migawkowa pillanatfelvétel fotografia pocztówkowa [obraz fotograficzny o rozmiarach pocztówki] képeslap méretű fényképek fotografia pozowana [zob. zdjęcie pozowane] [fotografia, do której ktoś przybrał odpowiednią pozę] beállított felvétel fotografia prasowa sajtófotó fotografia reklamowa reklámfotó fotograficznie fényképészetien fotograficzny, -a, -e fényképészeti, fényképező-, fényképfotograficzny papier do drukarek atramentowych [patrz papier fotograficzny do drukarek atramentowych] fényképpapír tintasugaras nyomtatóhoz fotograficzny połysk [patrz lustrzany połysk] fénykép csillogás; tükröződés fotografijka fotográfia, fénykép fotografik, fotograficzka (gör.) fotografikus, művészi fényképész, forográfus (ffi/nő) fotografika [1. wykonywanie fotografii mających walory dzieł sztuki; 2. technika graficzna wykorzystująca światłoczułe materiały fotograficzne do otrzymywania obrazów bez użycia aparatu fotograficznego] fotóművészet, művészi fényképezés; fényképészet fotografizm [dążenie w sztuce do przesadnej, fotograficznej wierności w przedstawianiu rzeczywistości] fotografizmus, fotografikus hűségre való törekvés fotografować (fotografuje) [wykonywać fotografie za pomocą aparatu fotograficznego] (gör.) fotografálni; fényképezni, lefényképezni; felvenni fotografować kogoś fényképezni, felvételt készíteni vkiről; levenni vkit fotografować pod słońce napfénynél fényképezni fotografować się [być fotografowanym] lefényképezi v. lefényképezteti magát fotografować się przy dużym zbliżeniu igen kis távolságról fényképezni fotografowanie fényképezés, lefényképezés fotogram [1. zdjęcie fotograficzne o walorach dzieła sztuki; 2. obraz fotograficzny otrzymany bez użycia aparatu fotograficznego; 3. zdjęcie fotograficzne terenu lub obiektu wykonane metodą fotogrametryczną; 4. daw. zdjęcie fotograficzne] fotogram; művészi fénykép; fotogrammetrikus kép [maga az elnevezés Moholy-Nagy Lászlótól ered, aki

118 1660 berlini évei alatt kezdte kísérleteit a közvetlen fényformálás, fénymodulálás jegyében.] fotogrametra [osoba zajmująca się fotogrametrią] fotogrammetriát készítő geodéta fotogrametria [1. dział geodezji zajmujący się opracowywaniem map i planów geodezyjnych na podstawie zdjęć fotograficznych; 2. metoda określania obiektów w taki sposób; 3. dziedzina nauki i techniki zajmująca się odtwarzaniem kształtów, rozmiarów i wzajemnego położenia obiektów w terenie na podstawie zdjęć fotogrametrycznych (fotogramów).] fotogrammetria; (geodézia) a terepfelvétel azon módja, amikor a felvétel általánoságban háromszögelés útján, részleteiben pedig fotografálás útján történik; a fotogrammetria a távérzékelt felvételek kvantitatív kiértékelésén alapuló eljárás. fotogrametria naziemna [zob. terrofotogrametria] terrofotogrametria; földfelszín fotogrammetriája [A földfelszín helyzetének és alakjának fényképek alapján történő nagy pontosságú meghatározása. Segítségével a földfelszín méreteinek meghatározása a fényképek utólagos kiértékelésével történik.] fotogrametryczny, -a, -e fotogrammetriai fotogrametria lotnicza [zob. aerofotogrametria] aerofotogrammetria, légi fotogrammetria; [légi fotogrammetriában a fényképeket a Földről készítik repülőről, vagy műholdról] fotogrametria naziemna [zob. terrofotogrametria] fotogrammetria [olyan tudomány, amely a fényképről vett méretekből meghatározza a valós tárgyak kiterjedéseit] fotogrametria przestrzenna zob. [stereofotogrametria] sztereoforogrammetria fotograwiura [zob. heliograwiura] heliogravűr, fotogravür; mélynyomatás, fénymetszet fotokomórka [1. urządzenie przetwarzające sygnały optyczne na elektryczne; 2. zob. komórka fotoelektryczna] (gör.+lat.) fénycella, fotocella; fényenergiát elektromos árammá alakító berendezés; fényhatásra működésbe lépő készülék (komórka fotoelektryczna) fotokomórka światłoczuła fényérzékeny fotocella fotokomórkowy, -a, -e fotocellás fotokopia [kopia dokumentu uzyskana metodą fotograficzną] (gör.) fotokópia, fénymásolat, fényképmásolat, fotómásolat fotokopiarka [urządzenie do sporządzania fotokopii] fénymásoló (berendezés) fotolitografia [1. metoda wykonywania form drukowych stosowanych w technice drukowania offsetowego; 2. jest to proces pochodzący z technologii półprzewodnikowej polegający na odtworzeniu wzorów fotomasek na podłożu np. półprzewodnikowym. Celem wykonywania fotolitografii jest uzyskanie pożądanego kształtu powierzchni. Zasada działania fotolitografii jest podobna do litografii w poligrafii.] fotolitográfia; fénynyomtatás; fényképeknek kőnyomás útján való sokszorosítása; laposnyomás [egy olyan elektronikai gyártási eljárás, melyet főleg a félvezetőiparban, mikroelektronikában használnak, például mikroprocesszorok gyártására. Az eljárás segítségével rendkívül kis méretű elektronikus áramkörök készíthetők: az így készült vezetők vastagsága mindössze néhány tíz nanométer; ez az úgynevezett csíkszélesség.]

119 1661 FOTOLITOGRÁFIA A mikroelektronikai eszközök gyártásánál használt eljárás, amelynek során a félvezető felületre felvitt speciális rétegen maszkot alakítanak ki a létrehozni kívánt szerkezetnek megfelelően. A speciális fényérzékeny réteg a megvilágítás hatására eltávolíthatóvá válik; ahol nem érte fény, ott viszont megmarad. Az így kialakított maszk bizonyos részeket elszigetel, másokat elérhetővé tesz például szennyezők bevitele, maratás, vagy más technológiai eljárások számára, amelyekkel a mikroelektronikai eszköz különböző szerkezeteit kialakítják. A gyártás során számos ilyen, néhány tized mikron vastag réteg kerül egymás fölé. fotolitograficzny, -a, -e fotolitográfiai, fénynyomtatási, fénynyomtatásos fotoliza [reakcja rozkładu cząsteczek związku pod wpływem działania światła] (gör.) fotolízis; fény hatására történő vegyi bomlás fotologia fénytan fotometr [przyrząd do pomiarów wielkości fotometrycznych] (gör.) fotométer; fénymérő; fényerősségek összehasonlítására szolgáló készülék; megvilágításmérő; a fényerősség mérésére való eszközöket fénymérőknek, fotométernek nevezik. [Mivel a fényerősségre abszolut mértékünk nincs, a mérés csak különböző fényforrások összehasonlításából állhat valamely egységül választott fényerősséggel. A F.-ek alkalmazása általában az optika azon tételén alapszik, hogy valamely felület megvilágításának erőssége fordított arányban áll a fényforrástól való távolság négyzetével.] fotometria [dział optyki zajmujący się ilościowym opisem promieniowania świetlnego] (gör.) a. m. fénymérés, az az eljárás, mellyel különböző fényforrások erejét lehet összehasonlítani. Kezdeményező e téren: Bouguer Péter ( ) és Lambert János ( ) voltak. fotometria astronomiczna [zob. astrofotometria] asztrofotometria; az égitestek fényerősségének mérése fotometryczny, -a, -e fotometriai, fénymérési fotomikrografia [zob. mikrofotografia w zn. 1.] fotomikrokgráfia; (mikrográfia), górcsövi készítmények fotografálása. A górcs? szemlencséje elé külön e célra készült fotográfkamrát helyeznek el. A szemlencse a képet a fotográflemezre vetíti. fotomontaż [obraz fotograficzny otrzymany przez sfotografowanie kompozycji utworzonej z fragmentów kilku fotografii, rysunków itp.; też: metoda tworzenia takich obrazów] (gör.+fr.) fotomontázs; különféle fotográfiák oly módon való egybeolvasztása, hogy a kép a szemlélőre olyan hatást fejtsen ki, amit egyetlen fotográfiával elérni nem lehet; fényképek egységes hatású összeállítása fotomontażowy, -a, -e fotomontázs- foton [elementarna cząstka promieniowania elektromagnetycznego (gör.) foton; (fizika) apró fénymennyiségek, az elektromágneses sugárzásban fénysebességgel haladó anyagi részecske, a fényenergia kvantuma fotonika [to interdyscyplinarna dziedzina nauki i techniki, łącząca dokonania optyki, elektroniki i informatyki w celu opracowywania technik i urządzeń wykorzystujących promieniowanie elektromagnetyczne (oprócz radiowego) do przenoszenia i przetwarzania informacji.] fotonika fotonowy, -a, -e fotonfotoogniwo [zob. ogniwo fotoelektryczne, słoneczne; przyrząd półprzewodnikowy przetwarzający energię promieniowania elektromagnetycznego na energię prądu stałego] fotoelektromos elem, napelem fotoogniwa słoneczne napelemek fotoplastykon (gr. plastikós - rzeźbiarski, również fotoplastikon) [1. daw. urządzenie pozwalające na indywidualne oglądanie przesuwających się wewnątrz niego stereoskopowych obrazów fotograficznych; też: lokal, w którym można było skorzystać z takiego urządzenia; 2. to automat do prezentacji pojedynczych fotografii (przeźroczy) z całych cykli fotograficznych na jednym stanowisku wizualnym. Jego pierwowzór prezentował monoskopowe obrazki, jednakże późniejsze wersje pokazywały w wizjerach dwie fotografie tego samego tematu zrobione z nieco odmiennej perspektywy sprawiając wrażenie fotografii przestrzennej. Jest to technika stereofotografii.] fotoplasztikon; vásári sztereokop berendezés fotoplastyka fotoplasztika; valódi kiemelkedésekkel és bemélyedésekkel bíró relief képek előállítására szolgáló fotográfiai eljárás.

120 1662 fotoreportaż [reportaż składający się z serii zdjęć fotograficznych lub filmowych i krótkiego tekstu wiążącego] (gör.+ang.) fotoriport; fényképes hírlapi tudósítás fotoreporter [współpracownik redakcji lub agencji prasowej wykonujący zdjęcia na jej zlecenie] (gör.+ang.) fotoriporter; hírlaptudósító, aki újságok számára fényképeket készít fotoreporterski, -a, -ie fotóriporter-, fotóriporteri fotorezystor (fotoopornik, fotoelement oporowy, opornik fotoelektryczny) [to jest elementem światłoczułym. Jego rezystancja zmienia się pod wpływem padającego promieniowania i nie zależy od kierunku przyłożonego napięcia, podobnie jak rezystancja zwykłego rezystora.] fotocella (a hangosfilmek ún. optikai hangcsíkjának letapogatására szolgál) fotos [zdjęcie przedstawiające aktora albo scenę z filmu lub sztuki, wykonane dla celów reklamowych] fotó, fénykép, reklámfotó fotosetter fényszedő; Fotosetter" [sora a betűnkénti elv alapján épül fel] fotosfera [powierzchniowa warstwa gwiazdy] (gör.) fotoszféra; a Nap látható, fénylő felületének neve fotoskład [skład wykonany na materiale światłoczułym; też: technika wykonywania takiego składu] fényszedés fotoskładowy, -a, -e [przymiotnik od: fotoskład] fényszedés-; fényszedési fotoskop [przyrząd do wyświetlania obrazu przedmiotów powiększonych przez mikroskop] fotoszkóp fotosy aktorów színészek fotói fotosynteza [proces wytwarzania przez rośliny zielone i niektóre bakterie związków organicznych z dwutlenku węgla i wody przy udziale światła] (gör.) fotoszintézis; a zöld növények életfolyamata: szénhidrátok létrehozása széndioxidból és vízből a napfény hatására fotosyntetyczny, -a, -e fotoszintetikus fotosyntetyzować fotoszintetizálni fototaksja ujemna [ruch w kierunku odwrotnym do bodźca] negatív fototaxis fototechniczny, -a, -e fototechnikus, fotótechnikai fototechnik fototechnikus (szakember); világosító fototechnika [teoria i technika procesów fotograficznych] (gör.) fototechnika; a világítás mestersége, mely pl. kívilágítások alkalmával, de főleg színházakban a szükséges vagy kívánatos világítási effektusokra törekszik; a színházi világítási effektusok, utcai kivilágítások mestersége fototerapia [zob. światłolecznictwo] (gör.) fototerápia; fénysugarakkal való gyógyítás; fénykezelés fotopowielacz [urządzenie przetwarzające promieniowanie świetlne na prąd elektryczny i wzmacniające ten prąd przez wielokrotne wykorzystanie wtórnej emisji elektronów] fotósokszorosító fototropiczny, -a, -e fototropikus (élőlény, növény, magatartás stb.) fototropizm [reakcja wzrostowa roślin na bodziec świetlny] (gör. lat.) fototropizmus (heliotropizm); a helyhez kötött növényeknek a fény irányába történő fordulása, növekedése fototropizm dodatni [wygięcie rośliny lub jej części w kierunku działającego bodźca świetlnego] (növ.) pozitív v. hasznos fototropizmus fototropizm ujemny [wygięcie rośliny lub jej części w kierunku odwrotnym od działającego bodźca świetlnego] negatív fototropizmus; fénnyel ellentétes irányba történő görbülés fototropizm zwierzęcy [reakcja organizmów zwierzęcych na bodźce świetlne] (él.) állati fototropizmus fototyp [I. typ skóry ze względu na jej wrażliwość na światło słoneczne; II. rysunek lub tekst odbity techniką fototypii] (gör.-lat.) fototípia (lenyomat); fényképészeti úton cinkre átvitt kép v. rajz, nyomtatás céljára (egyszerű vonalas rajzok); az ilyen kliséről készült nyomat fototypia [technika druku płaskiego; też: odbitka wykonana tą techniką] fototípia; (nyomdászat) fénynyomás fototypować fénynyomást v. fénymásolást készíteni fototypować rękopis kézírást, aláírást v. kéziratot fénymásolni fototypowy, -a, -e; fototypiczny, -a, -e fototípiai; fénynyomás-, fénynyomású, fénynyomásos fotosy aktorów i piosenkarzy színész és énekes fotók fototelegrafia [przekazywanie na odległość wiadomości w postaci obrazów nieruchomych za pomocą fototelegrafu] képtávírás fototelegraficzny, -a, -e képtávírási for your information (też: FYI) [dla Twojej wiadomości [komp.]] - FYI ("For Your Information") [az Interneten közzétett közhasznú információs anyagok egy csoportjának összefoglaló neve, elsősorban a hálózat kezdő felhasználóinak szóló

121 1663 tájékoztatók; továbbá az elektronikus kommunikációban gyakran használt rövidítés ("szíves tájékoztatásul")] foyer [wym. fuaje] [sala lub korytarz obok sali teatralnej, koncertowej lub konferencyjnej, gdzie gromadzi się publiczność lub uczestnicy obrad podczas przerw] (fr.) foyer [tűzhely]; színházi előcsarnok; színház, mozi, szálloda előcsarnoka; hall, társalgó fowizm [kierunek w malarstwie francuskim początku XX w.] (fr.-lat.) fauvizmus; művészeti irány a XX. század elején: törekvés a keveretlen, tiszta színekkel való festésre fórt [ciągle (Śląsk Cieszyński) precz, (być fórt) daleko] [Słowniczek języka śląskiego] folyton, folytonosan; folyvást, folytatólag, folytatólagosan; állandóan, mindig, váltig, szüntelenül; messze, távol; el FPGA (ang. Field Programmable Gate Array) [bezpośrednio programowalna macierz bramek to rodzaj programowalnego układu logicznego. Dla projektanta ma funkcjonalność taką samą jak układ typu ASIC, jednak może być wielokrotnie przeprogramowany po tym jak został już wytworzony, zakupiony i zamontowany w urządzeniu docelowym. Największymi dostawcami tego typu układów są firmy Altera Corp. i Xilinx a także Actel, Atmel, Cypress, Lattice Semiconductor, QuickLogic. Układy FPGA są zazwyczaj wolniejsze od odpowiadających im układów ASIC i pobierają więcej mocy. Mają natomiast wiele innych zalet takich jak krótszy czas projektowania, niższe koszty produkcji (dla małych serii). Ponadto istnieje obecnie możliwość wykonania tzw. Hard-Copy układu FPGA, czyli układu scalonego o funkcjonalności takiej jak wgrany do układu FPGA projekt. Układ taki jest szybszy i pobiera mniej mocy.] FPGA, field-programmable gate array (a felhasználás helyén programozható logikai kapumátrix v. felhasználó által programozható logikai elrendezés) [olyan félvezető eszköz, amelyik "logikai blokk"-oknak nevezett programozható logikai (programmable logic) komponenseket és programozható összeköttetéseket tartalmaz.] FPS, frame per secundum fps, frame per secundum, másodpercenkénti képkockaszám, frame/másodperc FQDN (ang. Fully Qualified Domain Name) [pol. pełna, jednoznaczna nazwa domenowa, określająca położenie danego węzła w systemie DNS. Składa się zwykle z nazwy hosta i co najmniej jednej domeny (etykiety) wyższego poziomu rozdzielonych symbolem "." i kończy się zawsze domeną najwyższego poziomu. Na przykład jest pełną nazwą domenową: www oznacza hosta, wikipedia jest domeną drugiego poziomu, a.org domeną najwyższego poziomu.] FQDN (Fully Qualified Domain Name) [1. egy Internetre kapcsolt gép "teljes" neve, vagyis a gép saját neve kiegészítve a hierarchiában fölötte levő domainek neveivel (pl. helka.iif.hu); 2. azaz teljesen minősített tartománynév vagy abszolút/teljes doménnév olyan tartománynév, ami pontosan meghatározza a helyet a DNS fahierarchiájában. Meghatározza a tartomány összes szintjét, beleértve a legfelső tartományt (top-level domain) és a gyökértartományt (root domain). A teljesen minősített tartománynevet a félreérthetetlensége különbözteti meg; csak egyféleképpen értelmezhető.] fracht [1. opłata za przewóz towarów; 2. przewóz towarów drogą wodną lub lotniczą; też: towar przewieziony w ten sposób] teher, (transport) fuvar, fuvardíj, fuvarlevél, szállítmány; (ładunek) rakomány fracht kolejowy vasúti fuvardíj fracht lotniczy légi fuvardíj fracht morski tengeri fuvardíj fracht od wartości érték utáni fuvardíj fracht okrętowy hajórakomány, hajószállítmány fracht proporcjonalny arányos fuvardíj fracht ryczałtowy átalány-fuvardíj fracht spedycyjny szállítmány frachtować [1. zawierać umowę o przewozie towaru drogą wodną; 2. przyjmować lub oddawać towar do przewozu] szállítani, fuvarozni frachtowanie szállítás, fuvarozás frachtowe [opłata za przewóz towarów] fuvardíj frachtowiec [statek handlowy do przewozu towarów; statek frachtowy] teherhajó frachtowy, -a, -e [przymiotnik od: fracht; przewozowy, towarowy (np. list frachtowy, taryfa frachtowa, statek frachtowy)] fuvar-, szállítási, fuvarozási, teherfrachtujący, -a, -e szállító, fuvarozó fraczek [1. zdrobnienie od: frak; 2. żartobliwie lub lekceważąco o wierzchnim ubraniu] frakk (becézés) fragment [1. wyodrębniona część jakiejś całości; 2. niewielki utwór literacki o formie szkicowej, urywkowej, popularny w

122 1664 okresie romantyzmu] (lat.) fragmentum; részlet, töredék, befejezetlen mű, szakasz, kiragadott részlet fragment oltarza az oltár részlete fragment poematu a költemény töredéke v. részlete fragment pomnika szoborrészlet fragment walki a harc mellékeseménye fragmentacja [1. podział całości na odrębne części; 2. niekorzystne zjawisko (fragmentacja zewnętrzna), zachodzące w systemie plików, polegające na pojawianiu się nieciągłości obszarów zapisanych i niezapisanych na dysku twardym komputera. Ich przyczyną jest niedoskonała budowa systemu plików, usuwanie i dodawanie nowych plików oraz zmiany, polegające na dopisywaniu i skracaniu plików już istniejących. Niektóre systemy plików wykazują bardzo małą odporność na fragmentację. Wynika to z mało przemyślanych algorytmów, sterujących alokacją danych na sektorach dysku twardego. Przykładem takiego systemu plików jest FAT.] fragmentáció; széttördelés, széttöredezettség fragmentacja plechy [to sposób rozmnażania bezpłciowego, w którym organizm macierzysty rozpada się na kawałki z których powstaje nowy organizm. Nowe organizmy, które powstają w taki sposób są identyczne po osiągnięciu końcowej fazy wzrostu. Gdy ją osiągną jednocześnie rozpadają się na kawałki, z których powstają nowe organizmy. Występuje u niektórych roślin, grzybów, porostów i glonów.] teleptest (thallussos) fragmentáció; a teleptest kialakulását a sejtek sok irányba történő osztódása hozza létre. fragmentarycznie töredékesen, szemelvényesen, szakaszosan, epizódszerűen, közbeesően, szaggatottan fragmentaryczność töredékesség, szaggatottság fragmentaryczny, -a, -e [nieobejmujący całości czegoś] töredékes-, töredékesen közbeeső, szaggatott fragmentaryczna znajomość czego vminek a hiányos ismerete frajda [1. pot. niezwykła przyjemność; 2. bardzo duża radość, przyjemność z czegoś; gratka; uciecha] öröm, vígság frajer [1. pot. człowiek naiwny; 2. pot. człowiek początkujący w jakiejś dziedzinie; 3. pot. rzecz łatwa do zrobienia; 4. daw. zalotnik] pali, balek, pasas, pasi, hólyag, pacák frajerka [kobieta niedoświadczona, naiwna, niezaradna] tapasztalalan, naív nő frajerski, -a, -ie naív, tapasztalatlan frajerstwo naívság, tapasztalatlanság frak [1. część stroju męskiego o połach z przodu obciętych, z tyłu wydłużonych; 2. pot. o codziennym, domowym ubraniu; 3. pot. o ubraniu wierzchnim; 4. typowy dla Graucho Marxa; 5. galowa "marynarka"; 6. galowy strój męski; 7. strój dyrygenta; 8. strój z połami; 9. rodzaj surduta; 10. dla pana na wielką okazję; 11. bez przednich pół; 12. strój męski galowy; 13. ubiór męski wizytowy; 14. surdut z ogonem; 15. wytworny strój męski; 16. pingwini strój; 17. ma poły; 18. surdut z długimi połami; 19. męska gala; 20. marynarka z ogonem; 21. strój galowy męski; 22. surdut o obciętych z przodu i wydłużonych z tyłu połach; 23. marynarka galowa; 24. strój męski wytworny; 25. stroi się w filharmonii; ubiór męski; 28. strój męski o połach wydłużonych z tyłu, zakładany na wielką galę; 29. rodzaj surduta o obciętych z przodu i wydłużonych z tyłu połach; 30. rywal smokingu; 31. uroczysty wieczorowy strój męski. Składa się z górnej części z jedwabnymi wyłogami, niezapinanej, skrojonej do linii talii z przodu i z wydłużonym, sięgającym do kolan ogonem z tyłu. Spodnie fraka zwykle ozdobione są podwójnym lampasem. Szyty w ciemnych barwach najczęściej czarny.; 32. Ceremonialny, wieczorowy strój męski z klapami wykładanymi czarnym jedwabiem. Zwykle czarny, z przodu do talii, z tyłu o wydłużonych połach. Do fraka konieczne są spodnie z naszytą wzdłuż boków ozdobną taśmą, koszula frakowa i specjalna kamizelka.] (ang.) frakk; általában fekete színű, elől mélyen kivágott, fecskefarkú férfikabát [Testhezálló zakó, eleje egy mellényhez hasonlít, éppen csak a derék aljáig ér, alsóbb része oldalra kinyílik és hátrafelé szárnyakban folytatódik, melyek leérnek a térdhajlat vonaláig. Bár az elején gombolás van, nyitva hordják. Az oldalvarratok jelentős mértékben hátra

123 1665 kerülnek, ívet alkotnak a karöltőnél a lapocka alatt. Deréktól lefelé az oldalvarratokban egy rejtett hajtás van. A szárnyak hátul nincsenek összevarrva. A hajtóka zárt és fényes selyem borítja. A társasági öltözet része.] frak wieczorowy [1. wieczorowy strój męski; strój męski wieczorowy; 2. uroczysty wieczorowy strój męski; 3. strój męski, uroczysty, wieczorowy; wieczorowy uroczysty strój męski; 4. strój oficjalny, składający się z wieczorowej marynarki, spodni (najczęściej w kolorze czarnym), białej wieczorowej kamizelki, i białej wieczorowej koszuli. Białe rękawiczki i niskie czarne obuwie są nieodzownym elementem. Frak wieczorowy pojawił się w XVIII wieku okrycie dla oficerów; dopiero później stał się odzieżą wizytową. Na początku XIX wieku był noszony z długimi spodniami. Frak jest noszony na specjalne towarzyskie okazje.] frakköltöny [Alkalmi öltöny, amely frakkból, frakk-nadrágból (ez csaknem mindig fekete), fehér frakk-mellénybőlés fehér frakk-ingből áll. Fehér kesztyűt és lapos sarkú fekete lakkcipőt hordanak hozzá. A 18. században alakult ki egy katonai egyenruhaként viselt lovaglókabátból, csak később lett a polgári ruházat része. A 19. század elején kezdték hosszúnadrággal viselni alkalmi öltönyként. Manapság csak társadalmi események alkalmával hordják; ahol a férfiak frakköltönyt, ott a nők nagyestélyi ruhát viselnek.] frakcja [1. odłam partii, stronnictwa; 2. wyodrębniona część mieszaniny substancji, odznaczająca się określonymi właściwościami; 3. zespół okruchów w skałach osadowych określonej wielkości; 4. zmniejszony znak pisma, służący do oznaczania w składzie wykładników potęgowych, indeksów itp.] frakció, törés, töredék; (politika) parlamenti pártcsoport; (vegytan) frakció, lepárlási részleg; (matematika) törtszám frakcja mieńszewików a mensevikek frakciója frakcja parlamentarna [ugrupowanie członków parlamentu o wspólnej przynależności partyjnej] (politika) parlamenti pártcsoport v. frakció frakcjonować [rozdzielać mieszaninę na frakcje] (vegytan) frakcionálni; szakaszosan lepárolni; leválasztani frakcjonowanie frakcionálás; szakaszos lepárlás frakcyjny, -a, -e frakciós, frakció-; (vegytan) frakciós, szakaszos frakowy, -a, -e frakk-, fraktal (łac. fractus złamany, cząstkowy) [w znaczeniu potocznym oznacza zwykle obiekt samo-podobny (tzn. taki, którego części są podobne do całości) albo "nieskończenie subtelny" (ukazujący subtelne detale nawet w wielokrotnym powiększeniu)] fraktálok önhasonló, végtelenül komplex matematikai alakzatok, melyek változatos formáiban legalább egy felismerhető (tehát matematikai eszközökkel leírható) ismétlődés tapasztalható. [Az elnevezést 1975-ben Benoît Mandelbrot adta, a latin fractus (vagyis törött; törés) szó alapján, ami az ilyen alakzatok tört számú dimenziójára utal, bár nem minden fraktál tört dimenziós. Ilyenek például a síkkitöltő görbék.] fraktura [odmiana pisma gotyckiego o liniach ostro łamanych i zawiłych ozdobach] (lat.) fraktura; (csont) törés; fraktur, (nyomtatott) gót betű [egy teljes betűképcsalád neve. A kifejezés a latin fractus (törött) szóból ered. Az antikva betűkkel ellentétben, de a régi római és karoling írásokhoz hasonlóan, a vonalak a fraktur betűkben megtörnek, így közelítve a kézírást. Tágabb értelemben, a Németországban sokáig elterjedt Schrift kézírást is Frakturnak nevezik.] frakturowy, -a, -e (lat.) frakturframe (ang. ramka obrazu; klatka) [Jest strukturą, która zawiera wystarczającą ilość informacji do przesyłania danych w sieci LAN lub WAN do ich miejsca przeznaczenia.] frame (angol szó, jelentése: keret, képkocka) - (bekeretezett) mező, keret (megjelenítési forma) [1. Egy egyedüli kép a video felvétele során. A grafikus vezérlőnek legalább 25 képkockát kell megjelenítenie a folyamatosnak mondható mozgáshoz. A frame-et megjelenítéskor a grafikus kártyán elhelyezkedő RAMDAC konvertálja a monitoron megjelenő formátumra. 2. A CD alacsony szintű szerkezeti egysége, 24 adat és 8 hibajavító byte-ot tartalmaz. Lßsd keret, szektor. 3. a HTML nyelvbe utólag bevezetett kiegészítés, mellyel egy Weboldalt több (önállóan formázható, mozgatható és hivatkozható) keretre vagy mezőre lehet osztani; a Web-kliensek nem mindegyike és nem egyformán támogatja a frame-ek használatát. 4. A frame a HTML egyik eleme, amely a hipertextes dokumentumok megjelenési formáját bővíti azáltal, hogy a böngészőprogramok által láttatott felületet több, egymástól független részre -- keretre -- bontja. Az egész ahhoz hasonlítható, amikor egy lapot több részre osztunk, hogy a különböző témájú anyagok ne follyanak egybe. Minden egyes ilyen keret több tulajdonsággal rendelkezik: 1. A

124 1666 többi frame-től függetlenül tölthet le honlapokat, illetve egyéb dokumentumokat. 2. Nevet lehet neki adni, hogy így más honlapról lehessen rá hivatkozni. 3. A keret mérete dinamikusan változik annak függvényében, hogy mekkora a böngészőprogram által előállított felület -- mekkora a lap mérete. Megengedheti azt is, hogy a felhasználó saját maga állítsa be, illetve változtassa a méretét. A frame-nek két fajtája létezik: a HTML szabványnak megfelelő rögzített helyű, illetve a Microsoft Internet Explorer által definiált lebegő keretek (floating frames). 4. Webkiadványoknál használatos, újabb böngészők által támogatott, egy Web-oldalt több mezőre osztó megjelenítési forma; a frame HTML-címkék használatával egy Web-oldalon belül a mezők tartalmát külön-külön lehet kezelni (pl. görgetni), azokra kivatkozni, stb.; túlzott haszná- lata gátolja az áttekinthetőséget; eredetileg Netscape-től származik, Microsoft I.E. böngészője egy - nem-szabványos- lebegő keretet is támogat] frame buffer {rzecz.} [bufor ramek {m.} [komp.] [zł.]] (ang.) frame buffer; képpuffer [A grafikus kártya memóriájának az a része, amely a megjelenés előtt álló frame-et, frame-eket tárolja. Ez a memória tárolja a korában már renderelt, de még meg nem jelenített képkockát.] Frame Check Sequence (FCS) [pole służące do sprawdzania sumy kontrolnej ramki, dodawane w protokołach komunikacyjnych w celu wykrywania błędów transmisji danych. Do obliczania FCS stosowany jest cykliczny kod nadmiarowy (CRC).] FCS, Frame Check Sequence (Adatkeret ellenőrzésének sorozata) Frame grabber [jest urządzeniem w jakie może zostać wyposażony system komputerowy; pozwala na zamianę obrazu pochodzącego z analogowego źródła na postać cyfrową. Tak przetworzony obraz jest zrozumiały dla komputera i podlega cyfrowemu przetwarzaniu.] (ang.) framegrabber (képlopó); framegrabberoló [Szó szerint: képeket elkapó; egy videodigitalizálóra kell gondolni, amely képes arra, hogy videoképeket digitalizáljon és a számítógép memóriájába küldjön. A mozgó videorészleteket ma csak nagyon drága profi megoldásokkal lehet megközelítőleg eredeti minőségben lejátszani vagy a Video for Windows által produkált minőségben digitalizálni.] frame rate {rzecz.} [1. częstotliwość wyświetlania klatek {f.} [komp.] [zł.]; 2. klatki na sekundę (skr. kl./s, często fps od ang. frames per second) miara prędkości (płynności) wyświetlania ruchomych obrazów podająca liczbę klatek przygotowanych do wyświetlenia w ciągu jednej sekundy. W telewizji wartość ta jest stała i zależy od sposobu nadawania, w filmach odtwarzanych na komputerze również jest ona stała, ale zależy od sposobu kodowania, jednak w grach komputerowych i innych systemach generowania grafiki w czasie rzeczywistym współczynnik ten jest zmienny i zależy od wydajności sprzętu.] frame-rate [Megadja, hogy másodpercenként hány kép (fps frames/second) jelenik meg video, vagy más mozgássor lejátszása alatt. Minél nagyobb ez az érték, annál folyamatosabb és élethűbb a mozgás.] Frame Relay (FR) [1. to sieć z komutacją pakietów, używana do łączenia odległych sieci lokalnych (LAN), przesyłania danych, obrazu i głosu oraz dostępu do Internetu. W tej technice informacja jest dzielona na ramki o zmiennej długości, które przenoszą dane między sieciami LAN, co pozwala na przekazywanie informacji między urządzeniami końcowymi sieci rozległych (WAN). 2. Sieć pakietowa, także urządzenia dostępowe tej sieci używane w szybkich, cyfrowych sieciach teleinformatycznych. Pakietowa sieć transmisyjna FR z przełączaniem pakietów funkcjonuje na łączach cyfrowych wysokiej jakości, niskiej stopie błędu, ze zmienną przepływnością informacji o szybkościach: 56 kb/s, 64 kb/s, 256 kb/s, 1544 kb/s, 2048 kb/s i 45 kb/s. 3. To typ urządzenia transmisji komutatowej sieci WAN. Frame Relay umożliwia tworzenie wielu logicznych stałych kanałów wirtualnych, z których każdy posiada własny zakres pasma wystarczający do prowadzenia transmisji.] (ang.) 'frame relay' adatátvitel, kerettovábbítás [1. csomagkapcsolt hálózatok kommunikációs szabványa, mely gyors (max. 1.5 Mbit/s) adatátvitelt biztosít, a változó hosszúságú adatcsomagok ún. "keretekbe" foglalva utaznak a hálózaton; jellemzően helyi hálózatok Internetre való kapcsolásához használják 2. a csomagkapcsolt hálózatok egy kommunikációs szabványa, amelyet az ANSI és a CCITT közösen dolgozott ki. A mely gyors adatátvitelt biztosít, a változó hosszúságú adatcsomagok úgynevezett. "keretekbe" foglalva utaznak a hálózaton; jellemzően helyi hálózatok Internetre való kapcsolásához használják. Létezik állandó, és kapcsolt vonali szabványa. 3.

125 1667 telekommunikációs szabvány gyors, csomagkapcsolt adatátvitelre; neve onnan ered, hogy a változó nagyságú adatcsomagokat keretekbe (frame-ekbe) foglalja; az adatátvitel sebességének növelését (1,5 Mbps-ig), úgy érik el, hogy az adat-átvitel biztonságát csak a végpontokban ellenőrzik és az átirányítók (router) számát minimalizálják; az eljárást nagyobb egységek Internet kapcsolatára valamint LAN és WAN hálózatok közötti kommunikációra használják] framuga [1. wnęka w murze, w której osadza się okno lub drzwi; 2. rama okna lub drzwi] fülke, fali fülke, falbemélyedés framuga okienna ablakmélyedés francik kópécska Franciszek [imię męskie wywodzące się z języka germańskiego oznaczającego człowieka wolno urodzonego. Stało się popularne dzięki św. Franciszkowi z Asyżu, on też jako pierwszy nosił to imię.] Ferenc [francia-latin eredetű, az olasz Francesco latinos Franciscous formájából], Frank Franciszek I Rakoczy (24 lutego lipca 1676) [książę Siedmiogrodu, syn Jerzego II Rakoczego, ojciec Franciszka II] felsővadászi I. Rákóczi Ferenc (Gyulafehérvár, február 24. Zboró, július 8.) [választott erdélyi fejedelem] Franciszek II Rakoczy (węg. II. Rákóczi Ferenc) (ur. 27 marca 1676 Borsi, zm. 8 kwietnia 1735 Radosto) [książę Siedmiogrodu od 1704 do 1711.] felsővadászi II. Rákóczi Ferenc (Borsi, március 27. Rodostó, április 8.) [a Rákóczi-szabadságharc vezetője, Magyarország vezérlő fejedelme, erdélyi fejedelem. Neve szorosan összefügg az általa 1703-ban indított Rákócziszabadságharccal.] Święty Franciszek Ksawery (Francisco Xavier) [(ur. 7 kwietnia 1506 na zamku Xawier w Nawarrze, Hiszpania, zm. 2 na 3 grudnia 1552 na wyspie Sancian u wybrzeży Chin).] Xavéri Szent Ferenc ( ) jezsuita szerzetes; 1541-től Japánban és Kelet-Indiában térített (1623-ban szentté avatták) Franciszka [żeński odpowiednik imienia Franciszek. Imię pochodzące od germańskiego franc, czyli wolno urodzony.] Franciska [latin eredetű női név, a latin Franciscus (Ferenc) név női párja]; Fanni franciszkanin [członek zakonu żebrzącego założonego na początku XIII w. przez św. Franciszka z Asyżu] franciskánus; ferencrendi szerzetes v. barát franciszkanin franciszkanie [zakon żebrzący (mendykancki) założony na początku XIII w. przez Franciszka z Asyżu. W szerokim znaczeniu nazwa obejmuje obecnie braci z Pierwszego Zakonu św. Franciszka: Braci Mniejszych - OFM (Ordo Fratrum Minorum), znanych też jako reformaci i bernardyni; Braci Mniejszych Konwentualnych (Ordo Fratrum Minorum Conventualium - OFMConv), Braci Mniejszych Kapucynów (Ordo Fratrum Capuccinorum - OFMCap). Franciszkanami nazywani są też członkowie Trzeciego Zakonu Regularnego (łac. Tertius Regularis, TOR), zgromadzeń i wspólnot zakonnych o duchowości franciszkańskiej.] ferencesek franciszkanie konwentualni [odłam zakonu franciszkanów, mający łagodniejszą regułę zakonną] Konventuális Ferences Minorita Rend (Ordo Fratrum Minorum Conventualium ; OFM Conv.) ferencesek - a XIII. század elején Assisi Szent Ferenc által alapított kolduló rend. Tágabb értelemben Szent Ferenc Első Rendjének képviselői: Kisebb Testvérek - OFM (Ordo Fratrum Minorum), más néven bernardinusok vagy reformáltak; minoriták (Ordo Fratrum Minorum Conventualium OFM Conv.); kapucinusok (Ordo Fratrum Capuccinorum - OFM Cap.). A Harmadik Reguláris Rend (lat. Tertius Reguláris, TOR) tagjait, valamint a ferences lelkiséget képviselő gyülekezeteket és közösségeket is ferenceseknek hívjuk. Franciszkanie w Polsce. Około r. 1232, t. j. w kilka lat po śmierci św. Franciszka z Assyżu, założyciela zakonu, przybyli pierwsi franciszkanie do Polski z Czech. Bolesław Wstydliwy na prośbę matki swej Grzymisławy, księżniczki ruskiej, fundował pierwszy na ziemi polskiej klasztor dla franciszkanów w Krakowie, a potem inny w Zawichoście, dla zakonnic tejże reguły. Te dwa klasztory uważają się za pierwsze w kraju naszym i za matki wszystkich innych w Koronie, na Rusi i

126 1668 Litwie. R franciszkanie znaleźli już pomieszczenie i we Lwowie. Błogosławiona Kunegunda od pojawienia się franciszkanów u nas szczególnymi względami otoczyła ten zakon. Ona wpłynęła na męża swego Bolesława Wstydliwego, że się wpisał do bractwa św. Franciszka, mającego za cel usługę chorym i opiekę nad ubogimi, a potem skłoniła go do przyjęcia reguły franciszkańskiej. Gdy w r umarł, a ciało jego wniesiono do kościoła franciszkańskiego w Krakowie dla pochowania, najdostojniejsi panowie z biskupem krakowskim upadli do nóg owdowiałej Kunegundzie, prosząc, aby rządy zatrzymała, lub wyznaczyła zastępcę Po ciężkich próbach drugiej wojny światowej zakonnicy prowincji Matki Bożej Niepokalanej przesunęli zakres swej działalności z terenów wschodnich na tereny polskich Ziem Zachodnich. Początkowo jednak zamierzano skoncentrować działalność na wschodnich terenach dziśiejszej Polski oraz w Polsce centralnej. W zwiżzku z tym jestcze w 1945 r podjęto starania o odzyskanie dawnych domów francisrkańskich w Bełchatowie, Śremie, Obornikach, Szczebrzeszynie, Wyszogrodzie. Ostatecznie jednak odzyskano tylko klasztor wyszogrodzki. W 1945 r. przyjęto ponadto w Łodzi nową placówkę przy ulicy Rzgowskiej. Kedy myśl o powrocie do wyżej wymienionych klasztorów okazałą się nierealna, a zorientowano się w wielkiej potrzebie pracy zakonników na Ziemiach Odzyskanych, włączono się na wielką skalę w nurt organizacji życia kościelnego na Pomorzu i w dawnych Prusach Wschodnich.Przyjęto wówczas nowe placówki w nastepującym porządku chronologicznym: Gdańsk, Bledzew, Kwidzyn, Koszalin, Elbląg - św. Paweł, Sławno, Lębork, Ustka, Morąg, Prabuty, Susz, Darłowo, Kołobrzeg, Jonkowo, Elbląg - św. Wojciech, Nowy Dwór Gdański, Gardeja. Z wyjątkiem Gdańska i kościoła św. Pawła w Elblągu, wszędzie prowadzono parafie, obsługując na miejscu i w okolicy wiele kaplic i kościołów filialnych: Nowy Dwór 2, Morąg 3, Ustka i Prabuty po 4, Lębork 5, Bledzew 6, Kołobrzeg 7, Sławno 9,.Koszalin 14. Z racii gwałtownego przyrostu zadań i obowiązków oraz braku nowej kadry kapłanów postanowio zlikwidawać niektóre placówki. Na początku opuszczono placówki, niezgodne z zasadą "vitae cummunis": Gardeja, Jonkowo, Nowy Dwór Gdański, Bledzew z jego 6 filiami. W dalszej kolejności pożegnano Susz, a we wrześniu Morąg. Następnie opuszczono Prabuty i Ustkę. Z przyczyn niezależnych od prowincji pozostewiono parafię św. Wojciecha w Elblągu. Obsadzenie domów na Zachodzie, absorbujących liczny personel, uniemożliwiło powrót do tych fundacji, które prowincja straciła w latach rozabiorów. W 1957 r. zretygnowano z możliwości odzyskania prastarego obiektu franciszkańskiego z wieku XIII w Szczecinie. Na Tysiąclecie Chrztu Polski w maju 1966 r. przyjęto jednak poreformacki klasztor z parafią w Miedniewicach, a w 1971 odzyskano stary franciszkański zespół sakralny w Smardzewicach, gdzie Definitorium Generalne dnia 26 kwietnia 1974 roku wyraziło zgodę na otwarcie domu nowicjackiego. Nawiązując do tradycji niepokalanowskich zarówno w charakterze pracy jak i życia zakonnego przy końcu 1972 roku powołano do życia ośrodek w Santa Sewera we Włoszech. Dnia 3 lipca 1973 roku na mocy umowy zawartej z Kurią Diecezji we Włocławku przekazano tejze Kurii kościół i klasrtor w Nieszawie. W związku z potrzebą zwerbowania grup misyjnych i pewnych przesunięć personalnych w klasztorach wycofano się z Malechowa, Sławska, Bolechowa i Radosławia, filii domu w Sławnie. Po prawie trzydziestoleniej pracy opuszczono także kościoły i parafię w Stawnie. W roku 1974 założono samodzielną Kustodię Kanadyjską św. Maksymiliana Marii Kolbe. Jedną z cech franciszkanizmu jest zdobywanie innych dla Boga. Dlatego franciszkanie dzisiejsi oddają sie pracy misyjnej w Kustodii Generalnej w Zambii, w placówkach Misii św. Maksymiliana Kolbego w Brazylii, w Kenii, Tanzanii, Ekwadorze, Peru. Duszpasterzują również w ośrodkach polonijnych w Belgii. Turcji, RFN, Włoszech. Rosnąca liczba zakonników pozwoliła na utworzenie dnia 25 marca 1986 roku prowincji św. Maksymiliana Marii Kolbe z siedzibą w Gdańsku. franciszkanka ferencrendi v. ferences apáca franciskański, -a, -ie ferencesrendi, ferences Franciszkański Zakon Świeckich (łac. Ordo Franciscanus Saecularis - OFS) [stowarzyszenie wiernych świeckich, którego członkowie składają przyrzeczenia (nie śluby) stawania się doskonałymi (także w małżeństwie), pod kierownictwem jednego z zakonów franciszkańskich. Zwany dawnej Trzecim Zakonem Franciszkańskim (popularnie tercjarzami). Nowa nazwa od 1978 r.] Ferences Világi Rend (Ordo Franciscanus Saecularis, OFS) [hívő világiak társasága, akik fogadalmat (nem esküt) tesznek, hogy az egyik ferences rend irányítása alatt tökéletesen eleget tesznek minden kötelességüknek (a házasságban is). Régebben Ferences Harmadrendként volt ismeretes. Az új elnevezés 1978 óta van érvényben.] Francja (fr. France, Republika Francuska (République Française) [państwo, którego część metropolitarna znajduje się w Europie Zachodniej, posiadające także zamorskie terytoria na innych kontynentach. Francja metropolitarna rozciąga się od Morza Śródziemnego na

127 1669 południu do kanału La Manche i Morza Północnego na północy, oraz od Renu na wschodzie do Zatoki Biskajskiej na zachodzie. Francuzi często nazywają swój kraj l'hexagone (sześciokąt) - pochodzi to od kształtu Francji metropolitarnej.] Franciaország, hivatalosan a Francia Köztársaság (franciául la France vagy République française) [független ország. Központi területe Nyugat-Európában helyezkedik el, de világszerte rendelkezik megyékkel és területekkel. A központi rész a Földközi-tengertől a La Manche-csatornáig és az Északi-tengerig, valamint a Rajnától az Atlanti-óceánig terjed. Ezt a territóriumot hatszögletű alakja végett a franciák gyakran emlegetik l'hexagone (magyarul a hatszög) néven.] francuski 1, -a, -ie (fr., franc.) [dotyczący Francji, Francuzów] francia (fr.), franciaországifrancuski 2 [język francuski] francia, francia nyelv (po francusku: franciául) francuski piesek (átv.) ínyenc, piperkőc; anyámasszony katonája francuskie ciasto vajastészta francuskość [zespół cech charakterystycznych dla Francji] franciásság francuszczyna franciaság, franciásság francuz [1. żółtobrązowy owad żyjący w domach, składach, magazynach, mogący przenosić choroby; prusak; 2. klucz francuski; 3. wino francuskie] (áll.) svábbogár, csótány; (műsz.) franciakulcs; (wino) francia bor Francuz [obywatel Francji], Francuzka francia (ffi/nő) Franek, Franio Feri, Ferkó Frania, Franka a Franciska beceneve frank [jednostka monetarna niektórych państw europejskich oraz wielu państw afrykańskich] (dawno) frank (francia pénzegység) Frankfurt nad Menem (niem. Frankfurt am Main Frankfurt a. M.) [miasto na prawach powiatu w Niemczech, w kraju związkowym Hesja, w rejencji Darmstadt, piąte co do wielkości miasto Niemiec i jedna z najważniejszych metropolii finansowych świata oraz znane centrum wystawiennicze.] Frankfurt am Main Hessen legnagyobb és egyben Németország ötödik legnagyobb városa. Több mint 670 ezer lakosa van. Az egykori német császári koronázóváros ma fontos pénzügyi, kereskedelmi és kulturális központ. Itt székel az Európai Központi Bank, valamint itt található Európa egyik legnagyobb tőzsdéje, a Frankfurti Értékpapírtőzsde és a világ legnagyobb határidőstőzsdéje, az EUREX Frankfurt az Európai Unió egyik leggazdagabb városa. A managermagazine.de felmérése szerint az élet minőségét tekintve hetedik helyen áll a világon. "frankfurcka grupa" (Frankfurt Group) - Frankfurt Csoport (Frankfurt Group) [Az ipar vezető cégeinek egy csoportja 1991-ben Frankfurtban ISO-9660 kompatibilis szabványt javasolt a többszekciós CDfelvételre. Az ISO-9660 korábban nem tartalmazta a többszekciós felvételt. Támogatták a Rock Ridge indítványt, amely többplatformos köteteken osztozik. A Frankfurt Csoport javaslatát az ECMA TC 15 Working Paper néven tette közzé. A logikai előírások a Narancs Könyv II. (CD- R) részét képezik. Két típusú állomány szerkezetet állapít meg: az 1. típus kompatibilis az egyéb ISO-9660 lemezekkel, és a szabványos meghajtók tudják olvasni, a 2. típus lehetővé teszi CD-R lemezeken növekményes többszekciós írás végrehajtását.] frankista frankista frankistowski, -a, -ie (dawno) frankóista; Franco tábornok híve, politikájának támogatója frankizm [I. dyktatorskie rządy generała Francisca Franco w Hiszpanii w latach ; II. mistyczno-kabalistyczna doktryna ugrupowania frankistów] frankóizmus; spanyol fasizmus franko- (lat.) franko-, francia- Franko, Franco [Don Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo, w skrócie Francisco Franco y Bahamonde (ur. 4 grudnia 1892 w Ferrol, zm. 20 listopada 1975 w Madrycie) hiszpański dyktator i wojskowy. Przywódca antyrepublikańskiego przewrotu ( ), szef państwa Hiszpanii (hiszp. Jefe del Estado Español, ), regent Królestwa Hiszpanii ( ), premier rządu, głównodowodzący sił zbrojnych i przewodniczący organizacji politycznej Falangi ("FET y JONS", od 1958 "Ruch Narodowy"), tytułowany Wodzem Antykomunistycznej Krucjaty (El Caudillo de la Última Cruzada y de la Hispanidad, El Caudillo de la Guerra de Liberación contra el Comunismo y sus Cómplices).] Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo de Andrade (Ferrol, december 4. Madrid, november 20.), spanyol diktátor, tábornok [1936-ban a marokkói lázadás szervezője. Ez az esemény

128 1670 volt az 1939-ig tartó spanyol polgárháború elindítója tól Franco volt a spanyol nemzeti állam vezetője. Hathatós segítséget kapott az olaszoktól és a németektől, akik mintegy főpróbát tartottak a későbbi nagy háború esetére től 1975-ig Spanyolország államfője (Caudillo). A második világháborúban - Hitler és Mussolini hosszas unszolása ellenére semleges maradt.] franko, franco [wym. franko] [zob. porto-franko w zn. 2.] (ol.) frankó, bérmentes, költségmentes; bérmentve, bérmentesítve franko granica frankó határ franko magazyn frankó raktár franko odbiorca frankó átvevő franko port przeznaczenia frankó kijelölt kikötő franko samochód ciężarowy frankó teherautó franko stacja kolejowa frankó vasútállomás franko statek frankó hajó franko wagon kolejowy bérmentve vasúti kocsiba rakva franko- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z Francuzami, Francją] franko-, franciafrankofil frankofil, franciabarát frankofilski, -a, -ie frankofil-, franciabarátfrankofilstwo [przychylny stosunek do Francuzów i do wszystkiego, co francuskie] franciabarátság frankofob frankofób; franciagyűlölő frankofobia [niechęć lub wrogość wobec Francji i wszystkiego, co francuskie] frankofóbia, franciagyűlölet frankować [daw. opłacać przesyłkę pocztową z góry] bérmentesíteni frankować listy levelet bérmentesíteni frankowanie bérmentesítés, költségtérítés franchising [wym. franczajz-ing] [sposób współpracy między firmami, sprzyjający tworzeniu się sieci] (ang.) franchising; (fr.) franchise (francia eredetű angol szó, nem fordítható magyarra); egy szerződéses kapcsolaton alapuló együttműködési forma franchisingowy, -a, -e franchising-; franchisefranszyza [1. zastrzeżone przez zakład ubezpieczeń ograniczenie sumy odszkodowania ubezpieczeniowego; 2. zob. franchising; 3. (ang. franchising) - system sprzedaży towarów, usług lub technologii, który jest oparty na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami - franczyzodawcą i jego indywidualnymi franczyzobiorcami. Franchising zakłada też przepływ knowhow od franczyzodawcy do franczyzobiorcy przez cały czas obowiązywania umowy franczyzowej. Istotą jest udzielenie praw (i przyjęcie obowiązków) poprzez zawarcie umowy franczyzy.] kárminimum, önrészesedés; (ang.) franchising; (fr.) franchise frant [1. daw. człowiek miły, zabawny, ale przebiegły; 2. daw. wędrowny komediant] kópé, huncut; pernahajder; ficsúr, piperkőc frantowski, -a, -ie ravasz, fortélyos, furfangos; piperkőc; tréfás, mókás frantostwo kópéság, huncutság frapować [wzbudzać zainteresowanie] (fr.- ném.) frappírozni; (dawno) meglepni, bámulatba ejteni, meghökkenteni, elképeszteni, megejteni, megdöbbenteni; italt jégbe hűteni frapuje mnie ten problem ez a probléma elképeszt frapująco frappánsan, csattanóan, találóan frapujący, -a, -e [bardzo interesujący] (fr.-lat.) frappáns, csattanó, találó; (dawno) meglepő, feltűnő, megkapó, elképesztő, megdöbbentő, meghökkentő frapująca pamięć bámulatos emlékezőtehetség frapująca uroda elbűvölő szépség frapujący spryt bámulatos ügyesség frappe lub frastaglia [popularna w drugiej połowie wieku XIX i początkach wieku XV wycinanka z sukna w formie wydłużonych l ząbkowanych listków. We Włoszech była to na tyle popularna ozdoba iż powstał osobna specjalizacja. Człowiek, który za pomocą gorącej żelaznej sztancy specjalnie uformowanej wybijał frappe z tkaniny złożonej kilkuwarstwowo.] (ol.) frastagliare; (daw) kicsipkézés, kicakkozás frasobliwość aggály, bánat, szomorúság, aggodalom, gond frasobliwy, -a, -e [1. daw. zmartwiony; 2. Od słowa niemieckiego fressen gryźć, utworzyli Polacy wyrazy: frasować, frasobliwy, frasowny czyli stroskany, zmartwiony, bolesny.] aggodalmas, aggodalmaskodó, gondterhelt; (dawno) Chrystus frasobliwy: a szenvedő Krisztus frasować [daw. martwić kogoś] aggasztani frasować się [daw. martwić się] (dawno) búslakodni, keseregni, bánkódni frasunek [zmartwienie; kłopot, zgryzota] [Słowniczek języka śląskiego] baj, aggodalom, gond, bánat, bú, búbánat, szomorúság, bosszúság fraszka [1. krótki, żartobliwy wiersz; 2. sprawa błaha; 3. daw. drobny przedmiot służący do ozdoby lub zabawy; 3. z włoskiego

129 1671 frasache, bagatela, dzieciństwo i z franc. frasque, wybryk, figiel. Wyraz wprowadzony u nas w wieku XVI obok wielu innych włoskiego pochodzenia, kiedy dwór królewski za Bony i liczne podróże Polaków na uniwersytety włoskie, silnie na ogładę i język nasz oddziaływały.] (bagatela) apsóság, semmiség, csekélység; (drobne wiersze) vidám kis vers, versike, epigramma; (muz.) frázis fraszki tsz. epigramma fraszki Kochanowskiego Kochanowski tréfás versei fraszkowy, -a, -e epigrammafrater [daw. brat zakonny] (lat.) fráter; testvér, rendtestvér (szerzetesrenden fölszentelésig); (átv.) fickó, haszontalan fráter, férfi személy fraternitas (z łac. braterstwo) [preferowana przez Franciszka z Asyżu postawa powszechnego braterstwa; także wspólnota, którą tworzą bracia wyrażająca się w równości między nimi w prawach i obowiązkach.] fraternitas (lat. testvériség) [1. Assisi Szent Ferenc által preferált felebaráti magatartás, valamint a jogok és kötelességek egyenlőségét hirdető szerzetesi közösség. 2. Testvéri közösség; régente az esperességek lelkészi testületének neve.] fraternizacja [bratanie się z ludźmi] (lat. fr.) fraternizálás; barátkozás fraternizować [bratać się]; fraternizować się [bratać się, przyjaźnić się z kimś] (lat. fr.) fraternizálni; barátkozni, komázni, cimborálni, bizalmaskodni fraucymer [1. daw. kobiety należące do dworu królowej lub księżnej; 2. daw. pokoje dla dam dworskich; 3. z niemiec. Frauenzimmer, znaczy poczet kobiet bądź na dworze królowej, bądź u innych pań możnych w kraju, gdzie nie brakło krewniaczek i sierot szlacheckich, którym pani domu dawała u siebie wychowanie i wyposażone wydawała zamąż. W niektórych dworach polskich fraucymer taki składał się z panien kilkunastu a piękny obrazek tego dawnego obyczaju skreślił J. Ig. Kraszewski w powieści swojej p. n. Pamiętnik Mroczka. Na dworze królowej polskiej fraucymer powinien był się składać z samych szlachcianek polskich i zostawać pod dozorem ochmistrzyni, która zwykle była żoną jednego z senatorów lub dygnitarzy a posiadała wyższe wykształcenie i świadomość obyczaju dworskiego.] (dawno) asszonyság, nőszemély Fraus est fraudem celare [oszustwem jest ukrywać oszustwo] (lat.) Fraus est fraudem celare; csalás palástolja a csalást fraza (gr.: phrásis = mówienie, wysłowienie) [1. związek wyrazów stanowiący pewną całość znaczeniową i intonacyjną; 2. sekwencja dwóch lub więcej motywów muzycznych, stanowiących całość w obrębie utworu; 3. jest to składniowo intonacyjny segment wypowiedzi. Związek frazeologiczny zapisany jako zdanie lub równoważnik zdania. Frazami są na przykład powiedzonka, sentencje, maksymy: Jak Kuba Bogu tak Bóg Kubie, Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło.] (gör.) frázis, beszédfordulat; üres kifejezés; elcsépelt szólás v. kifejezés, üres szóvirág; nagyképű üres beszéd; (zene) szólam, mondat; zenei gondolat kifejtésében elhelyezkedő önálló, hosszabb-rövidebb tagok fraza czasownikowa; fraza werbalna igei szintagma v. csoport fraza imienna (rzeczownikowa, nominalna) főnévi szintagma v. csoport frazeolog frazőr, fráziscsináló frazeologia [1. zasób związków frazeologicznych właściwych danemu językowi; 2. dział językoznawstwa badający związki frazeologiczne danego języka; 3. lekcew. o ozdobnych wyrażeniach i zwrotach pozbawionych głębszej treści] (gör.) frazeológia, szólásgyűjtemény; a szólásokkal és kifejezésekkel foglatkozó tudományág; szólás- és kifejezéskészlet, valamely nyelv kifejezéskészlete; az állandósult szókapcsolatok összegyűjtése, közzététele és kutatása; vkire v. vmely közösségre jellemző szóhasználat, kifejezésmód frazeologiczny, -a, -e frazeológiai frazes [1. sformułowanie pozbawione głębszych lub nowych treści; 2. stereotypowe połączenie wyrazów; 3. daw. zdanie, wyrażenie, zwrot] frázis; (zwrot) szólás; szólam frazesowy, -a, -e frázisfrazesowicz [osoba posługująca się często frazesami] szájhős, szószátyár; szólamokat, frázisokat puffogtató ember frazesy banalne közönséges, lapos, elcsépelt frázisok frazować [1. uwypuklać strukturę frazową w wierszu; 2. zaznaczać frazę w kompozycji; 3. wyodrębniać frazę przez wyrazistą interpretację utworu muzycznego] (zene) frazírozni freblanka [daw. wychowawczyni w przedszkolu prowadzonym metodą freblowską] (dawno) óvónő

130 1672 freblowski, -a, -ie [zgodny z systemem pedagogicznym F. Fröbla, niemieckiego nauczyciela] (dawno) fröbeli, óvódaifreblówka [daw. przedszkole prowadzone według metody freblowskiej] (dawno) óvóda frechowny [1. reg. pozn. zarozumiały, bezczelny, arogancki; 2. bezczelny (ziemia lubliniecka)] [Słowniczek języka śląskiego] arcátlan, szemtelen, pimasz, nyegle, tiszteletlen, csúfondáros Fredek Frici; a Manfréd beceneve Fredum [grzywna] (középkori lat.) fredus v. fridus; fredum pénzbüntetés, melyet a régi german jog szerint a bünös a sértettnek, illetve örököseinek járó bündij; (kara pieniężna) pénzbírság, bírság, pénzbüntetés Fredzio, Fredek Frici Free Software Foundation (Fundacja Wolnego Oprogramowania) [1. założona w 1985 roku; promuje prawa użytkowników do używania, kopiowania, modyfikowania i redystrybucji programów komputerowych. FSF wspiera rozwój i wykorzystywanie wolnego oprogramowania, w szczególności systemu operacyjnego GNU.; 2. najważniejsza instytucja sponsorująca Projekt GNU, założona w 1985 roku przez Richarda Stallmana. Misją FSF jest tworzenie, ochrona i promocja wolności użytkowania, kopiowania, modyfikowania i rozprowadzania programów komputerowych oraz obronę praw użytkowników Wolnego Oprogramowania. FSF wspiera wolność wypowiedzi, publikacji i zrzeszania się w Internecie, prawo do używania oprogramowania do szyfrowania prywatnej korespondencji i połączeń sieciowych oraz prawo do tworzenia oprogramowania, nienaruszalne przez prywatne monopole. W roku 2003 ponad 67% funduszy pochodziło od prywatnych ofiarodawców. Firmy i fundacje przekazują jedynie niewielkie kwoty. Od 2001 roku istnieje także europejska filia FSF Free Software Foundation Europe (FSFE).] Free Software Foundation (rövidítése: FSF) ("szabad szoftver alapítvány") [egy nonprofit szervezet, amelyet a szabad szoftver mozgalom, és azon belül is elsősorban a GNU projekt támogatására hozott létre Richard Stallman október 4-én.] Free Space Optics [W telekomunikacji, Free Space Optics' (FSO, pol. Optyka Wolnej Przestrzeni) jest technologią bezprzewodowej komunikacji optycznej, która wykorzystuje emisję światła w wolnej przestrzeni do przesyłania danych pomiędzy dwoma punktami. Technologia ta jest użyteczna w przypadku kiedy fizyczne połączenia przy pomocy kabli światłowodowych są niepraktyczne ze względu na wysokie koszty lub wysokie opłaty licencyjne za pasmo radiowe.] FSO (Free Space Optics) [szabadtéri Lézer - a szabad téri optika rugalmas hálózati megoldást tesz lehetővé szélessávú megvalósítással; optikai adat átviteli, wireless rendszerek láthatatlan, az emberi szemet nem veszélyeztető fénysugarakat továbbítanak az adótól a vevőig.] free text search {rzecz.}; wyszukiwanie pełnotekstowe {n.} [komp.] [zł.] FTS (Free Text Search) Dokumentum állományban az írat tartalma szerinti keresés. fre (np. buskocs@fre .hu) fre (free ) - 'ingyenposta', ingyenes elektronikus posta [A Fre t a Soros Alapítvány C3 Kulturális és Kommunikációs Központja fejlesztette ki 1996-ban. A Fre létrehozása része volt a Soros Alapítvány, az internet hazai megismertetését és elterjedését elősegítő céljának. 1. egy népszerű ingyenes magyar rendszer (web- és POP3 alapú ) neve. A rendszerben általában szögletes zárójelek között és kisbetűvel szokták írni a szolgáltatás nevét: [fre ]. Felhasználóinak száma honlapjuk tanúsága szerint 2007 februárjában már hárommillió fölött volt. 2. ingyenes postafiók szolgáltatás az Interneten; az egyre több helyen térítésmentesen kérhető és használható címért (és a hozzá tartozó tárterületért) a felhasználó rendszerint a szolgáltató Web-lapján levő vagy a postafiókjába érkező reklámok megtekintésével, illetve személyes adatainak megadásával "fizet"; a legtöbb fre rendszer Web-en keresztül (is) használható, így levelező kliens sem kell hozzá (Webbased mail). 3. Ingyenes szolgáltatás, amely dial-up kapcsolattal vagy Webfelületrôl vehetô igénybe. További információ olvasható a címen, a "hogyan" gombra kattintva. 3. Ingyenes szolgáltatás, amely dial-up kapcsolattal vagy Web-felületrôl vehetô igénybe. További információ olvasható a címen, a "hogyan" gombra kattintva. 2. térítésmentes, névreszóló postafiók internet- alapú kommunikációra; Több változata ismert: o intézmények által (pl. tanintézetek által diákoknak) fenntartott ingyenes POP3-

131 1673 postafiók; ez műszakilag megegyezik az Internet-szolgáltatók- nál bérelhető, hagyományos POP3 postafiókkal; o Web-alapú postafiók (Web-based ), mely a Web bármely bekötési pontjából elérhető; szolgáltatója az egyéni postafiók tartalmát Web-oldalakra teszi, melyekhez csak a levelesláda tulajdonosának van 'kulcsa'; az ilyen szolgáltatás -neve ellenére- a valóságban három okból nem ingyenes: 1.) mert a szolgáltató a szolgáltatás fejében bejelentkezéskor a kliens személyi adatait kéri, melyek felhasználhatók és eladhatók; 2.) mert a szolgáltató jogot formál arra, hogy az egyéni levelesládát reklámokkal 'dekorálja'; a reklámbetétekért pedig pénzt kap; 3.) a szolgáltató további bevétele lehet, hogy a telefontársaságoktól is juttatásban részesül a megnövekedett forgalomért; az 'ingyen postafiók' a legtöbb esetben nem jelent ingyen tárhelyet is egyéni honlap fenntartására a Web-en (Web-hosting); a levelek írása, olvasása böngésző- programok segítségével, legtöbbször kapcsoltan (online) történik; külön (POP3) levelező-program nem szükséges, de vannak kivételek; 'webmail' rendszerek lehetőségei általában korlátozottabbak mint a POP3 rendszereké, de az ékezetes magyar leveleket és a levelekhez csatolt mellékleteket próblémamentesen kezelik; html-kódolású leveleket (html in ) nem mindíg; a kiés bemenő levelek maximális mérete szabott szokott lenni (pl M); nagy előny, hogy úgy mint bármely Web-oldal, a Webes postaláda is, távoli helyszínekről is elérhető, függetlenül egy helyi szolgáltatótól, csak Web-hozzáférés szükséges hozzá; a gyakran hangoztatott 'életreszóló postaláda' azt jelenti, hogy ha valaki munkahelyet vagy Web- hozzáférést változtat, ez nem érinti Web- postaládáját; minden esetben hasznos az 'ingyenposta' lehetőségeit és határait bejelentkezés előtt tisztázni, a várható telefonköltségekkel együtt (pl. a lassú Webhozzáférés miatt); Magyarországon ismertebb 'ingyenposta' t.k. ] Freenet [zdecentralizowana anonimowa sieć dystrybucji informacji, tworzona w taki sposób, aby zapewnić jak największe bezpieczeństwo i prywatność użytkowników. Wykorzystuje łącza i dyski jej użytkowników, analogicznie do sieci Torrent. Jej implementacja jest napisana w oparciu o zasadę Open Source (kod źródłowy jest dostępny dla wszystkich użytkowników). Projekt jest rozwijany od 2000 roku. Jej pierwotnym autorem jest Ian Clarke.] Free-Net, FREENET [1. az USA-ból a kilencvenes évek elején indult mozgalom azzal a céllal, hogy egy-egy lakóközösségnek ingyenes Internet hozzáférést és helyi érdeklődésre számot tartó információforrásokat nyújtsanak (pl. közkönyvtárakon keresztül); 2. egy kötetlen, szabályoktól mentes levelező hálózat a hazai BBS-eken] Freeware [licencja oprogramowania umożliwiająca darmowe rozprowadzanie aplikacji bez ujawnienia kodu źródłowego. Czasami licencja freeware zawiera dodatkowe ograniczenia (np. część freeware jest całkowicie darmowa, a część darmowa jedynie do użytku domowego). Sam termin został wymyślony przez Andrew Fluegelmana. Programy na licencji freeware mogą być nieodpłatnie wykorzystywane, jednak zabrania się czerpania korzyści finansowych z ich dystrybucji przez osoby trzecie. Licencja nie dotyczy dystrybucji produktów (dokumentów, grafiki, innych programów itd.) stworzonych przy użyciu programów na licencji freeware, więc nie ogranicza możliwości ani nie narzuca konieczności pobierania opłat za wytworzone produkty. Termin freeware bywa również używany jako synonim oprogramowania objętego tą licencją.] freeware - ingyen program, ingyen szoftver [1. olyan, a szerzői jog által védett szoftver, ami ingyen használható, tetszőlegesen hosszú ideig (szemben a shareware-rel, ami szintén ingyenes, de csak korlátos ideig használható). A freeware (ingyenes szoftver) nem összekeverendő a szabad szoftverrel (free software), ami bármilyen célra szabadon felhasználható, és szabadon módosítható: a freeware felhasználási módja gyakran korlátozott, például otthoni, nemkereskedelmi vagy tudományos használatra. Nem azonos a szabadon terjeszthető (angolul freely redistributable) szoftverrel sem (bár a freeware programok nagy része szabadon terjeszthető): a Microsoft Internet Explorer például ingyen letölthető, de nem terjeszthető. A freeware kifejezést Andrew Fluegelman alkotta meg, az általa írt PC- Talk kommunikációs program üzleti modelljére, bár ezt a modellt ma sharewarenek neveznénk. A shareware szó azért született meg, mert a freeware egy ideig Fluegelman bejegyzett védjegye volt. 2. freeware a szabadon terjeszthető közprogramok (public domain szoftverek) azon része, melyeknek szerzői a szoftverért

132 1674 magáért nem kérnek pénzbeli támogatást (pl. Linux); 3. Szabadon terjeszthető program, melynek szerzői jogdíjairól nem mond le a szerző, sok esetben csökkentett teljesítményű változat, reklám vagy szakmai hírnév kialakítása céljából terjesztik és minimális terjesztési díjat kell fizetni érte. 4. a nyilvános közprogramok (public domain szoftverek) azon része, melyeknek szerzői nem kérnek pénzbeli támogatást és a terjesztésükre vonatkozóan sem szabnak korlátozó feltételeket; 5. térítésmentes, szabadon használható számítógép program, közprogram; szerzői lehetnek kommerciális érdekeltségű cégek, amelyek reklámként terjesztik, de lehetnek a szakma önzetlen művelői is; ismert közprogramok pl. a Linux operációs rendszer, az Apache Web-szerver program vagy pl. a Navitagor és az Explorer böngésző programok] fregata [1. statek o ożaglowaniu rejowym i więcej niż dwóch masztach; 2. uzbrojony okręt wojenny; 3. okręt eskortowy przeznaczony w czasie II wojny światowej do ochrony konwojów; 4. duży ptak oceaniczny żyjący w strefie tropikalnej] (ol.-fr.) 1. fregatt; gyorsjáratú három árbócos hadihajó teljes vitorlázattal, egy v. több üvegfedélzettel, főnyi legénységgel; 2. fregattmadár Fregata wielka (Fregata magnificens) [duży ptak z rodziny fregatowatych (Fregatidae) zamieszkujący: Galapagos, Antyle i Cape Verde] pompás fregattmadár (Fregata magnificens) [a madarak osztályának gödényalakúak (Pelecaniformes) rendjébe, a fregattmadárfélék (Fregatidae) családjába tartozó faj] swój wygląd nawet kilkakrotnie podczas jednej sztuki] 1. mennyezetre erősíthető ruhaszárító szerkezet; átváltozó művész; mind a két oldalán hordható ruha (főleg kabát); villámgyorsan átöltöző artista [Leopoldo Fregoli ( ) 19. sz-i olasz zenész és artista nevéből)] frekwencja [1. obecność gdzieś określonej liczby osób; 2. częstotliwość występowania jakiegoś zjawiska] (lat.) frekvencia (mértékegysége: Hz) [Az a szám vagy gyakoriság, amivel egy bizonyos folyamat egy bizonyos időben ismétlődik. Technikai értelemben a frekvencia a rezgések vagy impulzusok másodpercenkénti számának mértéke. A frekvencia mértékegysége a Hertz. Egy Hertz másodpercenként egy rezgésnek illetve egy impulzusnak felel meg.]; periodikus folyamatok időegység alatti ismétlődése; (uczęszczanie) látogatottság; forgalom; gyakoriság, sokaság frekwencja wyniosła 47,6 procent 47,6 százalékos volt a részvétel v. részvételi arány frekwencyjny, -a, -e frekvenciás; frekvenciafrekwentować (lat.) frekventálni; látogatni, sűrűn felkeresni frekwentowany, -a, -e frekventált; közkedvelt, keresett (személy, hely); erősen látogatott, forgalmas (hely) frela [1. reg. śl. dziewczyna; 2. panna, zdrobniale z sympatią] [Słowniczek języka śląskiego] leányka, hajadon frelka [panienka] [Słowniczek języka śląskiego] kislány, kicsi leányka French Knickers (stringi, majtki) French Knickers [Nosztalgikus női fehérnemű. Derékig érő, bőre szabott, gyakran csipkedíszítésű bugyi, félhosszú szárral.] Leopoldo Fregoli fregoli [Leopoldo Fregoli ( ) był słynnym włoskim aktorem znanym z tego, że potrafił szybko i sprawnie zmieniać frencz [daw. kurtka o kroju wojskowym, z klapami i czterema naszytymi kieszeniami] gallér nélküli katonai zubbony

133 1675 frenetycznie frenetikusan; őrülten frenetyczny, -a, -e (fr.) frenetikus; tomboló (pl. tetszés), visszhangos, falrengető, lelkes, zajos, heves (pl. siker), őrült; dühöngő, őrjöngő freneza [gwałtowność, żywiołowość] frenezis; őrület frenolog frenológus frenologia [zob. fren-; log-; -log. Teorię zapoczątkował lekarz nm. Franz J. Gall ( ) popularna niegdyś, błędna teoria, wg której na podstawie ukształtowania czaszki sądzić można o cechach umysłowych i duchowych człowieka.] (gör.) frenológia; eljárás, mely az állatok és emberek szellemi képességeit koponyájuk alakulatával vetik össze és a koponya felületén levő domborodásokból v. mélyedésekből a szellemi tulajdonságokat akarja levezetni (Gall) frenologiczny, -a, -e frenológiai frequency (częstotliwość) [Fale elektromagnetyczne stale oscylują w raczej symetryczny sposób między ekstremum pozytywnym i negatywnym. Szybkość, z jaką oscylacje zachodzą, nazywana jest częstotliwością. Częstotliwość mierzona jest w hercach (Hz).] (lat.) frekvencia (mértékegysége: Hz) frequency division multiplexing {rzecz.} (też: FDM); multipleksowanie przez podział częstotliwości {n.} [komp.] [zł.] FDM Frequency-Division Multiplexing (frekvenciaosztásos nyalábolás) fresk [1. malowidło ścienne wykonane na mokrym tynku; też: technika wykonywania takich malowideł; 2. film, powieść lub inne dzieło przedstawiające w sposób wieloaspektowy ważne wydarzenia z udziałem wielu osób; 3 (text) lekka, ziarnista, porowata i sprężysta wełniana tkanina, która jest czasami szorstka w dotyku i ma charakterystyczny płócienny splot. Tkana z przędzy czesankowej i cienkiej przędzy zgrzebnej, która jest powtórnie przerabiana i skręcana dwu lub trzy krotnie; często mulina. Wykorzystywana na męskie garnitury. Nazwa pochodzi od Włoskiego słowa "fresco" (malowanie ścian) ze względu na powierzchnię tkaniny.] (ol.) freskó [az olasz al fresco = frissen kifejezésből], falfestmény; frissen vakolt falfelületre festett kép; freskótechnika; (textil) freskó szövet; csak egyik oldalán színezett és mintázott, gyenge minőségű textilanyag [Könnyű vagy közepesen nehéz, érdes felületű, kissé durva fogású, lukacsos, rugalmas, vászonkötésű gyapjúszövet. Finom fésült gyapjúfonalakból előállított két- vagy háromágú cérnából, vagy finom kártolt fonalakból álló muliné cérnából készítik. Férfiöltönyök alapanyaga. Az elnevezés a falfestményként ismert freskóból (olaszul "fresco", ejtsd: freszko, eredeti jelentése: száraz) származik, mert ennek a szövetnek is hasonlóan érdes, száraz a felülete.] freski starożytne ókori freskók fresko [o splocie płóciennym, ziarnistej powierzchni i twardym chwycie. Wykonana z przędzy mocno skręconej muline. Stosowana na kostiumy i ubrania męskie.] freskó szövet; csak egyik oldalán színezett és mintázott, gyenge minőségű textilanyag freskować freskót festeni freskować szufit mennyezetre freskót festeni; mennyezetfreskót festeni freskowy, -a, -e freskószerű Fretka (Mustela putorius furo) [niewielki drapieżnik z rodziny łasicowatych (Mustelidae), udomowiona forma tchórza zwyczajnego lub tchórza stepowego. Od lat 80. XX-wieku rośnie popularność fretki jako zwierzęcia domowego. Znalazło to wyraz we włączeniu fretek (obok psów i kotów) do grupy zwierząt podróżujących z paszportami dla zwierząt domowych w krajach UE. Jednak nie wszystkie kraje podchodzą z taką wyrozumiałością do domowych pupili. W Portugalii, na przykład, obowiązuje zakaz hodowania (bez odpowiedniej zgody) i przewożenia fretek ze względu na ryzyko hybrydyzacji pomiędzy fretkami domowymi i dzikimi.] vadászgörény v. házi görény (Mustela putorius furo) [emlős, a vad európai közönséges görény, illetve a mezei, vagy molnárgörény rokona. Körülbelül 2500 éve háziasították, többnyire patkányra, egérre, üregi nyúlra vadásznak vele, de ma már egyre többen csak mint hobbiállatot tartják.] freudowski, -a, -e [czytaj: frojdowski] [przymiotnik dzierżawczy - należący do Freuda lub z nim związany] freudista-; a freudizmuson alapuló freudowskie przejęzyczenie freudi elszólás [Freudian slip] [A pszichoanalitikus elmélet szerint a szóban vagy írásban elkövetett szótévesztés vagy szócsere, amely ellentétes a beszélő tudatos szándékaival, és feltehetőleg a tudattalanba elfojtott vágyakat vagy gondolatokat tükrözi.] freudysta [czytaj: frojdysta] [zwolennik freudyzmu, psychoanalitycznej teorii Freuda], freudystka freudista (ffi/nő)

134 1676 freudyzm [wym. frojdyzm] [teoria psychologiczna zakładająca, że popęd seksualny jest motorem postępowania człowieka] freudizmus [1. pszichológiai irányzat, Sigmund Freud lélektani elemzéseire épül - központi gondolata, hogy az ember az erkölcsi tudatával ellenkező vágyait elfojtja, tudat alá süllyeszti, de ezek az ösztönök révén tovább hatnak lelki életére - az ön és fajfenntartás ösztönei érzéki örömtörekvésekben jelentkeznek, a valóságban ki nem élhető vágyak a képzeletvilágban keresnek kárpótlást. 2. S. Freud osztrák ideggyógyász lélektani elmélete] pszioanalitikis (lélekelemző) eljárás, amely a tudat alatt lappangó benyomások figyelembevételével, a beteg és egészséges lélek fejlődését kutatja] frez [narzędzie skrawające o wielu ostrzach, pracujące ruchem obrotowym], frezer frézer; (műszaki) maró, marókés; talajmaró, rotációs talajművelő gép, forgódobos eke; középmarógép frezarka [maszyna do frezowania przedmiotów metalowych, drewnianych i z tworzyw sztucznych] marógép (gryzarka), vágógép (frez) frezarka glebowa [zob. glebogryzarka] motoros kapa frezarka kopiarka [zob. kopiarka w zn. 2.] (műsz.) szerszámgép, megmunkáló, fémforgácsoló gép típus frezarka podłużna hosszmarógép frezarski, -a, -ie frézer; maró-, frezarz marós frezer [wykwalifikowany robotnik obsługujący frezarkę] marós frezerstwo [zawód przy obrabiarce] marós szakma v. foglalkozás Frezja (Freesia.L) [roślina wieloletnia bulwiasta, należąca do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae). Większości gatunków frezji pochodzi z południowej Afryki (z Przylądka Dobrej Nadziej). Roślina ta posiada powyginaną łodygę dochodzącą do 55 cm wysokości, w części szczytowej widlasto rozgałęzioną. Kwiaty dzwonkowate zebrane są w jednostronne grona silnie pachnące, występują w szerokiej gamie kolorów. Nazwa Freesia wywodzi się od nazwiska niemieckiego lekarz Frederica Freese bliskiego kolegi ze studiów odkrywcy tej że rośliny Chr.Fr.Echlon.] Frézia v. csipkevirág [a forró égövről származó, a nőszirommal rokon, tarka fürtös virágú, finom illatú növény (H. Th. Frees [e: fréz] német orvos nevéről)] frezować [obrabiać przedmioty metalowe, drewniane i z tworzyw sztucznych na frezarce] frézelni, maratni; marógéppel megmunkálni, marógépen dolgozni frezować coś maratni vmit frezowanie frézelés frezowy, -a, -e frézer-, marókés-, talajmarófrędzla, frędzel [1. ozdobne zakończenie brzegów serwet, firanek, szali itp. w postaci luźno zwisających nitek lub sznureczków; 2. Płaska taśma o jednej krawędzi równomiernej, i drugiej - z frędzlami. Używana jako dekoracja.] rojt [1. Szövött anyagnak a keresztirányú fonalakkal le nem kötött, hosszirányú fonalakból álló vagy ezekből csomózott szegélydísze. 2. Fonatolt vagy horgológépen (lásd: gallontermékek) készített díszítőelem, amelyben a fonalak egyik vége egy szalagszerű kelmébe van befogva, a másik végük szabad.], sallang; paszomány frędzle [1. nitki lub sznureczki zwisające luźno, łączone po kilka stanowiące wykończenie chust, obrusów, serwetek czy zasłon. Użycie frędzli podkreślało zamożność i wystawność stroju np. w Polsce tworzyły zakończenie pasów. Stosowane również jako wykończenie tapicerki szczególnie w epoce baroku i później w drugiej połowie XIX wieku. 2. obramowanie tkaniny nitkami opadającymi w dół. W Polsce tworzyły zakończenie pasów. Poza tym modne były wtedy, gdy podkreślić chciano bogactwo i wystawność stroju, dlatego też frędzle jako wykończenie tapicerki stosowano w baroku, a potem w drugiej połowie XIX wieku.] rojtok frędzelka, frędzelek rojtocska, kis rojt, kis paszomány frigidarium (zimna kąpiel) [sala w starożytnych łaźniach rzymskich do zimnych kąpieli] (lat.) frigidarium; (hist.) hidegvizes medence az ókori római fürdőkben; hűtőház; hűtőszekrény; a kertészetben: hidegház frigorimetr frigoriméter; meteorológiai műszer, a lehűlés nagyságánek mérésére; a lehülés mértékének mérésére használatos eszköz Fringilla [rodzaj ptaków z rodziny łuszczaków (Fringillidae), wydzielany w podrodzinę

135 1677 zięb (Fringillinae). Gatunkiem typowym dla tego rodzaju jest Fringilla coelebs.] Fringilla [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe a pintyfélék (Fringillidae) családjába és a Fringillinae alcsalád egyetlen neme] A nembe az alábbi 3 faj tartozik: erdei pinty (Fringilla coelebs) kék pinty (Fringilla teydea) fenyőpinty (Fringilla montifringilla) frisbee [wym. frizbi:] [1. amer.ang., nazwa handl.; małe krążki a. talerzyki z plastiku, które, wyrzucone lekko w powietrze, szybują w nim na dość dużą odległość. 2. tym terminem zwyczajowo określa się latające dyski (talerze) używane w sporcie i rekreacji, choć sama nazwa frisbee jest zastrzeżonym znakiem towarowym firmy Wham-O. Typowe frisbee ma kształt talerza średnicy ok cm i jest wykonane z plastiku, choć w zależności od zastosowań frisbee mogą się znacznie różnić rozmiarem, ciężarem, twardością materiału i innymi parametrami, które z kolei wpływają na zachowanie się frisbee w locie.] (ang.) frisbee; frizbi (játék) fronda [1. opozycja w łonie jakiejś partii; 2. stronnictwo opozycji występujące przeciw władzy lub osobie panującej; 3. ruch polityczny we Francji w połowie XVII w., skierowany przeciwko królowi] (történelmi) fronde (franc., ejtsd: frod) [E nevet viseli a főúri nemes és főpapi körökből 1642 után alakult francia ellenzék, melynek tagjai ig háborút indítottak a kormány ellen.] front (z łac. frons czoło) [1. rejon bezpośrednich działań wojennych; 2. związek operacyjny kilku armii pod jednym dowództwem; 3. teren jakiejś działalności; 4. działania ludzi walczących o wspólne cele; też: grupa ludzi prowadzących takie działania; 5. przednia ściana budynku; 6. przednia część budynku znajdująca się od strony ulicy; 7. przedni szereg ustawionej w szyku grupy ludzi lub pojazdów; 8. wąska strefa przejściowa między dwiema masami powietrza o różnych właściwościach; 9. szyk samolotów podczas lotu grupowego] (lat.) frons, front; arcél, homlok; (wojsko) tűzvonal, arcvonal, harctér, front, hadszíntér; (przód) oromzat, (budynku) előrész, elülső rész, homlokzat; (politika) (párt) tömörülés, front, szövetség, arcvonal; (műszaki) széles sávban folytatott bányafejtés; (meteorológia) két különböző tulajdonságú légtömeg határfelülete front domu a ház homlokzata v. frontja front-end [W ogólnym rozumieniu terminy front-end i back-end odnoszą się do początkowego oraz końcowego stadium pewnego procesu. Z reguły przedstawia to sytuacja gdzie front-end jest odpowiedzialny za pobieranie danych od użytkownika oraz przekazanie ich do back-endu. Następnie back-end na podstawie tych danych wykonuje określone zadanie. Opcjonalnie front-end może pokazać użytkownikowi wyniki otrzymane od back-endu. Często stosowanym tłumaczeniem jest 'fasada' i 'wnętrze'.] Front end; bemeneti fokozat a rádiókon (angol) [1. Újabban a lejátszóberendezés első szakaszát is így nevezik, tehát például a lemezjátszót a hangkarral és a hangszedővel (esetleg az előerősítővel) stb. 2. (informatika) "felhasználóbarát" előtét-program, mely egy általában bonyolultabb (pl. csak parancsmódban használható) másik szoftver kezelését egyszerűsíti le; az Interneten gyakori kliens/szerver elven működő szolgáltatások kliens része is ilyen "frontend" megoldás] Front Jedności Narodu [organizacja społecznopolityczna utworzona w 1952 r. (do 1956 roku działał pod nazwą Frontu Narodowego). - FJN obejmował związki zawodowe, partie polityczne (PZPR, ZSL i SD) oraz inne organizacje społeczne i społeczno-polityczne. Realizował cele polityczne PZPR i był jej podporządkowany. Przewodniczącym zostawał zazwyczaj przewodniczący lub zastępca przewodniczącego Rady Państwa. Front Jedności Narodowej był aktywnie zaangażowany w wybory do Sejmu i rad narodowych poprzez monopol na zgłaszanie kandydatów. Sprawował patronat nad ogólnopolskimi oraz lokalnymi akcjami społecznymi. - Jego siedziba mieściła się w Pałycku Sobańskich w warszawie, Aleje Ujazdowskie W roku 1983 został rozwiązany; jego następcą był Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego (PRON). ] Nemzeti Egységfront Przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego i Frontu Jedności Narodu Bolesław Bierut Aleksander Zawadzki Edward Ochab Marian Spychalski Janusz Groszkowski Henryk Jabłoński front jednościowy egységfront

136 1678 front jednościowy proletariatu (dawno) proletár egységfront front kulturalny kultúrfront front narodowy nemzeti front front office (usługi żądające) (ang.) front office; közvetlen szolgáltatás; (közg.) a társaság értékesítési és marketing osztályai, ügyfélszolgálat, (hotel) a recepció részleg; szállodai üzemeltetési részleg; (információs technológiában) egy integrált CRM szoftver; pénzügyi szolgáltató vállalatok esetében befektetés-kezelési, vállalati pénzügyi és az értékesítési részlegek v. osztályok; (versenysportban) egy csapatirányítása, sportszövetség v. valami más sport szervezet. (szolgáltatástervezésben) az ügyfelek között és a szolgáltató közötti hely és idő a kölcsönhatását jelzi. Front Ojczyźniany (bułg. Отечествен фронт) [koalicja lewicowych partii politycznych utworzona w Bułgarii podczas II wojny światowej. Podstawowym celem Frontu było wycofanie Bułgarii z tzw. paktu trzech i przystąpienie do wojny po stronie koalicji antyhilterowskiej oraz likwidacja monarchii w kraju. Dominującą rolę w koalicji, która po zakończeniu wojny sprawowała władzę totalitarną w Bułgarskiej Republice Ludowej, odgrywali komuniści z Bułgarskiej Partii Komunistycznej (do 1948 pod nazwą Bułgarska Partia Robotnicza).] Bolgár Honi Front; (ang.) The Fatherland Front (FF), Отечественият фронт (ОФ, произнасяно [офе]) [bulgár politikai kalíció a II. világháború idején] Front Side Bus (FSB) a. Frontside bus [1. jest występującą w wielu architekturach komputerów PC magistralą łączącą procesor z kontrolerem pamięci (najczęściej zlokalizowanym w mostku północnym). Składa się ona z linii adresowych, linii danych oraz linii sterowania. Parametry FSB (liczba linii poszczególnych typów, częstotliwość) zależne są od zastosowanego procesora. Jego następcami są DMI oraz QPI dla platform Nehalem. 2. frontowa magistrala danych. Łączy procesor z pamięcią główną komputera. Magistrala taka pracuje wolniej niż magistrala danych obsługująca zaplecze (patrz Backside bus)] FSB (Front Side Bus); a CPU-t az operatív tárral összekötő 64 bites adatvezeték [1. Az FSB sebességéből állítja elő szorzással a processzor a névleges órajelet. Ennek a sebességével fut az alaplapi chipkészlet és a RAM is. 2. a személyi számítógépek, egyik jellemző hardveres alkotó eleme: digitális információk mozgatására szolgáló adatsín. Jelentése az angol elnevezés szabad fordítása szerint: főoldali busz. Az FSB végzi a CPU teljes adatforgalmának továbbítását, a cache irányú belső adatmozgások kivételével. Az FSB fizikailag a központi egység, és a north bridge-nek (északi híd) is nevezett memóriavezérlő hub között helyezkedik el, innen van közvetlen kapcsolata az operatív tárral, a megjelenítést kiszolgáló grafikus csatlakozással, és a többi perifériát kezelő south bridge-nek (déli híd) nevezett I/O vezérlővel. A processzoron kívüli legnagyobb sebességű adatmozgások az FSB-n zajlanak le. Hogy az adatsín működése teljes szinkronban legyen a rendszerrel, a központi egység órajelfrekvenciáját az FSB órajelének többszörözésével állítják elő.] Front Wyzwolenia Palestyny [to jest kolejną organizacją, która powstała z LFWP.] Palesztin Felszabadítási Front (PFSZ) frontalnie frontálisan frontalny, -a, -e [1. znajdujący się z przodu czegoś lub ustawiony przodem do kogoś; 2. skierowany na przód czegoś lub kogoś] (lat.) frontális; homlokzati (kiképzés); (wojsko) az arcvonal egész hosszát érintő, szemben való (támadás); frontban történő (fejtés) frontalne natarcie frontális támadás frontem do czego arcvonal (vmi felé) fronton [1. przednia ściana budynku; 2. trójkątne zwieńczenie fasady lub ryzalitu budynku] oromzat, oromfal [1. a nyeregtetős ház függőleges végfala, azaz a ház rövidebb végfala bütüje, amely tűzfalszerűen az ereszvonal fölé falazott; 2. A magastetővel lefedett épület (épületrész) homlokzati falának az a része, amely a tetőszerkezet végeit lezárja.]; homlokzat; előlnézet fronton domu a ház oromfala frontonowy, -a, -e [związany z frontonem] oromzat-, oromfal-; oromzati frontonik kisebb oromfal frontowiec [żołnierz walczący na froncie] frontharcos, frontkatona frontowy, -a, -e [związany z frontem] frontális; (wojsko) front-, arcvonal-, harctéri; (o wejściu) homlokzati, főfroter [czyściciel posadzek] dörzsölő, kefélő, padlófényező froterka [przyrząd elektryczny do froterowania podłóg] fényezett padló; (maszyna) padlókefélő gép; padlófényező (foglalkozás)

137 1679 froterować [polerować zapastowaną podłogę] felkefélni, fényesíteni; vikszelni; padlót kefélni v. fényesíteni froterować podłogę padlót fényezni froterować posadki parkettát fényesíteni; (tréf.) esztelenül táncolni froterowanie vikszelés, padlófényezés v. padlókefélés froterowanie podłogi padlófényezés frottè, frotté [wym. frote, frote] [I. 1. bawełniana lub bawełnopodobna tkanina o pętelkowej fakturze; 2. miękka I przyjemna w dotyku tkanina lub dzianina bawełniana. Na jej powierzchni, z jednej lub z obu stron tworzą się gęsto ułożone pętelki. Powstają one dzięki zastosowaniu w produkcji dwóch nici osnowy. Jedna jest napięta, a druga luźna tworzy pętelki. Materiał stosowany do wyrobu szlafroków i płaszczów kąpielowych, a czasem ręczników. II. wykonany z tkaniny mającej pętelkową fakturę] (ném.) frottír [1. bolyhos pamutkelme fürdőlepedő v. törülköüző készítésére, 2. Laza szövésű, szinén és fonákján egyaránt sűrű hurkokkal tagolt felületű, jó nedvszívó képességű kelme. A lakberendezésben főként törölközőként jelenik meg.] frotowy, -a, -e (ném.) frottírfru [wykrzyknik nazywający czynność wykonywaną energicznie] fú! frufru (włosy) (fr.) frufru, huncutka; homlokba fésült hajfürt; homlokrészi hajcsigák fruitio Dei (rozkoszowanie się Bogiem) (lat.) FRUITIO DEI; Isten élvezése [A skolasztikus és óprotestáns teológia szerint az üdvözültekenk ebben van részük.] fruktoza [monosacharyd występujący w owocach i miodzie] fruktóz, a legédesebb cukorféleség a gyümölcscukor v. fruktóz (gyümölcsökben és a mézben található) (monoszacharid) Fructus honos oneris, fructus honoris onus - [Owocem ciężaru zaszczyt, owocem zaszczytu ciężar.] (lat.) Fructus honos oneris, fructus honoris onus; a dicsőség terhének gyümölcse, a teher dicsőségének gyümölcse. frunąć fruwać [1. przenieść się z miejsca na miejsce, unosząc się w powietrzu dzięki skrzydłom; 2. poruszyć się od pędu powietrza, unieść się w powietrze; 3. pot. szybko przemieścić się z miejsca na miejsce; 4. pot. zostać energicznie rzuconym] röppenni, elrepülni, elszállni; röpködni, szárnyalni frunąć [o ptaku, motylu itp.: przemieszczać się w powietrzu] röppenni, szálldogálni frunąć na wolność szabadlábra kerülni frup, fróp [korek butelki] [Słowniczek języka śląskiego] (do butelki) dugó, parafadugó frustracja [stan przykrego napięcia emocjonalnego wywołany niemożnością zaspokojenia jakiejś potrzeby lub osiągnięcia jakiegoś celu] frusztráció [1. az indo-európai Frustration szó magyarosított változata, melynek frustrate szótöve arra utal, hogy valami valamit értéktelenné, legyőzötté, érvénytelenné vagy csalódottá tett. A Frustration szó első jelentése a Webster szótár szerint csalódás, második jelentése pedig egy cél elérésének megakadályozása. A mindennapi használatban a frustration szó értelme meg van fordítva és arra az emberi érzelemre utal, amit akkor érzünk, amikor a célunk elérésére fordított szellemi-lelki energiáink kimerülve, a cél elérése számunkra lehetetlenné válik azaz megveretve, csalódásunkban feladjuk küzdelmünket. 2. a) Mint esemény olyan akadályozó körülmény, amely meghiúsítja vagy zavarja a célvezérelt cselekvést. b) Mint állapot akadályozottság, csalódottság vagy vereség miatti bosszankodás, zavartság vagy harag] frustracyjnie frusztráltan frustracyjny, -a, -e frusztrált frustrat [człowiek będący w stanie frustracji lub łatwo popadający w ten stan] frusztrált ember frustratka frusztrált nő fustrować się frusztrálódni fruwać szállni, repülni, röpdösni, szállongani fruwać na wolności szabadon futkosni fryc [1. daw. osoba początkująca w jakimś zawodzie; 2. ktoś początkujący w danym zawodzie, niedoświadczony, żółtodziób; 3. nowicjusz, od tego pochodzą frycowiny, frycówka, frycowe, fryka. Niemieckie Fritz jest zdrobnieniem imienia Friedrich, Fryderyk, ale u Niemców niema znaczenia nowicjusza; w innych słowiańskich językach również wyrazu fryc nie spotykamy. Karłowicz przypuszcza, że liczne u nas osadnictwo niemieckie i handel z Gdańskiem zapoznały nas z nader pospolitem u Niemców imieniem Fritz, które przeniesiono na nowicjusza