Kierunki rozwoju handlu elektronicznego

Transkrypt

1 ˇ ˇ Kierunki rozwoju handlu elektronicznego WITOLD CHMIELARZ Od poczàtku roku 2000 kondycja firm internetowych znacznie si pogorszy a. Przez pierwsze pó roku ponad pi çdziesiàt dotcoms og osi o bankructwo. Najwi ksza ksi garnia internetowa Amazon.com osiàgn a w 1999 r. straty rz du 720 mln dolarów, przy obrocie 1,6 mld dolarów. Najbardziej spektakularne straty ponios a firma Priceline handlujàca biletami i miejscami hotelowymi w systemie aukcyjnym ponad 1000 mln dolarów. Zamykane by y lub wykupywane takie firmy, jak WebHouse, Boo.com; a niektóre zmienia y profil dzia alnoêci i ratowa y si sprzeda à oprogramowania dla handlu elektronicznego np. AvitionX. Analitycy jako panaceum na te k opoty podajà koniecznoêç obni enia kosztów. W ostatnim roku amerykaƒskie dotcomy zwolni y 4 tysiàce pracowników (Challenger, Gray & Christmas). Cytowany ju Amazon.com zwolni w najbli szym czasie 1,3 tysiàca pracowników, zamykajàc kilka swoich centrów dystrybucyjnych i centrum obs ugi klienta w Seattle, jego konkurent z bran y Barnesandnoble.com 350, koncern medialny AOL 725, News Corp 200, mówi si równie o zmniejszeniu personelu od 10% w firmie Drugstore.com do 25% w MTVi.com. Zgodnie z prawami rynku przetrwajà zapewne najsilniejsi, pozostali muszà si po àczyç z liderami rynku lub zdobyç partnerów strategicznych w postaci np. du ych firm tradycyjnych (casus CdNow przej ty przez Bertelsmanna). Niektóre dotcomy post pujà te na odwrót, inwestujàc w media tradycyjne. Portal Yahoo! zawar porozumienie o wspó pracy z New York Timesem, dzi ki czemu b dzie oferowa na Prof. dr hab. Witold Chmielarz jest pracownikiem Wydzia u Zarzàdzania Uniwersytetu Warszawskiego. bie àco informacje z elektronicznego wydania dziennika. Natomiast Bertelsmann zawar porozumienie z witrynà Napstera (dystrybucja nagraƒ muzycznych), którà ma dofinansowaç w wysokoêci 50 mln dolarów. Maleje równie liczba dost pnych darmowych serwisów internetowych. Kolejne serwisy wprowadzajà op aty za wszystkie lub cz Êç swoich us ug (np. portal Yahoo! wprowadzi op aty od przedmiotów wystawianych na aukcjach). Powszechnie uwa a si, e zwi ksza to wiarygodnoêç transakcji i jakoêç ofert. Kolejne firmy planujà obj cie op atami cz Êci swoich us ug, np. Amazon.com zamierza pobieraç op aty od tych wydawnictw, których tytu y b dà polecane w ach wysy anych do sta ych klientów. Nie jest jednak pewne, jak na takie plany zareagujà potencjalni i dotychczasowi klienci. Cz sto niestety zapomina si, e wirtualne firmy tak naprawd dzia ajà w rzeczywistej, a nie tylko wirtualnej przestrzeni gospodarczej. O ich dalszym rozwoju decyduje infrastruktura telekomunikacyjna, obowiàzujàce prawodawstwo, przestrzeƒ spo eczno-kulturowa i otoczenie gospodarcze. W rozwoju handlu elektronicznego powinny zostaç uwzgl dnione wszystkie powy sze czynniki, a w adnym wypadku handel elektroniczny nie mo e ich ignorowaç. Z przytoczonych faktów wynikaç by mog o, e obecna postaç i forma handlu elektronicznego musi si zmieniç. Przeszed on ju wyraênie przez faz rewolucji, a po ka dej rewolucji, aby utrwaliç jej wyniki lub stworzyç nowà, wy szà jakoêç, potrzebna jest ewolucja praca od podstaw. Zasadniczym celem niniejszego artyku u jest pokazanie, jak na tle tych Êwiatowych tendencji kszta tuje si stan i dynamika rozwoju handlu elektronicznego w Polsce. 18

2 Miejsce Polski w handlu elektronicznym na Êwiecie Krajem niewàtpliwie przodujàcym w Êwiatowym rynku elektronicznym sà Stany Zjednoczone. Obecnie szacuje si (eglobal Report, emarketer), e posiadajà one oko o 115 mln u ytkowników Internetu, z tej liczby ponad 43% w wieku powy ej 14 lat ycia korzysta z Internetu ponad godzin tygodniowo, na 100 osób przypada 38 komputerów i 42 hosty na 1000 osób. W dwóch ostatnich kategoriach USA przewy szajà Szwecj najbardziej rozwini ty pod tym wzgl dem kraj europejski niemal dwukrotnie, a w ostatniej kategorii Niemcy blisko czterokrotnie. W roku 2000 ró nica pomi dzy liczbà aktywnych u ytkowników w Stanach Zjednoczonych (72,8 mln) i w Europie (54,2 mln) wynosi a ponad 15 mln osób. Dobrze wyposa ony rynek elektronicznego handlu w USA charakteryzuje si jednak niskà dynamikà rz du 2% rocznie. Do g ównych przyczyn dominacji USA w tej dziedzinie nale y zaliczyç: najlepiej na Êwiecie rozbudowanà stacjonarnà infrastruktur telekomunikacyjnà, opartà na d ugoletniej tradycji u ywania sieci telefonicznej w yciu gospodarczym i prywatnym, zwiàzany z powy szym masowy i bezproblemowy dost p do Internetu, relatywnie (w stosunku do dochodów) niskie koszty pod àczenia do sieci i korzystania z niej, powszechna umiej tnoêç pos ugiwania si Internetem oraz obni anie granicy wiekowej pos ugiwanie si nim, masowoêç poda y zakupów on-line i rosnàca dla nich akceptacja spo eczna, dominacja ekonomiczna USA w Êwiecie, dominacja j zyka angielskiego w operacjach elektronicznych. W Europie Zachodniej przy znacznie mniejszej wartoêci bezwzgl dnej liczby komputerów, aktywnych u ytkowników itd., wyst puje zdecydowanie wi ksza, prawie 10-krotna dynamika wzrostu; np. wêród aktywnych u ytkowników Internetu wzrost wyniós w 2000 roku 21%. Analiza rozwoju rynku europejskiego wskazuje na coraz wyraêniejszy podzia na cztery grupy krajów: kraje ustabilizowane g ównie kraje skandynawskie gdzie wyst puje niska dynamika wzrostu, na osiàgni tym wysokim, dorównujàcym amerykaƒskiemu w liczbach wzgl dnych poziomie, gdzie rynek handlu elektronicznego zajmuje wysokà pozycj w obrotach krajowych, kraje dà àce do dominacji Niemcy, Wielka Brytania, Holandia, Szwajcaria gdzie dynamika wzrostu jest nadal wysoka i jednoczeênie wysoki bezwzgl dny poziom technologii informacyjnej i telekomunikacyjnej, szybki rozwój infrastruktury jest zwiàzany z walkà o dominujàcà pozycj w jednoczàcej si Europie, kraje rozwijajàce si gdzie wyst puje wysoka stopa wzrostu skojarzona z niskim poziomem bezwzgl dnym us ug informacyjno-telekomunikacyjnych (Hiszpania, W ochy, Portugalia, Grecja) lub o potencjalnie niskim poziomie rynku (Belgia, Irlandia), kraje o specyficznym rynku jedynym takim krajem jest Francja ze swoim systemem e-commerce Minitel. Liczba jego u ytkowników szacowana jest obecnie nadal na oko o 30 mln osób. Mniejszy ni w USA rozwój internetowego handlu elektronicznego spowodowany jest g ównie: wi kszymi i bardziej ró norodnymi ograniczeniami prawnymi i podatkowymi, wy szymi na ogó kosztami pod àczenia (np. w Wielkiej Brytanii sà one w skali miesiàca pi ciokrotnie wy sze ni w USA, w Szwecji oko o trzykrotnie) oraz korzystania z sieci (Êrednio trzykrotnie, zdarzajà si jednak przypadki niemal 10-krotnego przebicia ), mniejszà podatnoêcià na nowoêci technologiczne (mierzonà sk onnoêcià do wymiany wcià dzia ajàcego sprz tu i oprogramowania na nowy oraz szybkoêcià tej wymiany), barierà j zyka, w którym odbywa si wi kszoêç transakcji (28% ludnoêci w Europie Zachodniej zna j zyk angielski), Europa jest zasadniczo wieloj zyczna pojawia si coraz wi cej witryn w j zyku niemieckim i francuskim. Do czynników przyczyniajàcych si do rozwoju handlu elektronicznego w Europie mo na zaê zaliczyç m.in.: zmniejszajàce si coraz bardziej koszty pod- àczenia do Internetu, zwi kszajàcà si liczb osób majàcych do niego dost p, konkurencj mi dzy dostawcami us ug Internetowych, wieloj zyczne portale internetowe, ÊwiadomoÊç istnienia i prawid owego funkcjonowania rynku elektronicznego, podà ajàcà za tym akceptacj dla zakupów przez Internet, wysoki poziom i szybkà dynamik rynku telefonów komórkowych, w sytuacji zbli enia tego medium do Internetu. Wed ug Raportu EITO z koƒca 2000 r. dla europejskiego rynku elektronicznego rok 1999 by bardzo dobry rynek wzrós o 12%, przy Êredniej Êwiatowej 7%, czyli znacznie wi cej ni w poprzednich latach i wi cej ni przewidywano w 1998 roku. Osiàgnà ju wartoêç 470 mld euro (5,8% europejskiego PKB), z czego na samà technologi informacyjnà przypad o 220 mld (niespe na 47%). Nieznacznie zwi kszy si z 30,2% do 31% udzia Europy w Êwiatowym rynku ICT, nadal zdominowanym przez USA. Jednak wg prognoz EITO, rok 1999 by ostatnim rokiem wzrostu w Europie rok ubieg y i bie àcy przyniosà spowolnienie wzrostu, zw aszcza w obszarze telekomunikacji, na skutek spadku cen us ug w wyniku liberalizacji rynku. Prognozy te nie dotyczà regionu Europy Ârodkowo- -Wschodniej, w której rynek technologii informacyjnych ma wzrosnàç o 11%, a rynek telekomunikacyjny o ponad 15%. Ca y nasz rynek zosta oceniony na 23 mld euro (czyli 4,9% rynku europejskiego). Nadal g ównie rozwijana jest infrastruktura sprz towa w strukturze sprzeda y sprz t stanowi 63% ca oêci obrotów. Polski rynek informacyjno-telekomunikacyjny oceniono na 6978 mln euro, tj. jednà trzecià rynku regionalnego i prawie 1,5% rynku Êwiatowego. 19

3 JesteÊmy drugim pod wzgl dem wartoêci rynkiem w naszym regionie, ust pujàc jedynie Rosji. Jednak z analizy wydatków w stosunku do PKB wynika, e ust pujemy wi kszoêci krajów naszego regionu (Polska 1,49, Estonia 3,21, Czechy 2,74, W gry 1,9, S owacja 1,9 PKB). Je eli porównamy to z krajami Europy Zachodniej, to znajdujemy si na poziomie Portugalii i wyprzedziliêmy Grecj. Podobnie nieweso o przedstawiajà si w Polsce wydatki na technologie informacyjno-telekomunikacyjne per capita (46 euro). Ponad dwukrotnie wi cej wydajà od nas S owenia (123 euro) i Czechy (110 euro), prawie dwukrotnie W gry (90 euro) i Estonia (82 euro). Mamy natomiast najwi cej u ytkowników Internetu o prawie 300 tys. wi cej ni Rosja. Mamy te dominujàcà pozycj w liczbie zarejestrowanych domen na 1000 mieszkaƒców 37. Daje nam to prawie dwukrotnà przewag nad nast pnà w kolejnoêci Estonià (20) i blisko czterokrotnà nad Czechami (11). Szacunki tych wielkoêci sà zresztà bardzo ró ne. Wed ug HomeNet stu najwi kszych dostawców Internetu w Polsce utrzymuje ponad 26 tys. domen (marzec, 2000). Podawana liczba u ytkowników te jest ró na i waha si od 0,95 mln (Global Research) do 2,5 mln u ytkowników. Serwis Informacyjny Biznes.pl ocenia, e na poczàtku 2000 roku w Polsce by o 2 mln aktywnych u ytkowników Internetu. Z analizy wskaênikowej podstawowych trendów ekonomicznych, wykonanej na podstawie danych EITO i dotyczàcej przygotowania krajów kandydatów do wstàpienia do Unii Europejskiej (Czech, Polski i W gier) w dziedzinie rozwoju informatyki i telekomunikacji wynikajà nast pujàce wnioski: Dynamika wzrostu rynku technologii informacyjno-telekomunikacyjnej w porównaniu z globalnym przeci tnym wzrostem by to najszybciej rosnàcy rynek na Êwiecie. W czasie ostatnich trzech lat rynek ten wzrasta w Europie Zachodniej w sta ym tempie 12%. W Czechach, Polsce i na W grzech (krajach kandydatach do UE) roczna stopa wzrostu w tym czasie wynosi a 18%. Najwy szà dynamikà od 19 do 27% charakteryzowa a si Polska. Bezwzgl dny poziom wartoêci rynku technologii informacyjno-telekomunikacyjnej w stosunku do trzech potentatów rynku (Niemiec, Wielkiej Brytanii i Francji) rynek Czech, Polski i W gier razem kszta towa si na poziomie 2,8% i by porównywalny indywidualnie z takimi krajami Europy Zachodniej, jak Irlandia, Grecja i Portugalia. Udzia wydatków na technologi informacyjno- -telekomunikacyjnà w stosunku do dochodu narodowego tu proporcje te kszta tujà si w sposób nast pujàcy: w Europie Zachodniej Êrednio wydatki na tym rynku oscylujà wokó 5,5% (wahajàc si pomi dzy 7,25% w Szwecji i 4,49 we W oszech). W krajach kandydackich od 6,36% na W grzech do 4,22% w Polsce. Wydatki na g ow jednego mieszkaƒca wydatki na technologi informacyjno-telekomunikacyjnà rosnà we wszystkich krajach Europy Zachodniej do przeci tnego poziomu oko o 1100 ECU. Najwy sze sà w Szwecji (ponad 1650), najni sze w Grecji (oko o 500). Zdecydowanie poni ej tego poziomu sà kraje Europy Centralnej od 276 ECU w Czechach do 153 w Polsce. Procentowy udzia u ytkowników Internetu przypadajàcych na 100 mieszkaƒców w 2000 roku liczba u ytkowników Internetu na 100 mieszkaƒców w Czechach, Polsce i na W grzech osiàgn a Êrednià europejskà z 1996 roku. Polska w 1999 roku posiada a 4% aktywnych u ytkowników Internetu na 100 mieszkaƒców. Bezwzgl dny udzia u ytkowników Internetu na 100 mieszkaƒców wg krajów liczba bezwzgl dna uczestników Internetu w krajach kandydackich osiàgn a i przekroczy a poziom niektórych paƒstw Europy Zachodniej (Grecji, Portugalii, W och). Mimo e, jak wynika z przytoczonych danych, jesteêmy w czo ówce krajów Europy Ârodkowo- -Wschodniej, to wcià wiele nam brakuje do krajów rozwijajàcych handel elektroniczny przy u yciu sieci, w tym Internetu. Przedsi biorstwa w handlu elektronicznym w Polsce na tle firm na Êwiecie Polskie spo eczeƒstwo, przemys i handel nie sà jeszcze przygotowane na to, by korzystaç z dobrodziejstw gospodarki elektronicznej ani w sensie technologicznym, ani psychosocjologicznym. Badania wskazujà, e na razie niewielki procent spo eczeƒstwa polskiego korzysta z Internetu. W ciàgu ostatnich dwóch lat liczba internautów w Polsce wzros a przesz o dwukrotnie. Na poczàtku 1998 r. stanowili 5,4 % spo eczeƒstwa, rok póêniej 7,1%, zaê w po owie 1999 r. 9,3% Obecnie dost p do Internetu ma jeden na oêmiu Polaków (12,8%). WÊród u ytkowników Internetu najwi cej jest osób z wy szym wykszta ceniem (46%), mened erów (54%), przedstawicieli wolnych zawodów (46%), biznesmenów (30%) oraz studentów i uczniów (35%). W du ych miastach mo e si àczyç z Internetem co piàty mieszkaniec, na wsi tylko co pi tnasty. Polscy internauci dosyç cz sto korzystajà z zasobów sieci. Trzy czwarte osób àczy o si z Internetem w ciàgu ostatniego tygodnia. Niewielu jest takich, którzy nie zaglàdali do Internetu od miesi cy. W biznesie oko o 82% rodzimych firm ma dost p do Internetu, a ponad po owa posiada w asnà witryn WWW, ale sà to przewa nie jedyne metody wykorzystania sieci w funkcjonowaniu przedsi biorstw. W 1999 roku w Polsce by o oko o pó tora miliona internautów. Dopiero w 2003 roku (wed ug IDC) ich liczba wzroênie do czterech milionów, a i tak b dzie to jedynie oko o 10 proc. spo eczeƒstwa. Dla porównania, w Anglii prawie jedna trzecia populacji regularnie u ywa Internetu. Wed ug ró nych badaƒ szacuje si, e za poêrednictwem sieci prowadzi sprzeda na razie od 300 do 500 firm, a wartoêç zakupów internetowych (business- -to-consumer) osiàgn a od 3,2 do 4,3 mln dolarów. Np. wed ug firmy doradczej Andersen Consulting przychody ze sprzeda y towarów przez Internet to 17 mln z otych. Z danych tej firmy wynika, e Êredni obrót polskiego sklepu internetowego wynosi oko o 50 tysi cy z otych. Bioràc pod uwag, e zaledwie 4,1% gospodarstw domowych ma dost p do Internetu, liczby te uznaç mo na za obiecujàce. Zw aszcza e rosnà wydatki na reklam w Internecie, które 20

4 przekroczy y ju 2 mln dol. Inwestowanie w sieç roênie w tempie wyk adniczym. W ostatnich kilku miesiàcach zosta o og oszonych ponad dwadzieêcia inicjatyw utworzenia portali. Je eli towarzyszà temu wydatki rz du pó miliarda z otych, to oznacza poczàtek wielkiej wojny na portale, gdy powszechnie uwa a si, e na polskim rynku jest miejsce tylko dla dwóch, trzech tego typu inicjatyw. Internauta mo e w mniej ni godzin porównaç na stronach WWW oferty handlowe sklepów z kilku krajów i wybraç najtaƒszà. JeÊli przeci tny Polak b dzie mia tani dost p do Internetu, na pewno skorzysta z takiej mo liwoêci. Wed ug analiz transakcje business-to-consumer b dà stanowiç jedynie 8% wartoêci transakcji business-to-business. Oznacza to, e jeêli nie wyjdziemy z dzisiejszego zacofania, b dziemy nieobecni w ponad 90% wymiany handlowej w ramach e-gospodarki. WÊród czynników zniech cajàcych Polaków do dokonywania zakupów w Internecie (Badanie u ytkowników Internetu, 2000) wymienia si : niski poziom bezpieczeƒstwa (32,8%), koniecznoêç posiadania karty p atniczej (32,6%), ma à liczb polskich firm obecnych ze swojà ofertà w sieci (23,1%), koniecznoêç ujawniania danych osobowych (22,5%) oraz niepewnoêç realizacji zamówienia (22,3%), ma o atrakcyjne ceny (17,4%), brak osobistego kontaktu (13,2%), ma y wybór towarów (10,1%). Do g ównych czynników, które spowalniajà rozwój Polski w tym kierunku, nale y zaliczyç: ciàg à dominacj TP S.A. w zakresie pod àczeƒ sta ych i komutowanych, z wynikajàcymi stàd konsekwencjami dla szybkoêci, ró norodnoêci, jakoêci i cen, niewielkà liczb w pe ni profesjonalnych dostawców Internetu, s abà jakoêç oferowanych przez dostawców Internetu us ug, niskà jakoêç (zbyt powolne àcze) wyjêcia z Polski w Êwiat, brak zaufania i tradycji zakupów internetowych, pog bianych przesadzonymi relacjami o niebezpieczeƒstwach zwiàzanych z tymi transakcjami, istniejàcy nadal (ale szybko si zmieniajàcy) brak wiary w potrzeb istnienia Internetu w firmie, zbyt wyraênà przewag czo ówki portali internetowych (Onet, WP) nad licznymi, pozosta ymi portalami. Pomimo zauwa onych barier w najbli szym czasie mo emy spodziewaç si znaczàcego rozwoju infrastruktury handlu elektronicznego w Polsce. Przed u enie panujàcych trendów mo e spowodowaç, e b dzie on porównywalny z notowanym obecnie w przodujàcych krajach Europy. Do czynników przyspieszajàcych ten proces mo na zaliczyç: àczenie si du ych firm internetowych, tanie po àczenia z Internetem ( àcza komutowane) bez koniecznoêci wykupywania kont, wobec pojawiajàcej si konkurencji, przeznaczanie przez dominujàcà firm TP S.A. coraz wi kszych kwot na inwestycje w us ugi internetowe, zapowiedê wejêcia na polski rynek du ych koncernów tworzàcych portale, rosnàca akceptacja Internetu wêród kadry kierowniczej, funkcjonalna specjalizacja serwisów w ró nych p aszczyznach przekrojowych i rosnàca ich jakoêç. Sà to tendencje bardzo pozytywne, zw aszcza e daje si zaobserwowaç znaczne korzyêci wynikajàce ze stosowania Internetu w codziennej praktyce gospodarczej dzia alnoêci firm: internetowy handel elektroniczny zmniejsza koszty tworzenia, przetwarzania, dystrybucji, przechowywania i uaktualniania w stosunku do informacji na noênikach papierowych, pozwala na redukcj zapasów magazynowych, poniewa opiera si na aƒcuchu dostaw rozpoczynajàcych si od zamówienia klienta, zmniejsza czas pomi dzy poniesieniem nak adów kapita owych a otrzymaniem produktów i us ug, wspiera przemiany ca oêciowe typu reengineering (Business Process Reengineering BPR), zmniejsza koszty telekomunikacji Internet jest taƒszy ni specjalizowane sieci komercyjne, wspomaga konkurencyjnoêç ma ego biznesu w stosunku do wielkich przedsi biorstw, pozwala na pozyskanie klienta na zewnàtrz organizacji przy minimum kosztów w asnych, umo liwia organizacji zwi kszyç zasi g dostawców, zmniejszajàc przez to koszty dostaw i us ug, pozwala na tworzenie efektywnych rynków w sferze przemys owej, na których zarówno oferenci, jak i klienci mogà dzieliç zyski, umo liwia firmom, przy ponoszeniu ma ych wydatków, szybkà sprzeda nadwy ek czy przestarza ych produktów, u atwia powstanie globalnego handlu, penetracj rynków zagranicznych. Sytuacj na rynku firm zagranicznych i na tym tle stosunek firm polskich do wykorzystywania Internetu w dzia alnoêci gospodarczej przedstawiono w nast pnych rozdzia ach. Najaktywniejsze firmy w Internecie na Êwiecie Wed ug opinii specjalistów ponad 327 mln osób na ca ym Êwiecie ma dost p do sieci WWW, podczas gdy jeszcze trzy lata temu by o ich zaledwie 61 mln. Ka dy z nich na towary i us ugi w handlu elektronicznym wyda w roku ubieg ym co najmniej dziesi ç dolarów. Szacuje si, e za nast pne trzy lata takich u ytkowników b dzie oko o 600 mln (wg szacunków IDC). Je eli trend w wydatkach si utrzyma, to firmy dzia ajàce na rynku elektronicznym majà walczyç o popyt rz du 1,6 tryliona dolarów 1. W latach 1999 i 2000 przeprowadzono szerokie badania najwi kszych firm, które jednoczeênie prowadzà najaktywniejszà dzia alnoêç w Internecie 2. Badaniom poddano 120 stron WWW ró nych firm z kilku najwa niejszych bran. Do badaƒ wybrano osiem sektorów gospodarki: elektronika i urzàdzenia komputerowe, media i rozrywka, transport i turystyka, finanse i bankowoêç, telekomunikacja i energetyka, handel detaliczny, farmaceutyka oraz przemys samochodowy. Z ka dego z nich na podstawie przychodów wybrano pi tnaêcie najwi kszych firm. Nast pnie na tej podstawie Gwa towny rozwój handlu elektronicznego, Novell, Wydzia Systemów Informatycznych i Nauk Politycznych Londyƒskiej Akademii Ekonomicznej, w: Infoman, nr 7/8, 1999 str

5 opracowano list 100 firm, które posiadajà najatrakcyjniejsze i najbardziej profesjonalnie opracowane witryny sieci WWW. Witryny by y badane w siedmiu kategoriach 3 : Informacje o firmie zbadana zosta a jakoêç informacji dotyczàcych akcjonariuszy firmy, pól dzia- ania, g ównych produktów, wyników finansowych i innych wa nych informacji dla klienta, który chce byç pewien, z kim utrzymuje kontakty handlowe w e-businessie. Sprawdzono tak e, czy strona zawiera linki do innych organizacji, w tym organizacji bran- owych i biur lokalnych. Reklama i promocja strony internetowe oferujà du e mo liwoêci reklamowania w asnych produktów, w tym ofert specjalnych i promocji. Istnieje równie mo liwoêç po àczenia promocji spokrewnionych produktów lub firm, a tak e zwi kszenia dochodów ze strony internetowej poprzez w àczenie w nià reklam firm z innych bran. Informacja o produktach w przypadku konwencjonalnych biur lub sklepów szczególnie wa na jest mo liwoêç przejrzenia aktualnej oferty. Podobnie jak to jest z zamówieniami pocztowymi z katalogów, e-commerce opiera si w du ym stopniu na szczegó owych informacjach dotyczàcych cen produktu, jakoêci i wyglàdu. System zamówieƒ elektronicznych zwrócono uwag na to, czy istnieje system zamówieƒ on-line, a równie, czy jest wyjaênione, w jaki sposób to zrobiç, w àczajàc w to pomoc w wyborze produktu, mo liwoêç dokonania próbnego zamówienia, mo liwoêç zamówieƒ zagranicznych i dost pnoêç koszyków sklepowych. Zawieranie transakcji elektronicznych zwracano uwag na to, czy jest mo liwa p atnoêç elektroniczna, jak równie na dost pnoêç warunków p atnoêci, alternatywne sposoby p atnoêci, bezpieczeƒstwo p atnoêci i aspekty dotyczàce warunków dostawy, w tym przesy ki elektronicznej. Obs uga klienta w tym przypadku zbadano, czy strona zbiera informacje o kliencie, czy je nast pnie zabezpiecza, jak równie czy obs uga klienta pod wzgl dem wszelkich zapytaƒ, zwrotów i napraw towaru jest odpowiednia. Sprawdzono równie, czy firma dostarcza informacje o nowych wersjach produktów. AtrakcyjnoÊç i atwoêç korzystania ze strony internetowej kryterium to dotyczy wizualizacji i ergonomicznoêci strony mo liwoêci zmiany j zyka, pomocy w poruszaniu si na stronie, estetyki itp. Kryteriom tym podporzàdkowano skal punktowà i przyporzàdkowano im sytuacje panujàce w kolejnych firmach. Po zebraniu wszystkich informacji potrzebnych do indywidualnej oceny poszczególnych firm oraz po dokonaniu zestawienia, zosta o przeprowadzone kolejne badanie majàce wykazaç, które z siedmiu kryteriów by o najcz Êciej oceniane jako najlepsze. Jak wynika z przeprowadzonego badania w 2000 r., a w 77,24% przypadków firmy dostawa y najwi kszà liczb punktów za informacj o sobie. Badano nie tylko jakoêç informacji, ale tak e sposób ich przedstawienia (szat graficznà, atwoêç dost pu do informacji html itp.). Informacje o produkcie wypad y równie bardzo dobrze, poniewa w 71,42% przypadków oceniono je wysoko. DoÊç s abo wypadajà natomiast ju nast pne wskaêniki. AtrakcyjnoÊç i atwoêç korzystania ze strony internetowej osiàgni to w 65,40% przypadków (nie wszystkie firmy pomyêla y o mo liwoêci zmiany j zyka czy pomocy w poruszaniu si po stronie). Obs uga klienta sta a na przyzwoitym poziomie tylko w 38,97% przypadków. Nieliczne firmy korzystajà z reklamy i promocji internetowej tylko w 48,49% przypadków. Nie najlepiej te zosta o ocenione zawieranie transakcji elektronicznych 40,54%. Nie wszystkie firmy postara y si o dobre zabezpieczenia tych transakcji, np. chroniàce przed przechwyceniem numerów kredytowych kart ich klientów. Najgorzej w tym zestawieniu wypad y systemy zamówieƒ elektronicznych oceniono je wysoko tylko w 33,20% przypadków. Nast pnym krokiem badania by o ustalenie kolejnoêci sektorów gospodarki pod wzgl dem poszczególnych miejsc zaj tych przez firmy z danego sektora. Na czele rankingu sektorowego znajdujà si biura podró y i firmy transportowe. To one tworzà 11% elit firm, które oprócz handlu przez sieç stosujà system obni ek jako nagrod za korzystanie z ich strony WWW. Ma o bowiem jest takich osób, które zechcà kupiç bilet tylko dlatego, e jest w sieci, ale znacznie wi cej, je eli b dà mog y kupiç go taniej. Stàd w aênie wzià si sukces napowietrznych przewoêników. Na drugim miejscu znalaz a si bran a mediów i rozrywki, ale jej przedstawiciele sà rozrzuceni po ca ej liêcie klasyfikacji. Najwy ej w tej grupie zosta a oceniona atrakcyjnoêç witryn, reklama i promocja, najgorzej przewa nie atwoêç korzystania z witryny i jakoêç obs ugi klientów. Na trzeciej pozycji w klasyfikacji znalaz a si elektronika. Firmy tej bran y uzyska y najwy sze notowania za sposób udost pniania informacji o swoich produktach i obs ug klientów. Najgorzej wypad y w przedstawianiu informacji o firmie i systemach zawierania transakcji handlowych. Firmy handlowe jako zorientowane na klienta zyska y równie pochlebne oceny: w pierwszej dwudziestce znalaz o si ich a pi ç. Najwy ej oceniono w nich dobry kontakt z klientem, atwy dost p do informacji, rozbudowane funkcje reklamy oraz mo liwoêci korzystania z rozbudowanych systemów zamawiania produktów i realizacji transakcji handlowych w sieci. Niestety dwie z amerykaƒskich firm farmaceutycznych: American Home Product oraz Abbot Laboratories zaj y dwie ostatnie pozycje. Na zaj cie dopiero piàtego miejsca przez sektor telekomunikacji i energetyki wp ynà jak si wydaje fakt, e sprzeda swoich us ug przez sieç oferuje mniej ni jedna trzecia firm z tej bran y. Przemys samochodowy znalaz si dopiero na szóstym miejscu. Najbardziej by ceniony za wyglàd i estetyk witryn, jednak ocen ostatecznà zani y a s aba punktacja w kluczowych dziedzinach handlu elektronicznego: systemie sk adania zamówieƒ i zawierania transakcji elektronicznych. Bardzo nisko, bo na przedostatniej pozycji, znalaz si sektor finansów i bankowoêci. Pomimo zmian, jakie przeszed ten sektor w dziedzinie informatyki, jego strony internetowe pozostawiajà wiele do yczenia. Wi kszoêç instytucji z tego sektora nie jest przygotowana do szeroko rozumianego e-biznesu. Pozytywnym wyjàtkiem jest tu Deutsche Bank (1 miejsce), nie zmienia to jednak wyników ostatecznej, uêrednionej 22

6 klasyfikacji. Na ostatniej pozycji znalaz si sektor farmaceutyczny. adna z firm tego sektora nie udost pni a cennika swoich produktów w sieci i wszystkie zignorowa y mo liwoêç prowadzenia handlu elektronicznego w sieci. Prawie wszystkie firmy tej bran y znalaz y si poza pierwszà pi çdziesiàtkà. Wed ug badaƒ firmy Forrester Research handel elektroniczny wzrasta co roku o wi cej ni 100% i przyniesie Europie 1,5 tryliona dolarów w 2003 r. ze sprzeda y on-line oraz uczyni biznes europejski g ównym uczestnikiem elektronicznej gospodarki. Prognozy te zdaje si potwierdzaç ubieg oroczny raport: Europejskie firmy zaznaczajà swojà silnà obecnoêç poprzez zajmowanie 10 miejsc w pierwszej dwudziestce najbardziej aktywnych firm w Internecie. Pierwsza na tej liêcie jest równie firma europejska Deutsche Bank, a pierwsza amerykaƒska dopiero na piàtej pozycji. Stany Zjednoczone sà reprezentowane przez 14 firm w pierwszej trzydziestce, Europa przez 13, a Japonia przez 3. WÊród wszystkich 100 analizowanych firm na pierwszym miejscu w uj ciu iloêciowym (ale ju nieznacznie) znajdujà si firmy amerykaƒskie 42, za nimi europejskie 41, nast pnie japoƒskie 15 i kanadyjskie 2. Wynika z tego, e USA straci y, dzier ony dotàd, prymat w dziedzinie handlu elektronicznego. ObecnoÊci w Internecie nie mo na d u ej lekcewa yç. Ju ponad po owa (53%) najwi kszych firm deklaruje jakieê formy uprawiania handlu elektronicznego, w sensie zamówieƒ i zakupów. Jest to wzrost o 17 punktów procentowych od poziomu 36% odnotowanego w zesz ym roku i o 38% punktów procentowych w porównaniu z 1998 r. (15%). W dodatku oko o 28% tych stron oferuje ró ne formy zamówieƒ o charakterze mi dzynarodowym (przyrost o 8% w ciàgu roku), g ównie w dziedzinie transportu i podró y. Przyrost ten spowodowany jest kilkoma przyczynami: obni kami cen na us ugi i towary sprzedawane za poêrednictwem Internetu (22% firm oferuje tego typu zni ki jest to dwukrotny wzrost w porównaniu z 1999 r.); sà to g ównie firmy z sektora mediów, turystyczne i transportowe, linie lotnicze, z sektora handlu detalicznego i elektroniczne. bie àcymi modyfikacjami stron WWW. WÊród stron internetowych badanych firm 99% by o aktualizowanych w ciàgu ostatnich trzech miesi cy i 98% w ciàgu ostatniego miesiàca. ponadto 91% firm zacz o traktowaç swoje strony internetowe równie jako informacje na temat rekrutacji pracowników, demonstrujàc wielofunkcjonalnà natur wykorzystania Internetu. 69% stron WWW oferuje pomoc w wyborze produktów, g ównie w bran y samochodowej, komputerowej i finansowej. 54% stron oferuje wspomaganie zamówieƒ przez narz dzia FAQ (frequently asked questions); terminy i warunki sprzeda y by y przedstawiane na 72% stron (wzrost o 22% od 1999 r.). 80% wyró nionych firm deklaruje rozwiàzanie problemów bezpieczeƒstwa pos ugiwania si ich stronami internetowymi. Jest to wzrost o 35 punktów procentowych w stosunku do ubieg ego roku; zapewnienie anonimowoêci transakcji zapewnia 85% firm. pokaêna liczba przedsi biorstw odnotowa a spadek na analizowanej liêcie z powodu s abych projektów, nie pozwalajàcych na atwà modyfikacj i trudnoêci z nawigacjà dotyczy o to 28% firm; ponadto tylko 22% przedsi biorstw posiada o na swoich stronach mechanizmy zapewniajàce im przywiàzanie klienta i nagradzanie za lojalnoêç wobec firmy, a 15% stron mia o nadal funkcje czysto informacyjne, jedynie 18% przedsi biorstw przewidywa o zwroty i refundacje za niepe nowartoêciowe towary. Wbrew jednak wczeêniejszym nadziejom, handel elektroniczny nie jest na razie tanià opcjà rozwoju gospodarki. Strony WWW, aby dobrze spe nia y swojà rol, muszà byç dobrze i profesjonalnie zaprojektowane i wykonane, co pociàga za sobà znaczne koszty. Poza tym trudno jest okreêliç, jakie efekty pieni ne pociàga za sobà wdro enie technologii handlu elektronicznego do strategii firmy (jaki spowodowa o to przyrost sprzeda y lub jak na to wp ywa marketing przez Internet). Tym niemniej wszyscy zgadzajà si z twierdzeniem, e najwa niejsze w rozwoju strategii internetowych jest zapewnienie sobie przewagi konkurencyjnej w dwóch ywotnych dziedzinach: relacji pomi dzy dostawcà i klientem, marketingu oraz sprzeda y produktów i us ug. Rozwój pierwszej dziedziny mo e byç uzyskany poprzez: Likwidacj poêredników w handlu (wspólna strategia dla towarzystw lotniczych i konsumentów produktów elektronicznych). Mikromarketing polegajàcy na segmentacji rynku przez wielkie przedsi biorstwa i zbli aniu ich do klienta, wyra ajàcy si dostosowaniem zamówieƒ, zawartoêci i sposobu nawigacji na stronach WWW do wygody klienta oraz prowadzeniu internetowych aukcji, aby faworyzowaç sprzeda okreêlonego produktu lub promowaç okreêlony rynek. Przyk adem firm stosujàcych t strategi sà Sony i IBM. Indywidualizacj i przywiàzanie do siebie klientów (poprzez generowanie grup u ytkowników, schematy lojalnoêci, cookies itp.). Przyk adem mo e tu byç strona firmy Johnson & Johnson yourbaby.com, pozwalajàca na obserwacj rozwoju dzieci klientów oraz powiàzanie tego rozwoju z asortymentem produktów oferowanych przez firm, a tak e udost pniajàca po àczenia na strony firm wspó pracujàcych. W rozwoju sprzeda y us ug i produktów najcz Êciej stosowanà strategià jest obni anie cen produktów oferowanych przez Internet, jak równie dostarczanie nieodp atnie dodatkowych informacji, oprogramowania i propozycji nowych us ug. Miejsce i rola Internetu w rozwoju firm polskich Polskie firmy w badaniach Novella w ogóle si nie pojawiajà, co jak atwo si domyêliç spowodowane jest nie tyle ich ma à aktywnoêcià w Internecie w ogóle, co raczej ma à aktywnoêcià na rynku elektronicznym firm najwi kszych. Wydaje si, e rozmiar i skala zjawiska nie predestynujà ich jeszcze do konkurencyjnoêci w stosunku do najbardziej rozwini tych i du ych firm zachodnich. Tym niemniej wydaje si ciekawe, jaki jest stosunek przeci tnych przedsi biorstw dzia ajàcych na rynku polskim do zjawisk zwiàzanych z rozwojem rynku 23

7 elektronicznego, poniewa wynikajà z tego okreêlone implikacje dla strategii dzia ania firm wobec nowych zjawisk w gospodarce oraz postrzegania firm polskich na Êwiecie, np. poprzez pryzmat przytoczonych rankingów Novella. W tym celu przeprowadzono badanie stu wybranych firm z województwa mazowieckiego. Strony zosta y poczàtkowo wybrane losowo spoêród instytucji wymienionych przez Centrum Informacji Profesjonalnej TeleAdreson Sp. z o.o 4. Badanie przeprowadzono w pierwszej po owie 2000 r. i powtórzono na poczàtku roku 2001 dla tej samej próby (przy blisko 80% powtarzalnoêci). Wybrano firmy Êrednie, liczàce od dziesi ciu do dziewi çdziesi ciu pracowników. 91% (85% 5 ) respondentów najwi kszà wag przywiàzywa o w nich do tych mo liwoêci Internetu, które pozwala y na udost pnienie klientom informacji o firmie. Dok adnie 75% (60%) uwa a, e jest on Êwietnym Êrodkiem do promowania produktów i us ug, a 48% (46%) do wykreowania wizerunku firmy. Jak z tego wynika, Êrednie i ma e firmy (a wi c takie, które w Polsce najcz Êciej korzystajà z Internetu), nie traktujà sieci jako Êrodka prowadzenia dzia alnoêci handlowej, lecz raczej jako Êrodek komunikacji i ich stosunek przez ostatnie pó roku nie uleg w tej materii powa niejszej zmianie. Dlatego w aênie, tylko 31% (22%) badanych firm deklaruje 6 wykorzystanie lub zamiar wykorzystywania Internetu do sprzeda y swoich produktów i us ug. Coraz wi cej firm posiada dost p do Internetu, jednak dopiero w miar przyzwyczajania si do niego, zaczynajà sobie zdawaç spraw z rzeczywistych korzyêci, jakie przy tej okazji mo na czerpaç. Ponad po owa ankietowanych firm 59% (45%) uwa a, e sprostanie àdaniom klientów jest najwa niejszym czynnikiem wp ywajàcym na uzyskanie korzyêci z prowadzenia handlu elektronicznego. Na drugim miejscu 44% (36%) stawiajà one zwi kszenie konkurencyjnoêci, a na trzecim 40% (39%) obni enie kosztów prowadzenia dzia alnoêci. Najmniej firm 18% (15%) nadal stawia na dzia alnoêç za granicà. W stosunku do badaƒ z po owy ubieg ego roku nastàpi wzrost ÊwiadomoÊci zwi kszenia konkurencyjnoêci firmy u ywajàcej narz dzi internetowych na rynku. Z badaƒ ankietowych firm w Polsce wynika te nadal, e niemal bojkotujà, jednà z uznanych za najwa niejsze cech, a mianowicie korzyêci z prowadzenia handlu elektronicznego. Za najbardziej prawdopodobne potencjalne korzyêci w firmach respondentów wynikajàce z korzystania z sieci, uwa ajà oni mo liwoêç szybkiego i atwego przekazywania aktualnych informacji o firmie 95% (81%). Ponad 50% (41%) firm uwa a, e Internet jest dobrym sposobem komunikacji pomi dzy firmà a dostawcami i odbiorcami. Zwraca uwag nadal bardzo du y procent 16% (20%) firm nie potrafiàcych dostrzec adnych korzyêci p ynàcych z Internetu, tak jakby nie zdawa y sobie sprawy, e firmom, które nie zacznà w pe ni korzystaç z Internetu, b dzie coraz trudniej nawiàzywaç i utrzymywaç kontakty handlowe liczby w nawiasach dotyczà roku ubieg ego 6 po sprawdzeniu zesz orocznych zapewnieƒ okaza o si, e niektóre z nich pozosta y nadal w strefie deklaratywnej. JednoczeÊnie w odpowiedziach ankietowanych firm daje si zauwa yç bardzo du à rozbie noêç z uprzednio danymi odpowiedziami. Mianowicie a 84% (70%) firm uwa a, e handel elektroniczny daje nowe mo liwoêci. Dlaczego wi c stosowaç go chce tylko 21% (11%) tych firm? Na dok adk trzy czwarte z nich przekonanych jest, e w ciàgu najbli szych pi ciu lat ta forma dzia alnoêci zrewolucjonizuje albo wr cz zastàpi handel tradycyjny. A 60% badanych uwa a, e poczta elektroniczna stanowi podstaw àcznoêci w biznesie. Jak wynika z przeprowadzonego badania, niewiele jeszcze polskich firm wykorzystuje w pe ni mo liwoêci, jakie oferuje im handel elektroniczny. Âledzàc przytoczone wczeêniej wyniki badaƒ dotyczàce firm Êwiatowych nale y sàdziç jednak, e i w Polsce z biegiem czasu liczba firm korzystajàcych z us ug internetowych wzroênie i Internet b dzie nierozerwalnie zwiàzany z prowadzeniem dzia alnoêci handlowej. Autorzy raportów, czasem nawet wbrew opiniom swoich respondentów, uwa ajà, e handel elektroniczny w du ym stopniu zmieni charakter biznesu. Systemy wymiany informacji ulegajà szybkim przekszta ceniom wraz z opracowaniem nowych, atwiejszych i doskonalszych metod korzystania z Internetu. Ale jak wynika z omówionego raportu, w tej dziedzinie jest jeszcze wiele do zrobienia. Perspektywy kierunków rozwoju handlu elektronicznego Choç obecnie handel elektroniczny kojarzy si g ównie z rozwiàzaniami typu business-to-consumer, to w najbli szym czasie b dzie b yskawicznie ros a sprzeda rozwiàzaƒ dla sektora business-to-business. Z badaƒ przeprowadzonych przez Boston Consulting Group (BCG) wynika, e ju w 2003 roku jedna czwarta wszystkich obrotów mi dzy firmami b dzie realizowana za poêrednictwem Internetu. WartoÊç tych obrotów roênie z roku na rok poczàwszy od 1998 roku (671 miliardów dolarów) o 33%, a tendencja ta powinna si utrzymywaç i osiàgnàç 2,8 biliona dolarów. Firma badawcza Gartner Group podaje w swych badaniach znacznie mniejszà wartoêç obrotów w handlu pomi dzy firmami (unit.com.pl). W roku 2000 osiàgn y one wartoêç 400 miliardów dolarów. Z kolei prognozy na rok 2003 mówià o kwocie 4 bilionów dolarów. Przyczynà tak szybkiego wzrostu w latach b dzie najprawdopodobniej wprowadzenie tzw. e-market-makers. B dà to firmy, które stworzà w Internecie platformy obejmujàce poszczególne bran e lub rejony geograficzne, na których b dà si mogli spotkaç sprzedajàcy i kupujàcy. Tak e firmy dotychczas organizujàce wirtualne aukcje dla konsumentów, szczególnie rozpowszechnione w USA i Niemczech, zacznà je oferowaç tak e innym firmom. Obecnie najwi kszym wydarzeniem na tym rynku jest zainicjowana na poczàtku lutego 2000 r. aukcja kompletnej rafinerii (o wartoêci oko o 250 mln dolarów) w Niemczech, na stronach najwi kszego na Êwiecie internetowego domu aukcyjnego E-Bay. Jest jednak pewne, e Stany Zjednoczone, gdzie najwczeêniej rozpocz to wdro enia rozwiàzaƒ z zakresu handlu elektronicznego, b dà nadal zajmowa- y dominujàcà pozycj na tym rynku. Jednak e ich udzia w rynku Êwiatowym zmniejszy si z 66% w ro- 24

8 ku 1997 do 53% w roku JeÊli bowiem w roku 1997 wartoêç sprzeda y oprogramowania dla handlu elektronicznego w Europie wynios a 38 mln dolarów, to w roku 2002 osiàgnàç ma 950 mln dolarów. Pozosta a cz Êç Êwiata b dzie mia a udzia w rynku Êwiatowym rz du 11 13%. W Polsce niestety nie przewiduje si gwa townego rozwoju w sektorze business-to-consumer. Przeszkodà sà tu bariery kulturowe, nadal wysoki koszt us ug telekomunikacyjnych i braki w rozwoju infrastruktury. Wi ksze mo liwoêci rozwoju elektronicznych form prowadzenia przedsi wzi ç elektronicznych widzi si natomiast w relacjach mi dzy firmami, tym bardziej e powsta y nowe ogólnokrajowe sieci teleinformatyczne, takie jak sieci Telenergo, Telbank czy Kolpak, wykorzystujàce najnowsze technologie transmisji i Êwiat owody. Pojawi y si tak e inne czynniki mogàce poprawiç szanse rozwoju handlu elektronicznego w Polsce. W bardzo szybkim tempie, zw aszcza jak wczeêniej wspomniano w Europie, rozwija si cyfrowa telefonia przenoêna. Telefony komórkowe nowej generacji mogà zapewniç dost p do Internetu, a wi c do produktów i us ug oferowanych w sieci. W kwietniu 2000 r. najwi ksi producenci sprz tu telekomunikacyjnego Ericsson, Motorola i Nokia og osili podj cie wspólnych prac przy stworzeniu standardów bezpiecznych transakcji dla telefonii komórkowej. Data ta uwa ana jest za rozpocz cie na szerokà skal rozwoju nowej sfery handlu elektronicznego handlu elektrofonicznego (mobilnego lub ruchomego handlu elektronicznego, m-commerce, lub tele-commerce). Badania firmy Andersen Consulting przewidujà, e w Europie do 2002 r. telefonia komórkowa b dzie wypiera a telefoni stacjonarnà. Tak uwa a o 44% respondentów. W Polsce aktualnie z telefonów komórkowych korzysta nieznacznie wi ksza liczba osób ni z Internetu, jednak jak wynika z szacunków Ministerstwa àcznoêci liczba osób posiadajàcych telefony komórkowe w ciàgu najbli szych dwóch lat powinna wzrosnàç do 11 mln. W zwiàzku z tym zapowiedzi wiodàcych firm telekomunikacyjnych o planach stworzenia standardu bezpiecznego i atwego w obs udze systemu handlu elektronicznego poprzez sieç telefonii komórkowej sà równie bardzo istotne dla naszego kraju. Na targach CeBIT 2000 przedstawiano równie prognozy mówiàce o tym, e w 2002 r. liczba wejêç do Internetu z telefonów komórkowych na Êwiecie zrówna si z tradycyjnymi wejêciami z komputerów stacjonarnych, a w 2004 r. na ca ym Êwiecie b dzie ju miliard internautów korzystajacych z telefonów komórkowych. Nie wydaje si to prawdopodobne, chyba e przyjmiemy, e b dà to wejêcia krótkotrwa e. Tym niemniej podobny wzrost u ytkowników Internetu ze stanowisk stacjonarnych nie wydaje si mo liwy. Zgodnie z tendencjami panujàcymi zarówno w Europie, jak i Japonii mo e si zdarzyç, e sfera m-commerce (tele- -commerce) zdominuje w sposób iloêciowy w naszej cz Êci Êwiata handel elektroniczny. Jednak to nie po àczenie komputera i TV mo e odegraç kluczowà rol w kolejnym etapie cyfrowej ery, a radio, które mo e po àczyç si z telefonem i komputerem, tworzàc nowà zabójczà aplikacj (Downes, Mui 1998). Podczas kiedy wzrasta ruchliwoêç ludzi, przedstawiony w raporcie GartnerGroup Personal Access Device (PAD), fuzja telefonu komórkowego, terminalu internetowego oraz odbiornika radiowego mo e okazaç si podstawowà platformà komunikacyjnà, rozrywkowà, edukacyjnà i handlowà niedalekiej przysz oêci. Raport stara si przewidzieç, w jaki sposób mo e funkcjonowaç nowa generacja takich, przygotowanych na Internet, bezprzewodowych urzàdzeƒ dost powych. Uwzgl dnione zosta y aktualne ograniczenia techniczne, trendy w korzystaniu z telefonów komórkowych oraz mo liwe rozwiàzania komercyjne. Raport wprowadza nowy termin, tele-commerce, by opisaç taki nowatorski sposób prowadzenia biznesu. Uwzgl dnione w nim zosta y wy àcznie konsumenckie aspekty zagadnienia. Firma badawcza GartnerGroup przewiduje, e do 2004 roku, 70% przenoênych urzàdzeƒ b dzie korzystaç z technologii bezprzewodowych (komórkowych) do dost pu do stron WWW oraz sieci korporacyjnych. W aênie dlatego w tym raporcie proponowany jest nowy termin tele-commerce, dla podkreêlenia si y zmian, które mo e to wywo aç. Na rynku pierwsza generacja internetowych komórek pojawi a si na poczàtku tego roku. Wykorzystujà one po àczenie WAP/WML i nowy tryb transmisji GPRS w celu umo liwienia ciàg ego dost pu do sieci (tzw. instant-on). Ale nawet, kiedy transfer, dzi ki GPRS, zwi kszy si z dotychczasowych 9,6 K do 115 K, a póêniej do megabitów, a wiele serwisów WWW zostanie udost pnionych z wykorzystaniem WAP/WML, pewne technologiczne i zwyczajowe bariery b dà ograniczaç zastosowania tych bezprzewodowych gad etów. G ówne czynniki stymulujàce rozwój urzàdzeƒ typu PAD sà nast pujàce: ograniczone mo liwoêci prezentacyjne telefonów internetowych, dost p bezprzewodowy jako uzupe nienie urzàdzenia stacjonarnego, ograniczenia interfejsu opartego na d oni (kontroli r cznej), niedocenianie dêwi kowego kana u komunikacji zarówno jako wejêcia, jak i wyjêcia, korzyêci z wykorzystania radia jako dodatku do telefonu. Po pierwsze, przynajmniej pierwsze web-telefony b dà mia y ograniczone mo liwoêci prezentacyjne, g ównie z powodu niskiej rozdzielczoêci stosowanych w nich wyêwietlaczy oraz najcz Êciej monochromatycznych ekranów. W wyniku tego, podczas kiedy wielu ekspertów wcià krytykuje jako niewystarczajàce (np. na potrzeby handlu) mechanizmy prezentacji stosowane w Internecie (w dost pie przewodowym), pierwsze urzàdzenia bezprzewodowe b dà jeszcze mniej wizualne. Po drugie, ludzie korzystajà ze swoich telefonów komórkowych w ruchu. W domach i biurze mogà zwykle u ywaç szybszych i wygodniejszych urzàdzeƒ dost powych. I raczej nie nale y spodziewaç si zasadniczych zmian w tym zakresie, jako e przepustowoêç w dost pie bezprzewodowym pozostanie mniejsza w porównaniu do pr dkoêci oferowanych przez technologie Êwiat owodowe, a rozmiar przenoênych urzàdzeƒ dost powych wp ywa na ich ergonomi. Dodatkowo, w ruchu nie jest atwo intensywnie korzystaç z r cznie sterowanego interfejsu o wy szym stopniu komplikacji, a wcià nie dopracowano rozwiàzaƒ z zakresu rozpoznawania g osu. 25

9 Wszystko to razem wzi te sprowadza raczej rol urzàdzenia bezprzewodowego do prostszych zadaƒ uzupe niajàcych w stosunku do urzàdzeƒ stacjonarnych. G ówne funkcje PAD Extended Audio Services (EAS) to: bezprzewodowa àcznoêç audio oraz dost p do Internetu i funkcje audio, personalizowane przekazy radiowe, audio-bannery, sprzeda treêci audio, inne us ugi handlowe. Technologia PAD, oprócz komunikacji g osowej i dost pu do Internetu, powinna udost pniaç rozszerzone us ugi audio Extended Audio Services (EAS). Celem EAS jest personalizacja przekazów audio. Pierwszym krokiem na drodze ku EAS mog oby byç wprowadzenie personalizowanych bannerów audio (audio-bannerów) oraz elektronicznie oznaczonych przestrzeni reklamowych. PAD powinien monitorowaç przekazy radiowe, wykrywaç tak wyró nionà przestrzeƒ reklamowà i w miejsce standardowych reklam wstawiaç materia y pobrane z audio-servera. Reklamy te powinny byç dopasowane do profilu demograficznego lub indywidualnego u ytkownika oraz jego lokalizacji geograficznej, co coraz cz Êciej oferujà ju reklamowe agencje internetowe. Dodatkowo, niektóre z reklamowanych produktów mog yby byç natychmiast kupowane poprzez PAD. Tak e, gdyby jakiê utwór muzyczny nadawany w radiu spodoba si u ytkownikowi, móg by on zostaç zamówiony, na dowolnym medium, z wykorzystaniem PAD-a. Najprawdopodobniej pierwszymi us ugami komercyjnymi, które si pojawià, b dà: us ugi finansowe bankowoêç elektroniczna, us ugi maklerskie itd., sprzeda biletów na imprezy kulturalne, transportowe (lotnicze, pociàgi), elektroniczne kupony i zni ki, zakupy powtarzalne i okresowe (z zapami taniem poprzednich, mo liwoêciami robienia statystyk, obliczaniem prawdopodobieƒstw najcz Êciej czynionych zakupów, wyliczaniem Êrednich cen okreêlonych towarów itd.), nadzorowanie operacji zapoczàtkowanych z urzàdzenia stacjonarnego. Przy u yciu tej technologii mo na wprowadziç tak e inne us ugi typu komercyjnego. Prawdopodobnie najlepiej pasujàcymi do parametrów urzàdzeƒ przenoênych us ugami sà us ugi finansowe i sprzeda ró nego rodzaju biletów czy te rezerwacje on-line. Obs uga tych us ug b dzie rozdzielona pomi dzy urzàdzenia dost powe, sieç/operatora oraz niezale ne serwery us ugowe b dàce w asnoêcià przedsi biorstw. Dialog za pomocà g osu jest oczywistym sposobem rozszerzenia komunikacji u ytkownika z urzàdzeniami dost powymi. Pomimo e rozpoznawanie g osu wcià nie jest dopracowane, przewiduje si, e w ciàgu nast pnych pi ciu lat nawigacja g osowa stanie si w pe ni rozwini tym kana em interfejsu, co powinno w zasadniczy sposób wp ynàç na mo liwoêci zastosowania tele-commerce u. Wed ug Gartner- Group, w 2006 roku, rozpoznawanie g osu stanie si integralnà cz Êcià g ównych systemów operacyjnych. Ju natomiast w 2002 roku synteza mowy powinna osiàgnàç odpowiedni poziom dla aplikacji konsumenckich, umo liwiajàc w ten sposób takie us ugi jak odczytywana g osem obs uga . Rozwój technologii PAD mo e zmieniç sposób, w jaki prowadzony jest biznes nakierowany na konsumentów. Zapewne jego oddzia ywanie b dzie najsilniejsze w przypadku operatorów komórkowych, rozg oêni radiowych, wydawców, firm e-commerce oraz portali audio. Jednak b d oni musieli dostosowaç si do powsta ej sytuacji lub stracà przynajmniej cz Êç swego rynku. Podstawà tej technologii jest oczywiêcie rynek telefonii komórkowej. Trendy jej rozwoju b dà chcàc nie chcàc stymulowa y jej rozwój. Ocenia si, e obroty m-commerce w Europie Zachodniej majà wzrosnàç do 37,7 mld dolarów w 2004 r. wobec 51,2 mln dolarów w roku bie àcym. Oznacza to czterokrotny wzrost w ciàgu najbli szych czterech lat. Je eli nawet przyjmiemy, e w Europie Ârodkowo-Wschodniej wzrost ten b dzie o po ow mniejszy, to i tak oznacza to olbrzymie obroty. International Data Corporation przewiduje, e liczba mobilnych subskrypcji osiàgnie w 2004 r. 300 mln (w roku bie àcym 200 mln). To powinno zadowoliç dostawców, którzy wydajà miliony dolarów, kupujàc licencje na sieci trzeciej generacji i UMTS, dajàce u ytkownikom dost p do multimediów i sta e pod- àczenie do Internetu. Jak dotàd wydaje si jednak, e mobilny Internet i WAP nie zda y egzaminu w Europie, ma a elastycznoêç us ug, d ugi czas dost pu i wysoka cena okaza y si nie do zaakceptowania przez u ytkowników. Jednak, jak twierdzà specjaliêci, rozwiàzanie tych problemów w najbli szym czasie pozwoli na znaczny wzrost us ug handlu elektrofonicznego. Podobne oczekiwania wià e si z interaktywnà telefonià cyfrowà. Podstawà jej jest telewizja kablowa. Wnioski Wobec rozwoju handlu elektronicznego w USA i Europie Zachodniej inwestycje w tej dziedzinie stajà si warunkiem do utrzymania si przedsi biorstwa na rynku. Tak jak nie ma wàtpliwoêci, e oferowanie produktów w Internecie b dzie nied ugo przedsi wzi ciem wysoce op acalnym, tak za kilka lat równie wykorzystanie narz dzi elektronicznych do wspó pracy z dostawcami i partnerami handlowymi staç si mo e powszechnie akceptowalnym warunkiem utrzymania kosztów dzia alnoêci gospodarczej na rozsàdnym, konkurencyjnym poziomie. Oferowanie produktów konsumentom za poêrednictwem Internetu zazwyczaj nie jest, jak dotychczas, dzia alnoêcià dochodowà. Mimo to firmy kontynuujà inwestycje w tym zakresie, by wypracowaç sobie dogodnà pozycj do przysz ego rozwoju. W momencie, gdy na rynku pojawià si wiarygodne systemy zapewniajàce bezpieczeƒstwo transakcji prowadzonych w trybie on-line i klienci stanà si bardziej ch tni do p acenia za poêrednictwem Internetu, firmy zacznà osiàgaç zyski o rozsàdnej wysokoêci. Zarówno poziom, jak i skala oraz zakres inwestycji polskich firm w Internecie nie upowa niajà jeszcze do wniosków, e firmy te oraz ca y handel elektroniczny w Polsce podlegajà tym samym regu om co firmy w USA i w Europie Zachodniej. Tym niemniej nale y 26

10 uwa nie przyglàdaç si zachodzàcym tam zjawiskom, aby nie powtórzyç pope nionych tam b dów. LITERATURA PRZEDMIOTU 1. Badanie u ytkowników Internetu [w:] Computer Reseller News Polska, nr 4, luty Chmielarz W.: Systemy elektronicznej bankowoêci i cyfrowej p atnoêci. Wydawnictwo Naukowe Wy szej Szko y Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa Chmielarz W.: Handel elektroniczny nie tylko w gospodarce wirtualnej. Wydawnictwa Naukowe Wydzia u Zarzàdzania UW, Warszawa Consumer Access Devices. GartnerGroup Symposium/ ITxpo 99 Conference Presentation, 5. Downes L., Mui Ch.: Unleashing the KillerApp. Harvard Business School Press, Boston, Massachusetts 1998, 6. Dziuba D.: Wirtualizacja dzia alnoêci gospodarczej w oparciu o sieç Internet. Katedra Cybernetyki I Badaƒ Operacyjnych, WNE UW, Warszawa eglobal Report, emarketer, estats/. 8. Gwa towny rozwój handlu elektronicznego (streszczenie redakcyjne raportu firmy Novell) [w:] Infoman nr 7/8/1999, s pr00093.html www100.html Jelonek D.: Analiza barier rozwoju e-commerce na przyk adzie cz stochowskich przedsi biorstw. Mat. IV konferencji Komputerowe Systemy Wielodost pne KSW 2000 pt. Technologie informatyczne w biznesie. Wydawnictwa Akademii Rolniczo-Technicznej w Bydgoszczy, Ciechocinek- -Bydgoszcz 2000, s Ma achowski A.: Komunikacja gospodarcza. Techniki i technologie. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wroc awiu, Wroc aw Modern Marketing Service; Niedzielska E.: Spo eczeƒstwo globalnej informacji. [w:] Informatyka ekonomiczna. Teoria i praktyka. Pod red. E. Niedzielska, A. Nowicki. Wydawnictwa Akademii Ekonomicznej we Wroc awiu, Wroc aw 1999, s Rumiak W.: Internetowy handel elektroniczny jako element elektronicznej gospodarki. Wydzia Zarzàdzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa Turban E., Lee J., King D., Chung H. M.: Electronic Commerce. A Managerial Perspective. Pearson Education