MULTIKULTUROWOŚĆ I WIELOJĘZYCZNOŚĆ A PRYMAT JĘZYKA ANGIELSKIEGO. PRZYPADEK SZWAJCARII
|
|
- Wanda Socha
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 VII Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna Ustroń/Gliwice 2013 Agata POGORZELSKA-KLIKS, Kolegium Języków Obcych Politechniki Śląskiej, Gliwice MULTIKULTUROWOŚĆ I WIELOJĘZYCZNOŚĆ A PRYMAT JĘZYKA ANGIELSKIEGO. PRZYPADEK SZWAJCARII Konfederacja Helwecka jest alpejskim krajem otoczonym państwami należącymi do Unii Europejskiej. 22,4% jej mieszkańców stanowią cudzoziemcy. W Szwajcarii obowiązują cztery języki narodowe: niemiecki, francuski, włoski i retoromański. 8,9% populacji to osoby mówiące innymi językami. Szwajcaria jest Państwem Federalnym, złożonym z 26 kantonów. Celem artykułu jest próba pokazania jak problemy związane z wielojęzycznością są rozwiązywane na poziomie Konfederacji, jak podejmowane są decyzje o nauczaniu języków obcych na każdym poziomie edukacji i jakie miejsce zajmuje język angielski w edukacji i w kontaktach pomiędzy mieszkańcami Konfederacji. Konfederacja Helwecka jest alpejskim krajem otoczonym państwami należącymi do Unii Europejskiej. Jest małym krajem, jej powierzchnia to km 2, a liczba mieszkańców wyniosła osób na koniec roku 2011, zgodnie z danymi Federalnego Biura Statystyki (por. 22,4% mieszkańców Szwajcarii stanowią cudzoziemcy. W Szwajcarii obowiązują cztery języki narodowe: niemiecki (lub raczej jego regionalna odmiana Schwyzertdutsch używany przez 63,7% mieszkańców), francuski (20,4% użytkowników), włoski (6,5% użytkowników) i retoromański (1%). 8,9% populacji to osoby mówiące innymi językami. Stolicą Szwajcarii i jednocześnie siedzibą Parlamentu Federalnego jest Berno, miasto leżące w niemieckiej części państwa. Trybunał Federalny, czyli Sąd Najwyższy znajduje się natomiast w Lozannie, w kantonie Vaud, w którym językiem obowiązującym jest francuski, tak aby nie koncentrować całej władzy w regionie, w którym obowiązującym językiem jest język niemiecki, używany przez większość mieszkańców kraju. Szwajcaria jest Państwem Federalnym, złożonym z 26 kantonów (w tym 6 dawnych pół-kantonów: Obwalden, Nidwalden, Bazylea-miasto, Bazylea-okręg, Appenzell- Ausserrhoden i Appenzell-Innerrhoden), z których najmłodszy Jura został utworzony w 1974 roku. Konfederacja Helwecka jest państwem wielokulturowym i wieloetnicznym, w którym poszczególne grupy językowe współistnieją w sposób pokojowy. Jednakże, w dzisiejszym dynamicznie zmieniającym się świecie, w dobie globalizacji, ulega, podobnie jak inne państwa, wpływowi wszechobecnego języka angielskiego. Niniejszy artykuł jest próbą opisu polityki językowej poszczególnych kantonów Szwajcarii, jak również próbą analizy wpływu języka angielskiego na tę politykę. W tym celu zostaną omówione źródła wielojęzyczności i wielokulturowości Szwajcarii, ustawodawstwo federalne w kwestii języków urzędowych, nauczanie drugiego języka narodowego i status języka angielskiego w teorii i praktyce.
2 2 A. Pogorzelska-Kliks 1. ŹRÓDŁA WIELOJĘZYCZNOŚCI I WIELOKULTUROWOŚCI SZWAJCARII Szwajcarzy są narodem wielokulturowym i wielojęzycznym. Kluczem do zrozumienia wielojęzyczności Szwajcarów jest historia tego kraju, proces tworzenia się państwa szwajcarskiego, który odbywał się od dołu, poprzez łączenie się małych wspólnot terytorialnych. Życie mieszkańców dzisiejszych ziem szwajcarskich było skoncentrowane w dolinach oddzielonych od siebie wysokimi górami. Małe społeczności, żyjące w tych dolinach były zdane praktycznie tylko na siebie i w ten sposób tworzyły małe gminy, posługiwały się własnymi językami, kultywowały własne tradycje i zwyczaje. Członkowie tych społeczności prowadzili życie dosyć zamknięte, komunikując się bardzo rzadko z sąsiadami z innych dolin. Nie powstał żaden ośrodek władzy, kantony, miasta, gminy zachowały do dzisiaj, w pewnym zakresie, własne prawa, przywileje, cechy charakterystyczne. Do dziś nie dominuje w Szwajcarii żadna religia, czy grupa kulturowa lub etniczna, ale jednocześnie Szwajcarzy wypracowali własny model życia we wspólnocie i współpracy pomiędzy wszystkimi elementami Konfederacji. Nie było to łatwe do osiągnięcia. Jak możemy przeczytać w historii Szwajcarii La nouvelle histoire de la Suissse et des Suisses, Konfederacja zrodziła się w XIII wieku (Favez Jean Claude (red.): 1998, str. 97), korzenie państwa sięgają 1291 roku, kiedy to trzy niezależne kantony (Uri, Schwyz i Unterwalden) zawarły sojusz, mający na celu obronę przez Habsburgami. Sojusznicy, wierząc w wieczystość związku, nie tylko przyrzekali sobie wzajemną pomoc w obronie przywilejów i wolności, gwarantowali wzajemne poszanowanie lokalnych praw, ale również zobowiązywali się do nietolerowania na ziemiach objętych paktem, urzędników, którzy nie zostaliby wybrani przez ich mieszkańców. Dziś data 1 sierpnia 1291 roku uznana jest za początek Konfederacji, a sam dzień 1 sierpnia jest świętem narodowym. W późniejszych latach, kolejne kantony przyłączały się do Konfederacji, często na zasadzie luźnego związku pomiędzy niezależnymi państwami. W okresie rozszerzania się Związku (czy to na zasadzie zrzeszania, czy podboju), jego jedynym organem było Zgromadzenie wysłanników kantonów (por. Garlicki: 2000, str. 6), którzy głosowali zgodnie z instrukcjami swoich władz. Zgromadzenie nie miało żadnych możliwości narzucenia kantonom swoich decyzji. W XVI wieku Konfederacja stała się jednym z głównych ośrodków reformacji (w Genewie działał Jan Kalwin, a w Zurychu Urlich Zwingli), reformacja objęła przede wszystkim ośrodki miejskie, wieś pozostała wierna katolicyzmowi. Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpił w historii Szwajcarii również krótki okres istnienia państwa unitarnego Republiki Helweckiej. Konstytucja, narzucona przez Francję ustanowiła system obcy tradycji szwajcarskiej jednolite państwo z kantonami jako jednostkami administracyjnymi. Republika Helwecka w znaczący sposób wpłynęła na dzisiejszą sytuację językową w Szwajcarii. Przed ustanowieniem Konstytucji językiem Konfederacji był jedynie język niemiecki, Konstytucja Republiki Helweckiej z 1798 roku uznała równość języka niemieckiego i francuskiego; później, konstytucja z roku 1848 nada status równości również językowi włoskiemu (por. Porębski, 2010, str. 199). Początki nowoczesnej Szwajcarii przypadają na początek XIX wieku, kiedy to po Kongresie Wiedeńskim, przywracającym stary porządek w Europie, Szwajcaria ogłosiła neutralność, a jej mieszkańcy zadecydowali o powrocie do dawnego systemu. Utworzono wtedy konfederację dwudziestu pięciu kantonów, które były suwerennymi państwami, a wieczysty traktat pomiędzy nimi gwarantował zbiorowe bezpieczeństwo w oparciu o zasadę wzajemnej pomocy (Linder: 1996, str. 27). W 1848 roku przyjęto Konstytucję Federalną. Nowa organizacja federalna państwa miała trzy podstawowe cele: zapewnić jedność narodu szwajcarskiego poprzez gwarancję niepodległości kraju wobec zagranicy i poprzez utrzymanie porządku i pokoju wewnątrz kraju; drugim celem była ochrona wolności i praw człowieka i trzecim, zastąpienie dawnego aliansu konfederalnego przez federację, której
3 Multikulturowość i wielojęzyczność a prymat języka angielskiego. Przypadek Szwajcarii. 3 członkowie kantony podporządkują się częściowo władzy centralnej (Favez: 1998, str. 602). Nazwa Konfederacja pozostała symbolem. Tym, co wydaje się być godnym podkreślenia jest fakt, że po raz pierwszy pojawia się w tekście pisanym pojęcie narodu szwajcarskiego. Konstytucja 1848 roku obowiązuje do dzisiaj, z licznymi poprawkami, z których największe zostały wprowadzone w latach 1874 i Dzisiaj naród szwajcarski opiera się, w dużej mierze, na politycznej woli istnienia, a system polityczny Szwajcarii jest tak skonstruowany, aby pozostawić możliwie jak największą władzę na poziomie kantonów. Nie należy jednak sądzić, że Szwajcaria jest krajem pozbawionym historycznych konfliktów (por. Linder: 1996, str. 25), czy podziałów na tle języka. Współczesna Szwajcaria jest państwem utworzonym przez różne grupy etniczne, przez ludzi mówiących różnymi językami i należących do różnych religii. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że, jak podkreśla politolog François Masnata (Masnata: 1980, str. 35), historia Szwajcarii jest pisana w języku niemieckim, dopiero w XIX wieku na scenie politycznej Konfederacji zaczynają pojawiać się kantony romandzkie (Romandia szwajcarski region francuskojęzyczny). Językiem władzy, według François Masnaty (por. Masnata: 1980, str. 36), pozostaje do dziś język niemiecki. Społeczeństwo szwajcarskie nie jest jednorodne, co nie pozostaje to bez wpływu na obecną sytuację kraju i politykę językową. 2. USTAWODAWSTWO FEDERALNE W KWESTII JĘZYKÓW URZĘDOWYCH Wielojęzyczność Konfederacji Helweckiej jest gwarantowana na poziomie ustawodawstwa federalnego przez wiele dokumentów: przede wszystkim przez Konstytucję Federalną, a także przez ustawę federalną w sprawie języków narodowych i porozumienia pomiędzy wspólnotami językowymi, czy rozporządzenie w sprawie języków narodowych i porozumienia pomiędzy wspólnotami językowymi. 2.1 Konstytucja Federalna: status czterech języków narodowych w ustawie zasadniczej Artykuł 4 Konstytucji Federalnej z 18 kwietnia 1999 roku Języki narodowe mówi, że: Językami narodowymi są niemiecki, francuski, włoski i retoromański (por. Garlicki: 2000, str. 42). Wszystkie oficjalne dokumenty rządowe są publikowane w czterech językach, cztery języki odnajdujemy również na banknotach. Ponadto, w artykule 18 gwarantuje się wolność języka. Oznacza to, między innymi, że żadnej gminie nie można narzucić języka oficjalnego, innego niż jej własny (por. Linder: 1996, str. 50). Zgodnie z artykułem 70 Konstytucji Federalnej, językami urzędowymi obowiązującymi na terenie Federacji, są języki: niemiecki, francuski i włoski. Na szczeblu federalnym, wszystkie dyskusje tłumaczone są symultanicznie na te trzy języki. Język retoromański jest językiem urzędowym w kontaktach z osobami posługującymi się tym językiem. Języki urzędowe poszczególnych kantonów określają one same, przy szczególnym uwzględnieniu struktury społecznej kantonu i poszanowaniu autochtonicznych mniejszości językowych. W Konstytucji Federalnej istnieje również zapis o wspomaganiu przez władze federalne i kantonalne wymiany między wspólnotami językowymi, o wsparciu, którego Federacja udziela kantonom wielojęzycznym i o szczególnej pomocy dla mniejszościowych kantonów Gryzoni i Tessynu dla zachowania języków: włoskiego i retoromańskiego. 2.2 Inne ustawy i rozporządzenia na poziomie ustawodawstwa Federacji Do najważniejszych ustaw dotyczących języków narodowych należy ustawa federalna w sprawie języków narodowych i porozumienia pomiędzy wspólnotami językowymi, która
4 4 A. Pogorzelska-Kliks weszła w życie 1 stycznia 2010 roku. Ma ona na celu umocnienie czterojęzyczności Szwajcarii, wzmocnienie spójności państwa i narodu, wspieranie wielojęzyczności obywateli i instytucji i promocję języków włoskiego i retoromańskiego, jako języków narodowych. Powyższa ustawa zobowiązuje władze federalne do równego traktowania czterech języków narodowych, gwarantuje wolność języka we wszystkich dziedzinach działalności państwa i wspiera porozumienie pomiędzy poszczególnymi grupami językowymi. Istotnym zapisem tej ustawy jest artykuł 5, punkt 2: Władze federalne zobowiązane są używać języków urzędowych w ich formie standardowej (Loi fédérale sur les langues nationales et la compréhension entre les communautés linguistiques w: Ma to duże znaczenie w kontekście dysglosji w niemieckojęzycznym regionie Federacji, gdzie częściej niż języka niemieckiego, używa się dialektu. W ustawie tej znajdujemy również zapisy o wymianach szkolnych pomiędzy kantonami i o wspieraniu wielojęzyczności nauczycieli i uczniów. Poprzez tę ustawę Federacja może wspierać finansowo kantony w nauczaniu drugiego lub trzeciego języka narodowego, jak również w nauczaniu lokalnego języka narodowego skierowanym wobec osób, których językiem ojczystym jest inny język. Dzięki tej ustawie, na szczególną pomoc finansową Federacji w wykonywaniu swoich specyficznych zadań mogą liczyć kantony dwujęzyczne (Berno, Fryburg, Gryzonia i Valais). Przez takie zadania rozumiemy nauczanie dwujęzyczne w dwóch językach urzędowych kantonu czy stworzenie odpowiednich warunków pracy władzom kantonalnym działającym w środowisku dwujęzycznym. Ustawa ta powtarza również zapis Konstytucji Federalnej o szczególnej pomocy dla kantonów Gryzonia i Tessyn w promocji języka i kultury tych kantonów. 1 lipca 2010 roku weszło w życie rozporządzenie o językach narodowych, które uzupełnia ustawę. Znajdujemy w nim artykuł o publikacji dokumentów w językach narodowych na stronach internetowych administracji państwowej: wszystkie dokumenty są publikowane w trzech językach urzędowych, a wybrane dokumenty w języku retoromańskim. W rozporządzeniu o językach narodowych pojawia się również artykuł dotyczący umów międzynarodowych publikowanych w języku angielskim. Jest zaznaczone, że oryginalna umowa musi być zredagowana w jednym z języków urzędowych Federacji. 2.3 Reprezentacja polityczna mieszkańców poszczególnych kantonów Konfederacja Helwecka jest państwem federalnym, w którym duża część władzy pozostaje w kantonach. Sytuacja ta ma swoje odzwierciedlenie w strukturach władzy federalnej: Radzie Federalnej rządzie Szwajcarii i w strukturze parlamentu. Zgodnie z artykułem 148 Konstytucji Federalnej, Zgromadzenie Federalne, składające się z dwóch izb: Rady Narodowej i Rady Kantonów, stanowi najwyższą władzę w Federacji, z zastrzeżeniem praw narodu i kantonów (por. Garlicki: 2000, str. 88). Rada Narodowa, niższa izba Zgromadzenia składa się z 200 deputowanych. Deputowani są wybierani w okręgach wyborczych, każdy kanton stanowi okręg wyborczy. Liczba mandatów przypadających na każdy okręg zależy od liczby mieszkańców kantonu, ale bez względu na nią, każdy kanton ma co najmniej jeden mandat. I tak, przykładowo: kanton Zurych, bardzo gęsto zaludniony, dysponuje 34 miejscami w parlamencie, podczas gdy kantony Uri i Glarus, jak również pół kantony Obwalden, Nidwalden i Appenzell-Innerrhoden mają tylko po jednym reprezentancie w Radzie Narodowej Wyższa izba Zgromadzenia liczy 46 deputowanych kantonów. Wszystkie kantony, bez względu na ich wielkość, czy liczbę mieszkańców, wybierają po dwóch reprezentantów, za wyjątkiem sześciu pół-kantonów, które wybierają po jednym deputowanym. O procedurze wyboru deputowanych do Rady Kantonów decydują one same. Można zatem stwierdzić, że
5 Multikulturowość i wielojęzyczność a prymat języka angielskiego. Przypadek Szwajcarii. 5 poszczególne wspólnoty językowe są sprawiedliwie reprezentowane na najwyższych szczeblach władzy ustawodawczej. Rada Narodowa reprezentuje naród, a Rada Kantonów kantony. Bikameralizm w parlamencie szwajcarskim, jak o tym mowa w artykule 148, jest doskonały, a to znaczy, że procedura legislacyjna może zostać rozpoczęta w każdej izbie i w celu przegłosowania ustawy, konieczna jest zgodność obydwu izb. 2.4 Rząd Szwajcarii (Rada Federalna) reprezentacja poszczególnych kantonów i regionów językowych. Magiczna formuła Równie interesująco przedstawia się struktura rządu Szwajcarii Rady Federalnej. Jest ona drugim organem na poziomie Konfederacji i jest ona najwyższą władzą wykonawczą Federacji, liczy siedmiu członków, wybieranych przez Zgromadzenie Federalne. (por. Garlicki: 2000, str ). Konstytucja Federalna nie poświęca zbyt wiele miejsca wyborom do Rady Federalnej, a trzeba powiedzieć, że procedura ta jest bardzo skomplikowana, z powodu wielu zwyczajowych czynników, które muszą być brane pod uwagę. Siedmiu członków rządu wybieranych według magicznej formuły, tzn. zachowania reprezentacji czterech głównych partii politycznych. Z jedną drobną zmianą stan ten trwa od 1959 roki i Rada Federalna uważana jest za najbardziej stabilny rząd na świecie. Członkowie Rady Federalnej pełnią swoje funkcje, w większości przypadków, przez około dziesięć lat. Jednakże przynależność do danej partii politycznej nie jest jedynym czynnikiem determinującym wybór kandydata do rządu. Istotna jest również reguła dotycząca języka kandydata (przynajmniej dwóch członków rządu musi być przedstawicielami mniejszości językowych, to znaczy, języka francuskiego, włoskiego lub retoromańskiego), jak również konieczność reprezentowania wielkich kantonów (Zurych, Berno i Vaud). Żaden kanton nie może dysponować więcej niż jednym członkiem Rady Federalnej. Na czele Rady Federalnej stoi prezydent, który jest "primus inter pares". Jest on wybierany na jeden rok przez obydwie izby parlamentu. Przewodzi on sesjom Rady Federalnej i pełni funkcje reprezentacyjne (por. La Conféderation en bref, Chancellerie fédérale: 2000, str. 26). Prezydent przyjmuje przedstawicieli innych państw i listy uwierzytelniające, przewodzi najważniejszym ceremoniom, wygłasza odezwy do narodu. Funkcja prezydenta jest pełniona każdego roku przez innego członka Rady Federalnej. Prezydent i wiceprezydent, podobnie jak pozostali członkowie Rady, kierują swoimi ministerstwami. Zatem na czele Konfederacji Helweckiej stoi nie prezydent, ale Rada Federalna, jako ciało kolegialne. Ma to bardzo duże znaczenie dla poczucia bycia reprezentowanym wszystkich obywateli państwa, bez względu na język, którym mówią. 3. SYTUACJA JĘZYKOWA W SZWAJCARII KRYZYS WIELOKULTUROWOŚCI I WIELOJĘZYCZNOŚCI? Szwajcaria jest wzorem państwa federalnego, a Szwajcarzy są przykładem narodu o bardzo silnej politycznej woli bycia razem. Jeżeli przyjrzeć się oficjalnym dokumentom, takim jak Konstytucja Federalna, czy ustawy i rozporządzenia na poziomie federalnym, cztery wspólnoty językowe współżyją pokojowo w tym niewielkim europejskim państwie. Na tle Europy, Szwajcaria jawi się jako szczęśliwy kraj, a Szwajcarzy jako ludzie praktyczni, którzy dzięki swojej pracowitości i organizacji wypracowali wysoki standard życia. Polityka konsensusu i daleko posunięty federalizm pozwalają na dużą swobodę kantonom i, co za tym idzie, regionom językowym. Jednak, w ostatnich latach, w samej Szwajcarii, pojawia się coraz więcej opinii podważających to pokojowe współżycie. Słychać wiele głosów
6 6 A. Pogorzelska-Kliks mówiących o nieuniknionym wręcz końcu szwajcarskiego modelu pokojowego współistnienia kultur, religii i języków. Pada wiele słów na temat dominacji ekonomicznej i politycznej kantonów niemieckojęzycznych nad pozostałymi. Zagrożeniem dla integralności Szwajcarii miałaby być również ogromna liczba imigrantów. Pamiętać należy, że stanowią oni już około 22% ludności, a Szwajcaria wciąż pozostaje celem wielu cudzoziemców. Duży procent imigrantów stanowią osoby wyznania muzułmańskiego, przez co islam wyrasta na trzecie wyznanie w Federacji. Wielu imigrantów nie mówi w żadnym z języków narodowych Konfederacji Helweckiej, portal podaje że liczba takich osób stanowi nawet 9% mieszkańców Szwajcarii. Innym zagrożeniem dla języków narodowych Szwajcarii jest coraz bardziej popularny język angielski. Coraz większa obecność języka angielskiego jest spowodowana nieustającym i nieuniknionym procesem globalizacji gospodarki. Dziennikarz José Ribeaud mówi w mocnych słowach, że nadszedł już najwyższy czas, aby zdać sobie sprawę z tego, że globalizacja made in USA pociąga za sobą utratę kultury i regres cywilizacyjny (Ribeaud: 1998, str. 136). Politolog i dziennikarz, Jean-Claude Rennwald stawia pytanie w liście otwartym do Szwajcarów niemieckojęzycznych o to kiedy Szwajcaria się rozpadnie (Rennwald: 2000), José Ribeaud stawia to samo pytanie w trochę inny sposób: kiedy Szwajcaria umrze, a historyk i dziennikarz, Christophe Büchi, zastanawia się nad bliskim końcem związku dwóch wspólnot językowych: niemiecko- i francuskojęzycznej. W Polsce, w roku 2010, ukazała się praca dr Andrzeja Porębskiego: Wielokulturowość Szwajcarii na rozdrożu, w której autor stawia tezę, że szwajcarska wielokulturowość osiągnęła takie stadium, w którym musi ulec jakościowej zmianie. (...) dotychczasowa formuła trwania narodu szwajcarskiego znalazła się na granicy wyczerpania (Porębski: 2010, str. 207). Ponadto, Andrzej Porębski cytuje w swojej pracy profesora Ursa Altermatta, rektora uniwersytetu we Fryburgu, który postrzega problem języka angielskiego z perspektywy socjologicznej: język w kraju wielojęzycznym jest nie tylko środkiem komunikacji, ale również elementem tożsamości i symbolem kulturowej różnorodności. Język angielski nie jest w żaden sposób związany z kulturą czy tradycją Szwajcarów, a jego wciąż rosnąca popularność może być zagrożeniem dla tożsamości mieszkańców Szwajcarii (por Porębski: 2010, str ). 3.1 Status języka angielskiego w Szwajcarii. Teoria i praktyka Na oficjalnej stronie internetowej administracji federalnej: znajdujemy informację, że język angielski, nie będąc językiem urzędowym Szwajcarii, jest coraz bardziej rozpowszechniony. Jest on obecny przede wszystkim w sektorze prywatnym gospodarki, w związku z eksportem, w sektorze usług i turystyki. W sektorze państwowym nie ma żadnego przymusu publikacji dokumentów w języku angielskim, ale, jak zostało to już powiedziane w rozdziale dotyczącym ustawodawstwa federalnego, często umowy międzynarodowe mają swoją angielską wersję. W rzeczywistości język angielski staje się coraz bardziej obecny w życiu Szwajcarów. Christophe Büchi nazywa go nowym językiem narodowym (por. Büchi: 2001, str. 276). Jest wiele przyczyn wciąż rosnącej popularności języka angielskiego w Szwajcarii, obok dużego wpływu globalizacji gospodarki, czy kultury masowej, wymienić należy wzajemną niechęć poszczególnych grup językowych do uczenia się języków narodowych Federacji. Z jednej strony, podkreśla się, że czterojęzyczność Szwajcarii stanowi o specyfice kraju, jest jego dziedzictwem i tworzy jego tożsamość, a z drugiej strony, wiele mówi się na temat dyglosji mieszkańców Szwajcarii niemieckojęzycznej: coraz częściej używanym w tej części Federacji nie jest język niemiecki standardowy, ale jego szwajcarska odmiana. W takiej sytuacji nie należy dziwić się niechęci mieszkańców innych regionów językowych do uczenia się języka niemieckiego, za pomocą którego trudno będzie im porozumieć się ze swoimi
7 Multikulturowość i wielojęzyczność a prymat języka angielskiego. Przypadek Szwajcarii. 7 współrodakami. Z kolei niemieckojęzyczni Szwajcarzy wydają się być bardziej zainteresowani językiem angielskim, zwłaszcza w kontekście relacji gospodarczych z zagranicą. Ponadto, według Andrzeja Porębskiego (Porębski: 2010, str ), język angielski, neutralny dla wszystkich grup językowych w Szwajcarii, nie wywołałby zarzutu dominacji którejkolwiek z nich nad pozostałymi. 3.2 Nauczanie języków obcych. Nauczanie języka angielskiego Bardzo istotną instytucją, która koordynuje kantonalne systemy edukacyjne jest Szwajcarska Konferencja Kuratorów Kantonalnych. Jej uchwały nie mają charakteru wiążącego dla władz federalnych i kantonalnych, ale są brane pod uwagę. W marcu 2004 roku przyjęła ona narodową strategię nauczania języków. W dokumencie tym podkreśla się konieczność znajomości języków obcych, ale przywiązuje się ogromną wagę przede wszystkim do nauczania języków narodowych Federacji. Ponadto, zapis dokumentu mówi o konieczności promocji w niemieckojęzycznym regionie Szwajcarii, standardowego języka niemieckiego ze względu na rosnące użycie dialektu. Wzywa się również media do udziału w tej promocji. W punkcie podkreśla się konieczność nauczania standardowego języka lokalnego na wszystkich etapach nauczania (por. Stratégie de la CDIP et programme de travail pour la coordination à l échelle nationale w: Najważniejszym elementem strategii są zapisy o obowiązkowym nauczaniu drugiego języka narodowego od trzeciej klasy szkoły podstawowej i języka angielskiego od piątej klasy, kolejne języki obce wprowadza się na poziomie szkoły średniej i wyższej. Najistotniejsze elementy narodowej strategii nauczania języków zostały również ujęte w międzykantonalnej umowie o harmonizacji szkolnictwa obowiązkowego (projekt HarmoS). Zapisy strategii są obowiązkowe dla kantonów sygnatariuszy porozumienia. O wyborze pierwszego języka obcego decydują władze kantonalne. W 1997 roku władze kantonu Zurych przeprowadziły eksperyment wprowadzając nauczanie języka angielskiego już od pierwszej klasy szkoły podstawowej (zamiast od piątej, jak było to przyjęte w dokumencie Szwajcarskiej Konferencji Kuratorów Kantonalnych), a więc przed rozpoczęciem nauki drugiego języka narodowego. Decyzja ta wywołała oburzenie w kantonach mniejszościowych (zwłaszcza francuskojęzycznych), sprzeciwiła się jej również Konferencja Kuratorów Kantonalnych. Dlaczego? Jak mówi Chrostophe Büchi, nie chodzi o prostą wymianę jednego języka na drugi, nie chodzi w ogóle o kwestię nauczania jednego czy drugiego języka obcego, ale o fundamentalną kwestię równowagi wielojęzycznej Szwajcarii (por. Büchi: 2001, str. 277). Narodowa strategia nauczania języków obcych jest rezultatem tej właśnie inicjatywy Zurychu, a dyskusja nad nauczaniem języków w Szwajcarii trwa do dzisiaj. 4. PODSUMOWANIE, WNIOSKI Pomimo wszystkich głosów o zagrożeniach dla wielokulturowości i wielojęzyczności, a nawet dla istnienia samej Szwajcarii, Konfederacja Helwecka, wielokulturowa i wielojęzyczna wciąż trwa. Pamiętać należy, że trzy z czterech języków narodowych (niemiecki, francuski i włoski) są językami dużych sąsiadów Szwajcarii. Cały czas trwają również dyskusje nad przyszłością Federacji, nad współistnieniem różnych grup językowych (chodzi już nie tylko o osoby mówiące czterema językami narodowymi, ale również o imigrantów i ich języki ojczyste) i nad obecnością języka angielskiego w życiu Szwajcarów. W dyskusjach nad językiem angielskim przewija się wiele wątków: globalizacyjny,
8 8 A. Pogorzelska-Kliks ekonomiczny, socjolingwistyczny czy narodowy. Z jednej strony, język angielski jest wszechobecny w biznesie i nauce, z drugiej strony podkreśla się, że język angielski nauczany w szkołach szwajcarskich jest językiem martwym, bez związku z żadną kulturą i nie służy do kontaktów z rodzimymi użytkownikami języka, a jedynie z innymi Szwajcarami. José Ribeaud ostrzega przed używaniem szwajcarskiej wersji języka angielskiego - swiss English, jako języka wewnątrznarodowego (Ribeaud: 1998, str. 268). Artykuł ten nie wyczerpuje tematu, na pewno należałoby przyjrzeć się kwestii nauczania języków obcych i nauczaniu w językach urzędowych w kantonach dwujęzycznych, takich jak Berno, Fryburg, Valais i Gryzonia. Inna istotną kwestią jest imigracja i jej wpływ na wielojęzyczność Szwajcarii. Warto również przedyskutować kwestię komunikacji pomiędzy wspólnotami językowymi i mediów w tym wielokulturowym i wielojęzycznym państwie. LITERATURA 1. Büchi Ch. Mariage de raison. Romands et Alémaniques: une histoire suisse. Editions Zoé Cotti F. La Svizzera nell ora della verità. Flavio Cotti a colloquio con Moreno Bernasconi. Armando Dadò Editore Favez J-C. (red.): Nouvelle Histoire de la Suisse et des Suisses. Editions Payot Garlicki L. (red.) Konstytucja Szwajcarii. Wydawnictwo Sejmowe Grin F. Compétences et récompences. La valeur des langues en Suisse. Editions Universitaires Fribourg Suisse Linder W. Demokracja Szwajcarska. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Masnata F. La volonté d agir: Vivre au passé suisse ou construire un futur. Editions d en Bas Melich A. (réd) Les valeurs des Suisses. Lang Porębski A. Wielokulturowość Szwajcarii na rozdrożu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Rennwald J-C. Quand la Suisse éclatera. Lettre ouverte aux Suisses alémaniques. Editions CJE Ribeaud J. Quand la Suisse disparaîtra. Editions de l Aire La Conféderation en bref, Chancellerie fédérale, Berno, 2000 MULTICULTURALISME ET PLURILINGUISME ET LA PRIMAUTE DE LA LANGUE ANGLAISE. LE CAS DE LA SUISSE. La Confédération Helvétique est un pays alpin entouré d Etats appartenant à l Union Européenne. 22,4% des habitants de la Suisse sont étrangers. En Suisse il y a quatre langues nationales: allemand, français, italien et romanche. 8,9% de la population parle d autres langues. La Suisse est un Etat Fédéral, constitué de 26 cantons. Le but de cet article est de montrer comment les habitants de ce pays multinational communiquent entre eux-mêmes, comment la Confédération gère les problèmes liés au plurilinguisme, comment sont prises les décisions concernant l enseignement des langues à chaque niveau de formation et quelle est la place de la langue anglaise dans l éducation et dans les contacts entre les Suisses.
III 3 - Pytanie testowe WSPÓŁCZESNE SYSTEMY RZĄDÓW
III 3 - Pytanie testowe WSPÓŁCZESNE SYSTEMY RZĄDÓW T1: 1. Zasada incompatibilitas polega na: a) zakazie łączenia funkcji b) braku kompetencji do dokonania określonej czynności c) nakazie określonego zachowania
Bardziej szczegółowoPrawa mniejszości narodowych i etnicznych w Europie
Prawa mniejszości narodowych i etnicznych w Europie Dni Europejskie na Uniwersytecie Gdańskim, 6 maja 2014 r. Artur Jabłoński (Kaszëbskô Jednota) Europa nie jest homogeniczna. Oprócz państw narodowych,
Bardziej szczegółowoDEKLARACJA PRAW OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH LUB ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH I JĘZYKOWYCH
DEKLARACJA PRAW OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH LUB ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH I JĘZYKOWYCH rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 47/135 przyjęta i proklamowana w dniu 10 grudnia 1992 roku Zgromadzenie
Bardziej szczegółowoRozdział I. Konfederacja Szwajcarska
Rozdział I. Konfederacja Szwajcarska Literatura: Z. Czeszejko-Sochacki, Referendum i inicjatywa ludowa w systemie politycznym Konfederacji Szwajcarskiej, SP 1989, z. 3; Z. Czeszejko-Sochacki, Sądowa kontrola
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie. Łączenie realizmu z wizją przyszłości... 13
Spis treści Wprowadzenie. Łączenie realizmu z wizją przyszłości............... 13 1. Polska granica zachodnia a zjednoczenie Niemiec w świetle stanowiska polskiego................................. 33 1.
Bardziej szczegółowoCzęść 104 Rozesłana w dniu 2. sierpnia 2001 Cena Kc 34,30 Część 104 Dziennik ustaw nr. 273/2001 Strona 6461
Rocznik 2001 DZIENNIK USTAW REPUBLIKA CZESKA Część 104 Rozesłana w dniu 2. sierpnia 2001 Cena Kc 34,30 Część 104 Dziennik ustaw nr. 273/2001 Strona 6461 273 USTAWA z dnia 10. lipca 2001 r. o prawach członków
Bardziej szczegółowoCo to jest państwo? Czym jest państwo?
Co to jest państwo? Czym jest państwo? Aparat przymusu, za pomocą którego klasa władająca środkami produkcji panuje nad klasami tych środków pozbawionymi... 4 ludność terytorium suwerenna władza = państwo
Bardziej szczegółowoJęzyki mniejszości narodowych i etnicznych oraz język regionalny a władze samorządowe
Języki mniejszości narodowych i etnicznych oraz język regionalny a władze samorządowe Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji 1 MNIEJSZOŚCI NARODOWE I ETNICZNE I ICH JĘZYKI A SAMORZĄDY JĘZYK REGIONALNY
Bardziej szczegółowoSamorząd terytorialny w Szwajcarii
Samorząd terytorialny w Szwajcarii Jakub Jagiełło 1. Informacje ogólne Szwajcaria to państwo w centralnej części Europy, na terenia Alp, bez dostępu do morza. Na północy graniczy z Niemcami, na wschodzie
Bardziej szczegółowoKompetencja POROZUMIEWANIE SIĘ W JĘZYKU OJCZYSTYM
Załącznik 1. Kompetencja POROZUMIEWANIE SIĘ W JĘZYKU OJCZYSTYM Rysunek 1. Kompetencja porozumiewania się w języku ojczystym w Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie
Bardziej szczegółowoPolityka językowa Unii Europejskiej. Łódź 14 maja 2012
Polityka językowa Unii Europejskiej Łódź 14 maja 2012 Wielojęzyczna Europa od 1958 r. Pierwsze rozporządzenie Rady nr 1/58 stanowi, że oficjalnymi i roboczymi językami są języki państw członkowskich Traktat
Bardziej szczegółowoDEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA FORMY TRADYCYJNE
DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA FORMY TRADYCYJNE I. Polis zgromadzenie ludowe obywateli; demokracja elitarystyczna II. Walne zgromadzenia ludowe obywateli kantony Appenzell, Unterwalden coroczne zgromadzenia ludowe
Bardziej szczegółowoKomisja Europejska. Dyrekcja Generalna ds. Tłumaczeń Pisemnych (DGT) ds. Tłumaczeń Pisemnych. Tłumaczenie to język Europy.
Tłumaczenie to język Europy. (Umberto Eco) Dyrekcja Generalna ds. Tłumaczeń Pisemnych (DGT) 1 Wielojęzyczność w Unii Europejskiej 1 stycznia 2007 wielojęzyczność jako oddzielny obszar polityki (komisarz
Bardziej szczegółowoZnaczenie sprawności językowej z perspektywy współczesnej europejskiej polityki językowej. Waldemar Martyniuk Uniwersytet Jagielloński
Znaczenie sprawności językowej z perspektywy współczesnej europejskiej polityki językowej Waldemar Martyniuk Uniwersytet Jagielloński Polityka językowa Unii Europejskiej podstawowe zasady równoprawny status
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp... Wykaz skrótów... DZIAŁ PIERWSZY. PODSTAWY PRAWA... 1
Wstęp... Wykaz skrótów... XI XIII DZIAŁ PIERWSZY. PODSTAWY PRAWA... 1 Część I. Konstytucja RP... 3 Rozdział 1. Pojęcie prawa konstytucyjnego... 3 Rozdział 2. Zasady oraz podstawowe pojęcia... 3 Rozdział
Bardziej szczegółowoWyrównywanie fiskalne: Szwajcarski sposób, federalny, kantonalny, lokalny
Wyrównywanie fiskalne: Szwajcarski sposób, federalny, kantonalny, lokalny Bernard Dafflon 1. Wyrównywanie fiskalne: długi, oparty na partycypacji i demokratyczny proces 2. Treści Polityki wyrównywania
Bardziej szczegółowoRADA KONSULTACYJNA SĘDZIÓW EUROPEJSKICH (CCJE) Opinia Biura CCJE. na wniosek polskiej Krajowej Rady Sądownictwa
Strasburg, 12 października 2017 r. CCJE-BU(2017)9REV RADA KONSULTACYJNA SĘDZIÓW EUROPEJSKICH (CCJE) Opinia Biura CCJE na wniosek polskiej Krajowej Rady Sądownictwa o przedstawienie opinii w sprawie projektu
Bardziej szczegółowoWIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE POZIOM PODSTAWOWY
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 FORMUŁA DO 2014 ( STARA MATURA ) WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE POZIOM PODSTAWOWY ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ MWO-P1 MAJ 2016 Uwaga: Akceptowane są wszystkie
Bardziej szczegółowoTerminy rozpoczęcia oraz zakończenia kadencji Sejmu i Senatu od 1989 r.
Biuro Informacji i Dokumentacji Kancelaria Senatu OT-427 Październik 2005 Terminy rozpoczęcia oraz zakończenia kadencji Sejmu i Senatu od 1989 r. Dział Informacji i Ekspertyz Seria: Opracowania Tematyczne
Bardziej szczegółowoJęzyk to podstawa Ucz się języków! Akcja przyznawania bezpłatnych etykiet
Język to podstawa Ucz się języków! Akcja przyznawania bezpłatnych etykiet Bożena Ziemniewicz BRITISH CENTRE Centrum Szkoleniowo-Egzaminacyjne Polska w Europie Łódzkie w Europie POLITYKA JĘZYKOWA TO: zbiór
Bardziej szczegółowoKluczowe dane dotyczące nauczania języków w szkołach w Europie
Informacje prasowe sieci Eurydice Kluczowe dane dotyczące nauczania języków w szkołach w Europie Ján Figel, komisarz UE ds. edukacji, kształcenia, kultury i młodzieży, powiedział: Chociaż obserwujemy pewne
Bardziej szczegółowoZgromadzenie Parlamentarne Rady Europy i komisja d/s równości szans kobiet i mężczyzn
AS/Ega/Inf (2009) 4 - Polish 26 January 2009 POLegadocinf04_2009 PACE (Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy): świadomość demokratyczna Europy Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy i komisja d/s równości
Bardziej szczegółowoKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Prawo jest na naszej stronie! www.profinfo.pl www.wolterskluwer.pl codzienne aktualizacje pełna oferta zapowiedzi wydawnicze rabaty na zamówienia zbiorcze do negocjacji
Bardziej szczegółowoTabela 3. Porównanie systemów politycznych
Tabela 3. Porównanie systemów politycznych Charakterystyka ustroju System polityczny charakter głowy państwa republika republika republika republika monarchia parlamentarna budowa terytorialna państwo
Bardziej szczegółowoWŁADZA USTAWODAWCZA W POLSCE. Sejm i Senat
WŁADZA USTAWODAWCZA W POLSCE Sejm i Senat GŁÓWNE CECHY PARLAMENTU W RP Parlament jest jedynym organem ustawodawczym w Polsce. Parlament (zwłaszcza izba sejmowa) pełni też inne funkcje kontrolną i kreacyjną.
Bardziej szczegółowoW centrum uwagi Roczny plan pracy. Liczb a godzi n lekcyj nych. Punkt z NPP
W centrum uwagi Roczny plan pracy Jednostka tematyczna 1. Życie zbiorowe i jego reguły 2. Socjalizacja i kontrola społeczna Zagadnienia Klasa II I. Społeczeństwo socjologia formy życia społecznego normy
Bardziej szczegółowoSpołeczeństwo obywatelskie w Parlamencie RP V kadencji (2005-2009) Projekt badawczy Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych
ul. Szpitalna 5/5, 00-031 Warszawa, tel. (022) 828 91 28 wew. 135 fax. (022) 828 91 29 Społeczeństwo obywatelskie w Parlamencie RP V kadencji (2005-2009) Projekt badawczy Ogólnopolskiej Federacji Organizacji
Bardziej szczegółowoUstrój polityczny Republiki Włoskiej
Rafał Czyrny Ustrój polityczny Republiki Włoskiej Rzeszów 2013 Ustrój polityczny Republiki Włoskiej Copyright Rafał Czyrny Rzeszów 2013 ISBN 978-83-62681-57-0 Wydawnictwo ARMAGRAF ul. Krakowska 21, 38-400
Bardziej szczegółowoOBYWATEL W DEMOKRATYCZNEJ POLSCE
... imię i nazwisko ucznia czas trwania konkursu: 45 minut maks. liczba punktów: 65... nazwa i adres szkoły OBYWATEL W DEMOKRATYCZNEJ POLSCE KONKURS WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE DLA GIMNAZJALISTÓW ROK SZKOLNY
Bardziej szczegółowoWarszawa, październik 2009 BS/140/2009 ŚWIATOWA OPINIA PUBLICZNA O DEMOKRACJI
Warszawa, październik 00 BS/0/00 ŚWIATOWA OPINIA PUBLICZNA O DEMOKRACJI CBOS, wspólnie z ośrodkami badania opinii społecznej z innych państw, uczestniczy w programie World Public Opinion. Jest to program
Bardziej szczegółowo3 Religie Rola Rzymu Ośrodki kulturowe po upadku Rzymu 4 Schemat społeczeństwa Pojęcia
Klasa I ZS Temat Lp. Zakres treści Lekcja organizacyjna 1 Program nauczania System oceniania Źródła wiedzy o przeszłości i teraźniejszości 2 Epoki historyczne Źródła historyczne Dziedzictwo antyku Kształtowanie
Bardziej szczegółowoKONWENCJA (NR 87) (Dz. U. z dnia 28 maja 1958 r.) W Imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej RADA PAŃSTWA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ
Dz.U.58.29.125 KONWENCJA (NR 87) DOTYCZĄCA WOLNOŚCI ZWIĄZKOWEJ I OCHRONY PRAW ZWIĄZKOWYCH, przyjęta w San Francisco dnia 9 lipca 1948 r. (Dz. U. z dnia 28 maja 1958 r.) W Imieniu Polskiej Rzeczypospolitej
Bardziej szczegółowoPRAWA CZŁOWIEKA Dokumenty międzynarodowe
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Prawa i wolności: prawo do życia, zniesienie kary śmierci, wolność od tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania, wolność
Bardziej szczegółowoWIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE. Pierwsze półrocze, rozdział I i II Opis wymagań na poszczególne oceny:
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Pierwsze półrocze, rozdział I i II Opis wymagań na poszczególne oceny: OCENA ZAGADNIENIA Celujący Uczeń opanował następujące pojęcia: uzasadnia znaczenie nadrzędności Konstytucji
Bardziej szczegółowoUnia Europejska KOMITET REGIONÓW
Unia Europejska KOMITET REGIONÓW Bruksela, 2003 Wstęp do Komitetu Regionów Unia europejska Komitet Regionów Tworzenie Komitetu Regionów Komitet Regionów jest zgromadzeniem doradczym Unii Europejskiej;
Bardziej szczegółowoUSTRÓJ POLITYCZNY: PARLAMENT:
USTRÓJ POLITYCZNY: Francja jest republiką o systemie semiprezydenckim. Konstytucja przyjęta została w referendum w 1958 roku. Modyfikowana była w latach 1962 oraz 1995. Głową państwa jest prezydent wybierany
Bardziej szczegółowoUchwała Nr XLVII/445/2013 Rady Miejskiej w Karczewie z dnia 20 grudnia 2013 roku
Uchwała Nr XLVII/445/2013 Rady Miejskiej w Karczewie z dnia 20 grudnia 2013 roku w sprawie poparcia inicjatywy Rady Powiatu w Częstochowie dot. zwrócenia się z apelem do Sejmu RP, Senatu RP i Prezydenta
Bardziej szczegółowoSekretariat Komitetu COPA został utworzony w Brukseli 1 kwietnia 1959, a 1 grudnia 1962 połączył sie z sekretariatem Komitetu COGECA.
Komitet COPA: Rolnicza Unia Europejska Traktat Rzymski ustanawiający Europejska Wspólnotę Gospodarcza, podpisany 25 marca 1957 zawierał juz najważniejsze ramy dla Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Stosunki
Bardziej szczegółowoSpis treści. IV. Rząd Federalny. VI. Prezydent Federalny. VI. Władza sądownicza
Spis treści Rozdział pierwszy Unia Europejska I. Unia Europejska i Wspólnoty Europejskie - podstawowa charakterystyka II. Podstawy traktatowe i Wspólnot Europejskich III. Jednostka w IV. Instytucje i organy
Bardziej szczegółowoWiedza o społeczeństwie, zakres rozszerzony Plan dydaktyczny, klasa 2d
Wiedza o społeczeństwie, zakres rozszerzony Plan dydaktyczny, klasa 2d Jednostka tematyczna 1. Życie zbiorowe i jego reguły 2. Socjalizacja i kontrola społeczna Zagadnienia I. Społeczeństwo socjologia
Bardziej szczegółowoMODELE USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH
MODELE USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH S. PREZYDENCKI Ogólna charakterystyka: Rozdzielczość i względna równość kompetencji władzy ustawodawczej i wykonawczej Władza wykonawcza prezydent Władza ustawodawcza
Bardziej szczegółowoPODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ
PODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ PODSTAWOWE ZASADY USTROJU W SYSTEMATYCE KONSTYTUCJI RP Pierwszy rozdział Konstytucji RP, zatytułowany Rzeczpospolita, określa podstawowe zasady ustroju RP. Pozostałe
Bardziej szczegółowoDEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA
DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA - Sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych - Bezpośrednie decydowanie prze
Bardziej szczegółowoRozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa
POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE Red.: Dariusz Górecki Wykaz skrótów Wstęp Rozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa Rozdział
Bardziej szczegółowoKURATORIUM OŚWIATY W OPOLU ul. Piastowska 14, 45-082 Opole
KURATORIUM OŚWIATY W OPOLU ul. Piastowska 14, 45-082 Opole tel.: (77) 452-45-68, 452-49-20 e - mail:kontakt@kuratorium.opole.pl fax: (77) 452-49-21, 452-44-17 http://www.kuratorium.opole.pl NIP: 754-11-56-220
Bardziej szczegółowoAdministracja publiczna Wprowadzenie. Dr hab. Ryszard Szarfenberg rszarf.ips.uw.edu.pl/apub/
Administracja publiczna Wprowadzenie Dr hab. Ryszard Szarfenberg rszarf.ips.uw.edu.pl/apub/ Główne idee normatywne współczesnego państwa Suwerenność narodu, która zakłada państwo narodowe i demokrację
Bardziej szczegółowoE ro r pean L anguage L abel zyki Obce w Szkole
European Language Label Języki Obce w Szkole Krótko o konkursie ELL 1. Certyfikat przyznawany jest projektom promującym nowatorskie inicjatywy dotyczące nauczania i uczenia się języków, wyróżnia innowacyjne
Bardziej szczegółowoTematy i zagadnienia programu nauczania wiedzy o społeczeństwie w klasie IV TE1, IV TE2, IV TK1, IV TK2, IV TR, IV TI zakres podstawowy.
Tematy i zagadnienia programu nauczania wiedzy o społeczeństwie w klasie IV TE1, IV TE2, IV TK1, IV TK2, IV TR, IV TI zakres podstawowy. Moduł dział - temat Lp. Zakres treści Lekcja organizacyjna 1. -
Bardziej szczegółowoW sieci po angielsku
W sieci po angielsku Aż 48% użytkowników Internetu w UE używa języka angielskiego do czytania lub przeglądania treści w Internecie. 29% stwierdziło, że do komunikacji w Internecie wykorzystuje język inny
Bardziej szczegółowoUnit 3-03/ Kompetencje Unii. Zasady strukturalne
Unit 3-03/09.11.2016 Kompetencje Unii. Zasady strukturalne Fragmenty z podręcznika: Zasady działania UE: pkt 73-74 Zasada przyznania kompetencji (kompetencje wyłączne i dzielone; kompetencje wyraźnie i
Bardziej szczegółowoPodstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej
Podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej Podstawowe zasady ustroju w systematyce Konstytucji RP Pierwszy rozdział Konstytucji RP, zatytułowany Rzeczpospolita, określa podstawowe zasady ustroju RP. Pozostałe
Bardziej szczegółowoA.3 PROTOKÓŁY DOTYCZĄCE TWORZENIA SZKÓŁ EUROPEJSKICH SPORZĄDZONE NA PODSTAWIE STATUTU SZKOŁY EUROPEJSKIEJ SPIS TREŚCI
A.3 PROTOKÓŁY DOTYCZĄCE TWORZENIA SZKÓŁ EUROPEJSKICH SPORZĄDZONE NA PODSTAWIE STATUTU SZKOŁY EUROPEJSKIEJ SPIS TREŚCI 3.1 Protokół z dnia 13 kwietnia 1962 r. dotyczący tworzenia Szkół europejskich, sporządzony
Bardziej szczegółowoWspółczesne systemy polityczne
Jarosław Zieliński Współczesne systemy polityczne System polityczny może być rozumiany jako podstawowe struktury władz państwowych oraz główne zasady polityczne i prawne; jako ogół instytucji, za pośrednictwem
Bardziej szczegółowoKONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyciąg)
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyciąg) W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie,
Bardziej szczegółowoPlan wynikowy z wiedzy o społeczeństwie poziom rozszerzony na rok szkolny 2015/2016 dla klasy II a
Plan wynikowy z wiedzy o społeczeństwie poziom rozszerzony na rok szkolny 2015/2016 dla klasy II a Nauczyciel prowadzący: Jacek Foszczyński Liczba tygodni nauki: 38 Liczba godzin w tygodniu: 3 Liczba godzin
Bardziej szczegółowoZajęcia szkolne w języku ojczystym w okręgu Olpe
Zajęcia szkolne w języku ojczystym w okręgu Olpe Drodzy Rodzice, Od wielu lat istnieje możliwość nauczania w języku ojczystym w powiecie Olpe, a mimo to oferta ta nie jest powszechnie znana. Za pomocą
Bardziej szczegółowoSystem polityczno prawny Republiki Federalnej Niemiec
System polityczno prawny Republiki Federalnej Niemiec Podstawy konstytucyjne i przepisy o randze konstytucyjnej znajdują się w Ustawie Zasadniczej uchwalonej 08.05.1949 roku. Zakładano, że konstytucja
Bardziej szczegółowoPolitologia studia niestacjonarne Seminaria dyplomowe w roku akademickim 2017/2018 Spis treści
Politologia studia niestacjonarne Spis treści HARMONOGRAM SPOTKAŃ... 2 Prof. UAM dr hab. Anita Adamczyk... 3 Prof. UAM dr hab. Edward Jeliński... 4 Prof. UAM dr hab. Andrzej Stelmach... 5 1. Ni 28 Sty
Bardziej szczegółowoBadania naukowe w Szwajcarii Aspekty praktyczne
Badania naukowe w Szwajcarii Aspekty praktyczne Katarzyna Aleksandrowicz Poznań,, 13 czerwca 2013 PROJEKT FINANSOWANY PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI
Bardziej szczegółowoWolności i prawa jednostki w Konstytucji RP. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP
Wolności i prawa jednostki w. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP Red.: Mariusz Jabłoński Wprowadzenie Wykaz skrótów Część I. Koncepcja konstytucyjnego
Bardziej szczegółowoKONWENCJA Nr 161 MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRACY. dotycząca służb medycyny pracy, przyjęta w Genewie dnia 26 czerwca 1985 r.
Dz.U.05.34.300 KONWENCJA Nr 161 MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRACY dotycząca służb medycyny pracy, przyjęta w Genewie dnia 26 czerwca 1985 r. (Dz. U. z dnia 25 lutego 2005 r.) W imieniu Rzeczypospolitej
Bardziej szczegółowoJAKIE ZNAMY JĘZYKI OBCE?
JAKIE ZNAMY JĘZYKI OBCE? Warszawa, październik 2000! Większość, niecałe trzy piąte (57%), Polaków twierdzi, że zna jakiś język obcy. Do braku umiejętności porozumienia się w innym języku niż ojczysty przyznaje
Bardziej szczegółowoJarosław Szymanek Système politique de la France contemporaine. Le point de vue polonais... 11
Spis treści Wstęp... 9 Système politique de la France contemporaine. Le point de vue polonais... 11 Filozofia ustroju politycznego w konstytucji V Republiki Francuskiej... 25 Mateusz Stempak Ustrój Francji
Bardziej szczegółowoSamorząd lokalny a Unia Europejska konferencja w Golubiu-Dobrzyniu
Na zaproszenie posła do Parlamentu Europejskiego Janusza Zemke, kilkudziesięcioosobowa grupa samorządowców z województwa kujawsko-pomorskiego przybyła w sobotę do Golubia-Dobrzynia, by wziąć udział w dwudniowej
Bardziej szczegółowoWK AD RANCJI I NIEMIEC DO PRAC KONWENTU EUROPEJSKIEGO DOTYCZ CYCH ARCHITEKTURY INSTYTUCJONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ
WK AD RANCJI I NIEMIEC DO PRAC KONWENTU EUROPEJSKIEGO DOTYCZ CYCH ARCHITEKTURY INSTYTUCJONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ Pary i Berlin, 15 stycznia 2003 r. Podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Kopenhadze,
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII. Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki
Spis treści Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki Rozdział I. Idee przewodnie wolności i praw jednostki w procesie uchwalania
Bardziej szczegółowoKonkurs wiedzy o Konstytucji RP
Konkurs wiedzy o Konstytucji RP ORGAZNIZATORZY 1 1. Organizatorem konkursu jest stowarzyszenie zwykłe Wiedzieć Więcej, działające przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Kościuszki w Dąbrowie Tarnowskiej.
Bardziej szczegółowoZakres materiału na egzamin z prawa konstytucyjnego
Poznań, 9 października 2018 r. Zakres materiału na egzamin z prawa konstytucyjnego I. Podstawowe pojęcia prawa konstytucyjnego 1. Pojęcia małej konstytucji, minimum konstytucyjnego, ustawy organicznej.
Bardziej szczegółowoSamorząd gospodarczy w okresie międzywojennym
Samorząd gospodarczy w okresie międzywojennym W okresie międzywojennym samorząd działał na podstawie rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej: - z dnia 1 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym
Bardziej szczegółowoZASADY NACZELNE USTROJU RP
ZASADY NACZELNE USTROJU RP Zasady naczelne ustroju RP Zawierają idee przewodnie ustawy zasadniczej. Są to normy prawne zawarte w Konstytucji, których szczególna doniosłość charakteryzuje się w tym, że
Bardziej szczegółowoEuropejska Fundacja na Rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy *
P6_TA(2005)0146 Europejska Fundacja na Rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy * Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego w sprawie projektu rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (EWG) nr
Bardziej szczegółowoSpołeczeństwo obywatelskie w Parlamencie RP V kadencji (2005-2009) Projekt badawczy Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych ANKIETA
ul. Szpitalna 5/5, 00-031 Warszawa, tel. (022) 828 91 28 wew. 135 fax. (022) 828 91 29 Społeczeństwo obywatelskie w Parlamencie RP V kadencji (2005-2009) Projekt badawczy Ogólnopolskiej Federacji Organizacji
Bardziej szczegółowoi szkołach (Dz. U. z 1992 r. Nr 36, poz. 155, z późn. zm.);
INFORMACJA MINISTERA EDUKACJI NARODOWEJ DLA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W SPRAWIE REGULACJI DOTYCZĄCYCH RAMOWYCH PLANÓW NAUCZANIA W SZKOŁACH PUBLICZNYCH, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM REGULACJI
Bardziej szczegółowoEuropejska Karta Samorządu Lokalnego
Europejska Karta Samorządu Lokalnego sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. (Dz.U. 1994, Nr 124, poz. 607 ze zm.) Państwa członkowskie Rady Europy, sygnatariusze mniejszej Karty, zważywszy,
Bardziej szczegółowoWIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE POZIOM PODSTAWOWY
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2013/2014 WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE POZIOM PODSTAWOWY ROZWIĄZANIA ZADAŃ I SCHEMAT PUNKTOWANIA MAJ 2014 2 Egzamin maturalny z wiedzy o społeczeństwie Zadanie 1. (0 3) Obszar
Bardziej szczegółowoSpis treści. Słowo wstępne... 11. Przedmowa do czwartego wydania... 13. Wykaz skrótów... 15
Spis treści Słowo wstępne............................................................ 11 Przedmowa do czwartego wydania.......................................... 13 Wykaz skrótów............................................................
Bardziej szczegółowoAndrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA
Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA Zarys wykładu Wydanie II Gdańsk 2018 Redakcja Projekt okładki Tomasz Mikołajczewski Wydanie II, objętość
Bardziej szczegółowoPorozumienie o współpracy pomiędzy Województwem Dolnośląskim (Rzeczpospolita Polska) a Regionem Alzacji (Republika Francuska)
Porozumienie o współpracy pomiędzy Województwem Dolnośląskim (Rzeczpospolita Polska) a Regionem Alzacji (Republika Francuska) zwani dalej Stronami WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE Reprezentowane przez Marszałka
Bardziej szczegółowoREGULAMINY WEWNĘTRZNE
23.4.2010 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 103/1 II (Akty o charakterze nieustawodawczym) REGULAMINY WEWNĘTRZNE REGULAMIN TRYBUNAŁU OBRACHUNKOWEGO UNII EUROPEJSKIEJ SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ I: Artykuł
Bardziej szczegółowoKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej TEKSTY USTAW WYDANIE 18 Stan prawny na 5 kwietnia 2016 r. Wydawca Małgorzata Stańczak Redaktor prowadzący Mariusz Kurzyński Łamanie Faktoria Wyrazu Sp. z o.o. Układ
Bardziej szczegółowoWniosek DECYZJA RADY
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 21.12.2011 KOM(2011) 911 wersja ostateczna 2011/0447 (NLE) Wniosek DECYZJA RADY w sprawie oświadczenia o wyrażeniu przez państwa członkowskie, w interesie Unii Europejskiej,
Bardziej szczegółowoKOMUNIKAT DLA POSŁÓW
PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Prawna 16.6.2011 KOMUNIKAT DLA POSŁÓW (53/2011) Przedmiot: Uzasadniona opinia włoskiej Izby Deputowanych, dotycząca wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu
Bardziej szczegółowoWYBORY, PRAWO WYBORCZE, SYSTEMY WYBORCZE W PAŃSTWACH GRUPY WYSZEHRADZKIEJ
WYBORY, PRAWO WYBORCZE, SYSTEMY WYBORCZE W PAŃSTWACH GRUPY WYSZEHRADZKIEJ NR 3520 WYBORY, PRAWO WYBORCZE, SYSTEMY WYBORCZE W PAŃSTWACH GRUPY WYSZEHRADZKIEJ Marek Barański, Anna Czyż, Sebastian Kubas, Robert
Bardziej szczegółowoPrzedmowa. Część 1 TEORIE POLITYCZNE. 1. Co to jest polityka? 2. Rządy, systemy i ustroje. 3. Ideologie polityczne XIII
Przedmowa XIII Część 1 TEORIE POLITYCZNE 1. Co to jest polityka? Definiowanie polityki 4 Polityka jako sztuka rządzenia 6 Polityka jako sprawy publiczne 10 Polityka jako kompromis i konsensus 11 Polityka
Bardziej szczegółowoEGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 CZĘŚĆ 1. ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ GH-H8
EGZMIN W KLSIE TRZECIEJ GIMNZJUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 CZĘŚĆ 1. HISTORI I WIEDZ O SPOŁECZEŃSTWIE ZSDY OCENINI ROZWIĄZŃ ZDŃ RKUSZ GH-H8 KWIECIEŃ 2017 Zadanie 1. (0 2) 4. Cywilizacja grecka. Uczeń: 3)
Bardziej szczegółowoPolityka kulturalna Unii Europejskiej
Polityka kulturalna Unii Europejskiej Jedność w różnorodności (oficjalne motto) Rada Europy a Unia Europejska różne role, wspólne wartości Zagadnienia 1. ROLA KULTURY W UE 2. KSZTAŁTOWANIE SIĘ WSPÓŁPRACY
Bardziej szczegółowoDzień Informacyjny na temat programu Comenius
Dzień Informacyjny na temat programu Comenius Magdalena Chawuła-Kosuri Dyrektor Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli Katowice, 20 listopada 2012 r www.silesia-europa.pl PLAN PREZENTACJI
Bardziej szczegółowoWYKAZ AKTÓW PRAWNYCH Z PRAWA KONSTYTUCYJNEGO. 2. Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz.U. z 2011 r. Nr 43, poz. 224 ze zm.
WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH Z PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze 2. Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz.U.
Bardziej szczegółowo11238/16 dh/mak 1 DGC 1
Rada Unii Europejskiej Bruksela, 18 lipca 2016 r. (OR. en) 11238/16 COAFR 220 CFSP/PESC 618 WYNIK PRAC Od: Sekretariat Generalny Rady Data: 18 lipca 2016 r. Do: Delegacje Nr poprz. dok.: 10907/16 Dotyczy:
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW 2017/2018 TEST ELIMINACJE SZKOLNE
ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW 2017/2018 TEST ELIMINACJE SZKOLNE Numer identyfikacyjny
Bardziej szczegółowoDz.U. 1994 Nr 124 poz. 607. Europejska Karta. Samorządu Terytorialnego. Wstęp
Kancelaria Sejmu s. 1/1 Dz.U. 1994 Nr 124 poz. 607 Europejska Karta Samorządu Terytorialnego Wstęp Państwa, członkowie Rady Europy, sygnatariusze niniejszej Karty - Biorąc pod uwagę, iż celem Rady Europy
Bardziej szczegółowozawarty pomiędzy Radą Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej reprezentowaną przez Prezesa Rady Ministrów
Wersja z dn. 11. 05. 2011 r. PAKT DLA KULTURY zawarty pomiędzy Radą Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej reprezentowaną przez Prezesa Rady Ministrów oraz stroną społeczną reprezentowaną przez Obywateli Kultury
Bardziej szczegółowoPAKT DLA KULTURY. 1
PAKT DLA KULTURY zawarty pomiędzy Radą Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej reprezentowaną przez Prezesa Rady Ministrów oraz stroną społeczną reprezentowaną przez ruch Obywatele Kultury. Świadomi tego, że
Bardziej szczegółowoProgramy Nauki Drugiego Języka w Okręgu Szkolnym 62
Programy Nauki Drugiego Języka w Okręgu Szkolnym 62 Programy Nauki Języka Angielskiego Okręg Szkolny nr 62 dokłada starań, aby zapewnić wysokiej jakości Program Nauki Języka Angielskiego (English Language
Bardziej szczegółowoKonkurs wiedzy o społeczeństwie szkoła podstawowa i gimnazjum. 2018/2019. Etap rejonowy
Zadanie 1. (0 1 pkt) Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Aktualna konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 2 kwietnia 1997 roku została A. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe. B. podpisana przez
Bardziej szczegółowoKOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek dotyczący DECYZJI RADY
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia 15.6.2006 KOM(2006) 288 wersja ostateczna 2006/0103 (CNS) Wniosek dotyczący DECYZJI RADY upoważniającej państwa członkowskie do ratyfikowania, w interesie Wspólnoty
Bardziej szczegółowoKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej TEKSTY USTAW 19. WYDANIE Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej TEKSTY USTAW Zamów książkę w księgarni internetowej WYDANIE 19 Stan prawny na 27 września 2017 r. Wydawca
Bardziej szczegółowoRezolucja CM / Res (2008) 3 o zasadach regulujących przyznanie Nagrody Krajobrazowej Rady Europy
Rezolucja CM / Res (2008) 3 o zasadach regulujących przyznanie Nagrody Krajobrazowej Rady Europy (Przyjęta przez Komitet Ministrów w dniu 20 lutego 2008 r. na 1018. posiedzeniu Zastępców Ministrów) Komitet
Bardziej szczegółowoPRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) 6. Dziedzictwo antyku. Uczeń: 1) charakteryzuje
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 2 do Olimpiady Wiedzy o Unii Europejskiej pn. "GWIEZDNY KRĄG" Zagadnienia VII Olimpiada GWIEZDNY KRĄG
Załącznik nr 2 do Olimpiady Wiedzy o Unii Europejskiej pn. "GWIEZDNY KRĄG" Zagadnienia VII Olimpiada GWIEZDNY KRĄG I. Zawody I stopnia 1. Społeczeństwo. Definicja społeczeństwa. Pojęcie zbiorowości społecznej.
Bardziej szczegółowo