Egzamin test

Transkrypt

1 Egzamin test Banaszak B. Prawo konstytucyjne 2001r Czeszejko Sochacki Z. Prawo parlamentarne w Polsce 1997r Sarnecki P. Prawo konstytucyjne RP 2003r Skrzydło W. Polskie prawo konstytucyjne 2003r Witkowski Z. Prawo konstytucyjne 2003r Zieliński E. Administracja rządowa w Polsce Ustrój polityczny państwa pojęcie i istota. Uchwalenie tzw. Małej Konstytucji z dn r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym. Nie zamykała ona etapu przebudowy, była jedynie przejściem, zawierała stwierdzenie, że zamknięcie tymczasowości ustrojowej w Polsce nastąpi wraz z uchwaleniem ustawy zasadniczej. Później uchwalono przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucję z 1997 r. i przyjęto w drodze referendum ogólnonarodowego. Aktualny ustrój polityczny w Polsce został ukształtowany w oparciu o demokratyczne tradycje RP, doświadczenia okresu transformacyjnego (89-97r), a także o przepisy prawne zawarte w Małej Konstytucji. Podstawowym celem i zadaniem każdej ustawy zasadniczej jest określenie ustroju politycznego państwa. W tekstach konstytucji nie znajdziemy nie tylko definicji ustroju politycznego, ale nawet ich bezpośrednich wskazówek służących określeniu pojęcia ustrój polityczny. Definicje te są spotykane w literaturze prawniczej. Ustrój polityczny są to podstawowe idee polityczne ustrojodawcy na podstawie których zbudowana jest władza publiczna i których rozwinięcie następuje bądź to w treści ustawy zasadniczej bądź w drodze ustawodawstwa zwykłego. Ustawy zwykłe mają być zgodne z konstytucją. Ustrój polityczny można określić jako całokształt zasad odnoszących się do organizacji i funkcjonowania władzy publicznej w państwie. W zakres pojęcia ustrój wchodzą wyłącznie zasady odnoszące się do organizacji i funkcjonowania władzy publicznej. Nie chodzi o konkretne instytucje prawnopolityczne, nawet ujmowane w ich całokształcie; chodzi tylko o zasady leżące u podstaw konstrukcji władzy publicznej. Można stwierdzić, że o zmianie ustroju w toku przeprowadzanej w 1989 r. nowelizacji Konstytucji decydowało nie przywrócenie w Polsce instytucji Prezydenta czy Senatu, ale zmiana zasad na których opierała się dotychczasowa organizacja władzy państwowej. Oprócz tego zasada suwerenności ludu pracującego była zasadą zwierzchnictwa narodów. Kierowniczej roli partii komunistycznej-jednoizbowości parlamentu, a także urealniono zasady niezależności sędziów i niezawisłości sądu. Ustrój polityczny zmienia się wraz ze zmianą instytucji prawno-politycznych, ale w skutek zmiany przewodnich idei na jakich Konstytucja oparła konstrukcję władzy publicznej w państwie. Oprócz pojęcia ustrój polityczny spotykane są terminy takie jak: system polityczny i system rządu. Nie są to jednak terminy równoznaczne. Każdy z nich zawiera treść odmienną różniącą się od innych. Najszerszym jest system polityczny, gdyż obejmuje struktury bazy publicznej w tym i państwo, ale także instytucje polityczne takie jak: partie, związki zawodowe, organizacje społeczne, a także panujące poglądy polityczne i filozoficzne. Ustrój polityczny państwa może przyjmować swoiste zabarwienie stąd można o nim mówić szczegółowo tylko w świetle zasad zawartych w konstytucji Ewolucja ustroju politycznego Ustrój polityczny Polski przechodził w XX wieku wyraźną ewolucję a wyznaczały zmieniające się zasady w oparciu o które była zorganizowana władza publiczna, jak także różniące się od siebie a stosowane w praktyce systemy rządu. W konsekwencji zmieniał się również stopień demokratyzacji życia publicznego. Charakteryzując ewolucję ustroju politycznego należy zacząć od konstytucji z roku, twórcy której oparli ustój polityczny państwa na zasadach demokracji parlamentarnej, które cechowało przyjęcie charakterystycznego katalogu tych zasad ustrojowych. Wymieniony katalog obejmował następujące zasady: - zasada zwierzchnictwa narodu to znaczy, że naród jest źródłem władzy jako zbiorowość polityczna, przy tym konstytucja 21 roku pojmowała naród nie w sensie etnicznym a w sensie kategorii polityczno-prawnej. Polska była w tym czasie polietnicznym (Ukraińcy, Żydzi, Białorusini). Idee były czerpane z inspiracji Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku, która stanowiła, że źródłem wszelkiego zwierzchnictwa jest w naród. - republikańska forma państwa konstytucja głosiła, że państwo Polskie jest rzeczą pospolitą. 1

2 - podział władzy stanowiła fundament budowy organu państwa i podstawy funkcjonowania władzy publicznej. Konstytucja stanowiła, że organami narodu w okresie ustawodawstwa są sejm i senat, a w zakresie władzy wykonawczej prezydent RP a w zakresie władzy sądowniczej niezawisłe sądy. - zasada systemu przedstawicielskiego owa zasada stanowi konsekwencję przyjęcia zasady suwerenności narodu, który jako podmiot zwierzchnictwa nie sprawował władzy w sposób bezpośredni, ale za pomocą swoich przedstawicieli wybieranych w 5-przymietnikowych wyborach (powszechności, bezpośredniość, tajności, proporcjonalności, równości). Wybierane w tych wyborach - zasada dwuizbowości parlamentu parlament składa się z dwóch izb: sejmu i senatu. Obie izby zostały określone jako organy narodu ale nie były równouprawnione, silniejszy był sejm - zasada systemu parlamentarno-gabinetowego pozostaje ona w ścisłym związku z formą rządy. Pod tym pojęciem rozumie się system rządu, w którym sytuację prawną głowy państwa charakteryzuje polityczna nieodpowiedzialność wobec parlamentu a rząd zwany gabinetem jest powoływany prze prezydenta a odpowiedzialny przed parlamentem, przy czym przy powoływaniu rządu prezydent jest związany wymogami natury politycznej. Czyli musi się liczyć z istniejącym w parlamencie układem politycznym. - samorząd terytorialny administracyjny ustój państwa został oparty na udziale wspólnot lokalnych w życiu politycznym - decentralizacja administracji publicznej. System był zbudowany w oparciu o trójszczeblową strukturę województwa, powiaty i gminy. Zasada samorządu była realizowana nie tylko w życiu politycznym: był również wyznaniowy, zawodowy, narodowościowy i gospodarczy. - zasada niezawisłości sądów konsekwencją wprowadzenia zasady było uznanie, że orzeczenia sądu nie mogą być zmieniane przez organy władzy ustawodawczej ani wykonawczej. - zasada formalnych gwarancji praworządności - stanowiła przejaw panowania prawa, którym są związane w swej działalności organy państwowe. - deklarowania praw i wolności obywatelskich konstytucja określała szeroki katalog praw: równouprawnienie wszystkich obywateli (wszyscy bez względu na pochodzenie, płeć i rasę są równi). Konstytucja charakteryzowała się dużym demokratyzmem rozwiązań prawnych, uznaniem praw jednostki i roli jednostki w państwie. Do 1997 roku była to najbardziej rozbudowana pod względem praw człowieka konstytucja na świecie. Konstytucja ta została znowelizowana w 1926 roku. Pierwszy etap przeprowadzono w sierpniu Ta nowelizacja dotyczyła zasady ustroju politycznego, a mianowicie podziału władzy między władzą ustawodawczą i wykonawczą. Owa nowelizacja umożliwiła przesunięcie ośrodka podejmowania decyzji od władzy ustawodawczej (sejmu) do organu władzy wykonawczej. Wprost mówiąc, została umocniona pozycja prezydenta i zapewniła swobodę działania rządu. Powstał system rządów marszałka Piłsudskiego, który był sprzeczny z konstytucją. W 1935 roku uchwalono nową konstytucję (kwietniowa), która wprowadziła całkiem nowe i odmienne od konstytucji 1921 roku zasady organizacji i wykonywania władzy w państwie. Odrzucono wtedy zasadę suwerenności narodu, zasadę 5- przymiotnikowego prawa wyborczego, zasadę systemu parlamentarno-gabinetowego, istotnie zostały ograniczone prawa jednostki, skoncentrowano najwyższą władzę prezydenta, który skoncentrował w swoich rękach wszystkie naczelne organy państwa w tym i siły zbrojne. Wg konstytucji ustrój polityczny opierał się na następujących zasadach: - solidaryzmu polegająca na tym, że społeczeństwo łączy współpraca na rzecz dobra społecznego. Oparta na moralnej więzi wszystkich obywateli. - prymat państwa wobec społeczeństwa odrzucono koncepcję liberalną, jednostka jest jednostką a państwo jest państwem. - prymat elit konstytucja wprowadziła tę zasadę budując ustrój polityczny w oparciu o zasadę elitaryzmu, te szczególne uprawnienia były widoczne w prawie wyborczym, bo prawo wyborcze przysługiwało z tyt. zasług, z tyt. wykształcenia i z tyt. zaufania. - zwierzchnia władza prezydenta odrzucając zasadę podziału władzy przyjęto zasadę zwierzchniej, niepodzielnej, jednolitej i dominującej władzy prezydenta (art. 2 ). 2

3 Budowa ustroju politycznego Polski po 1944 roku W tym okresie zaszły w Polsce zasadnicze zmiany, kraj znalazł się w strefie radzieckiej dominacji politycznej. Przesądziło to o ustroju politycznym państwa. Dwa ośrodki władzy rząd emigracyjny w Londynie, rząd pro-radziecki w Chełmie a po wyzwoleniu w Lublinie, potem był przeniesiony do Warszawy. Rząd pro-radziecki chciał legitymizować władzę, odrzucił konstytucję kwietniową, którą określano jako faszystowska. Zadeklarowano również obowiązywanie podstawowych założeń demokratycznych konstytucji marcowej, które jednak miały obowiązywać czasowo, do uchwalenia nowej konstytucji. Od tej pory zaczął się okres PRL (czyli demokracja ludowa). W początkowych latach PRL oficjalnie sięgano do zasad ustroju politycznego konstytucji marcowej ale podejście było swoiste, dlatego, że wyłączano z tej konstytucji dwuizbowość parlamentu był jednoizbowy. Od 1944 roku zaczęło się wzorowanie na systemie radzieckim system samorządowy powołano rady narodowe. Uchwalono konstytucję w 1952 roku, która zerwała z zasadami demokracji parlamentarnej. Polska została określona jako państwo demokracji ludowej, które faktycznie było utożsamiane z państwem dyktatury proletariatu. Proletariat wywodził się z wyuczonych w ZSRR towarzyszy. Konstytucja ZSSR z 1936 roku była wzorcem dla konstytucji Polski z 1952 roku. Ta z ZSRR posiadała bogaty katalog praw człowieka, nie mniej jednak zupełnie nie funkcjonował. Zachowując pewne z dotychczasowych zasad ustrojowych konst. z 52 roku w sposób zasadniczy i gruntowny zmieniła ich treść. Wymieniono następujące zasady: 1. Zwierzchnictwo ludu pracującego co jest odpowiednikiem radzieckiego ludowładztwa. Owa zasada znajdował a się na czele katalogu zasad ustrojowych państwa. Przejęcia zasady ludowładztwa oznacza, że podmiotem władzy jest nie cały naród lecz lud pracujący miast i wsi. 2. Kierownicza rola partii komunistycznej nie było woli suwerenów była narzucona jedna określona partia komunistyczna (w Polsce PZPR i ZSL). 3. Jedności i jednolitości władzy jeżeli poprzednia konstytucja RP była ustalona zasada podziału władzy, w PRL zasada została zamieniona na zasadę jedności i jednolitości władzy ludowej. Oznacza to, że cały system władzy państwowej jest hierarchicznie podporządkowany władzy sejmowej, który jest określony jako najwyższy organ władzy państwowej. Chociaż w praktyce sejm był podporządkowany partii. 4. Zasada systemu przedstawicielskiego Owa zasada znana była już wcześniejszym konstytucjom Polski. W konstytucji PRL została formalnie rozbudowana. (Sejm na górze a pod nim Rady narodowe różnych szczebli). Sejm i RN pochodziły z wyborów opartych na zasadach powszechności, równości, bezpośredniości i tajności głosowania. Obowiązywała zasada większości w zakresie rozdziału mandatów. Mandat przedstawicielski miał charakter imperatywny, czyli wybrana osoba prezentowała pogląd wyborców. Nie mogła głosować wg własnego sumienia. Przedstawicielstwo miało charakter ograniczony, które wynikały z przyjętych zasad zgłaszania kandydatów na radnych i posłów co stanowiło monopol partyjny (musiał mieć zgodę partii) 5. Zasada praworządności w zakresie metod działania aparatu państwowego konstytucja z 1952 r. wymieniała dwie zasady. Pierwsza to zasada praworządności, czyli nakładała obowiązek przestrzegania prawa na organy państwowe i na obywateli. Brakowało instrumentów prawa administracyjnego. Druga zasada to zasada współdziałania organów państwowych z ludem pracującym. Art. 5 stanowił, iż wszystkie organy władzy i administracji państwowej opierają się w swej działalności na świadomym, czynnym współdziałaniu mas pracujących. Podobnie jak konstytucja ZSSR z 36 roku konstytucja z 52 roku przewidywała dość szeroki katalog praw i wolności obywatelskich, jednak podobnie jak w ZSRR ten katalog nie był zabezpieczony gwarancjami formalnymi. Ustrój polityczny PRL został poddany rewizji dopiero po okrągłym stole wtedy przywrócono zasadę dwuizbowości parlamentu, zreformowano system wyborczy, wykreślono zasadę kierowniczej roli partii komunistycznej i wprowadzono zasadę pluralizmu politycznego. Kolejnym krokiem była mała konstytucja z roku, był to powrót do zasad demokracji parlamentarnej i zasad państwa prawa ale w pełni został zrealizowany dopiero w konstytucji z 1997 roku. Konstytucyjne podstawy ustroju politycznego Polski Konstytucja w tłumaczeniu oznacza czynność polegającą na uregulowaniu ustroju państwa. Istniejący podział pozwala podzielić konstytucje na konstytucje w znaczeniu faktycznym i z znaczeniu prawnym. Konstytucja w znaczeniu faktycznym oznacza faktycznie istniejący ustrój państwa niezależnie od tego w drodze jakiego aktu został określony. Od konstytucji w znaczeniu faktycznym należy odróżnić konstytucję w znaczeniu prawnym, wtedy mamy do czynienia z aktem pisanym który reguluje kwestie ustrojowe, chociaż może występować pod różną nazwą. Konstytucja to ustawa zasadnicza w państwie zawierająca normy wyposażone w najwyższą moc prawną regulujące podstawy ustroju politycznego państwa. Postanowienia konstytucji zawierają decyzje fundamentalne o charakterze politycznym znajdujące konsekwencje w treści całego ustawodawstwa. Ustala sposób tworzenia norma prawnych niższego rzędu, przede wszystkim ustaw. 3

4 Szczególna treść konstytucji Treść konstytucji jest wyraźnie rozbudowana o ile ustawy zwykłe regulują kwestie prawne tylko w jednej określonej dziedzinie życia. Konstytucje są aktami prawnymi o dużej obszerności posiadającymi złożoną treść i wkraczającymi w różne dziedziny życia państwowego i społecznego. Wyróżnia się następujące części składowe uregulowań konstytucji: 1. Określenie podmiotu władzy w państwie i sposobu jej realizacji. 2. Ustalenie struktury aparatu państwowego, zakresu kompetencji władz i konstytucyjnych organów państwa. 3. Sprecyzowanie sytuacji prawnej jednostki czyli sfery praw, wolności i obowiązków człowieka i obywatela. Jeżeli konstytucja zawiera wszystkie 3 punkty w takim przypadku mamy do czynienia z pełną konstytucją, która obejmuje wszystkie aspekty życia. Jeżeli nie ma wszystkich aspektów mamy do czynienia z małą konstytucją (np. ustawa z 1992 roku, tzw. Mała konstytucja). Szczególna forma konstytucji Konstytucja wyróżnia się szczególną formą, na co składa się sposób uchwalenia, tryb zmiany oraz systematyka a także nazwa tego aktu prawnego. Konstytucja wyróżnia szczególny tryb jej uchwalania, który zależy od tego kto w państwie posiada prawo stanowienia ustawy zasadniczej. Oprócz tego istnieje instytucja referendum konstytucyjnego na danym etapie dla rozstrzygnięcia sporów konstytucyjnych. Inną formą Systematyka konstytucji Wewnętrzna struktura konstytucji ma znaczenie nie tylko natury redakcyjnej. Czyli systematyka konstytucji to wewnętrzny układ jej treści obejmujący wyodrębnione części i przesądzające o kolejności rozdziałów a także o kolejności artykułów w poszczególnych rozdziałach. Systematyka konstytucji dzieli się na ogólna i szczegółową. O systematyce ogólnej przesadzają zasady i wartości uznawane przez twórców ustawy zasadniczej, a o kryteriach systematyki szczegółowej decyduje logiczny układ treści. Z definicji konstytucji wynika, że stanowi ona fundament ładu politycznego państwa, czyli jest ona aktem nadrzędnym, a zawarte w niej normy maja najwyższą moc prawną. To znaczy, że normy konstytucji nie mogą być zmienione w drodze ustaw zwykłych. Mamy hierarchię norm konstytucyjnych w stosunku do norm ustaw zwykłych. Jeżeli chodzi o funkcję konstytucji jest to problem bardzo złożony dlatego że konstytucja pełni wiele funkcji. Funkcja stabilizacyjna - konstytucja kształtuje stabilny obraz państwa i jego ustroju, a jednocześnie określa zasadę ewolucji tego ustroju. a także miejsce konstytucji wśród różnych systemów normatywnych funkcjonujących w warunkach społeczeństwa Funkcja prawna - konstytucja określa zakres suwerenności państwowej, a także wskazuje drogi i warunki jej ograniczenia wobec organizacji ponadpaństwowych i międzynarodowych. Ustalanie zakresu zadań i kompetencji państwa z jednoczesnym wskazaniem kierunków decentralizacji zadań oraz w organizacji niepaństwowych mających przyjmować te zadania w państwie. Funkcja kreowania systemu politycznego władzy państwowej i uzupełniającego go apolitycznego systemu organizacyjnego państwa o charakterze wykonawczym. Oprócz tego trzeba wyróżnić funkcje wprowadzenia i zagwarantowania podziału władzy i kompetencji organów państwowych zabezpieczających integrowanie i współdziałanie tych organów jako części aparatu wykonawczego państwowego. Społeczno-polityczne przesłanki zmian ustrojowych Zasady na których opierał się ustój polityczny (wg konstytucji z 1952) w zasadzie doznawały licznych naruszeń i pogwałceń. W praktyce występowało odchodzenie od zasad konstytucyjnych lub, wprost mówiąc, ich łamanie. Konflikty społeczne nabierały ostrości, społeczeństwo stawało się coraz lepiej wykształcone, społeczeństwo było niezadowolone z warunków społeczno ekonomiczno politycznych. W latach 80 nastąpił kryzys społeczeństwo zaczęło protestować. W sierpniu zawarto porozumienie i zawiązano Solidarność, która stała się ogromnym ruchem społecznym o szerokim poparciu społecznym. Potem mamy idee okrągłego stołu z 1989 roku. Głównym zagadnieniem tego stołu stały się aspekty reform politycznych. Wybory do sejmu odbyły się w wolnych warunkach, zaakceptowano wolne wybory do senatu oraz wyrażono zgodę na ewolucyjny charakter przemian ustrojowych. Systematyka konstytucji RP Oparta jest na przejętym przez twórców konstytucji systemie wartości co z kolei przesądziło o ilości i kolejności rozdziałów. Konstytucja składa się ze wstępu i 13 rozdziałów, w ramach rozdziałów są wyodrębnione artykuły a w artykułach są numerowane ustępy. Konstytucję otwiera wstęp, który ma uroczysty charakter i odwołuje się do przeszłości, do walk narodu polskiego o niepodległość, do kultury i chrześcijańskiego dziedzictwa a także do wartości ogólnoludzkich. Nawiązuje do najlepszych tradycji I i II RP, podkreśla więzy między rodakami rozproszonymi po świecie, wspomina o okresie łamania podstawowych wolności i praw człowieka w Polsce. Wstęp do konstytucji nie ma charakteru normatywnego, czyli nie zawiera norm, które zgodnie z zasadą bezpośredniego stosowania konstytucji nie mogą być stosowane, to znaczy, że wstęp 4

5 nie może stanowić podstawy konkretnych rozstrzygnięć. Jeżeli chodzi o zasadę ustroju politycznego państwa to konstytucja ustala regulacja prawne określające zasady ustroju politycznego a również zasady ustroju gospodarczego. Po raz pierwszy konstytucja tworzy w Polsce zamknięty system źródeł prawa poświęcając temu systemowi rozdział III. Oprócz tego zasadnicza część konstytucji poświęcona jest organizacji aparatu państwowego czyli w tych rozdziałach została zawarta regulacja prawna odnosząca się do struktury władzy publicznej, zostały wymienione organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej a także organy kontroli i ochrony prawnej. Ogólna charakterystyka konstytucji RP Konstytucja RP jest konstytucją sztywną (specjalna procedura nowelizacji), tryb zmiany jest utrudniony. Zmiana konstytucji może być dokonana ustawą uchwaloną w jednakowym brzmieniu przez Sejm i przez Senat. Oprócz tego dla zmiany konstytucji wymagana jest większość kwalifikowana w Sejmie (2/3). W Senacie wymagana jest bezwzględna większość głosów. Konstytucja jest aktem prawnym stanowiącym wynik kompromisu politycznego. Odwołuje się do różnych systemów wartości, czyli w jej treści dostrzega się rozwiązania prawne nawiązujące do liberalno-demokratycznego systemu wartości (pluralizm polityczny), gospodarka rynkowa, państwo rządów prawa, prawa socjalne, gwarancje bezpieczeństwa socjalnego obywateli, ochrona pracy i wartości demokracji chrześcijańskiej jako ochrona rodziny, prawo człowieka, godność człowieka i inne cechy. Konstytucja w szerokim stopniu nawiązuje do polskich tradycji ustrojowych, do doświadczeń polskiego parlamentaryzmu, zwłaszcza dotyczy to dwuizbowości parlamentu, systemu parlamentarno-gabinetowego. Nowa konstytucja powstała na gruncie doświadczeń okresu transformacji ustrojowej która była zapoczątkowana w 1989 roku. Oprócz tego Konstytucja odpowiada nowoczesnym standardom europejskim czyli Konstytucja przyjmuje współczesne tendencje w zakresie treści i sposobu regulacji konstytucyjnej. Duży wpływ na konstytucję 1997 roku wywarła polskie aspiracje europejskie Polska musiała dążyć do ujednolicania do standardów europejskich. Konkludując można powiedzieć, że nowa Konstytucja RP jest bardzo rozbudowana i zawiera więcej artykułów niż poprzedniczka, ten stan rzeczy wynika z kilku powodów między innymi z poszukiwania kompromisu w celu budowy koalicji konstytucyjnej. Konstytucja RP jako akt najwyższej rangi prawnej zawiera zasady i reguły prawa. Można wymienić następujące zasady RP: - suwerenność - republikańska forma państwa - demokratyczne państwo prawa - podział władzy i równowaga państwa - reprezentacja publiczna - dwuizbowość parlamentu - pluralizm polityczny - wzajemna niezależność i współdziałanie kościołów oraz innych związków wyznaniowych i państwa - wolność praw człowieka i obywatela - decentralizacja władzy publicznej i samorządu - parlamentarna forma rządów - niezależność w sejmie i niezawisłość sądów i trybunałów - społeczna gospodarka ludu - wolność gospodarcza - ochrona własności Zasada suwerenności narodu z pojęciem naród spotykamy się w obecnie obowiązującej konstytucji RP wielokrotnie. Użyte w sensie prawnym występuje we wstępie, czyli w preambule. Mówi o narodzie polskim jako o wszystkich obywatelach RP. Kryterium przynależności nie są przesłanki etniczne a przesłanki obywatelskie. Ale konstytucja posługuje się również pojęciem narodu w sensie etnicznym, odwołując się do roli kultury i dziedzictwa narodowego jako źródła tożsamości. Republikańska forma państwa konstytucja głosi, że RP jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Państwo jest utożsamiane z interesem wszystkich obywateli, to znaczy że konstytucja wyklucza przeciwstawienie się obywateli państwu. Demokratyczne państwo prawa zasada ta jest dość nową zasadą, dlatego, że znalazła się w tym prawie dopiero w 1989 roku po przeprowadzeniu rewizji konstytucji z PRL z 1952 roku. Ta zasada przewiduje, że państwo, które ją wprowadza chce być rządzone prawem, czyli stawia prawo ponad państwo. Podział władzy i równoważenie władzy zasada podziału władzy sprowadza się do następujących założeń: - wyodrębnia się trzy gałęzie (wykonawcza, ustawodawcza, sądownicza) - w każdej z nich odpowiada właściwy organ państwowy - ważna jest też niepołączalność władzy, układ stosunków między tymi władzami powinien zapewniać wzajemne ich oddziaływanie na siebie i hamownie. Reprezentacja publiczna naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli, to znaczy, że wyborcy udzielają swoim przedstawicielom mandatów do reprezentowania, stąd wola wyrażona w aktach prawnych stanowionych przez parlament jest traktowana jako wola narodu. 5

6 Zasada dwuizbowości parlamentu Parlament jako reprezentacja tworzy się w oparciu o strukturę dwuizbową. Zgodnie z Konstytucją władzę ustawodawczą w RP sprawuje sejm i senat, to znaczy, że obydwie izby są równorzędne czyli jak posłowie tak i senatorowie są przedstawicielami narodu, jednak to nie znaczy, ze obie izby mają równe kompetencje. Dlatego, że obowiązująca konstytucja RP przyjęła model dwuizbowości nierówno prawnej. Obie izby uczestniczą w realizacji działalności ustawodawczej chociaż główną rolę pełni sejm. Senat natomiast nie sprawuje funkcji kontrolnej, która w całości została powierzona sejmowi. Zasada pluralizmu politycznego Prawidłowe funkcjonowanie systemu przedstawicielskiego jest możliwe tylko w warunkach przyjęcia i stosowania zasady pluralizmu politycznego oznaczającego działalność partii w oparciu o kryterium ich równości a także charakteru demokratycznego. Wybór reprezentantów narodu przeprowadza się w oparciu o przedstawione programy polityczne określające główne kierunki i zadania organu przedstawicielskiego. Zasada konstytucjonalizacji partii politycznych Uchylono zasadę jednopartyjności. Konstytucja RP ustala w stosunku do partii politycznych, że zapewnia się im wolność tworzenia i działania, wprowadza się wymóg dobrowolności zrzeszania się obywateli. Precyzuje cele działania partii, którym jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Zasada wzajemnej niezależności i współdziałania państwa i kościoła oraz innych związków wyznaniowych Między Polską a stolicą apostolską podpisano umowę konkordatową. Zasada wolność praw człowieka i obywatela Obecnie obowiązująca konstytucja RP stanowi, że zapewnienie wolności i przestrzeganie praw jednostki jest podstawowym zadaniem państwa. Zasada ta została potraktowana jako fundamentalna zasada ustroju państwowego. Po raz pierwszy w dziejach polskiego konstytucjonalizmu ustawa zasadnicza uregulowała problematykę sytuacji prawnej jednostki w państwie nie tylko w stosunku do obywatela ale w ogóle do człowieka. Konstytucja poszerza katalog wolności i praw jednostki, czyli traktuje te zagadnienia w sposób odpowiadający współczesnym standardom europejskim i światowym. Konstytucja RP stanowi, że przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela i jest ona nienaruszalna a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Konstytucja RP nie tylko deklaruje ujęte w niej wolności i prawa jednostki ale stwarza rozbudowany system ich ochrony prawnej, wskazuje na instytucjonalne gwarancje ich stosowania, włącznie z podkreśleniem roli prawa skargi konstytucyjnej Prawo wyborcze, premier, prezydent, sejm i senat RP, Zgromadzenie Narodowe (doczytać) Zasada decentralizacja władzy publicznej i samorządu terytorialnego Owa zasada stanowi istotny składnik ustroju politycznego państwa, jest ona też przejawem stosowania zasady subsydiarności, to znaczy że państwo ma służyć pomocą dla obywateli oraz ich wspólnot. Art. 15 Konstytucji RP ustala, że ustrój RP zapewnia decentralizację władzy publicznej. Zdecentralizowany system administracji publicznej obejmuje dwa jej ramiona w terenie. Pierwsze ramię to organ administracji rządowej a drugie to samorząd terytorialny. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej wykonując część władzy publicznej we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Obecnie samorząd terytorialny dysponuje własnymi organami stanowiącymi pochodzącymi z wyborów powszechnych i bezpośrednich a także dysponuje własną samorządową władzą wykonawczą. Mimo wszystko realizacja tej zasady służy rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego. Zasada systemu parlamentaro-gabinetowego. Należy ona do kluczowych kwestii związanych z wykonywaniem władzy w państwie - chodzi tutaj głównie o stosunek między trzema centralnymi organami w państwie (parlament, rząd i głowa państwa). System rządów to układ stosunków wzajemnych trzech centralnych organów państwa charakteryzujący się tym, że parlament jako reprezentacja narodu wyłania się w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Później ukształtowana w wyborach koalicja otrzymuje legitymację do tworzenia rządu a prawem powołania rządu dysponuje głowa państwa (prezydent), która desygnuje premiera i na jego wniosek powołuje skład rady ministrów. Prezydent powołując skład rady ministrów musi się liczyć z sytuacją polityczną w sejmie. Rada ministrów - powołanie RM odbywa się w trybie normalnie spotykanym w systemie parlamentarnym prezydent powołuje premiera i radę ministra, wręcza im nominacje i przyjmuje przysięgę. Ważną kwestią jest wzmocniona rola premiera. Jest on szefem rządu odgrywającym główną rolę w procesie jego tworzenia, kierującym pracą rządu zapewniającym wykonanie jego polityki, koordynującym pracę rady ministrów, określającym zadania ministrów i jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników RM. Ważną zasadą jest odrębność i niezawisłość sądów. W konstytucji został poszerzony zakres władzy sądowniczej, włączono ten zakres Trybunał konstytucyjny, Trybunał stanu, powołano do życia NSA, wprowadzono zasadę dwuinstancyjności postępowania w stosunku do sądownictwa administracyjnego. Również wprowadzono zasadę bezpośredniego stosowania konstytucji w sądownictwie administracyjnym. 6

7 Zasada własności Te zasady odnoszą się do ustroju gospodarczego i dlatego są bardzo ważne. Zasada społecznej gospodarki rynkowej opiera się na trzech przesłankach to: wolność działalności gospodarczej, własność prywatna, solidarność partnerów społecznych a także dialog i współpraca. Społeczna gospodarka rynkowa to ustój gospodarczy określający zasadę liberalizmu gospodarczego z gospodarką rynkową włącznie oraz przejmujący określone kryteria procesów gospodarczych dla zapewnienia realizacji celów społecznych. Bardzo ważnym zagadnieniem przy gospodarce rynkowej jest zasada ochrony własności i prawa jej dziedziczenia. Owa zasada dotyczy wszystkich form własności a konsekwencją jest przepis, ze wywłaszczenie jest niedopuszczalne lub dopuszczalne pod ściśle określonymi warunkami: ekwiwalentne odszkodowanie i interes publiczny. Wolności, prawa i obowiązki człowieka. Wolność jednostki to kategoria uprawnień jednostki mająca na celu zapewnienie jej sfery prywatności czyli strefy wolnej od ingerencji państwa. Aktualnie koncepcję wolności jednostki tworzą trzy przesłanki: - wolność wyboru (wolność decydowania), - nieszkodzenie innym w toku realizacji własnych decyzji, - ograniczenie władzy państwowej nad jednostką. Prawa człowieka i obywatela służą ochronie interesów jednostki. Te prawa które są związane z obywatelstwem danego państwa przysługują wyłącznie jego obywatelom. Prawa jednostki muszą mieć oprawcie w konstytucji lub ustawach. Czyli nie ma prawa podmiotowego bez normy prawnej. Jeżeli wynika spór między jednostką a państwem to wtedy jest obowiązek wskazania podstawy prawnej z której wynika dane uprawnienie, czyli państwo jest zobowiązane do zapewnienia praw jednostki. (dopisać, poprawić od Agusi) Podstawowe prawa jednostki - w państwie demokratycznym którym jest Polska w zakresie są regulowane aktami ustawodawczymi. Katalog tych uprawnień ulega znacznemu poszerzeniu, nie jest ten katalog wyczerpujący. Systematyka praw i wolności wygląda następująco: 1. Są ukształtowane zasady ogólne przestrzegania praw i wolności człowieka, czyli art. 31 Konstytucji ustala, że nikogo nie wolno zmuszać do tego czego prawo mu nie nakazuje. 2. Drugą ważną zasadą jest równość wobec prawa bez względu na płeć. 3. Oprócz tego art. 35 gwarantuje osobom należącym do mniejszości na rodowych i etnicznych wolność zachowania języka, tradycji oraz własnej kultury. Klasyfikacja praw i wolności Wolności i prawa osobiste (prawo ochrony życia, prawo do sądu, prawo sumienia i wyznania, wolności i prawa polityczne, wolność zgromadzeń,wolność do zrzeszania w partiach, prawo do służby publicznej, prawo wybierania prezydenta) Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne (prawo własności, swoboda działalności gospodarczej, wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do ochrony zdrowia Środki ochrony wolności i praw jednostki do których należą prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działania organów władzy publicznej, prawo występowania z wnioskiem do Rzecznika Praw Obywatelskich, prawo skargi do Trybunału Konstytucyjnego, prawo zaskarżania orzeczeń i decyzji wydawanych w pierwszej instancji. Obowiązki jednostki Obowiązek wierności RP i troski o wspólne dobro Obowiązek przestrzegania prawa Obowiązek ponoszenia ciężaru świadczeń publicznych (podatki) Obowiązek obrony ojczyzny Obowiązek dbałości o stan środowiska 7