Rozdział 22. Kryzys finansowy w Korei Południowej w latach

Transkrypt

1 Rozdział 22. Kryzys finansowy w Korei Południowej w latach Sławomir A. Huss Wstęp Historia tego kraju sięga V-IV w. p.n.e., kiedy to na terytorium Korei istniało starożytne państwo Dzoson, pokonane przez chińską dynastię Han w 108 r. p.n.e. W I w. p.n.e. w toku walk z Chinami powstały trzy państwa: Kogurio, Pekdze i Silla. Okres ich istnienia zwano okresem Trzech Królestw, rozwijała się sztuka, literatura wywierając wpływ na kulturę japońską. W 918 Wang Gon założył nową dynastię Korio (od której pochodzi nazwa Korea, przyjęta na początku XX w.). W XIII w. Korea uległa Mongołom. W XVII w. po najazdach Mandżurów stała się wasalem panującej w Chinach mandżurskiej dynastii Cing. Od XVI w. była terenem rywalizacji Chin i Japonii. W 1910 r. Japonia anektowała Koreę i administrowała Półwyspem. W 1945 do Korei wkroczyły od północy wojska radzieckie, a od południa amerykańskie. Prowizoryczną granicą obu stref stał się równoleżnik 30 szerokości geograficznej północnej. W 1948 r. Korea podzieliła się na Republikę Korei i Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną. W 1950 KRL-D najechała na Republikę Korei wywołując 3-letnią wojnę koreańską. W 1953 ogłoszono zawieszenie broni. Od 1979 r. odbywają się, bez jakiegokolwiek powodzenia, okresowo rozmowy w sprawie zjednoczenia. Ten niemal 45-milionowy kraj w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci XX wieku zanotował niebywały rozwój i wzrost gospodarczy, średnio 9% wzrost dochodu narodowego rocznie. Wielkość PKB stawia Koreę wśród najbogatszych krajów świata (dołączyła do grupy państw zrzeszonych w OECD). Imponujący rozwój pociągnął za sobą niebywały postęp cywilizacyjny. Odzwierciedla to struktura PKB, w której tylko 7% stanowi rolnictwo, 43% przemysł (w tym produkcja 26,9%) oraz aż 50% przypadające na usługi. 508

2 22.1. Krótka historia ubiegłych dziesięcioleci Sławomir A. Huss 509 Sytuacja nie zawsze wyglądała tak korzystnie. Kraj ten doświadczał w niedalekiej przeszłości reżimu wojskowego. W przemyśle Korei początkowo obowiązywały priorytety przedmiotowe, odnoszące się do dziedzin produkcji zastępującej import i nastawionej na sprzedaż na rynku krajowym. Głównym celem polityki gospodarczej w latach 50. było bowiem podejmowanie produkcji, która uprzednio była importowana. Cel ten można również interpretować w inny sposób, otóż jako podejmowanie produkcji antyimportowej, a wiec ograniczającej import faktyczny, jak i potencjalny, czyli mogący wystąpić w przyszłości. Priorytetem w latach 50. była również produkcja artykułów konsumpcyjnych, jednorazowego użytku oraz dóbr pośrednich, służących do ich wytwarzania. W latach 60. w sektorze krajowym (poza infrastrukturą techniczną: drogi, trakcje elektryczne, porty, linie kolejowe) priorytetowa była produkcja wybranych dóbr zaopatrzeniowych. Do preferowanej wcześniej produkcji nawozów sztucznych doszły branża cementowa, petrochemiczna, stalowa, maszynowa, stoczniowa, elektroniczna, samochodowa. Chodziło o wytworzenie samowystarczalnej bazy zaopatrzeniowej. Polityka ta została silnie zintensyfikowana w latach 70. (zwłaszcza w okresie ) (Lipowski, 1996, s. 30). Rząd określił wtedy sześć priorytetowych branż przemysłu, które należy rozbudować: przemysł stalowy, metali nieżelaznych, stoczniowy, maszyn elektrycznych, elektroniczny oraz petrochemiczny. Jako kryterium wyboru tych branż zazwyczaj wymienia się: szeroki zasięg powiązań kooperacyjnych, duży wpływ na PKB, duży potencjał eksportowy (antyimportowy), wykorzystanie krajowych zasobów, duża dostępność kapitału zagranicznego. Należy zaznaczyć, że specyfiką podejścia koreańskiego były także priorytety podmiotowe. Rząd wybierał bowiem konkretnych producentów do realizacji przyjętych priorytetów przedmiotowych. Od połowy lat 60. rozpoczęto realizować trzeci priorytet: eksportowy kierunek sprzedaży. W latach plasował się on na czele listy priorytetów rządowych. Było to związane z reorientacją polityki gospodarczej, polegającej na zastąpieniu antybodźców eksportowych, silnymi bodźcami pobudzającymi eksport, i miało na celu:» poprawę konkurencyjności eksportu w pierwszym okresie jego rozwoju; dotyczy to szczególnie produkcji tekstylnej Korei, która początkowo miała być niekonkurencyjna w stosunku do japońskiej,» neutralizację antybodźców eksportowych, wynikających z utrzymania przewartościowania waluty krajowej,» neutralizację antybodźców eksportowych, wynikających ze stosowania barier protekcjonistycznych w odniesieniu do sektora krajowego (Lipowski, 1996, s.30).

3 510 Kryzys finansowy w Korei Południowej Reorientacja ta bynajmniej nie przerwała priorytetów przedmiotowych i podmiotowych w sektorze przemysłowym, produkującym na potrzeby rynku krajowego, co rodziło napięcia przy próbach pogodzenia tych trzech priorytetów. Konflikt między nimi wystąpił szczególnie w okresie , kiedy dla sfinansowania forsownego programu rozbudowy owych 6 branż przemysłu ciężkiego i chemicznego, rząd zdecydował się na poważne zmniejszenie subsydiów eksportowych. Do 1987 roku były to mimo wszystko rządy wojskowych reżimów, wymuszających wyjątkowo ciężką pracę i nieustanne zaciskanie pasa przez niemal całe społeczeństwo, aby naród koreański dorównał najbogatszym narodom i tak wykazał swoją wyższość (Wójcik, 1997, s. 8). Slogany propagandy państwowej w tych czasach były niemal identyczne, jak w azjatyckich państwach komunistycznych. Rozwój za wszelką cenę. Kto upominał się o prawa ten narażał się co najmniej na zarzut braku patriotyzmu i sabotowanie rozwoju. Na takiej ideologii z jednej strony zbudowali sobie pozycje dyktatorzy Park Ching-hee i Chun Doohwan. A z drugiej strony powstała specyficzna struktura gospodarcza, której szkieletem były potężne konglomeraty przemysłowo-kapitałowe, tzw. czebole. Trzydzieści tych czeboli wytwarzało około 80% koreańskiego PKB. To one tworzyły świat koreańskiego biznesu, funkcjonując w ścisłym powiązaniu z biurokracją rządową i urzędem prezydenta, przy czym powiązania te miały charakter po trosze instytucjonalny, ale przede wszystkim personalny. Ten model był jednak źródłem sukcesów gospodarki koreańskiej przez lata. Czebole mogły zawsze liczyć na pomoc państwa; w pewnym sensie zwyczaj ten przetrwał do dziś Przyczyny kryzysu Dolar i jen Kluczową zmienną gospodarki narodowej Korei Południowej był kurs dolara w stosunku do wona czy jena. Porozumienie Plaza, z 1985, które zaowocowało wzrostem wartości jena, dało początek wschodnioazjatyckiemu boomowi. Słabszy dolar i silniejszy jen przyniosły krajom regionu (poza Japonią), które mniej lub bardziej ściśle powiązały swe waluty z dolarem, wiele korzyści. Dzięki obniżającemu się kursowi dolara kraje te mogły skuteczniej konkurować z Japonią pod względem eksportu. Silniejszy jen skłaniał japońskie przedsiębiorstwa do przenoszenia coraz większej części produkcji do sąsiednich krajów azjatyckich japońskie inwestycje bezpośrednie stały się najważniejszą siłą napędową regionalnego rozwoju gospodarczego. Wzrostowi gospodarczemu sprzyjały również niskie koszty kredytów dolarowych.

4 Sławomir A. Huss 511 Ta korzystna dla Korei, jak i całej wschodniej Azji sytuacja zaczęła zmieniać się w W roku tym dolar był niedowartościowany w stosunku do jena jeszcze o ok. 40% (Lipowski, 1996, s.85). Między połową 1995 a końcem 1997 kurs dolara wzrósł z 79 do 130 jenów. Ponownie zwiększyła się konkurencyjność japońskiego eksportu w stosunku do innych państw regionu; napływ japońskich inwestycji bezpośrednich uległ spowolnieniu; produkcja została częściowo przeniesiona z powrotem do Japonii. Wzrosła też wartość długów dolarowych krajów azjatyckich, co jest zdaniem niektórych obserwatorów, zasadniczym elementem azjatyckiego kryzysu finansowego. Powstała więc podobna sytuacja, jak w latach 70. w Ameryce Łacińskiej, gdy została ona wciągnięta w wir kryzysu spowodowanego zadłużeniem: dewaluacja dolara w stosunku do waluty krajowej i znikome oprocentowanie realne zagranicznych kredytów (w dolarach) sprawiły, że rządy krajów latynoamerykańskich zaciągały kredyty dolarowe, aby je swobodnie obsługiwać z rosnących zysków z eksportu. Wzrost kursu dolara na początku lat 80. doprowadził do ogromnego wzrostu zadłużenia zagranicznego Ameryka Łacińska znalazła się w pułapce zadłużenia. Przezwyciężenie kryzysu zadłużenia oznaczało dziesięć lat stagnacji ( stracona dekada") Spekulacja Spekulacja dewizowa to stawianie na wzrost lub spadek wartości walut. Spekulanci zadłużają się w walucie zagrożonej dewaluacją i inwestują te środki w walutę, która ma szansę zwiększyć swą wartość. Jeśli nastąpi dewaluacja, to spada wartość długów do spłacenia, a różnica staje się zyskiem. Spekulowanie dolarem, jenem i mocnymi walutami europejskimi może doprowadzić w najgorszym razie do lekkiej niestabilności; staje się ono natomiast poważnym problemem, gdy dotyka walut mniejszych krajów rozwijających się i takich, które dopiero osiągają status kraju uprzemysłowionego. Ponieważ spekulanci często mają do dyspozycji miliardowe sumy, mogą doprowadzić do dewaluacji, na którą stawiali. Jest to coś w rodzaju samospełniającej się przepowiedni. Lokalne banki centralne najczęściej nie dysponują wystarczającymi rezerwami dewiz, aby obronić walutę narodową. Kryzysy walutowe były według części analityków wynikiem takich spekulacyjnych gier. Premier Malezji Mohamad Mahathir oskarżył jednego z wielkich spekulantów, George a Sorosa o spowodowanie kryzysu walutowego krajów Azji Południowo-Wschodniej z pobudek politycznych; Soros chciał jakoby zapobiec przyjęciu Birmy do stowarzyszenia ASEAN (Gillert, 1998, s. 17).

5 512 Kryzys finansowy w Korei Południowej Spiskowego wytłumaczenia kryzysu nie da się oczywiście obronić: spekulacja nie stworzyła problemów gospodarczych, które doprowadziły do kryzysu walutowego, lecz ujawniła je. Spekulacja może jednak w dramatyczny sposób pogłębić następstwa kryzysu: ujawnia, że oczekiwania inwestorów co do przyszłego rozwoju gospodarczego danego kraju były zawyżone, tworzy jednak nowe, tym razem negatywne oczekiwania. Kiedy skumulowane decyzje inwestorów doprowadzają do paniki, szkody mogą być znacznie większe niż pierwotny problem, który wymagał korekty Bańki mydlane Wielu obserwatorów nie obarcza odpowiedzialnością za kryzys finansowy sytuacji na międzynarodowym rynku walut ani spekulacji, lecz politykę gospodarczą i walutową poszczególnych rządów. Wspomniana tu zmiana stosunku wartości jena do dolara ograniczyła konkurencyjność gospodarek krajów azjatyckich. Zamiast jednak zareagować na nową sytuację zwolnieniem tempa wzrostu, rządy, a ich śladem banki i przedsiębiorstwa kontynuowały politykę ekspansji. Podczas gdy sektory eksportowe traciły dynamikę, nadal zaciągano kredyty zagraniczne, którymi finansowano złudny boom w sektorze nieruchomości i sektorze finansowym. Zaciągnięte kredyty były spożytkowane mało produktywnie i nie przyczyniały się do zwiększania zdolności gospodarki do zarabiania dewiz (i obsługi kredytów). Tłumaczenie kryzysu azjatyckiego efektem finansowanych z kredytów baniek mydlanych jest trafne w stosunku do Azji Południowo-Wschodniej (Milewska, 2000, s. 43). Nie dotyczy on jednak omawianej Korei Południowej, a może mieć on tutaj jedynie sens przenośny. W Korei, międzynarodowe kredyty nie prowadziły do boomu w dziedzinie finansów i nieruchomości, lecz finansowały szybki rozwój oparty na inwestycjach przemysłowych. O bańce mydlanej można mówić tylko w ograniczonym zakresie, jako że owe inwestycje okazały się ex post zawyżone, z powodu obniżających się cen na rynkach światowych na najważniejsze produkty eksportowe Korei (półprzewodniki, statki, samochody, produkty petrochemiczne) (Milewska, 2000, s. 43). Kryzys azjatycki można podsumować jako wynik trzech wymienionych wyżej czynników: wzrost wartości dolara wymagał dostosowania do tego rytmu wzrostu; nie doszło jednak do tego, bowiem zachowaniem wszystkich aktorów: rządów lokalnych, banków i przedsiębiorstw, ale również inwestorów zagranicznych kierowało oczekiwanie, że boom nie skończy się. To oczekiwanie było podstawą ryzykownych decyzji inwestycyjnych. Wysoka gotowość do ryzyka lokalnych i zagranicznych inwestorów opierała się jednak nie tylko na nadzwyczaj

6 Sławomir A. Huss 513 wysokich i długotrwałych wskaźnikach dotychczasowego wzrostu, lecz również na ścisłej współpracy między lokalnymi rządami, bankami i przedsiębiorstwami, która była postrzegana jako niepisana państwowa gwarancja przetrwania dla większych banków i przedsiębiorstw. Niebezpieczeństwa postrzegane przez prywatnych inwestorów ograniczyły się do mało prawdopodobnej groźby, że państwo zbankrutuje. Spekulacja ujawniła, że oczekiwania były zawyżone i sprawiła, że zamieniły się one w swe przeciwieństwo. Wymuszone wymówienie państwowej gwarancji przetrwania dla banków i przedsiębiorstw doprowadziło do gwałtownego wzrostu obaw wśród inwestorów. Wycofywano kapitał, podwyższano oprocentowanie kredytów, aby zahamować odpływ kapitału, ten jednak nie dawał się powstrzymać i wymuszał dewaluacje; rosła wartość zadłużenia zagranicznego wielu przedsiębiorstw. Firmy załamywały się pod podwójnym ciężarem zwiększających się kosztów obsługi zadłużenia i rosnącego oprocentowania Przebieg kryzysu i działania podjęte przez rząd oraz MFW Kryzys azjatycki wybuchł w Tajlandii. Koniec azjatyckiego cudu gospodarczego ma więc dokładną datę: 25 czerwca 1997 r. (Milewska, 2000). W owym dniu wykazano, że rezerwy walutowe Tajlandii nie wynoszą jak oczekiwano ok. 30 mld USD, lecz tylko 1,14 mld USD (Suchar, s. 70). Nazbyt liberalne systemy kontroli sprawiły, że publiczny Finance Institutions Development Fund udzielił wielomiliardowych kredytów prywatnym bankom i spółkom finansującym, lokalny system finansowy stał się czarną dziurą dla publicznych pieniędzy, a zakumulowana przez pięć lat nadwyżka budżetu państwa została wydana. Najważniejszy kredytobiorca spółka finansująca Finance One wyspecjalizowała się przy tym w transakcjach na giełdzie i na rynku nieruchomości. Za sprawą dwóch posunięć ministerstwa finansów, kryzys uśpiony uzewnętrznił się. Po pierwsze, zapowiedziano, że Finance One i inne spółki finansujące nie będą już wspierane przez bank centralny. Finance One i 15 innych spółek natychmiast upadło. Po drugie, zniesiono powiązanie bahta z dolarem. Tajska waluta, nie mogąc już liczyć na państwową interwencję, straciła natychmiast 15%, a do końca roku 50% swej wartości w stosunku do dolara. Oba posunięcia doprowadziły do tego, że inwestycje oceniane jako mało ryzykowne stały się z dnia na dzień niezwykle ryzykowne. Ponieważ bank centralny był uważany za ostatnią deskę ratunku (lender of last resort), który wspomoże banki w razie kryzysu, tajskie banki mogły udzielać kredytów bez premii za ryzyko(tzw. zjawisko moral hazard); jedyne mało prawdopodobne ryzyko polegało na tym, że państwo zbankrutuje. Zagraniczni inwestorzy nie mieli poza tym

7 514 Kryzys finansowy w Korei Południowej do czynienia z ryzykiem zmiany kursu wymiany, ponieważ baht był powiązany z dolarem, a związek ten przetrwał w 1996 r. dwie duże gry spekulacyjne. Te korzystne warunki przestały istnieć, gdy bank centralny przestał wspierać inne banki, a powiązanie bahta z dolarem zostało zniesione. Przebieg kryzysu w Tajlandii był modelowy dla innych krajów Azji Południowo-Wschodniej. Od końca 1996 eksport znalazł się w fazie stagnacji, chociaż boom finansowy i na rynku nieruchomości nadal przyciągał środki z zagranicy. Kapitał długoterminowy był przy tym w coraz większym stopniu wypierany przez kapitał krótkoterminowy; trudniejsze stało się finansowanie deficytu bilansu handlowego (w wysokości 8% produktu krajowego). Krótkoterminowe kredyty z zagranicy wymagały krótkoterminowej obsługi. Napływ dewiz był coraz słabszy, rósł natomiast udział środków, które miały być w krótkim terminie wycofane: tajska waluta znalazła się pod naciskiem grożącym dewaluacją. Kiedy nastąpiła dewaluacja, wartość tajskich długów zagranicznych poszybowała w górę. Pod ciężarem długów załamywały się przedsiębiorstwa i banki; trzeba było wstrzymać projekty w dziedzinie infrastruktury i rozwoju, zwalniano pracowników. Wzrost oprocentowania, trudności z zaciągnięciem kredytu i spadek kursów giełdowych doprowadziły do przyspieszenia bankructw wielu firm. Kryzys w Tajlandii doprowadził niemal automatycznie do tego, że międzynarodowi inwestorzy ocenili na nowo bezpieczeństwo swych inwestycji w innych krajach południowo-wschodniej Azji. Po dewaluacji bahta nastąpiła dewaluacja filipińskiego peso, malezyjskiego ringgita i indonezyjskiej rupii. Kryzys w Tajlandii charakteryzował się zastąpieniem wzrostu opartego na eksporcie przez boom finansowy i na rynku nieruchomości oraz nadmiernym udzielaniem kredytów przez lokalne banki. Występowały również coraz krótsze terminy inwestycji zagranicznych, rosnące trudności z finansowaniem deficytu handlowego, dewaluacja narodowej waluty, ogromny wzrost obciążenia długami, wzrost oprocentowania i trudności z zaciąganiem kredytów oraz bankructwa firm Kryzys z lokalnego przerodził się w kryzys całego regionu. Kiedy zdewaluowano tajskiego bahta, nikt nie liczył się z tym, że kryzys może poważnie zagrozić również Korei Południowej. Korea, najmłodszy członek OECD i jedenasta potęga gospodarcza świata, grała po prostu w innej lidze. Mimo to, w listopadzie 1997 również Korea de facto zbankrutowała. W październiku masowy odpływ kapitału spowodował dewaluację wona. Rezerwy walutowe kraju wynosiły na początku listopada ok. 30 mld $, czyli mniej niż wartość trzymiesięcznego importu. W pierwszej połowie listopada spadły do 15 mld dolarów. 13 listopada koreański rząd poprosił o wsparcie Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

8 Sławomir A. Huss 515 Jak już wspomniano, u źródeł kryzysu w Korei nie leży bańka mydlana" w sektorze finansowym i nieruchomości, lecz boom przemysłowy. Jednak również w Korei istniała sytuacja, w której banki i największe przedsiębiorstwa przemysłowe - czebole mogły liczyć na niepisane gwarancje ze strony państwa. Agresywność i gotowość do ryzyka, z którymi czebole rozszerzały swoją działalność, oraz ich ścisłe powiązanie z systemem politycznym to dwie strony tego samego medalu. Wybrany w 1993 na prezydenta Kim Young Sam potrafił w ówczesnych warunkach przekonać" konglomeraty przedsiębiorstw do szerokich inwestycji przemysłowych, aby obronić się przed łagodną recesją. W latach w Korei panował boom napędzany inwestycjami przemysłowymi, który miał jednak swoją cenę: czebole przyczyniły się do powstania nadmiernych zdolności produkcyjnych w skali świata, a przez to do spadku cen eksportowanych przez siebie produktów przy zakumulowanym zadłużeniu zagranicznym. Wobec niezmiennie wysokich długów i malejących zysków zyski przemysłu półprzewodników spadły w 1996 o 90% przedsiębiorstwa sięgały do korzystnych jeszcze krótkoterminowych kredytów zagranicznych, aby obsługiwać swe długoterminowe zadłużenie. Udział kredyty krótkoterminowe w liczbie kredytów w ogóle drastycznie wzrósł. Niepisane, czyli domniemane gwarancje państwa dla inwestycji czeboli, podlegały podobnemu procesowi erozji jak państwowe gwarancje dla banków w Japonii. Państwo nie przeciwdziałało bankructwom firm, ale zakładano, że będzie interweniować, jeśli zagrożone będą przedsiębiorstwa określonej wielkości. Na początku 1997 pod ciężarem zadłużenia wynoszącego 6 mld dolarów upadł koncern stalowy Hanbo. W jego ślady poszedł Sammi Steel, największy koreański producent stali specjalnej. W lipcu trzeci co do wielkości producent samochodów w kraju, KIA Motors stanął przed groźbą niewypłacalności i zażądał dodatkowych kredytów. Kiedy banki odmówiły dalszego kredytowania KIA, minister finansów polecił znacjonalizować przedsiębiorstwo. W tym samym czasie upadł Jinro największy producent napojów alkoholowych. Seria bankructw, połączona z nacjonalizacją KIA, doprowadziła do tego, że agencja oceny kredytów Standard & Poor s obniżyła klasyfikację zadłużenia zagranicznego Korei, 2 grudnia 1998 r. ocena wynosiła BB+ ( BBB-), (IMF). Następstwem był masowy odpływ zagranicznego kapitału i szybka dewaluacja wona. Kiedy Tajlandia została zmuszona do dewaluacji swej waluty, sądzono, że to chwilowe kłopoty jednego z najdynamiczniej rozwijających się krajów na świecie. Kilka miesięcy później do dewaluacji zostały zmuszone pozostałe kraje Azji Południowo-Wschodniej. Dumni ze swego sukcesu Azjaci stali się klientami Międzynarodowego Funduszu Walutowego, który w cały region wpompował ponad 100 mld USD (Walewska, 1998). Korea Południowa otrzymała z tego 57

9 516 Kryzys finansowy w Korei Południowej mld USD. MFW zażądał w zamian redukcji deficytu budżetowego i zbędnego zatrudnienia, podniesienia podatków i otwarcia rynków dla zagranicznej konkurencji. Była to ogromna szansa, a i wyróżnienie dla Korei; żaden kraj nie otrzymał takiej szansy, nigdzie też MFW nie zdecydował się zainwestować tak wielkiej ilości swoich środków w ratowanie gospodarki narodowej. Niestety, w rok po pojawieniu się kryzysu sytuacja gospodarcza w Azji wcale się nie unormowała, a w związku z kryzysem w Japonii istniały przesłanki, że kryzys będzie się jeszcze rozwijał. Międzynarodowy Fundusz Walutowy obniżył prognozy światowego PKB z 4,5 do 3,8% w 1998 roku, zastrzegając się, że ta korekta w dół może nie być ostatnią (w rezultacie w 1998 roku wzrost PKB Korei Południowej spadł o 5,7%) (IMF). W przypadku krajów azjatyckich takich jak np. Indonezja spadek wyniósł niemal 1%. Zwycięzca grudniowych wyborów prezydenckich w 1997 r. w Korei Południowej Kim Dae-jung, tuż po ogłoszeniu wyników, w których zdobył 40,3% głosów (Darewicz, 1997) i pokonał kandydata partii rządzącej przewagą 1,6%, ogłosił południowokoreańskiemu społeczeństwu gorzką prawdę: Nie ma na świecie kraju odnoszącego sukcesy bez dbałości o gospodarkę. Bo gospodarka jest równie ważna jak demokracja. Dlatego przygotujcie się moi rodacy wraz ze mną na wyrzeczenia i trudności. Reformy muszą boleć. Poprowadził politykę twardej ręki, realizowania wytycznych MFW; niestety Korea nie podniosła się. Największym rozczarowaniem dla Azjatów było to, że nawet te kraje, które skrupulatnie zastosowały się do zaleceń MFW, wcale nie wyszły z gospodarczych kłopotów. Dopiero wówczas wyszło na jaw, że 40% handlu z krajów regionu nie opuszczało wcale Azji, a spadek koniunktury niekorzystnie wpływał na wyniki wszystkich eksporterów (Securities 1998). Wydawało się wcześniej, że i tak tanie towary azjatyckie będą teraz jeszcze bardziej konkurencyjne na pozostałych rynkach. Ten optymistyczny wariant nie spełnił się jednak; okazało się, że produkcja azjatycka jest bardzo importochłonna. Dewaluacja walut pomogła tylko przez bardzo krótki czas. Największym problemem, zwłaszcza dla przedsiębiorstw małych i średnich, stały się trudności z pozyskaniem kredytów. Instytucje finansowe, które jako pierwsze musiały zmierzyć się z problemami, szybko stały się ostrożne, jeśli chodzi o finansowanie firm. W większości przypadków wolały wcale nie pożyczać pieniędzy niż powiększać portfel złych długów.

10 Sławomir A. Huss 517 Tajlandia zamknęła prawie 100 banków i innych instytucji finansowych. Korea Południowa zlikwidowała 5 banków. Także banki europejskie, choć niechętnie się do tego przyznawały, dotkliwie odczuły problemy gospodarcze Azjatów. W Korei kryzys szybko przybrał nazwę IMF. Na seulskich sklepach angielski skrót nazwy Międzynarodowego Funduszu Walutowego zauważyć można było wśród koreańskich napisów oznajmiających wyjątkową obniżkę cen z powodu kryzysu. To oczywisty chwyt marketingowy, ale sklepikarze wiedzieli, że taki argument spotka się ze zrozumieniem klientów. Koreańczycy rozpaczliwie poszukiwali prostych odpowiedzi na pytanie: co stało się nagle z ich krajem, z ich sprawdzonym i ustabilizowanym zdawałoby się modelem życia? Przebudzenie Tragiczne trzęsienie ziemi na Tajwanie i permanentne umacnianie się japońskiego jena były korzystne dla gospodarki Korei Południowej, przeżywającej załamanie od grudnia 1997 r. Gdy na giełdę w Seulu dotarły wieści o tajwańskim kataklizmie, natychmiast w górę poszły notowania koreańskich firm elektronicznych. Powód? Zniszczone wstrząsami sejsmicznymi liczące się na świecie zakłady elektroniczne zostały na dłuższy czas wyeliminowane z gry. To zaś oznaczało większe zyski dla innych potentatów w tej dziedzinie, głównie zaś dla Koreańczyków. LG, Hyundai i Daewoo mogły się spodziewać większych profitów, bo wypadnięcie wyspiarskich rywali z wyścigu o zagranicznych odbiorców doprowadziło również do wywindowania cen. Zakłady z południa Półwyspu Koreańskiego miały, w tamtym okresie, duże, nie zagospodarowane moce wytwórcze w branży elektronicznej. W zaistniałej sytuacji, korzystając z koniunktury, mogły do maksimum rozkręcić produkcję (m.in. cieszących się dobrą marką półprzewodników i monitorów). W dłuższym okresie czasu miało to doprowadzić do ustabilizowania się cen. Koreańczycy liczyli, że nowi klienci na długo pozostaną odbiorcami ich towarów. Liczono na miliardy dolarów dochodów z eksportu oraz zakładano, ze Korea, zdolna do spłacenia olbrzymich długów, na dłużej rozstanie się z widmem bankructwa. Zmora plajty jedenastego mocarstwa gospodarczego globu jeszcze przez długi czas spędzała sen z powiek rządom i władzom Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. Następną okolicznością sprzyjającą poprawie sytuacji ekonomicznej w Korei stał się stały wzrost wartości waluty Japonii, głównego konkurenta gospodarczego Seulu, nie tylko w Azji Wschodniej. Wartość dolar zaczęła zbliżać się do poziomu ok. 100 jenów, tymczasem jeszcze w połowie 1999 r. trzeba było za niego płacić 130 (Suchar, 1999, s. 80).

11 518 Kryzys finansowy w Korei Południowej Niebagatelną rolę w odbudowie państwa odgrywać miało Daewoo. Przedstawiciele tej grupy, zadziwiającej do nie dawna światową ekspansją, silnie wierzyli w prezesa Kim Woo Choonga. Wiarę opierali też na roli jaką ten ich macierzysty konglomerat odgrywał w światowej gospodarce. Najlepsza sytuacja wydawała się rysować w sektorze produkcji statków. Należąca do Daewoo stocznia w Okpo była drugim pod względem wielkości obiektem tego typu na świecie. Miała pełen portfel zamówień. Wchodziła w skład grupy Daewoo Heavy Industries, zajmującej się również produkcją zbrojeniową. Oddanie DHI w obce ręce nie było zatem brane pod uwagę. Daewoo Securities dzierżyło w Korei prym w dziedzinie papierów wartościowych, a Daewoo Corporation było handlową spółką numer 1. Według zagranicznych analityków, te odnogi koncernu wychodziły powoli na prostą i miały w niedługim czasie zacząć samofinansować. Istotny pozostawał jednak problem zadłużenia sięgające 50 mld USD. Wierzyciele natarczywie domagali się jego spłaty, grożąc złożeniem wniosku o upadłość. Adresatem tych żądań było nie tylko Daewoo. Duże, wymagające renegocjacji zadłużenie ciążyło na innych znanych konglomeratach Hyundai, Samsung i Lucky Goldstar (LG). Na dodatek spółki te nie przejawiały zapału do gruntownej restrukturyzacji, choć od dawna perswadowały im to władze. Rozpieszczeni latami opieki ze strony państwa prezesi ociągali się z przebudową gigantycznych korporacji. Uszczuplenie majątku byłoby przecież przyznaniem się do błędów i nadwątliłoby ich prestiż. To zaś prowadziłoby do utraty twarzy, a reputacja jest ważnym elementem etyki konfucjańskiego społeczeństwa koreańskiego. Niestety Daewoo nie spełniło pokładanych w nim nadziei. Kiedy Hyundai, Samsung i LG zaczęły powoli spłacać swoje długi, Daewoo zadłużyło się jeszcze bardziej, co doprowadziło do bankructwa koncernu w Daewoo pozostawiło blisko 85 mld dolarów USA długu. Prezes Kim Woo Choong zbiegł do Francji. Na przełomie lat 1998/99 można było zaobserwować, optymistycznie nastrajający wzrost popytu wewnętrznego, wynikający z ogólnego ożywienia gospodarczego w Korei. Dzięki ponownie rozbudowanym apetytom konsumentów linie produkcyjne pracowały całą dobę. W niektórych fabrykach samochodowych, by sprostać zamówieniom pracowano się na dwie, a gdzieniegdzie na trzy zmiany). Wzrost PKB w latach 1999/2000 wyniósł 9%, o 0,9% więcej niż wskazywały wcześniejsze szacunki Były to niesłychanie dobre wyniki, biorąc pod uwagę, że w latach roku PKB w Korei Południowej spadł o 6,9%.

12 22.5. Podsumowanie Sławomir A. Huss 519 Oceniając postawę rządu w Seulu jak i innych rządów azjatyckich należy zwrócić uwagę na kilka aspektów. Przyglądając się przyczynom wielkiego kryzysu azjatyckiego, nie trudno oprzeć się wrażeniu, iż symptomy zapowiadające wystąpienie, jak i same mechanizmy tworzące kryzys były możliwe do przewidzenia. Z pewnością bardziej ostrożna polityka, jeśli nie ustrzegłaby, to przynajmniej pozwoliła zliberalizować skutki gospodarczego kataklizmu. Mowa tu chociażby o ostrożniejszej polityce walutowej czy kursowej. Analizując przyczyny tak spektakularnego rozwoju Korei Południowej, można nabrać przekonania, że kraj ten, jak i zapewne wiele innych z tej części świata, przypominał po części posąg na glinianych nogach. Co jak widać pod koniec 1997 roku zemściło się. Biorąc pod uwagę działania po wystąpieniu kryzysu, należy przyznać, iż rząd w Seulu dokonał wiele dobrych i przemyślanych posunięć. Ogromne znaczenie odegrał tu oczywiście Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który swe działania antykryzysowe w znacznym stopniu skupił na Korei. Widać, że wspólne działania władz koreańskich oraz MFW przyniosły z czasem pozytywne efekty i pozwoliły Korei powrócić na drogę szybkiego rozwoju gospodarczego i dobrobytu. Bibliografia Darewicz K. (1997), Reformy muszą boleć, Rzeczpospolita, nr 296. Gillert P. (1998), IMF zmienił nasze życie, Gazeta Wyborcza, nr 80. Lipowski A. (1996), Preferencyjne kredyty w praktyce: przykład Korei Płd. i Tajwanu cz. 1. cz. 3, Bank i Kredyt, nr 3-5. Milewska G. (2000), Czebolowy blamaż, Nowe Życie Gospodarcze, nr 2. Suchar H. (1998), Milion na bruk, Wprost, nr 1. Suchar H. (1999), Światowa wojna czeboli, Wprost, nr htmhttp:// Walewska D. (1998), Wariant optymistyczny się nie spędził, Rzeczpospolita, nr 152. Wójcik T. (1997), Tygrys się zmęczył?, Tygodnik Solidarność, nr 7. Securities (1998), html