Prawo pracy - wykład. dr Agnieszka Górnicz-Mulcahy

Transkrypt

1 Prawo pracy - wykład dr Agnieszka Górnicz-Mulcahy

2 Literatura 1. Prawo pracy. Zarys wykładu. T. Kuczyński, Z. Kubot, Z. Masternak, H. Szurgacz, Warszawa Prawo pracy. L. Florek (red.), Warszawa Prawo pracy. J. Stelina (red.) Warszawa Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. K. W. Baran, Warszawa 2013.

3 PRACA celowa działalność człowieka, w procesie której przekształca on z pomocą narzędzi pracy (maszyn, urządzeń, środków technicznych) przedmioty pracy i przystosowuje je do określonych potrzeb oraz świadczy określone usługi materialne i niematerialne.

4 PRACA świadoma czynność polegająca na wkładanym wysiłku (działalność lub oddziaływanie) człowieka w celu osiągnięcia założonego przez niego celu; czynności umysłowe i fizyczne podejmowane dla realizacji zamierzonego celu.

5 Pracą ludzką jest każdy wysiłek człowieka, który jest ukierunkowany na osiągnięcie jakiegoś użytecznego społecznie celu.

6 ZATRUDNIENIE W SZEROKIM ZNACZENIU Praca zarobkowa lub niezarobkowa (np. wolontariat), wykonywana przez osobę fizyczną na rzecz innego podmiotu w ramach określonej więzi prawnej lub bez żadnej więzi prawnej (np. praca na czarno), świadczona dobrowolnie lub przymusowo.

7 ZATRUDNIENIE W ŚCISŁYM ZNACZENIU praca zarobkowa dobrowolna zatrudniony: osoba fizyczna podmiot zatrudniający stosunek prawny, którego przedmiotem jest odpłatne świadczenie pracy samodzielność lub niesamodzielność (podporządkowanie) wykonawcy.

8 ZATRUDNIENIE pracownicze niepracownicze cywilnoprawne, administracyjnoprawne ustrojowe i penalne

9 Prawo pracy to ogół norm prawnych, które regulują stosunki związane z pracą człowieka.

10 Prawem pracy objęta jest: praca podporządkowana; praca na warunkach dobrowolnie przyjętych; wykonywana osobiście; w celach zarobkowych; przez osobę fizyczną, zwaną pracownikiem; na rzecz i pod kierownictwem drugiej strony stosunku pracy, zwaną pracodawcą.

11 O prawie pracy mówimy w czterech ujęciach: przedmiotowym - ogół obowiązujących norm, które regulują prawa i obowiązki pracowników i pracodawców; praktycznym (aplikacyjnym) - sądowe, administracyjne oraz zakładowe stosowanie przepisów prawa pracy; teoretycznym - prawo pracy jako odrębna gałąź prawa w systemie prawa oraz akademickim - jako przedmiot dydaktyczny na studiach prawniczych, administracyjnych czy innych.

12 Art. XII 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny, stanowił, że Kodeks cywilny nie narusza przepisów ustawodawstwa pracy.

13 Art. XII 3 przewidział dla przypadków nieuregulowanych ustawodawstwem pracy możliwość odpowiedniego stosowania do stosunków pracy przepisów kodeksu cywilnego pod warunkiem ich zgodności z zasadami prawa pracy.

14 Definicja legalna pojęcia prawa pracy Zgodnie z art. 9 1 k.p. przez prawo pracy należy rozumieć: przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określających prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron.

15 System prawa w nauce prawa rozumiany jest jako zbiór wszystkich obowiązujących przepisów (norm) prawnych.

16 Dwa kryteria wyodrębniania gałęzi prawa Kryterium metody regulacji prawnej Kryterium przedmiotu regulacji

17 Przedmiotem prawa pracy są społeczne stosunki pracy (indywidualne i zbiorowe) związane z pełnieniem pracy dobrowolnie podporządkowanej.

18 Stosunki poprzedzające nawiązanie stosunku pracy Stosunki powstałe wraz ze stosunkiem pracy Stosunek pracy Stosunki stanowiące konsekwencję zakończonego już stosunku pracy Stosunki związane z rozstrzyganiem sporów ze stosunku pracy Stosunki nadzoru nad warunkami pracy

19 STOSUNEK PRACY dobrowolność podporządkowanie odpłatność wykonywanie pracy osobiście na rzecz podmiotu zatrudniającego zobowiązanie do starannego działania ryzyko pracodawcy

20 Prawo pracy nie obejmuje: osób wykonujących samodzielna pozarolnicza działalność gospodarczą, w tym samozatrudnionych; osób samodzielnie wykonujących pracę rolniczą; osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa o dzieło, umowa zlecenia czy umowa agencyjna; Prezydenta RP, premiera, ministrów, posłów senatorów; pracy wolontariuszy;

21 Prawo pracy nie obejmuje: nakładców (chałupników); więźniów wykonujących prace przymusową w ramach odbywania kary pozbawienia wolności; żołnierzy wykonujących służbę wojskową, policjantów, funkcjonariuszy Straży Granicznej, Służby Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu itp.; osób wykonujących pracę na podstawie obowiązku mającego źródło w ustawie.

22 Prawo pracy zazwyczaj dzieli się na: 1. część ogólną 2. indywidualne prawo pracy 3. zbiorowe prawo pracy 4. procesowe prawo pracy

23 Prawo pracy pełni następujące funkcje: ochronną organizacyjną

24 Funkcja ochronna prawa pracy polega na działaniu jego norm w sposób chroniący interesy zawodowe i socjalne pracowników.

25 ZASADA UPRZYWILEJOWANIA PRACOWNIKÓW Pracownicy i pracodawcy w umowach mogą kształtować treść stosunku pracy w taki sposób, który im najbardziej odpowiada, pod warunkiem, że będą stosować się do minimalnych standardów uprawnień pracowników określonych w powszechnie obowiązujących przepisach prawa pracy (art k.p.).

26 Funkcja organizacyjna polega na zabezpieczeniu prawidłowego wykonywania przez pracodawców uprawnień kierowniczych względem zatrudnionych pracowników.

27 Podziała zasad prawa zasady ogólnosystemowe zasady międzysystemowe zasady gałęziowe Inny podział zasady ujmowane dyrektywalnie zasady ujmowane opisowo zasady normatywne zasady postulatywne

28 Zasady prawa pracy (w znaczeniu normatywnym) to normy prawne o zasadniczym znaczeniu dla prawa pracy, wyrażające podstawowe wartości, idee, cele i założenia ustroju pracy.

29 Najczęściej wyróżnia się następujące zasady prawa pracy: konstytucyjne; zwykłe (mające miejsce w ustawach); albo zasady indywidualnego prawa pracy; zasady zbiorowego prawa pracy.

30 W prawie pracy wyróżniamy: podstawowe zasady prawa pracy wyróżnione w art k.p., inne niż podstawowe, wyróżnione przez judykaturę i naukę prawa pracy.

31 Podstawowe zasady prawa pracy: Zasada prawa do pracy Zasada swobody nawiązania stosunku pracy Zasada poszanowania godności i dóbr osobistych pracownika Zasada równego traktowania w zatrudnieniu Zasada niedyskryminacji w zatrudnieniu Zasada prawa do godziwego wynagrodzenia Zasada prawa do wypoczynku Zasada bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

32 Zasada zaspokajania potrzeb socjalnych, bytowych i kulturalnych pracowników Zasada ułatwiania podnoszenia kwalifikacji zawodowych Zasada uprzywilejowania pracownika Zasady zbiorowego prawa pracy: Zasada wolności koalicji Zasada partycypacji, Zasada dialogu społecznego, Zasada autonomii partnerów społecznych

33 Normy prawne dzielimy na: normy względnie obowiązujące ius dispositivum normy semiimperatywne normy bezwzględnie obowiązujące ius cogens

34 Cztery kategorie źródeł prawa pracy: źródła powszechnie obowiązujące: akty normatywne rangi ustawowej, tj. kodeks pracy i inne ustawy, akty podustawowe o charakterze wykonawczym (np. rozporządzenia), źródła autonomiczne: porozumienia zbiorowe o charakterze ponadindywidualnym, tj. układy zbiorowe pracy i inne porozumienia zbiorowe oparte na ustawie, regulaminy i statuty

35 Źródła prawa pracy możemy podzielić na: źródła powszechnie obowiązujące: Konstytucja RP, i regulacje wspólnotowe, które regulują funkcjonowanie stosunków pracy, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą wyrażoną w ustawie, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia autonomiczne źródła prawa pracy: układy zbiorowe pracy i inne porozumienia zbiorowe, regulaminy i statuty.

36 Konstytucja RP określa istotne elementy ustroju pracy w Polsce art. 2 art. 20 art. 24 art. 30 art. 31 art. 32 art. 33 zawiera przepisy odnoszące się do indywidualnych stosunków pracy art. 65 ust. 1, 2 i 3 art. 65 ust. 4 art. 66 ust. 2

37 Konstytucja RP zawiera przepisy odnoszące się do zbiorowych stosunków pracy: art. 12 art. 59 ust. 1 art. 59 ust. 2 art. 59 ust. 3 1

38 KODEKS PRACY

39 Cechy kodeksu pracy: powszechność kompleksowość

40 Systematyka Kodeksu pracy: część ogólna kodeksu pracy część szczegółowa

41 Ustawy zwykłe Ustawa z 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (ustawa o zwolnieniach grupowych); Ustawa z 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę; Ustawa z 13 lipca 2006 roku o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy; Ustawa z 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy; Ustawa z 24 czerwca 1983 roku o Społecznej Inspekcji Pracy; Ustawa z 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska; Ustawa z 14 marca 1985 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej;

42 Pragmatyki pracownicze Ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela; Ustawa z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (dział III); Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych; Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej; Ustawa z 27 lipca 2001 r. o służbie zagranicznej; Ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych; Ustawa z 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury.

43 Źródła zbiorowego prawa pracy Ustawa z 23 maja 1991 r. - o związkach zawodowych; Ustawa z 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców; Ustawa z 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych; Ustawa z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.

44 Warunki stosowania Kodeksu cywilnego: sprawa dotycząca stosunku pracy nie jest unormowana przepisami prawa pracy; przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio; przepisy Kodeksu cywilnego mogą być zastosowane tylko wówczas, gdy nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy.

45 Do stosunków pracy mają zastosowanie następujące przepisy Kodeksu cywilnego: art. 56 o skutkach jakie wywołuje czynność prawna; art. 60 o sposobie wyrażania woli przy dokonywaniu czynności prawnej; art. 65 o wykładni oświadczeń woli; art i art. 70 o rokowaniach jako sposobie zawarcia umowy. 1

46 Układ zbiorowy pracy jest umową zbiorową o charakterze normatywnym zawieraną pomiędzy związkami zawodowymi a pracodawcą, którego celem jest uregulowanie warunków zatrudnienia pracowników oraz określenie wzajemnych zobowiązań jego stron.

47 Układ zbiorowy pracy zawiera się dla wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawcę objętego postanowieniami układu, chyba że strony w układzie postanowią inaczej. Układu nie zawiera się dla: członkowie korpusu służby cywilnej, urzędników państwowych zatrudnionych na podstawie mianowania i powołania, urzędników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru i powołania, sędziów i prokuratorów.

48 Treść UZP może obejmować trzy części: Część normatywną Część obligacyjną Część socjalną

49 Warunki zaliczenia porozumienia zbiorowego do źródeł prawa pracy: warunek treściowy, czyli określenie praw i obowiązków stron stosunku pracy warunek formalny, czyli oparcia na ustawie

50 De lege lata ustawowe oparcie posiadają następujące kategorie porozumień: porozumienie o stosowaniu układu zbiorowego pracy, porozumienie o zawieszeniu stosowania układu zbiorowego pracy, porozumienie związane z przejściem zakładu pracy na nowego pracodawcę, porozumienie o zawieszeniu przepisów prawa pracy, porozumienie o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia, porozumienie o warunkach stosowania telepracy, porozumienia koncyliacyjne, mediacyjne, arbitrażowe zawierane w sporze zbiorowym, porozumienie strajkowe bądź postrajkowe zawierane w sporze zbiorowym, porozumienie w sprawie zwolnień grupowych

51 Regulaminy regulaminy pracy (art. 104 k.p.), regulaminy wynagradzania (art k.p.), regulaminy telepracy (art k.p.), regulaminy świadczeń socjalnych (art. 3 u.z.f.ś.s.), regulaminy zwolnień grupowych (art. ust. 5 u.z.g.).

52 Regulamin pracy jest aktem normatywnym o charakterze wewnątrzzakładowym ustalającym organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników.

53 W regulaminie pracy można wyróżnić dwie części: część normatywną regulaminu, która określa: organizację pracy, w tym warunki przebywania na terenie zakładu pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu oraz zasady potwierdzenia obecności w pracy, indywidualne uprawnienia i obowiązki pracowników w zakresie bhp, zasady organizacji czasu pracy, zasady wypłaty wynagrodzenia, część informacyjną regulaminu, która określa: wykaz stosowanych kar porządkowych u tego pracodawcy.

54 Regulamin wynagradzania ustala warunki wynagradzania pracowników oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, jak również zasady ich przyznawania.

55 Statuty regulują funkcjonowanie niektórych jednostek organizacyjnych zatrudniających pracowników. statuty spółdzielni, szkół wyższych, spółek akcyjnych.

56 Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art k.p.)

57 Stosunek pracy dwustronny pracownik pracodawca zobowiązaniowy, wzajemny wykonywanie pracy określonego rodzaju pod kierownictwem pracodawcy w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę zatrudnianie pracownika za wynagrodzeniem

58 Stosunek dwustronnie zobowiązujący, wzajemny PRACOWNIK wzajemne prawa i obowiązki PRACODAWCA Prawa i obowiązki stron określane są: - w drodze czynności prawnych oraz - przez obowiązujące prawo, - zasady współżycia społecznego i - ustalone zwyczaje.

59 Cechy stosunku pracy: zobowiązaniowy; dobrowolny; podporządkowany (pod kierownictwem pracodawcy); odpłatny; osobisty; na ryzyko pracodawcy (ryzyko ekonomiczne, techniczne, socjalne, osobowe); przedmiot świadczenia ma charakter ciągły;

60 Cechy stosunku pracy Zobowiązaniowy Stosunek pracy jest stosunkiem zobowiązaniowym zachodzącym między dwoma stronami, z których każda jest wobec drugiej zobowiązana i zarazem uprawniona do określonego świadczenia. Stosunek pracy jest stosunkiem prawnym o charakterze dwustronnie zobowiązującym.

61 Cechy stosunku pracy Dobrowolność pracy oznacza, że zobowiązanie do jej wykonywania może powstać jedynie z mocy swobodnej decyzji (oświadczeń woli) pracownika i pracodawcy, w drodze umowy.

62 Cechy stosunku pracy Dobrowolność pracy Zgodnie z art. 65 ust. 1 i 2 Konstytucji RP każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy (wyjątki określa ustawa). Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę. Zgodnie z art. 10 k.p., każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu.

63 Cechy stosunku pracy Podporządkowanie (kierownictwo pracodawcy) Oznacza możność wydawania pracownikowi poleceń przez pracodawcę. Podporządkowanie umowne: - co do rodzaju pracy (stanowiska pracy); - co do miejsca pracy; - co do czasu pracy; - co do sposobu wykonywania pracy.

64 Cechy stosunku pracy Pracownik, zgodnie z art. 100 k.p., zobowiązany jest do wykonywania tylko takich poleceń, które nie są sprzeczne z: - umową o pracę lub - przepisami prawa (ustawą) oraz - zasadami współżycia społecznego (art k.c. w zw. z art. 300 k.p.)

65 Cechy stosunku pracy Odpłatność Jest to cecha bezwzględna stosunku pracy. Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę (art. 84 k.p.).

66 Cechy stosunku pracy Wymóg osobistego świadczenia pracy Pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy (art k.p.). Nie ma możliwości samodzielnego podstawienia zastępcy.

67 Cechy stosunku pracy Ryzyko ekonomiczne Polega na obciążeniu pracodawcy obowiązkiem wypłaty wynagrodzenia i realizacji innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy niezależnie od efektów ekonomicznych prowadzonej działalności.

68 Cechy stosunku pracy Ryzyko techniczne Pracodawca jest zobowiązany wypłacać wynagrodzenie za czas nieświadczenia pracy z przyczyn techniczno-organizacyjnych, jeśli pracownik był gotowy do wykonywania pracy.

69 Cechy stosunku pracy Ryzyko socjalne Pracodawca jest zobowiązany wypłacać wynagrodzenie za czas nieświadczenia pracy w razie nieobecności pracownika w pracy z ważnych względów osobistych (np. choroby, opieki nad dzieckiem itd.).

70 Cechy stosunku pracy Ryzyko osobowe Podmiot zatrudniający obciążony jest skutkami niezawinionych, a niekiedy także zawinionych przez pracownika działań wyrządzających pracodawcy szkodę.

71 Stosunek pracy dwustronny pracownik pracodawca zobowiązaniowy, wzajemny wykonywanie pracy określonego rodzaju pod kierownictwem pracodawcy w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę zatrudnianie pracownika za wynagrodzeniem

72 Roszczenia pracodawcy: roszczenie o świadczenie pracy podporządkowanej oraz roszczenie stosowania się przez pracownika do poleceń. Roszczenia pracownika: roszczenie o zapłatę wynagrodzenia, roszczenie o dopuszczenie do pracy.

73 Cechy stosunku pracy zobowiązaniowy dobrowolny podporządkowany (pod kierownictwem pracodawcy) odpłatny osobisty na ryzyko pracodawcy (ryzyko ekonomiczne, techniczne, socjalne, osobowe) przedmiot świadczenia ma charakter ciągły