GAZETA SYMPOZJALNA. nr 9. Kapitał ludzki, Kapitał społeczny Polska i jej sąsiedzi

Transkrypt

1 XXV Sympozjum Współczesna Gospodarka i Administracja Publiczna Zakopane, maja 2007 r. GAZETA SYMPOZJALNA Kapitał ludzki, Kapitał społeczny Polska i jej sąsiedzi nr 9

2 XXV Sympozjum naukowe Współczesna Gospodarka i Administracja Publiczna Zakopane, maja 2007 roku Bloki tematyczne: Kapitał ludzki, Kapitał społeczny Polska i jej sąsiedzi Wśród wykładowców m.in.: dr hab. Janusz Czapiński, prof. UW Katedra Psychologii Społecznej, Uniwersytet Warszawski Arkadiusz Krężel Impexmetal SA Przemysław Pohrybieniuk Członek Zarządu, DANONE Sp. z o.o. Jacek Socha Wiceprezes Zarządu, PricewaterhouseCoopers Michał Szczurek Wiceprezes Zarządu, ING Bank Śląski prof. dr hab. Adam Daniel Rotfeld Minister Spraw Zagranicznych RP w okresie dr Janusz Onyszkiewicz eurodeputowany, Minister Obrony Narodowej w latach , Magdaléna Vášáryová były ambasador Słowacji w Polsce, były Minister Spraw Zagranicznych Słowacji Stanisław Szuszkiewicz pierwszy przywódca niepodległej Białorusi Organizatorzy: Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej ul. Rakowicka 27, Kraków, tel Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie ul. Rakowicka 27, Kraków, tel , faks Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie ul. Szewska 20/3, Kraków, tel , , faks

3 GAZETA SYMPOZJALNA nr 9 SPIS TREŚCI Polska państwo bez społeczeństwa 4-5 Emigrant w społecznym kontekście 6-7 Kapitał społeczny, czyli współpracować lepiej lub lepiej w ogóle nie współpracować 8-9 Kapitał społeczny brakujący składnik recepty na sukces Kapitał społeczny 12 Program szansa dla młodych i zdolnych w ING 13 Polska i Rosja problemy i perspektywy dwustronnych stosunków Quo vadis Studencie Trzeba nauczyć się rozmawiać 19 Jak dobrze mieć sąsiada 20 Stosunki dobrosąsiedzkie 21 e-gap 22 Fotoreportaż 23 Redakcja: Anna Wierzbicka-Pyda, Barbara Tabiś Opieka merytoryczna: Sylwia Tapek (Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej) Dziennikarze: Janusz Czapiński, Rafał Riedel, Leszek Gębczyk, Kinga Szmigiel, Jacek Jakubowski, Małgorzata Wiśniewska, A.W. Tkaczow, Piotr Bednarski, Piotr Zabrocki, Michał Borowiec, Sylwia Tapek Zdjęcia: Archiwum GAP foto: Jan Bielański (absolwent GAP) Projekt i wykonanie okładki: Krzysztof Wesołowski Skład i druk: Tekart studio reklamy ul. Św. Wojciecha 79, Jaworzno, tel./fax: (32) , tel , studio@tekart.com.pl Wydawca: Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej Redakcja zastrzega sobie prawo do zmiany tytułów i korekty tekstów. Od Redakcji Drodzy Czytelnicy!!! Majowe Sympozjum porusza zagadnienia Kapitału ludzkiego, Kapitału społecznego oraz Polski i jej sąsiadów. Wraz z zaproszonymi ekspertami i studentami gorąco zachęcamy do zapoznania się z ich spojrzeniami na omawiane tematy Według badań, przeprowadzonych przez European Social Survey, Polacy nie spełniają żadnego kryterium społeczeństwa obywatelskiego Nie ufamy sobie nawzajem, nie jesteśmy skłonni do stowarzyszania się, jak również pracy na rzecz wspólnego dobra Czy jednak na prawdę jest z nami aż tak źle?? Przecież każdy wie, że jak Polak bardzo chce, to potrafi się zmobilizować i osiągnąć wyznaczony sobie cel. Takim celem, a jednocześnie sprawdzianem ze współpracy, jak i wzajemnego zaufania, mogą okazać się przygotowania do organizacji Mistrzostw Europy EURO 2012 r. Miejmy nadzieję, że zwycięży wspólne dobro, test zaufania uda nam się zdać celująco, co również przyczyni się do zmiany w sposobie postrzegania nas na tle innych państw Europy Podążając za myślą jednego z autorów artykułów, poruszających tematykę Polski i jej sąsiadów, Europę można uznać za miejscowość jej wschodnią część za dzielnicę, a zamieszkujące ją państwa po prostu za rodziny: Państwo N., U., P., Cz., R bywają u siebie nawzajem, pracują, pomagają sobie, czasem się o coś posprzeczają, czasem nawet pokłócą, ale zawsze powinni pamiętać o tym, że trzeba trzymać się razem, bo razem jest łatwiej!!! Przecież każdy wie, że bliski sąsiad jest więcej wart niż daleki krewny Razem z tym wydaniem Gazety Sympozjalnej odchodzimy na redaktorską emeryturę i życzymy naszym następcom przede wszystkim wytrwałości i dobrej zabawy. Powodzenia!!! A naszym Czytelnikom udanej lektury i choć chwili zadumy bo te tematy naprawdę są tego warte. Anna Wierzbicka-Pyda i Barbara Tabiś

4 Kapitał ludzki, Kapitał społeczny dr. hab. Janusz Czapiński, prof. UW Katedra Psychologii Społecznej Uniwersytet Warszawski Polska - państwo Człowiek jest istotą społeczną. Jego przetrwanie i ekspansja zależą od współpracy. Skala współpracy rozciąga się od rodziny poprzez plemię, wspólnoty sąsiedzkie i zawodowe po sformalizowane struktury państwa. Zbiorowe podmioty działań przybierają w przekroju historycznym i kulturowym różne formy organizacyjne i tworzą różne zasady współdziałania, ale ich cel konstytutywny jest zawsze taki sam powiększanie korzyści odroczonych lub zmniejszanie odroczonych strat całej wspólnoty poprzez osłabianie krótkowzrocznych egoizmów poszczególnych jej członków. W języku dylematów społecznych chodzi o ograniczenie rywalizacji wewnątrzgrupowej na rzecz kooperacji, a w języku ekonomii o inwestowanie indywidualnych zasobów (rezygnację z doraźnego interesu prywatnego) dla zapewnienia długofalowych zwrotów. (.) W Polsce są dwa zbiorowe podmioty, w których instrumenty współpracy zapobiegające negatywnym efektom dylematów społecznych funkcjonują w miarę skutecznie: naród i rodzina. Interes narodowy jednoczy zazwyczaj większość polityków i obywateli. W ostatnim okresie mieliśmy tego dowody w staraniach o przyjęcie Polski do NATO, w negocjacjach z Unią Europejską czy w działaniach na rzecz demokratycznej i suwerennej Ukrainy. Większość Polaków z kolei stać na duże wyrzeczenia i inwestycje na rzecz rodziny. Udane małżeństwo i dzieci należą obok zdrowia do trzech najważniejszych dla rodaków wartości (por. Czapiński, Panek, 2006). Między rodziną i narodem istnieją jednak inne jeszcze wspólnoty tworzące społeczeństwo. W tych pośrednich podmiotach zbiorowych mechanizmy współpracy albo w ogóle w Polsce nie funkcjonują, albo opierają się wyłącznie na instrumentach prawnych. Próżnia między rodziną i narodem, o której w latach 70. pisał prof. Stefan Nowak nie zniknęła, nie wypełniła się społeczeństwem obywatelskim. Socjologowie i ekonomiści wyróżniają kilka kryteriów społeczeństwa obywatelskiego, określanych zbiorczo mianem kapitału społecznego. Według Roberta Putnama (2000, 2003) kapitał społeczny jest zjawiskiem kulturowym i obejmuje obywatelskie nastawienie członków społeczeństwa, normy społeczne wspierające działania wspólne oraz zaufanie interpersonalne i zaufanie obywateli do instytucji publicznych. Badania Putnama dowodzą, że kapitał społeczny budowany jest w długim horyzoncie historycznym i ma charakter dobra publicznego nie jest własnością czy cechą poszczególnych obywateli. Francis Fukuyama (1997, 2000) definiuje kapitał społeczny, podobnie jak Putnam, jako zestaw nieformalnych wartości i norm etycznych wspólnych dla członków określonej grupy i umożliwiających im skuteczne współdziałanie. Podstawą współdziałania na rzecz dobra publicznego jest wzajemne zaufanie członków grupy. Zasady, które tworzą kapitał społeczny, rozciągają się od normy wzajemności między dwojgiem przyjaciół po bardzo złożone i skodyfikowane doktryny, takie jak chrześcijaństwo czy konfucjanizm. Nie każdy jednak system norm tworzy kapitał społeczny. W przeciwieństwie do Putnama i Fukuyamy, Pierre Bourdieu (1986, 1993) traktuje kapitał społeczny jako indywidualne inwestycje w sieci związków społecznych. Według niego jest on dobrem prywatnym, a nie publicznym, i może owocować kapitałem kulturowym, zamożnością, albo kapitałem symbolicznym, czyli oznakami statusu społecznego. Kapitał społeczny jednostki jest według Bourdieu zasadniczym wyznacznikiem pozycji społecznej jednostki. W naszym projekcie badawczym Diagnoza Społeczna* przyjęliśmy definicję bliższą Putnamowi i Fukuyamie niż Bourdieu. Kapitał społeczny rozumiemy tu jako sieci społeczne regulowane normami moralnymi lub zwyczajem (a nie, lub nie tylko, formalnymi zasadami prawa), które wiążą jednostkę ze społeczeństwem w sposób umożliwiający jej współdziałanie z innymi dla dobra wspólnego. ( ) Jako wskaźniki kapitału społecznego przyjęliśmy w Diagnozie Społecznej zaufanie interpersonalne, dobrowolną (niewymuszoną np. charakterem samorządu zawodowego) przynależność do organizacji i pełnienie w nich funkcji, udział w nieprzymusowych zebraniach publicznych i zabieranie na nich głosu, dobrowolne działania i inicjowanie działań wspólnych na rzecz społeczności lokalnej, udział w wyborach lub referendach ogólnokrajowych lub lokalnych oraz pozytywny stosunek do demokracji, która tworzy najbardziej sprzyjające warunki dla rozwoju kapitału społecznego i sama się nim żywi. ( ) Przestrzenią, w której i poprzez którą głównie tworzony jest kapitał społeczny, jest trzeci sektor (dobrowolne organizacje pozarządowe i nierodzinne stowarzyszenia i fundacje) sformalizowana sieć związków opartych na innych niż pokrewieństwo czy przymus prawny zasadach. Sieć nieformalnych związków (rodzinnych, towarzyskich) także może tworzyć kapitał społeczny, ale jego efektywność bywa zazwyczaj mniejsza, jako że większe jest w takich sieciach ryzyko maksymalizowania korzyści partykularnych (rodzinnych, koteryjnych) kosztem dobra wspólnego. Poleganie na nieformalnym kapitale społecznym ( koneksjach ), zwłaszcza w sferze publicznej, może podważać wiarę w bezstronność instytucji publicznych i zniekształcać ich funkcjonowanie w postaci korupcji, klientelizmu oraz wyprowadzania zasobów publicznych w prywatne ręce. (Raiser, Haerpfer, Nowotny i Wallace, 2001). Nie oznacza to, że ryzyka takiego nie ma zupełnie w organizacjach pozarządowych, zwłaszcza w korporacjach i związkach zawodowych. ( ) Polska nie spełnia żadnego kryterium społeczeństwa obywatelskiego. Pod względem ogólnego zaufania interpersonalnego zajmujemy ostatnie miejsce wśród krajów objętych badaniem European Social Survey

5 bez społeczeństwa w 2002 r. W Polsce z opinią, że większości ludzi można ufać, zgadza się według Diagnozy Społecznej zaledwie 10,5 proc. respondentów w 2003 i 2005 roku siedmiokrotnie mniej niż w Norwegii, która w ostatnim rankingu poziomu życia zajęła wśród 177 państw pierwsze miejsce (UNDP, 2005). Jeśli chodzi o drugi warunek rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, czyli trzeci sektor, dane wyglądają następująco. W Polsce zarejestrowanych jest stowarzyszeń i ponad 5000 fundacji; przy rozszerzonej definicji trzeciego sektora jest zarejestrowanych organizacji pozarządowych; 58 proc. z nich prowadzi aktywną działalność, 10 proc. nie prowadzi żadnych działań. Skłonność do stowarzyszania się, gdy przynależność do organizacji stała się po zmianie systemu w pełni dobrowolna, gwałtownie spadła z 30,5 proc. w 1989 r. do 15,6 proc. w 1997 r. Lokujemy się pod tym względem, podobnie jak pod względem zaufania, na ostatnim miejscu wśród krajów objętych badaniem European Social Survey. ( ) Dane Diagnozy Społecznej 2005 potwierdzają silną zależność między kapitałem społecznym, zdefiniowanym zgodnie z przyjętymi przez nas wskaźnikami, a innymi wymiarami jakości życia. Korelacja z dobrobytem materialnym jest najwyższa. Wysoka jest także korelacja z poziomem cywilizacyjnym i ogólnym wskaźnikiem jakości życia. Nieistotne statystycznie są dwie korelacje: z dobrostanem fizycznym i wskaźnikiem patologii. Dodatnia korelacja ze stresem życiowym dowodzi, że grupy, w których kapitał społeczny jest wysoki, są zaangażowane w wiele różnych dziedzin, prowadzą aktywny tryb życia i w związku z tym wystawiają się na większą liczbę stresujących zdarzeń, a być może są także bardziej wrażliwe na to, co dzieje się w ich otoczeniu i silniej przeżywają emocjonalnie wszelkie zdarzenia. Oczywiście związki korelacyjne nie pokazują kierunku zależności. Teoretycznie zatem jest możliwe, że to raczej bogactwo czy szczęście narodów buduje kapitał społeczny. Nie ulega jednak wątpliwości, że trudniej jest wspólnocie sąsiedzkiej zbudować drogę do osiedla, gdy nikt nikomu nie ufa. Jeśli kapitał społeczny zależy od stanu umysłów, to musi być zapewne inny jeszcze sposób tworzenia go niż tylko poprzez wzrost jakości życia całego społeczeństwa. ( ) W Polsce kapitał społeczny pozostaje od lat na bardzo niskim poziomie. Brakuje też przesłanek, aby spodziewać się jego rychłego wzrostu. Nie widać takiej zapowiedzi w postawach młodych pokoleń. Wskaźniki poziomu zaufania interpersonalnego, przynależności do organizacji oraz gotowości do pracy na rzecz dobra wspólnego są równie słabe we wszystkich grupach wiekowych respondentów i w zasadzie nie poprawiają się w ostatnich latach. Jedynie stosunek do demokracji jest nieco bardziej pozytywny wśród ludzi młodych i zarazem poprawia się we wszystkich grupach wiekowych. (.) W Polsce jest naród i rodzina, nie ma społeczeństwa jako swobodnej wspólnoty działań. Wciąż aktualna pozostaje teza Stefana Nowaka sprzed 30 lat: Pomiędzy Wykres. Odsetek osób ufających innym ludziom Dania Norwegia Finlandia Szwecja Holandia Szwajcaria Irlandia Niemcy Anglia Austria Hiszpania Belgia Izrael 0 poziomem grup pierwotnych a poziomem narodowej społeczności istnieje [...] rodzaj próżni socjologicznej. ( ) Dlaczego nie potrafimy działać wspólnie, dlaczego wciąż się dzielimy, choćby symbolicznie na podstawie przypisanych nam przez los emblematów X, Y, dlaczego nie mamy społecznej motywacji, nie ufamy innym, dlaczego wykluczamy mniejszości? Jakie czynniki w naszej historii ukształtowały tak trwałą kulturę zawiści i nieufności i co utrudnia nam dzisiaj zmianę tej kultury i budowanie społeczeństwa obywatelskiego? O ile szybciej byśmy się rozwijali gospodarczo i cywilizacyjnie, gdyby nasz kapitał społeczny był większy? Dotychczasowe badania nie dają wiążącej odpowiedzi na te pytania, ale warto je zadawać, ponieważ państwo bez społeczeństwa jest wspólnotą słabą, podatną na zewnętrzne zagrożenia i wewnętrzne konflikty. Jedynym dziś pewnym źródłem nadziei na wzrost kapitału społecznego jest polski cud transformacji, czyli boom edukacyjny. Wykształceni Polacy bardziej innym ufają i chętniej działają na rzecz dobra wspólnego. Włochy Czechy Francja Słowenia Portugalia Węgry Grecja Polska ESS Polska DS2003 Polska DS2005 Źródło danych: dla wszystkich krajów, włącznie z Polską ESS European Social Survey 2002, dla Polski DS Diagnoza społeczna z 2003 i 2005 r. Luksemburg Kapitał ludzki, Kapitał społeczny Niniejszy artykuł stanowi jedynie zestawienie wybranych tez pełnego tekstu profesora Janusza Czapińskiego pod tym samym tytułem, który ukazał się w czasopiśmie Nauka nr 1, 2006 r. * Diagnoza Społeczna jest projektem badań panelowych realizowanym przez Radę Monitoringu Społecznego przy Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Warszawie. Dotychczas odbyły się trzy pomiary na reprezentatywnych próbach gospodarstw domowych i ich członków w wieku 16 lat i więcej. Ostatni pomiar w 2005 r. objął ponad 3800 gospodarstw i ponad 8800 indywidualnych respondentów (

6 Kapitał ludzki, Kapitał społeczny dr Rafał Riedel Instytut Politologii Uniwersytetu Opolskiego kapitał społeczny, jego poszczególne komponenty i ich cechy jakościowe stanowią istotny determinant decyzji migracyjnych i mogą wpływać na gotowość migracyjną, a następnie na cały proces migracyjny. Emigrant w Jednym z najważniejszych poza-ekonomicznych determinantów procesów migracyjnych jest specyfika związków między jednostką a rodziną i społeczeństwem. Dlatego istotne wydaje się, aby w analizie społecznych aspektów zjawiska migracji nie koncentrować się tylko i wyłącznie na tzw. społecznym kapitale migracyjnym, ale dostrzec również oddziaływanie innych elementów kapitału społecznego społeczności wysyłającej i jego odpowiednika w społeczności przyjmującej migranta. Poszczególne cechy jakościowe kapitału społecznego mogą stanowić istotny element decyzji migracyjnej, np. poprzez sprzyjanie tzw. gotowości migracyjnej. Kategoria kapitału społecznego na dobre zadomowiła się w naukach społecznych w XX wieku, jednak wielu badaczy wymienia prace Maxa Webera, jako te, które mogły zainspirować twórców tej koncepcji. C. Trigilia doszukuje się w pracach Webera kluczowych elementów kapitału społecznego: istnienia sieci relacji o charakterze nieekonomicznym, specyficznych funkcji sieci relacji, które usprawniają obieg informacji i generują zaufanie oraz skłonności do dzielenia się informacją. Warto zauważyć, że niektórzy analitycy zagadnienia doszukują się początków myślenia o kapitale społecznym jeszcze w szkockiej myśli oświeceniowej, np. u Adama Smitha czy Davida Hume a. Poszukując wspólnego mianownika w refleksji nad kapitałem społecznym, głównych współczesnych badaczy tego zjawiska (np. Lynda J. Hanifan, Pierre Bourdieu, James Coleman, Robert Putnam, Francis Fukuyama, George Soros i inni) odnajdujemy podstawowe, najczęściej wymieniane jego komponenty: zaufanie, sieci społeczne, normy i zobowiązania. W konsekwencji najczęściej opisywane w literaturze znaczenie kapitału społecznego to zasoby pozostające w dyspozycji jednostki, znajdujące się po za jej najbliższą rodziną, zapośredniczone natomiast przez rozległą sieć relacji społecznych i wykraczający poza więzy krwi. Tak rozumiany kapitał społeczny stanowić powinien istotny element większości modeli eksplanacyjnych opracowanych na użytek analizy procesów migracyjnych. Po pierwsze, jest on ważny z punktu widzenia budowania tzw. kapitału migracyjnego, odnoszącego się do migracyjnego kapitału społecznego pozostającego w dyspozycji migrantów (i potencjalnych migrantów). Stosowane również określenie sieci powiązań migracyjnych (migration network) odnosi się do zbioru powiązań interpersonalnych, które łączą migrantów, byłych migrantów i niemigrantów w kraju pochodzenia i w krajach docelowych za pomocą więzi społecznych. Mogą mieć postać relacji krewniaczych, przyjacielskich, bądź tzw. słabych więzi społecznych (np. relacje niebezpośrednie). Kluczową rolę w tworzeniu i funkcjonowaniu sieci migracyjnych odgrywają rodziny, niewątpliwie jednak mówimy w tym przypadku o formie kapitału społecznego. Taki społeczny kapitał migracyjny spełnia ważne funkcje: np. zabezpiecza migrantów przed nadmiernymi kosztami i ryzykiem związanym z migracją, wpływa na wybór krajów, regionów docelowych, ale również np. może sprzyjać izolowaniu migrantów od spo-

7 społecznym kontekście łeczeństwa przyjmującego i wywierać presję na rzecz utrzymywania kontaktów ze społecznością wysyłającą. Dzięki uczestnictwu w sieci migracyjnej potencjalny migrant uzyskuje dostęp do olbrzymiego zasobu informacji na temat krajów docelowych, rynków pracy, etc. jak również może liczyć na pomoc i wsparcie innych uczestników sieci. Współcześnie obserwujemy również instytucjonalizację takich sieci migracji, która oznacza profesjonalizację obsługi procesu migracyjnego (np. wyspecjalizowane biura pośrednictwa pracy, rozbudowany system konsulatów, stowarzyszeń, kościołów, szkół etnicznych) i sama w sobie stanowi determinant migracji. Jednak w tym wypadku mamy do czynienia z relacjami mającymi charakter transakcyjny, dlatego nie stanowiącymi głównego punktu ciężkości rozważań na temat kapitału społecznego i jego korelacji ze zjawiskiem migracji. Po drugie, kapitał społeczny jest również bardzo ważny jako determinant decyzji migracyjnych, w szczególności w fazie budowania gotowości migracyjnej. Większość analiz procesów migracyjnych bazuje na przesłankach neoklasycznej teorii migracji, w szczególności zaś zaproponowanego w ramach tego podejścia tzw. value-expectency model. Kluczowymi elementami tego modelu, opartego na założeniu, że decyzje mają charakter kalkulacji, są potencjalne korzyści oraz prawdopodobieństwa ich realizacji (korzyści, koszty, szacunek prawdopodobieństw i analiza alternatyw). Gotowość migracyjną możemy właśnie rozumieć, jako postawę, determinowaną szeregiem czynników o charakterze społecznym, politycznym i ekonomicznym, w której jednostka dokonawszy bilansu korzyści i kosztów podejmowanej decyzji, uznaje strategię migracyjną jako najbardziej optymalną. Gotowość migracyjna, jeżeli uzupełniona o realne możliwości migracyjne, może przerodzić się z formy deklaratywnej, w decyzję migracyjną. Gotowość migracyjna nie jest tym samym, czym potencjał migracyjny, który należy rozumieć, jako liczbę osób, które chciałyby podjąć migrację z jednej lokalizacji do innej. I jednocześnie mają ku temu możliwości (np. prawne, ekonomiczne). Tym niemniej, zarówno gotowość migracyjna, jak i potencjał migracyjny posiadają wspólny mianownik w postaci czynników odpowiedzialnych za kreację obu tu wymienia się najczęściej: złą sytuację ekonomiczną, niestabilność polityczną, wojny, klęski żywiołowe. I po drugiej stronie wysokie stawki w krajach przyjmujących, bezpieczeństwo socjalne, itd. Do tej listy należałoby dodać niską jakość kapitału społecznego niskie zaufanie interpersonalne i intergrupowe w społeczności wysyłającej emigranta, jakość sieci społecznych, konstytuujące je normy i zobowiązania społeczne. Jeżeli ich treść oraz sposób respektowania nie korespondują z oczekiwaniami danej jednostki, mogą one stanowić przesłanki decyzji migracyjnej, a co najmniej stanowić element konstruujący gotowość migracyjną. Dokonując bilansu potencjałów miejsca przeznaczenia i miejsca pochodzenia, jednostka bierze pod uwagę obok czynników natury gospodarczej, osobistej i wielu innych poziom i jakość kapitału społecznego. Może on być (jawić się) jako atrakcyjny w miejscu docelowym, ewentualnie (co bardziej prawdopodobne) odczuwany kapitał społeczny w miejscu pochodzenia może okazać się na tyle negatywnie postrzegany i odczuwany, iż stanowi przesłankę konstruującą gotowość migracyjną lub nawet decyzję migracyjną. Powyższa teoria reprezentuje podejście mikro, czyli uwzględnia indywidualną perspektywę jednostki, jej system wartości, pragnienia i oczekiwania. Równie zasadne przy analizie kapitału społecznego jako czynnika korelującego z decyzjami migracyjnymi, jest uwzględnienie perspektywy makro, jak również podejścia meso uwzględniającego powiązanie kolektywne i społeczne. Dostrzega ona, iż społeczne więzi między jednostką a zbiorowością wpływają na decyzje podejmowane na aktualnych i potencjalnych emigrantów. Znakomitym uzupełnieniem jest tutaj teoria wyboru społecznego, tzw. nowa ekonomia migracji (Social Choice. New Economics of Migration). Teoria ta zwraca uwagę na fakt, że decyzje dotyczące migracji podejmowane są w społecznych grupach, takich jak rodzina, gospodarstwo domowe lub społeczność lokalna. Są one podejmowane kolektywnie, w zależności od struktury społecznej i panujących tradycji. Oczywiście większość obserwowanych migracji bierze swój początek w krajach słabo rozwiniętych, cechujących się licznymi niedoskonałościami rynkowymi, często generowanymi przyczynami związanymi z kapitałem społecznym (np. systemy zabezpieczenia społecznego, systemy służby zdrowia, itd.) Tak więc, mamy tutaj również do czynienia z pośrednim wpływem kapitału społecznego, który odciska swoje piętno na zjawisku migracji poprzez oddziaływanie na proces gospodarczy. W naukach ekonomicznych kapitał społeczny uznany jest już dość powszechnie za jeden z najistotniejszych zasobów gospodarowania. W podsumowaniu należy stwierdzić, że kapitał społeczny, jego poszczególne komponenty i ich cechy jakościowe stanowią istotny determinant decyzji migracyjnych i mogą wpływać na gotowość migracyjną, a następnie na cały proces migracyjny. Pewne elementy mogą sprzyjać decyzji o zaniechaniu migracji i pozostaniu w kraju (np. atrakcyjne życie towarzyskie i społeczne), inne mogą z kolei sprzyjać decyzji o wyjeździe (np. niezadowalające stosunku polityczne i społeczne w kraju wysyłającym lub możliwość podniesienia poziomu wykształcenia, szansa samorealizacji, podwyższenie poziomu aspiracji w kraju przyjmującym). Występują one oczywiście równolegle do innych czynników faktorów migracji. Zasygnalizowane powyżej korelacje potencjalnie stanowią szczególnie w Polsce bardzo interesujący obszar naukowej penetracji. Cechą charakterystyczną współczesnego społeczeństwa polskiego jest niski poziom kapitału społecznego i jednocześnie obserwowany masowy eksodus migracyjny. Związki pomiędzy tymi zjawiskami, jak również ich specyfika nie mogą być w sposób satysfakcjonujący opisany i wyjaśniony jedynie na gruncie analizy przesłanek o charakterze ekonomicznym, dlatego pożądane jest zaangażowanie w nią również pokrewnych i sąsiednich dyscyplin, takich jak socjologia, politologia, psychologia społeczna, czy geografia społeczna. Kapitał ludzki, Kapitał społeczny

8 Kapitał ludzki, Kapitał społeczny Leszek Gębczyk Student III roku GAP Kapitał czyli współpraco lub lepiej w ogó Bez wątpienia, jeśli chcemy być konkurencyjni, musimy się wspierać, współpracować. I w dodatku trzeba, by ta współpraca była skuteczniejsza pod jakimś względem od współpracy konkurentów, bo przecież wszyscy mogą współpracować. Kapitał społeczny, czynnik może nie decydujący, ale niezwykle ważny w rozwoju gospodarki, jest w nauce ekonomii czymś niezwykłym. Pomimo, że jest to coś, co w gruncie rzeczy jest niemierzalne, trudno jest nawet zbadać kierunek tego czegoś. Badanie kapitału społecznego, jako zespołu powiązań miedzy ludźmi, jest zwykle przedmiotem badań nauk psychologiczno-socjologicznych. Jednak jedyną rzeczą, którą możemy, w odniesieniu do niego, stwierdzić na pewno, opierając się na sądach bliższych matematyce niż filozofii, jest tylko to, że jest lub go nie ma. I właśnie wtedy, kiedy go nie ma, zaczynamy dostrzegać, jak bardzo wpływa na nasze życie, wybory, chęć współpracy. A stąd już naprawdę blisko do ekonomii. Każdy z nas zdaje sobie sprawę, że niektórzy ludzie są bardziej zdolni do jednego typu działalności, natomiast inni do zupełnie innego. Zwykle nazywamy to stereotypami. Mówi się, że Niemcy to dobrzy inżynierowie, Polacy informatycy, mieszkańcy Bliskiego Wschodu handlarze. Tak, tak, mimo że jesteśmy ludźmi dorosłymi, świadomymi podstaw (genealogii), a już na pewno nie jesteśmy rasistami, czy nacjonalistami. A jednak zawsze podczas zagranicznych podróży, gdy mamy bezpośredni kontakt z obcokrajowcami, odkrywamy, że te stereotypy mają jednak pewien związek z rzeczywistością. Według mnie biorą się właśnie z różnych modeli życia społecznego. Z wartości, cech przekazywanych drogą inna niż współczesne metody transmisji kultury, drogą bezpośredniego kontaktu. Internet nie jest w stanie nauczyć człowieka, komu można ufać w biznesie, a komu nie. A przecież najlepsi biznesmeni to Ci, którzy często ufają swojej intuicji i nie boją się stwierdzenia ja znam się na ludziach. Można by postawić bardzo odważną tezę, że granie na podwórku w piłkę, czy jakakolwiek inna forma rywalizacji dziecięcej, uczy zasad konkurencyjności lepiej niż szkoła. Właśnie o takich dwóch typach kapitału społecznego chciałbym napisać. Pierwszy, który roboczo nazwę modelem współpracy i drugi modelem rywalizacji. Być może takie modele nie istnieją, co potwierdza tylko tezę, że znajomość tego typu zagadnień nie jest dość powszechna. O pierwszym modelu najczęściej myślimy, jako o tym właściwym kapitale społecznym, to znaczy w społecznej świadomości właśnie w ten sposób odbieramy ten ogół stosunków międzyludzkich ważny w nowocze-

9 społeczny wać lepiej le nie współpracować snej gospodarce. Bez wątpienia, jeśli chcemy być konkurencyjni, musimy się wspierać, współpracować. I w dodatku trzeba, by ta współpraca była skuteczniejsza pod jakimś względem od współpracy konkurentów, bo przecież wszyscy mogą współpracować. Taka przewaga we współpracy musi z czegoś wynikać przykładowo: z wielopokoleniowych tradycji kooperacji czy z umiejętności tworzenia norm o mocy powszechnej i chęci podporządkowania się nim. Wbrew pozorom współpraca, co pokazuje wiele przykładów, nie jest prosta nawet w małej społeczności jak miasteczko czy wioska. Nie wiem czy wystarczająco dobrym przykładem takiej kooperacji jest zasada pomocy sąsiedzkiej czyli kupowanie od sąsiada. Po co wspomagać obcego, skoro pieniądze, które wydajemy na dobra i usługi, mogą zostać na miejscu. Dobrym anty-przykładem mógłby być natomiast zwyczaj płacenia swoim pracownikom (sąsiadom, rodakom) najniższej możliwej stawki. Nie chodzi tu o żaden patriotyzm, lecz o rozumowanie czysto ekonomiczne. Wszyscy wiemy, że o dobrobycie decyduje nie ilość pieniądza, lecz szybkość jego obiegu. Jaka jeszcze powinna być ta współpraca, aby stać się kapitałem społecznym. Według mnie taką charakterystyką może być konsekwencja, inaczej sprowadzilibyśmy to pojęcie do zwykłego sojuszu, celowego, doraźnego i tak powszechnego, że nie tworzy żadnej przewagi. A skoro kapitał, to musi być produktywny, skoro społeczny produktywność osiągamy dzięki efektom psychologicznym. Widzimy, że ścieżka prowadząca do zrozumienia niezwykle bogatego świata kapitału społecznego jest wąska i słabo oznakowana. Można użyć porównania kapitału społecznego do zaniedbanego kawałka ziemi w strefie przygranicznej. Nie wiadomo czy jest on bardziej kraju A, czy kraju B, właściwie jest niczyj. Tak samo pojęcie kapitału społecznego, z pogranicza nauk humanistycznych i ekonomii stwarza dylematy dotyczące choćby tego, metody których nauk należy W dobie komputerów, internetu, telewizji i gazet tak powszechnych, że już się nawet o nich nie wspomina, w kontekście transmisji wartości, okazuje się, że czynniki kulturowe, które mogą w dużym stopniu decydować o konkurencyjności, miasta, regionu lub kraju, wynikają nie z nowoczesnych technologii, ale z technologii starej jak ludzkość. użyć w badaniu takiego zjawiska? Ale jest pewien związek z ekonomią niepodważalny. Otóż taki kapitał powinien wpływać na wzrost skuteczności w osiąganiu celów przez cały kolektyw a przez to wpływać na wzrost konkurencyjności. Jeśli normą jest słabszy przegrywa i norma ta jest konsekwentnie wprowadzana w życie, jeśli w dodatku są obecne zasady obowiązujące absolutnie wszystkich, to mamy do czynienia z modelem, czy kulturą konkurencyjności. Powiało liberalizmem. Jednak w warunkach gospodarki globalnej, na tyle sprawiedliwej, że aż w tej sprawiedliwości brutalnej, wygrywają Ci, którzy umieją się w takim świecie poruszać z większą łatwością niż inni. Myślę, że z takim zjawiskiem możemy mieć do czynienia w grupach społecznych, nie tyle brutalnie konkurencyjnych (zasady panujące w starożytnej Sparcie odeszły w zapomnienie), ale takich, w których ryzykant nie jest potępiany, a upadek firmy jest czymś normalnym w gospodarce rynkowej, a nie powodem załamania nerwowego. Powtórzę się. Takiego podejścia nie jest w stanie nauczyć żadna szkoła, są to te umiejętności przekazywalne jedynie w formie bezpośredniej transmisji kultury. Przez społeczeństwo. A że przyczyniają się do osiągania celów czysto ekonomicznych, nieosiągalnych bez ich udziału, to są na pewno kapitałem. Dość karkołomna to próba wyjaśnienia pojęcia kapitału społecznego, pełna skrótów myślowych i rozumowania nie-wprost. Ale jak ciekawe to pojęcie! W dobie komputerów, internetu, telewizji i gazet tak powszechnych, że już się nawet o nich nie wspomina, w kontekście transmisji wartości, okazuje się, że czynniki kulturowe, które mogą w dużym stopniu decydować o konkurencyjności, miasta, regionu lub kraju, wynikają nie z nowoczesnych technologii, ale z technologii starej jak ludzkość. Humaniści ucieszą się pewnie, że jest szansa! O jakości naszego życia nie będą być może decydować tylko i wyłącznie komputery i inne szeroko rozumiane nowoczesne technologie, a zwykła umiejętność życia we współistnieniu z drugim człowiekiem. Obyśmy nie dożyli czasów, w których będziemy musieli uczyć się jej w szkole. Kapitał ludzki, Kapitał społeczny

10 Kapitał ludzki, Kapitał społeczny 10 Kinga Szmigiel Studentka V roku GAP... sukces ekonomiczny społeczeństwa to coś więcej niż suma sukcesów jednostkowych. Ludzie są siłą napędową gospodarki, ale nie wtedy kiedy każdy ciągnie w swoją stronę. Potrzeba też pewnego spoiwa, więzi, zaufania. To właśnie oznacza kapitał społeczny. Kapitał brakujący skład Od samego początku istnienia ekonomii, jako nauki, wiele zjawisk mających poważny wpływ na procesy gospodarcze wymyka się jej uwadze. Stopniowo jest ich coraz mniej i najbardziej pojemna grupa czynników znana z niemal wszystkich teorii jako Inne powoli topnieje. Ale mimo, że nauka pędzi do przodu, rzeczywistość wciąż wyprzedza ją o krok. Misternie budowane kopie Doliny Krzemowej najczęściej przechodzą do historii jako bardzo drogie porażki, wiele miejsc, do których nieustannie pompuje się środki pomocowe i wymyśla kolejne strategie rozwoju, pogrąża się w stagnacji. Tymczasem rozwój rozkwita sam z siebie, trochę jakby od niechcenia, zupełnie gdzie indziej. Zawsze kiedy wydaje się, że wszystkie determinanty rozwoju ekonomicznego sklasyfikowano, zmierzono i zważono, okazuje się, że czegoś ważnego brak. Czegoś, co dołoży się jak ostatni element do układanki i wszystko znajdzie swój sens i wytłumaczenie.. i odtąd ekonomia będzie żyła długo i szczęśliwie. Aktualnie tym czymś, lub raczej CZYMŚ jest właśnie kapitał społeczny. Socjologia odkryła go w latach 70-tych ubiegłego wieku, ekonomia w latach 90-tych. Już sam krótki, jak na standardy naukowe, okres funkcjonowania kapitału społecznego w nauce ekonomii sugeruje, że nie jest to jeszcze obszar dogłębnie zbadany i potrzeba jeszcze wielu badań, dyskusji i polemik zanim stanie się on dojrzałą koncepcją. Tych oczywiście nie brakuje, choć byłoby ich z pewnością więcej gdyby, mówiąc o kapitale społecznym, ekonomiści nie poruszali się po praktycznie obcym sobie gruncie. Tego może nie widać w nazwie kapitał społeczny, bardzo ekonomicznej i nie sugerującej związków z socjologią czy psychologią, ale nie bez powodu określa się go jako pozaekonomiczne źródło rozwoju gospodarczego. Niemal każda z definicji kapitału społecznego opiera się na pojęciach takich jak wartości i normy społeczne, współpraca czy zaufanie. Funkcjonują one bardzo dobrze w innych naukach, ale z ekonomią nie mają wiele wspólnego. Ponadto kapitał społeczny, jest bardzo trudny do zmierzenia. Zarówno na poziomie jednostki, jak i grupy, regionu czy firmy nie zawsze można stwierdzić czy ta forma kapitału występuje czy nie i bez serii skomplikowanych testów wyczerpujących wszelkie aspekty współpracy, więzi i zaufania, niewiele więcej da się powiedzieć. Na tak dokładne badania mogą sobie pozwolić tylko międzynarodowe korporacje, które swoim pracownikom zmierzyły już wszystko i bardzo chcą wejść na jeszcze wyższy poziom w dziedzinie mierzenia. Naukowcy natomiast zajmują się raczej przypadkami ekstremalnymi: albo spotkaniami w restauracjach Doliny Krzemowej, albo piętnowaniem spektakularnego braku jakiejkolwiek inicjatywy i współpracy. Reszta świata wie natomiast właściwie tyle, że nie osiąga sukcesów, bo za mało się angażuje. Kolejny problem stanowi ewentualne szersze użytkowanie kapitału społecznego. Bo samym faktem, że pewne grupy czy osoby taki kapitał mają i same dla siebie użytkują, ekonomia długo się cieszyć nie będzie. A kapitał społeczny to nie to samo co fizyczny czy finansowy. Nie można go pożyczyć ani ukraść. A mówiąc o jego kupnie i sprzedaży wchodzimy na dość grząski teren. Bo co właściwie byłoby przedmiotem transakcji? Normy społeczne? Przyjaźń? Zaufanie? Wiadomo, że uczucia z ekonomią są silnie powiązane. Tak mocno, że gdyby ich nie

11 społeczny nik recepty na sukces było, specjaliści od marketingu na pewno by je wymyślili, tylko po to by zwiększyć sprzedaż. Przykłady: Kocham, więc kupuję to, co najlepsze albo: Kup nasz produkt, a będziesz szczęśliwy i tak dalej. Ale na tym ekonomizacja sfery emocjonalnej zasadniczo się kończy. Po wyjściu z pracy, gdzie człowiek ma być maksymalnie produktywny, staje się konsumentem i dopóki entuzjastycznie szasta pieniędzmi, ma pełne prawo do znajomości, przyjaźni oraz uczestniczenia w różnego rodzaju grupach i stowarzyszeniach. Kapitał społeczny zmienia to prawo w dodatkowy obowiązek. Obowiązek dobrowolnego uczestniczenia w organizacjach pozarządowych, zaangażowania obywatelskiego oraz ufania ludziom i instytucjom. Nagle przestajemy być kuzynami, przyjaciółmi, współpracownikami, absolwentami tej samej szkoły czy członkami tego samego klubu, a stajemy się dawcami i biorcami korzyści ekonomicznych. Tylko patrzeć, aż na fali sukcesów kapitału społecznego, rozwinie się rynek usług emocjonalnych. Brzmi to dość niepokojąco, jakby znów zabierano nam coś, czego i tak mamy bardzo niewiele. Fakt, że kapitał społeczny trudno jest jednoznacznie zdefiniować, zmierzyć, zbudować czy wykorzystać, wydaje się wręcz zbawienny. Oznacza, że zanim ekonomia zagarnie kolejną sferę życia, czeka nas jeszcze kilka lat spokoju. A może jest wręcz przeciwnie? Może w ten sposób ekonomia nie tyle usiłuje spieniężyć nasze związki i wartości, co sama nabiera społecznego wymiaru? Bo ostatnio goniąc, każdy za własnym sukcesem, coraz mniej jesteśmy społeczeństwem. Nastawieni na konkurencję patrzymy na świat przez pryzmat osobistych korzyści. Zaangażowanie w jakiejś wspólnocie, uczestnictwo w demon- stracji, wolontariat, czy nawet głosowanie w wyborach, może i jest satysfakcjonujące, ale bezpośrednich korzyści materialnych nie daje. Ci, którzy nie marnują czasu na takie bzdury, robią kolejny kurs językowy, biorą nadgodziny, inwestują w siebie, szybko wyprzedzają maruderów. Dostają lepszą pracę, awansują, odnoszą sukces. A to właśnie najbardziej się liczy. Wszechobecne rankingi: najbogatszych, najpiękniejszych czy najmądrzejszych pokazują, kto jest od kogo lepszy. Nie ważne jak ktoś jest bogaty, ważne, że bogatszy od innych, a jeśli jakiś interes mu się nie uda i zbiednieje, to ktoś inny, bez wysiłku, wskoczy na pierwsze miejsce. Najprostszą metodą na odniesienie sukcesu jest pozwolić, by inni ponieśli porażkę. Nic dziwnego, że zaczynamy widzieć wokół siebie głównie konkurentów, wrogów, a nie współpracowników. Sukces mam odnieść JA, a nie MY. Zresztą anachroniczne MY powoli zanika. Są luźno powiązane grupy, którym akurat chwilowo jest razem po drodze. A jak nie jest po drodze, bez skrupułów wymieniamy na lepsze modele: żonę, przyjaciół, pracę. Ale też boimy się, całkiem słusznie, że tak samo ktoś wymieni nas. Więc inwestujemy w siebie, a nie w związki, bo związek, czy to małżeństwo, przyjaźń czy nawet więź rodzinna, w każdej chwili może się urwać. Idea kapitału społecznego proponuje inną drogę: współpracę. Mówi głośno i wyraźnie, że wspólnie można osiągnąć znacznie więcej niż pojedynczo. I niby jest to od dawna znana prawda, ale w dobie indywidualizmu promuje się przeciwne wartości. Każdemu według potrzeb, Wszyscy mamy równe żołądki to wszystko już było i zdecydowanie się nie sprawdziło. Wiadomo, że kiedy obowiązuje zasada czy się stoi, czy się leży, to wszyscy wolą leżeć. I ekonomia też oczywiście leży. Ludzie mają naturalną potrzebę rywalizacji. Aktualnie ta potrzeba jest świetnie wykorzystywana, a nieustanny wyścig napędza gospodarkę. Niestety ma też poważne skutki uboczne. Rośnie rzesza przegranych. Znów powraca stare hasło czy się stoi, czy się leży, bo jeśli walczysz, starasz się, poświęcasz, a mimo to przegrywasz, jesteś nikim, to czy nie lepiej być nikim bez wysiłku, leżąc przed telewizorem? Coraz więcej osób wybiera taką właśnie drogę. Nie mają szans dogonić szczęśliwych posiadaczy trzech fakultetów, stażu zagranicznego i partamentu w centrum Warszawy, więc nie robią nic. Inni przeciwnie, starają się robić wszystko i to naraz. A jest o co walczyć, na zwycięzców czekają: stres, syndrom wypalenia, zawały, brak czasu dla rodziny i ciągły strach, że przyjdą młodsi, bardziej drapieżni i zepchną nas ze szczytu. Taka jest cena wybujałego indywidualizmu i stawiania tylko na siebie. Tymczasem sukces ekonomiczny społeczeństwa, to coś więcej niż suma sukcesów jednostkowych. Ludzie są siłą napędową gospodarki, ale nie wtedy kiedy każdy ciągnie w swoją stronę. Potrzeba też pewnego spoiwa, więzi, zaufania. To właśnie oznacza kapitał społeczny. I nawet gdyby istniała jakaś jedna, uniwersalna recepta na sukces, na pewno nie byłby on w niej ostatnim brakującym składnikiem. Pod tym względem będzie kolejnym rozczarowaniem. Ale zanim ekonomia znowu zwróci się z nadzieją ku kategorii Inne, może zdąży stać się nauką społeczną nie tylko z definicji. Kapitał ludzki, Kapitał społeczny 11

12 Kapitał ludzki, Kapitał społeczny 12 Jacek Jakubowski Przewodniczący Rady Trenerów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego Kapitał społeczny W Szoku przyszłości Alvin Toffler już 30 lat temu pisał, że większość ludzi potrzebuje pomocy, by się adaptować do coraz szybciej przeobrażającego się świata. Przepowiadał, że jeżeli nie zostanie stworzony specjalny system wsparcia, coraz więcej będzie osób zdezorientowanych, sfrustrowanych, bezradnych, podejmujących pod wpływem stresu nieracjonalne decyzje życiowe, inwestycyjne i... polityczne. Musimy znaleźć odpowiedź na pytanie: jak przetrwać w naszym nowym, wspaniałym świecie, w którym codziennym doświadczeniem staje się nieustanna, wszechogarniająca, coraz bardziej rozpędzona zmiana. Wiele wskazuje na to, że stoimy u progu nowej ery. Toffler w późniejszej książce (Budowa Nowej Cywilizacji) pisze jesteśmy ostatnią generacją starej cywilizacji, a zarazem pierwszym pokoleniem nowej. Dlatego wiele naszych osobistych lęków, niejasności i uczuć zagubienia rodzi się z konfliktu, który rozgrywa się w nas samych i w instytucjach naszego życia. Jest to konflikt pomiędzy umierającą cywilizacją drugiej fali a wynurzającą się cywilizacją, która domaga się dla siebie miejsca. Jednym z przejawów rodzącej się nowej cywilizacji, nazywanej cywilizacją wiedzy, jest upatrywanie źródła bogactwa i jednocześnie jakości życia codziennego w komunikacji, współpracy, tworzeniu firm i organizacji opartych na wspólnocie. W jednoczącej się Europie, w światowej globalnej wiosce coraz więcej uwagi poświęca się budowaniu małego, ludzkiego środowiska. Miejsca, w którym moglibyśmy odzyskać poczucie zakorzenienia chroniącego nas przed negatywnymi skutkami życia w zmianie. W biznesie skuteczność buduje się na pracy nad wartościami, czyli kulturą organizacji. W projektach społecznych działa się na rzecz społeczności lokalnej, lub wspiera się tworzenie środowisk złożonych osób o podobnych pasjach i zainteresowaniach. Kościoły pracują na rzecz odbudowy więzi rodzinnych. W edukacji podstawowym celem staje się budowanie środowiska edukacyjnego. Kevin Kelly w książce p.t. NOWA GOSPODARKA pisze...komunikacja do której koniec końców sprowadza się technologia cyfrowa i media to nie tylko sektor gospodarki. Komunikacja to cała gospodarka. (...) Komunikacja jest podstawą społeczeństwa, naszej kultury, naszego człowieczeństwa naszej jednostkowej tożsamości i wszelkich systemów gospodarczych. Dlatego właśnie sieci są tak ważne. Dobra, prawdziwa komunikacja wymaga nowego porządku społecznego. W cywilizacji wiedzy nieefektywna staje się hierarchia, zależ-...kapitał społeczny zyskuje na znaczeniu w miarę rozwoju techniki, spłaszczania struktury zarządzania organizacjami i zastępowania starej struktury relacji w życiu gospodarczym, czyli hierarchii, nową strukturą, jaką stanowią sieci. ność, bierne posłuszeństwo, które często stanowiło siłę napędową kapitalistycznych fabryk (a także w wypaczonej formie totalitarnych struktur władzy). Rozmawiać, spotykać się naprawdę, mogą tylko ludzie samodzielni, wolni, osobiście zaangażowani. Komunikować się (przypomnijmy duchowe źródło tego pojęcia) może osoba z osobą, traktująca innych z szacunkiem, otwarta na rzeczywiste spotkanie. Znakomicie opisał to nasz wielki filozof, Józef Tischner w dziele FILOZOFIA DRAMATU Uwaga nasza nadal ogniskuje się wokół tajemnicy spotkania. Spotkać to przede wszystkim spotkać innego człowieka. Mówimy wprawdzie także o spotkaniu z Bogiem, czy z dziełem sztuki, ale raczej w sensie metaforycznym niż dosłownym. Doświadczenie spotkania, ściślej przeżycie spotkania, wprowadza tego, kto spotyka, w jakąś jedyną w swoim rodzaju, osobistą prawdę spotkanego człowieka. Siła perswazji, jaką niesie ze sobą to przeżycie, nie da się porównać z siłą perswazji żadnego innego doświadczenia. Spotykając wiem, że inny człowiek jest i że jest wobec mnie taki, jaki naprawdę jest, bez masek i bez zasłon. Zazwyczaj nie potrafię opisać tego, co widzę i czuję, mimo to wiem, iż od momentu spotkania życie moje nabrało nowego znaczenia, a otaczający mnie świat uzyskał nową zasadę organizacji. Przeżycie spotkania jest nie tylko szczytowym rodzajem doświadczenia innego człowieka, ale również szczytem doświadczeń w ogóle. Postulowany przez Tofflera system wsparcia, generujący okazję do Tischnerowskiego osobowego spotkania, nastawienia na postulowaną przez Fromma sztukę bycia, to różne formy kapitału społecznego, czyli sieci relacji opartych na zaufaniu. Umożliwiają one uczenie się, rozwój, a przede wszystkim komunikację. Francis Fukujama w książce Wielki wstrząs pisze Powstawanie porządku społecznego nie w wyniku działania hierarchicznej, a zarazem ustanawiającej hierarchię władzy politycznej lub religijnej, lecz w rezultacie samoorganizacji zdecentralizowanych jednostek, jest jednym z najbardziej interesujących i najważniejszych odkryć intelektualnych naszych czasów. W istocie kapitał społeczny zyskuje na znaczeniu w miarę rozwoju techniki, spłaszczania struktury zarządzania organizacjami i zastępowania starej struktury relacji w życiu gospodarczym, czyli hierarchii, nową strukturą, jaką stanowią sieci. To nie tylko odkrycie intelektualne. To wyzwanie stojące przed wszelkimi programami społecznymi, biznesowymi, edukacyjnymi. Rdzeniem, sensem każdego z nich jest tworzenie przestrzeni do odkrywania podmiotowości mogącej zaistnieć w spotkaniu, współpracy, w sieciowych wspólnotach.

13 Maciek jest absolwentem Akademii Ekonomicznej w Krakowie, na Wydziale Finansów i Bankowości. Spędził pół roku w Newcastle jako stypendysta programu Tempus. Przez dwa lata był przewodniczącym Forum Młodych Ekonomistów przy Polskim Towarzystwie Ekonomicznym. Na swoim koncie ma trzy praktyki w Brukseli. Przez ponad rok współzarządzał spółką USI Poland. W październiku 2002 roku rozpoczął karierę w Grupie ING w ramach Programu Rozwoju Kadr Menedżerskich. Obecnie zajmuje stanowisko Dyrektora Departamentu Sprzedaży Produktów Transakcyjnych Klientów Strategicznych w ING Banku Śląskim. Interesuje się rynkami finansowymi, jest instruktorem narciarskim. Aleksandra Dobrut Talent Management Program szansa dla młodych i zdolnych w ING Programem Rozwoju Kadr Menedżerskich skierowanym do studentów ostatniego roku oraz absolwentów studiów magisterskich jest objętych obecnie w Grupie ING w Polsce w sumie 14 osób. Od 2000 roku skorzystało z niego 29 absolwentów. Większość z nich kontynuuje karierę w ING, na stanowiskach menedżerskich. Jednym z nich jest Maciej Gołaś, dyrektor Departamentu Sprzedaży Produktów Transakcyjnych Klientów Strategicznych w ING Banku Śląskim. O to, jak wspomina początki swojej przygody z ING, pytała go Aleksandra Dobrut z Graduate Talent Management. Moja obecna funkcja jest splotem wcześniejszych wydarzeń, skutkiem wykorzystywania szans, odkrywania tego, co nowe, a co jednocześnie lubię. 1. Dlaczego kandydowałeś do Programu Rozwoju Kadr Menedżerskich? Program łączył dwie ścieżki: szansę na rozwój umiejętności menedżerskich oraz możliwość zdobycia wiedzy biznesowej. Zawsze interesowałem się bankowością inwestycyjną i korporacyjną, a zarządzanie mnie pociągało. Program był wtedy doskonałym połączeniem tych dwóch aspektów, dodatkowo umiejsco- wionym w międzynarodowej instytucji o dobrej pozycji na rynku. Dużym atutem jest jego specyfika różnorodność i realizowanie kilku projektów w różnych spółkach Grupy. Oznacza to poznanie większości obszarów działalności jeszcze przed objęciem docelowego stanowiska. Obecnie bardzo mi to pomaga w codziennej pracy. 2. Czy mógłbyś opisać swoje projekty w ramach Programu? Mój pierwszy projekt rozpoczął się pod koniec 2002 roku i trwał długo ponad rok. Miałem już wtedy doświadczenie w zarządzaniu, w związku z czym zostałem szefem projektu i koordynowałem pracę kilkuosobowego zespołu. Celem było uruchomienie usługi inwestowania na rynkach zagranicznych dla klientów indywidualnych w ING Securities. Wiązał się on z moimi zainteresowaniami bankowością i giełdami a także z doświadczeniem zdobytym podczas praktyk zagranicznych. Drugim projektem było powołanie nowej spółki w ramach Grupy ING Services Polska, która powstała w celu zarządzania infrastrukturą systemową. Konsoliduje ona systemy przetwarzania danych dla wielu podmiotów Grupy. Następnie wyjechałem do Amsterdamu, gdzie przez kilka miesięcy funkcjonowałem jako część jednostki odpowiadającej za business management. Było to ważne doświadczenie, poznałem wtedy kadrę zarządczą Grupy. Miałem również okazję spojrzeć na różne zagadnienia z innej perspektywy, zrozumieć kulisy strategicznych inicjatyw w Grupie. Po powrocie do Polski byłem odpowiedzialny za implementowanie części tego projektu na warunki lokalne. Wprowadziłem podejście sektorowe w segmencie klientów strategicznych. W tym departamencie zostałem już na stałe i jako Dyrektor wydziału European Business Desk odpowiadałem za obsługę naszych klientów grupowych. Natomiast od kwietnia 2006 roku kieruję nową strukturą Departamentem Sprzedaży Produktów Transakcyjnych Klientów Strategicznych. 4. Czy Program Rozwoju Kadr Menedżerskich to był dobry wybór? Tak, było to dobre rozwiązanie, które przyniosło obustronne korzyści. Osobiście Program dał mi bardzo dużo, sam także się bardzo starałem, co przyniosło korzyści Grupie. Lubię to, co teraz robię i lubiłem to na każdym etapie. Program to świetny wybór dla tych, którzy nie boją się nowych wyzwań. Czasem trzeba się zmierzyć ze sprawami, z którymi na co dzień nie mamy do czynienia. Uczestnictwo w Programie było rozwijające, dało mi możliwość spotkania się z wieloma mądrymi ludźmi. Oznacza to ciągłe zdobywanie szerokiej wiedzy i doświadczenia w bardzo krótkim czasie. 5. Czy dałbyś jakieś praktyczne wskazówki nowym osobom w Programie? Według mnie nowe osoby w Programie muszą być samodzielne. Dostaną wsparcie, ale każdy jest kowalem własnego losu i nikt nie będzie ich prowadził za rękę. Moja obecna funkcja jest splotem wcześniejszych wydarzeń, skutkiem wykorzystywania szans, odkrywania tego, co nowe, a co jednocześnie lubię. Tak więc Program jest doskonałą możliwością dla tych, którzy mają odwagę wziąć sprawy w swoje ręce, kształtować swoją ścieżkę kariery i naprawdę mieć wpływ na to, jak się ona potoczy. Opcji do wyboru jest wiele, a Program je unaocznia i pomaga indywidualnie rozpoznać, w czym jest się dobrym. Kapitał ludzki, Kapitał społeczny 13

14 Polska i jej sąsiedzi Польша и Россия проблемы и перспективы двусторонних отношений К.э.н. В.А. Ткачёв, Санкт Петербургский Университет Экономики и Финансов 14 Сегодня Польша проводит самостоятельную внешнюю политику, которая своим приоритетом ставит принципы экономической и политической независимости страны, что совершенно не устраивает высшее руководство государства. Так, факт усиления позиций Польши в Европейском Союзе, поддержка демократических сил на Украине, и в Белоруссии, а также сближение с США вызывают гнетущее беспокойство Кремля, что отчасти обусловлено определенной неуверенностью в собственных силах. В условиях непрекращающегося процесса эволюционных преобразований, происходящих в современной мировой экономике, для любой страны является очевидным необходимость проведения такой национальной политики, которая была бы всецело направлена на выстраивание взаимовыгодных отношений с ее ближайшими соседями. Необходимо отметить и тот факт, что наличие добрососедских отношений способствует не только развитию самой страны, но и придает дополнительные импульсы для ускорения интеграционных преобразований в рамках конкретного региона или территории. Для современной России, развитие которой также подчинено законам трансформации мирового хозяйства, данная проблема является весьма актуальльной и значимой. Это обусловлено, тем, что, современные экономические отношения базируются на основе взаимовыгодного партнерства, которое предполагает, прежде всего, полное равноправие сторон. Однако, российская экономическая политика, к сожалению, во многом унаследовала черты, как советского прошлого, так и русского царизма, когда экономические взаимосвязи подчинялись сугубо политическим интересам высшего руководства страны. Особенно ярко данная тенденция прослеживается в отношениях, которые складываются между Россией и ее ближайшим соседом Республикой Польшей. Несмотря на некоторые позитивные сдвиги, произошедшие за последние годы, в России искусственно создается негативный образ Польши. Поэтому, не удивительно, что по данным опросов, ежегодно проводимых в России, каждый третий респондент рассматривает Польшу как потенциального врага. Такая ситуация складывается во многом, благодаря негативному влиянию средств массовой информации и искажению реальной информации о событиях, происходящих во внутренней жизни Республики. Естественно, это не может не сказываться на экономических взаимосвязях между нашими странами. Так, в последние годы неуклонно снижается общий товарооборот, ужесточаются таможенные процедуры, замедляющие осуществление внешнеэкономической деятельности между российскими и польскими предприятиями, создаются барьеры для осуществления взаимных инвестиционных проектов, в том числе и в энергетической сфере. Определенные трудности возникают в вопросах организации паспортно визового контроля. Так, наличие визовой системы сокращает число потенциальных туристов, как с российской, так и с польской стороны. Весьма незначительными остаются и связи Польши с российским анклавом Калининградской областью, хотя их успешное развитие могло бы послужить примером для выстраивания общенациональных отношений. Сегодня Польша проводит самостоятельную внешнюю политику, которая своим приоритетом ставит принципы экономической и политической независимости страны, что совершенно не устраивает высшее руководство государства. Так, факт усиления позиций Польши в Европейском Союзе, поддержка демократических сил на Украине, и в Белоруссии, а также сближение с США вызывают гнетущее беспокойство Кремля, что отчасти обусловлено определенной неуверенностью в собственных силах. Вместе с тем, очевидно, что такая ситуация не может долго устраивать обе стороны. Единственно возможным выходом является принятие ряда действий с обеих сторон, которые позволят улучшить весь спектр двусторонних отношений. По моему мнению, первый шаг должен быть сделан с российской стороны, так как до тех пор, пока не будут исправлены ошибки прошлого невозможно выстраивать новую систему отношений между нашими странами.

15 Polska i Rosja problemy i perspektywy wzajemnych relacji dr W. A. Tkaczow Sankt Petersburski Uniwersytet Gospodarki i Finansów Polska i jej sąsiedzi W warunkach niekończącego się procesu ewolucyjnych zmian, zachodzących we współczesnej światowej gospodarce, dla każdego kraju konieczne jest prowadzenie takiej narodowej polityki, która byłaby całkowicie ukierunkowana na zbudowanie wzajemnie korzystnych stosunków z jego najbliższymi sąsiadami. Koniecznie trzeba zaznaczyć i ten fakt, że obecność dobrosąsiedzkich stosunków sprzyja nie tylko rozwojowi samego państwa, ale i daje dodatkowe impulsy do przyspieszenia ingerencyjnych zmian w ramach konkretnego regionu albo terytorium. Dla współczesnej Rosji, której rozwój jest też podporządkowany prawom transformacji światowej gospodarki, dany problem jest całkowicie aktualny i znaczący. Jest to uwarunkowane tym, że współczesne stosunki gospodarcze opierają się na podstawie wzajemnie korzystnego partnerstwa, które przede wszystkim przewiduje pełną równoprawność stron. Niestety rosyjska polityka gospodarcza odziedziczyła rysy zarówno radzieckiej przeszłości jak i rosyjskiego caratu, kiedy to wzajemne stosunki gospodarcze podporządkowane były wyłącznie politycznym interesom najwyższych władz kraju. Szczególnie ostro ta tendencja jest widoczna w stosunkach, które układają się między Rosją i jej bliskim sąsiadem Rzeczpospolitą Polską. Nie zważając na niektóre pozytywne rozwiązania wprowadzone w ostatnich latach, w Rosji sztucznie stwarza się negatywny wizerunek Polski. Dlatego, nic dziwnego, że według danych badań opinii publicznej przeprowadzanych corocznie w Rosji, co trzeci respondent postrzega Polskę jako potencjalnego wroga. Taka sytuacja powstaje dzięki negatywnemu wpływowi środków masowej informacji i zniekształceniu realnej informacji o wydarzeniach zachodzących wewnątrz Rzeczypospolitej. Oczywiście, nie może to nie odbijać się na gospodarczych stosunkach między naszymi państwami. W ostatnich latach nieuchronnie obniża się ogólny obrót towarów, zaostrzają się procedury celne, spowalniające urzeczywistnienie działalności gospodarczej między rosyjskimi i polskimi przedsiębiorstwami, jak również tworzą się bariery utrudniające urzeczywistnienie wzajemnych projektów inwestycyjnych, w tym również projektów z dziedziny energetyki. Pewne trudności pojawiają się też w sprawach organizacji paszportowo - wizowej kontroli, przez co zmniejsza się liczba potencjalnych turystów zarówno z rosyjskiej, jak i polskiej strony. Całkowicie nieznaczne pozostają też związki Polski z rosyjską enklawą Obwodem Kaliningradzkim, chociaż ich pomyślny rozwój mógłby posłużyć jako przykład budowania ogólnonarodowych stosunków. Rosji nie odpowiada to, że Polska prowadzi dziś samodzielną politykę zewnętrzną, stawiając za swój priorytet zasadę gospodarczej i politycznej niezależności kraju. Niepokój Kremla, wywołany niewiarą we własne siły, potęguje fakt wzmocnienia pozycji Polski w Unii Europejskiej, wsparcie demokratycznych sił na Ukrainie i Białorusi, a także zbliżenie z USA. Wiadomym jest, że taka sytuacja nie może długo odpowiadać obu stronom. Jedynym możliwym wyjściem jest przyjęcie przez obydwa kraje szeregu działań, które pozwolą polepszyć całe spektrum dwustronnych stosunków. Moim zdaniem, pierwszy krok powinien należeć do strony rosyjskiej, ponieważ dopiero wtedy, kiedy zostaną naprawione błędy z przeszłości, możliwe będzie zbudowanie nowego systemu stosunków między naszymi krajami. Rosji nie odpowiada to, że Polska prowadzi dziś samodzielną politykę zewnętrzną, stawiając za swój priorytet zasadę gospodarczej i politycznej niezależności kraju. Niepokój Kremla, wywołany niewiarą we własne siły, potęguje fakt wzmocnienia pozycji Polski w Unii Europejskiej, wsparcie demokratycznych sił na Ukrainie i Białorusi, a także zbliżenie z USA. tłumaczenie Krystyna Wierzbicka 15

16 Polska i jej sąsiedzi Piotr Bednarski Student IV roku GAP Quo Vadis Sukces można i trzeba osiągnąć pomysłem i pracą, ale smakując przy tym kultury, tradycji i innych wartości dodanych, ukrytych poza naszymi granicami. Pochodzisz z małego miasta. Liceum ukończyłeś z wyróżnieniem i pięcioma nagrodami dyrektora. Dziś pewnie stąpasz po jednym z większych ośrodków akademickich w Polsce. Jesteś młody. Studiujesz na dwóch kierunkach. Pobierasz stypendium za wyniki w nauce. Wertowanie książek nie sprawia Ci kłopotu, a z kursem szybkiego czytania zmierzyłeś się lata temu. Żyć nie umierać tylko... co dalej? Jak sprawdzić się w praktyce, nie tylko na polskim ale dziś... już europejskim rynku pracy? Popatrzymy z dystansem, jak ma się gospodarka oraz rynki pracy naszych państw ościennych które jak by nie było stoją dla nas otworem. Jest rok W pogoni za doświadczeniem po praktyki i pierwsze staże młodzi ludzie sięgają już na drugim roku. Ci mniej kreatywni zostają bezpośrednimi asystentami menadżerów do spraw kolportażu materiałów poligraficznych, bez eufemizmów rozdają ulotki. Zawsze coś. Kilka poniższych zdań kieruje jednak do grona tych, którym chce się chcieć. Miejcie się bowiem na baczności. Nasi rówieśnicy zza granicy również inwestują w wiedzę. Młodzi Europejczycy jak jeden mąż zdają sobie sprawę z wagi teorii popartej doświadczeniem. Osadzone jest to w różnych realiach i z wiatrem lub pod wiatr jest realizowane. Pod lupą wygląda to tak! Pomimo formalnego zamknięcia rynku pracy, w Niemczech pracowało ponad 200 tys. Polaków. Okres przejściowy miał obowiązywać do końca kwietnia 2009 roku. Koniec kwietnia br. przyniósł jednak smutną rzeczywistość w postaci porozumienia partii tworzących obecną koalicję rządową. Planują one przedłużyć ten okres do 2011 roku. Wszystko w rękach Komisji Europejskiej, która czeka na stosowne uzasadnienia. Z czym do ludzi? Na pierwszy ognień sprawdzana jest nasza znajomości języka niemieckiego angielski drodzy państwo nie jest wielkim atutem, cenione są języki egzotyczne zwłaszcza azjatyckie. Aby wykonywać własną działalność gospodarczą można uzyskać zezwolenie na pobyt. Warunkiem tego jest spełnienie określonych warunków mających zagwarantować, że działalność ta będzie miała pozytywne skutki dla niemieckiej gospodarki. Ale studencie bez obaw. W przypadku inwestycji o minimalnej wartości 1 miliona euro oraz stworzeniu dziesięciu miejsc pracy warunki te uznaje się z reguły za spełnione. W Niemczech zatrudnienie znalazło w 2006 roku ponad 5 tysięcy polskich studentów. 16 Rozpocznijmy z wysokiego C. Zaczyna się znajomo... Wielu niemieckich studentów, w zakresie studiów, organizuje sobie staże podczas wakacji letnich lub zimowych. Pomagają Uniwersytety, targi pracy, portale internetowe, tysiące wydawnictw, a jest się o co starać. Niemieccy pracownicy cieszą się bowiem relatywnie jednymi z najwyższych płac na świecie (pracownicy z wykształceniem wyższym otrzymują rocznie od ), przychylną polityką państwa, a w niektórych gałęziach przemysłu prezentem w postaci ograniczenia godzin pracy do 35 godzin tygodniowo, przy 30 dniach wolnych od pracy rocznie. Dla fachowców, bardzo obiecującym celem mogą okazać się niemieckie firmy z dużym kapitałem zagranicznym i międzynarodowe działy dużych firm. Wiele zawodów jest w Niemczech ściśle regulowanych, a wiele stanowisk wymaga przepisowo określonych kwalifikacji. Specjalisto z Polski rodem, biegłą znajomością języka niemieckiego, asem poligloty w rękawie i wrodzoną punktualnością do dzieła. Oto pierwsza z alternatyw...dla poszukiwaczy przygód wśród niemieckich landów, odważnie łamiących utarte stereotypy Polaka takiego, innego. Ot tak.

17 Studencie? Polska i jej sąsiedzi Kierując się pod prąd Łaby niepostrzeżenie mijamy granicę niemiecko czeską, a tam z otwartymi ramionami wita nas kraj znakomitego wina, knedlików, które efektywnie akompaniują najbliższej nam, prawdziwie europejskiej stolicy. Od kilku lat zainteresowanie pracą u naszych południowych sąsiadów stale wzrasta. Zarobki w Czechach są wyższe (średnia pensja brutto to około 3 tys. zł), a bezrobocie jest niższe. Polecić można bogate centrum kraju, w którym bezrobocie wynosi ledwie 2,7% przy 7,3% stopie bezrobocia dla Czech. Dane te są potwierdzeniem najlepszej od 5 lat kondycji gospodarki czeskiej, aktywnie wspieranej przez zdecydowany rozwój sektora przemysłowego, inwestycje w branży automotive oraz dobrą kondycję usług. Koszty utrzymania są porównywalne z warunkami polskimi. W kwestii regulacji prawnych mamy tu jednak do czynienia z sytuacją nieco odmienną. Do dziś nie zanotowano ograniczeń w dostępie do rynku pracy, aczkolwiek Republika Czeska zapowiedziała działania asekuracyjne częste monitorowanie sytuacji, a co za tym idzie, należyte działania i być może przyszłe ograniczenia. Polacy są coraz bardziej cenionymi pracownikami w tym kraju, a wpływa na to zdecydowanie nasza dyspozycyjność w wykonywaniu obowiązków zawodowych. Na czeskim rynku pracy występuje zapotrzebowanie na specjalistów od sprzedaży, produkcji oraz informatyków. Osoby w wieku lat mogą być zatrudniane na okres jednego miesiąca w ramach praktyk produkcyjnych i staży. Trzeba też za dobrym przykładem Czech wspomnieć o ogólnym systemie wzajemnego uznania dyplomów i kwalifikacji do celów zawodowych oraz akademickich, który działa na terenie całej UE. W Czechach występuje dziś niespotykanie szeroki zakres możliwości rozwoju kariery zawodowej dla młodych pracowników. To właśnie istnienie perspektyw zawodowych na rodzimym rynku, bez potrzeby wyjeżdżania, należałoby wskazać jako jeden z czynników, który uchronił czeski rynek pracy przed masową emigracją zarobkową po wstąpieniu do UE. Podsumowaniem na koniec podróży drogą Wojaka Szwejka może stać się stwierdzenie na wagę złota możesz podejmować tu pracę lub rejestrować własną firmę na takich samych zasadach jak Czesi. I tego się trzymajmy. Z dobrym pomysłem i sokolim wzrokiem wypatrzysz tą upragnioną niszę. Przed nami państwo z dewizą przypominającą nam o naszym wspólnym sąsiedztwie. Niech góry przynoszą ludziom pokój. Podobnie jak państwa członkowskie, które wstąpiły do UE 1 maja 2004 roku Słowacja nie wprowadziła w stosunku do polskich obywateli żadnych okresów przejściowych. Bratysława, za przykładem Pragi, jest wciąż jednym z najczęściej wybieranych, przez zachodnie firmy, miast, w Europie Środkowo-Wschodniej na ich główne siedziby regionalne, a także na siedziby centrów wsparcia lub centrów księgowości. W przypadku Słowacji wciąż większy nacisk kładzie się na produkcję niż na usługi. Jak donoszą źródła oficjalne, liczba wyprodukowanych samochodów przypadająca na jednego obywatela w tym kraju jest większa niż gdziekolwiek na świecie. Ostatni boom na tamtejszym rynku spowodował, że inwestorzy dosłownie wykupili Bratysławę i jej okolice. Pozostałe części kraju, co ważne, nie pozostają jednak w tyle. Przy okazji Słowacji nie można zapomnieć o swojej pionierskiej 19-procentowej stopie podatkowej. Wysokość podatków z pewnością umieściła Słowację na mapie atrakcyjnych miejsc dla inwestorów, ale nie wiadomo, czy miałaby ona znaczenie, gdyby nie korzystne położenie geograficzne i świeżo otwarte granice. Pracownicy obcokrajowcy mogą znaleźć pracę w Słowacji na wysokich stanowiskach, jako wykwalifikowana kadra. Zapotrzebowanie na zagranicznych pracowników zauważalne jest w handlu nieruchomościami, opiece zdrowotnej, hotelarstwie oraz usługach finansowych. Ceny żywności i utrzymania zbliżone są do polskich realiów, z pewnością są one dużo niższe niż w bardziej rozwiniętych krajach Unii Europejskiej. I na tym podobieństwo nie kończy się... niestety. Słowacja jako druga po Polsce notuje najwyższe w UE bezrobocie ponad 11%. Mimo to godnym referencji zdecydowanie okazuje się być region Bratysławy. Polecamy miłośnikom górskich wędrówek. Opuszczamy tymczasowo granice Unii Europejskiej spoglądając na wschód ku Ukrainie z Lwowskim sercem na czele. W tym samym momencie należy także zweryfikować nastawienie i sposób postrzegania kolejnych na naszej drodze państw. Z jednej strony na uwadze powinno się mieć znaczenie granicy Europejskiej Wspólnoty, z drugiej natomiast brać pod uwagę zestaw regulacji, które lada dzień otworzą mieszkańcom Ukrainy polski rynek pracy. Skoro dziś Ukraińcom, kiedy zatem czas na Białoruś i Rosję? Ukraina jest ważnym strategicznie rejonem i dlatego też jest to jedna z przyczyn, dla których Unia angażuje się z nią we współpracę. Ukraina jest dla nas krajem sąsiedzkim, z którym mamy dużo powiązań kulturalnych i społecznych. Niestety nasz wschodni sąsiad, poza niesprzyjającą aurą na własnym podwórku politycznym, boryka się także z wieloma problemami wyrażającymi stan gospodarki. I tak, mówiąc najogólniej jak tylko można, wolne tempo prywatyzacji i wielu reform rynkowych, brak przejrzystości ustawodawstwa, wysokie oprocentowanie kredytów konsumpcyjnych oraz niesprzyjający klimat inwestycyjny skutecznie hamują wzrost gospodarczy, a co za tym idzie wiarygodność i atrakcyjność Ukrainy dla inwestorów. Od kilku lat sytuacja gospodarki ukraińskiej powoli zmierza jednak ku lepszemu, optymistycznie rokując ku przyszłości. Blisko 48 milionów mieszkańców powoduje, iż jest to rynek o dużym potencjale, a od 2000 r. znajduje się w fazie dynamicznego wzro- 17

18 Polska i jej sąsiedzi 18 stu (5%-6% wzrostu PKB średniorocznie). Średnia płaca na Ukrainie wynosi około 100 dolarów i to, na koniec ukraińskiej podróży, stanowi wskazówkę dla Was młodzi, aby patrzeć w kierunku Lwowa nie z zapędami pracobiorcy, ale właśnie inwestora i pracodawcy. Przed Ukrainą być może dobre czasy, które pozwolą uciec od, dziś często groteskowych, sytuacji (wabiących tłumy turystów z zachodu) szczególnie w kalejdoskopie społecznym Państwa Ukraińskiego. Z nieuporządkowanej politycznie Ukrainy kroki swe możemy skierować ku politycznemu maglowi kolejnego ościennego dla Polski kraju Białorusi, z krytykowanym wszem i wobec na zachodzie reżimem Łukaszenki. Ani Unia ani Polska, nie zgadzają się z białoruską koncepcją modelu bezpieczeństwa europejskiego i nierynkową gospodarką. Polska została postawiona przed trudnym zadaniem współpracy z państwem, które nie spełnia elementarnych kryteriów ładu demokratycznego. Wszyscy zgadzamy się, że Białoruś nie może zostać odizolowana od Europy i uznana za rosyjską strefę wpływów. Pozytywnym posunięciem Polski jest więc zamiar prowadzenia rozmów z władzami Białorusi, w roli mediatora reprezentującego UE i Radę Europy. Jakie są jednak fakty. Rosyjska Federacja jest najważniejszym partnerem Białorusi w handlu zagranicznym. Białoruskie przedsiębiorstwa uzależnione są zarówno od rosyjskiego rynku zbytu, jak i od rosyjskich surowców, w tym surowców energetycznych. Jednostronna strategia w handlu zagranicznym doprowadziła do tego, ze Białoruś skazała samą siebie na Rosję zarówno w ilościowym, jak również jakościowym aspekcie, co nie sprzyjało ani wzrostowi poziomu życia, ani rozwojowi zaawansowania technologicznego produkcji. Pozostaje nam cierpliwie czekać na uporządkowanie sceny politycznej naszego sąsiada. Z czasem w niewiadomej przyszłości, nawet nie próbując pomagać bo do tego daleko ale przede wszystkim nie przeszkadzając, gospodarce Białorusi uda się choć w małym stopniu wyjść spod rosyjskiego parasola i z nadzieją spojrzeć na zachód. Przyszłość dla cierpliwych. Wypadało by zapytać: co z tą Litwą? Riposta nasuwa się sama: BARDZO DOBRZE! W 1994 roku podpisaliśmy z naszym północnym sąsiadem układ o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. Jak ma się to do obecnej rzeczywistości? Od 1992 roku kiedy na Litwie odbyły się pierwsze wolne wybory do sejmu aż po dzień dzisiejszy, karuzela wybieranych, powoływanych i obalanych głów Państwa nie ma końca. Zmiana systemu rządzenia przez pierwsze 10 lat skutecznie hamowała litewską gospodarkę, jednak na dzień dzisiejszy, problemy te odchodzą do lamusa. Dzięki przeprowadzonej na dużą skalę prywatyzacji, deregulacji rynku i liberalizacji handlu międzynarodowego nasz sąsiad jest teraz krajem ze sprawnie funkcjonującą i otwartą gospodarką. To rozwinięta infrastruktura oraz korzystne położenie geograficzne zdołały w ostatnich latach przyciągnąć wiele inwestycji zagranicznych, dzięki którym intensywnie zmodernizowano przemysł. Dziś Litwa jest jednym z najszybciej rozwijających się krajów w Europie Środkowej i Wschodniej. Wtórują: niski poziom zadłużenia skarbu państwa, niska stopa inflacji, stabilna waluta oraz niskie stopy procentowe. Mili Państwo, baczną uwagę należy zwrócić właśnie w kierunku 104 kilometrów granicy polskolitewskiej, która na dzień dzisiejszy powinna łączyć, ku kooperacji, a nie dzielić dwa niedoceniane jeszcze kilkanaście lat temu państwa oraz potencjał ich gospodarek. Niechaj podsumowaniem będzie tutaj niedawne zdanie poczytnego pisma The Economist nazywającego tą bezcenną dla Pana Tadeusza krainę bałtyckim tygrysem. Na koniec jednostka administracyjna potężnej, zróżnicowanej bryły, nadal i niezmiennie z imperialistycznymi zapędami. Obwód Kaliningradzki to dla nas nic innego, jak wypadkowa wielopoziomowej współpracy Polski z Rosją. Przyjrzyjmy się jednak z bliska tym ledwie, a może i aż, 15 tys. km². Szczególne położenie geopolityczne Obwodu oraz utworzenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej (od 1996 r.) wywołują stałe ekonomiczne zainteresowanie biznesu, inwestorów rosyjskich i zagranicznych tymże atrakcyjnym rosyjskim kęsem. Strefa ta pozwoliła znakomicie zaopatrzyć rynek w towary importowane. Do wyzwań z nią związanych należą jeszcze większe przyciągnięcie na dużą skalę inwestorów zagranicznych oraz dokonanie przełomu w rozwoju gospodarczym regionu. Już od 2001 roku można zaobserwować tendencje wzrostowe gospodarki Obwodu. Od 2004 roku uległy one znacznemu zwiększeniu na czele ze wzrostem produktu regionalnego brutto o 12%, wzrostem produkcji przemysłowej o ponad 25%, inwestycji o niespełna 15%, a handlu detalicznego o prawie 17%. Należy zaznaczyć, iż tempo wzrostu w tych obszarach było zdecydowanie wyższe niż w całej Federacji Rosyjskiej. Nastąpił wzrost realnej płacy o 15%, a bezrobocie wzrosło nieznacznie do poziomu 9% (2004 r.). Obroty handlu zagranicznego rosły natomiast rokrocznie o ponad 50% ( ). Podstawę gospodarki Obwodu Kaliningradzkiego stanowi przemysł. Głównymi gałęziami są: rybołówstwo, przemysł maszynowy, celulozowo papierniczy, kompleks paliwowy, produkcja artykułów spożywczych. Co przed Obwodem Kaliningradzkim? Bliskość europejskich centrów biznesowych, wieloletnie doświadczenia rozwoju w charakterze jednego z centrów przemysłowych Północno Zachodniego Okręgu Administracyjnego Federacji Rosyjskiej stanowią istotną przesłankę dla przekształcenia Obwodu w region pilotażowy dla integracji Rosji z gospodarką europejską. Kiedy?! Cierpliwości! Cierpliwości, która może kosztować kolejne lata embarga na polskie produkty rolno-spożywcze oraz nerwową sytuację we współpracy w sektorze energetycznym. Spojrzeliśmy z lotu ptaka na zróżnicowany i wielopoziomowy szereg krajów sąsiedzkich dochodząc do klarownych, można rzec, wniosków. Każde z tych państw reprezentuje począwszy od innej historii kulturę, społeczeństwo, tradycje, obyczaje i wiele innych, kończąc na wyznaczniku naszego sukcesu pożądanej wiedzy prawno-ekonomicznej. Aby choć w małym stopniu poczuć się znawcą zarówno rynku pracy jak i danej branży któregokolwiek z naszych sąsiadów bezsprzecznie potrzebna jest innej miary i głębokości gruntowna analiza. I choć wśród daleko i blisko oddalonej przeszłości, losy tych państw łączyły się i krzyżowały, a dziś stanowią kompletnie różne w różnych materiach organizmy wiedzieć należy jedno. Jedna chęć i nastawienie, wiedza, wiara wraz z choć jednym dla każdego kraju pomysłem na życie - są dla nas miarą i wskazówką sukcesu. Sukcesu, który w tak różnych organizmach pomysłem i pracą można i trzeba osiągnąć, smakując przy tym kultury, tradycji i innych wartości dodanych ukrytych poza naszymi granicami.

19 Trzeba nauczyć się rozmawiać, a tu podstawą jest umiejętność słuchania, a nie tylko mówienia Piotr Zabrocki Student IV roku GAP Polska i jej sąsiedzi Można odnieść wrażenie, że zamiast być pomostem łączącym wschód z zachodem kontynentu stajemy się przeszkodą, którą te dwa bloki w jakiś sposób starają się ominąć. Suchowola czy ta miejscowość coś nam mówi? Nie oczekuję, że każdy będzie znał jej dokładną lokalizację, jednak wystarczy usłyszeć nazwę kraju, w którym wspomniane miejsce się znajduje. Otóż krajem tym jest Polska. To właśnie w Suchowoli, w Polsce, zgodnie z obliczeniami Szymona Antoniego Sobiekrajskiego z 1775 roku znajduje się geograficzny środek Europy. Obserwując sytuację kształtującą się na międzynarodowej arenie można stwierdzić, że wiele wpływowych osób nie zdaje sobie sprawy lub z jakichś niewiadomych powodów po prostu nie chce sobie zdawać sprawy ze strategicznego położenia naszego kraju. Można odnieść wrażenie, że zamiast być pomostem łączącym wschód z zachodem kontynentu stajemy się przeszkodą, którą te dwa bloki w jakiś sposób starają się ominąć. To, co jest naszym głównym atutem, może stać się głównym problemem. Gdy patrzę na stosunki Polski ze wschodnimi i zachodnimi sąsiadami, nachodzą mnie interesujące sportowe skojarzenia, mające niestety mało wspólnego z zasadą fair play. Bardzo często jest tak, że podczas meczów derbowych atmosfera na boisku i trybunach jest najgorętsza. Podyktowane jest to faktem, iż kluby pochodzące z tych samych regionów najbardziej się nie lubią. Odnoszę wrażenie, że gdy mówimy o polityce międzynarodowej, najtrudniej jest porozumieć się nam z najbliższymi sąsiadami. Uważam jednak, iż za ową politykę odpowiadają osoby kompetentne i nie powinny przenosić mankamentów nieczysto sportowych na płaszczyznę polityczną. Raczej każdy zdaje sobie sprawę, że jeśli chcemy być szanowani w szerokich kręgach, czyli całej Europie, to podstawą do osiągnięcia tego jest szacunek i zgoda w kręgach węższych, czyli chodzi tu właśnie o najbliższych sąsiadów. Aby to osiągnąć trzeba nauczyć się rozmawiać, a tu podstawą jest umiejętność słuchania, a nie tylko mówienia. Coraz częściej mówi się o polskich delegacjach wyjeżdżających za wschodnią granicę w celu otwartego przedstawienia swych subiektywnych opinii na temat obcych władz. Niektórym wydaje się, że to my jesteśmy od ustanawiania porządku na świecie i pewnie dlatego dla owych osób niepojęty jest fakt, iż ktoś się z nami nie zgadza. Trzeba jednak spojrzeć na to z drugiej strony, odkryć punkt widzenia naszego partnera. Zawsze się zastanawiam, czy nasze władze byłyby przychylne obcym osobom, które przyjechałyby demonstrować swoje niezadowolenie pod Pałacem Prezydenckim i okrzykami krytykowałyby rządzących. A to właśnie takie krzyki budzą antypatię partnerów. Aby zilustrować powagę wzajemnych relacji z bliskimi sąsiadami, można przytoczyć chociażby nieobcą większości z nas kwestię wyjazdów zagranicznych. Wiemy, że po terytorium krajów Unii Europejskiej możemy swobodnie się przemieszczać, jeśli tylko zabraliśmy dowód osobisty. Jadąc, praktycznie nie zauważamy kiedy przekraczamy kolejne granice, dzielące poszczególne kraje. Wydawałoby się, że powinno tak być na powierzchni całej wspólnoty. Czy jednak jest tak w rzeczywistości? Doskonale zdajemy sobie sprawę, że nie do końca, gdyż wśród tych państw jest jeden wyjątek sąsiadujące z nami Niemcy. Cóż z tego, że na przykład Anglia przyjmuje nas z otwartymi ramionami, gdy podróżując drogą lądową samochodem lub autobusem mogą nas spotkać problemy już na tej pierwszej, najbliższej granicy. Tak prosta sytuacja uświadamia nam, jak ważna jest zgoda między sąsiadami. Wiadomo, że wzajemnego nastawienia różnych społeczeństw nie da się zmienić z dnia na dzień, wypowiadając jedno zdanie. Ważne jest jednak, aby elity wiedziały, że jest to priorytet, do którego osiągnięcia powinno się dążyć, choćby w dłuższym okresie, aby przepaści między krajami nie pogłębiać, a wręcz przeciwnie, stopniowo ją zmniejszać. Ostatnimi czasy pojawiła się informacja o planach Rosji na budowę podwodnego tunelu łączącego federację ze Stanami Zjednoczonymi. Mają zostać poprowadzone pasażerska i towarowa linie kolejowe, jak również linie elektryczne. Rozważane jest również puszczenie ropociągu oraz gazociągu. Jedni w to wierzą, inni opiniują jako nierealne. Jaskółką, która mam nadzieję, uczyni wiosnę w kontaktach Polski z sąsiadami, jest wspólna kandydatura i organizacja mistrzostw Europy Euro Fakt ten dowodzi, że dla osiągnięcia ważnego celu potrafimy porozumieć się z bratankami. Obyśmy w przyszłości mieli więcej powodów do tworzenia wizji wspólnej przyszłości opartej na partnerstwie bliskich nam krajów. 19

20 Polska i jej sąsiedzi Michał Borowiec Student IV roku GAP Jak dobrze mieć sąsiada tak niegdyś śpiewały Alibabki. Idąc tym tropem nasz kraj powinien uważać się za szczęśliwca, bo ma ich siedmiu. Jednakże każda moneta ma dwie strony. Polska polityka zagraniczna nie dyplomacja zamiast budować silną pozycje naszego kraju, wygrzebuje stare zadry. 20 Celowo odróżniam politykę od dyplomacji, choć dla wielu ludzi te pojęcia mają to samo znaczenie czyli budowanie więzi międzynarodowych. W dyplomacji nie ma słowa NIE, w polityce jest i musi być ono stanowcze, jednakże dla osiągnięcia złożonych celów, istnieje potrzeba zrównoważenia obu sposobów prowadzenia rozmów. Niestety w ostatnim czasie stanowczo za duży nacisk położyliśmy na czystą politykę. Wracając do działań Polski na arenie sąsiedzkiej, mam nieodparte wrażenie, że działamy według słów Pawlaka z filmu Sami swoi...po co nam szukać nowego wroga jak stary pod bokiem.. Tak też myślą niektórzy polscy politycy. Niemcy i Rosja znów stały się wrogiem numer jeden nie ważne, że Niemcy to nasz sojusznik z NATO, UE i główny partner handlowy, a Rosja, było nie było, potęga surowcowa. Odwracamy się od naszych największych sąsiadów na rzecz Stanów Zjednoczonych. Polska jest niejako rozerwana między Europą a Ameryką. Nasza dyplomacja kuleje. Nie umiemy zachować zdrowych proporcji. Oczywiście, że Stany Zjednoczone były, są i będą strategicznym partnerem, lecz nie należy wybierać w sposób zero-jedynkowy. Wszystko przez nieszczęsną rurę, panią Steinbach, mięso, tarczę z gwiezdnych wojen i pewne warzywo. Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie reagowało lub reagowało zbyt gwałtownie i nieprzemyślanie. Minister Obrony Narodowej umowę w sprawie rurociągu porównuje do paktu Ribbentrop Mołotow. Wypowiedź co najmniej nieprzemyślana. Prezydent rezygnuje ze spotkania Trójkąta Weimarskiego. Marnuje okazję do tworzenia małych sojuszy i wykorzystywania ich później, podczas uzgodnień na forum wspólnoty europejskiej. W takim klimacie kształtują się nasze stosunki dyplomatyczne. A przecież można rozmawiać nie krzyczeć, negocjować nie żądać, drobnostka, a jednak robi różnicę. Tylko w taki sposób będziemy znaczącym i poważanym graczem na światowej planszy. Cieszyć powinien fakt, że z pozostałymi sąsiadami mamy poprawne stosunki. Jednakże nie ma powodów do euforii. Weźmy każdego z pozostałej grupy po lupę. Ukraina. Na pierwszy rzut oka przykładne relacje. Wspólna organizacja Mistrzostw Europy w piłce nożnej to sposób na pokazanie, że Polska po pierwsze potrafi współpracować z zagranicą, a po drugie może zorganizować dużą imprezę międzynarodową. Mamy również przebłyski dyplomacji, takie jak pomarańczowa rewolucja na Ukrainie, ale dzięki jednej spektakularnej akcji świata nie zawojujemy. A jednak mimo to, tam też istnieją problemy, nie ma zacieśniania relacji gospodarczych. Stosunki z południowymi sąsiadami są dobre, nawet bardzo dobre, jak przystało na sojuszników. Nie ma problemu w górach, które nas oddzielają i są nawet plany na nowe połączenia drogowe i kolejowe, które zapewne jeszcze bardziej ożywią relacje. Wspólne interesy w Unii Europejskiej jeszcze bardziej pogłębiają współpracę. Dobrym efektem są spotkania władz centralnych, takie jak spotkanie premiera z Przewodniczącym Rady Narodowej Republiki Słowacji w styczniu br. Godne pochwały są też relacje z Litwą, jednak tam też istnieje problem polskiej mniejszości, który w okresach, głównie przedwyborczych, staje się elektryzującą sprawą i rzuca cień na kontakty obu państw. Na koniec Białoruś tutaj nie mamy się czym chwalić. Niestety nie mamy wielkiego wpływu na poprawę sytuacji, gdyż konieczne byłoby działanie obustronne. Prezydent Łukaszenko nie jest zainteresowany poprawą tych relacji, widzi w nas wroga swojej władzy. Tak pokrótce wyglądają nasze sąsiedzkie sprawy. Szybko można wysnuć wnioski, że nie jest najlepiej. Działania polityki zagranicznej muszą być zaplanowane i w perspektywie długookresowej konsekwentnie realizowane. Każde szanujące się państwo stawia na szeroko rozumianą działalność dyplomatyczną. To nasi ambasadorzy, konsulowie i ministrowie są obrazem kraju, a przecież chodzi o to, aby był on jak najlepszy. Polska ma takie położenie geograficzno polityczne, iż musi być wyczulona na każde tego typu działania, tak aby przynosiły one korzyści. Dobre stosunki międzynarodowe to dobre stosunki gospodarcze. Teraz cieszymy się z faktu, że Unia Europejska interweniowała w sprawie eksportu polskiego mięsa do Rosji, ale czy UE miała inne wyjście? A czy nie mogliśmy rozwiązać tego problemu wcześniej, sami prowadząc negocjacje? Ale my musimy się obrazić, no i faktycznych rozmów zabrakło, a uniknęlibyśmy strat. Działania gospodarcze nie lubią zawirowań politycznych, zwłaszcza jeżeli chodzi o kapitał zewnętrzny. Wspólne działania Polski i sąsiadów w ramach Unii, to również rozwój dla całego regionu południowo-wschodniej Europy. Polska jest zbyt dużym krajem, by zostać enklawą na morzu stosunków międzynarodowych. Jesteśmy zmuszeni prowadzić rozmowy i utrzymywać jak najlepsze stosunki z sąsiadami.