I E G ISSN

Transkrypt

1 W CIENIU CZEPKA N IEZALEŻNY E MIESIĘCZNIK I I PIELĘGNIAREK I E I POŁOŻNYCH O OKRĘGU WROCŁAWSKIEGO W O I LEGNICKIEGO I E G ISSN NUMER 3 (245) MARZEC 2012 WROCŁAW LEGNICA

2 WNIOSEK O AKTUALIZACJĘ DANYCH miejscowość, data... Imię i nazwisko... Adres zamieszkania Pesel... Telefon... Nr zaświadczenia o prawie wykonywania zawodu Dolnośląska Okręgowa Rada Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu POPRZEDNIE ZATRUDNIENIE: nazwa zakładu /oddział adres zakładu data zatrudnienia od...do...stanowisko forma zatrudnienia ( * wpisz właściwe)... OBECNE ZATRUDNIENIE: nazwa zakładu /oddział adres zakładu telefon data zatrudnienia od... do... stanowisko forma zatrudnienia (*wpisz właściwe) Podpis pielęgniarki / położnej * rodzaje form zatrudnienia: umowa o pracę, stosunek służbowy, umowa cywilnoprawna, wolontariat, praktyki zawodowe

3 Od redakcji Wiosna już zagościła w naszych sercach, w naszych domach, w naszej okolicy, a wraz z nią spojrzenie na budzącą się do życia naturę. A jeśli w przyrodzie wszystko wzywa do odradzania się po zimowym śnie, a jeśli w naturze trwa odwieczny rytm zalotów i narodzin, to czemużby o narodzinach nie pisać w piśmie adresowanym do pielęgniarek i położnych? Niniejszy numer biuletynu zwraca uwagę na problemy związane z porodem i towarzyszącymi mu okolicznościami, stanowiącymi często wyzwanie dla położnej. Drugim ważnym aspektem, jaki ustawicznie pozostaje aktualny, jest sprawa prawodawstwa i należytych wykładni prawnych, bardzo istotnych przy wykonywaniu zawodu, dlatego uważnej lekturze polecamy komentarz do Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej. Trzeci artykuł z bieżącego numeru porusza problem osoby chorej psychicznej i jej miejsca w prawie medycznym. Sprawa opieki nad osobą chorą psychicznie jest jak zawsze delikatna i wymagająca pełnej wiedzy nie tylko praktycznej, ale także prawnej nierozłącznie związanej z procesem choroby i stopniem jej zaawansowania. Wszystkie trzy problemy, które zawitały na łamy biuletynu, podkreślają konieczność obcowania z prawem, które ma ułatwić naszą codzienną pracę i ustrzec przed popełnieniem niepotrzebnych błędów w opiece nad osobami powierzonymi naszej pieczy. Marcowe dni są zmienne i jeszcze dużo wody w rzekach upłynie nim pogoda się ustali, a my pochowamy głęboko do szaf nasze zimowe okrycia, czapki i szaliki, ale z radością można powiedzieć, że owe coraz dłuższe dni to okres radości dla wszystkich pań. Wszak dopiero parę dni minęło od ich święta, które dla każdej kobiety stanowi dzień niezapomniany, dzień, w którym pani przyjmą wyrazy szacunku i uznania dla swojej płci. Mamy nadzieję, że tegoroczny Dzień Kobiet był dla Pań dniem prawdziwej satysfakcji i ukoronowaniem całorocznego trudu włożonego w codzienne obowiązki. Życzymy także, aby szacunek, jakim panowie obdarzają w tym dniu kobiety, trwał nie tylko od święta, ale i każdego zwykłego dnia. redakcja SAD O PRZEDWIOŚNIU Zaledwo zimy minęła pogróżka, W łagodnym, miękkim i tkliwym powiewie W sad nagi wchodzi wiosna, nowicjuszka Skromna, co jeszcze o swych czarach, nie wie. W powietrzu srebrna mglistość pozimowa... Tu i tam jeszcze w szczelinie głębokiej Szczypta się śniegu ostatniego chowa Jak białe pióro w ciemnych skrzydłach sroki. Sad cichy, niemy, pusty. W monotonnej Szarości ziemia, co woń ostrą szerzy, Siwobrunatna jak habit zakonny, W pokutnym półśnie umartwienia leży. Oczekiwaniem tęsknie-nudnym chora, Pręży gałęzie drzew jak owad macki, Czyli się przecknąć do życia już pora, Czy już przymrozek nie czyha z zasadzki. Z oddali, która głosy tłumi sennie, Jakoś inaczej niż zwykle kur pieje, Dziwnie piętrowo, wieszczo, przedwiosennie, Budząc niepokój razem i nadzieję. Jest coś przyszłego, nienarodzonego, W przestworzu, które zdaje się jak próżnia, Kędy serdeczna czczość i mdłość się lega. A zmartwychwstania wielki cud się spóźnia. Drzewa splątanych gołych koron gęstwą, Co jak szkielety stoją czarnokostne, Owiewa jakieś nieme nabożeństwo, Jakieś milczenie twarde, wielkopostne. Sad w ascetycznej zadumie śni cichy, Nagi jak z cierni wieniec Męki Pańskiej, Którą ćwierkaniem głoszą wiosny mnichy, Wróble, w szarości swojej franciszkańskiej. Leopold Staff Na podstawie art. 19 ust. 2 oraz ust. 3 Ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. nr 174 poz. 1039) oraz art. 11 ust. 2 pkt. 5 Ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych(dz. U. nr 174 poz. 1038) Dolnośląska Okręgowa Rada Pielęgniarek i Położnych prosi o aktualizację danych według zamieszczonego obok wniosku o aktualizacji danych

4 Informacje Konsultanci Lp. Dziedzina 1. pielęgniarstwo WYKAZ KONSULTANTÓW KRAJOWYCH pielęgniarstwo anestezjologiczne i intensywnej opieki pielęgniarstwo ginekologiczne i położnicze pielęgniarstwo onkologiczne pielęgniarstwo rodzinne pielęgniarstwo przewlekle chorych i niepełnosprawnych pielęgniarstwo pediatryczne pielęgniarstwo epidemiologiczne pielęgniarstwo psychiatryczne pielęgniarstwo ratunkowe pielęgniarstwo chirurgiczne i operacyjne pielęgniarstwo opieki paliatywnej Imię i nazwisko tytuł naukowy dr n. biol. Grażyna Kruk-Kupiec dr hab. n. med. Danuta Dyk mgr Leokadia Jędrzejewska dr n. med. Anna Koper mgr Beata Ostrzycka dr n. o zdrowiu Elżbieta Szwałkiewicz dr n. med. Krystyna Piskorz-Ogórek mgr Beata Ochocka dr n. med. Anna Błaszczak mgr Marek Maślanka dr hab. n. med. Maria Teresa Szewczyk mgr Izabela Kaptacz Adres miejsca pracy KONSULTANCI WOJEWÓDZCY W DZIEDZINACH: PIELĘGNIARSTWA mgr JOLANTA KOLASIŃSKA, AM Wydział Nauk o Zdrowiu, ul. Bartla 5, Wrocław, WP-7@am.wroc.pl, tel. 0-71/ ; , fax: PIELĘGNIARSTWA GINEKOLOGICZNEGO ICZNEGO I POŁOŻNI NICZEGO CZEGO mgr URSZULA ŻMIJEWSKA, Szpital Specjalistyczny im. A. Falkiewicza, ul. Warszawska 2, Wrocław, tel. 0-71/ wew. 344, , PIELĘGNIARSTWA RODZINNEGO EWA CHLEBEK, ul. Urzędnicza 1, Żórawina echlebek@op.pl, Aktualizacja: r. SP Wojewódzki Szpital Chirurgii Urazowej ul. Bytomska Piekary Śląskie tel. 32/ fax. 32/ szpital@urazowka.piekary.pl Zakład Pielęgniarstwa Anestezjologicznego i Intensywnej Opieki, Wydz. Nauk o Zdrowiu UM im. Karola Marcinkowskiego ul. Smoluchowskiego Poznań tel. 61/ ; fax: 61/ dyk@ump.edu.pl Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych ul. Powstańców Śląskich Wrocław tel. 71/ ; fax: 71/ l.jedrzejewska@wp.pl Centrum Onkologii-Szpital im. Prof. F. Łukaszczyka ul. dr I. Romanowskiej Bydgoszcz tel. 52/ ; fax: 52/ kopera@co.bydgoszcz.pl ZOZ MSWiA z Warmińsko-Mazurskiem Centrum Onkologii Al. Wojska Polskiego Olsztyn tel. 89/ fax 89/ bostrzycka@wp.pl Centrum Pielęgnacyjne Niebieski Parasol ul. Boenigka Olsztyn tel. 89/ fax.89/ ; e- -mail: niebieskiparasol@niebieskiparasol.org.pl Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy ul. Żołnierska 18 A Olsztyn tel. 89/ fax. 89/ piskorz@wssd.olsztyn.pl Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. A. Mielęckiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego ul. Francuska Katowice tel. 32/ fax. 32/ beata.ochocka@spskm.katowice.pl Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Samodzielna Pracownia pielęgniarstwa Klinicznego ul. Żołnierska Szczecin tel. 91/ /931, tel. kom fax: 91/ blaszczak.anja@gmail.com Marek Maślanka Sygneczów Wieliczka tel. 12/ w. 114 fax:12/ ; tel. kom m.maslanka@ptpr.org.pl Szpital Uniwersytecki nr 2 im. dr J. Biziela Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego CM UMK ul. Ujejskiego Bydgoszcz tel. 52/ ; 52/ mszewczyk@cm.umk.pl Stowarzyszenie Opieki Hospicyjnej Ziemi Częstochowskiej Zespół Opieki Paliatywnej Palium ul. Krakowska 45 a Częstochowa tel./fax 34/ ; 34/ kom ikaptacz@wp.pl PIELĘGNIARSTWA PEDIATRYCZNEGO mgr DOROTA MILECKA Akademicki Szpital Kliniczny, ul. Borowska 213, Wrocław tel. 071/ , , PIELĘGNIARSTWA EPIDEMIOLOGICZNEGO mgr KATARZYNA SALIK Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1, ul. M. Skłodowskiej-Curie 58, Wrocław , ; katarzyna.salik@wnoz.am.wroc.pl, tel W CIENIU CZEPKA

5 Informacje OŚWIADCZENIE PREZESÓW SAMORZĄDÓW ZAWODOWYCH DOTYCZĄCE ROZPORZĄDZENIA MINISTRA ZDROWIA Z DNIA 6 LUTEGO 2012 ROKU W SPRAWIE SPOSOBU PRZEPROWADZANIA KONKURSU NA NIEKTÓRE STANOWISKA KIEROWNICZE W PODMIOCIE LECZNICZYM NIE BĘDĄCYM PRZEDSIĘBIORCĄ Warszawa, 16 lutego 2012 r. Pan Bartosz Arłukowicz Minister Zdrowia Oświadczenie prezesów samorządów zawodowych dotyczące Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 lutego 2012 roku w sprawie sposobu przeprowadzania konkursu na niektóre stanowiska kierownicze w podmiocie leczniczym nie będącym przedsiębiorcą Samorządy zawodowe dwóch największych zawodów ochrony zdrowia wyrażają sprzeciw nie tylko wobec jego zapisów, lecz także wobec sposobu, w jaki zapisy te znalazły się w Rozporządzeniu. Istotą konsultacji społecznych jest przedstawienie przez władze swojego planu działań partnerom, których działania dotyczą, wysłuchanie ich opinii, wprowadzenie zmian i poinformowanie o ostatecznej decyzji. Samorządy zawodowe, zgodnie z zapisami ustawowymi, mają między innymi ustawowo zagwarantowane działania w zakresie opiniowania i zajmowania stanowiska w sprawach organizacji ochrony zdrowia. Zwracamy uwagę, że 10 pkt 3 ppkt b, pkt 4 ppkt b i pkt 5 ppkt b odnoszą się do prowadzenia postępowań konkursowych. Przewidywany w tym przepisie udział komisji konkursowej, dokonującej wyboru na stanowiska kierownicze w podmiotach leczniczych, jest nie do przyjęcia. Podejmowanie takich działań przez Ministra Zdrowia nie tylko kłóci się z ideą konsultacji społecznych, ale jest wręcz lekceważeniem partnerów społecznych. Trudno nam zrozumieć powody takiej decyzji, tym bardziej, że we wcześniej opiniowanych projektach rozporządzenia ustawodawca dążył do ograniczenia składu liczbowego komisji na wspomniane stanowiska. Dowodem na to są opinie strony społecznej do powyższego projektu, w których nikt z opiniujących nie wniósł propozycji poszerzania składów komisji konkursowej. Nie po raz pierwszy nie dano nam szansy zabrania głosu we własnej sprawie, choć prawo obliguje ustawodawcę do wysłuchania tego głosu. Jest to sprzeczne z zasadami przyzwoitej legislacji, o której mówi Trybunał Konstytucyjny w licznych orzeczeniach. Odnosimy wrażenie, że takie zapisy zmierzają do wyraźnej marginalizacji roli samorządów zawodowych. Pozostaje nam wyrazić nadzieję, że w tym przypadku doszło do pomyłki. Domagamy się niezwłocznej zmiany treści ww. rozporządzenia i uwzględnienia zapisów zawartych w pierwotnym jego projekcie. 3 (245)

6 Nasza ustawa Opracowanie Urszula Olechowska mgr pielęgniarstwa Przewodnicząca DORPiP we Wrocławiu KOMENTARZ DO USTAWY O ZWODACH PIELĘGNIARKI I POŁOŻNEJ Z DNIA 15 LIPCA 2011 r. (DZ.U ) Ustawa obowiązuje od r. i zastępuje dotychczasową ustawę o zawodach pielęgniarki i położnej z dnia 5 lipca 1996r. Ustawa określa zasady: 1. wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej, 2. uzyskiwania prawa wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej, 3. kształcenia zawodowego pielęgniarki i położnej, 4. kształcenia podyplomowego pielęgniarki i położnej. Natomiast kwestie zasad odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych określa ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 174, poz. 1038). Zgodnie z zapisami ustawy zawody pielęgniarki i położnej są samodzielnymi zawodami medycznymi. Art Wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w szczególności na: 1) rozpoznawaniu warunków i potrzeb zdrowotnych pacjenta; 2) rozpoznawaniu problemów pielęgnacyjnych pacjenta; 3) planowaniu i sprawowaniu opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem; 4) samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych; 5) realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji; 6) orzekaniu o rodzaju i zakresie świadczeń opiekuńczo-pielęgnacyjnych; 7) edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia. Art.5.1. Wykonywanie zawodu położnej polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w szczególności na: 1) rozpoznawaniu ciąży, sprawowaniu opieki nad kobietą w przebiegu ciąży fizjologicznej, a także prowadzeniu w określonym zakresie badań niezbędnych w monitorowaniu ciąży fizjologicznej; 2) kierowaniu na badania konieczne do jak najwcześniejszego rozpoznania ciąży wysokiego ryzyka; 3) prowadzeniu porodu fizjologicznego oraz monitorowaniu płodu z wykorzystaniem aparatury medycznej; 4) przyjmowaniu porodów naturalnych, w przypadku konieczności także z nacięciem krocza, a w przypadkach nagłych także porodu z położenia miednicowego; 5) podejmowaniu koniecznych działań w sytuacjach nagłych, do czasu przybycia lekarza, w tym ręcznego wydobycia łożyska, a w razie potrzeby ręcznego zbadania macicy; 6) sprawowaniu opieki nad matką i noworodkiem oraz monitorowaniu przebiegu okresu poporodowego; 7) badaniu noworodków i opiece nad nimi oraz podejmowaniu w razie potrzeby wszelkich niezbędnych działań, w tym natychmiastowej reanimacji; 8) realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji; 9) samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych; 10) profilaktyce chorób kobiecych i patologii położniczych; 11) rozpoznawaniu u matki lub dziecka objawów nieprawidłowości wymagających skierowania do lekarza; 12) sprawowaniu opieki położniczo-ginekologicznej nad kobietą; 13) prowadzeniu działalności edukacyjno-zdrowotnej w zakresie: a) przygotowania do życia w rodzinie, metod planowania rodziny oraz ochrony macierzyństwa i ojcostwa, b) przygotowywania do rodzicielstwa oraz pełnego przygotowania do urodzenia dziecka, łącznie z poradnictwem na temat higieny i żywienia. Minister właściwy do spraw zdrowia, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych, określi, w drodze rozporządzenia: 1) rodzaj i zakres świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, które mogą być udzielane samodzielnie bez zlecenia lekarskiego przez pielęgniarkę i położną, 2) wykaz produktów leczniczych oraz środków pomocniczych, do stosowania których są uprawnione pielęgniarki i położne samodzielnie bez zlecenia lekarskiego, 3) rodzaje materiałów, które mogą być pobierane przez pielęgniarkę i położną do celów diagnostycznych samodzielnie bez zlecenia lekarskiego, 4) rodzaj i zakres medycznych czynności ratunkowych wykonywanych przez pielęgniarkę, 5) wykaz badań diagnostycznych do samodzielnego przeprowadzania przez pielęgniarkę i położną biorąc pod uwagę niezbędne kwalifikacje oraz wymagany zakres umiejętności i obowiązków. Obecnie obowiązuje jeszcze rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i re- 4 W CIENIU CZEPKA

7 Nasza ustawa habilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego Nowa ustawa w art. 11 ust.2 przewiduje dla pielęgniarek i położnych w związku z wykonywaniem czynności polegających na udzielaniu świadczeń zdrowotnych ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny. W praktyce ochrona ta ma zabezpieczyć pielęgniarki i położne wykonujące czynności służbowe przed coraz częstszą agresją ze strony pacjentów i osób im towarzyszących. Za znieważenie podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 1 roku. Natomiast za naruszenie nietykalności cielesnej grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3. Ochrona dla pielęgniarek i położnych przewidziana jak dla funkcjonariuszy publicznych była również zapewniona w ustawie z dnia 5 lipca1996 r. przy czym obejmowała tylko pielęgniarki i położne zatrudnione na podstawie umowy o pracę i w przypadkach udzielania świadczeń podczas ratowania i życia ludzkiego. Obecnie ochrona ta obejmuje wszystkie pielęgniarki i położne wykonujące czynności służbowe bez względu na formę wykonywania zawodu. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej precyzuje również formy w jakich może być wykonywany zawód i tak ustawodawca dopuszcza wykonywanie zawodów pielęgniarki i położnej: 1. w ramach umowy o pracę, 2. w ramach stosunku służbowego, 3. na podstawie umowy cywilnoprawnej, 4. w ramach wolontariatu, 5. w ramach praktyk zawodowych wymienionych w art. 5 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011r. o działalności leczniczej czyli: jednoosobowej działalności gospodarczej jako indywidualna praktyka pielęgniarki, indywidualna praktyka pielęgniarki wyłącznie w miejscu wezwania, indywidualna specjalistyczna praktyka pielęgniarki, indywidualna specjalistyczna praktyka pielęgniarki wyłącznie w miejscu wezwania, indywidualna praktyka pielęgniarki wyłącznie w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego na podstawie umowy z tym podmiotem, lub indywidualna specjalistyczna praktyka pielęgniarki wyłącznie w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego na podstawie umowy z tym 3 (245) 2012 podmiotem, spółki cywilnej, spółki jawnej albo spółki partnerskiej jako grupowa praktyka pielęgniarek. Ustawodawca zabezpieczył pielęgniarki i położne przed działaniami dyskryminującymi ze strony pracodawcy ze względu na formę wykonywania zawodu, co oznacza, że odmowa zmiany formy wykonywania zawodu przez pielęgniarkę lub położną wykonującą zawód w podmiocie leczniczym w ramach umowy o pracę nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy lub jego rozwiązanie bez wypowiedzenia. Ponadto ustawa dość szczegółowo określa uprawnienia i obowiązki pielęgniarek i położnych. Oto niektóre z nich: pielęgniarki i położne wykonują zawód z należytą starannością, zgodnie z zasadami etyki zawodowej, poszanowaniem praw pacjenta, dbałością o jego bezpieczeństwo, wykorzystując wskazania aktualnej wiedzy medycznej. (art.11 ust.1) pielęgniarki i położne są obowiązane, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi, do udzielenia pomocy w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego. (art. 12 ust.1) pielęgniarki i położne są obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.(art. 17 ust.1) pielęgniarki i położne mają obowiązek prowadzenia i udostępniania dokumentacji medycznej na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. (art.18) zgodnie z art. 16 ustawy pielęgniarki i położne są obowiązane: 1) informować pacjenta o jego prawach zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417, z późn. zm.7)); 2) udzielić pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu albo osobie wskazanej przez pacjenta informacji o stanie zdrowia pacjenta, w zakresie koniecznym do sprawowania opieki pielęgnacyjnej lub opieki podczas ciąży oraz prowadzenia porodu i połogu. pielęgniarki i położne mają prawo wglądu do dokumentacji medycznej pacjenta oraz do uzyskania od lekarza pełnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych metodach diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych, zapobiegawczych i dających się przewidzieć następstwach podejmowanych działań, w zakresie niezbędnym do udzielanych przez siebie świadczeń zdrowotnych. (art.13) pielęgniarki i położne mają prawo do uzyskania pełnej informacji o celowości, planowanym przebiegu i dających się przewidzieć skutkach eksperymentu medycznego, w którym mają uczestniczyć. W przypadku uzasadnionych wątpliwości pielęgniarka i położna mogą odmówić uczestniczenia w eksperymencie, podając przełożonemu przyczynę odmowy na piśmie. (art. 14 ust. 1-2) pielęgniarki i położne wykonują zlecenia lekarskie zapisane w dokumentacji medycznej. (art.15 ust.1-3) a) zapis w dokumentacji medycznej, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczy zleceń wykonywanych w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego. b) w przypadku uzasadnionych wątpliwości pielęgniarka i położna mają prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił potrzebę jego wykonania. pielęgniarki i położne mogą odmówić wykonania zlecenia lekarskiego oraz wykonania innego świadczenia zdrowotnego niezgodnego z ich sumieniem lub z zakresem posiadanych kwalifikacji, podając niezwłocznie przyczynę odmowy na piśmie przełożonemu lub osobie zlecającej, chyba że zachodzą okoliczności dot. ratowania życia i zdrowia ludzkiego (art.12. ust.2) pielęgniarki i położne mają prawo do samodzielnego orzekania o rodzaju i zakresie świadczeń opiekuńczo-pielęgnacyjnych wykonywanych na rzecz pacjenta niezdolnego do samodzielnej egzystencji i samoopieki. (art.15. ust.4) pielęgniarka lub położna wykonująca indywidualną praktykę lub indywidualną specjalistyczną praktykę może zatrudniać osoby niebędące pielęgniarkami lub położnymi do wykonywania czynności pomocniczych (współpracy). (art.20) pielęgniarki i położne mogą wykonywać w podmiocie leczniczym dodatkową opiekę pielęgnacyjną, o której mowa w art. 34 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z pacjentem, osobą bliską, o której mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, lub opiekunem prawnym.(art.23.ust.1) 5

8 Prewencja Bezpośrednio do praw pacjenta nawiązuje tzw. Europejska Konwencja o Ochronie Praw i Godności Istoty Ludzkiej wobec Zastosowań Biologii i Medycyny z 4 kwietnia 1997 r. (Oviedo) oraz Deklaracja Praw Pacjenta przyjęta na konferencji WHO w Amsterdamie w 1994 r. W trakcie konferencji przyjęto model Deklaracji praw pacjenta (MDPP), w którym zdefiniowano termin pacjent oraz wskazano potencjalny uniwersalny katalog praw pacjenta. Wyróżniono w nim zarówno prawa o chamgr. Urszula Olechowska POZYCJA OSOBY CHOREJ PSYCHICZNIE W PRAWIE MEDYCZNYM 1. Prawa człowieka, prawa pacjenta Szeroka dyskusja wokół praw człowieka rozpoczęła się po wydarzeniach II wojny światowej na forum ONZ, gdzie określono, że prawa człowieka to pojęcie reprezentujące koncepcję, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z godności człowieka, które są niezbywalne (nie można się ich zrzec) i nienaruszalne (istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane). Pierwsze dokumenty, które zawierają także Celem niniejszej pracy jest przedstawienie podstaw prawnych regulujących pozycję osób chorych psychicznie i upośledzonych umysłowo obowiązujących w RP. Według Światowej Organizacji Zdrowia zdrowie psychiczne to stan pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego, a nie tylko nieobecność choroby czy kalectwa. Definicja ta nie określa wszechstronnie zdrowia psychicznego, gdyż nie uwzględnia czynnika rozwoju. Natomiast choroba psychiczna określana jest jako: termin zbiorczy obejmujący wszelkie zaburzenia typu psychotycznego. tzn. takie, w których występują objawy psychotyczne (omamy, urojenia, ciężkie zaburzenia nastroju, emocji i in.) w węższym znaczeniu tego terminu choroba psychiczna jest synonimem psychozy. Jest to zaburzenie psychiczne w znacznym stopniu ograniczające wgląd czyli poczucie choroby, zdolność radzenia sobie ze zwykłymi wymaganiami życia lub utrzymania właściwego kontaktu z rzeczywistością. Obraz kliniczny psychozy charakteryzuje się jakościowymi zmianami chorobliwymi w zakresie myślenia, intelektu, świadomości, postrzegania, uczuć, napędu psychoruchowego i innych funkcji psychicznych, prowadzącymi niekiedy do znacznych zaburzeń zachowania w środowisku społecznym. (Wielki Słownik Medyczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 1996) Współczesny rozwój medycyny opiera się nie tylko na zdobyczach naukowych z dziedziny biologii, inżynierii genetycznej, techniki i technologii medycznej, lecz również na podmiotowym podejściu do pacjenta, poszanowania jego praw ludzkich i w konsekwencji praw pacjenta. Dużą wagę przywiązuje się do zagadnień etycznych i rozwiązywania dylematów etycznych, często związanych właśnie z technicznymi możliwościami współczesnej medycyny. W ostatnich dziesięcioleciach następują zmiany postaw z podejścia paternalistycznego, zakładającego nieomylną wiedzę lekarza i podporządkowanie się jego metodom postępowania do podejścia szanującego wolę i autonomię pacjenta, także psychicznie chorego. W psychiatrii, jak i w każdej innej dziedzinie medycyny zarówno diagnoza jak i terapia mogą być rozpatrywane z perspektywy prawnej i etycznej. Osoba występująca w roli diagnosty i terapeuty musi mieć wymagane uprawnienia (dyplom, prawo wykonywania zawodu, specjalizację zawodową), a pacjent zagwarantowane swoje prawa, których naruszenie czy nieprzestrzeganie jest zapisy dotyczące praw pacjenta to uchwalona 10 grudnia 1948 r w Paryżu przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Powszechna Deklaracja Praw Człowieka oraz Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie 4 listopada 1950 r., która nakłada m.in. na każde państwo ubiegające się o członkostwo w Radzie Europy obowiązek ochrony prawnej wobec osób cierpiących na zburzenia psychiczne oraz podlegających przymusowemu leczeniu. zagrożone sankcjami prawnymi. Specyfika psychiatrii powoduje, że postępowanie w jej obrębie regulowane jest przez akty prawne wprost odnoszące się do zaburzeń psychicznych. Ustawowo określone są możliwości uzyskania świadczeń leczniczych, warunki prowadzenia leczenia, czy nielekarskiego postępowania doraźnego. Stosowne akty prawne mówią o wyrażeniu zgody na badanie lekarskie, przyjęcie do szpitala, leczenie, jak i o informowaniu o stanie zdrowia. Przekroczenie uprawnień przez leczącego, pociąga za sobą sankcje prawne. Natomiast pacjentowi zagwarantowane jest prawo dochodzenia roszczeń za doznane w trakcie leczenia szkody. Mogą być one skutkiem zarówno popełnienia błędu medycznego, jak i naruszenia tajemnicy leczenia. Niezależnie od grupy zawodowej aktywnej w procesie diagnostycznym i terapeutycznym, niemal wszystkie regulacje ustawowe nawiązują do przestrzegania reguł etyki zawodowej. Konsekwencje związane z naruszeniem zasad etycznych objęte są sankcjami z zakresu odpowiedzialności zawodowej. Mogą one dotyczyć prowadzących leczenie lekarzy jaki uczestniczące w procesie terapeutycznym pielęgniarki. 6 W CIENIU CZEPKA

9 Prewencja rakterze podmiotowym (obywatelskim), jak i socjalnym. Prawa pacjenta o charakterze podmiotowym określone w modelu deklaracji to: prawo do uzyskania i odmowy uzyskania informacji o stanie swojego zdrowia prawo do scedowania swojego prawa do informacji na osobę trzecią prawo do wszelkich informacji dotyczących organizacji opieki zdrowotnej i przysługujących praw, prawo do wyrażenia zgody na jakąkolwiek ingerencję medyczną, prawo do poufności wszelkich danych dotyczących osoby pacjenta, prawo dostępu do dokumentacji medycznej, prawo do sprawiedliwej procedury selekcyjnej, prawo do wyboru i zmiany lekarza, prawo do intymności i godności, prawo do korzystania ze wsparcia najbliższych i duchowego wsparcia, prawo do ulgi w cierpieniu i do godnej śmierci prawo do skargi i wystąpienia na drogę sądową Prawem o charakterze socjalnym (zbiorowym) jest prawo do otrzymania właściwej opieki zdrowotnej, odpowiadającej potrzebom pacjenta, usługi te powinny być stale dostępne i osiągalne dla wszystkich jednakowo, bez dyskryminacji i zgodnie z wykorzystaniem zasobów finansowych, ludzkich i materialnych, które mogą być dostępne w danym społeczeństwie, oraz prawo zbiorowe pacjentów do bycia reprezentowanymi. 3 (245) Prawa pacjenta w ustawie zasadniczej. W Polsce prawa i wolności obywatelskie zagwarantowane są w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej uchwalonej 2 kwietnia 1997 r. i stanowią podstawę innych regulacji prawnych, adresowanych zarówno do tych, którzy potrzebują pomocy medycznej w tym specjalistycznej pomocy psychiatrycznej, jak i tych, którzy taką pomoc powinni zapewnić. Ustawa zasadnicza gwarantuje obywatelom prawo do ochrony zdrowia i równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (art.68). Leczenie psychiatryczne, tak jak żadne inne, może dotykać tak delikatnej materii jak wolność i godność człowieka. Konstytucja RP godność człowieka wynosi do źródła jego wolności i praw obywatelskich: Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Konstytucja daje podstawę do ochrony prawnej wolności, gwarantując obowiązek szacunku wobec wolności i praw innych, nie dopuszcza do zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych praw i wolności ustawa zasadnicza dopuszcza tylko w sposób uregulowany ustawowo i tylko w konieczności ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. W sposób szczegółowy jest zagwarantowana ochrona obywateli przed poddawaniem ich eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody (art.39). Stosowanie leczenia psychiatrycznego bez wyrażonej zgody, posługiwanie się przymusem, stoi w kolizji z konstytucyjnym zapewnieniem każdemu nietykalności i wolności osobistej. Jej pozbawienie lub ograniczenie może nastąpić tylko w trybie i na zasadach określonych w ustawie. 1.2 Prawa pacjenta w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Prawa pacjenta znalazły szczegółowe uregulowanie w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ustawa określa: prawa pacjenta; zasady udostępniania dokumentacji medycznej; obowiązki podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych związane z prawami pacjenta; tryb powoływania, odwoływania i kompetencje Rzecznika Praw Pacjenta; postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów. Mieści się w 15 rozdziałach, w których m.in. znajdują szczegółowe uregulowania następujące prawa: prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych, prawo pacjenta do informacji prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta prawo pacjenta do dokumentacji medycznej prawo pacjenta do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza prawo pacjenta do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej prawo pacjenta do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie W dalszej części określa m.in.: tryb powoływania i zadania Rzecznika Praw Pacjenta. 2. Zagadnienia prawne w psychiatrii. Podstawowym polskim aktem prawnym regulującym wzajemną relację pomiędzy instytucjami medycznymi i opiekuńczymi, a osobami zaburzonymi psychicznie jest ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r (weszła w życie 21 stycznia 1995 r.). wraz z ustawą o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 r. oraz ustawą o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 r. nakreśla prawne zasady funkcjonowania zawodowego lekarza psychiatry oraz lekarzy innych specjalności świadczących usługi medyczne osobom z zaburzeniami psychicznymi. Konieczność powstania osobnego aktu prawnego wynika ze specyfiki pracy z osobami chorymi psychicznie. Szczególnie istotny jest wymóg określenia dokładnych zasad stosowania przymusu bezpośredniego oraz postępowania bez zgody ze strony pacjenta. Ponadto ustawa szczegółowo definiuje prawa pacjenta oraz określa zasady funkcjonowania lecznictwa psychiatrycznego Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Ustawa mieści się w siedmiu rozdziałach zawierających: 1. Przepisy ogólne (art. 1-10). 2. Badanie, leczenie, rehabilitacja oraz opieka i pomoc (art. 10a-20). 3. Postępowanie lecznicze. Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego (art ). 4. Przyjęcie do domu pomocy społecznej (art ). 5. Postępowanie przed sądem opiekuńczym (art ). 6. Ochrona tajemnicy (art ). 7. Przepisy karne, zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe i końcowe (art ). 7

10 Prewencja Celem tej ustawy jest uregulowanie prawne m.in.: - zapewnienia opieki zdrowotnej i pomocy pacjentom z zaburzeniami psychicznymi oraz promocję zdrowia i kształtowanie właściwych postaw wobec tych osób, - ochrona praw pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, - określenie zasad przymusu bezpośredniego, - postępowanie wobec osób leczonych psychiatrycznie, w tym szczególnie osób leczonych bez zgody, - zasady postępowania przed sądem opiekuńczym - ochrona tajemnicy wobec osób objętych opieką psychiatryczną. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego określa zaburzenia psychiczne rozumiane jako: Art. 3. Ilekroć przepisy niniejszej ustawy stanowią o: 1) osobie z zaburzeniami psychicznymi, odnosi się to do osoby: a) chorej psychicznie (wykazującej zaburzenia psychotyczne), b) upośledzonej umysłowo, c) wykazującej inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym, Rozdzielenie zaburzeń psychicznych na te grupy jest istotne ze względu na to, że większość przepisów odnoszących się do zasad postępowania bez zgody dotyczy chorych psychicznie lub z podejrzeniem choroby psychicznej, natomiast nie stosuje się ich wobec osób przejawiających jedynie zakłócenia czynności psychicznych i niespełniających kryteriów choroby psychicznej. 2.2 Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego Organizacja psychiatrycznej opieki zdrowotnej i promocja zdrowia psychicznego określone są przez rozporządzenie Rady Ministrów dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (Dz. U. z dnia 3 lutego 2011 r.) Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, zwany dalej Programem, określa strategię działań mających na celu ograniczenie występowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego, poprawę jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich oraz zapewnienie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej. Celami głównymi Programu są: 1) promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym; 2) zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym; 3) rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia psychicznego. Do celów szczegółowych Programu należą: 1) w zakresie promowania zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym: a) upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu, b) zapobieganie zaburzeniom psychicznym, c) zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, d) organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego; 2) w zakresie zapewniania osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym: a) upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej, b) upowszechnienie zróżnicowanych form pomocy i oparcia społecznego, c) aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi, d) skoordynowanie różnych form opieki i pomocy; 3) w zakresie rozwoju badań naukowych i systemów informacji z zakresu zdrowia psychicznego: a) przekrojowe i długoterminowe epidemiologiczne oceny wybranych zbiorowości zagrożonych występowaniem zaburzeń psychicznych, b) promocja i wspieranie badań naukowych w dziedzinie zdrowia psychicznego, c) unowocześnienie i poszerzenie zastosowania systemów statystyki medycznej, d) ocena skuteczności realizacji Programu. Podmiotami realizującymi Program są: 1) ministrowie właściwi ze względu na cele Programu, a w szczególności Minister Sprawiedliwości, Minister Obrony Narodowej oraz ministrowie właściwi do spraw: zdrowia, oświaty i wychowania, zabezpieczenia społecznego, pracy, nauki i szkolnictwa wyższego, wewnętrznych i administracji publicznej; 2) Narodowy Fundusz Zdrowia; 3) samorządy województw, powiatów i gmin. W realizacji zadań wynikających z Programu mogą uczestniczyć również organizacje społeczne, stowarzyszenia, fundacje, samorządy zawodowe, kościoły i inne związki wyznaniowe oraz grupy samopomocy pacjentów i ich rodzin, a także inne podmioty, które zakresem swojej działalności obejmują cele i zadania Programu. Głównym celem Programu jest zapewnienie osobom chorym psychicznie wielostronnej, dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form pomocy umożliwiających życie w środowisku rodzinnym i społecznym. W ramach Programu prowadzone są działania profilaktyczne i zapobiegające stygmatyzacji chorych psychicznie przez zwalczanie stereotypów. Podstawowym założeniem zmian organizacyjnych w psychiatrycznej opiece zdrowotnej jest stopniowe zastępowanie modelu stacjonarnego modelem środowiskowym, w którym leczenie odbywa się środowisku pacjenta, w formie opieki pozaszpitalnej (poradnie, oddziały dzienne, hostele, mieszkania chronione). Ustawa w art. 5 precyzuje również formy opieki zdrowotnej nad osobami z zaburzeniami psychicznymi, która powinna być wykonywana w formie pomocy doraźnej, ambulatoryjnej, dziennej, szpitalnej i środowiskowej oraz w domach pomocy społecznej. Ustawa reguluje także zakres działalności jednostek świadczących usługi w ramach pomocy społecznej oraz usług opiekuńczych 8 W CIENIU CZEPKA

11 Prewencja (art.8-9) Prawa pacjenta określone w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego Prawa pacjenta chorego psychicznie i upośledzonego umysłowo dość szczegółowo określa ustawa o ochronie zdrowia psychicznego w art.10.10a,12,13,14,18. I tak m.in.: osoby chore psychicznie i upośledzone umysłowo mają prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej, (art. 10 ust 1-2), pacjent z zaburzeniami psychicznymi powinien być leczony w sposób najmniej dla niego uciążliwy, z uwzględnieniem nie tylko celów zdrowotnych, ale także dóbr osobistych i jego interesów (art.12), podczas hospitalizacji pacjent ma prawo do kontaktowania się z rodziną i innymi osobami, a korespondencja takiej osoby nie podlega kontroli (art.13), osoba z zaburzeniami psychicznymi ma prawo do wyrażania zgody lub jej odmowy odnośnie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego i leczenia bądź wypisania się ze szpitala, z wyjątkiem sytuacji spełniających przesłanki postępowania bez zgody zawarte w art. 22,23,24,29 ustawy, pacjent ma prawo do uzyskania informacji o przyczynach podjęcia decyzji o zastosowaniu przymusu bezpośredniego lub postępowania bez zgody (art. 18), hospitalizowana osoba z zaburzeniami psychicznymi ma prawo do okresowego przebywania poza szpitalem tzw. przepustki, jeśli stan jej zdrowia na to pozwala, decyzję w tej kwestii podejmuje zawsze lekarz oceniając stan psychiczny i funkcjonowanie danego pacjenta (art.14), wreszcie osoba chora psychicznie hospitalizowana ma prawo do pomocy w ochronie swoich praw. Taką pomoc świadczy Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego, którego zadania określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 stycznia 2006 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu działania Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego, zwany dalej Rzecznikiem, realizuje swoje zadania w szczególności przez: 1) przyjmowanie ustnych i pisemnych skarg 3 (245) 2012 pacjenta przebywającego w szpitalu psychiatrycznym, skarg rodziny pacjenta, jego przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej faktyczną opiekę nad pacjentem oraz ocenę zasadności skargi; 2) zapewnienie pacjentowi dostępu do informacji prawnej; 3) pomoc w sporządzeniu i złożeniu skargi do kierownika szpitala psychiatrycznego lub innych instytucji; 4) udzielanie pomocy pacjentowi wypisanemu ze szpitala psychiatrycznego, jeśli skarga została złożona w trakcie pobytu pacjenta w szpitalu psychiatrycznym, a procedura rozpatrywania skargi nie została zakończona Rzecznik przed rozpoczęciem postępowania wyjaśniającego w związku z ustną lub pisemną skargą informuje pacjenta o zakresie swoich kompetencji. Rzecznik ma prawo wstępu do szpitala psychiatrycznego, występowania z wnioskiem o podjecie działań zmierzających do usunięcia przyczyny skargi lub zaistniałych naruszeń, wglądu w dokumentacje medyczną za zgodą pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. (art. 10a-d). 3. Przymus bezpośredni. Stosowanie przymusu bezpośredniego w codziennej praktyce może sprawiać wiele trudności. Przepisy dotyczące przymusu bezpośredniego są niejednoznaczne i trudne do stosowania w praktyce. Stosowanie przymusu bezpośredniego zostało uregulowane w dwóch aktach prawnych: ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535 z późn. zm.) dalej u.o.z.p. oraz w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 sierpnia 1995 r. w sprawie stosowania przymusu bezpośredniego (Dz. U. Nr 103, poz. 514) dalej r.s.p.b., oraz pośrednio w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.) dalej u.z.l. Zastosowanie przymusu bezpośredniego jest naruszeniem podstawowych praw człowieka i obywatela, w tym art. 41 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.), czyli wolności osobistej i bezpieczeństwa osobistego jednostki. Zgodnie z art. 3 pkt 1 u.o.z.p. zastosowanie przymusu bezpośredniego może mieć miejsce wobec osoby: chorej psychicznie (wykazującej zaburzenia psychotyczne); upośledzonej umysłowo; wykazującej inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym. Osobą uprawnioną do podjęcia decyzji o zastosowaniu przymusu bezpośredniego jest lekarz, niezależnie od miejsca, gdzie wykonuje pracę Uprawnienia do stosowania przymusu. Uprawnionymi do stosowania przymusu bezpośredniego są: lekarz, pielęgniarka, ratownik medyczny kierujący akcją prowadzenia medycznych czynności ratunkowych. Należy jednak pamiętać, iż uprawnienie do zastosowania przymusu bezpośredniego dotyczy tylko ściśle określonych sytuacji. Przesłankami do zastosowania przymusu bezpośredniego są następujące sytuacje, gdy osoba cierpiąca na zaburzenia psychiczne: dopuszcza się zamachu przeciwko życiu lub zdrowiu własnemu lub innej osoby lub bezpieczeństwu powszechnemu lub w sposób gwałtowny niszczy lub uszkadza przedmioty znajdujące się w jej otoczeniu lub poważnie zakłóca lub uniemożliwia funkcjonowanie podmiotu leczniczego udzielającego świadczeń zdrowotnych w zakresie psychiatrycznej opieki medycznej lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej oraz w razie konieczności przewiezienia osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego na badania, gdy osoba ta może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób bądź nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych; badanie psychiatryczne z zastosowaniem przymusu bezpośredniego może mieć miejsce nawet w sytuacji pośredniego zagroże- 9

12 Prewencja nia dla życia, przy wykonywaniu postanowień sądowych dotyczących przyjęcia do domu pomocy społecznej lub szpitala psychiatrycznego. Przed zastosowaniem przymusu bezpośredniego osobę, wobec której ma być on zastosowany, należy o tym uprzedzić. Lekarz podejmuje decyzję o zastosowaniu przymusu bezpośredniego i o jego formie. Samo stosowanie przymusu bezpośredniego może polegać na wskazanych poniżej sposobach; są one enumeratywnie wyliczone w art. 3 pkt 6 u.o.z.p.: przytrzymanie doraźne, krótkotrwałe unieruchomienie osoby z użyciem siły fizycznej, przymusowe zastosowanie leków doraźne lub przewidziane w planie postępowanie lecznicze mające na celu wprowadzenie leków do organizmu osoby bez jej zgody, unieruchomienie obezwładnienie osoby z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradeł, kaftana bezpieczeństwa lub innych urządzeń technicznych, izolacja umieszczenie osoby pojedynczo w zamkniętym i odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu. Art. 18 ust. 6 u.o.z.p. wskazuje, jaki rodzaj przymusu może zostać zastosowany do określonych sytuacji. I tak: a) przytrzymanie, przymusowe podanie leku, unieruchomienie lub izolacja mogą zostać zastosowane wobec osoby, która dopuszcza się zamachu przeciwko życiu lub zdrowiu własnemu lub innej osoby lub bezpieczeństwu powszechnemu lub w sposób gwałtowny niszczy lub uszkadza przedmioty znajdujące się w jej otoczeniu; b) przytrzymanie lub przymusowe podanie leku mogą zostać zastosowane wobec osoby, która poważnie zakłóca lub uniemożliwia funkcjonowanie podmiotu leczniczego udzielającego świadczenia zdrowotne w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej; c) przytrzymanie lub unieruchomienie mogą zostać zastosowane w sytuacji, gdy przymus bezpośredni stosuje osoba inna niż lekarz. Przy zastosowaniu przymusu bezpośredniego należy zastosować się do zasady wyrażonej w art. 12 u.o.z.p., czyli zasady jak najmniejszej dolegliwości dla pacjenta. Wyrazem poszanowania podmiotowości pacjenta i jego autonomii jest przyjęcie przez ustawodawcę w art. 12 zasady respektowania w procesie leczenia osobowości i indywidualnych potrzeb osoby z zaburzeniami psychicznymi. Zasadę tę należy rozumieć w ten sposób, że podejmujący decyzję o zastosowaniu przymusu bezpośredniego powinien wybrać jak najłagodniejszą formę przymusu, ale oczywiście taką, która przyniesie oczekiwany efekt. Przy wyborze rodzaju przymusu bezpośredniego należy wziąć również pod uwagę indywidualne potrzeby i doznania pacjenta. Każde zastosowanie przymusu bezpośredniego musi znaleźć odzwierciedlenie w dokumentacji medycznej. Wzór karty zastosowania przymusu bezpośredniego stanowi załącznik nr 1 do rozporządzenia w sprawie stosowania przymusu bezpośredniego. W dokumentacji medycznej powinny znaleźć się następujące informacje: przyczyny zastosowania przymusu bezpośredniego, rodzaj i czas unieruchomienia lub izolacji, czas trwania przymusu, przedłużenie czasu trwania przymusu. Przed samym zastosowaniem przymusu bezpośredniego należy odebrać pacjentowi przedmioty, które mogą być niebezpieczne dla niego lub innych osób (np. paski, sznurówki, okulary). Rozporządzenie w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego zostało wydane na podstawie art. 18 ust. 7 u.o.z.p. (obecnie art. 18 ust. 10 u.o.z.p.). Reguluje ono szczegółowo sposób wykonywania przymusu bezpośredniego. Zgodnie z art. 219 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654) zachowuje ono swoją moc do czasu wydania nowego aktu wykonawczego, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy od wejścia ustawy w życie. Pomimo zmian w prawie i jego niedostosowania do nowych przepisów rozporządzenie w sprawie stosowania przymusu bezpośredniego ma zastosowane do czasu wydania nowego aktu prawnego Zasady stosowania przymusu bezpośredniego w domu pomocy społecznej Przymus bezpośredni wobec osób z zaburzeniami psychicznymi znajdującymi się w domu opieki społecznej może być zastosowany tylko wtedy, gdy osoby te dopuszczają się zamachu przeciwko życiu lub zdrowiu własnemu, życiu lub zdrowiu innej osoby, bezpieczeństwu powszechnemu, w sposób gwałtowny niszczą lub uszkadzają przedmioty znajdujące się w ich otoczeniu, poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjonowanie jednostki organizacyjnej pomocy społecznej. O zastosowaniu przymusu bezpośredniego decyduje lekarz, który określa rodzaj zastosowanego środka przymusu oraz osobiście nadzoruje jego wykonanie. W domach pomocy społecznej, jeżeli nie jest możliwe uzyskanie natychmiastowej decyzji lekarza, o zastosowaniu przymusu bezpośredniego decyduje pielęgniarka, która jest zobowiązana niezwłocznie zawiadomić lekarza. Nadzoruje ona stosowanie przymusu bezpośredniego osobiście. Każdy wypadek zastosowania przymusu bezpośredniego i uprzedzenia o możliwości jego zastosowania odnotowuje się w dokumentacji medycznej. Przed zastosowaniem tego środka należy uprzedzić osobę o podjętej decyzji. Fakt uprzedzenia także powinien znaleźć odzwierciedlenie w dokumentacji medycznej. Zastosowanie przymusu bezpośredniego polega na przytrzymywaniu, przymusowym zastosowaniu leków, unieruchomieniu lub izolacji. Przy wyborze środka przymusu należy wybierać możliwie najmniej uciążliwy dla tej osoby środek, a przy stosowaniu przymusu należy zachować szczególną ostrożność i dbałość o dobro tej osoby Zastosowanie przymusu bezpośredniego w trakcie trwania akcji ratowniczej. W przypadku braku lekarza przymus bezpośredni może zastosować ratownik medyczny. Do stosowania przymusu bezpośredniego uprawniony jest na podstawie art. 18 ust. 5 u.o.z.p. tylko kierujący akcją ratowniczą. Podjęcie decyzji przez ratownika będzie możliwe jedynie w sytuacji, w której nie ma możliwości uzyskania pomocy lekarza lub pielęgniarki (dotyczy to szpitala psychiatrycznego lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej). Zastosowanie przymusu bezpośredniego musi zostać odnotowane w dokumentacji medycznej pacjenta. O zastosowaniu przymusu bezpośredniego kierujący akcją ratowniczą informuje dyspozytora medycznego. W takim wypadku może zostać zastosowa- 10 W CIENIU CZEPKA

13 Prewencja ne przytrzymanie i unieruchomienie. Przymus bezpośredni może być zastosowany przez czas niezbędny do uzyskania pomocy lekarskiej. Zgodnie z brzmieniem 11 r.s.p.b. lekarz musi wypełnić kartę zastosowania unieruchomienia lub izolacji. Ten sam obowiązek spoczywa na pielęgniarce. Musi ona dodatkowo powiadomić lekarza. Wydaje się, że analogicznie zapis ten należy zastosować do kierującego akcją ratowniczą. Karta ta stanowi integralną część dokumentacji medycznej. 3 (245) Kontrola stosowania przymusu bezpośredniego Z uwagi na fakt, iż stosowanie przymusu bezpośredniego godzi w jedno z najważniejszych praw człowieka, jego stosowanie musi podlegać kontroli. Zastosowanie przymusu bezpośredniego nie podlega kontroli sądowej przed jego zastosowaniem. Jednakże już zastosowany przymus bezpośredni podlega kontroli wtórnej. Kontrolę taką sprawują: lekarz sprawuje kontrolę nad zastosowanym przez pielęgniarkę w domu pomocy społecznej przymusem bezpośrednim, kiedy nie było możliwe uzyskanie decyzji lekarza. Pielęgniarka ma obowiązek powiadomienia lekarza o zastosowanym przymusie bezpośrednim niezwłocznie po jego zastosowaniu. Decyzja pielęgniarki powinna podlegać bezzwłocznej weryfikacji przez lekarza. W razie stwierdzenia przez lekarza bezzasadności zastosowania środka przymusu, lekarz powinien natychmiast wydać dyspozycję dotyczącą zaniechania dalszego stosowania środka przymusu bezpośredniego wobec pacjenta. kierownik podmiotu leczniczego lub lekarz przez niego upoważniony sprawuje kontrolę dotyczącą zasadności zastosowania przymusu bezpośredniego przez lekarza, a także w sytuacji gdy lekarz zatwierdził stosowanie środka przymusu bezpośredniego przez inną osobę. Zasadność zastosowania przymusu bezpośredniego powinna zostać oceniona w terminie 3 dni; lekarz upoważniony przez marszałka województwa art. 18 ust. 3 i art. 18 ust. 10 pkt 2 u.o.z.p. sprawuje kontrolę nad stosowaniem przymusu bezpośredniego przez innego lekarza niż lekarza podmiotu leczniczego, pielęgniarkę jednostki organizacyjnej pomocy społecznej oraz kierującego akcją ratowniczą. Kontrola ma na celu zbadanie zasadności stosowania przymusu bezpośredniego, sprawuje ją upoważniony przez marszałka województwa lekarz specjalista w dziedzinie psychiatrii. Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego został on powołany w ramach nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, która weszła w życie dnia 1 stycznia 2006 r. Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego ma za zadanie strzec prawidłowości wykonywania i przestrzegania praw pacjenta psychiatrycznego. Ma on m.in. pomagać w dochodzeniu praw w sprawach związanych z przyjęciem, leczeniem, warunkami pobytu i wypisaniem ze szpitala psychiatrycznego oraz udzielać wyjaśnień lub pomagać w wyjaśnianiu ustnych i pisemnych skarg pacjentów. sąd kontrola sądu na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 lutego 1995 r. w sprawie kontroli przestrzegania praw osób z zaburzeniami psychicznymi przebywających w szpitalach psychiatrycznych i domach pomocy społecznej (Dz. U. Nr 23, poz. 128) dotyczy m.in. prawidłowości dokumentacji medycznej dotyczącej zastosowania przymusu bezpośredniego oraz stosowania świadczeń zdrowotnych stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta. 4. Zasady udzielania świadczeń zdrowotnych osobom ubezwłasnowolnionym Polskie prawo medyczne nie określa jakich pacjentów można uznać za ubezwłasnowolnionych. Odpowiedź odnajdziemy w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Cytowana ustawa wyróżnia tzw. ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe. Zgodnie z art. 13 ust. 1 Kodeksu cywilnego osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Osoba pełnoletnia może zostać ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (art. 16 ust. 1 Kodeksu cywilnego). Problematykę udzielania świadczeń zdrowotnych tak zdefiniowanym osobom ubezwłasnowolnionym regulują dwa akty prawne tj.: ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.; dalej jako: u.z.l.l.d.) oraz ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta oraz Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm.; dalej jako: u.p.p.) Zasady udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom ubezwłasnowolnionym całkowicie i częściowo. Zarówno ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jak i ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta dość chaotycznie regulują zasady udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom ubezwłasnowolnionym całkowicie i częściowo. Co do zasady prawo do wyrażenia zgody i sprzeciwu, przysługujące każdemu pacjentowi, zostało w tym wypadku scedowane na tzw. przedstawicieli ustawowych oraz opiekunów faktycznych. Zgodnie z art. 17 ust. 2 u.p.p. przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego, całkowicie ubezwłasnowolnionego lub niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody, ma prawo do wyrażenia zgody. W przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo to, w odniesieniu do badania, może wykonać opiekun faktyczny. Przedstawicielem ustawowym osoby ubezwłasnowolnionej częściowo może być kurator ustanowiony na podstawie art. 16 ust. 2 Kodeksu cywilnego ( Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę ). Jednakże kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. Może więc się okazać, iż kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo nie jest jej przedstawicielem ustawowym (bo brak jest stosownego uprawnienia w wyroku sądowym). W takim wypadku pacjent ubezwłasnowolniony nie posiada przedstawiciela ustawowego, a kurator nie posiada kompetencji do wyrażenia zgody lub sprzeciwu. Opiekunem faktycznym, który w braku 11

14 Prewencja przedstawiciela ustawowego, może wyrazić zgodę na badanie pacjenta jest w myśl art. 3 ust. 1 pkt 1 u.p.p. osoba sprawująca bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga. Art. 17 ust. 3 u.p.p. przewiduje, że osoba ubezwłasnowolniona ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. Natomiast ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty przewiduje sytuację, gdy przedstawiciel ustawowy pacjenta ubezwłasnowolnionego nie wyraża zgody na interwencję medyczną. W obu przypadkach przyjmuje się, iż udzielenie świadczenia zdrowotnego jest możliwe po uzyskaniu zezwolenia sądu opiekuńczego. Przyjmuje się, iż osoby te mogą samodzielnie wyrazić zgodę na interwencję medyczną niestwarzającą podwyższonego ryzyka. Warunkiem niezbędnym jest posiadanie przez takiego pacjenta faktycznej zdolności do świadomego wyrażenia zgody, a przede wszystkim możliwości przyswojenia przekazywanych informacji. Ocena stopnia rozeznania, z jakim działa pacjent należy do lekarza. Jeżeli jednak pacjent nie jest w stanie wyrazić zgody, decyzja należy do przedstawiciela ustawowego, względnie sądu opiekuńczego. Odmiennie rysuje się sytuacja pacjenta ubezwłasnowolnionego częściowo, w przypadku świadczeń stwarzających podwyższone ryzyko, o których mowa w art. 34 ust. 1 u.z.l.l.d. (wszystkie zabiegi operacyjne oraz inne metody leczenia lub diagnostyki stwarzające podobne ryzyko dla pacjenta). Wydaje się, iż art. 34 ust. 3 u.z.l.l.d. nie pozostawia wielkiego pola manewru lekarz może wykonać te czynności wobec pacjenta ubezwłasnowolnionego, po uzyskaniu zgody jego przedstawiciela ustawowego, względnie sądu opiekuńczego Stany nagłe Bardzo często zdarza się, iż uzyskanie zgody przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego, a zwłaszcza sądu opiekuńczego jest niemożliwe ze względu na zaistniałe okoliczności faktyczne. Są to przypadki, w których zwłoka związana z uzyskaniem zgody zastępczej stanowiłaby zagrożenie dla zdrowia lub życia pacjenta ubezwłasnowolnionego. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty pozwala w pewnych wypadkach udzielić pomocy pacjentowi bez potrzeby uzyskiwania zgody. Zgodnie z art. 33 u.z.l.l.d. badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. Decyzję o podjęciu czynności medycznych w takich okolicznościach, lekarz powinien w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem oraz dokonać stosownej adnotacji w dokumentacji medycznej pacjenta. Dopuszczalne jest również przeprowadzenie interwencji ryzykownych, w tym chirurgicznych na podstawie art. 34 ust. 7 u.z.l.l.d. Lekarz może wykonać te czynności, bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy Zagrożenia Przeprowadzenie interwencji medycznej wobec pacjenta ubezwłasnowolnionego, bez zgody uprawnionego podmiotu, względnie zezwolenia sądu opiekuńczego, naraża osobę wykonującą zawód medyczny oraz zakład opieki zdrowotnej na odpowiedzialność cywilną z tytułu naruszenia praw pacjenta. Co więcej lekarz działający bez zgody pacjenta poniesie odpowiedzialność za wszystkie (zawinione i niezawinione) skutki uboczne związane z interwencją medyczną. Wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta podlega również grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 na podstawie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.). W zakresie odpowiedzialności nie ma więc istotnych różnic między pacjentami ubezwłasnowolnionymi i tymi, którzy ubezwłasnowolnieni nie zostali. Odpowiedzialność cywilną oraz karną za brak zgody w przypadku pacjenta ubezwłasnowolnionego zawsze wyłącza wskazanie przez świadczeniodawcę przepisu prawnego, który pozwala udzielić świadczenia zdrowotnego pacjentowi, bez potrzeby uzyskiwania zgody. Rolę taką pełnią przede wszystkim omówione przepisy ustawy o zawodach lekarza i lekarza regulujące postępowanie lekarskie w stanach nagłych. W praktyce trudności może stwarzać ustalenie sposobu rozeznania pacjenta ubezwłasnowolnionego, co warunkuje jego zdolność do wyrażenia zgody. Prawo polskie wyraźnie nie rozstrzyga tej kwestii, pozostawiając ostateczną decyzję lekarzowi udzielającemu pomocy. Powinien on w takim wypadku zwrócić szczególną uwagę na zdolność pacjenta do przyswojenia przekazywanych mu informacji. Jedyna droga do ustalenia stopnia świadomości ubezwłasnowolnionego wiedzie przez rozmowę z pacjentem i wyrobienie sobie własnej oceny. Pacjent cierpiący na ciężką chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne, bez prawomocnego orzeczenia sądu nie jest traktowany jak ubezwłasnowolniony. Problem ten często dotyczy osób bezdomnych, uzależnionych od narkotyków czy alkoholu oraz w zaawansowanym wieku, wobec których takie postępowanie nigdy się nie toczyło. W praktyce lekarz może mieć problemy z ustaleniem, czy wobec takiego chorego wydano stosowne orzeczenie, zwłaszcza gdy nie towarzyszy mu żadna osoba trzecia. Jak już wspomniano w stanach nagłych lekarz może podjąć niezbędne działania bez jakiejkolwiek zgody. Natomiast w pozostałych przypadkach, jeżeli lekarz nie jest w stanie ustalić, czy pacjent jest ubezwłasnowolniony czy też nie, należy uznać, iż jest on niezdolny do świadomego wyrażenia zgody a ponieważ nie można skontaktować się z jego przedstawicielem ustawowym, sprawę należy skierować do sądu opiekuńczego (art. 32 ust. 2 oraz 34 ust. 3 u.z.l.l.d.). 5 Podsumowanie Organizacja psychiatrycznej opieki zdrowotnej w Polsce jest na coraz wyższym poziomie, na przestrzeni lat poprawiła się również sytuacja osób chorych psychicznie, szczególnie w aspekcie przyznanych im praw i ustanowienia Rzecznika Praw Pacjenta Psychiatrycznego. Niestety ciągłym problemem pozostaje stygmatyzacja tych chorych i mała akceptacja społeczna. Nie- 12 W CIENIU CZEPKA

15 Prewencja/Problemy prawne jednokrotnie ludziom tym trudno np. znaleźć odpowiednią pracę. Z punktu widzenia lekarza i innych osób wykonujących zawody medyczne sytuacja, w której zasady udzielania świadczeń pacjentom ubezwłasnowolnionym uregulowane są aż w czterech aktach normatywnych (Kodeks cywilny, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta) pozostawia wiele do życzenia. Polskie ustawodawstwo medyczne posługuje się archaiczną koncepcją formalnej zdolności do wyrażenia zgody. Zupełnie nie zwraca się przy tym uwagi na faktyczną kompetencję do podjęcia decyzji i pozwolić pacjentowi na samodzielne podjęcie decyzji, pod warunkiem, iż działa on z dostatecznym rozeznaniem. Wyjątki pozwalające ubezwłasnowolnionemu na wyrażenie zgody łącznie z przedstawicielem ustawowym są zdecydowanie niewystarczające. Piśmiennictwo: 1. Karkowska D: Prawa pacjenta. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa Kurpas D,Mitruska H.,Kaczmarek M.: Podstawy psychiatrii dla studentów pielęgniarstwa. Wydawnictwo Continuo, Heitzman: Psychiatria. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa Jarema M., Rabe-Jabłońska J.: Psychiatria. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.) 6. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. (Dz. U. z dnia 20 października 1994 r.) 7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (Dz. U. z dnia 3 lutego 2011 r.) 8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 listopada 1995 r. regulujące szczegółowy sposób działania szpitala psychiatrycznego w sprawach przyjmowania oraz wypisywania ze szpitala psychiatrycznego. (Dz. U. z dnia 22 grudnia 1995 r.) 9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 stycznia 2006 r.w sprawie szczegółowego trybu i sposobu działania Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego (Dz. U. z dnia 31 stycznia 2006 r.) 10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 sierpnia 1995 r. w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego. (Dz. U. z dnia 8 września 1995 r.) 11. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r.o zawodach lekarza i lekarza dentysty. (tekst jednolity, Dz.U ). 12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej dnia 4 sierpnia 1995 r. w sprawie wykazu świadczeń zdrowotnych wymagających odrębnej zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. (Dz. U. z dnia 30 sierpnia 1995 r.). 13. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 1995 r. w sprawie szczegółowego sposobu działania w sprawach przyjęcia do domu pomocy społecznej oraz wypisania z domu pomocy społecznej osoby chorej psychicznie i upośledzonej umysłowo. (Dz. U. z dnia 11 sierpnia 1995 r.). 14. Lenczowska-Soboń K.: Ograniczenia prawne używania przymusu bezpośredniego wobec pacjentów. Serwis Prawo i zdrowie, komentarz Śliwka M.: Zasady udzielania świadczeń zdrowotnych osobom ubezwłasnowolnionym. Serwis Prawo i zdrowie, komentarz Warszawa, dn r. Opinia prawna w sprawie ochrony przed wypowiedzeniem, rozwiązaniem umowy o pracę lub wypowiedzeniem warunków pracy pracownika będącego członkiem organu izby pielęgniarek i położnych lub wykonującego czynności na rzecz izby Zgodnie z unormowaniami zawartymi w art. 17 ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych,, (Dz.U. Nr.174 poz.1038) pracodawca nie może, bez zgody właściwej rady, wypowiedzieć lub rozwiązać umowy o pracę ani wypowiedzieć warunków pracy lub płacy pielęgniarce lub położnej: 1) będącej członkiem organu izby o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2-5 i art. 7 ust. 1 pkt 2-5 ww ustawy (tj. Naczelnej Rady, Naczelnej Komisji Rewizyjnej, Naczelnego Sądu, Naczelnego Rzecznika, okręgowej rady, okręgowej komisji rewizyjnej, okręgowego sądu, okręgowego rzecznika). 2) pełniącej funkcję zastępcy rzecznika odpowiedzialności zawodowej - w czasie jej pełnienia oraz w okresie jednego roku po ustaniu kadencji. Pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy bez zgody właściwej rady, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 43 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy, tj. jeżeli wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na: 1) wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy, 2) stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania. radca prawny NIPiP Agnieszka Ambroziak NUMERY TELEFONÓW DOIPIP Sekretariat tel/fax Przewodnicząca Wiceprzewodnicząca /Radca prawny: Sekretarz Dyrektor Biura/Skarbnik Kasa Księgowość Biblioteka Ewidencja Rzecznik/Sąd (245)

16 Emerytury/ Prawo Wywiad z prezes NRPiP w Dzienniku Gazecie Prawnej Beata Lisowska /27 lutego 2012, Dziennik Gazeta Prawna/ Pielęgniarki chcą rozmawiać o emeryturach, a nie strajkować Pielęgniarka po 30 latach pracy powinna mieć możliwość zadecydowania: świadczenie z ZUS, czy praca mówi Grażyna Rogala-Pawelczyk, Prezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych. Pielęgniarki protestują przeciw wydłużeniu wieku emerytalnego do 67 lat. Dlaczego chcą być traktowane inaczej niż reszta pracujących kobiet? Wydłużenie wieku emerytalnego wydaje się nieuniknione, bo wynika z demografii. Jednak trzeba uwzględnić specyfikę zawodów pielęgniarki i położnej. W ich przypadku na wielu stanowiskach występują czynniki uciążliwe, które powodują większe niż w innych zawodach zużycie organizmu. Najważniejszym z nich jest praca zmianowa, jednakowo ciężka w dzień i w nocy. Obciążenie pielęgniarki na niektórych stanowiskach jest porównywalne z pracą pilota. Na przykład dyżur pielęgniarki na oddziale intensywnej terapii to jest konieczność opieki nad kilkoma pacjentami jednocześnie, obserwacja zapisów na monitorach, a także utrzymania stałej czujności przez 12 godzin. Od tego zależy nierzadko życie chorego. Poza tym jest to ciężka fizyczna praca z ludźmi, którzy wymagają częstego podnoszenia. Na wielu stanowiskach jest ona wykonywana w pozycji wymuszonej bez możliwości jej zmiany. Dodatkowe obciążenie wynika także z zadaniowej specyfiki pracy i konieczności podejmowania szybkich decyzji. Ale te same obciążenia występują w innych zawodach, są im poddani np. lekarze. Ci jednak jako grupa zawodowa nie protestują tak gwałtownie przeciw wydłużeniu wieku emerytalnego. Obciążenie lekarza jest inne, ponieważ inny jest rodzaj wykonywanej pracy i inny zakres odpowiedzialności. Jeśli pielęgniarki miałyby odchodzić na emeryturę wcześniej niż reszta kobiet, dostałyby niższe emerytury. Należy zadać pytanie o jakość życia pielęgniarek, jeżeli będą miały wyższe emerytury pracując dłużej, a ich ogólny stan zdrowia w wyniku wielu lat pracy będzie gorszy. Kiedy pani zdaniem powinna przechodzić na emeryturę i z jakim stażem pracy osoba pracująca w tym zawodzie? Nie umiem sobie wyobrazić 65-letniej instrumentariuszki, asystującej przy zabiegu, który trwa dwie godziny. To jest zagrożenie dla niej i dla pacjenta. Po 25 latach stażu pracy powinniśmy zacząć się przyglądać, czy wydolność psychofizyczna pracownika gwarantuje bezpieczeństwo jemu, jak i pacjentowi. W tym momencie, tak, jak jest na zachodzie Europy, powinniśmy rozważyć możliwość zmodyfikowania mu zakresu zadań. Na przykład w przypadku instrumentariuszki, nie powinien to być już blok operacyjny, ale np. gabinet zabiegowy, gdzie są wykonywane drobne zabiegi. Natomiast 25 lat stażu pracy to jest ta granica, kiedy pielęgniarka powinna mieć prawo przejść na emeryturę, mając oczywiście świadomość, że w takiej sytuacji może być ona niższa. Czyli pielęgniarki będą chciały stworzenia dla nich odrębnych zasad przechodzenia na emeryturę? Wydłużenie okresu zatrudnienia pewnie jest nieuniknione, ale my chcielibyśmy dostać coś w zamian. Mogłyby to być wydłużone urlopy wypoczynkowe, urlop dla poratowania zdrowia, taki, jaki mają nauczyciele. Powinno się też teraz zacząć rozmowy o systemie polityki zarządzania zasobami ludzkimi. Trzeba spróbować zagospodarować tych pracowników, którzy mają duże doświadczenie zawodowe, chcą pracować, ale ich wydolność psychofizyczna jest po 60. roku życia dużo mniejsza niż w przypadku osób młodych. Pielęgniarkom, które znajdą się w takiej sytuacji, trzeba zaproponować miejsca pracy, np. w edukacji. Na razie oferuje się im tylko dłuższą pracę i nic nie daje w zamian. Czy nie grozi nam z tego powodu powrót strajków pielęgniarek? W przeszłości był to najskuteczniejszy sposób wymuszania na rządzie decyzji korzystnych dla środowiska pielęgniarek. Nie zamierzamy straszyć nikogo strajkiem. Wolimy merytoryczną dyskusję i przedstawianie argumentów. Natomiast widmo strajku będzie istnieć zawsze, jeżeli nie zostaną podjęte konkretne działania w celu poprawy aktualnej sytuacji. Czy pielęgniarki zamierzają wziąć udział w konsultacjach ustawy wydłużającej wiek emerytalny? Chcecie się spotkać z premierem? Na razie jesteśmy po bardzo udanym spotkaniu z ministrem zdrowia Bartoszem Arłukowiczem. Będziemy dążyć do rozmów ze wszystkimi decydentami, łącznie z premierem i prezydentem. Jaką treść powinna zawierać pieczęć imienna pielęgniarki? Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz ze zm.) nie zawiera żadnych regulacji dotyczących treści pieczęci, którą może posługiwać się pielęgniarka, położna w swojej codziennej pracy zawodowej. Podobnie inne akty prawne nie zawierają takich regulacji. Nie mniej jednak, jak wykazuje praktyka pielęgniarki i położne coraz chętniej korzystają z pieczęci imiennych. Powyższe wynika między innymi z konieczności zawarcia w dokumentacji medycznej pacjenta określonych informacji o osobie udzielającej świadczeń zdrowotnych. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. Nr 252, poz. 1697) dotyczy dokumentacji prowadzonej przez zakłady opieki zdrowotnej oraz indywidualne i grupowe praktyki lekarskie, pielęgniarskie, położnicze, które z dniem 1 lipca 2011 r. stały się podmiotami wykonującymi działalność leczniczą oraz przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarkę lub higienistkę szkolną udzielających świadczeń zdrowotnych uczniom. W myśl 10 ust. 1 pkt 3 ww. rozporządzenia, który dotyczy wszystkich rodzajów udzielanych świadczeń, bez względu na status prawny podmiotu, dokumentacja indywidualna pacjenta powinna zawierać oznaczenie osoby udzielającej świadczeń zdrowotnych oraz kierującej na badanie, konsultację lub leczenie: nazwisko i imię, tytuł zawodowy, uzyskane specjalizacje, numer prawa wykonywania zawodu - w przypadku lekarza, pielę- 14 W CIENIU CZEPKA

17 Relacja gniarki i położnej, podpis. Tytuł zawodowy uzyskuje pielęgniarka, położna po ukończeniu stosownej szkoły pielęgniarek, położnych. Przepis art. 7 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz. U. z 2009r. Nr 151, poz ze zm.) zawiera rodzaje szkół pielęgniarskich i położnych, ukończenie których uprawnia pielęgniarkę, położną do wykonywania zawodu. Z uwagi na dokonywane na przestrzeni lat zmiany w zakresie rodzajów i typów szkół kształcących w zawodach pielęgniarki, położnej, tytuły zawodowe mogą brzmieć różnie. Absolwenci liceów medycznych uzyskiwali np. tytuł zawodowy pielęgniarka lub pielęgniarka dyplomowana, podobnie absolwenci szkół pomaturalnych. W chwili obecnej kształcenie w zawodach pielęgniarki i położnej prowadzone jest wyłącznie w formie studiów wyższych. Zgodnie z 2 pkt 5 i 6 rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 grudnia 2008 r. w sprawie rodzajów tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów i wzorów dyplomów oraz świadectw wydawanych przez uczelnie (Dz. U. z 2009 r. Nr 11, poz. 61 ze zm.), absolwent studiów pierwszego stopnia uzyskuje tytuł zawodowy odpowiednio licencjata pielęgniarstwa, licencjata położnictwa. Natomiast stosownie do treści 3 pkt 6 i ww. rozporządzenia absolwentom studiów drugiego stopnia nadaje się tytuły zawodowe: magistra pielęgniarstwa po ukończeniu kierunku pielęgniarstwo, magistra położnictwa po ukończeniu kierunku położnictwo. Zatem, pielęgniarka, położna dokonująca wpisów w indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta, zobowiązana jest wpisać posiadany przez siebie tytuł zawodowy w brzmieniu zgodnym z treścią posiadanego dyplomu ukończenia szkoły pielęgniarskiej, szkoły położnych. Jednakże podkreślić należy, iż rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. Nr 252, poz. 1697) obliguje pielęgniarkę, położną do zawarcia w dokumentacji medycznej informacji o posiadanym tytule zawodowym. Zatem w sytuacji, gdy np. pielęgniarka ukończyła oprócz szkoły pielęgniarskiej np. studia wyższe na kierunku pedagogika, a nie posiada tytułu zawodowego mgr pielęgniarstwa, dokonując wpisu w dokumentacji medycznej nie może posługiwać się tytułem magistra, a jedynie tytułem zawodowym uzyskanym w wyniku ukończenia szkoły pielęgniarskiej. W przypadku ukończenia przez pielęgniarkę, położną szkolenia specjalizacyjnego i uzyskania tytułu specjalisty w danej dziedzinie pielęgniarstwa lub dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia, o którym stanowi art. 10c ust. 2 ustawy przepisu art. 7 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz ze zm.), zobowiązana jest przy dokonywaniu wpisu w indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta do podania informacji o uzyskanych specjalizacjach. Uwzględniając powyższe wymogi 10 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. Nr 252, poz. 1697) najprostszym sposobem zamieszczania w dokumentacji medycznej wszystkich niezbędnych informacji, jest posługiwanie się przez pielęgniarkę, położną pieczęcią, która w swej treści winna zawierać wszystkie ww. elementy informacji o osobie, która udzieliła konkretnego świadczenia zdrowotnego. Warszawa, dnia 11 lipca 2011 r. Iwona Choromańska Radca prawny NRPiP PROGRAM MOTYWUJACY ROZWÓJ ZAWODOWY W AKADEMICKIM SZPITALU KLINICZNYM zakończenie kolejnej edycji Pielęgniarki, Pielęgniarze i Położne z Akademickiego Szpitala Klinicznego już po raz drugi mieli możliwość uczestniczenia w Programie motywującym rozwój zawodowy. W ramach programu ocenie podlegały między innymi kwalifikacje oraz aktywność i postawa zawodowa. W dniu roku odbyło się uroczyste rozdanie nagród finansowych oraz złożenie gratulacji, które w imieniu Dyrektora Szpitala oraz własnym przekazała na ręce uczestników programu Dorota Milecka Z-ca Dyrektora ds. Pielęgniarstwa. Spotkanie zaszczyciły swoją obecnością Urszula Olechowska Przewodnicząca DOIPiP, Anna Szafran Sekretarz DOIPiP, Bożena Bedryk Dyrektor Biura DOIPiP, Elżbieta Garwacka-Czachor Wiceprezes NI- PiP V Kadencji i Z-ca Dyrektora ds. Pielęgniarstwa DCO, Anna Staniuk Przewodnicząca Związku Zawodowego Pielęgniarek i Położnych ASK oraz Ewa Postowicz Przewodnicząca Koła PTP w ASK. Serdeczne gratulacje i piękne albumy z rąk Urszuli Olechowskiej Przewodniczącej DOIPiP otrzymali zwycięzcy uczestniczący w programie. Dyplomy gratulacyjne z nagrodami wręczyła również Anna Staniuk Przewodnicząca ZZPiP. Bardzo dziękujemy wszystkim uczestnikom programu z 2011 roku i zapraszamy do kolejnej edycji w 2012 roku.. Beata Dąbrowska Dorota Milecka Akademicki Szpital Kliniczny 3 (245)

18 Położnictwo Leokadia Jędrzejewska Wiceprzewodnicząca DORPiP, Przewodnicząca Zespołu Położnych Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologicznego i położniczego PLAN PORODU NOWE WYZWANIE DLA POŁOŻNYCH Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem wskazuje, ze podczas opieki prenatalnej osoba sprawująca opiekę oraz ciężarna ustalają plan opieki prenatalnej oraz plan porodu. Z badań przeprowadzonych pod koniec 2011 r. przez konsultanta krajowego w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologicznego i położniczego z udziałem konsultantów wojewódzkich w 326 szpitalach wynika, niewielka liczba kobiet (poniżej 25%) przybywa do szpitala z planem porodu. Jeżeli taki plan porodu rodzące posiadają, to jest on najczęściej wspólnie odczytany i omówiony na Sali porodowej z położną, rzadko z lekarzem. Zgodnie z rozporządzeniem plan opieki prenatalnej obejmuje wszystkie procedury medyczne związane z opieką prenatalną wraz z określeniem czasu ich wykonania. Natomiast plan porodu uwzględnia wszystkie elementy postępowania medycznego podczas porodu i miejsce porodu. Legislator dopuszcza modyfikację obydwu planów uwzględniając sytuację zdrowotną kobiety podczas opieki i wskazuje, że są one częścią dokumentacji medycznej. Kobieta ciężarna powinna otrzymać od osoby sprawującej opiekę kopie planów, z którymi przybywa do porodu. Rozporządzenie nie zawiera propozycji takiego planu. Zatem dyskusyjnym jest co należałoby w nim zapisać? Sprawa jest otwarta dla tych, którzy zobowiązani są je opracowywać. Pomóc w tym mogą kwestionariusze ankiet sporządzone przez szpitale. Zawiera pytania, na które ciężarna powinna odpowiedzieć i zagadnienia, które powinna przemyśleć zanim zacznie rodzić. Trzeba też pamiętać, że plan porodu można, należy modyfikować stosownie do potrzeb. W niektórych sytuacjach medycznych trzeba będzie wykonać określone procedury, wcześniej nie zaplanowane. Kobieta powinna mieć świadomość, ze poród w różnych okresach może ulegać nieprzewidzianym zmianom. Warto jest aby spokojnie i rzeczowo wytłumaczyć to wcześniej, wtedy plan porodu będzie bardziej sensowny i czytelny zarówno dla kobiety jak i dla położnych i lekarzy. Nazwa plan jest trochę myląca. Poród nie jest przecież czymś, co można do końca zaplanować. Według różnych definicji pojęcie plan ma wiele znaczeń. Znaczenia te czasami całkowicie od siebie odbiegają tematycznie. Mówiąc, że mamy plan, możemy mieć na myśli, projekt lub pomysł czy rozkład zajęć. Określenie plan może także oznaczać jakiś program zadań, który zamierzamy wykonać Można przyjąć, że plan porodu jest listą indywidualnych preferencji pacjentki dotyczących tego jak chciałaby aby wyglądał jej poród. Trzeba pamiętać, że ta lista, opracowana z osobą sprawującą opiekę podczas ciąży, powinna być jak najbardziej realna z uwzględnieniem sytuacji położniczej, stanu ogólnego kobiety, nabytej wiedzy i umiejętności podczas edukacji przedporodowej prowadzonej przez położną rodzinną czy też w Szkole Rodzenia. Plan porodu jest praktykowany w wielu krajach europejskich w tym w Anglii. Polityka rządu Wielkiej Brytanii opowiada się za tym aby kobieta mogła dokonywać wyboru, w tym przede wszystkim, miejsca porodu, pozycji porodowych, sposobu monitorowania stanu dziecka, stosowania środków łagodzących ból i inne. Zwraca także uwagę na czytelność i zakres udzielanych informacji przez osoby sprawujące opiekę, które powinny ułatwiać kobietom podejmowanie świadomych decyzji. Plan porodu jest uznawany jako zarys życzeń kobiety w odniesieniu do porodu i jest częścią Narodowego Zapisu Okresu Ciąży. Z danych uzyskanych od kobiet rodzących w Anglii i Szkocji wiem, że plany przyjmują formy listów, ogólnej filozofii rodzenia lub są sporządzane na konkretnych formularzach poszczególnych szpitali. Badania dowodzą, ze plany porodu dają kobietom możliwość dyskusji z personelem medycznym o dostępnych metodach postępowania w opiece nad nią. Od czasu wejścia w kraju ww. rozporządzenia w życie (od 8 kwietnia 2012 r.), na stronach internetowych roi się od propozycji. Jedni prześcigają się pomysłami przed drugimi, zachęcając tym samym kobiety do tej twórczości. Ja chciałabym zaprezentować plan porodu fizjologicznego opracowany przez Zespół Położnych pod koniec stycznia 2012 r., który był prezentowany na szkoleniu zorganizowanym w dniu 3 lutego dla położnych pracujących na Salach porodowych. (Plan Porodu na stronie obok) Podsumowując, należy zauważyć, ze plan porodu nie jest formą wyrażenia zgody albo niezgody na działania medyczne, do tego celu służą inne dokumenty medyczne. Jest natomiast zbiorem określonych preferencji kobiety co do działań jej samej i personelu medycznego podczas porodu. Powinien powstawać pod koniec ciąży wespół z osobą sprawującą opiekę w czasie ciąży. Pacjentka powinna być przygotowana na to, ze plan może ulec zmianom podczas porodu, musi mieć też świadomość, że w momencie, kiedy przyjeżdża do porodu wszystko może być inaczej, niż sobie to zaplanowała i wyobrażała. Sale porodowe sporządzając własne plany (kwestionariusze preferencji), powinny brać pod uwagę własne możliwości i zasoby. Oferta powinna być realna, możliwa do spełnienia. Dobrze opracowany plan porodu z szeroką ofertą, jest najlepszą reklamą Sali Porodowej. Plan porodu jest nowym prawem kobiet w ciąży, powinien stać się narzędziem komunikacji między rodzącą a personelem medycznym. Z pewnością pozwala kobiecie w pewnym zakresie decydować o przebiegu porodu poprzez wyrażenie swoich potrzeb i oczekiwań. Daje możliwość wyboru, poczucie pewności, bezpieczeństwa i wymusza na ciężarnych lepsze przygotowanie do porodu, Plan porodu powoduje, że opieka zorientowana jest w szerszym zakresie na potrzeby rodzących co stanowi znaczący element dobrej praktyki położniczej. 16 W CIENIU CZEPKA

19 Położnictwo PLAN PORODU FIZJOLOGICZNEGO (projekt Zespołu ds. Położnych przy DORPiP) Imię i Nazwisko Rodzącej... Lekarz / położna sprawująca opiekę w okresie ciąży Osoba towarzysząca przy porodzie (mąż/partner, doula siostra, matka itp.) W czasie I okresu porodu proponujemy (proszę zakreślić własne preferencje): 1. Poród rodzinny (w miarę wolnych miejsc na salach porodów rodzinnych)...tak NIE 2. Poród aktywny z wykorzystaniem naturalnych metod łagodzenia bólu porodowego a. swobodne poruszanie się w czasie trwania całego I okresu porodu...tak NIE b. przyjmowanie dowolnych pozycji, przez Panią preferowanych stojąca (z poruszaniem się w takt muzyki)... TAK NIE klęk z wychylaniem się rytmicznie do przodu... TAK NIE pozycja siedząca (np.na piłce) z oparciem się na łóżku... TAK NIE pozycja kuczna lub zwisająca przy drabinkach... TAK NIE masaż okolicy lędźwiowej... TAK NIE 3. Pomoc w wyborze technik oddechowych i relaksacyjnych..tak NIE 4. Korzystanie z piłki, fasolki, worka sako, materaca, stołka porodowego... TAK NIE 5. Korzystanie z prysznica bez ograniczeń... TAK NIE 6. Korzystanie z immersji wodnej... TAK NIE 7. Alternatywne znieczulenie (gaz rozweselający ENTONOX) na życzenie... TAK NIE 8. Na Pani prośbę zapewniamy: a. przyćmienie światła... TAK NIE b. muzykę relaksacyjną... TAK NIE 9. Proponujemy możliwość wyboru przez Panią pozycji porodowych w czasie II okresu porodu: a. na boku (na łóżku porodowym)... TAK NIE 3 (245) 2012 b. kolankowo łokciową... TAK NIE c. kuczną... TAK NIE d. klęk podparty... TAK NIE e. siedzącą na krześle porodowym...tak NIE 10. Umożliwiamy osobie towarzyszącej przecięcia pępowiny (jakie jest życzenie Pani)... TAK NIE 9. Czy uwzględnia Pani podczas porodu: a) obecność osób postronnych (studenci, rezydenci)... TAK NIE b) obecność ich podczas badania wewnętrznego... TAK NIE c) zwiększoną częstotliwość wykonywania badań dopochwowych (zgodnie ze standardami opieki okołoporodowej w przebiegu porodu fizjologicznego, badanie wewnętrzne powinno być wykonywane nie częściej niż co 2 godziny, a w uzasadnionych przypadkach odpowiednio częściej)... TAK NIE d) ciągłą (bez uzasadnionych wskazań medycznych) ocenę czynności skurczowej macicy przy pomocy kardiotokografu (KTG)... TAK NIE e) przyjmowania podczas porodu tylko napojów doustnych (płyny klarowne)... TAK NIE f) obligatoryjne nacinanie krocza (nie dotyczy nacięcia krocza ze wskazań medycznych)... TAK NIE g) stosowanie oxytocyny (jeżeli nie ma bezwzględnych wskazań medycznych)... TAK NIE h) korzystanie ze wsparcia osoby towarzyszącej przez cały okres porodu... TAK NIE 10. Zaraz po porodzie oferujemy nieprzerwany kontakt matki i dziecka-,,skóra do skóry (standardowo trwający przez 2 godziny), czy chce Pani z tego skorzystać?... TAK NIE 11 Zapewniamy pomoc w zakresie karmienia piersią oraz stosowną pomoc, zgodnie Pani z potrzebami/oczekiwaniami... TAK NIE 12. Inne życzenia, oczekiwania DATA I PODPIS RODZĄCEJ /DATA I PODPIS POŁOŻNEJ

20 Położnictwo KONSULTANT KRAJOWY W DZIEDZINIE PIELĘGNIARSTWA GINEKOLOGICZNEGO I POŁOŻNICZEGO mgr Leokadia Jędrzejewska DOIPiP Wrocław, ul. Powstańców Śl. 50 Adres do korespondencji: Wrocław, ul. Na Ostatnim Groszu 70/12 Tel/fax: , tel. kom , l.jedrzejewska@wp.pl OPINIA W SPRAWIE POSTĘPOWANIA Z PĘPOWINĄ PO PORODZIE I W DALSZYCH DOBACH ŻYCIA NOWORODKA KK/28/05/10 Wrocław, dnia 24 maja 2010 r. Sposób postępowania z pępowiną bezpośrednio po porodzie i w dalszych dobach życia noworodka został zawarty w Wytycznych Nadzoru Krajowego w Dziedzinie Neonatologii pod przewodnictwem prof. Ewy Helwich, Konsultanta Krajowego w dziedzinie neonatologii: Po urodzeniu się dziecka i ustaniu tętnienia należy zacisnąć pępowinę jałowym zaciskiem i przeciąć ją jałowymi nożyczkami, tak aby długość kikuta wynosiła 2-3 cm. Nie zaleca się stosowania alkoholu etylowego do odkażania kikuta pępowiny zarówno w warunkach szpitalnych, jak i w domu. Alkohol działa drażniąco na skórę noworodka i może wywierać działanie toksyczne, ponadto wydłuża czas odpadnięcia kikuta. Kikut pępowiny zabrudzony kałem lub moczem u zdrowych noworodków urodzonych o czasie należy przemyć czystą wodą z mydłem, a po umyciu dokładnie osuszyć, dotykając delikatnie ręcznikiem. Podczas kąpieli do czasu zagojenia kikuta należy nalewać nieco mniej wody do wanienki, tak aby specjalnie nie moczyć kikuta (drobne zamoczenie nie stanowi problemu). Przed przystąpieniem do pielęgnacji pępowiny należy dokładnie umyć ręce wodą z mydłem. Nie należy niczym przykrywać kikuta pępowiny. Pieluszka powinna być zawinięta poniżej kikuta pępowiny, aby zapewnić swobodny dostęp powietrza. Jest to tzw. sucha pielęgnacja pępowiny; jej stosowanie skraca czas odpadnięcia kikuta. Podczas pobytu noworodka w szpitalu, a także w przypadku złych warunków higienicznych w domu zaleca się stosowanie antyseptyku (aczkolwiek WHO w wytycznych dla krajów rozwiniętych nie zaleca odkażania na oddziałach rooming-in). Najbardziej wskazane do odkażania kikuta pępowiny są oktenidyna (preparat Octenisept na bazie roztworu wodnego) lub chlorheksydyna w zasypce. Preparat odkażający należy stosować raz na dobę, zwracając uwagę na dokładne jego naniesienie na całą powierzchnię kikuta, ze szczególnym uwzględnieniem nasady. Należy poinformować rodziców na czym polega sucha pielęgnacja kikuta pępowiny oraz jakie są objawy zapalenia pępka. W przypadku wystąpienia obrzęku, zaczerwienienia o średnicy przekraczającej 5 mm lub innych niepokojących objawów należy się niezwłocznie skontaktować z lekarzem (nieprzyjemny zapach kikuta oraz niewielka ilość śluzowatej wydzieliny u nasady kikuta, będąca następstwem lizy tkanek, jest zjawiskiem prawidłowym). Źródło: Medycyna Praktyczna Pediatria 2010/02 Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologicznego i położniczego Leokadia Jędrzejewska OPINIA W SPRAWIE PODAWANIA PRZEZ POŁOŻNE RODZĄCYM ŚRODKA PRZECIWBÓLOWEGO DROGĄ WZIEWNĄ Łagodzenie bólu porodowego z użyciem środków przeciwbólowych stosowanych drogą wziewną, zaklasyfikowane jest do grupy metod farmakologicznych. Podanie tego leku przez położną, odbywa się na podstawie zlecenia lekarskiego odnotowanego w dokumentacji medycznej, zgodnie z art ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jednolity z 2001 r. - Dz. U ze zm.). Zastosowanie analgezji wziewnej wymaga u rodzących prowadzenia porodu w sposób wykraczający poza standard określony w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad nowo- 18 W CIENIU CZEPKA