ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2012

Transkrypt

1 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI WARSZAWA, 2013

2 RAPORT AKCEPTUJĄ: Lp. Nazwisko i imię Funkcja Podpis 1. Pan Janusz Związek Główny Lekarz Weterynarii 2. Pan Marek Posobkiewicz p.o. Głównego Inspektora Sanitarnego 3. Pan Tadeusz Kłos Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa Pan Stanisław Kowalczyk Pani Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 2

3 SPIS TREŚCI Spis treści WSTĘP... 6 ROZDZIAŁ 1. KONTROLE URZĘDOWE PRZEPROWADZANE ZGODNIE Z PLANEM W 2012 R INSPEKCJA WETERYNARYJNA (IW) Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Prawo paszowe Systemy kontroli i procedury dotyczące ochrony zdrowia zwierząt i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt Plany awaryjne na wypadek sytuacji kryzysowych Nadzór nad identyfikacją i rejestracją zwierząt (IRZ) Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt Kontrola weterynaryjna w handlu zwierzętami Systemy kontroli i procedury dotyczące weterynaryjnej kontroli granicznej PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA Bezpieczeństwo i higiena żywności PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA SEKTOR NASIENNICTWA INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO - SPOŻYWCZYCH Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych INSPEKCJA HANDLOWA Realizacja Planu kontroli Inspekcji Handlowej na rok Kontrole pozaplanowe ROZDZIAŁ 2. OGÓLNA ZGODNOŚĆ Z PRZEPISAMI W PRZYPADKU 3

4 PRZEDSIĘBIORCÓW I PRODUKTÓW INSPEKCJA WETERYNARYJNA Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Sektor prawa paszowego Weterynaryjna kontrola graniczna PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA Bezpieczeństwo i higiena żywności PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO- SPOŻYWCZYCH Jakość handlowa artykułów rolno-spożywczych INSPEKCJA HANDLOWA Jakość produktów badania organoleptyczne i fizykochemiczne Zawartość netto środków spożywczych Prawidłowość oznakowania środków spożywczych oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością Aktualność terminów przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości Karma przeznaczona dla zwierząt domowych Legalność działania przedsiębiorców Działania podjęte w odniesieniu do przedsiębiorców, u których stwierdzono nieprawidłowości Dostarczanie wskazówek lub informacji podmiotom prowadzącym przedsiębiorstwa żywnościowe oraz konsumentom Specjalne inicjatywy w zakresie kontroli ROZDZIAŁ 3. AUDYTY PRZEPROWADZANE ZGODNIE Z ART. 4 UST. 6 ROZPORZĄDZENIA (WE) NR 882/ INSPEKCJA WETERYNARYJNA PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA INSPEKCJA HANDLOWA INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO- SPOŻYWCZYCH

5 ROZDZIAŁ 4. DZIAŁANIA MAJĄCE NA CELU ZAPEWNIENIE SKUTECZNEGO DZIAŁANIA SŁUŻB KONTROLI URZĘDOWYCH DZIAŁANIA SZKOLENIOWE Inspekcja Weterynaryjna (IW) Państwowa Inspekcja Sanitarna Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych Inspekcja Handlowa ZMIANY W ORGANIZACJI LUB ZARZĄDZIE URZĘDÓW WŁAŚCIWYCH Inspekcja Weterynaryjna Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych NOWE USTAWODAWSTWO Inspekcja Weterynaryjna Państwowa Inspekcja Sanitarna Inspekcja Handlowa KONTROLE WEWNĘTRZNE Inspekcja Weterynaryjna Państwowa Inspekcja Sanitarna Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych LABORATORIA URZĘDOWEJ KONTROLI ŻYWNOŚCI Inspekcja Weterynaryjna Państwowa Inspekcja Sanitarna Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Inspekcja Handlowa ROZDZIAŁ 5. PODSUMOWANIE OGÓLNEJ SKUTECZNOŚCI SYSTEMU KONTROLI URZĘDOWYCH W POLSCE

6 WSTĘP W raporcie przedstawiono zbiorcze dane uzyskane od organów sprawujących urzędową kontrolę środków spożywczych w Polsce. Kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa żywności i sprawowaniu urzędowej kontroli odgrywają 2 Inspekcje: Państwowa Inspekcja Sanitarna i Inspekcja Weterynaryjna. Dodatkowo uwzględniono dane z pozostałych Inspekcji działających w wąskich precyzyjnie określonych obszarach tj. Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych, Inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Ww. raport sporządzono w oparciu o Decyzję Komisji 2008/654/WE z dnia 24 lipca 2008 r. w sprawie wytycznych dla pomocy państwom członkowskim w sporządzaniu rocznego sprawozdania dotyczącego zintegrowanego wieloletniego krajowego planu kontroli, przewidzianego w rozporządzeniu (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady. Niezależnie od ww. raportu do Komisji Europejskiej przesłano w stosownych terminach inne szczegółowe raporty dot. urzędowej kontroli. Do sporządzenia ww. raportu wykorzystano dane uzyskane od poszczególnych organów urzędowej kontroli za 2012 r., oficjalne formularze statystyczne (druki MZ-48 Sprawozdanie z działalności w zakresie higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku dział 1, druk GUS RRW-5 Sprawozdanie z działalności i stanu sanitarnego obiektów w zakresie higieny artykułów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego ), dane z realizacji planów pobierania próbek i badania żywności, a także planów kontroli podmiotów prowadzących produkcję i obrót żywnością. 6

7 Rozdział 1. Kontrole urzędowe przeprowadzane zgodnie z Planem w 2012 r. 1.1.INSPEKCJA WETERYNARYJNA (IW) Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Plany kontrolne Organy Inspekcji Weterynaryjnej odgrywają podstawową rolę w zakresie nadzoru nad bezpieczeństwem produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Inspekcja Weterynaryjna sprawuje nadzór nad pozyskiwaniem, chowem, wytwarzaniem, oczyszczaniem, ubojem, rozbiorem, przetwarzaniem, pakowaniem, przepakowywaniem, przechowywaniem oraz transportem produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Kontrole urzędowe podmiotów prowadzących ww. działalności są planowane i przeprowadzane przez organy IW szczebla powiatowego. Kontrole urzędowe planowane były przez powiatowych lekarzy weterynarii (PLW) w oparciu o Instrukcję Głównego Lekarza Weterynarii (GLW) Nr GIWbż 500-2/11 z dnia 1 września 2011 r. w sprawie określenia na podstawie analizy ryzyka częstotliwości kontroli podmiotów sektora spożywczego objętych urzędowym nadzorem IW, która wdraża postanowienia art. 3 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 882/2004. Zgodnie z tą instrukcją każdy zakład produkujący żywność pochodzenia zwierzęcego jest oceniany i przyporządkowywany do jednej z trzech kategorii, a częstotliwość kontroli kompleksowych zakładu zależy od grupy ryzyka, do której został on przyporządkowany: niskie ryzyko (kontrola nie mniej niż raz do roku), średnie ryzyko (kontrola nie mniej niż raz na 6 miesięcy), wysokie ryzyko (kontrola nie mniej niż raz na 3 miesiące). Ponadto, w 2012 r. Inspekcja Weterynaryjna realizowała również szczegółowe programy kontroli przewidziane na mocy następujących przepisów prawa wspólnotowego: - dyrektywy Rady 96/23/WE z dnia 29 kwietnia 1996 r. w sprawie środków 7

8 monitorowania niektórych substancji i ich pozostałości u żywych zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz. Urz. WE L 125, z z późn. zm.) - zalecenia Komisji 2006/794/WE z dnia 16 listopada 2006r. w sprawie monitorowania poziomu tła dioksyn, dioksynopochodnych PCB i niedioksynopochodnych PCB w środkach spożywczych (Dz. Urz. WE L 322, z ). Liczba kontroli planowanych Zgodnie z informacjami przekazanymi przez powiatowych lekarzy weterynarii w 2012 r. przeprowadzono kontroli (kompleksowych lub wycinkowych) podmiotów sektora spożywczego. Ze względu na przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego, pod nadzorem Inspekcji Weterynaryjnej znajdowało się podmiotów sektora spożywczego. Na zatwierdzonych przedsiębiorstw skontrolowano 5 244, z 61 zakładów zatwierdzonych korzystających z krajowych środków dostosowujących, o których mowa w art. 10 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 853/2004 skontrolowano 59, natomiast z podmiotów podlegających jedynie obowiązkowi rejestracji skontrolowano Należy wyjaśnić, że ww. kontrole nie obejmują kontroli stałych w zakładach prowadzących ubój zwierząt rzeźnych lub rozbiór i przetwórstwo mięsa zwierząt łownych w trakcie trwania procesów produkcyjnych. Realizacja specyficznych programów przewidzianych prawem wspólnotowym Krajowy program monitoringu obecności substancji niedozwolonych oraz pozostałości chemicznych, biologicznych i produktów leczniczych u zwierząt i w żywności pochodzenia zwierzęcego (ang. NRCP National Residue Control Plan). W 2012 roku w ramach programu pobrano do badań ogółem próbek (obejmujących program target i suspect ). Materiał do badań, zgodnie z planem był pobierany w gospodarstwach i rzeźniach. Obejmował również produkty pochodzenia zwierzęcego pochodzące z krajów trzecich lub innych krajów członkowskich. Szczegółowe wyniki z realizacji programu wraz z planem monitoringu na rok 2013 zostały przekazane Komisji Europejskiej - za pośrednictwem Krajowego Laboratorium Referencyjnego PIWet- 8

9 PIB w Puławach, przy użyciu bazy danych Sanco Residue. Krajowy program badań kontrolnych dioksyn, furanów, dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (dl-pcb) i niedioksynopodobnych PCB (ndl-pcb) u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego. Badania w roku 2012 w ramach programu wykonano w Zakładzie Radiobiologii PIW- PIB w Puławach. Laboratorium jak i zastosowana metoda badawcza spełniają wymagania określone Rozporządzeniem Komisji (UE) nr 252/2012. W badaniach zastosowano metodę kapilarnej chromatografii gazowej sprzężonej z wysokorozdzielczą spektrometrią mas (HRGC-HRMS). Program badań w roku 2012 został przeprowadzony na podstawie Instrukcji GLW Nr GIWlab-83-6/10 z dnia 10 maja 2010 r. wydanej przez Główny Inspektorat Weterynarii, zmienionej Aneksem nr 2 z dnia 3 stycznia 2012 r. w której uszczegółowiono tryb postępowania organów Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie: sposobu pobierania próbek, rodzaju i wielkości próbek, kierunku prowadzonych badań, trybu postępowania w przypadku stwierdzenia przekroczenia dopuszczalnego poziomu dioksyn, furanów i dl-pcb oraz sposobu prowadzenia dokumentacji z wykonywanych czynności. Zakresem badań monitoringowych zgodnie z wymaganiami Rozporzadzenia Komisji Europejskiej 1259/2011, obowiązującego od stycznia 2012 r., są cztery grupy halogenowych węglowodorów aromatycznych: 7 toksycznych kontenerów polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn (2,3,7,8- PCDD), 10 kongenerów polichlorowanych dibenzofuranów (2,3,7,8- PCDF) i 12 kongenerów dioksynopodobnych PCB ( dl- PCB) oraz 6 kongenerów niedioksynopodobnych PCB (ndl- PCB). Łącznie w każdej próbce analizowano zawartość 35 kongenerów dioksyn, furnów i PCB. Materiał do badań stanowiły próbki produktów pochodzenia zwierzęcego nadsyłane z terenu kraju w terminie do dnia 31 lipca 2012 r., natomiast próbki ryb bałtyckich - do 31 października 2012 r. Próbki pobrane zostały przez pracowników IW, zgodnie z Instrukcją GLW Nr GIWlab-83-8/10 z dnia 10 maja 2010 r. zmienioną Aneksem nr 2 z dnia 3 stycznia 2012 r. dotyczącą sposobu i zakresu realizacji krajowego programu badań kontrolnych dioksyn, furanów, dl-pcb i ndl-pcb oraz wytycznymi dotyczącymi liczby próbek wyznaczonymi do pobrania na terenie każdego województwa zgodnie z pismem Głównego Lekarza Weterynarii GIWlab83-1-(2)/12 z dnia 5 stycznia 2012 r. W sumie analizie chemicznej na zawartość dioksyn, furanów i dl-pcb i ndl-pcb poddano 166 próbek żywności pochodzenia zwierzęcego, w tym:. 9

10 40 próbek ryb (10 węgorzy, 20 fląder, 10 dorszy), 20 próbek od zwierząt hodowlanych (10 próbek mięśni konia i 5 próbek mięśni owcy oraz 5 wątrób owczych), od 8 dzików próbki mięśni, wątrób i tkanki tłuszczowej (łącznie 24 próbki), od 8 zwierząt jeleniowatych (sarna, jeleń, daniel) próbki mięśni, wątroby i tkanki tłuszczowej (łącznie 24 próbki), 22 próbki mleka surowego (10 krowiego, 10 koziego, 2 owczego), 32 próbki jaj kurzych pochodzących od kur z chowu wolnego, 4 próbki żywności dla niemowląt ( Winogrona i jabłuszka z twarożkiem, Owocowy krem z jogurtem, Mleko początkowe dla niemowląt, Mleko po pierwszym roku życia ) Prawo paszowe Plany kontrolne W 2012 roku Roczny Plan Urzędowych Kontroli Pasz był wyznaczany odgórnie przez Główny Inspektorat Weterynarii zgodnie z poniższą tabelą: Tabela 1 Plan Urzędowych Kontroli Pasz w 2012 r. Rodzaj przedsiębiorstwa: Produkcja roczna w tonach: Liczba kontroli Producenci mieszanek paszowych dla zwierząt gospodarskich Producenci dodatków paszowych - zatwierdzeni - zarejestrowani Producenci premiksów - zatwierdzeni - zarejestrowani Przedsiębiorstwa handlowe zatwierdzone Bez względu na wielkość produkcji Bez względu na wielkość produkcji Bez względu na wielkość produkcji Bez względu na wielkość obrotu Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 2-4 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość. Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 4 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość. Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 4 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość. Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 2 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość. 10

11 Rodzaj przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwa handlowe zarejestrowane Wytwórnie pasz leczniczych Dystrybutorzy pasz leczniczych Wytwórcy karmy dla zwierząt domowych Podmioty wprowadzające do obrotu pasze, lecz nie magazynujące ich ( obrót papierowy ) Transport pasz Podmioty zajmujące się produkcją materiałów paszowych Gospodarstwa produkujące pasze na potrzeby własne oraz stosujące pasze w żywieniu zwierząt Produkcja roczna w tonach: Bez względu na wielkość obrotu Bez względu na wielkość produkcji Bez względu na wielkość obrotu Bez względu na wielkość produkcji Bez względu na wielkość obrotu Podmioty zajmujące się transportem i przechowywaniem pasz Bez względu na wielkość obrotu Młyny, gorzelnie, zakłady przetwórcze i tłuszczowe Bez względu na wielkość produkcji Gospodarstwa Kontrola w zakresie pasz może być łączona z innymi czynnościami urzędowymi Liczba kontroli Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 1-2 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość. Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 2 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość. Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 2 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość. Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 2-4 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość. Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 1 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość. Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 1 x do roku Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 1 x do roku Liczbę kontroli ustala się na podstawie liczby gospodarstw w danym powiecie tj.: < 1000 gospodarstw 10% gospodarstw 8% gospodarstw 5% gospodarstw 3% Podmioty zajmujące się produkcją pierwotną Gospodarstwa produkujące pasze na własne potrzeby z udziałem dodatków paszowych i/lub premiksów spełniające wymagania załącznika II Rozporządzenia (WE) 183/2005 Gospodarstwa Kontrola w zakresie pasz może być łączona z innymi czynnościami urzędowymi. Gospodarstwa zatwierdzone przez PLW zgodnie z art. 10 Rozporządzenia (WE) 183/ gospodarstw 2% 1,5% > 6001 gospodarstw Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 1% w ciągu roku Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 1-2 x do roku 11

12 Rodzaj przedsiębiorstwa: Produkcja roczna w tonach: Liczba kontroli Podmioty produkujące pasze z udziałem dozwolonych białek pochodzenia zwierzęcego (Rozporządzenie 999/2001) Podmioty zatwierdzone przez PLW zgodnie Rozporządzeniem (WE) 999/2001 Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 1 x do roku Ogólne zasady prowadzenia urzędowych kontroli są określone w Instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWhig-500-4/08 z dnia 1 kwietnia 2008 r. w sprawie metodologii urzędowych kontroli Opisane w niej założenia oraz procedury mogą być równie zastosowane w trakcie prowadzenia urzędowych kontroli przedsiębiorstw sektora paszowego. Częstotliwość kontroli podmiotów zajmujących się zbieraniem, transportowaniem, przechowywaniem, operowaniem, przetwarzaniem oraz wykorzystaniem lub usuwaniem ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego określa Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWpuf.513utyl.1/2005 z dnia 27 stycznia 2005 r. w sprawie procedur obowiązujących przy kontroli zagospodarowania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego w zakładach utylizacyjnych, spalarniach i podmiotach będących w posiadaniu surowców kategorii 1, 2 lub 3*. Tabela 2 Częstotliwość kontroli okresowych podmiotów, o których mowa w w/w instrukcji * Rodzaj działalności podlegającej kontroli Zakład przetwórczy kategorii 1 Zakład przetwórczy kategorii 2 i 3 Zakłady przeprowadzające czynności pośrednie na ubocznych produktach pochodzenia zwierzęcego i magazyny produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego Spalarnie Podmioty zajmujące się transportem usługowym produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych Podmioty wykorzystujące uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego zgodnie z art. 18 R 1069/2009 Podmioty zajmujące się wytwarzaniem karm dla zwierząt domowych Zakłady technicznego wykorzystania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego Podmioty wykorzystujące mączki mięsno kostne jako polepszacze gleby Częstotliwość kontroli okresowych 1 raz/miesiąc 4 razy/rok 2 razy /rok 2 razy /rok 1 raz/rok 1 raz/rok 2 razy /rok 1 raz/rok po dokonaniu analizy ryzyka, nie rzadziej jednak niż raz na dwa lata 12

13 Podmioty wykorzystujące przetworzone białka pochodzenia zwierzęcego do produkcji środków żywieni zwierząt dla zwierząt gospodarskich Podmioty zajmujące się żywieniem zbiorowym (odpadki cateringowe) Punkty kontroli granicznej (BIP) Zgodnie z zaleceniami Planu Urzędowej Kontroli Pasz 1 raz/rok wspólnie z Inspekcją Sanitarną po zawarciu przez Powiatowego Lekarza Weterynarii stosownego porozumienia z tą Inspekcją po dokonaniou analizy ryzyka, z reguły nie rzadziej niż raz na dwa lata 2 razy/rok - prowadzą inspektorzy d.s higieny środków spożywczych Rzeźnie, zakłady rozbioru i przetwórnie mięsa czerwonego, białego, ryb, jaj i zakłady mleczarskie * podana tabelarycznie ilość kontroli określa minimalną ich ilość. Jednakże Powiatowy Lekarz Weterynarii samodzielnie na podstawie analizy ryzyka poprzednich kontroli określa częstotliwość wizyt u poszczególnych podmiotów. Dane zawarte w tabeli nie uwzględniają kontroli sprawdzających realizacją wydanych zaleceń. 1) Zakres zrealizowania założeń w zakresie częstotliwości lub intensywności oraz charakteru kontroli urzędowych ustalone w krajowym planie kontroli. W obowiązujących w 2012 roku krajowych przepisach prawnych prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania jak i wprowadzania do obrotu pasz wymagało rejestracji lub zatwierdzenia przez właściwego Powiatowego Lekarza Weterynarii. Ewidencję tych podmiotów prowadzi Główny Lekarz Weterynarii i publikuje na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii: Nadzór nad wytwarzaniem, obrotem pasz sprawuje w Polsce Inspekcja Weterynaryjna. W 2012 roku do danych sprawozdawczych włączono podmioty prowadzące działalność w sektorze pasz podlegającą zatwierdzeniu lub rejestracji. było podmiotów gospodarczych działających w tym sektorze paszowym podmiotów działało na podstawie zatwierdzenia wydanego przez powiatowego lekarza weterynarii, a podmioty działały na podstawie rejestracji. W 2012 r. poddano urzędowej kontroli podmiotów. Przeprowadzono kontroli urzędowych, w tym 1261 u podmiotów podlegających zatwierdzeniu oraz podlegających rejestracji. Tabela 3 Liczba podmiotów działających na rynku pasz (1) oraz liczba podmiotów poddanych urzędowej kontroli (inspekcji) (2) w 2012roku Typ przemysłu paszowego Zatwierdzeni Zarejestrowani Łącznie (1) (2) (1) (2) (1) (2) Wytwórcy materiałów paszowych Magazynowanie materiałów paszowych Wytwórcy dodatków,

14 Typ przemysłu paszowego Zatwierdzeni Zarejestrowani Łącznie (1) (2) (1) (2) (1) (2) bioprotein i premiksów Wytwórcy mieszanek paszowych Wytwórcy pasz leczniczych Importerzy i przedstawiciele przedsiębiorstw w krajach trzecich Pośrednicy, dystrybutorzy i detaliści Hodowcy zwierząt gospodarskich Wytwórcy karm dla zwierząt domowych Innego rodzaju działalności w zakresie pasz Łącznie Tabela 4 Liczba urzędowych kontroli (inspekcji) podmiotów działających na rynku pasz w 2012 roku Typ przemysłu Zarejestrowan Zatwierdzeni paszowego i Łącznie Wytwórcy materiałów paszowych Magazynowanie materiałów paszowych Wytwórcy dodatków, bioprotein i premiksów Wytwórcy mieszanek paszowych Wytwórcy pasz leczniczych Importerzy i przedstawiciele przedsiębiorstw w krajach trzecich Pośrednicy, dystrybutorzy i detaliści Hodowcy zwierząt gospodarskich Wytwórcy karm dla zwierząt domowych Innego rodzaju działalności w zakresie pasz Łącznie

15 2) Kontrole bieżące Kontrole bieżące były wykonane w przypadkach stwierdzenia w obrocie pasz nie spełniających wymogów. 3) Specjalne działania kontrolne poświęcone wybranemu zagadnieniu Przeprowadzono również kontrole tematyczne dotyczące wykrywania obecności mikotoksyn w paszach oraz rtęci, cynku i miedzi. W wyniku tych kontroli nie stwierdzono poważniejszych uchybień. W 2012 roku w szczególności należało objąć monitoringiem podmioty sektora spożywczego, które przeznaczają swoje produkty na cele paszowe (gorzelnie, piekarnie, browary, młyny itp.). 4) Kontrole urzędowe przeprowadzone poza planem Kontrole wynikały również z informacji od podmiotów gospodarczych, obywateli (skargi, wnioski) wpływających do poszczególnych szczebli Inspekcji Weterynaryjnej Systemy kontroli i procedury dotyczące ochrony zdrowia zwierząt i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt W ramach wykonywanych przez Inspekcję Weterynaryjną zadań z zakresu ochrony zdrowia zwierząt oraz zwalczania chorób zakaźnych zwierząt w 2012 r. prowadzone były badania monitoringowe m.in. w zakresie brucelozy bydła (B. abortus), brucelozy owiec i kóz (B. melitensis), gruźlicy bydła wywołanej przez Mycobacterium bovis, przenośnych gąbczastych encefalopatii przeżuwaczy (TSE), enzootycznej białaczki bydła, klasycznego pomoru świń u świń i dzików, pryszczycy, choroby pęcherzykowej świń, grypy ptaków, choroby niebieskiego języka, gorączki Q, zakaźnego zapalenia nosa i tchawicy/otrętu bydła (Infectious bovine rhinotracheitis/infetious pustular vulvovaginitis IBR/IPV) oraz wścieklizny lisów wolno żyjących zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 15

16 2813, z późn. zm.). W zakresie choroby niebieskiego języka szczegółowy monitoring realizowany jest zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 kwietnia 2012 r. w sprawie wprowadzenia programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka na rok Ponadto, w 2012 roku prowadzone były również kontrole takich jednostek chorobowych jak: salmonelloza u drobiu oraz choroba Aujeszkyego u świń, w ramach programów zwalczania choroby Aujeszkyego oraz programów zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach kur hodowlanych, kur niosek, brojlerów, indyków hodowlanych oraz indyków rzeźnych. W wyniku przeprowadzonych badań w 2012 roku wykryto: 7 stad (28 zwierząt) z dodatnim wynikiem badania mikrobiologicznego w kierunku izolacji Mycobacterium bovis; 219 przypadków wścieklizny u zwierząt dzikich oraz 38 przypadków wścieklizny u zwierząt domowych; 3 przypadki gąbczastej encefalopatii bydła; pobrano 3805 próbek do badań serologicznych od świń w kierunku choroby pęcherzykowej świń, nie uzyskano wyniku dodatniego; pobrano 317 próbki od świń oraz 3483 próbek od bydła do badania serologicznego w kierunku pryszczycy, nie uzyskano wyniku dodatniego; przebadano w kierunku klasycznego pomoru świń próbki pobrane od świń, próbek pobranych od dzików (bad. serologiczne) oraz 106 próbek z migdałków lub węzłów chłonnych od padłych dzików, nie uzyskano wyników dodatnich. Od 1994 r. nie stwierdzono w Polsce ogniska klasycznego pomoru świń. Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zostało uznane za oficjalnie wolne od brucelozy owiec i kóz decyzją Komisji 2006/169/WE z dnia 21 lutego 2006 r. zmieniającą decyzję 93/52/EWG w odniesieniu do uznania Polski i niektórych prowincji lub regionów Włoch za wolne od brucelozy (B. melitensis) oraz decyzję 2003/467/WE w odniesieniu do uznania niektórych prowincji lub regionów Włoch za wolne od gruźlicy bydła, brucelozy bydła. W następstwie realizacji programu zwalczania i kontroli gruźlicy bydła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Komisja Europejska decyzją z dnia 23 kwietnia 2009 roku (2009/342/WE) zmieniająca decyzję 2003/467/WE w odniesieniu do uznania niektórych 16

17 regionów administracyjnych Włoch za oficjalnie wolne od gruźlicy bydła, brucelozy bydła i enzootycznej białaczki bydła, uznania niektórych regionów administracyjnych Polski za oficjalnie wolne od enzootycznej białaczki bydła oraz uznania Polski i Słowenii za państwa członkowskie oficjalnie wolne od gruźlicy bydła uznała Polskę za kraj oficjalnie wolny od gruźlicy bydła. W następstwie realizacji programu zwalczania i kontroli brucelozy bydła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Komisja Europejska decyzją z dnia 5 sierpnia 2009 roku (2009/600/WE) zmieniającą decyzję 2003/467/WE w odniesieniu do uznania niektórych państw członkowskich i ich regionów za oficjalnie wolne od brucelozy bydła, uznała Polskę za kraj oficjalnie wolny od brucelozy bydła. Na podstawie art. 57 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625 z późn. zm.) Główny Lekarz Weterynarii opracował programy zwalczania i monitorowania niektórych chorób zakaźnych zwierząt, które były realizowane w 2012 r., a także przedłożył je do Komisji Europejskiej w celu uzyskania współfinansowania ich realizacji zgodnie z przepisami decyzji Rady 90/424/EWG o wydatkach na polu weterynaryjnym. W dniu 21 kwietnia 2012 roku w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej L109 została opublikowana decyzja wykonawcza Komisji 2012/204/UE z dnia 19 kwietnia 2012 r. zmieniająca załącznik do decyzji 93/52/EWG w odniesieniu do uznania Łotwy za państwo członkowskie oficjalnie wolne od brucelozy oraz niektórych regionów Włoch, Polski i Portugalii za oficjalnie wolne od gruźlicy, brucelozy i enzootycznej białaczki bydła. Zgodnie z przedmiotową decyzją za oficjalnie wolne od enzootycznej białaczki zostały uznane następujące powiaty: w województwie kujawsko-pomorskim: powiat mogileński, powiat nakielski, powiat żniński; w województwie warmińsko-mazurskim: powiat bartoszycki, powiat braniewski, powiat działdowski, powiat iławski, powiat mrągowski, powiat nidzicki, powiat nowomiejski, powiat olsztyński, powiat ostródzki, Olsztyn; w województwie wielkopolskim: powiat gostyński, powiat rawicki, powiat szamotulski, powiat złotowski; w województwie pomorskim: powiat pucki, powiat nowodworski. W 2012 r. realizowano, zgodnie z założeniami, następujące programy: 17

18 zwalczania wścieklizny (Rabies), zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła (Bovine spongiform encephalopathy BSE), program mający na celu wykrycie występowania zakażeń wirusami wywołującymi grypę ptaków (Avian influenza) oraz poszerzenie wiedzy na temat ryzyka wystąpienia tej choroby, zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach hodowlanych, niosek i brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych i rzeźnych, wykrywania zakażeń spowodowanych wirusem choroby niebieskiego języka (Bluetongue), program mający na celu wykrycie występowania czynników zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich. Ponadto w 2012 r. kontynuowano program zwalczania choroby Aujeszkyego u świń (ChA), którego realizacja począwszy od 2011 roku, jest finansowana wyłącznie ze środków budżetu państwa. Komisja Europejska zakończyła współfinansowanie programu zwalczania ChA we wszystkich państwach członkowskich, prowadzących przedmiotowy program. W ramach programu zwalczania ChA na terytorium Polski, w 2012 r. przeprowadzono badania monitoringowe w stadach wolnych od tej choroby. Ponadto, w stadach zakażonych wirusem ChA kontynuowano zwalczanie tej choroby. W wyniku w/w badań, w 2012 r. stwierdzono 249 nowych stad zakażonych oraz 639 nowych zwierząt zakażonych. Dodatkowo, w 2012 r. utworzono 40 regionów wolnych od wirusa choroby Aujeszkyego u świń. Regiony te obejmowały łącznie 148 powiatów zlokalizowanych w 9 województwach. Od 2007 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest realizowany Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach hodowlanych gatunku kura (Gallus gallus). W 2009 r. zakończyła się realizacja wieloletniego Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach hodowlanych Gallus gallus prowadzonego w latach W związku z wejściem w życie rozporządzenia Komisji (UE) nr 200/2010 z dnia 10 18

19 marca 2010 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do celu unijnego ograniczenia częstości występowania serotypów Salmonella w dorosłych stadach hodowlanych gatunku Gallus gallus (Dz. Urz. UE L 61 z r., s. 1), w 2010 r. oraz w 2011 r. wdrożono programy roczne, jako kontynuację programu wieloletniego. Celem programu w roku 2012 było dalsze ograniczenie występowania 5 serotypów Salmonella: S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Infantis, S. Virchow oraz S. Hadar w dorosłych stadach hodowlanych gatunku Gallus gallus liczących przynajmniej 250 ptaków, aby do końca 2012 r. osiągnąć cel wspólnotowy wyznaczony w art. 1 ust. 1 ww. rozporządzenia. Wartość procentowa dorosłych stad hodowlanych gatunku Gallus gallus, liczących przynajmniej 250 ptaków, zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem w 2010 r. wyniosła 2,55 %, w 2011 r. 1,74 %, natomiast w 2012 r. odsetek zakażonych dorosłych stad hodowlanych wyniósł 1,84 %.. Od 2008 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest realizowany Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus). W 2010 r. zakończyła się realizacja wieloletniego Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus) prowadzonego w latach W związku z wejściem w życie rozporządzenia Komisji (UE) nr 517/2011 z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do unijnego celu ograniczenia częstości występowania niektórych serotypów Salmonella w stadach kur niosek gatunku Gallus gallus oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 2160/2003 i rozporządzenie Komisji (UE) nr 200/2010 (Dz. Urz. UE L 138 z , str. 45), w 2011 r. wdrożono program roczny, jako kontynuację programu wieloletniego. W 2012 r. w stadach kur niosek realizowany był program dwuletni na lata W 2010 r. odsetek zakażonych dorosłych stad kur niosek wyniósł 4,50 %, natomiast w 2011 r. wyniósł 3,71 %,, a więc był wyższy niż ostateczny cel unijny, przewidujący obniżenie częstotliwości występowania pałeczek Salmonella do poziomu 2 % lub mniej. W związku z powyższym, Polska w 2012 r. kontynuowała realizację Krajowego programu zwalczania pałeczek Salmonella w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus). W 2012 r. odsetek dorosłych stad zakażonych serotypami Salmonella objętymi 19

20 programem wyniósł 2,84 %. Oznacza to osiągnięcie pośredniego celu unijnego (redukcja poziomu zakażeń o co najmniej 10% w skali roku), określonego w decyzji 517/2011. Od roku 2009 zwalczanie salmonelozy w stadach brojlerów w Rzeczypospolitej Polskiej prowadzono zgodnie z Krajowym programem zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach brojlerów gatunku kura (Gallus gallus) na lata Założeniem Krajowego programu było osiągnięcie celu wspólnotowego określonego w art. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 646/2007 z dnia 12 czerwca 2007 r. wykonującego rozporządzenie (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wspólnotowego celu ograniczenia częstości występowania Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium u brojlerów i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1091/2005 (Dz. Urz. UE L 151 z , str. 21). W latach wartość procentowa stad brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), objętych programem z wynikiem dodatnim wyniosła odpowiednio 0,62 %, 0,67 %, 0,50 %. W świetle powyższego, zakładany cel wspólnotowy został osiągnięty. Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 200/2012 z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie unijnego celu ograniczenia występowania Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium w stadach brojlerów zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 71 z , str. 31), w którym określono cel unijny i system badań konieczny do sprawdzenia osiągnięcia celu unijnego, program w 2012 r. był kontynuowany. W 2012 r. wartość procentowa stad brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), objętych programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,28%. Od roku 2010 prowadzone są programy zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych i indyków rzeźnych. W pierwszym oraz w drugim roku realizacji programu nie stwierdzono wyniku dodatniego w kierunku S. Enteritidis i/lub S. Typhimurium w stadach indyków hodowlanych. Celem programu w 2012 r. było ograniczenie występowania w dorosłych stadach indyków hodowlanych liczących przynajmniej 250 sztuk drobiu serotypów Salmonella mających największe znaczenie dla zdrowia publicznego do poziomu wskazanego w art. 1, ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 584/2008 z dnia 20 czerwca 2008 r. wykonujące rozporządzenie (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wspólnotowego celu ograniczenia częstości występowania Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium u indyków. W przypadku Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie liczba 20

21 dorosłych stad indyków hodowlanych wynosi poniżej 100, cel unijny wynosi nie więcej niż jedno dorosłe stado indyków hodowlanych zakażone w odniesieniu do celu unijnego. W 2012 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych stwierdzono w badaniach właścicielskich oraz urzędowych 5 stad indyków hodowlanych z wynikiem dodatnim w kierunku S. Typhimurium, a w 1 stadzie stwierdzono S. Enteritidis. W świetle powyższego, zakładany cel wspólnotowy określony w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 584/2008 nie został osiągnięty. Program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych jest kontynuowany w 2013 r. W 2010 r. tj. pierwszym roku realizacji programu wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,7 %. W 2011 r. tj. drugim roku realizacji programu wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,45 %. W 2012 r. tj. trzecim roku realizacji programu wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,29 %. W świetle powyższego, zakładany cel wspólnotowy, odnoszący się do stad indyków rzeźnych, określony w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 584/2008 z dnia 20 czerwca 2008 r. wykonujące rozporządzenie (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wspólnotowego celu ograniczenia częstości występowania Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium u indyków, został osiągnięty. Ponadto, w przedsiębiorstwach produkcyjnych sektora akwakultury przeprowadzane są kontrole urzędowe, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 października 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia działalności w zakresie sektora akwakultury (Dz. U. z 2008 r. Nr 190, poz. 1167). Kontrole są przeprowadzane z częstotliwością zależną od statusu epizootycznego oraz poziomu zagrożenia. W 2012 r. przeprowadzono 1604 kontroli urzędowych i pobrano 285 próbek do badań w kierunku chorób zakaźnych zwierząt akwakultury podlegających obowiązkowi zwalczania. W 2012 r. za wolne od wirusowej posocznicy krwotocznej (VHS) i zakaźnej martwicy 21

22 układu krwiotwórczego ryb łososiowatych (IHN) uznane zostały 2 enklawy, na podstawie przedłożonych Komisji Europejskiej oświadczeń o uznaniu stref i enklaw położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za wolne od tych chorób, zgodnie z art. 60a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342). W chwili obecnej w Polsce jest 20 enklaw i 1 strefa uznane za wolne od VHS i IHN. Raporty z realizacji programów w 2012 r. zostały przekazane do Komisji Europejskiej w formie sprawozdań półrocznych, rocznych oraz sprawozdań finansowych. W odniesieniu do wysoce zjadliwej grypy ptaków wyniki badań w trybie on-line są przekazywane do Komisji Europejskiej. W 2012 roku ujemne wyniki badań uzyskane w programie wykrywania, występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka, a także bierny nadzór kliniczny w kierunku choroby niebieskiego języka u zwierząt pochodzących z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, udowodniły, że choroba ta nie występuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej endemicznie. W 2012 rozpoczęła się realizacja programu mającego na celu wykrycie występowania czynników zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich. Przedmiotowy program, który współfinansuje Unia Europejska, jest realizowany na obszarze województwa lubelskiego w latach i obejmuje następujące jednostki chorobowe pszczół: zgnilec amerykański pszczół, zgnilec europejski pszczół, warroza, roztocza Tropilaelaps, mały chrząszcz ulowy (Aethemida tumida), nosemoza, wirus zdeformowanych skrzydeł (DWV), ostry paraliż pszczół (ABPV). Celem programu jest zbadanie poziomu zainfekowania rodzin pszczelich województwa lubelskiego powyższymi jednostkami chorobowymi i dokonanie na tej podstawie oceny zagrożenia wystapienia tych chorób na terenie całego kraju, a także w dłuższej perspwktywie 22

23 czasowej dokonanie oceny wpływu tych chorób na zjawisko obumierania rodzin pszcelich w Polsce i w Unii Europejskiej. W trakcie pierwszego etapu programu skontrolowano 3207 rodzin w 190 pasiekach zlokalizowanych na obszarze województwa lubelskiego. Na podstawie analizy sporządzonej przez Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut Badawczy w Puławach stwierdzono następujący odsetek rozprzestrzenia się w/w chorób pszczół w skontrolowanych pasiekach: - warroza 99,5 %, - wirus zdeformowanych skrzydeł (DWV) - 96,3 %, - wirus ostrego paraliżu pszczół (ABPV) 30 %, - zgnilec europejski pszczół 4,7 % - nosemoza próbki pobrano w 7 pasiekach, w 6 stwierdzono chorobę, - zgnilec amerykański pszczół 0 %, - mały chrząszcz ulowy 0 %, - roztocza Tropilaelaps 0 %. Program będzie kontynuowany w maju oraz w czerwcu 2013 r. (dwa cykle kontroli) Plany awaryjne na wypadek sytuacji kryzysowych Plany gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt są opracowywane na podstawie art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U nr 218 poz ze zm.) oraz Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 listopada 2008 r. w sprawie wykazu chorób zakaźnych zwierząt, dla których sporządza się plany gotowości ich zwalczania (Dz. U. nr 218, poz. 1397). Główny Lekarz Weterynarii posiada opracowane plany gotowości dla zwalczania następujących chorób zakaźnych zwierząt: pryszczyca (FMD) klasyczny pomór świń (CSF) afrykański pomór świń (ASF) 23

24 choroba pęcherzykowa świń (SVD) gąbczasta encefalopatia bydła (BSE) rzekomy pomór drobiu Newcastle Disease (ND) wysoce zjadliwa grypa ptaków Highly pathogenic avian influenza (HPAI) wirusowa posocznica krwotoczna ryb łososiowatych (VHS) choroba niebieskiego języka (Bluetongue Disease). Osiem pierwszych wymienionych powyżej planów gotowości powstało lub zostało zaktualizowanych w ramach projektu PHARE PL weterynaryjny system laboratoriów i kontroli chorób zakaźnych. W ich opracowaniu brali udział eksperci z krajów dawnej Unii Europejskiej. Współpraca z tymi ekspertami była gwarantem zgodności zastosowanych procedur ze standardami oraz przepisami obowiązującymi w UE. Plan gotowości zwalczania choroby niebieskiego języka został opracowany w 2009 r. głównie w związku z rozprzestrzenieniem się tej choroby w Europie i został przesłany do Komisji Europejskiej. Plany gotowości dla tych chorób, przedstawione przez Polskę, uzyskały zatwierdzenie Komisji. Decyzje zatwierdzające te plany to: Decyzja Komisji 2004/435/EC z 29 kwietnia 2004r. zatwierdzająca pewne plany gotowości zwalczania pryszczycy, Decyzja Komisji 2004/431/EC z 29 kwietnia 2004r. zatwierdzająca pewne plany gotowości zwalczania klasycznego pomoru świń, Decyzja Komisji 2007/24/EC z 22 grudnia 2006 r. zatwierdzająca pewne plany gotowości zwalczania rzekomego pomoru drobiu oraz wysoce zjadliwej grypy ptaków. Realizując procedury wynikające z krajowych przepisów, wszystkie dziewięć planów gotowości przekazano do województw i powiatów, które w oparciu o nie przygotowały odpowiednio wojewódzkie i powiatowe plany gotowości zwalczania poszczególnych w/w chorób zakaźnych. W 2012 roku prowadzono prace nad opracowaniem nowych planów gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt. Projekt nowych planów gotowości obejmuje: część ogólną (dokument główny), która zawiera wszystkie elementy wspólne każdego planu 24

25 gotowości zwalczania chorób zwierząt m.in.: informacje na temat tworzenia planów gotowości i reagowania kryzysowego, zasad finansowania zwalczania chorób zakaźnych, informacje o łańcuchu decyzyjnym, organizacji Krajowego Zespołu Kryzysowego przy Głównym Lekarzu Weterynarii, zadania Głównego Lekarza Weterynarii, Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii oraz Powiatowego Lekarza Weterynarii; część szczegółową (suplementy) w formie załączników, dotyczących poszczególnych jednostek chorobowych Nadzór nad identyfikacją i rejestracją zwierząt (IRZ) Liczba przeprowadzonych kontroli bydło W roku 2012 Inspekcja Weterynaryjna skontrolowała siedzib stad bydła, tj. 3,19 % takich siedzib stad. Powyższe wyniki dotyczą kontroli identyfikacji i rejestracji bydła, przeprowadzonych w gospodarstwach zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 1034/2010 z 15 listopada 2010 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1082/2003 w odniesieniu do kontroli dotyczących wymogów w zakresie identyfikacji i rejestracji bydła. W 4359 siedzibach stad, na poddanych kontroli, zostały stwierdzone nieprawidłowości w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt. W stosunku do 207 siedzib stad, w których odnotowano nieprawidłowości, zastosowano sankcje zgodnie z rozporządzeniem Komisji 494/98/WE z dnia 27 lutego 1998 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 820/97 w odniesieniu do stosowania minimalnych sankcji administracyjnych w przypadku bydła. Tabela 5 Kontrole identyfikacji i rejestracji zwierząt bydło 1. Ogólne informacje o zwierzętach i kontrolach 1.1 Ogólna liczba siedzib stad bydła zarejestrowanych na terytorium Polski na początku okresu sprawozdawczego/ kontrolnego 1.2. Ogólna liczba skontrolowanych siedzib stad bydła

26 1. Ogólne informacje o zwierzętach i kontrolach 1.3. Ogólna liczba sztuk bydła zarejestrowanego na terytorium Polski na początku okresu sprawozdawczego/ kontrolnego 1.4. Ogólna liczba sztuk bydła w skontrolowanych siedzibach stad Niezgodność z rozporządzeniem (WE) nr 1760/2000. Siedziby stad, w których stwierdzono niezgodność Sankcje nałożone zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 494/98 Zwierzęta objęte sankcjami Siedziby stad objęte sankcjami Ograniczenia przewozu pojedynczych zwierząt Ograniczenia przewozu wszystkich zwierząt z danej siedziby stada Zabicie zwierząt Tabela 6 Parametry analizy ryzyka dla wyboru siedzib stad bydła do kontroli identyfikacji i rejestracji w 2012 r. Parametr analizy ryzyka Waga 1. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2011 r. prawidłowość prowadzenia księgi rejestracji Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2011 r. utrzymywanie we właściwy sposób paszportów Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2011 r. prawidłowość oznakowania zwierząt Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji zwierząt w 2011 r. - stwierdzono obecność nieoznakowanych dorosłych sztuk zwierząt Status epizootyczny - stado zablokowane i częściowo zablokowane Zgłoszenia przemieszczeń zwierząt do ARiMR w terminie 8-30 dni roboczych od zaistnienia zdarzenia Zgłoszenia przemieszczeń zwierząt do ARiMR w terminie powyżej 30 dni roboczych od zaistnienia zdarzenia Procent zamówionych duplikatów kolczyków dotyczył więcej niż 10% sztuk zwierząt utrzymywanych w siedzibie stada w 2011 r Sprzedaż zwierząt podmiotowi prowadzącemu działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt oraz 100 prowadzenia miejsc gromadzenia zwierząt Siedziby stad, w których pogłowie bydła wynosi od 1 do 5 sztuk zwierząt. Siedziby 1 stad, w których pogłowie bydła wynosi od 1. 6 do 50 sztuk zwierząt Siedziby stad, w których pogłowie bydła wynosi powyżej 50 sztuk zwierząt. 20 1Procent zgłoszonych przemieszczeń zwierząt do siedziby stada o nieznanym

27 Parametr analizy ryzyka Waga 3. numerze identyfikacyjnym dotyczył więcej niż 15% bydła utrzymywanego w siedzibie stada w 2011 r. Procent 1 zgłoszonych ubojów gospodarczych zwierząt dotyczył więcej niż 4. 15% owiec/ kóz utrzymywanych w siedzibie stada w 2011 r Brak kontroli w gospodarstwie w ciągu dwóch ostatnich lat Gospodarstwa, 1 w których kontrola wymogów wzajemnej zgodności w 2011 r. 6. nie została przeprowadzona z przyczyn niewynikających z winy producenta. 50 W 1 trakcie kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze IRZ w 2011 r. 7. stwierdzono celowe naruszenia. 200 Niewykonanie 1 decyzji wydanej przez dyrektora Oddziału Regionalnego 8. ARiMR nakazującej usunięcie uchybień stwierdzonych w trakcie kontroli w 2011 roku. 250 Liczba przeprowadzonych kontroli - owce i kozy W 2012 r. Inspekcja Weterynaryjna skontrolowała 573 siedzib stad owiec i kóz oraz sztuk zwierząt z ww. gatunków. Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1505/2006 z dnia 11 października 2006 r. wdrażającym rozporządzenie Rady (WE) nr 21/2004 w zakresie minimalnego poziomu kontroli prowadzonych w związku z identyfikacją i rejestrowaniem owiec i kóz Inspekcja Weterynaryjna przeprowadza kontrole 3% siedzib stad owiec i kóz oraz 5% pogłowia zwierząt z ww. gatunków każdego roku w skali kraju. W 83 siedzibach stad na 573 poddanych kontroli zostały stwierdzone nieprawidłowości w zakresie identyfikacji lub rejestracji zwierząt. W stosunku do 2 siedzib stad z 83, w których odnotowano nieprawidłowości, zostały zastosowane sankcje. Tabela 7 Kontrole identyfikacji i rejestracji zwierząt owce i kozy 1. Ogólne informacje o gospodarstwach, zwierzętach i kontrolach 1. Ogólna liczba siedzib stad owiec i kóz zarejestrowanych na terytorium Polski na początku okresu sprawozdawczego/ kontrolnego 1.2. Ogólna liczba skontrolowanych siedzib stad Ogólna liczba sztuk owiec i kóz zarejestrowanych na terytorium Polski na początku okresu sprawozdawczego/ kontrolnego

28 1.4. Ogólna liczba sztuk owiec i kóz w skontrolowanych siedzibach stad Stwierdzone niezgodności. Liczba siedzib stad, w których stwierdzono niezgodność Nałożone kary Liczba siedzib stad, na które nałożono kary 2 Tabela 8 Parametry analizy ryzyka dla wyboru siedzib stad owiec i kóz do kontroli identyfikacji i rejestracji w 2012 r. Lp. Parametr analizy ryzyka Waga 1. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2011 r. prawidłowość prowadzenia księgi rejestracji Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2011 r. prawidłowość oznakowania zwierząt Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2011 r. utrzymywanie we właściwy sposób dokumentów przewozowych Zgłoszenia dotyczące przemieszczeń zwierząt w terminie 8-30 dni roboczych od zaistnienia zdarzenia Zgłoszenia dotyczące przemieszczeń zwierząt w terminie późniejszym niż 30 dni roboczych od zaistnienia zdarzenia Sprzedaż zwierząt podmiotowi prowadzącemu działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu 80 zwierząt oraz prowadzenia miejsc gromadzenia zwierząt. 7. Zgłoszenia urodzeń zwierząt do ARiMR w terminie późniejszym niż 6 miesięcy Brak dokonywania spisu owiec/kóz w stadzie co najmniej raz na 12 miesięcy i nieprzekazywanie wyników tego spisu do ARiMR Brak kontroli w gospodarstwie w ciągu dwóch ostatnich lat Gospodarstwa, w których kontrola wymogów wzajemnej zgodności w 2011 r. nie została przeprowadzona z przyczyn niewynikających z winy producenta. 11. W trakcie kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze IRZ w 2011 r. stwierdzono celowe naruszenia. 12 Niewykonanie decyzji wydanej przez dyrektora Oddziału Regionalnego ARiMR nakazującej usunięcie uchybień stwierdzonych w trakcie kontroli w 2011 roku Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt Od lutego 2009 roku, po zmianie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 121, poz. 842 ze zm.), organy Inspekcji przeprowadzają 28

29 kontrole w zakresie spełniania wymogów wzajemnej zgodności w obszarze identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A), a od 1 stycznia 2011 r. w obszarze zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i zgłaszania chorób zakaźnych zwierząt (obszar B). Zasada wzajemnej zgodności jest instrumentem Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Uzależnia płatności bezpośrednie oraz płatności w ramach zrównoważonego gospodarowania na gruntach rolnych i leśnych od konieczności spełnienia przez rolników określonych w przepisach krajowych i UE norm, dotyczących zarządzania w całym gospodarstwie rolnym. Inaczej mówiąc jest to powiązanie wysokości uzyskiwanych płatności bezpośrednich ze spełnianiem przez beneficjentów określonych wymogów. Od 2009 r. inspektorzy weterynaryjni mają prawo do przeprowadzania kontroli w obszarze identyfikacji i rejestracji zwierząt (co umożliwia im bezpośredni dostęp do danych zawartych w rejestrze zwierząt gospodarskich oznakowanych prowadzonym przez ARiMR, dotyczącym zwierząt gospodarskich oznakowanych) oraz do dokonywania korekt i uzupełnień w ww. rejestrze, a także do wprowadzania do rejestru zwierząt gospodarskich oznakowanych oraz informacji o statusie epizootycznym siedzib stad. Od 2011 r. pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej przeprowadzają kontrole w obszarze B, obejmujące przestrzeganie wymogów w zakresie wprowadzania do obrotu, składowania i przechowywania pasz dla zwierząt, posiadania i przechowywania weterynaryjnych produktów leczniczych, wprowadzania na rynek żywności i produktów pochodzenia zwierzęcego oraz zgłaszania podejrzenia wystąpienia niektórych chorób zwierzęcych (pryszczyca, choroba niebieskiego języka, choroba pęcherzykowa świń). Tabela 9 Sprawozdanie z kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze A i B, przeprowadzonych w 2012 r. OKRES SPRAWOZDAWCZY 2012 ROK 1 LICZBA GOSPODARSTW WYTYPOWANYCH DO KONTROLI W DANYM ROKU Obszar A Obszar B LICZBA SKONTROLOWANYCH GOSPODARSTW Obszar A Obszar B LICZBA NIESKONTROLOWANYCH Obszar A Obszar B 29

30 OKRES SPRAWOZDAWCZY GOSPODARSTW 2012 ROK LICZBA GOSPODARSTW SKONTROLOWANYCH W RAMACH KONTROLI SPRAWDZAJĄCEJ Obszar A Obszar B KONTROLE DODATKOWE Obszar A Obszar B LICZBA SKONTROLOWANYCH ZWIERZĄT 6.1. BYDŁO 6.2. OWCE 6.3. KOZY 6.4. ŚWINIE Obszar A Obszar A Obszar A 3587 Obszar A RAZEM LICZBA GOSPODARSTW,W KTÓRYCH STWIERDZONO NIEPRAWIDŁOWOŚCI OGÓŁEM Obszar A Obszar B W 2012 roku Inspekcja Weterynaryjna przeprowadziła kontrole w zakresie wymogów wzajemnej zgodności w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta z gatunku bydło, owce, kozy i świnie, w tym w gospodarstwach w obszarze identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A) oraz w 8122 gospodarstwach w obszarze zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i zgłaszania chorób zakaźnych zwierząt (obszar B). Ponadto, pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej skontrolowali 2785 gospodarstw w ramach kontroli sprawdzających usunięcie uchybień stwierdzonych podczas kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze A i B w 2011 r. 30

31 Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt Inspekcja Weterynaryjna prowadzi nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt. W ramach realizowanego nadzoru, prowadzone są corocznie kontrole dobrostanu podczas uboju w rzeźniach, podczas transportu oraz w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta, w szczególności cielęta, świnie oraz kury nieśne. (w rzeźniach) Kontrole przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt podczas uboju Odnośnie nadzoru nad dobrostanem zwierząt podczas uboju w rzeźniach w 2012 roku obowiązywała instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.420/AW-1/10 z dnia 12 stycznia 2010 r. w sprawie postępowania przy przeprowadzaniu kontroli w rzeźniach pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych w tym zakresie kontrolach. Nadzór nad rzeźniami pod względem dobrostanu Organy Inspekcji Weterynaryjnej w 2012 r. sprawowały nadzór nad 1046 rzeźniami bydła, świń, owiec, kóz i domowych zwierząt jednokopytnych oraz drobiu. Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Wyniki kontroli dobrostanu w rzeźniach wykonanych w 2012 r. przedstawia tabela nr 9. Podczas kontroli dobrostanu zwierząt w rzeźni kontrolowane jest spełnianie wymagań strukturalnych, zapewnienie zwierzętom odpowiedniej opieki na terenie rzeźni, a także sposób postępowania ze zwierzętami przed oraz podczas uboju. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to brak kontroli sprawności urządzeń do oszałamiania, niewłaściwe przetrzymywanie zwierząt przed ubojem oraz niezapewnienie zwierzętom przetrzymywanym po wyładunku w ubojni stałego dostępu do wody. 31

32 Tabela 10 Roczny raport z kontroli rzeźni pod względem dobrostanu zwierząt okres sprawozdawczy: 2012 kraj (kod): Polska Liczba rzeźni zarejestrowanych na terenie kraju: Liczba rzeźni skontrolowanych na terenie kraju: Liczba kontroli przeprowadzanych na terenie kraju: Liczba rzeźni, w których stwierdzono nieprawidłowości na terenie kraju: Liczba rzeźni poddawanych rekontroli, w których stwierdzono nieprawidłowości na terenie kraju: Nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt podczas transportu W 2012 r. w zakresie nadzoru nad dobrostanem zwierzat w transporcie obowiązywała instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.420/AW- 62/11 z dnia 7 października 2011 r. w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii przy: zatwierdzaniu przewoźników oraz środków transportu drogowego wykorzystywanych do przewozu zwierząt, kontroli przewoźników, przeprowadzaniu kontroli wykonywania transportu drogowego zwierząt pod względem ich dobrostanu oraz w sprawie raportowania z przeprowadzonych w tym zakresie kontroli. Liczba przeprowadzonych kontroli W 2012 r. było zarejestrowanych 3482 przewoźników. Natomiast do przewozu zwierząt w czasie powyżej 8 godzin w ciagu roku dopuszczonych było 1200 środków 32

33 transportu drogowego. Zgodnie z przepisami, odpowiednia kontrola powinna być prowadzona przy załadunku oraz rozładunku zwierząt, podczas transportu drogowego, w miejscach docelowych, w punktach skupu, miejscach wysyłki, punktach kontroli i punktach przeładunku. Kontrole obejmują przede wszystkim zgodność środków transportu z wymaganiami, zdolność zwierząt do transportu oraz czas transportu zwierząt. Tabela 11 Roczny raport z kontroli środków transportu wykorzystywanych do przewozu zwierząt pod względem dobrostanu zwierząt TRANSPORTOWANE ZWIERZĘTA (w sztukach) PRZEZNACZENIE ZWIERZĄT Bydło Świnie Owce / kozy Koniowate Drób i zającowate Inne gatunki a Rzeźne b Przeznaczone do wywozu c Przywiezione do celów hodowlanych d inne Łącznie (a+b+c+d) Liczba przeprowadzonych kontroli Liczba środków transportu Liczba zwierząt Bydło Świnie Owce/ kozy Koniowate Drób i zającowate Inne gatunki a Podczas transportu drogowego b w miejscu docelowym c1 na targach, w punktach skupu c2 w miejscu wysyłki c3 w miejscu odpoczynku a+b+c1+c2+c d Kontrola dokumentacji

34 Liczba zwierząt Liczba stwierdzonych niezgodności Liczba stwierdzonych niezgodności Bydło Świnie Owce/ kozy Koniowate Drób i zającowate Inne gatunki a Podczas transportu drogowego b w miejscu docelowym c1 na targach, w punktach skupu c2 w miejscu wysyłki c3 w miejscu odpoczynku a+b+c1+c2+c d Kontrola dokumentacji Nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt w gospodarstwach Plany kontrolne W 2012 r. obowiązywała Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.400/AW-46/2010 z dnia 23 sierpnia 2010 r. w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii przy przeprowadzaniu kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych kontrolach gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt z elementami zwalczania chorób zakaźnych. Zgodnie, z powyższą instrukcją kontrola dobrostanu zwierząt w gospodarstwach powinna objąć 5% gospodarstw w ciągu roku. Inspekcja Weterynaryjna kontroluje gospodarstwa utrzymujące zwierzęta, sprawdzając przestrzeganie przepisów o ochronie zwierząt, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw utrzymujących świnie, cielęta i kury nieśne. Kontrole gospodarstw pod względem dobrostanu W 2012 r. Inspekcja Weterynaryjna skontrolowała m. in gospodarstw, 34

35 w których utrzymywane są cielęta, gospodarstw, w których utrzymywane są świnie oraz 763 gospodarstw, w których utrzymywane są kury nioski. W poniższej tabeli znajdują się dane dotyczące liczby poszczególnych nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli. Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Tabela 12 Raport z kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie Kury nioski Cielęta Świnie Brojlery Wolny wybieg Ściółka Kl. wzbogacone Liczba gospodarstw Liczba skontrolowanych gospodarstw Liczba gospodarstw w których stwierdzono nieprawidłowości Liczba stwierdzonych nieprawidłowości dotyczących Personel Dozór Prowadzenie rejestrów Swoboda ruchu Wystarczająca przestrzeń Budynki i pomieszczenia Minimalne Oświetlenie Powierzchnia podłogi 106 Materiał manipulacyjny 111 Sprzęt Pasza, woda i inne Poziom hemoglobiny 3 Pasze bogate we włókno 2 Okaleczenia Metody chowu Suma stwierdzonych nieprawidłowości

36 Tabela 13 Raport z kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie Kury z Bydło z Ptaki wyjątkiem K K Zwierzęta wyjątkiem Owce bezgrzebieni Gęsi Kozy niosek i Kaczki futerkowe cieląt owe brojlerów Indyki I Inne I Liczba gospodarstw Liczba skontrolowanych gospodarstw Liczba gospodarstw w których stwierdzononieprawidło wości Liczba stwierdzonych nieprawidłowości dotyczących Personel Dozór Prowadzenie rejestrów Swoboda ruchu Budynki i pomieszczenia Sprzęt Pasza, woda i inne Okaleczenia Metody chowu Suma stwierdzonych nieprawidłowości Kontrola weterynaryjna w handlu zwierzętami Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 10 grudnia 2003 roku o kontroli weterynaryjnej w handlu, PLW przeprowadzają kontrole weterynaryjne przesyłek zwierząt wprowadzanych z Polski do handlu wewnątrzunijnego, jak również przeprowadzają w miejscu przeznaczenia niedyskryminujące kontrole przesyłek zwierząt wprowadzonych w ramach handlu wewnątrzunijnego do Polski. W roku 2012, w związku z wprowadzaniem zwierząt z państw członkowskich UE do Polski, dokonano niedyskryminujących kontroli: 36

37 691 przesyłek bydła, 6053 przesyłek świń, 12 przesyłek owiec i kóz, 98 przesyłek koni. Jednocześnie, w związku z wysyłką zwierząt z Polski do innych państw członkowskich, w roku 2012 przeprowadzono kontrole: 3178 przesyłek bydła, 911 przesyłek świń, 131 przesyłek owiec i kóz, 1185 przesyłek koni. W ramach nadzoru nad wprowadzaniem zwierząt do handlu oraz nad obrotem zwierzętami, Inspekcja Weterynaryjna sprawuje również stały nadzór m.in. nad podmiotami prowadzącymi działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt, targowiskami oraz miejscami gromadzenia zwierząt. W roku 2012 nadzorem takim objętych było: 99 miejsc gromadzenia zwierząt, 2860 podmiotów prowadzących działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt, 709 podmiotów zajmujących się organizowaniem targów, wystaw, pokazów i konkursów Systemy kontroli i procedury dotyczące weterynaryjnej kontroli granicznej Weterynaryjna kontrola graniczna dotyczy wszystkich przesyłek zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego oraz pasz wprowadzanych na terytorium UE z krajów trzecich i jest przeprowadzana na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2003 r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz. 1590, ze zm.) oraz ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. Nr 144, poz.1045, ze zm.). W/w kontrole urzędowe przeprowadzane są w 12 posterunkach weterynaryjnej kontroli granicznej. Na mocy decyzji Głównego Lekarza Weterynarii z dnia 20 grudnia 2012r., z dniem 1 styczna 2013r. Graniczny Inspektorat Weterynarii w Hrebennem został 37

38 włączony w strukturę Granicznego Inspektoratu Weterynarii w Koroszczynie a Graniczny Inspektorat Weterynarii w Świnoujściu został włączony w strukturę Granicznego Inspektoratu Weterynarii w Szczecinie. W roku 2012 liczba przeprowadzonych kontroli kształtowała się następująco: Tabela 14 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2012r. w ramach procedury importu Graniczny Inspektorat Weterynarii Liczba kontroli przesyłek produktów Zmiana (2011rok = 100%) Liczba kontroli przesyłek zwierząt Zmiana (2011 rok = 100%) Liczba przesyłek odrzuconych Bezledy Dorohusk Hrebenne Gdańsk Gdynia Korczowa Koroszczyn, Terespol Kuźnica Białostocka Warszawa Okęcie Szczecin Świnoujście RAZEM Tabela 15 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2012r. w ramach procedury tranzytu (w tym tranzytu z czasowym składowaniem w składach celnych) Liczba skontrolowanych przesyłek tranzyt wjazd oraz tranzyt wyjazd (produkty, zwierzęta) Bezledy 150 Graniczny Inspektorat Weterynarii Dorohusk 580 Hrebenne 1 Gdańsk - Gdynia 6 Korczowa

39 Graniczny Inspektorat Weterynarii Liczba skontrolowanych przesyłek tranzyt wjazd oraz tranzyt wyjazd (produkty, zwierzęta) Koroszczyn, Terespol 326 Kuźnica Białostocka 97 Warszawa-Okęcie 7 Szczecin - Świnoujście - Razem 1311 Tabela 16 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2012 r. w ramach procedury reimportu Liczba skontrolowanych przesyłek Graniczny Inspektorat Weterynarii Zmiana (2010 rok = 100%) Bezledy 16 2 Dorohusk 14 5 Hrebenne 1 1 Gdańsk 7 13 Gdynia Korczowa 5 5 Koroszczyn, Terespol Kuźnica Białostocka 7 5 Warszawa Okęcie - 1 Szczecin - - Świnoujście - - RAZEM

40 Tabela 17 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek w 2012r. w ramach procedury eksportu Liczba skontrolowanych przesyłek Graniczny Inspektorat Weterynarii Zmiana (2011 rok = 100%) Bezledy Dorohusk - - Hrebenne 3 - Gdańsk Gdynia Korczowa Koroszczyn, Terespol Kuźnica Białostocka Warszawa Okęcie - - Szczecin - - Świnoujście - - RAZEM Realizacja krajowego planu monitoringu pozostałości w żywności pochodzenia zwierzęcego wwożonej z krajów trzecich przedstawia się następująco: Tabela 18 Wyniki krajowego planu monitoringu pozostałości w żywności pochodzenia zwierzęcego wwożonej z krajów trzecich za rok 2012 Liczba Graniczny Inspektorat Weterynarii pobranych prób wyników dodatnich Bezledy 6 - Dorohusk 5 - Hrebenne - - Gdańsk 32 - Gdynia 34 - Liczba 40

41 Graniczny Inspektorat Weterynarii Liczba pobranych prób Liczba wyników dodatnich Korczowa 4 - Koroszczyn 5 - Kuźnica Białostocka - - Warszawa-Okęcie 4 - Szczecin 47 - Świnoujście - - Razem Zgodnie z art. 37 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2003 r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz z późn. zm.) zastosowano kontrolę wzmocnioną w 5 przypadkach. Głównym powodem zarządzenia kontroli było wykrycie histaminy i skażenia mikrobiologicznego. Kontrole graniczne dobrostanu zwierząt Prowadzone są zgodnie z art. 21 rozporządzenia Rady 1/2005 i dotyczą wszystkich przesyłek zwierząt wwożonych i wywożonych z terytorium Unii Europejskiej. Liczba przeprowadzonych kontroli dobrostanu zwierząt W 2012 roku Graniczni Lekarze Weterynarii w weterynaryjnych punktach kontroli granicznej na terenie Polski przeprowadzili 5208 kontroli dobrostanu przesyłek zwierząt. W trakcie tych kontroli stwierdzono uchybienia w 115 przesyłkach, co stanowi 2,2 % wszystkich przesyłek kontrolowanych zwierząt. Najwięcej uchybień stwierdzono w grudniu (29 przesyłek - 6,53 %), lutym (18 przesyłek 6,61 %), wrześniu (16 przesyłek 2,94 %). Nieprawidłowości zostały stwierdzone w przesyłkach następujących gatunków zwierząt - świnie (49 przesyłek); bydło (62 przesyłki); inne (4 przesyłki). Najczęściej stwierdzone uchybienia dotyczyły: przekroczenia norm czasowych podróży; nieprawidłowego lub niekompletnego wypełniania dziennika podróży; nieprawidłowego planowania podróży; przekroczenia limitu temperatury; braku systemu nawigacji określonego w Rozporządzeniu Rady 1/2005; braku wody. 41

42 Raport za rok 2012 zawierający dane liczbowe dotyczące wyników wykonywania zasad dotyczących przywozu z krajów trzecich mięsa i mleka przeznaczonych do indywidualnego spożycia, zgodny z załącznikiem V rozporządzenia Komisji (WE) 206/2009 z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie wprowadzania do Wspólnoty osobistych przesyłek produktów pochodzenia zwierzęcego i zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 136/2004, został wysłany do Komisji Europejskiej pocztą elektroniczną dnia 30 kwietnia 2013 r. pismem o nr GIWbip.-605-/ PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA Bezpieczeństwo i higiena żywności Liczba obiektów objętych nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2012 r. W roku 2012 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej obejmowały nadzorem obiekty żywności, żywienia i przedmiotów użytku, w tym: obiekty produkcji żywności, w tym: 798 wytwórni lodów, 3005 automatów do lodów, 41 wytwórni tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi, 5887 piekarni, 3150 ciastkarni, 1049 przetwórnie owocowo-warzywne i grzybowe, 68 browarów i słodowni, 150 wytwórni napojów bezalkoholowych i rozlewni piwa, 129 wytwórni naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych, 714 zakładów garmażeryjnych, 575 zakładów przemysłu zbożowo-młynarskiego, 173 wytwórni makaronów, 426 wytwórni wyrobów cukierniczych, 185 wytwórni koncentratów spożywczych, 43 wytwórni octu, majonezu i musztardy, 73 wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek, 136 wytwórni suplementów diety, 22 wytwórni środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego, 64 wytwórni substancji dodatkowych, 18 cukrowni oraz 2851 innych wytwórni żywności, obiektów obrotu żywnością, w tym: sklepy spożywcze (w tym 4262 super i hipermarketów), kiosków spożywczych, 1716 kioski na targowiskach 42

43 sprzedające mięso, 5222 kioski na targowiskach sprzedające inne środki spożywcze, magazynów hurtowych, 9847 obiekty ruchome i tymczasowe oraz innych obiektów obrotu żywnością, środków transportu żywności, zakłady żywienia zbiorowego otwarte, w tym m.in.: zakładów małej gastronomii, zakładów żywienia zbiorowego typu zamkniętego, w tym: 887 stołówki pracownicze, 2040 bufetów przy zakładach pracy, 2050 stołówki w domach wczasowych, 989 bloków żywienia w szpitalach, 169 kuchni niemowlęcych, 252 bloków żywienia w sanatoriach i prewentoriach, 1661 bloków żywienia w domach opieki społecznej, 732 stołówki w żłobkach i domach małego dziecka, stołówek szkolnych, 676 stołówek w bursach i internatach, 2455 stołówki na koloniach, półkoloniach i obozach, stołówki w przedszkolach, 338 stołówek w domach dziecka i młodzieży, 124 stołówek studenckich, 788 stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych, 709 zakłady usług cateringowych oraz 3273 inne zakłady żywienia, 3895 wytwórni i miejsc obrotu przedmiotami użytku, w tym m.in.: 722 wytwórni materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W porównaniu do 2011 roku nastąpił wzrost liczby obiektów, w których Państwowa Inspekcja Sanitarna przeprowadza urzędowe kontrole. Plany kontrolne Państwowej Inspekcji Sanitarnej W celu zapewnienia skutecznego działania służb kontroli urzędowych jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzają urzędowe kontrole żywności zgodnie z kompetencjami określonymi w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171 poz z późn. zm.) oraz ustawie o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 marca 1985r. (Dz. U. z 2006r. Nr 122 poz. 851 z późn. zm.) w oparciu o rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i 43

44 dobrostanu zwierząt. Sposób przeprowadzania kontroli oparty jest o procedury kontroli opracowane i wprowadzone zarządzeniami Głównego Inspektora Sanitarnego nr 35 i 36 z dnia 28 października 2006 r. zaktualizowanymi w 2012 r. zarządzeniami nr 90 i 91 z dnia 18 lipca 2012 r.: - PK/HŻ/01 Urzędowa kontrola żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu żywnością, - PK/NG/01 Kontrola jakości zdrowotnej przywożonej z zagranicy żywności, składników żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu żywnością, - PP/NB/01 Pobieranie próbek do badań w ramach nadzoru bieżącego, oraz w oparciu o: - Wytyczne Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 27 września 2011 r. do planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2012 roku, - Plan pobierania próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej na 2012 rok. Ponadto w niektórych jednostkach Państwowej Inspekcji Sanitarnej w poszczególnych województwach wdrożono system zarządzania jakością zgodny z normą PN-EN ISO 9001:2000 oraz wymogami normy PN-EN-ISO/IEC 17020: 2006 Ogólne kryteria działania różnych rodzajów jednostek kontrolujących, w związku z czym opracowuje się i wdraża procedury wewnętrzne i instrukcje robocze dotyczące funkcjonowania Państwowej Inspekcji Sanitarnej, które są na bieżąco aktualizowane i uzupełniane. Urzędowe kontrole w obiektach produkcji i obrotu żywnością w poszczególnych województwach w roku 2012 były realizowane na podstawie harmonogramów kontroli opracowanych przez Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych oraz Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych w ramach zasadniczych przedsięwzięć wojewódzkiej i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na 2012 r. Harmonogramy Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych zostały zaakceptowane i zatwierdzone przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego oraz w przypadku Wojewódzkich i Granicznych Stacji Sanitarno Epidemiologicznej przez Głównego Inspektora Sanitarnego. W procesie planowania rocznego w poszczególnych organach PIS uwzględniano 44

45 następujące elementy: rodzaj produkowanych lub wprowadzanych do obrotu środków spożywczych, w tym ocenę jakości zdrowotnej żywności (wyniki badań producenta, wyniki badań próbek pobranych w ramach urzędowej kontroli i monitoringu); rodzaj zakładu (produkcja, obrót, żywienie zbiorowe); znaczenie zakładu, zasięg produkcji (liczba konsumentów, znaczenie lokalne, regionalne, przeznaczenie żywności produkowanej w zakładzie np. dla wrażliwych grup konsumentów); strukturę zakładu i stan zakładu; ocenę stanu sanitarnego z roku 2011 (analiza stwierdzonych niezgodności, rodzaje niezgodności); podjęte działania represyjne (mandaty, decyzje); przedmiot prowadzonego postępowania administracyjnego, terminowość usuwania nieprawidłowości; własne systemy kontroli (GHP, GMP, HACCP); sygnały i skargi wnoszone przez konsumentów; ocenę potencjalnego ryzyka, na które narażona może być żywność w procesie produkcji lub w obrocie. Liczba kontroli Dane dotyczące liczby przeprowadzonych kontroli zostały zestawione w tabeli zamieszczonej poniżej. Łącznie w 2012 roku przeprowadzono kontroli. W 2012 roku zaplanowano kontroli podmiotów sektora spożywczego objętych nadzorem PIS, z czego zrealizowano kontrole, co stanowi ok. 84,77% zrealizowanych kontroli planowych. Głównymi przyczynami niezrealizowania blisko 15 % założeń kontrolnych było: zawieszenie działalności zakładów w okresie poprzedzającym termin ustalonych działań kontrolnych; likwidacja części zakładów w ciągu 2012 roku; powstawanie nowych obiektów, które obejmowane były nadzorem sanitarnym, co 45

46 skutkowało koniecznością prowadzenia licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z wnioskami przedsiębiorców o zatwierdzenie zakładu; prowadzenie licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z powiadomieniami w ramach funkcjonowania systemu RASFF; innymi działaniami kontrolnymi prowadzonymi na polecenie Głównego Inspektora Sanitarnego; prowadzenie licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z interwencjami zgłaszanymi przez konsumentów dot. niewłaściwego stanu sanitarnego obiektu lub niewłaściwej jakości zdrowotnej żywności; braki kadrowe (urlopy, zwolnienia chorobowe, rotacja kadr); braki zasobów m.in. środków transportu. Oprócz kontroli planowych organy PIS przeprowadziły kontroli nieplanowych, w tym, m.in.: kontroli sprawdzających, kontroli interwencyjnych oraz kontroli akcyjnych. 46

47 Tabela 19 Liczba kontroli przeprowadzonych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w podziale na województwa w 2012 r. Województwo Liczba zaplanowanych kontroli w zakładach Liczba przeprowadzonych kontroli planowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli nieplanowanych Liczba rekontroli w tym Liczba kontroli interwencyjnych Liczba kontroli akcyjnych Łączna liczba przeprowadzonych kontroli dolnośląskie , kujawskopomorskie , lubelskie , lubuskie , łódzkie , małopolskie , mazowieckie , opolskie podkarpackie , podlaskie , pomorskie ,

48 Województwo Liczba zaplanowanych kontroli w zakładach Liczba przeprowadzonych kontroli planowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli nieplanowanych Liczba rekontroli w tym Liczba kontroli interwencyjnych Liczba kontroli akcyjnych Łączna liczba przeprowadzonych kontroli śląskie świętokrzyskie , warmińsko - mazurskie , wielkopolskie , zachodnio - pomorskie , Podsumowanie ,

49 Rekontrole miały na celu sprawdzenie: wykonanie zaleceń pokontrolnych, sposobu usunięcia stwierdzonych uchybień, skuteczności nałożonych sankcji karnych. Kontrole interwencyjne zostały przeprowadzone w związku ze: 1) skargami zgłaszanymi przez konsumentów dot. niewłaściwego stanu sanitarnego obiektu, niewłaściwej jakości zdrowotnej żywności lub podejrzenia zatruć pokarmowych. Interwencje najczęściej dotyczyły: wprowadzania do obrotu środków spożywczych o zmienionych cechach organoleptycznych oraz po upływie terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości (m.in. wędlin, mięsa, pieczywa, przetworów mleczarskich, ciastek z kremem), nieprawidłowego przechowywania środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie (poza urządzeniem chłodniczym, brak segregacji w urządzeniach chłodniczych, temperatura przechowywania żywności niezgodna z deklarowaną przez producenta), niewłaściwych warunków sanitarno-technicznych w obiektach, zgłoszenia faktu wystąpienia dolegliwości żołądkowo-jelitowych po spożyciu różnych środków spożywczych, w tym potraw gastronomicznych, niewłaściwego składowania odpadów, wprowadzania do obrotu środków spożywczych bez oznakowania lub nieprawidłowo oznakowanych, wprowadzania do obrotu mięsa i wędlin z nielegalnego uboju oraz dokonywania rozbioru mięsa na terenie sklepu, nieprawidłowego żywienia w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego, braku właściwego zabezpieczenia obiektu przed szkodnikami, niewłaściwej higieny personelu. Konsumenci najczęściej składali skargi na następujące grupy obiektów: sklepy spożywcze, w tym super i hipermarkety, piekarnie, ciastkarnie, kioski, punkty małej gastronomii, 49

50 zakłady żywienia zbiorowego otwarte, zakłady żywienia zbiorowego zamknięte, hurtownie, obiekty ruchome. Osobom zgłaszającym skargę udzielano pisemnej odpowiedzi o wynikach przeprowadzonej kontroli oraz o ewentualnych działaniach pokontrolnych w przypadku potwierdzenia się wnoszonych uwag. W przypadku podejrzenia zatruć pokarmowych ściśle współdziałano z Sekcją Epidemiologii. Przeprowadzone kontrole sprawdzające (rekontrole) zazwyczaj wykazały poprawę stanu sanitarnego obiektów. 2) otrzymanymi powiadomieniami w ramach funkcjonowania systemu RASFF o nieprawidłowej jakości żywności mogącej znajdować się w obrocie. Informacje przesyłane były bezpośrednio z Krajowego Punktu Kontaktowego (KPK) oraz za pośrednictwem PWIS. W każdym przypadku powiadomienia natychmiast przesyłano do właściwych Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych celem podjęcia działań wyjaśniających i zaradczych zmierzających do wycofania produktów niebezpiecznych z obrotu handlowego. Za każdym razem informacje zwrotne o wynikach podjętych czynności kontrolnych przekazywano do KPK oraz właściwym PWIS. Kontrole akcyjne stanowią stały element rocznego planu pracy działalności organów nadzoru sanitarnego nad żywnością i żywieniem i wynikały z zaleceń GIS. Ponadto Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne podejmowały kontrole akcyjne z własnej inicjatywy, w tym: kontrole w ramach akcji letniej - dotyczyły obiektów znajdujących się w miejscowościach wypoczynkowych i przy trasach turystycznych oraz w miejscach zgromadzeń ludności; kontrole sanitarne obiektów letniego wypoczynku młodzieży; kontrole w ramach akcji zimowej - dotyczyły obiektów znajdujących się w miejscowościach wypoczynkowych i przy trasach turystycznych oraz w miejscach zgromadzeń ludności; kontrole sanitarne obiektów zimowego wypoczynku młodzieży; kontrole w super i hipermarketach oraz dużych sklepach spożywczych w okresach przedświątecznych. 50

51 Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Dzięki regularnym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy PIS oraz dzięki rosnącej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP - stan sanitarno-techniczny obiektów żywności i żywienia systematycznie poprawia się. Pracownicy wykonujący urzędowe kontrole prowadząc działania związane z egzekwowaniem przestrzegania przez podmioty obowiązujących przepisów prawa starają się również przekazywać rzetelną wiedzę w zakresie przeprowadzanych kontroli. Podobnie jak w latach ubiegłych w okresie letnim pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzali szczegółowe kontrole obiektów żywnościowo-żywieniowych zlokalizowanych przy trasach komunikacyjnych oraz w miejscowościach wypoczynkowych i turystycznych. Kontrole odbywały się również w dni wolne od pracy (soboty, niedziele i święta) z uwzględnieniem różnych pór dnia, poza urzędowymi godzinami pracy PIS. Kontrole obejmowały także domy wypoczynkowe, miejsca pobytu dzieci i młodzieży (kolonie letnie i obozowiska) oraz sanatoria itp. Działania podjęte w czasie kontroli sanitarnych przeprowadzonych w związku ze zgłoszonymi interwencjami polegały, w przypadku stwierdzenia obecności w sprzedaży towarów uznanych jako niebezpieczne dla zdrowia, na spowodowaniu wycofania z obrotu zakwestionowanych towarów, powiadomieniu właściwych organów i instytucji o zaistniałym zagrożeniu dla zdrowia ludzkiego. W trybie pilnym podejmowano działania kontrolno represyjne w przypadku wnoszonych informacji/skarg ze strony ludności, a także ze strony organów państwowych i instytucji na niewłaściwe warunki higieniczno sanitarne w obiektach i zagrożenia bezpieczeństwa żywności. W przypadkach wskazujących na zatrucia pokarmowe, przeprowadzano wywiady epidemiologiczne, pobierano do badań próbki żywności i wymazy do badań sanitarnych. W udokumentowanych przypadkach wydawano decyzje o odsunięciu od pracy osób chorych, nosicieli, itp. w celu ochrony przed rozprzestrzenianiem chorób zakaźnych, a także wstrzymywano działalność produkcyjno usługową w uzasadnionych przypadkach. Wykonanie zaleceń weryfikowano podczas kontroli sprawdzających (rekontroli). Partie żywności niebezpiecznej dla zdrowia zabezpieczano lub wycofywano z obrotu. Ponadto Powiatowe Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne monitorowały zwroty zakwestionowanych towarów. Wobec sprawców zaistniałych zatruć/nieprawidłowości podejmowano działania ustalone prawem. W przypadku podania danych osobowych przez osobę wnoszącą interwencję każdorazowo udzielana była 51

52 pisemna odpowiedź. W przypadku otrzymania powiadomienia w ramach systemu RASFF podejmowane były działania mające na celu sprawdzenie występowania w obrocie kwestionowanego produktu. W przypadku jego stwierdzenia następowało wycofanie z obrotu. Każdorazowo postępowanie w takich przypadkach prowadzone jest zgodnie z obowiązującą procedurą RASFF. Zakwestionowane produkty objęte powiadomieniami zostały zwrócone do dostawców bądź poddane procesowi utylizacji. Inne działania podejmowane w wyniku kontroli doraźnych to: wydanie decyzji zatwierdzających zakład, zakwalifikowanie obiektu do wypoczynku dzieci i młodzieży, wydanie doraźnych zaleceń, wydanie decyzji nakazujących poprawę warunków sanitarnych, wydanie decyzji o wstrzymaniu działalności, wydanie decyzji o wstrzymaniu wprowadzania do obrotu i/lub wycofaniu z obrotu, wydanie świadectwa jakości zdrowotnej, ukaranie mandatem, sporządzenie wniosku o ukaranie do odpowiedniego organu. Brak poprawy lub poprawa niezadowalająca ze strony podmiotów w zakresie stanu sanitarnego bądź technicznego zakładu stanowiły podstawę do wyznaczenia danego zakładu ponownie do wzmożonego nadzoru w kolejnym roku. W niektórych wypadkach konieczne było przeprowadzanie kontroli we współpracy z przedstawicielami Policji i Straży Miejskiej. Ponadto PIS utrzymuje stały kontakt służbowy i współpracę z innymi organami urzędowej kontroli żywności głównie Inspekcją Weterynaryjną oraz urzędami np. Strażą Rybacką, Urzędem Skarbowym, Izbą Celną. Część kontroli planowanych nie odbyła się w związku koniecznością podejmowania przez Państwową Inspekcję Sanitarną szeregu działań mających na celu zapobieganiu wystąpienia sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia pojawiających się na terenie kraju i UE PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA Rejestracja przedsiębiorców prowadzących obrót lub konfekcjonowanie środków ochrony roślin odbywa się na zasadach określonych w ustawie z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin i ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. 52

53 Na dzień 31 grudnia 2012 roku łączna liczba przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin wyniosła Przedsiębiorcy ci działali w ramach podmiotów gospodarczych. Zgodnie z ewidencją obrót środkami ochrony roślin na terenie kraju prowadzony był w punktach sprzedaży. W stosunku do 2011 roku nastąpił wzrost liczby punktów sprzedaży środków ochrony roślin o 117. Konfekcjonowanie środków ochrony roślin prowadzone jest w 27 punktach zlokalizowanych w 8 województwach. W stosunku do ogólnej liczby punktów obrotu środkami ochrony roślin, 333 stanowią hurtownie środków ochrony roślin. Na terenie kraju zlokalizowanych jest sklepów prowadzących sprzedaż detaliczną środków ochrony roślin w tym w 119 prowadzona jest sprzedaż sezonowa. Punkty obrotu środkami ochrony roślin prowadzą sprzedaż środków w różnym asortymencie. Spośród wszystkich zarejestrowanych punktów obrotu (tj. 40,4 %) prowadzi obrót w pełnym zakresie, w tym również środkami zaliczanymi do bardzo toksycznych i toksycznych dla człowieka. W ramach nadzoru sprawowanego nad przestrzeganiem przepisów w zakresie obrotu i stosowania środków ochrony roślin pracownicy PIORiN wykonywali czynności kontrolne zgodnie z zasadami określonymi w instrukcji dotyczącej zasad kontroli z zakresu ochrony roślin i techniki, wprowadzonej 16 lutego 2011 r. zarządzeniem Nr 11 Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa w sprawie zasad kontroli z zakresu ochrony roślin i techniki. Zgodnie z tą instrukcją wszystkie wykonywane kontrole zostały podzielone na rodzaje: A, B, C, D i inne. W okresie sprawozdawczym Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa przeprowadziła kontrole, w tym 789 kontroli sprawdzających. Tabela 20 Rodzaj i liczba przeprowadzonych kontroli i rekontroli Procentowy udział Rodzaj kontroli Kontrole Rekontrole Ogółem poszczególnych rodzajów kontroli (%) A kontrole w punktach konfekcjonowania środków ochrony roślin i zaprawiania materiału siewnego, w hurtowniach, magazynach, punktach obrotu detalicznego, na targowiskach i w innych miejscach, gdzie jest lub może być prowadzony obrót środkami ochrony roślin i zaprawionym materiałem siewnym ,35 53

54 Procentowy udział Rodzaj kontroli Kontrole Rekontrole Ogółem poszczególnych rodzajów kontroli (%) B kontrole w gospodarstwach prowadzących towarową produkcję roślinną, w magazynach płodów rolnych, w strefach ochronnych źródeł i ujęć wody, na terenie uzdrowisk, otulin parków narodowych i rezerwatów oraz w innych miejscach, gdzie stosowanie środków ochrony roślin może być ograniczone lub zabronione C kontrole w jednostkach upoważnionych przez wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa do prowadzenia badań sprawności technicznej opryskiwaczy D kontrole u przedsiębiorców/podmiotów prowadzących szkolenia w zakresie ochrony roślin , , ,82 inne kontrole ,97 Razem Kontrole typu A W ramach sprawowanego nadzoru nad przestrzeganiem przepisów ustawy o ochronie roślin oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczącego wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i uchylającego dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG, Inspekcja objęła czynnościami kontrolnymi miejsca, w których jest lub może być prowadzona działalność w zakresie obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin. W 2012 roku przeprowadzono takich kontroli oraz 108 kontroli sprawdzających wykonanie zaleceń pokontrolnych. Liczba kontroli, w porównaniu z rokiem poprzednim, wzrosła o 7,88 %. Tabela 21 Szczegółowe zestawienie liczby kontroli typu A w rozróżnieniu na miejsca prowadzenia kontroli Typ kontroli Liczba kontroli Liczba rekontroli Liczba wydanych zaleceń pokontrolnych ogółem zrealizowanych niezrealizowanych wnioski do sądu Odpowiedzialność karna mandaty decyzje o opłacie sankcyjnej hurtownie śor punkty detaliczne śor punkty konfekcjonowania śor

55 Typ kontroli Liczba kontroli Liczba rekontroli Liczba wydanych zaleceń pokontrolnych ogółem zrealizowanych niezrealizowanych wnioski do sądu Odpowiedzialność karna mandaty decyzje o opłacie sankcyjnej miejsca gdzie może być prowadzona niedozwolona sprzedaż śor (targowiska, kwiaciarnie, itp.) punkty obrotu zaprawionym materiałem siewnym inne* Ogółem Kontrole przeprowadzane były zarówno w miejscach zewidencjonowanych przez Inspekcję w rejestrach przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami ochrony roślin, tj. w punktach konfekcjonowania środków ochrony roślin, w hurtowniach, punktach obrotu detalicznego, jak również w innych miejscach, w których jest lub może być prowadzony obrót środkami ochrony roślin i zaprawionym materiałem siewnym (np. targowiska). Przedmiotem tych kontroli było sprawdzenie czy prowadzenie działalności w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami ochrony roślin jest zgodne z wymogami określonymi w ustawie o ochronie roślin oraz w/w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1107/2009 i w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z przyjętymi na rok 2012 wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, największa częstotliwość kontroli przypadała na punkty obrotu hurtowego. Średni wskaźnik częstotliwości kontroli hurtowni wyniósł 1,7 natomiast punktów obrotu detalicznego 0,8. Kontrole typu B W ramach nadzoru nad prawidłowością stosowania środków ochrony roślin w 2012 roku inspektorzy PIORiN przeprowadzili kontroli, w tym 671 rekontroli. W porównaniu z rokiem 2011, w którym przeprowadzono takich kontroli, ich liczba zmalała o kontroli (tj. o 13,64 %). Kontrole stosowania środków ochrony roślin przeprowadzano w gospodarstwach konwencjonalnych z produkcją roślinną oraz w gospodarstwach będących w systemie Integrowanej 55

56 Produkcji, w miejscach zaprawiania materiału siewnego, wykonywania zabiegów fumigacji, w magazynach płodów rolnych, w miejscach, gdzie stosowanie środków ochrony roślin może podlegać ograniczeniom lub może być zabronione, a także w innych miejscach stosowania środków ochrony roślin. Tabela 22 Liczba kontroli typu B oraz ich wyniki w zależności od miejsca kontroli Liczba wydanych zaleceń pokontrolnych Odpowiedzialność karna Typ kontroli Liczba kontroli Liczba rekontroli Ogółem Zrealizowanych Niezrealizowanych Wnioski do sądu Mandaty Gospodarstwa rolne 1-15 ha produkcja konwencjonalna Gospodarstwa rolne >15 ha produkcja konwencjonalna Gospodarstwa IP 1-15 ha Gospodarstwa IP >15 ha Miejsca fumigacji Miejsca zaprawiania materiału siewnego Pozostałe miejsca stosowania środków ochrony roślin Razem Przedmiotem kontroli było sprawdzenie wykonania, przez stosujących środki ochrony roślin, obowiązków wynikających z ustawy o ochronie roślin oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczącego wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i uchylającego dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG. Przede wszystkim sprawdzano poprawność prowadzenia ewidencji wykonywanych zabiegów, sprawność techniczną opryskiwacza i posiadanie dokumentów ją potwierdzających, ukończenie szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin oraz posiadanie aktualnych zaświadczeń o ukończeniu ww. szkolenia, a także wykonywanie zabiegów ochrony roślin zgodnie z zaleceniami zawartymi w etykiecie stosowania środka. Integrowana Produkcja Certyfikacją IP w Polsce objęto ,9 ha upraw. Powierzchnie upraw sadowniczych i 56

57 warzywniczych stanowiły odpowiednio ,3 i 647,9 ha. Największy udział w ogólnej powierzchni miały sady jabłoniowe (84,4 %). Powierzchnia upraw objętych certyfikacją, w stosunku do 2011 roku, zwiększyła się o ha. W 2012 roku certyfikowano łącznie produkcję ,4 ton płodów rolnych, z czego 77,6 % stanowiły jabłka. Największą produkcję w systemie IP odnotowano w województwach: mazowieckim (53,1 % całkowitej certyfikowanej produkcji), łódzkim (18,5%) i wielkopolskim (8,1 %). W stosunku do roku 2011 produkcja objęta certyfikacją zwiększyła się o tony. Tabela 23 Certyfikacja IP w 2012 r. w podziale na poszczególne uprawy Ogółem Certyfikacja prowadzona zgodnie z alternatywnymi programami ochrony roślin opracowanymi pod kątem wymagań i norm Federacji Rosyjskiej Certyfikowany gatunek Liczba wydanych certyfikatów Wielkość certyfikowanej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowanej produkcji (t) Liczba wydanych certyfikatów Wielkość certyfikowanej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowanej produkcji (t) jabłka , , , ,3 gruszki , ,0 0 0,0 0,0 porzeczki czarne i czerwone , ,7 0 0,0 0,0 maliny , ,1 0 0,0 0,0 śliwki 14 16,2 337,7 0 0,0 0,0 brzoskwinie i morele 5 11,2 208,5 0 0,0 0,0 agrest 1 0,7 3,5 0 0,0 0,0 borówki wysokie 10 50,5 186,4 0 0,0 0,0 wiśnie , ,2 0 0,0 0,0 truskawki , ,1 0 0,0 0,0 Razem owoce: , , , ,3 pomidory pod osłonami 20 75, ,0 1 4,7 3290,0 pomidory gruntowe , ,0 0 0,0 0,0 buraki ćwikłowe 13 60, ,0 0 0,0 0,0 marchew , ,3 0 0,0 0,0 kapusta głowiasta 6 8,4 307,0 0 0,0 0,0 kalafior 1 4,0 40,0 0 0,0 0,0 cebul , ,2 0 0,0 0,0 papryka pod osłonami 20 21,9 435,7 0 0,0 0,0 57

58 Ogółem Certyfikacja prowadzona zgodnie z alternatywnymi programami ochrony roślin opracowanymi pod kątem wymagań i norm Federacji Rosyjskiej Certyfikowany gatunek Liczba wydanych certyfikatów Wielkość certyfikowanej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowanej produkcji (t) Liczba wydanych certyfikatów Wielkość certyfikowanej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowanej produkcji (t) ogórki gruntowe 2 2,0 75,0 0 0,0 0,0 ogórki pod osłonami 4 7, ,0 0 0,0 0,0 kapusta pekińska 1 1,0 80,0 0 0,0 0,0 Razem warzywa: , ,2 1 4,7 3290,0 ziemniaki , ,7 0 0,0 0,0 kukurydza 1 70, ,0 0 0,0 0,0 Razem rolnicze: , ,7 0 0,0 0,0 Ogółem , , , ,3 W gospodarstwach z Integrowaną Produkcją przeprowadzono kontroli pod kątem zgodności prowadzenia upraw z wymogami IP. Badania pozostałości pestycydów w produktach roślinnych w ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. W ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin sprawowanej przez PIORiN w 2012 roku, podobnie jak w latach minionych, pobierano próby płodów rolnych, aby poddać je analizie pod kątem obecności pozostałości środków ochrony roślin. Celem badań było sprawdzenie przestrzegania, przez producentów rolnych, zasad prawidłowego stosowania środków ochrony roślin. Badania pozostałości środków ochrony roślin wykonywane były w: Centralnym Laboratorium Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Toruniu, laboratoriach Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu, Białymstoku, Trzebnicy, Rzeszowie i Sośnicowicach oraz w laboratorium Zakładu Badania Bezpieczeństwa Żywności w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach. 58

59 Tabela Ilość prób płodów rolnych przesłanych do badania w rozbiciu na poszczególne laboratoria w 2012 roku Rodzaj płodów rolnych IOR-PIB IO CL Toruń Razem Warzywa Owoce Uprawy rolnicze Nasiona roślin strączkowych 6 6 Nasiona oleiste 2 2 Zboża Rośliny zielne 1 1 Rośliny cukrodajne Rośliny paszowe 3 3 Kontrole wyrywkowe Razem Ocenę uzyskanych wyników przeprowadzono na podstawie wykazów najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP) pestycydów opublikowanych w rozporządzeniu (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni, zmieniające dyrektywę Rady 91/414/EWG (Dz.U. L 70 z dnia 16 marca 2005 r., obowiązujące od 1 września 2008 r.). SEKTOR ZDROWIA ROŚLIN NADZÓR FITOSANITARNY Plany kontrolne Kontrole dotyczące występowania organizmów kwarantannowych, regulowanych oraz kontrole dokumentów były prowadzone przez wojewódzkie inspektoraty ochrony roślin i nasiennictwa, zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Przy planowaniu brano pod uwagę spełnienie zdrowotnościowych wymagań specjalnych dla określonego 59

60 materiału roślinnego, jak również konieczność przeprowadzenia w ciągu 1 roku co najmniej jednej kontroli dokumentów u podmiotów wpisanych do rejestru przedsiębiorców. Liczba przeprowadzonych kontroli Rejestracja występowania organizmów kwarantannowych i regulowanych była prowadzona przez wojewódzkie inspektoraty ochrony roślin i nasiennictwa na tych samych zasadach jak w latach ubiegłych. Kontrole zdrowotności były realizowane w oparciu o wytyczne Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w tym w szczególności wytyczne do planu pracy wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa na rok W 2012 roku w skali całego kraju pracownicy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa wykonali łącznie kontrole zdrowotności pod kątem występowania organizmów kwarantannowych i regulowanych. Kontrolami zdrowotności objęto m.in. uprawy roślin, produkty roślinne i przedmioty w przechowalniach i magazynach, w miejscach przeładunku, na giełdach i targowiskach. Ogółem kontrolom poddano ha upraw roślin, a także t, szt. i m3 przechowywanych lub będących w obrocie roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów. W poszczególnych województwach liczba przeprowadzonych kontroli zdrowotności była zróżnicowana i zależała od skali produkcji, rodzaju upraw, produktów roślinnych lub przedmiotów, na danym terenie. W 2012 r., najwięcej kontroli zdrowotności przeprowadzono w województwach: mazowieckim , lubelskim , wielkopolskim i śląskim Najmniej kontroli wykonano w województwach: zachodniopomorskim 2 993, pomorskim i opolskim

61 Tabela 24 Zestawienie kontroli zdrowotności roślin, produktów roślinnych i przedmiotów wykonanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2012 r. Lp. Województwo Ogólna liczba kontroli zdrowotności Wolumen produkcji roślin, produktów roślinnych i przedmiotów poddanych kontroli ha tony sztuki m 3 1 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Razem

62 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie RAZEM ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 25 Liczba kontroli zdrowotności roślin, produktów roślinnych i przedmiotów wykonanych w 2012 roku pod kątem występowania wybranych organizmów kwarantannowych i regulowanych ORGANIZM KWARANTANNOWY/REGULOWANY Apple proliferation mycoplasm Chrysanthemum stund viroid Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus Diabrotica virgifera virgifera Ditylenchus destructor Ditylenchus dipsaci Globodera pallida Globodera rostochiensis Pear decline mycoplasm Phytophthora fragariae var. fragariae Plum pox virus Synchytrium endobioticum

63 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie RAZEM ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI ORGANIZM KWARANTANNOWY/REGULOWANY Xanthomonas campestris pv. phaseoli

64 SEKTOR NASIENNICTWA Monitoring GMO W roku 2012 kontynuowany był rutynowy monitoring konwencjonalnego materiału siewnego w kierunku występowania domieszek nasion genetycznie zmodyfikowanych. Przebadano 147 prób materiału siewnego kukurydzy i 105 próbek materiału siewnego rzepaku INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO - SPOŻYWCZYCH Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych Plany kontrolne Tematy kontroli planowych określone zostały w Rocznym ramowym planie kontroli, opracowywanym na podstawie analizy ryzyka opartej na wynikach kontroli z poprzednich lat, propozycjach zgłaszanych przez MRiRW, instytucje współpracujące z IJHARS oraz wojewódzkie inspektoraty JHARS. Zgodnie z Rocznym ramowym planem kontroli na 2012 rok kontrole planowe dotyczyły: 1. jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w zakresie zgodności z obowiązującymi przepisami oraz deklaracją producenta, w tym: świeżych owoców (m.in. jabłek, truskawek, owoców cytrusowych, owoców kiwi, winogron, brzoskwiń i nektaryn, gruszek), oraz warzyw (m.in. pomidorów, papryki, sałaty, ogórków, marchwi, cebuli, kapusty, pietruszki), przetworów z mięsa czerwonego (wędzonek, kiełbas drobno, średnio i grubo rozdrobnionych, podsuszanych i suszonych, kiełbas homogenizowanych, produktów blokowych, pasztetów oraz konserw), przetworów mlecznych (tłuszczów mlecznych, serów i serków topionych, mlecznych napojów fermentowanych, serków 64

65 smakowych, deserów na bazie mleka, puddingów, kaszek mlecznych, ryżu na mleku, kanapek mlecznych i innych przetworów mlecznych adresowanych do dzieci), przetworów owocowych i warzywnych (mrożonych mieszanek owocowych i warzywnych, przetworów pomidorowych), przetworów rybnych (ryb mrożonych, konserw i marynat), herbat i herbatek owocowych, piwa, soków (świeżych soków owocowych, soku jabłkowego, winogronowego i z owoców cytrusowych) i nektarów (nektaru jabłkowego, winogronowego i z owoców cytrusowych), przypraw, koncentratów spożywczych (koncentratów drugich dań i deserów), majonezów i sosów majonezowych, olejów roślinnych, napojów bezalkoholowych, wyrobów garmażeryjnych (dań obiadowych oraz wyrobów kulinarnych z nadzieniem), jaj, mięsa drobiowego i jego przetworów (wędzonek, kiełbas wędzonych, pieczonych i niewędzonych, wędlin podrobowych), miodu, napojów alkoholowych (drinków gotowych do spożycia oraz napojów spirytusowych), 2. znakowania artykułów rolno-spożywczych, w tym: pieczywa, syropów owocowych, wyrobów cukierniczych i ciastkarskich, 3. jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych o obniżonej zawartości podstawowego parametru (przetworów mlecznych, przetworów z mięsa czerwonego, przetworów owocowych), 4. certyfikacji chmielu i produktów chmielowych, wina z winogron pochodzących z upraw własnych, produktów posiadających chronione nazwy pochodzenia, produktów ekologicznych, 5. warunków chowu i tuczu gęsi, 6. wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, 7. obecności GMO w pomidorach, surowcach sojowych (przetwory z mięsa czerwonego, przetwory drobiowe, wyroby garmażeryjne), 8. zadań związanych z nadzorem nad klasyfikacją tusz wołowych i wieprzowych w systemie EUROP oraz prawidłowością raportowania danych rynkowych dotyczących wołowiny, 9. wprowadzania do obrotu mięsa pochodzącego z bydła w wieku do dwunastu miesięcy, potwierdzania pochodzenia mięsa wołowego z bydła płci męskiej, 10. zwalniania z obowiązku znakowania jaj przeznaczonych bezpośrednio do przetwórstwa spożywczego, 11. importowanych artykułów rolno-spożywczych. 65

66 Wszystkie kontrole określone w Rocznym ramowym planie kontroli zostały zrealizowane w 100%. Kontrole pozaplanowe Poza kontrolami określonymi w Rocznym ramowym planie kontroli Inspekcja przeprowadziła kontrole doraźne, zlecone w 2012 roku przez Głównego Inspektora JHARS. Tematyka tych kontroli obejmowała: 1. jakość handlową kiełbas białych, 2. jakość handlową jaj, 3. jakość handlową miodów pitnych, 4. jakość handlową ziemniaków, 5. jakość handlową tłuszczów do smarowania, 6. jakość handlową koncentratów spożywczych, 7. jakość handlową przetworów rybnych, 8. jakość handlową świeżych owoców, 9. jakość handlową miodów, 10. prawidłowość wprowadzania do obrotu nawozów. W związku z uruchomieniem przez Czeskie Ministerstwo Rolnictwa oraz czeską służbę kontroli strony internetowej, na której zamieszczono informacje o produktach niebezpiecznych, zafałszowanych i złej jakości (w tym również o produktach pochodzących z Polski), Główny Inspektor JHARS zlecił przeprowadzenie kontroli doraźnych w zakładach produkcyjnych znajdujących się na w/w liście. Ponadto, w związku informacjami przekazywanymi przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, odnośnie wprowadzania do obrotu soli o przeznaczeniu technicznym, Inspekcja JHARS podjęła czynności kontrolne u producentów artykułów rolno-spożywczych, 66

67 wskazanych przez służby sanitarne. Kontrole doraźne przeprowadzane były również z inicjatywy wojewódzkich inspektorów JHARS i dotyczyły głównie jakości handlowej: pieczywa, przetworów z mięsa czerwonego, przetworów mlecznych, przetworów owocowo-warzywnych, przetworów rybnych, wyrobów ciastkarskich, świeżych owoców i warzyw, przetworów zbożowych, jaj spożywczych, cukru i wyrobów cukierniczych, przypraw, wyrobów garmażeryjnych. Kontrole IJHARS w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących rolnictwa ekologicznego I. Kontrole w zakresie znakowania artykułów rolno-spożywczych - kontrole w zakresie bezprawnego stosowania odniesień do rolnictwa ekologicznego w znakowaniu produktów nieekologicznych W 2012 r. wojewódzkie inspektoraty JHARS podczas wszystkich kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych sprawdzały, w ramach nadzoru nad produkcją ekologiczną, oznakowanie produktów nieekologicznych w celu stwierdzenia, czy w oznakowaniu tym nie występują określenia zastrzeżone wyłącznie dla produktów ekologicznych (tj. określenia: ekologiczny, bio, eko itp., sugerujące ekologiczną metodę produkcji). W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami dotyczącymi bezprawnego znakowania produktów nieekologicznych terminami nawiązującymi do ekologicznej metody produkcji, wojewódzcy inspektorzy JHARS w ramach wspomnianego nadzoru nad produkcją ekologiczną wydali ogółem 9 decyzji administracyjnych wymierzających, na podstawie ustawy o rolnictwie ekologicznym, kary pieniężne na łączną kwotę ,44 zł. 67

68 II. Kontrole u producentów ekologicznych W roku 2012, WIJHARS przeprowadziły kontrole w zakresie nadzoru w rolnictwie ekologicznym u ponad 1 % producentów ekologicznych (273 z ), będących w systemie kontroli, wg stanu na dzień 01 stycznia 2012 r. a) liczba kontroli przeprowadzonych przez WIJHARS w gospodarstwach rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi W 2012 roku w ramach nadzoru w rolnictwie ekologicznym WIJHARS przeprowadziły kontrole w 220 gospodarstwach rolnych. W ramach realizacji kontroli WIJHARS w uzasadnionych przypadkach pobierały próbki, celem zbadania obecności niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin i na obecność GMO. W wyniku analizy próbek pobranych do badań laboratoryjnych w 3 stwierdzono obecność niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin. Jednostki certyfikujące podjęły przewidziane przepisami prawa działania wobec znajdujących się pod ich kontrolą producentów, z gospodarstw których pochodziły te próbki, mające na celu zapobiegnięcie sprzedaży produktów z odniesieniem do ekologicznej metody produkcji. b) liczba kontroli przeprowadzonych przez WIJHARS w ekologicznych jednostkach pszczelarskich W 2012 roku w ramach nadzoru w rolnictwie ekologicznym WIJHARS w ramach kontroli ekologicznych jednostek pszczelarskich, skontrolowano 4 podmioty produkujące m.in. miód metodami ekologicznymi (tj. 36,3% ogółu prowadzących działalność w zakresie ekologicznego pszczelarstwa). c) liczba kontroli przeprowadzonych przez WIJHARS w przetwórniach i u importerów produktów ekologicznych W 2012 roku WIJHARS przeprowadziły kontrole w 49 przetwórniach ekologicznych, w tym u 4 importerów. 68

69 III. Kontrole jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym Liczba skontrolowanych w 2012 roku jednostek certyfikujących oraz zakres kontroli, stwierdzone nieprawidłowości i zastosowane sankcje W 2012 r. wykonano łącznie 5 audytów jednostek certyfikujących. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości Główny Inspektor JHARS przekazał jednostkom certyfikującym wnioski pokontrolne w celu podjęcia przez nie działań prowadzących do wyeliminowania tych nieprawidłowości oraz skierował do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi dwa wnioski o odebranie dwóm jednostkom certyfikującym, w części oraz w całości, upoważnień do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów zgodności w rolnictwie ekologicznym, wydanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ponadto, Główny Inspektor JHARS wydał dwie decyzje administracyjne nakazujące wykonanie działań naprawczych przez jedną jednostkę certyfikującą objętą audytem. Główny Inspektor JHARS w 2012 r. wydał: 11 decyzji (w tym 9 decyzji wymierzających kary pieniężne na łączną kwotę zł oraz 2 decyzje umarzające postępowanie w sprawie nałożenia kary pieniężnej) w wyniku postępowania wszczętego na wniosek Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w związku z przekazaniem przez jednostki certyfikujące wykazu, o którym mowa w art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o rolnictwie ekologicznym, zawierającego nieprawdziwe dane i informacje, które mogą istotnie wpływać na udzielaną producentom ekologicznym pomoc finansową, 5 decyzji wymierzających kary pieniężne na łączną kwotę zł, w wyniku postępowania wszczętego z urzędu w związku z przekazaniem wykazu, o którym mowa w art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy o rolnictwie ekologicznym, zawierającego nieprawdziwe dane i informacje, które mogą istotnie wpływać na możliwość sprawowania nadzoru. 69

70 IV. Współpraca IJHARS z innymi organami urzędowej kontroli żywności w celu zapewnienia skuteczności nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i produkcją ekologiczną W celu zapewnienia skuteczności nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i nad produkcją ekologiczną IJHARS, na podstawie ustawy o rolnictwie ekologicznym, współpracowała z Inspekcją Handlową, Inspekcją Weterynaryjną oraz Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Szczegółowe warunki i sposób współpracy przy sprawowaniu wspomnianego nadzoru, określają porozumienia zawarte pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS i szefami pozostałych inspekcji. Informacje o współpracy GIJHARS w zakresie rolnictwa ekologicznego z różnymi instytucjami przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 26 Informacje dotyczące współpracy GIJHARS w zakresie rolnictwa ekologicznego z różnymi instytucjami w 2012 r. Lp. Nazwa instytucji Zakres współpracy Podstawa współpracy 1. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Inspekcja Handlowa W ramach sprawowania nadzoru w zakresie wprowadzania do obrotu detalicznego produktów rolnictwa ekologicznego. Wymiana informacji mająca na celu zwiększenie skuteczności kontroli obu Instytucji, kontrola znakowania w zakresie ochrony produktów rolnictwa ekologicznego Porozumienie z dnia 21 grudnia 2009 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 2. Inspekcja Weterynaryjna W ramach sprawowania nadzoru nad jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym i produkcją ekologiczną w zakresie pasz Porozumienie z dnia 18 lutego 2010 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Głównym Lekarzem Weterynarii Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Polskie Akredytacji Centrum Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach W ramach sprawowania nadzoru nad jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym i produkcją ekologiczną w zakresie materiału siewnego, nasion oraz wegetatywnego materiału nasadzeniowego Wymiana informacji w sprawie prowadzenia kontroli (audytów) upoważnionych jednostek certyfikujących w zakresie rolnictwa ekologicznego. Przekazywanie informacji o stwierdzonych przypadkach wykrycia w produktach ekologicznych niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin Porozumienie z dnia 1 lipca 2010 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Głównym Inspektorem Ochrony Roślin i Nasiennictwa Porozumienie z dnia 29 grudnia 2010 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Dyrektorem Polskiego Centrum Akredytacji Pismo z dnia 13 maja 2012 r. (znak: GI-BRE-re-074-1/11 oraz z dnia 25 maja 2012 r. (znak: ZBBŻ- 30/2012). 6. Agencja Wymiana informacji w sprawie Porozumienie z dnia 19 grudnia 70

71 Lp. Nazwa instytucji Zakres współpracy Podstawa współpracy Restrukturyzacji prowadzenia kontroli u producentów 2012 r. pomiędzy Głównym i Modernizacji ekologicznych Inspektorem JHARS a Agencją Rolnictwa Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 7. Główny Statystyczny Urząd Przekazywanie danych dotyczących rolnictwa ekologicznego 8. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Departament Promocji i Komunikacji Przygotowywanie dla MRiRW sprawozdania ze sprawowanego przez Głównego Inspektora JHARS nadzoru nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym oraz nadzoru nad produkcją ekologiczną w celu przesłania tych informacji przez MRiRW do KE. Współpraca w zakresie opiniowania projektów aktów prawnych, współpraca w zakresie organizacji szkoleń i targów. 9. Euro Consultants Udział w projekcie Better Training for Safer Food Initiative Quality schemes (organic farming and geographical indications). porozumienie Pozostałe obszary działalności Inspekcji JHARS w zakresie rolnictwa ekologicznego: 1) Liczba wniosków skierowanych do Głównego Inspektora JHARS o udostępnienie wykazu producentów w rolnictwie ekologicznym W 2012 r. Główny Inspektor JHARS rozpatrzył pozytywnie 140 wniosków o udostępnienie informacji odnośnie producentów ekologicznych i produkcji ekologicznej, w tym 131 wniosków dotyczących udostępnienia wykazu producentów ekologicznych i 9 wniosków o udostępnienie danych statystycznych z zakresu rolnictwa ekologicznego w Polsce. Wykazy udostępniono zarówno osobom prywatnym jak i przedstawicielom firm, głównie w celu nawiązania współpracy z producentami produktów rolnictwa ekologicznego, natomiast opracowania danych statystycznych udostępniono instytucjom naukowym, szkołom wyższym oraz organom administracji. 71

72 2) Liczba upoważnień wydanych przez Głównego Inspektora JHARS uprawniających do przywozu produktów ekologicznych z państw trzecich W 2012 r. Główny Inspektor JHARS wydał w drodze postępowania administracyjnego 18 decyzji administracyjnych, w tym: 15 decyzji upoważniających do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw trzecich (Chińska Republika Ludowa, Demokratyczno-Socjalistyczna Republika Sri Lanki, Republika Białorusi, Republika Chile, Republika Indonezji, Republika Peru, Republika Serbii, Republika Turcji, Ukraina), 1 decyzję odmawiającą wydania upoważnienia na import produktów rolnictwa ekologicznego z Republiki Kenii, 2 decyzje uchylające upoważnienie do importu produktów rolnictwa ekologicznego z Demokratyczno-Socjalistycznej Republiki Sri Lanki i Ukrainy. Ponadto Główny Inspektor JHARS wydał jedno zawiadomienie o pozostawieniu bez rozpatrzenia Wniosku o odnowienie upoważnienia do importu produktów rolnictwa ekologicznego, w związku z nieusunięciem braków formalnych w ww. wniosku. 3) Liczba wydanych decyzji administracyjnych dotyczących zezwoleń na odstępstwa od zasad produkcji metodami ekologicznymi Decyzje administracyjne zezwalające na zastosowanie przewidzianych prawem odstępstw od warunków produkcji metodami ekologicznymi wydawane są na wniosek producentów ekologicznych, składany do wojewódzkich inspektorów JHARS, właściwych ze względu na miejsce prowadzenia działalności lub Głównego Inspektora JHARS. W 2012 r. wojewódzcy inspektorzy JHARS wydali ogółem 2252 decyzje administracyjne dotyczące odstępstw od zasad produkcji metodami ekologicznym, w tym 2168 decyzji zezwalających na zastosowanie odstępstw i 84 decyzje odmawiające zastosowania odstępstw. Do Głównego Inspektora JHARS w 2012 r. nie wpłynął żaden wniosek o odstępstwo od zasad produkcji ekologicznej. Główny Inspektor JHARS w 2012 r. wydał 7 decyzji w związku z odwołaniami producentów ekologicznych od decyzji wojewódzkich inspektorów JHARS dotyczących odstępstw, w tym: 72

73 4 decyzje utrzymujące w mocy decyzje wojewódzkich inspektorów JHARS, 2 decyzje o umorzeniu postępowania odwoławczego, 1 decyzję uchylającą i umarzającą postępowanie pierwszej instancji oraz 1 zawiadomienie o pozostawieniu odwołania bez rozpoznania. 4) Organizacja egzaminów na inspektora rolnictwa ekologicznego Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie nabywania uprawnień inspektora rolnictwa ekologicznego - od dnia 1 stycznia 2011 r. kontrolę u producentów ekologicznych mogą przeprowadzać wyłącznie osoby wpisane do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego. Warunkiem wpisu do rejestru jest posiadanie wiedzy, potwierdzonej egzaminem zdanym przed komisją kwalifikacyjną powołaną przez Głównego Inspektora JHARS. W 2012 r. Główny Inspektor JHARS zorganizował 4 egzaminy umożliwiając osobom ubiegającym się o wpis do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego sprawdzenie wiedzy z zakresu wszystkich 6 specjalizacji. W ramach poszczególnych specjalizacji odbyło się od 2 do 3 egzaminów. Tabela 27 Liczba egzaminów przeprowadzonych w zakresie poszczególnych specjalizacji oraz liczba osób, które zdały egzamin w zakresie poszczególnych specjalizacji rolnictwa ekologicznego w 2012 r. Rodzaj specjalizacji Liczba egzaminów w zakresie danej specjalizacji Liczba osób, które zdały egzamin Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt 3 59 Zbiór ze stanu naturalnego 2 6 Pszczelarstwo 2 6 Produkty akwakultury i wodorosty morskie 2 4 Przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz lub drożdży 2 8 Wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich 2 9 Razem

74 W wyniku egzaminów do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego w 2012 r. wpisano 62 osoby, które uzyskały 92 uprawnienia do kontroli, w tym niektóre osoby w zakresie kilku rodzajów specjalizacji. Wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego zostały wpisane 503 osoby. Główny Inspektor JHARS w 2012 r. wydał w drodze postępowania administracyjnego 2 decyzje administracyjne dotyczące skreślenia z rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego dwóch inspektorów rolnictwa ekologicznego, w zakresie specjalizacji ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt. Kontrole realizowane w ramach systemu chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności 1.Kontrola zgodności procesu produkcji ze specyfikacją Kontrola zgodności procesu produkcji ze specyfikacją przeprowadzana jest w celu zapewnienia wysokiej jakości produktów rolnych i środków spożywczych posiadających chronione nazwy pochodzenia (ChNP), chronione oznaczenia geograficzne (ChOG) lub będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami (GTS). Podstawę prawną ww. kontroli stanowi art. 11 rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. L. 93 z , z późn. zm.) oraz art. 15 rozporządzenia Rady (WE) nr 509/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie produktów rolnych i środków spożywczych będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami (Dz. Urz. L. 93 z ). W Polsce kontrolę zgodności procesu produkcyjnego ze specyfikacją produktów posiadających ChNP, ChOG lub GTS przeprowadza wojewódzki inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych lub prywatne jednostki certyfikujące, upoważnione przez ministra właściwego do spraw rynków rolnych do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji 74

75 produktów rolnych i środków spożywczych posiadających ChNP, ChOG lub będących GTS, ze specyfikacją oraz akredytowane na zgodność z normą PN-EN Wymagania ogólne dotyczące działania jednostek prowadzących system certyfikacji wyrobów. Wybór jednostki certyfikującej lub organu, który będzie dokonywał kontroli zgodności procesu produkcyjnego ze specyfikacją dokonywany jest przez producenta. W myśl art. 39 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U r., Nr 10, poz. 68, z późn. zm.), kontrola zgodności procesu produkcji ze specyfikacją wykonywana przez wojewódzkiego inspektora JHARS przeprowadzana jest zgodnie z zasadami oceny jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Producent, który wytwarza produkt zgodnie ze specyfikacją i zamierza znakować produkt symbolem ChNP, ChOG lub GTS powinien złożyć wniosek o kontrolę do wojewódzkiego inspektoratu JHARS. Koszty związane z czynnościami kontrolnymi pokrywane są przez producenta. W 2012 roku wojewódzcy inspektorzy JHARS zrealizowali wszystkie Wnioski o dokonanie kontroli zgodności procesu produkcji produktu regionalnego lub tradycyjnego ze specyfikacją złożone przez producentów. W wyniku przeprowadzonych kontroli wojewódzcy inspektorzy JHARS wydali łącznie 220 świadectw jakości potwierdzających zgodność procesu produkcji ze specyfikacją produktów rolnych i środków spożywczych posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG lub GTS. Prywatne jednostki certyfikujące wydały łącznie 110 certyfikatów. W wyniku kontroli przeprowadzonych przez wojewódzkich inspektorów JHARS i stwierdzonych niezgodności ze specyfikacją, w 2012 roku wydano 9 decyzji administracyjnych z artykułu 44 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. zakazujących używania chronionej nazwy pochodzenia, chronionego oznaczenia geograficznego lub gwarantowanej tradycyjnej specjalności, używania symbolu chronionej nazwy pochodzenia, chronionego oznaczenia geograficznego lub gwarantowanej tradycyjnej specjalności, zwrotów: chroniona nazwa pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub gwarantowana tradycyjna specjalność oraz odpowiadających im skrótów ChNP, ChOG, GTS. 75

76 Tabela 28 Liczba świadectw jakości lub certyfikatów zgodności potwierdzających zgodność procesu produkcji produktu rolnego lub środka spożywczego posiadającego ChNP, ChOG lub GTS ze specyfikacją wydanych w 2012 roku. Nazwa produktu Oznaczenie Rogal świętomarciński ChOG 97 Liczba świadectw jakości i certyfikatów zgodności Wiśnia nadwiślanka ChNP 33 Truskawka kaszubska ChOG 25 Oscypek ChNP 34 Bryndza podhalańska ChNP 8 Podkarpacki miód spadziowy ChNP 0 Kiełbasa lisiecka ChOG 8 Redykołka ChNP 8 Jabłka łąckie ChOG 16 Obwarzanek krakowski ChOG 9 Miód drahimski ChOG 5 Miód kurpiowski ChOG 22 Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich ChOG 6 Wielkopolski ser smażony ChOG 4 Andruty kaliskie ChOG 2 Pierekaczewnik GTS 2 Olej rydzowy GTS 1 Kołacz śląski ChOG 12 Olej rydzowy GTS 1 Chleb prądnicki ChOG 1 76

77 Nazwa produktu Oznaczenie Liczba świadectw jakości i certyfikatów zgodności Kiełbasa jałowcowa GTS 2 Kiełbasa myśliwska GTS 2 Kabanosy GTS 1 Miód z Sejneńszczyzny/Łoździejszczyzny ChNP 2 Suska sechlońska ChOG 8 Fasola wrzawska ChNP 11 Ser koryciński swojski ChOG 10 SUMA 330 Zgodnie z ustawą z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolnospożywczych (tekst jednolity Dz. U. z 2005 roku Nr 187, poz. 1577, z późn. zm.), do zadań IJHARS należy urzędowa kontrola artykułów rolno-spożywczych posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG lub GTS, która wynika z artykułu 10 rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 oraz artykułu 14 rozporządzenia Rady (WE) nr 509/2006. W ramach tego zadania realizowane są kontrole w następujących zakresach: 1.Kontrola przestrzegania przez producentów posiadających certyfikaty zgodności lub świadectwa jakości wymagań specyfikacji w produkcji produktów posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG lub GTS. 2.Kontrola znakowania, która ma na celu wyeliminowanie z rynku produktów bezprawnie znakowanych chronionymi nazwami lub nazwami imitującymi nazwy chronione. Celem tej kontroli jest zapewnienie, że zarejestrowane nazwy są chronione przed wykorzystywaniem ich w celach komercyjnych, przed zawłaszczeniem, imitacją lub aluzją oraz wszelkimi innymi praktykami mogącymi wprowadzić w błąd konsumentów co do prawdziwego pochodzenia produktu. W 2012 roku inspektorzy IJHARS podczas przeprowadzania kontroli jakości handlowej uwzględniali aspekty związane z rejestracją nazw jako ChNP, ChOG lub GTS. 77

78 Oprócz kontroli planowych zostały również przeprowadzone kontrole doraźne. Łącznie przeprowadzono kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych i kontroli jakości handlowej świeżych owoców i warzyw podczas których sprawdzano prawidłowość znakowania pod kątem wymagań rozporządzenia Rady (WE) nr 509/2006 i rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 (w tym kontrole planowe i doraźne na rynku krajowym oraz kontrole w obrocie z zagranicą). W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono bezprawne używanie renomy zarejestrowanych nazw jako ChNP, ChOG lub GTS, co skutkowało skierowaniem przez WIJHARS 7 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do organów ścigania. 2. Liczba skontrolowanych w 2012 roku upoważnionych jednostek certyfikujących IJHARS sprawuje nadzór nad jednostkami certyfikującymi, które są akredytowane zgodnie z Polską Normą i upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających ChNP, ChOG, GTS ze specyfikacją. Główny Inspektor JHARS w ramach nadzoru nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi dokonuje kontroli w ich siedzibach oraz u producentów kontrolowanych przez te jednostki. Ponadto, w celu uzyskania jednolitego podejścia kontrolnego wszystkich upoważnionych jednostek certyfikujących i wojewódzkich inspektoratów JHARS, Główny Inspektor JHARS opiniuje i zatwierdza plany kontroli opracowywane przez jednostki certyfikujące. Podczas kontroli w siedzibie jednostki dokonuje się sprawdzenia, czy upoważniona jednostka certyfikująca: posiada i stosuje właściwe procedury kontroli i certyfikacji producentów, posiada biuro wyposażone w odpowiednie środki techniczne, dysponuje odpowiednio wykwalifikowanymi inspektorami, przeprowadza czynności kontrolne w sposób rzetelny, skuteczny i obiektywny. Podstawowym celem kontroli u producentów jest sprawdzenie czy jednostka certyfikująca przeprowadza kontrole zgodności procesu produkcji produktów posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG, GTS ze specyfikacją w sposób rzetelny, skuteczny i zgodnie z 78

79 obowiązującymi przepisami prawa oraz zatwierdzonym przez Głównego Inspektora JHARS planem kontroli. W 2012 roku, GIJHARS przeprowadził trzy kontrole jednostek certyfikujących upoważnionych do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów zgodności procesu produkcji produktów posiadających ChNP, ChOG lub GTS ze specyfikacją: kontrolę kompleksową mającą na celu sprawdzenie stanu przygotowania jednostki do realizacji powierzonych jej zadań, kontrolę mającą na celu sprawdzenie wykonania zaleceń pokontrolnych z poprzedniej kontroli GIJHARS oraz prawidłowości przeprowadzonych kontroli zgodności produktów rolnych i środków spożywczych posiadających ChNP, ChOG, GTS ze specyfikacją w roku poprzednim, kontrolę sprawdzającą u producenta w zakresie prawidłowości kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją zrealizowanej przez upoważnioną jednostkę certyfikującą. Zalecenia pokontrolne przekazane jednostkom dotyczyły m.in.: wprowadzenia stosownych zmian w procedurach dotyczących kontroli produktów regionalnych i tradycyjnych mających na celu usprawnienie procesu kontroli, opracowania brakujących planów kontroli zarejestrowanych produktów, do których kontroli jednostki certyfikujące zostały wyznaczone, konieczności podwyższenia kwalifikacji personelu dokonującego kontroli zgodności ze specyfikacją produktów regionalnych i tradycyjnych INSPEKCJA HANDLOWA 1.Kontrole urzędowe w zakresie jakości handlowej środków spożywczych przeprowadzone na etapie handlu detalicznego. Kontrole zostały przeprowadzone na podstawie art. 3 rozporządzenia (WE) nr 882/2004, art. 3 ust. 1 pkt 1,2, 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1219, z późn. zm.), zwanej także IH i art. 17 ust. 3 z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. z 2005r. Nr 187, 79

80 poz. 1577, z późn. zm.). Kontrole zostały przeprowadzone w oparciu o Plan kontroli Inspekcji Handlowej na rok 2012 zatwierdzony przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także plany własne wojewódzkich inspektoratów IH. Podejmowano także kontrole nieplanowe. Zakres kontroli obejmował ocenę jakości handlowej żywności, w tym pod kątem zafałszowań i oznakowania, a także sprawdzenie legalności i rzetelności działania przedsiębiorców. Działania kontrolne w 2012 r. ukierunkowane były w szczególności na ocenę i porównanie prawidłowości oznakowania produktów opakowanych i oferowanych luzem, przeprowadzono także ocenę jakości wybranych grup produktów (głównie produktów podstawowych takich jak mleko i produkty mleczne, surowe mięso i wyroby mięsne oraz przetwory mięsne, ryby i przetwory rybne, herbata i kawa; wyroby cukiernicze; koncentraty dań obiadowych, przekąski, przetwory zbożowe), kontrolowano prawidłowość funkcjonowania sklepów prowadzących sprzedaż internetową środków spożywczych, a ponadto w okresie przedświątecznym przeprowadzono kontrole rzetelności organizowanych promocji. Szczególnym nadzorem objęto handel detaliczny i usługi gastronomiczne w rejonach związanych z Mistrzostwami Europy w piłce nożnej Euro Oprócz środków spożywczych kontrolowano prawidłowość oznakowania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz prawidłowość i rzetelność oznakowania karmy dla zwierząt towarzyszących Realizacja Planu kontroli Inspekcji Handlowej na rok 2012 Plan kontroli na 2012 r. został w pełni zrealizowany. Przewidywał on przeprowadzenie kontroli w 22 tematach realizowanych kwartalnie (16 tematów) lub całorocznie (6 tematów). Przeprowadzono kontroli, tj. o 11,8 proc. więcej. Uwzględniając miejsca dystrybucji: 219 kontroli przeprowadzono w hurtowniach, 752 w placówkach należących do dużych sieci handlowych (magazynach centralnych oraz hiper- i supermarketach), 1160 w sklepach detalicznych nienależących do sieci handlowych, 42 w placówkach prowadzących sprzedaż na odległość, 21 na targowiskach, 2 w lokalnych zakładach produkcyjnych prowadzących bezpośrednio sprzedaż detaliczną wytworzonych produktów oraz 443 kontrole w lokalach gastronomicznych. Wszystkie planowe kontrole 80

81 przeprowadzane były na miejscu w obiekcie handlowym. W zakresie tematycznym obejmowały: jakość handlową środków spożywczych, spośród takich grup jak: mleko i produkty mleczne, w tym masło, produkty z mleka koziego i owczego; surowe mięso i wyroby mięsne oraz przetwory mięsne; ryby i przetwory rybne; herbatę, herbatki i kawę naturalną oraz jej ekstrakty; wyroby cukiernicze w tym czekoladowe i kakaowe; koncentraty dań obiadowych, przystawki i przekąski (typu paluszki, snacki, chipsy, krakersy, solone orzechy); mrożone wyroby kulinarne, owocowe i warzywne; przetwory zbożowe; oliwę z oliwek; prawidłowość oznakowania, prezentacji, przechowywania i oznaczania ceną w miejscu sprzedaży konsumentom środków spożywczych oferowanych luzem : sery, pieczywo, wyroby ciastkarskie i cukiernicze; mięso wołowe; mięso drobiowe; jaja; wędliny, ryby świeże i mrożone; wyroby garmażeryjne; warzywa i owoce w tym suszone; prawidłowość funkcjonowania usług gastronomicznych i sklepów detalicznych zlokalizowanych głównie w rejonach związanych z Mistrzostwami Europy w piłce nożnej Euro 2012 (kontrole zrealizowano w pubach i restauracjach w pobliżu stadionów piłkarskich oraz na stacjach paliw, a także przy trasach przemieszczania się kibiców); prawidłowość wprowadzania do obrotu wyrobów alkoholowych; jakość i prawidłowość oznakowania karmy dla zwierząt domowych. W ramach ww. tematów kontroli bądź w związku z różnymi informacjami lub sygnałami z rynku przeprowadzono 28 kontroli w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących chronionych oznaczeń produktów objętych systemami jakości ChOG, ChNP i GTS oraz 17 kontroli w zakresie prawidłowości wprowadzania do obrotu i rzetelności oznakowania produktów rolnictwa ekologicznego. Każdorazowo sprawdzano także czy obowiązujące w tym zakresie przepisy są przestrzegane w przypadku produktów konwencjonalnych, tj. nie objętych tymi dodatkowymi systemami. Ponadto w okresie przedświątecznym przeprowadzono kontrole rzetelności organizowanych promocji. Kontrolowano także prawidłowość funkcjonowania sklepów prowadzących sprzedaż internetową środków spożywczych, w tym alkoholi. Podczas 556 kontroli, w większości przeprowadzanych w placówkach gastronomicznych, kontrolowano prawidłowość oznakowania oraz wprowadzania do obrotu wyrobów i materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. 81

82 Spośród zrealizowanych 2639 kontroli wynikających z ww. Planu kontroli Inspekcji Handlowej na 2012 rok w 1306 kontrolach (49 proc.) stwierdzono różnego rodzaju nieprawidłowości Kontrole pozaplanowe Kontrole pozaplanowe zajmowały znaczące miejsce w działalności Inspekcji Handlowej stanowiąc około 70 % kontroli ogółem. W niektórych przypadkach obejmowały one cały kraj, jak np. kontrole podjęte w związku z informacją o wykryciu w hurtowni zafałszowanych serów dojrzewających, kontrole karmy dla zwierząt domowych oraz kontrole pochodzenia jaj kurzych w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących systemu utrzymywania kur niosek podjęte na prośbę Głównego Lekarza Weterynarii (GLW). Większość kontroli dotyczyła jednak rynków lokalnych. Były to najczęściej kontrole o charakterze interwencyjnym, wynikające ze skarg konsumentów lub podmiotów gospodarczych, a także własnego rozeznania inspektoratów o negatywnych zjawiskach występujących na rynkach lokalnych. 82

83 Rozdział 2. Ogólna zgodność z przepisami w przypadku przedsiębiorców i produktów 2.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami Do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami prawa żywnościowego stosowane były przez urzędowych lekarzy weterynarii ujednolicone wzory list kontrolnych SPIWET: lista kontrolna SPIWET kontrola okresowa ogólne wymagania dla zakładów zatwierdzonych i zarejestrowanych, do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami zawartymi w ustawie o produktach pochodzenia zwierzęcego, rozporządzeniu (WE) nr 178/2002, rozporządzeniu (WE) nr 852/2004; lista kontrolna SPIWET 00 - kontrola stała i doraźna do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu (WE) nr 852/2004, (WE) nr 853/2004, (WE) nr 1774/2002, przepisach odnośnie dodatków do żywności, wraz z listami kontrolnymi dot. sekcji I, II, V, VI, VIII, IX, X, XI rozporządzenia 853/2004. Ocena zgodności zakładów w odniesieniu do poszczególnych wymagań określonych prawem oparta była o klasyfikację: pozytywna negatywna, przy czym ocena negatywna w odniesieniu do kryterium wymienionego w liście kontrolnej wymagała szczegółowego opisu w odpowiedniej rubryce znajdującej na końcu formularza kontrolnego oraz ustalenia daty usunięcia uchybień. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie: liczby podmiotów sektora spożywczego w poszczególnych kategoriach działalności będących pod nadzorem IW w 2012 r. (włącznie z podmiotami działającymi sezonowo oraz podmiotami, które prowadziły działalność, ale zakończyły ją w ciągu roku 83

84 sprawozdawczego), liczby podmiotów, które zostały skontrolowane w 2012 r., liczby podmiotów, u których były stwierdzone nieprawidłowości w odniesieniu do wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych oraz wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia, wymagań dla transportu, zagospodarowania odpadów żywnościowych, ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym SRM, wymagań dla wody, higieny osobistej pracowników i szkoleń, zabezpieczenia przed szkodnikami i ich zwalczania, zachowania łańcucha chłodniczego, obróbki cieplnej, wymagań dla opakowań i materiałów opakowaniowych, traceability i znakowania, systemu HACCP, specyficznych wymagań określonych w rozporządzeniu 853/2004 oraz decyzji administracyjnych wydanych w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami. 84

85 nadzorowanych skontrolowanych wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia wymagań dla transportu zagospodarowania odpadów żywnościowych, UPPZ, w tym SRM jakości wody higieny osobistej pracowników i szkoleń zabezpieczenia przed szkodnikami i ich zwalczania zachowania łańcucha chłodniczego obróbki cieplnej wymagań dla opakowań i materiałów opakowaniowych traceability i znakowania systemu HACCP specyficznych wymagań określonych 853/2004 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 29 Stan sanitarny obiektów w zakresie higieny produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego część 1 Liczba obiektów w których stwierdzono niezgodności w odniesieniu do: Rodzaj obiektu Razem (02+30) Razem ( ) Razem ( ) Chłodnie składowe wolnostojące (S 0) Zakłady przepakowywania - niezależne (S 0) Rynki hurtowe - z wyłączeniem produktów rybołówstwa (S 0)

86 Razem zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08 i/lub 09 i/lub 10 i/lub 11 i/lub 12 i/lub 13 i/lub 26 i/lub 27 Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08a i/lub 08b i/lub 08c i/lub 08d i/lub 08e i/lub 08f i/lub 08g działy prowadzące ubój zwierząt kopytnych udomowionych (S I) 08a działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt kopytnych udomowionych (S I) 08b działy składujące w warunkach chłodniczych (S I) 08c działy przetwórstwa mięsa zwierząt kopytnych udomowionych (S VI) 08d działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt kopytnych udomowionych (S V) 08e działy prowadzące produkcję tłuszczy zwierzęcyh i skwarek (S XII) 08f '- działy prowadzące obróbkę jelit, pęcherzy i żołądków (S XIII) 08g Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 09a i/lub 09b i/lub 09c i/lub 09d i/lub 09e działy prowadzące ubój drobiu i/lub zajęczaków (S II) 09a działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S II) 09b

87 -działy składujące w warunkach chłodniczych (S II) 09c działy przetwórstwa mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S VI) 09d działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S V) 09e Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 10a i/lub 10b i/lub 10c i/lub 10d i/lub 10e działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) 10a działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) 10b działy składujące w warunkach chłodniczych 10c działy przetwórstwa mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 10d działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 10e Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 11a i/lub 11b i/lub 11c działy prowadzące rozbiór dziczyzny (S IV) 11a działy prowadzące przetwórstwo dziczyzny (S IV) 11b działy składujące w warunkach chłodniczych (S IV) 11c

88 Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM (S V) Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie przetwórstwo mięsa (S VI) Zakłady wysyłki - żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) Zakłady oczyszczania żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) Statki przetwórnie (S VIII) Statki zamrażalnie (S VIII) Rynki hurtowe i aukcje produktów rybołówstwa (S VIII) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa produktów rybołówstwa (S VIII) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa mleka (S IX) Punkty odbioru mleka (S IX) Zakłady pakowania jaj (S X) Zakłady produkcji jaj płynnych (S X) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa jaj (S X) Zakłady przetwórcze - żabie udka i ślimaki (S XI) Zakłady zajmujące się wyłącznie tłuszczami zwierzęcymi i skwarkami (S XII) Zakłady prowadzące wyłącznie obróbkę jelit i/lub pęcherzy i/lub żołądków (S XIII) Zakłady odbierające surowce lub produkujące żelatynę (S XIV)

89 Zakłady odbierające surowce lub produkujące kolagen (S XV) Razem ( ) Zakłady zatwierdzone na rynek krajowy (zakłady zatwierdzone korzystające z krajowych środków dostosowujących, o których mowa w art. 10 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 853/2004), w których funkcjonują działy 31a lub 31b lub 31c działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych 31a działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych 31b działy prowadzące produkcję MM lub MOM lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych 31c Zakłady zatwierdzone na rynek krajowy, w których funkcjonują działy 32a lub 32b lub 32c działy prowadzące ubój drobiu 32a działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków Zakłady zatwierdzone na rynek krajowy, w których funkcjonują działy 33a lub 33b lub 33c - działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 32b c a

90 - działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI 33b c Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinno-zwierzęcą) Zakłady konfekcjonujące lub przetwarzające miód i produkty pszczele Zakłady prowadzące składowanie produktów pochodzenia zwierzęcego bez wymagań temperaturowych Zakłady prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią Gospodarstwa produkcji mleka Punkty skupu dziczyzny Statki rybackie (z wyłączeniem statków przetwórni i statków zamrażalni) Fermy jaj konsumpcyjnych Punkty odbioru jaj Podmioty prowadzące transport produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym mleka Podmioty zajmujące się obrotem lub pośrednictwem w obrocie produktami pochodzenia zwierzęcego, z wyłączeniem obrotu prowadzonego w ramach produkcji Inne

91 Tabela 30 Stan sanitarny obiektów w zakresie higieny produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego część 2 Liczba spraw rozstrzygniętych decyzjami administracyjnymi, wydanymi: Rodzaj obiektu zgodnie z art. 54 ust.2 lit.a rozp.882/ ) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.b rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.c rozp.882/ ) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.d \rozp.882/ ) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.e rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.f rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.g rozp.882/ ) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.h rozp.882/ ) na podstawie przepisów ustawy o produktach pochodzenia zwierzęcego 2) Razem (02+30) Razem ( ) Razem ( ) Chłodnie składowe wolnostojące (S 0) Zakłady przepakowywania - niezależne (S 0) Rynki hurtowe - z wyłączeniem produktów rybołówstwa (S 0) Razem zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08 i/lub 09 i/lub 10 i/lub 11 i/lub 12 i/lub 13 i/lub 26 i/lub Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08a i/lub 08b i/lub 08c i/lub 08d i/lub 08e i/lub 08f i/lub 08g działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) 08a działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) 08b

92 - działy składujące w warunkach chłodniczych (S I) 08c działy przetwórstwa mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S VI) 08d działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S V) 08e działy prowadzące produkcję tłuszczy zwierzęcych i skwarek (S XII) 08f działy prowadzące obróbkę jelit, pęcherzy i żołądków (S XIII) Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 09a i/lub 09b i/lub 09c i/lub 09d i/lub 09e 08g działy prowadzące ubój drobiu i/lub zajęczaków (S II) 09a działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S II) 09b działy składujące w warunkach chłodniczych (S II) - działy przetwórstwa mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S VI) - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S V) 09c d e Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 10a i/lub 10b i/lub 10c i/lub 10d i/lub 10e działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) 10a

93 - działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) 10b działy składujące w warunkach chłodniczych 10c działy przetwórstwa mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 10d działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 11a i/lub 11b i/lub 11c - działy prowadzące rozbiór dziczyzny (S IV) - działy prowadzące przetwórstwo dziczyzny (S IV) - działy składujące w warunkach chłodniczych (S IV) 10e a b c Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM (S V) Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie przetwórstwo mięsa (S VI) Zakłady wysyłki - żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) Zakłady oczyszczania żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) Statki przetwórnie (S VIII) Statki zamrażalnie (S VIII)

94 Rynki hurtowe i aukcje produktów rybołówstwa (S VIII) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa produktów rybołówstwa (S VIII) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa mleka (S IX) Punkty odbioru mleka (S IX) Zakłady pakowania jaj (S X) Zakłady produkcji jaj płynnych (S X) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa jaj (S X) Zakłady przetwórcze - żabie udka i ślimaki (S XI) Zakłady zajmujące się wyłącznie tłuszczami zwierzęcymi i skwarkami (S XII) Zakłady prowadzące wyłącznie obróbkę jelit i/lub pęcherzy i/lub żołądków (S XIII) Zakłady odbierające surowce lub produkujące żelatynę (S XIV) Zakłady odbierające surowce lub produkujące kolagen (S XV) Razem ( ) Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 31a lub 31b lub 31c - działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych a

95 - działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych 31b działy prowadzące produkcję MM lub MOM lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych 31c Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 32a lub 32b lub 32c działy prowadzące ubój drobiu 32a działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków 32b c Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), funkcjonują działy 33a lub 33b lub 33c w których działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 33a działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków 33b działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinno-zwierzęcą) 33c

96 Zakłady konfekcjonujące lub przetwarzające miód i produkty pszczele Zakłady prowadzące składowanie produktów pochodzenia zwierzęcego bez wymagań temperaturowych Zakłady prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią Gospodarstwa produkcji mleka Zakłady będące gospodarstwami, na terenie których dokonuje się uboju zwierząt pochodzących z innych gospodarstw w celu pozyskania mięsa na użytek własny Statki rybackie (z wyłączeniem statków przetwórni i statków zamrażalni) Fermy jaj konsumpcyjnych Punkty odbioru jaj Podmioty prowadzące transport produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym mleka Podmioty zajmujące się obrotem lub pośrednictwem w obrocie produktami pochodzenia zwierzęcego, z wyłączeniem obrotu prowadzonego w ramach produkcji Inne

97 zbadano ogółem mikrobiologicznych chemicznych zakwestionowanych mikrobiologiczne salmonellozy listeria pozostałe chemiczne azotany, azotyny polifosforany dodane Grupa A** Grupa B1** Grupa B2** Grupa B3** dioksyny organoleptyczne radionuklidy inne ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Poniższa tabela podaje zestawienie wyników badań laboratoryjnych środków spożywczych oraz wyniki badań środowiskowych w zakresie zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych wykonanych przez laboratoria urzędowe (Zakłady Higieny Weterynaryjnej). Wyniki dotyczą badań wykonanych w ramach urzędowego nadzoru. Tabela 31 Zestawienie wyników badań laboratoryjnych środków spożywczych oraz wyniki badań środowiskowych w zakresie zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych wykonanych przez laboratoria urzędowe w ramach nadzoru urzędowego Liczba próbek w tym Przyczyny zakwestionowania próbek w tym Rodzaj próbek Uprawnione laboratoria (ZHW, laboratoria wchodzące w skład inspekcji lub inne upoważnione laboratoria Mięso z wyłączeniem mięsa drobiowego Produkty mięsne Mięso drobiowe Produkty z mięsa drobiowego

98 Świeże produkty rybołówstwa Przetworzone produkty rybołówstwa Mięczaki i skorupiaki Mleko surowe Produkty mleczne Miód Jaja spożywcze Produkty jajecznee Tłuszcze zwierzęce Mięso mielone i wyroby mięsne Wyroby garmażeryjne Próbki do badań sanitarnych Inne środki spożywcze Inne matryce - mocz, krew, tk. tłuszczowa, woda Dodatkowo w ubiegłym roku Inspekcja Weterynaryjna nałożyła: mandaty karne na łączną kwotę zł kar pieniężnych na łączną kwotę zł sprawy skierowane zostały do organów ścigania z powodu podejrzenia popełnienia przestępstwa. 98

99 Występowanie, charakter i przyczyny niezgodności Analiza przypadków niezgodności w odniesieniu do głównych sektorów zajmujących się produktami pochodzenia zwierzęcego przedstawia się następująco. A. Sektor mięsa czerwonego W 2012 r. nadzorem IW objętych było zakładów zajmujących się: ubojem zwierząt domowych kopytnych, rozbiorem i przetwórstwem mięsa tych zwierząt, rozbiorem i przetwórstwem mięsa zwierząt łownych oraz zwierząt hodowlanych dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych. Kontrolami urzędowymi objęto zakładów. Jakość mięsa czerwonego Laboratoria urzędowe wykonały analizy mięsa czerwonego i jego produktów w ramach kontroli urzędowej, z czego w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. W wyniku przeprowadzonych badań laboratoryjnych uzyskano 973 wyników niezgodnych ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne i 18 ze względu na zanieczyszczenia chemiczne. B. Sektor mięsa drobiowego W 2012 r. nadzorem IW objętych było 580 zakładów zajmujących się ubojem, rozbiorem i przetwórstwem mięsa drobiowego, jak również króliczego, z czego skontrolowano 557 zakładów. Jakość mięsa drobiowego W laboratoriach urzędowych wykonano analiz mięsa drobiowego i jego produktów w ramach urzędowej kontroli, z czego w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły odpowiednio 336 oraz 5 zbadanych próbek. 99

100 C. Sektor produktów rybołówstwa W 2012 roku pod nadzorem IW znajdowało się 264 zakładów przetwórstwa produktów rybołówstwa, z czego skontrolowano 246 zakładów. Liczba statków rybackich objętych nadzorem IW w 2012 roku wynosiła 781 (771 statków zarejestrowanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 852/2004, 10 statków przetwórni i mroźni), z czego 531 zostało skontrolowane. Jakość produktów rybołówstwa Laboratoria urzędowe w ramach kontroli urzędowej przebadały próbek pobranych z ryb, z czego 251 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 836 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. Niezgodności dotyczyły odpowiednio 11 i 9 zbadanych próbek. W odniesieniu do przetworów rybnych w 2012 roku wykonano urzędowych analiz, z czego w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 497 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 94 próbek w odniesieniu do zanieczyszczeń mikrobiologicznych. W odniesieniu do mięczaków i skorupiaków w ramach kontroli urzędowych wykonano 185 analiz, z czego 166 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 19 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły odpowiednio 4 i 3 próbek. D. Sektor mleczarski Na 299 zatwierdzonych zakładów przetwórstwa mleka skontrolowanych zostało 287 obiektów. W odniesieniu do przechowywania (punkty odbioru mleka) mleka surowego nadzorem IW było podmiotów z czego zostało skontrolowanych. Liczba gospodarstw produkcji mleka wynosiła , z czego zostało skontrolowanych. 100

101 Jakość mleka W roku sprawozdawczym laboratoria urzędowe wykonały w ramach kontroli urzędowej analizy mleka i jego produktów, z czego w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. Niezgodności dotyczyły 290 ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne. E. Przetwórstwo jaj W 2012 r. nadzorem IW objętych było 425 zakładów pakowania jaj, z czego zostały skontrolowane 372 zakłady. W 2012 r. nadzorem IW objętych było 16 zakładów przetwórstwa jaj, przy czym wszystkie zakłady zostały skontrolowane. Nadzorem objęte było także ferm kur niosek, z czego poddano kontroli 937 ferm. Jakość jaj konsumpcyjnych W laboratoriach urzędowych wykonano w ramach kontroli urzędowej 839 analiz jaj konsumpcyjnych i produktów jajecznych, z czego 432 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 407 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 97 ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne. Weryfikacja zgodności z wymaganiami prawa żywnościowego innych podmiotów sektora spożywczego przedstawiała się następująco: F. Miód i produkty pszczele Na 48 zakładów konfekcjonujących lub przetwarzających miód i produkty pszczele, skontrolowano 42 podmioty. W 2012 roku w laboratoriach urzędowych wykonano w ramach kontroli urzędowych 140 analiz miodu, które dotyczyły zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 9 próbek. 101

102 G. Chłodnie składowe Z nadzorowanych 136 chłodni składowych skontrolowane zostały 122 obiekty. H. Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinno-zwierzęcą) podmiotów. Z nadzorowanych 46 zakładów wytwarzających żywność złożoną skontrolowano 39 I. Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią Z nadzorowanych podmiotów skontrolowano podmioty. J. Podmioty prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną Z nadzorowanych podmiotów prowadzących działalność marginalną, lokalną i ograniczoną skontrolowano podmiotów. K. Transport produktów pochodzenia zwierzęcego (w tym mleka) W 2012 roku pod nadzorem IW znajdowało się podmiotów zajmujących się transportem produktów pochodzenia zwierzęcego, kontrole dotyczyły działalności podmiotów. Z analizy występujących nieprawidłowości wynika, że największy odsetek stwierdzanych uchybień dotyczył odpowiednio: wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych, wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia, higieny pracowników i szkoleń, specyficznych wymagań określonych w rozporządzeniu (WE) nr 853/2004, systemu HACCP, oraz jakości wody. Charakter prowadzonej sprawozdawczości z kontroli urzędowych nie pozwala jednak na ocenę stopnia nasilenia tych niezgodności (poważne/drobne). Niezgodności stwierdzane podczas kontroli urzędowych charakteryzują się różnym stopniem ryzyka. Uchybienia w utrzymaniu porządku i czystości w pomieszczeniach 102

103 produkcyjnych oraz sprzętu i przez pracowników, a także zapewnienia właściwego działania systemu HACCP przez podmioty sektora spożywczego, mogą mieć wpływ na zwiększone występowanie w produktach zanieczyszczeń mikrobiologicznych i chemicznych. Wyniki analiz laboratoryjnych prowadzonych w 2012 r. dowodzą, że występowanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych w produktach pochodzenia zwierzęcego stanowi w niektórych sektorach ciągle poważny odsetek. Przeważająca ilość wyników dodatnich dotyczy skażenia żywności pochodzenia zwierzęcego (szczególnie mięsa drobiowego bakteriami z grupy Salmonella oraz Listeria monocytogenes produktów mięsnych i rybołówstwa). Niezgodności dotyczące utrzymania porządku i czystości wynikają z niewystarczącej świadomości osób prowadzących jak i zatrudnionych w przedsiębiorstwach sektora spożywczego oraz dużej rotacji pracowników. Dotyczy to zakładów produkcyjnych funkcjonujących we wszystkich sektorach. Nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania w zakładach systemu opartego na zasadach HACCP często związane są z brakiem przeszkolonych pracowników efektywnie zaangażowanych w tworzenie i wdrażanie systemu w zakładzie. Monitoring pozostałości W 2012 roku tylko 72 na analizowanych próbek (0,25%) było ocenione jako niezgodne z obowiązującymi przepisami. Jeszcze korzystniejszy wskaźnik uzyskano dla próbek ukierunkowanych (target), w których próbki niezgodne stanowiły zaledwie 0,20% ocenianych. Tak niewielki odsetek wyników niezgodnych pozwala na bardzo pozytywną ocenę żywności pochodzenia zwierzęcego w aspekcie zagrożeń ze strony niebezpiecznych pozostałości chemicznych. Jest to najniższy odsetek wyników niezgodnych, jaki wykryto w badaniach kontrolnych pozostałości od roku W Polsce, tak jak w całej Unii Europejskiej, stosowanie związków wykazujących działanie anaboliczne w tuczu zwierząt rzeźnych jest zabronione, o czym mówi Dyrektywa 96/22/EU. W ramach prowadzonych badań kontrolnych w jednej próbce moczu pobranej od bydła stwierdzono tiouracyl związek należący do tyreostatyków, którego stężenie wynosiło 15,5 ± 4 µg/l i nieznacznie przekroczyło maksymalne dopuszczalne stężenie tego związku - 10 µg/l, wyznaczone przez EURL guidance paper (7 December 2007). Przeprowadzone 103

104 dochodzenia nie dały podstawy do stwierdzenia, że tiouracyl był podawany zwierzętom, dlatego uznano, że może mieć naturę endogenną. Jak wynika z piśmiennictwa, tiouracyl może występować endogennie u niektórych gatunków zwierząt, między innymi w następstwie stosowania w ich diecie roślin kapustowatych (Brassicaceae). Według badań prowadzonych przez francuskich naukowców naturalny poziom tiouracylu zależy od płci, wieku i gatunku zwierząt, a zaproponowana przez autorów wartość graniczna stężenia dla młodego bydła (buhajki) wynosi 9,1 µg/l, a dla cieląt - 17,7 µg/l. Z badań prowadzonych w naszym kraju na nieco mniejszej populacji zwierząt wynika, że wartość graniczna dla bydła, bez uwzględniania płci i wieku może wynosić 14,8 µg/l. Problem endogennego tiouracylu u zwierząt nie jest dotychczas w pełni wyjaśniony i wymaga uregulowania. W sześciu próbkach moczu pobranego od świń stwierdzono 17β-nortestosteron o stężeniach przekraczających proponowaną wartość MRPL wynoszącą 1 µg/l (od 1,72 ± 0,5 µg/l do 31,95 ± 9,6 µg/l). Pięć próbek pochodziło od samic, dla jednej próbki nie podano płci. 17β-nortestosteron może endogennie występować u niekastrowanych samców (świnie i konie). Ponieważ wyniki dochodzeń nie potwierdziły stosowania 19-notestosteronu u zwierząt, można przypuszczać, że stwierdzony w próbkach hormon był pochodzenia endogennego. Przy ocenie wyniku niezgodnego dla 17β-nortestosteronu pod uwagę należy brać również fakt, że u świń występują czasami osobniki interseksualne, co może być przyczyną stwierdzenia w moczu wysokich stężeń 17β-nortestosteronu niezwiązanych z nielegalnym podawaniem hormonów zwierzętom. Ponadto istnieje możliwość pomyłki przy opisie płci zwierząt, od których pobierane są próbki do badań w rzeźni. W jednej próbce moczu pobranego od świń, a skierowanej do badań w kierunku etynyloestradiolu, w badaniach potwierdzających stwierdzono 17β-boldenon występujący zarówno w formie wolnej, jak i w formie metabolitu, co może wskazywać na nielegalne stosowanie tego związku. W przypadku świń, w przeciwieństwie do bydła, nie ma wytycznych odnośnie interpretacji wyników związanych z obecnością boldenonu w moczu tych zwierząt. Uzyskane wyniki badań wskazują, że w Polsce nie są stosowane hormony i tyreostatyki w celach anabolicznych w tuczu zwierząt rzeźnych. Pozostałości leków przeciwbakteryjnych to najczęściej oznaczane związki w badaniach monitoringowych prowadzonych we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Jak 104

105 wynika z raportów Komisji Europejskiej w krajach UE ponad 50% wszystkich wyników niezgodnych stanowią pozostałości leków przeciwbakteryjnych. W zakresie kontrolowania pozostałości niedozwolonych substancji (grupa A6) wykazujących właściwości przeciwbakteryjne (chloramfenikol, nitrofurany, nitroimidazole), β-agonistów (grupa A5) chloropromazyny (grupa A6) i neuroleptyków (grupa B2d), a także karbadoksu i olachindoksu (grupa B2f) nie stwierdzono występowania niezgodności. W żadnej z analizowanych próbek nie wykryto obecności wymienionych grup substancji w stężeniach wyższych od przyjętych za decyzyjne. Spośród próbek objętych kontrolą pozostałości antybiotyków (grupa B1) obecność niezgodnych stężeń wykryto i potwierdzono w 12 próbkach mięśni, nerek lub wątrób pobranych od świń, bydła i kurcząt oraz mleka i jaj na 9019 przebadanych w tym kierunku, co stanowiło 0,13%. Najczęściej wykrywano występowanie pozostałości tetracyklin (doksycyklina 5 próbek i chlortetracyklina 1 próbka), w pozostałych próbkach wykryto obecność dihydrostreptomycyny, neomycyny, sulfametazyny i amoksycykliny. W roku 2012 wykryto niepokojąco dużą liczbę próbek (10 na 162 analizowanych w badaniach ukierunkowanych) z zawartością sulfonamidów (grupa B1) w miodzie. W ciągu kilku ostatnich lat obserwowano bowiem tendencję do powolnego zmniejszania się liczby próbek miodu z pozostałościami sulfonamidów. Uzyskane wyniki wskazują jednak, że kierunek ten nie ma stałej tendencji wskazującej na zaprzestanie nielegalnego stosowania sulfonamidów w pasiekach. Stosowanie sulfonamidów zostało również wykryte w 8 próbkach pobranych w ramach badań prowadzonych z podejrzenia. W większości próbek miodu, w których stwierdzono obecność sulfonamidów, stężenia tych związków wahały się w zakresie od 100 do 1000 µg/kg (maksymalna zawartość sumy sulfonamidów 3225 µg/kg). Nadal aktualny pozostaje również problem wykrywania pozostałości zieleni malachitowej (grupa B3e), obecność barwnika wykryto w 5 próbkach ryb na 150 poddanych kontroli ukierunkowanej i w 2 próbkach w badaniach z podejrzenia. Zakres wykrytych stężeń od 3,36 do 351 µg/kg. W zakresie pozostałości kokcydiostatyków (grupa B2b) w roku 2012 przebadano 938 próbek od wszystkich gatunków zwierząt, w tym 0,75% stanowiły próbki, dla których uzyskano wyniki niezgodne. Wyniki niezgodne stwierdzono tylko w próbkach wątrób od kurcząt (5) i w jajach kurzych (1). Stanowiły one odpowiednio 1,08% przebadanych wątrób (554) i 0,89% próbek jaj (102). Wyniki niezgodne w wątrobach dotyczyły pozostałości 105

106 salinomycyny i dekokwinatu, natomiast w jajach pozostałości salinomycyny. W wyniku przeprowadzonych postępowań wyjaśniających po stwierdzeniu próbek niezgodnych pobrano 3 próbki podejrzane paszy. W jednym postępowaniu w dwu próbkach pochodzących z gospodarstwa, w którym stwierdzono w jajach pozostałości salinomycyny wykazano zanieczyszczenie paszy dla niosek salinomycyną w stężeniach 1,52 i 3,36 mg/kg. W innym postępowaniu w próbce podejrzanej paszy finiszer stwierdzono obecność monenzyny w stężeniu 1,89 mg/kg. W badaniach pozostałości makrocyklicznych laktonów w jednej próbce wątroby wieprzowej potwierdzono obecność doramektyny w stężeniu 123,2 μg/kg. W zakresie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (przebadanych 135 próbek) uzyskano jeden wynik niezgodny dotyczący diklofenaku w mięśniach konia w stężeniu 20,2 μg/kg, co stanowi 4% z przebadanych próbek pobranych od koni. Wnikliwa ocena wyników badań dotycząca zanieczyszczeń środowiskowych (pestycydy, polichlorowane bifenyle - PCB, pierwiastki toksyczne) wskazała na występowanie niskich stężeń tych związków, często na poziomie wykrywalności stosowanych metod analitycznych. Mimo powszechnego stwierdzania obecności pestycydów chloroorganicznych i PCB (> 50%) ich stężenia były najczęściej na poziomie setnych i tysięcznych części mg/kg, co stanowi zaledwie kilka procent wartości limitowanych dla tych związków. Równie niskie były stężenia ołowiu, kadmu, rtęci i arsenu w mięśniach badanych zwierząt oraz mleku, jajach i miodzie. W badaniach w kierunku zawartości pierwiastków toksycznych na 3057 przebadanych próbek w 15 próbkach stwierdzono obecność ołowiu, kadmu, rtęci i arsenu w stężeniach przekraczających najwyższe dopuszczalne poziomy (Rozporządzenie Komisji 1881/2006/WE). Szczególnie zawartość ołowiu w mięśniach zwierząt łownych (5 wyników niezgodnych) może budzić poważniejsze zastrzeżenia higieniczno-toksykologiczne. Oddzielnego omówienia wymaga oznaczanie podwyższonej zawartości arsenu w rybach. W Polsce i w UE brak jest regulacji prawnych ustanawiających maksymalne poziomy dla arsenu w żywności. W tej sytuacji przyjęto tymczasowy poziom działania dla arsenu na poziomie 4 mg/kg. Limit ten został przekroczony w 1 próbce ryby (import). Ocenę zawartości arsenu w rybach komplikuje dodatkowo fakt, że większość tego pierwiastka występuje tam w postaci organicznej a takich form nie oznaczają obecnie laboratoria w Polsce i w UE. Jest to o tyle ważne, że związki organiczne arsenu są znacznie 106

107 mniej toksyczne niż połączenia nieorganiczne tego pierwiastka. Ogólna pozytywna ocena wyników badań pozostałości zyskuje w pełni potwierdzenie w aktualnych raportach Komisji Europejskiej, które dotyczą podobnych programów realizowanych w 27 krajach Unii Europejskiej a także w porównaniu z innymi wynikami badań monitoringowych. W trakcie realizacji programu monitoringu pozostałości przez granicznych lekarzy weterynarii, w roku 2012 nie stwierdzono wyników niezgodnych. Monitoring PCDD, PCDF, dl-pcb i ndl-pcb W roku 2012 w ramach przeprowadzonych badan monitoringowych dioksyn, furanów, dl-pcb i ndl-pcb na 166 próbek zbadanych 8 zostało ocenionych jako niezgodne z obowiązującymi przepisami (5 próbek watrób owczych i 3 próbki jaj kur wolnego chowu). Akwakultura. Wyniki badań mięsni węgorzy pochodzących z jezior i stawów hodowlanych na terenie kraju wskazują na niskie stężenia PCDD/PCDF, dl-pcb jak i ndl-pcb w stosunku do dopuszczlnych limitów. Ryby bałtyckie. Wyniki badań mięśni ryb morskich (flądra, dorsz) wykazał niskie poziomy zawartości dioksyn, furanow, dl-pcb i ndl-pcb. Badane próbki flądry zawierały bardzo niskie stężenia wszystkich kongenerów od 10 do 45% dopuszczalnych limitów dla poszczególnych związków badanych. Najwyższe stężenie ndl-pcb zanotowano we flądrach pochodzących z łowisk ICES 25 i 26. Ponadto kolejny monitoring dorszy bałtyckich, wykazał bardzo niską zawartość dioksyn w mięśniach tych ryb, w przeciwieństwie do badanych w latach poprzednich wątróbek dorszowych zanieczyszczonych dioksynami. Zwierzęta hodowlane. Zawartość PCDD, PCDF i PCB w mięśniach zwierząt hodowlanych (konina i baranina) była niska natomiast we wszystkich badanych wątrobach owczych stwierdzono przekroczenia zarówno sumy dioksyn, jak również sumy dioksyn i dl-pcb. Zwierzęta łowne. Badaniem monitoringowym w roku 2012 objęto dziki i jeleniowate. Stężenia w mięśniach dzików były stosunkowo niskie, natomiast w wątrobach wynosiły od 3,6 do 236,87 107

108 pg/g tłuszczu PCDD/PCDF i 4,36 do 284,5 pg/g sumy badanych dioksyn, furanów i dl-pcb. We wszystkich wątrobach zwierząt łownych (dziki oraz jeleniowate) stwierdzono wysoką zawartość badanych kongenerów, potwierdzając tym samym, że ten organ jest głównym miejscem bioakumulacji dioksyn i PCB także u tych gatunków zwierząt. Najwyższe stężenie ndl-pcb stwierdzono w tkance tłuszczowej dzika. Niespodziewanie duże stężenia badanych kongenerów wystąpiły w mięśniach i tkance tłuszczowej jeleniowatych w stosunku do mięśni i tkanki tłuszczowej zwierząt hodowlanych. Bardzo wysokie stężenia PCDD i PCDF występowały w wątrobach tych zwierząt w zakresie od 25,99 do 79,65 pg/g tłuszczu. Nieco niższa była zawartość dl-pcb i ndl-pcb. Średnia zawartość dl-pcb stanowiła ok. 30% sumy PCDD, PCDF i dl-pcb. owczym. Mleko Nie stwierdzono niepokojących zawartości dioksyn i PCB w mleku krowim, kozim i Jaja Próbki jaj kur chowu wolnego zawierały podwyższone stężenia PCDD/PCDF w stosunku do kur chowu klatkowego. W trzech spośród 32 przebadanych próbek, jaja kur chowu wolnego zawierały stężenia sumy PCDD/PCDF/dl-PCB powyżej dopuszczalnych limitów, były wiec niezgodne z wymaganiami rozporządzenia 1259/2011/UE. Informacje o przekroczeniach dopuszczalnych stężeń przekazywano na bieżąco Inspekcji Weterynaryjnej. Żywność dla niemowląt i dzieci W próbkach żywności dla niemowląt i małych dzieci stwierdzono bardzo niską zawartość badanych związków (na granicy wykrywalności). Wyniki badań krajowej żywności w roku 2012 w większości potwierdzają rezultaty badań dioksyn, furanów i PCB u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego uzyskane w latach poprzednich. Pozwalają one na stwierdzenie, że stężenia badanych zanieczyszczeń chemicznych w mięśniach, mleku, tkankach ryb hodowlanych są niskie i dlatego ich konsumpcja nie stanowi ryzyka dla zdrowia ludzi. Są jednak rodzaje żywności (wątroby i mięśnie jeleniowatych, wątroby dzików, jaja kur chowu wolnego oraz niektóre gatunki ryb bałtyckich), które mogą stwarzać zagrożenie zdrowia, przynajmniej niektórych grup 108

109 konsumentów. ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Sektor prawa paszowego Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami W przyprowadzanych kontrolach stosowano listy kontrolne SPIWET które określają wymogi prawa paszowego (zgodnie z przepisami krajowymi i unijnymi). Ocena zgodności oparta jest o klasyfikacje: prawidłowo, nieprawidłowo, wymaga poprawy. W opisie do SPIWET (uwagi) uwzględnia się obserwacje dodatkowe poczynione przez kontrolującego inspektora. Częstotliwość i rodzaj niezgodności W trakcie przeprowadzonych w 2012 roku przez Inspekcje Weterynaryjną kontroli urzędowych podmiotów gospodarczych działających w sektorze paszowym oraz podmiotów prowadzących działalność z zakresu przetwarzania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego zostały wykryte następujące naruszenia. 109

110 Liczba podmiotów skontrolowanych Liczba przeprowadzonych kontroli Liczba stwierdzonych naruszeń Liczba decyzji administracyjnych wydawanych/wyegzekwowanych Grzywna w drodze mandatu karnego ilość/kwota Ilość zgłoszeń do organów ścigania przyjętych/odrzuconych Zalecenie usunięcia uchybień w określonym terminie Inne (upomnienie, zakaz wprowadzenia do obrotu, zniszczenie paszy) ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Wyniki kontroli urzędowych w sektorze paszowym Tabela 32 Wyniki kontroli urzędowych w sektorze paszowym Działania podjęte w wyniku przeprowadzonej kontroli Stwierdzone naruszenia. Określenie lub temat kontrolowanego zagadnienia. Stwierdzone naruszenia w zakresie kontroli pomieszczeń i wyposażenia w tym ocena stanu sanitarnego i porządkowego pomieszczeń i wyposażenia: stan urządzeń, ich czyszczenie, dezynfekcja, szatnie i sanitariaty, ubytki ścian i posadzek, itp.* Stwierdzone naruszenia w zakresie kontroli systemu HACCP oraz procedur i programów wstępnych * Stwierdzone naruszenia w zakresie kontroli jakości i produkcji: badania właścicielskie surowców i produktów, przestrzeganie temperatur, ciśnienia itp., zapisy w punktach kontrolnych*. Stwierdzone naruszenia w zakresie personelu obsługującego zakład produkcyjny: ubrania ochronne, zachowanie się personelu podczas pracy, znajomość instrukcji stanowiskowych*. Stwierdzone naruszenia w zakresie przechowywania i transportu* Stwierdzone naruszenia w zakresie procedur reklamacji i wycofania produktu, w tym postępowanie z produktem /743 59/ / /135 21/ / /97 57/ / /9 0/0 1/ / / 27 49/ / /700 0/

111 wycofanym z rynku*. Stwierdzone naruszenia w zakresie produkcji, dystrybucji oraz stosowania pasz leczniczych* Stwierdzone naruszenia w zakresie oznakowania pasz* Stwierdzone naruszenia w zakresie prowadzenia dokumentacji nie ujęte w pkt Inne (przykłady) - Brak udokumentowanych kontroli dokładności wag; - Stosowanie białka pochodzenia zwierzęcego niezgodnie z prawem; - Niewystarczające żywienie zwierząt stwierdzone podczas kontroli w gospodarstwie; - Odmowa przeprowadzania kontroli; -Brak ewidencji zakupu pasz; - Stosowanie mączki rybnej bez zezwolenia; - Uniemożliwienie rekontroli; - Brak zabezpieczenia paszy i wody przed zanieczyszczeniem odchodami zwierząt; - Działalność bez rejestracji; - Stwierdzone naruszenia w zakresie przywozu pasz z UE; - Naruszenia związane z niewłaściwą jakością paszy, wykrytą w wyniku badań laboratoryjnych. Ogółem /8 7/1900 2/ / / / / *z wyjątkiem nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji 62/ / / / / / / /

112 Liczba podmiotów skontrolowanych Liczba przeprowadzonych kontroli Liczba stwierdzonych naruszeń Liczba decyzji administracyjnych wydawanych/ wyegzekwowanych Grzywna w drodze mandatu karnego ilość/kwota Ilość zgłoszeń do organów ścigania przyjętych/ odrzuconych. Zalecenie usunięcia uchybień w określonym terminie Inne ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 33 Wyniki kontroli urzędowych w sektorze utylizacyjnym Działania podjęte w wyniku przeprowadzonej kontroli Stwierdzone naruszenia przy: Gromadzeniu, przechowywaniu i zbieraniu UPPZ * Transporcie UPPZ *: dopuszczenie środka transportu, jego oznakowanie, oznakowanie kontenerów, mycie i dezynfekcja środków transportu i kontenerów. Przetwarzaniu UPPZ *: w tym zachowanie odpowiedniej temperatury i ciśnienia w zależności od metody przetwarzania /49 2/600 zł 3/ /22 1/200 zł 1/ / Zagospodarowaniu UPPZ *: sposób zagospodarowania zgodny z zapisem na /18 0 2/ dokumentach handlowych. Spalaniu/Współspalaniu UPPZ/produktów /2 1/100 1/0 4 0 przetworzonych * Rolniczym wykorzystaniu mączek mięsno kostnych jako polepszacze gleby * Prowadzeniu dokumentacji w zakresie działalności określonych /158 6/1200 8/ w pkt 1-6 Ogółem /186 9/ / *z wyjątkiem nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji 112

113 W ramach prowadzonej przez Inspekcję Weterynaryjną urzędowej kontroli pasz w 2012 roku pobrano próbek do badań laboratoryjnych, w tym 4361 u podmiotów zatwierdzonych i u podmiotów zarejestrowanych. Tabela 34 Liczba pobranych próbek w urzędowej kontroli pasz Typ paszowego przemysłu Liczba pobranych próbek Zatwierdzeni Zarejestrowani Łącznie Poddane badaniom W tym nie spełniające wymagań Poddane badaniom W tym nie spełniające wymagań Poddane badaniom Wytwórcy materiałów paszowych Magazynowanie materiałów paszowych Wytwórcy dodatków, bioprotein i premiksów Wytwórcy mieszanek paszowych Wytwórcy pasz leczniczych Importerzy i przedstawiciele przedsiębiorstw w krajach trzecich Pośrednicy, dystrybutorzy i detaliści Hodowcy zwierząt gospodarskich Wytwórcy karm dla zwierząt domowych Innego rodzaju działalności w zakresie pasz Łącznie W tym nie spełniające wymagań Materiał do badań stanowiły próbki pasz pobierane w ramach urzędowej kontroli z krajowych zakładów paszowych, z produktów importowanych oraz próbki od prywatnych producentów pasz i podmiotów wytwarzających pasze nieprzeznaczone do obrotu. Wykonano łącznie analiz. W wyniku przeprowadzonych badań analitycznych nieprawidłowości w 113

114 zakresie jakości pasz stwierdzono w 551 analizach, co stanowi ok. 2,5%. 2) Analiza przypadków niezgodności Na podstawie analizy wyników badań i kontroli należy stwierdzić, że bezpieczeństwo wytwarzanych pasz w odniesieniu do roku 2011 nie uległo pogorszeniu. Należy zauważyć, że znacznie zmniejszyła się liczba przypadków stwierdzenia obecności niedozwolonego przetworzonego białka zwierzęcego w żywieniu zwierząt gospodarskich. Liczba ta zmniejszyła z 112 w roku 2011 do 71 w roku Ponadto należy podkreślić, że w okresie sprawozdawczym w stosunku lat ubiegłych zmniejszyła się liczba próbek pasz nie spełniających wymagań w zakresie jakości mikrobiologicznej pasz (w 2010 r. 80, w 2011 r. 59, 2012 r. 34). Zmniejszyła się również liczba wykroczeń w zakresie nieprawidłowości oznakowania pasz (w 2010 r , w 2011 r. 2234, w 2012 r ). Wykres 1 Stosunek procentowy liczby próbek niespełniających wymagania w stosunku do ogólnej liczby prób pobranych (%) W celu wykrycia obecności przetworzonego białka zwierzęcego w materiałach paszowych i mieszankach paszowych przeprowadzono łącznie 8385 analiz, w tym

115 próbek stanowiły materiały paszowe. W tym zakresie stwierdzono nieprawidłowości w 71 przypadkach, co stanowi ok. 0,83 %. W przypadku mieszanek paszowych przeznaczonych dla przeżuwaczy pobrano 2240 próbek, a dla trzody chlewnej 3178 (łącznie 5418). Analizę przeprowadzono metodą mikroskopową, określoną w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 152/2009 z dnia 27 stycznia 2009 r. ustanawiającego metody pobierania próbek i dokonywania analiz do celów urzędowej kontroli pasz. W ramach kontroli urzędowej w 2012 roku przeprowadzono również badania, których celem była ocena stanu mikrobiologicznego pasz. Badania te były prowadzone w kierunku obecności pałeczek Salmonella. Zbadano 3629 pasz. Liczba bakterii z rodziny Enterobacteriaceae została oznaczona w 3 próbkach mieszanek paszowych (zbadano 550 próbek w tym kierunku). Miana Clostridium spp. nie określono w żadnej ze 123 zbadanych próbek pasz. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono w 34 próbkach obecność pałeczki Salmonella w mieszankach paszowych i materiałach paszowych, co stanowiło 0,93 % w tym zakresie nieprawidłowości. Tabela 35 Badanie pasz w 2012 roku Materiały paszowe Mieszanki paszowe Pobrano prób W tym nie spełniające wymagań Pobrano prób W tym nie spełniające wymagań PAP Salmonella Metale ciężkie Dioksyny Pestycydy Szkodniki żywe Zanieczyszczenia botaniczne Mikotoksyny Łącznie Przeprowadzono również badania w kierunku oznaczenia poziomu dioksyn oraz 115

116 zawartości pestycydów w materiałach paszowych i mieszankach paszowych. Łącznie przeprowadzono oznaczenia poziomu dioksyn w 355 próbkach, a pozostałości pestycydów w 368 próbkach. W wyniku czynności kontrolnych stwierdzono trzy przypadki przekroczeń dioksyn w mieszankach paszowych i sześć w materiałach paszowych. 3) Występowanie niezgodności Podczas kontroli podmiotów sektora paszowego największa liczba naruszeń została stwierdzona w trakcie kontroli stanu sanitarnego i porządkowego pomieszczeń i wyposażenia. W tym zakresie wydano 895 decyzji administracyjnych oraz nałożono 59 mandatów karnych. Znaczna ilość naruszeń dotyczyła również prawidłowego funkcjonowania systemu HACCP, procedur i programów wstępnych, warunków przechowywania i transportu pasz oraz w zakresie oznakowania pasz. W sektorze utylizacyjnym najwięcej naruszeń stwierdzono w trakcie kontroli prawidłowości wypełnienia i prowadzenia dokumentacji. Podczas sprawdzenia prawidłowego oznakowania pasz skontrolowano podmiotów, u których stwierdzono 1275 naruszeń. Liczba uchybień w zakresie jakości pasz w tym sektorze dotyczyła również nieprawidłowości w jakości handlowej produktów. Poniższa tabela przedstawia zastosowane przez Inspekcje Weterynaryjną środki i sankcje nakładane na podmioty gospodarcze działające w sektorze pasz przy stwierdzeniu nieprawidłowości. Środki i sankcje zastosowane przez Inspekcje Weterynaryjną przy stwierdzeniu nieprawidłowości w sektorze paszowym. Tabela 36 Środki i sankcje zastosowane przez Inspekcje Weterynaryjną w stosunku do podmiotów gospodarczych działających w sektorze pasz u których stwierdzono nieprawidłowości Środki działania Liczba Sankcje Liczba przypadków zakaz stosowania w żywieniu 112 wstrzymanie, zawieszenie zapewnienie zgodności produkowanych pasz z wymaganiami w określonym czasie zatwierdzenia lub rejestracji 47 cofnięcie zatwierdzenia lub rejestracji zatrzymanie, zakaz wprowadzania 35 decyzja o wstrzymaniu produkcji 9 przypadków

117 Środki działania Liczba przypadków Sankcje Liczba przypadków do obrotu produktu paszowego wycofanie pasz z obrotu 23 decyzja nakazująca usunięcie 179 uchybień zastosowanie zabiegu 9 wszczęcie postępowania w 49 dekontaminacji pasz sprawie o wykroczenie przetwarzanie pasz w inny 9 postępowanie karne 131 odpowiedni sposób przeznaczenie, użycie pasz do 8 postępowanie egzekucyjne na 9 innych celów drodze administracyjnej cofnięcie paszy do miejsca 8 inne sankcje 396 pochodzenia utylizacja, zniszczenie paszy 84 zakaz uboju zwierząt 46 ubój zwierząt 1 zatrzymanie, zakaz wprowadzania 38 do obrotu produktu żywnościowego wycofanie żywności z obrotu 1 przeznaczenie, użycie żywności do 2 innych celów utylizacja, zniszczenie żywności 2 inne podjęte środki i działania 282 W 2012 roku przy stwierdzeniu w paszy niedozwolonego białka pochodzenia zwierzęcego oraz przy zanieczyszczeniu pasz pałeczkami Salmonella wydawano zakaz stosowania tych pasz w żywieniu zwierząt gospodarskich. Przy stwierdzeniu obecności Salmonella wydawano również decyzje administracyjne dotyczące zniszczenia paszy lub wycofania z obrotu Weterynaryjna kontrola graniczna Kontrole przeprowadzane w krajach trzecich przez Biuro Żywności i Weterynarii Komisji Europejskiej wskazują pewne nieprawidłowości, a w przypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt wprowadzane są zmiany do obowiązującego prawodawstwa (o ile nieprawidłowości dotyczą części lub całości systemu 117

118 kontroli w danym kraju) polegające na obowiązku zaostrzonych kontroli granicznych (pobieranie prób z każdej przesyłki i zatrzymanie przesyłki pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii do momentu uzyskania urzędowych wyników). W przypadku nieprawidłowości dotyczących pojedynczych podmiotów (zakładów) wycofuje się uprawnienia eksportowe do UE. Prowadzi się także analizę częstotliwości powiadamiania za pomocą systemu RASFF o stwierdzanych nieprawidłowościach m.in. podczas kontroli granicznych. Na tej podstawie można ustalić, który kraj trzeci wykazuje większy odsetek nieprawidłowości w stosunku do ogólnej liczby nieprawidłowości w danym sektorze. Niezgodności stwierdzane podczas kontroli granicznej charakteryzują się różnym stopniem ryzyka. Przesyłki, po stwierdzeniu nieprawidłowości, mogą być odrzucone przez posterunek weterynaryjnej kontroli granicznej lub zniszczone, jeśli odesłanie nie jest możliwe albo upłynął wyznaczony termin na odesłanie albo osoba odpowiedzialna za przesyłkę wyraziła na to zgodę, a zatem nie są wprowadzone do wolnego obrotu. W przypadku losowo pobranych prób do badań laboratoryjnych, przesyłki są przewożone do miejsca przeznaczenia w oczekiwaniu na wyniki, które są przesyłane do powiatowego lekarza weterynarii natychmiast po ich uzyskaniu. Wówczas istnieje możliwość wprowadzenia przesyłki do obrotu i konieczność wdrożenia działań po uzyskaniu wyniku niezadowalającego. Niekiedy z uwagi na czas oczekiwania na wyniki badań laboratoryjnych towar zwolniony do obrotu trafia do konsumenta i jego wycofanie jest niemożliwe. Uzyskanie stosownej wiedzy na temat wymogów prawa UE w zakresie warunków eksportowych do UE leży po stronie kraju pochodzenia, które udziela gwarancji dotyczących produktu i potwierdza spełnienie wszelkich wymagań poprzez podpisanie wypełnionego prawidłowo świadectwa zdrowia. Z chwilą uzyskania uprawnień eksportowych wymagania te powinny być spełnione przez podmiot działający w sektorze spożywczym a stosowny nadzór powinien być zapewniony przez właściwą władzę nadzorująca dany podmiot. W przypadku stwierdzenia powtarzających się lub poważnych nieprawidłowości urzędowy lekarz weterynarii w posterunku kontroli granicznej za pomocą sytemu RASFF powiadania poprzez podpunkt kontaktowy Komisję Europejską, która następnie w oparciu o analizę ryzyka może zarządzić kontrolę wzmocnioną przesyłek pochodzących z tego samego miejsca pochodzenia. W przypadkach poważnego naruszenia prawa sprawa jest kierowana do organów ścigania (próby nielegalnego wwozu, fałszerstwa dokumentów). Graniczni Lekarze Weterynarii przeprowadzają kontrole graniczne dobrostanu 118

119 zwierząt, zgodnie z art. 21 rozporządzenia Rady 1/2005 i dotyczą wszystkich przesyłek zwierząt przywożonych i wywożonych z terytorium Unii Europejskiej PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA Bezpieczeństwo i higiena żywności W Polsce w dalszym ciągu zauważa sie, że stan sanitarno-higieniczny obiektów żywności i żywienia, nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest bardzo zróżnicowany. Na terenie kraju działają zarówno obiekty nowoczesne, jak i stare, zwłaszcza w miastach o zwartej zabudowie, oraz obiekty małe np. sklepy w rejonach wiejskich i bardzo duże - typu super i hipermarkety. Stan sanitarny i techniczny obiektów żywności i żywienia poprawia się m.in. dzięki systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Niektóre zakłady, szczególnie małe, mieszczące się w budynkach mieszkalnych w zwartych zabudowach miast lub w domach jednorodzinnych na wsi, pozbawione są możliwości rozbudowy i modernizacji, niezbędnej z uwagi na konieczność wdrażania systemów GHP/GMP/HACCP, głównie z powodu trudności ekonomicznych właścicieli oraz dekapitalizacji infrastruktury. Jednak w wielu zakładach stan sanitarny ulega systematycznej poprawie, dzięki coraz większej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP. Korzystając z ułatwień przewidzianych przez Komisję Europejską we wdrażaniu procedury HACCP w małych przedsiębiorstwach, w części zakładów żywieniowych przestrzeganie zasad GHP i GMP uznano za wystarczające dla kontroli najważniejszych zagrożeń bezpieczeństwa żywności, co dotyczy zwłaszcza punktów małej gastronomii prowadzących prosty proces przetwórczy, bazujący na półproduktach. Występowanie niezgodności miało najczęściej charakter przypadkowy, jednak w niektórych grupach obiektów, w odniesieniu do niektórych nieprawidłowości można zaobserwować, że w okresie letnim dochodzi głównie do przerwania łańcucha chłodniczego. Z kolei w okresie jesienno-zimowym rzadko przeprowadzane są remonty, natomiast 119

120 nieprawidłowe warunki temperatury i wilgotności związane z niesprawną wentylacją oraz czynnikami pogodowymi wpływają na zły stan sanitarno-techniczny pomieszczeń. Zasadniczo zauważa się, że brak jest wyraźnych zapowiedzi sugerujących wystąpienie niezgodności w zakładach żywnościowo żywieniowych. Trudna sytuacja finansowa w dobie kryzysu gospodarczego zmuszała niektórych przedsiębiorców do wstrzymywania inwestycji bądź całkowitej rezygnacji z nich, a także redukcji zatrudnienia, co zwykle skutkowało pogorszeniem się warunków produkcji w zakładzie. Niezgodności dot. opracowywania oraz wdrażania systemów kontroli wewnętrznej, najczęściej występowały w małych obiektach zlokalizowanych na terenach wiejskich. Spowodowane to było zazwyczaj niskimi kwalifikacjami pracowników oraz małą dostępnością do szkoleń i internetu. Niedostateczne przeszkolenie personelu z zagadnień higieny szczególnie widoczne jest w małych i średnich obiektach. Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż większość uchybień wynika z nieświadomości pracowników zatrudnionych w sektorze spożywczym i związane jest z brakiem wdrożenia systemu HACCP oraz zasad dobrej praktyki higienicznej i produkcyjnej. Kolejną przyczyną są problemy z finansowaniem placówek takich jak szkoły, przedszkola, szpitale, domy pomocy społecznej, żłobki, internaty, domy dziecka należące do grupy zakładów żywienia zbiorowego zamkniętego. Biorąc pod uwagę, że część z nich wymaga niezbędnych remontów brak środków finansowych bezpośrednio przekłada się na wydłużanie terminów realizacji związanych z poprawą stanu technicznego pomieszczeń. Analiza nieprawidłowości i niezgodności w zakładach produkujących środki spożywcze pozwala stwierdzić, że w pełni wymagania prawa żywnościowego spełniają duże firmy, ukierunkowane na jakość produktu i zadowolenie klienta, wdrażające systemy jakości każdym obszarze działalności, produkujące duże partie środków spożywczych gdzie brak dbałości o zapewnienie warunków dla bezpiecznej produkcji mógłby narazić na szczególnie duże straty finansowe. W związku z nieprawidłowościami stwierdzanymi podczas prowadzenia bieżącego nadzoru sanitarnego wydawano decyzje administracyjne. Z uwagi na niewłaściwe warunki produkcji lub obrotu środkami spożywczymi, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia konsumentów wydawano decyzje o unieruchomieniu lub przerwaniu działalności zakładu. Za zły stan sanitarny nakładano mandaty karne, w celu poprawy złego stanu technicznego wydawano decyzje administracyjne nakazujące usunięcie usterek. W obu przypadkach 120

121 dokonywano ponownych kontroli sprawdzających. Wnioski o ukaranie dotyczyły również prowadzenia działalności bez złożenia wniosku o wpis do rejestru zakładów lub o zatwierdzenie i wpis do rejestru zakładów, prowadzenia działalności niezgodnie z decyzją zatwierdzającą. Dość często zdarzało się, że pracownicy zatrudnieni przy produkcji nie posiadali orzeczeń lekarskich z badań do celów sanitarno-epidemiologicznych, co stanowi potencjalne źródło przenoszenia chorób zakaźnych, a w konsekwencji może zagrażać zdrowiu i życiu konsumentów. Z analizy dokumentacji wynika, że więcej niezgodności i nieprawidłowości wymagających poprawy stwierdzano w obiektach obrotu żywnością. Wynikało to między innymi z tego, że jest to najliczniejsza grupa obiektów znajdująca się pod nadzorem sanitarnym. Stan sanitarny zakładów w podziale na grupy obiektów 1. Zakres nadzoru sanitarnego Liczba obiektów będących pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej wynosi wg rejestru , w wyniku przeprowadzonych kontroli sanitarnych, wydano decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień, w tym 835 decyzji przerwania działalności całego lub części zakładu. Winnych zaniedbań ukarano mandatami, na łączną kwotę PLN. Porównanie stanu sanitarnego obiektów w latach przedstawia poniższa tabela. Tabela 37 Odsetek obiektów żywności i żywienia o stanie sanitarnym niezgodnym z wymaganiami w latach Lata Odsetek obiektów o złym stanie sanitarnym , , , ,3 121

122 Lata Odsetek obiektów o złym stanie sanitarnym , , , , ,7 Na podstawie przedstawionych wyżej danych liczbowych można stwierdzić, że w latach następowała stopniowa poprawa stanu sanitarnego zakładów produkcji i obrotu żywnością. Stan sanitarny nadzorowanych obiektów oceniany był przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z jednolitymi procedurami urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością uwzględniającymi przepisy w zakresie wymagań higieniczno sanitarnych. Zgodnie z obowiązującym prawem żywnościowym obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa produkowanej i wprowadzanej do obrotu żywności spoczywa na przedsiębiorcach branży spożywczej. Odsetek obiektów niespełniających wymagań sanitarnych w wybranych grupach obiektów w latach przedstawia poniższy wykres. 122

123 Wykres 2 Odsetek obiektów niezgodnych z wymaganiami w wybranych grupach obiektów w latach Analizując szczegółowe dane przekazane przez Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne w drukach MZ-48 można odnotować w latach wyraźną poprawę w stosunku do roku 2011 stanu sanitarnego wytwórni wyrobów cukierniczych (o 2,7%) zakładów przemysłu zbożowo-młynarskiego (o 1,1%), obiektów ruchomych i tymczasowych (o 1,2%). Na pozytywne podkreślenie zasługuje fakt poprawy stanu sanitarnego przetwórni owocowowarzywnych o 0,5% oraz wytwórni chrupek, chipsów i prażynek o 1,9%. W grupie zakładów żywienia zbiorowego zamkniętych skontrolowano obiektów. Pomimo poprawy ich stanu sanitarnego w stosunku do roku poprzedniego, ponownie niepokoi dyskwalifikacja 75 zakładów, co stanowi 0,34% obiektów tego typu (w 2011 r. 0,55%), w tym m.in. 0,32% bloków żywienia w szpitalach działających w systemie cateringowym, w których w roku ubiegłym nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości, 0,19% bloków żywienia w domach opieki społecznej (w 2011 r. 0,09%), 1,82% stołówek pracowniczych (w 2011 r. 1,79%), 0,45 % bloków żywienia w szpitalach (w 2011 r. 0,42%). W roku 2012 skontrolowano stołówek szkolnych, z których 24 oceniono jako niezgodne z obowiązującymi wymaganiami higieniczno-sanitarnymi, co stanowi 0,35 % (w 2011 r. - 0,5%). Do grup obiektów, w których nie stwierdzono złego stanu sanitarnego należą 123

124 wytwórnie: lodów; tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi; napojów bezalkoholowych i rozlewnie piwa, naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych; makaronów; koncentratów spożywczych; octu, majonezu i musztardy; chrupek, chipsów i prażynek; suplementów diety; środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego; substancji dodatkowych, a także cukrowni. Jednakże zakłady te nie mają istotnego znaczenia w ogólnej statystyce oceny stanu sanitarnego kraju w zakresie higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku, bowiem stopień zagrożenia zdrowia związany z tymi zakładami w ujęciu populacyjnym jest stosunkowo niewielki. 2. Ogólna ocena obiektów żywności i żywienia. Stan sanitarno-higieniczny obiektów żywności i żywienia, nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest bardzo zróżnicowany. Działają zarówno obiekty nowoczesne, jak i stare (zwłaszcza w miastach o zwartej zabudowie) oraz obiekty małe (sklepy w rejonach wiejskich) i bardzo duże (typu super i hipermarkety). Stan sanitarny i techniczny obiektów żywności i żywienia poprawia się m.in. dzięki systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Niektóre zakłady, szczególnie małe, mieszczące się w budynkach mieszkalnych w zwartych zabudowach miast lub w domach jednorodzinnych na wsi, pozbawione są możliwości rozbudowy i modernizacji (niezbędnej z uwagi na konieczność wdrażania systemów GHP/GMP/HACCP), głównie z powodu trudności ekonomicznych właścicieli oraz dekapitalizacji infrastruktury. W wielu zakładach stan sanitarny ulega systematycznej poprawie, dzięki coraz większej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP. W skali całego kraju zasady GHP/GMP wdrożyło zakładów, co stanowi 74,23% nadzorowanych obiektów żywności i żywienia w (2011 r. 71,0 %). Pozostałe zakłady są w trakcie wdrażania i opracowywania stosownej dokumentacji. Wdrożenie GHP/GMP w rozbiciu na poszczególne województwa przedstawia poniższy wykres. 124

125 Wykres 3 Liczba obiektów z wdrożonymi zasadami GHP/GMP w poszczególnych województwach. Natomiast system HACCP wprowadziło nadzorowanych obiektów, co stanowi 41,11 % nadzorowanych obiektów żywności i żywienia (w 2011 r. 37,0 %). Najwyższy odsetek obiektów z wdrożonym system HACCP stwierdzono w województwach: dolnośląskim 72,34 % (w 2011 r. - 65,65 %), zachodnio-pomorskim 70,4 % (w 2011 r. - 59,57 %), podkarpackim 68,5% (w 2011 r. - 63,71%), kujawsko-pomorskim 61,88 % (w 2011 r. - 53,91 %), łódzkim 54,14 % (w 2011 r. - 52,21 %). Wdrażanie systemu HACCP w rozbiciu na poszczególne województwa przedstawia poniższy wykres. 125

126 Wykres 4 Liczba obiektów z wdrożonym systemem HACCP w poszczególnych województwach. Korzystając z ułatwień przewidzianych przez Komisję Europejską we wdrażaniu procedury HACCP w małych przedsiębiorstwach, w części zakładów żywieniowych przestrzeganie zasad GHP i GMP uznano za wystarczające dla kontroli najważniejszych zagrożeń bezpieczeństwa żywności, co dotyczy zwłaszcza punktów małej gastronomii prowadzących prosty proces przetwórczy, bazujący na półproduktach. 3. Stan sanitarny środków transportu żywności. W 2012 r. organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej skontrolowały środków transportu żywności, spośród których 3 (0,13 %) oceniono jako niezgodne z wymaganiami higieniczno-sanitarnymi (w 2011 r. 0,08 %). Zakłady produkujące żywność posiadają na ogół własne środki transportu, na które uzyskały pozytywne decyzje organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Większość obiektów obrotu żywnością dysponuje prawidłowymi środkami transportu, dobrymi technicznie i przeznaczonymi wyłącznie do przewozu artykułów spożywczych. Niektóre zakłady korzystają z usług specjalistycznych firm transportowych. 126

127 Jakość zdrowotna środków spożywczych Badanie żywności i materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w Polsce odbywa się na podstawie planu pobierania próbek i badania żywności w ramach monitoringu i urzędowej kontroli żywności, obowiązującego na dany rok. Szczegółowe dane dotyczące realizacji Planu w 2012 r. przedstawiono w poniższej tabeli. Dla każdego kierunku badań podano liczbę próbek zbadanych (ogółem, w tym ile próbek ewidencjonowano w ramach urzędowej kontroli oraz monitoringu), liczbę próbek zaleconą w Planie oraz procent realizacji Planu. Tabela 38 Realizacja Planu pobierania próbek w ramach monitoringu i urzędowej kontroli żywności w roku 2012 Kierunek badań Liczba próbek wg Planu na 2012 Zbadanych w 2012r. w ramach w ramach % REALIZACJI PLANU w ramach RAZEM U M U M U M Mikrobiologia ,9 105,9 Metale ,8 101,2 Pozostałości pestycydów ,8 97,8 Mikotoksyny ,8 73,7 Azotany ,4 98 Zawartość substancji dodatkowych Kryteria czystości substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu Skażenia promieniotwórcze ,5 Badania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością GMO ,2 89,8 640 (+ 100 rezerwa) 640 (+100 rezerwa) ,9 97,6 3- MCPD ,7 100 Histamina ,2-127

128 Kierunek badań Liczba próbek wg Planu na 2012 Zbadanych w 2012r. w ramach w ramach % REALIZACJI PLANU w ramach RAZEM U M U M U M Metanol, cyjanowodór ** ** - Jod w soli ** ** 105,5 Znakowanie wg decyzji PWIS Wybrane parametry w środkach specjalnego przeznaczenia żywieniowego i suplementach diety ,2 94,1 Kontrola żywności wzbogacanej ,5 Pozostałe parametry (organoleptyka, oznaczenia fizyko-chemiczne, itd.) min. 250 wg decyzji PWIS Zanieczyszczenia biologiczne i fizyczne wg decyzji PWIS Badania w kierunku napromieniowania żywności promieniowaniem jonizującym WWA ,4 - Izomery trans kwasów tłuszczowych ,8 Furan ,3 Akryloamid ,7 Gluten Dioksyny (PCDD, PCDF,dl-PCB, ndl-pcb) w produktach roślinnych OGÓŁEM * 103,7 * *Przy obliczaniu procentu realizacji planu wzięto pod uwagę wyłącznie realizację pracy w zakresie kierunków, w ramach których zalecono w planie konkretną liczbę próbek do zbadania (a więc pominięto: znakowanie, pozostałe parametry oraz zanieczyszczenia biologiczne i fizyczne) ** w kierunkach badań: zanieczyszczenie metanolem oraz badanie próbek soli, pobrano dużo więcej próbek niż przewidziano w planie; było to podyktowane wzmożoną kontrolą w ww. zakresie. 128

129 System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach RASFF Informacje o żywności i paszach oraz materiałach i wyrobach do kontaktu z żywnością, które nie spełniają wymagań przepisów prawnych i stanowią równocześnie potencjalne zagrożenie dla zdrowia lub życia konsumentów są przesyłane w ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach RASFF. W 2012 r. Krajowy Punkt Kontaktowy otrzymał 595 powiadomień o niebezpiecznej żywności i paszach (w roku , w , w , w , w , w , w , w , w powiadomień), w tym: 443 powiadomienia dotyczące niezgodności potwierdzonych podczas kontroli urzędowych w kraju (2011 r. 384, 2010 r. 219, 2009 r. 248, 2008 r , 2007 r. 257, 2006 r , 2005 r , 2004 r. 137, 2003 r. 76), w tym 123 powiadomienia wykraczały poza zakres systemu RASFF produkty nie stwarzały bezpośredniego lub pośredniego zagrożenia; 152 powiadomienia z Komisji Europejskiej dotyczące produktów niebezpiecznych pochodzących z Polski lub dystrybuowanych do kraju (2011 r. 136, 2010 r. -111, 2009 r. 123, 2008 r , 2007 r. 104, 2006 r. - 93, 2005 r. - 87, 2004 r. - 42, 2003 r. - 13). Przy założeniu podziału zagrożeń na zagrożenia chemiczne, mikrobiologiczne i fizyczne, do najczęściej występujących rodzajów zagrożeń zgłoszonych do systemu RASFF w roku 2012 należały chemiczne zanieczyszczenia żywności (248 zgłoszeń 178 z kraju oraz 70 z KE) oraz mikrobiologiczne zanieczyszczenia żywności (192 zgłoszenia 142 z kraju oraz 50 z KE). Krajowy Punkt Kontaktowy RASFF otrzymał 299 powiadomień informacyjnych, 103 powiadomienia o odrzuceniu na granicy oraz 193 powiadomienia alarmowe. 517 powiadomień dotyczyło żywności, 49 powiadomień dotyczyło materiałów do kontaktu z żywnością oraz 29 powiadomień dotyczyło paszy. Najczęściej występujące kategorie zagrożeń wśród powiadomień krajowych oraz powiadomień zgłoszonych przez zagranicznych członków sieci RASFF. 129

130 Najwięcej powiadomień zgłoszonych do Krajowego Punktu Kontaktowego (KPK) RASFF w Głównym Inspektoracie Sanitarnym (GIS) przez organy urzędowej kontroli żywności i pasz w Polsce oraz inne państwa członkowskie systemu RASFF, dotyczących niebezpiecznej żywności i pasz pochodzących z Polski lub dostarczonych na teren kraju, odnosiło się do wykrytych patogennych mikroorganizmów. KPK otrzymał 188 powiadomień w ramach systemu RASFF, w tym największą grupę stanowiły chorobotwórcze bakterie Salmonella - 92 powiadomienia oraz bakterie Listeria monocytogenes - 93 powiadomienia. Bakterie Salmonella wykrywano w mięsie i produktach mięsnych, głównie w drobiu oraz materiałach paszowych. Bakterie Listeria monocytogenes izolowano z mięsa i produktów mięsnych (innych niż drób), z ryb i produktów rybnych, głównie wędzonego łososia. Kolejną znaczącą kategorię zagrożeń zgłaszanych do KPK RASFF w GIS stanowiły ciała obce. Otrzymano 72 powiadomienia, z czego 45 stanowiły powiadomienia o odrzuceniu na granicy nasion rzepaku, importowanych głównie z Ukrainy, ze względu na obecność szkodników (rozkruszków). Znaczna część powiadomień (54) została zgłoszona do KPK RASFF w GIS z uwagi na niedopuszczalny/nieautoryzowany składnik, w tym przede wszystkim ze względu na obecność substancji o nazwie 1,3-dimetyloamyloamina (DMAA) zawartej w suplementach diety i środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. 1,3- dimetyloamyloamina (DMAA) jest substancją, dla której nie zostały ustalone limity bezpieczeństwa spożycia przez ludzi. Znane są przypadki poważnych negatywnych działań na serce i mózg wskazujące, że spożycie DMAA, szczególnie w połączeniu z kofeiną, stwarza poważne ryzyko dla zdrowia. 43 powiadomienia przekazano do KPK RASFF w GIS z uwagi na wykrycie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów, głównie w owocach i warzywach. Z tej liczby, 19 powiadomień nie zostało przyjętych do systemu RASFF ze względu na wnioski z ocen ryzyka prowadzonych przez ekspertów, w których wskazywano na brak zagrożenia dla zdrowia konsumentów, działania były podejmowane poza systemem RASFF. 40 powiadomień dotyczyło wykrycia zmian organoleptycznych w produktach. Najwięcej powiadomień dotyczyło zmian organoleptycznych wykrywanych w owocach i warzywach, w wodzie, po jej zagotowaniu w czajnikach elektrycznych, w materiałach paszowych oraz zbożach i produktach piekarniczych. 130

131 36 powiadomień zgłoszono do KPK RASFF w GIS ze względu na wykrycie migracji substancji szkodliwych dla zdrowia. Wykrywano głównie migrację: formaldehydu, ołowiu i/lub kadmu zarówno z wnętrza wyrobów jak i z obrzeża, epoksydowanego oleju sojowego oraz lotnych związków organicznych, z materiałów do kontaktu z żywnością pochodzących przede wszystkim z Chin. 32 powiadomienia zgłoszone do KPK RASFF w GIS dotyczyły wykrycia przekroczenia dopuszczalnych poziomów mikotoksyn: ochratoksyny A i zearalenonu w zbożach i produktach piekarniczych, aflatoksyn w orzechach i produktach pochodnych oraz ziołach i przyprawach. 26 powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS dotyczyło wykrycia substancji dodatkowych w ilości przekraczającej maksymalny dopuszczalny poziom. Najczęściej zgłaszanymi zagrożeniami były substancje dodatkowe: kwas benzoesowy i kwas sorbowy, dwutlenek siarki, sorbinian potasu, benzoesan sodu, sacharyna, barwniki w takich produktach jak: przetwory warzywne, owoce suszone, wyroby cukiernicze, produkty rybne, suplementy diety. 20 powiadomień przekazano do KPK RASFF w GIS ze względu na wykrycie substancji alergennych: glutenu w produktach bezglutenowych takich jak mąka kukurydziana, przekąski (prażynki ziemniaczane, chrupki kukurydziane), kaszka mleczna, konserwa wołowa; dwutlenku siarki w przetworach grzybowych i rodzynkach, orzechów ziemnych i białka mleka w wyrobach cukierniczych, selera w przyprawach. 17 powiadomień zgłoszono do KPK RASFF w GIS ze względu na stwierdzenie obecności metali ciężkich na poziomie przekraczającym maksymalny dopuszczalny poziom. Wykrywano następujące metale ciężkie: rtęć w grzybach suszonych oraz rybach i produktach rybnych, kadm i ołów w owocach i warzywach, mięsie i produktach mięsnych (innych niż drób), kakao, rybach i produktach rybnych, tłuszczach, zbożach i produktach piekarniczych, środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, arsen i ołów w mieszance paszowej. 15 powiadomień dotyczyło niewłaściwych lub niewystarczających warunków kontrolnych. Były to głównie powiadomienia o odrzuceniu na granicy produktów rybnych z uwagi na przerwanie łańcucha chłodniczego w trakcie transportu oraz oleju sojowego przewożonego w cysternie nieprzystosowanej do przewozu środków spożywczych. 14 powiadomień przekazano do KPK RASFF w GIS z uwagi na wykrycie 131

132 zanieczyszczeń chemicznych. Do tej kategorii zagrożeń zaliczono m.in. wykrywane podwyższone poziomy dioksyn i dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli w mieszankach i dodatkach paszowych oraz rybach i produktach rybnych, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (w tym benzo(a)pirenu) w olejach i produkcie mięsnym, 3- monochloropropano-1,2-diolu (3-MCPD) w sosie w proszku, chlorku benzalkonium w suplemencie diety, furanu w kawie zbożowej, manganu w mieszance paszowej. 11 powiadomień zgłoszono do KPK RASFF w GIS ze względu na niekompletne/niewłaściwe/brak oznakowania produktów. Były to głównie powiadomienia zgłoszone przez władze czeskie dot. wykrycia znacznych ilości orzechów ziemnych, przy jednoczesnym oznakowaniu produktów kwestionowanych ostrzeżeniem o możliwej zawartości śladowych ilości tego alergenu. 5 powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS dotyczyło wykrycia niedopuszczalnych pozostałości leków weterynaryjnych w takich produktach jak mięso i produkty mięsne, materiały paszowe, miód. Pojedyncze powiadomienia przekazane do KPK RASFF w GIS dotyczyły wykrycia nie-patogennych mikroorganizmów w środkach spożywczych (3 powiadomienia), przekroczeń dopuszczalnych limitów dodatków paszowych (3 powiadomienia), napromieniania środków spożywczych przy jednoczesnym braku stosownych informacji na etykiecie (3 powiadomienia), występowania nicieni w środkach spożywczych (3 powiadomienia), wykrycia niedopuszczalnego przetworzonego białka zwierzęcego w paszy (3 powiadomienia), nieautoryzowanych genetycznych modyfikacji środków spożywczych (2 powiadomienia), bio-zanieczyszczeń (histaminy) w środku spożywczym (1 powiadomienie). Na podstawie prawa żywnościowego oraz oceny ryzyka dokonywanej przez zespół ekspertów naukowych, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej podejmowały działania zapewniające wyeliminowanie zagrożenia. Zakwestionowane produkty były wycofywane z rynku zgodnie z ustawowymi kompetencjami, podejmowano również działania wyjaśniające i działania zaradcze, stosownie do stanu faktycznego. Odpowiednie wyjaśnienia z przeprowadzonych postępowań wyjaśniających były wysyłane do Komisji Europejskiej. 132

133 Jakość zdrowotna materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Nadzór sanitarny nad materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością obejmuje zarówno sanitarno-higieniczne warunki produkcji, jak i bezpieczeństwo zdrowotne tych produktów. W 2012 r. na podstawie badań laboratoryjnych zakwestionowano łącznie 4,48% próbek materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością (w 2011 r. 5,34%), w tym produkcji krajowej 1,75% (w 2011 r. - 4,27%), wyprodukowanych w UE 1,43% (w 2011 r. - 0,79%) oraz z importu 6,29 % (w 2011 r. - 6,37 %). Działalność represyjna W 2012 r. w wyniku podjętych czynności kontrolnych, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydały decyzji administracyjnych nałożyły mandatów na łączną kwotę zł oraz złożyły 42 akty oskarżenia i zawiadomienia do prokuratury oraz 1087 wniosków o ukaranie. Zestawienie działań mających na celu zapewnienie zachowania zgodności z prawem przez podmioty działające w sektorze spożywczym zostało przedstawione w poniższej tabeli. 133

134 razem unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu zakazu wprowadzenia produktu do obrotu razem na kwotę razem do Sądu Grodzkiego liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS liczba aktów oskarżenia i zawiadomień do prokuratury ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 39 Działalność represyjna PIS Działalność represyjna wydano decyzji administracyjnych w tym nałożono mandatów liczba wniosków o ukaranie w tym Rodzaj obiektów OBIEKTY PRODUKCJI ŻYWNOŚCI Wytwórnie lodów Automaty do lodów Wytwórnie tluszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi Piekarnie Ciastkarnie Przetwórnie owocowo warzywne i grzybowe Browary i słodownie Wytwórnie napojów bezalkoholowych i rozlewnie piwa Wytwórnie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i stołowych Zakłady garmażeryjne Zakłady przemysłu zbozowo-młynarskiego Wytwórnie makaronów Wytwórnie wyrobów cukierniczych Wytwórnie koncentratów spożywczych Wytwórnie octu, majonezu i musztardy Wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek Wytwórnie suplementów diety Wytwórnie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego Wytwórnie substancji dodatkowych Cukrownie 20 1 Inne wytwórnie żywności OBIEKTY OBROTU ŻYWNOŚCIĄ Sklepy spożywcze

135 razem unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu zakazu wprowadzenia produktu do obrotu razem na kwotę razem do Sądu Grodzkiego liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS liczba aktów oskarżenia i zawiadomień do prokuratury ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Działalność represyjna wydano decyzji administracyjnych w tym nałożono mandatów liczba wniosków o ukaranie w tym Rodzaj obiektów W tym: super, hipermarkety 22a Kioski W tym: - kioski na targowiskach sprzedające mięso Kioski na targowiskach sprzedające inne środki spożywcze 23a b Magazyny hurtowe W tym: hurtownie suplementów diety 24a Obiekty ruchome i tymczasowe Środki transportu Inne obiekty obrotu żywnością OBIEKTY ŻYWIENIA ZBIOROWEGO Zakłady żywienia zbiorowego otwarte W tym: zakłady małej gastronomii 28a Wagony gastronomiczne (restauracyjne i barowe) Zakłady żywienia zbiorowego zamknięte (ap) 28b a) stołówki pracownicze 29a b) bufety przy zakladach pracy 29b c) stołówki w domach wczasowych 29c d) bloki żywienia w szpitalach 29d w tym: żywienie w systemie cateringowym 29d e) kuchnie niemowlęce 29e 7 f) bloki żywienia w sanatoriach i prewentoriach 29f w tym: żywienie w systemie cateringowym 29f g) bloki żywienia w domach opieki społecznej 29g w tym: żywienie w systemie cateringowym 29g

136 razem unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu zakazu wprowadzenia produktu do obrotu razem na kwotę razem do Sądu Grodzkiego liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS liczba aktów oskarżenia i zawiadomień do prokuratury ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Działalność represyjna wydano decyzji administracyjnych w tym nałożono mandatów liczba wniosków o ukaranie w tym Rodzaj obiektów h) stołówki w żłobkach i domach małego dziecka 29h i) stołówki szkolne 29i w tym: żywienie w systemie cateringowym 29i j) stołówki w bursach i internatach 29j k) stołówki na koloniach/półkoloniach/obozach/zimowiskach 29k l) stołówki w przedszkolach 29l w tym: żywienie w systemie cateringowym 29l ł) stołówki w domach dziecka i młodzieży 29ł m) stołówki studenckie 29m n) stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych 29n o) zakłady usług cateringowych 29o p) inne zakłady żywienia 29p Razem (wiersze 01-29) Wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością Miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością w tym: a) hurtownie 32a b) sklepy 32b Razem (31-32) Ogółem (30-33)

137 Graniczna kontrola sanitarna W Polsce żywność oraz materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością przywożone z państw niebędących członkami Unii Europejskiej i wprowadzane do obrotu w Polsce podlegają granicznej kontroli sanitarnej na podstawie przepisów rozporządzenia nr 882/2004 oraz art ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914, z późn. zm.). Graniczna kontrola sanitarna jest przeprowadzana przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej i dotyczy towarów określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie wykazu towarów, które podlegają granicznej kontroli sanitarnej (Dz. U. Nr 272, poz. 1612). Wykaz ten został stworzony w oparciu o analizę ryzyka i obejmuje towary, które nie zostały objęte regulacjami wspólnotowymi. Graniczna kontrola sanitarna w Polsce nie jest przeprowadzana jedynie w przypadku, gdy towarowi towarzyszy świadectwo granicznej kontroli sanitarnej wydane w innym państwie członkowskim lub kiedy towar zostanie legalnie wprowadzony na rynek (odprawiony ostatecznie przez służby celne) w innym państwie członkowskim UE. Zgodnie z przepisami ustawy osoba odpowiedzialna za przywóz towarów jest obowiązana powiadomić właściwy organ PIS nie później niż na 48 godzin przed planowanym przywozem towarów, a w przypadku środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie nie później niż na 24 godziny. Wzór wniosku o przeprowadzenie kontroli określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 lutego 2007 r. w sprawie wzorów wniosku o dokonanie granicznej kontroli sanitarnej oraz świadectwa spełniania wymagań zdrowotnych (Dz. U. Nr 44, poz. 286). Organ PIS przeprowadza kontrolę graniczną zgodnie z przepisami prawnymi, zarządzeniem nr 36/06 Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2006 r. w sprawie procedur przeprowadzania kontroli sanitarnej w ramach nadzoru nad warunkami zdrowotnymi żywności, żywienia, materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością oraz kosmetykami i zarządzeniem nr 36/06 Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2006 r. w sprawie procedur pobierania próbek (zmienione zarządzeniem nr 90/2012 Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 18 lipca 2012 r.) W ramach kontroli przeprowadza się kontrolę dokumentacji przewozowej istotnej ze względu na identyfikację partii produktu (karnet TIR lub CMR, specyfikacje, faktury, SAD) oraz inne dokumenty dotyczące towaru, w tym potwierdzające zgodność produktu z wymaganiami zawartymi w obowiązujących przepisach; ocenie podlegają warunki transportu i składowania oraz w określonych przypadkach pobierane są próbki do badań laboratoryjnych oraz oględziny towaru, a 137

138 w przypadku podejrzenia niezgodności z wymaganiami zdrowotnymi, albo gdy istnieją wątpliwości odnośnie identyfikacji towaru są przeprowadzane kontrole bezpośrednie (kontrole opakowań, znakowania, temperatury oraz pobieranie próbek do analizy i badania laboratoryjne). Próbki pobierane są również zgodnie z rocznym planem pobierania próbek do badań laboratoryjnych z importu. W wyniku przeprowadzonej kontroli właściwy organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydaje świadectwo stwierdzające spełnianie przez towary objęte graniczną kontrolą sanitarną wymagań zdrowotnych. W przypadku stwierdzenia, że towary nie spełniają obowiązujących wymagań zdrowotnych, organ PIS podejmuje działania określone w art rozporządzenia nr 882/2004. Organy celne nadają dopuszczalne przeznaczenie celne, zgodnie z warunkami określonymi w świadectwie stwierdzającym spełnianie przez towary objęte graniczną kontrolą sanitarną wymagań zdrowotnych albo zgodnie z działaniami podjętymi przez organ PIS w odniesieniu do danego towaru. Organy PIS współpracują z organami celnymi na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia z dnia 18 lutego 2008 r. w sprawie współpracy organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej z organami celnymi w zakresie granicznych kontroli sanitarnych (Dz. U. Nr 37, poz. 213, z późn. zm.). Kontrole graniczne mogą odbywać się (w całości) w punktach kontroli granicznej w przejściach granicznych wyznaczonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 24 września 2007 r. w sprawie wykazu przejść granicznych właściwych dla przeprowadzania granicznej kontroli sanitarnej (Dz. U. Nr 196, poz. 1423). Kontrole graniczne mogą odbywać się również wewnątrz kraju i wtedy kontrola dokumentacji odbywa się w punkcie kontroli granicznej, a kontrole identyfikacyjne i bezpośrednie (łącznie z pobraniem próbek) odbywają się wewnątrz kraju i są przeprowadzane przez powiatowe organy PIS. Podmioty działające na rynku spożywczym odpowiedzialne za towar (importerzy) pokrywają opłaty uwzględniające koszty związane z przeprowadzaniem granicznych kontroli sanitarnych. Wysokość opłat ustala się na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 maja 2009 r. w sprawie opłat za czynności wykonywane przez organy Państwowej inspekcji Sanitarnej w ramach urzędowej kontroli żywności (Dz. U. Nr 78, poz. 656, z późn. zm.). Organy PIS, w ramach urzędowej kontroli żywności, upoważnione są również do przeprowadzania granicznych kontroli sanitarnych żywności pochodzenia niezwierzęcego oraz materiałów lub wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, przywożonych z państw niebędących członkami Unii Europejskiej oraz z państw niebędących członkami Europejskiego 138

139 Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Graniczne kontrole sanitarne przeprowadzane są na zasadach określonych w art rozporządzenia nr 882/2004 oraz obowiązującą procedurą PK/NG/01 Kontrola jakości zdrowotnej przywożonej z zagranicy żywności, składników żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W wyniku przeprowadzonej kontroli właściwy organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydaje świadectwo stwierdzające spełnianie wymagań zdrowotnych przez importowaną żywność lub materiały i wyrobów przeznaczone do kontaktu z żywnością, które jest podstawą dla organów celnych do nadania dopuszczalnego przeznaczenia celnego. W 2012 r. w ramach nadzoru nad środkami spożywczymi oraz materiałami lub wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne przeprowadziły graniczne kontrole sanitarne zgodnie z poniższą tabelą. Tabela 40 Graniczna kontrola sanitarna w 2012 r. Nazwa Stacji GSSE Dorohusk GSSE Elbląg GSSE Gdynia GSSE Hrebenne GSSE Koroszczyn Liczba przeprowadzonych kontroli/liczba partii Liczba wydanych świadectw jakości zdrowotnej Liczba decyzji zakazujących wprowadzenie na teren UE lub zmiana przeznaczenia 5701/ / GSSE Przemyśl GSSE Suwałki GSSE Szczecin GSSE Świnoujście GSSE Warszawa 2549/ / oraz 1 CED (w tym 10 świadectw dotyczący eksportu) dolnośląskie 1087/ kujawsko-pomorskie 433/

140 Nazwa Stacji lubelskie Liczba przeprowadzonych kontroli/liczba partii Liczba wydanych świadectw jakości zdrowotnej Liczba decyzji zakazujących wprowadzenie na teren UE lub zmiana przeznaczenia 283/ lubuskie 69/ łódzkie 1215/ małopolskie 3221/ mazowieckie 3208/ opolskie 199/ podkarpackie 144/ podlaskie pomorskie 147/ kontroli /149 partii środków spożywczych i 135 partii materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością 209 w tym: 208 spełnienia wymagań zdrowotnych 1 niespełnienia wymagań zdrowotnych 70, w tym 40 świadectw dla środków spożywczych i 30 dla materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością 2 decyzje zakazujące wprowadzania do obrotu na terenie RP śląskie 4477/ świętokrzyskie 11/ decyzja zakazująca wprowadzenia środka spożywczego na teren UE warmińsko - mazurskie 64/ wielkopolskie 700/ zachodniopomorskie 50/ Podsumowanie Stan sanitarny ogółu nadzorowanych obiektów żywności, żywienia i przedmiotów użytku w roku 2012 uległ poprawie w stosunku roku ubiegłego oraz do poziomu z lat poprzednich. Poprawa stanu sanitarnego zakładów produkcji żywności osiągana jest poprzez modernizację obiektów oraz przez wprowadzanie systemów zapewnienia jakości. 140

141 W celu zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa zdrowotnego żywności w dalszym ciągu będzie kontynuowany nadzór sanitarny szczególnie w zakresie: zachowania łańcucha chłodniczego na całej drodze od surowca do gotowego produktu wydawanego konsumentom, co ma szczególne znaczenie w przypadku środków spożywczych łatwo psujących się, wdrażania i skutecznego stosowania systemów kontroli wewnętrznej w obiektach żywności i żywienia zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP) oraz systemu HACCP (wraz z niezbędną dokumentacją), identyfikowalności surowców i produktów, prawidłowego znakowania wyrobów, stosowania prawidłowych procesów mycia i dezynfekcji, zachowania higieny osobistej i higieny miejsca pracy, właściwego stosowania substancji dodatkowych PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA roślin Sektor nadzoru nad obrotem, konfekcjonowaniem i stosowaniem środków ochorny W ramach przeprowadzanych kontroli, w tym 671 kontroli sprawdzających inspektorzy PIORiN wydali zalecenia pokontrolne, tj. o 32,3 % mniej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego, co wskazuje na zmniejszenie liczby stwierdzanych nieprawidłowości. Zrealizowano zaleceń tj., 69,7 % ich ogólnej liczby. Najniższy procent zrealizowanych zaleceń pokontrolnych stwierdzono w województwie warmińsko-mazurskim 46,7 %, a najwyższy w województwach: zachodniopomorskim 100 % i podlaskim 91,2 %. Skutkiem przeprowadzonych kontroli i stwierdzenia nieprawidłowości było wystawienie mandatów i 37 decyzji o opłacie sankcyjnej oraz złożeniem trzech wniosków do sądu. 141

142 Tabela 41 Szczegółowe zestawienie liczby wydanych zaleceń pokontrolnych i sankcji karnych w rozbiciu na poszczególne rodzaje kontroli Typ kontroli Liczba kontroli Liczba Re-kontroli Ogółem Wydane zlecenia pokontrolne Zrealizowa- nych Realizacja zaleceń pokontrolnych% Wnioski do sądu Odpowiedzialność karna Mandaty Decyzje o opłacie sankcyjnej A , B , C , D , inne kontrole Razem , Najwięcej nieprawidłowości stwierdzono podczas przeprowadzania kontroli typu B, mających na celu sprawdzenie prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. W trakcie tych kontroli wydano zaleceń pokontrolnych, co stanowi 82,24 % wszystkich wydanych zaleceń. Realizacja tych zaleceń została sprawdzona w 671 rekontrolach, tj. w 85,04 % ogólnej liczby kontroli sprawdzających. Mandaty nałożone za nieprawidłowe stosowanie środków ochrony roślin stanowią 90,33 % wszystkich wydanych mandatów. W wyniku przeprowadzenia kontroli typu A pracownicy Inspekcji stwierdzili 717 nieprawidłowości. Dotyczyły one przede wszystkim: braku aktualizacji etykiet środków ochrony roślin oraz obecności w obrocie przeterminowanych środków ochrony roślin. Tabela 42 Szczegółowe zestawienie nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli typu A w układzie krajowym Zakres kontroli Liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości wpis do rejestru weryfikacja oświadczenia przedsiębiorcy o spełnieniu przez obiekty budowlane, w których prowadzony jest obrót lub konfekcjonowanie ś. o. r., wymaganych warunków warunki przechowywania ś. o. r szkolenie w zakresie obrotu lub konfekcjonowania ś. o. r ewidencja nabywców ś. o. r. b. toksycznych i toksycznych Inne np. kontrola jakości ś. o. r.*

143 Zakres kontroli Liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości dopuszczenie ś. o. r. do obrotu * termin ważności ś. o. r. * opakowania * etykieta * zaprawiony materiał siewny * Razem *) 1 nieprawidłowość = 1 rodzaj środka ochrony roślin lub zaprawionego materiału siewnego Wykazane nieprawidłowości skutkowały wydaniem 430 zaleceń pokontrolnych, 113 mandatów karnych, 37 decyzji o nałożeniu opłaty sankcyjnej i 80 decyzji o wycofaniu środków ochrony roślin z obrotu. Przyczyną naliczenia opłaty sankcyjnej była sprzedaż środków ochrony roślin, które nie zostały dopuszczone do obrotu przez ministra właściwego do spraw rolnictwa lub prowadzenie obrotu przez podmiot nieposiadający wpisu do rejestru działalności regulowanej, tj. niezgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o ochronie roślin. Ponadto, środki ochrony roślin niespełniające określonych, w ustawie o ochronie roślin, wymogów: niedopuszczone do obrotu, podrobione, przeterminowane, nieodpowiadające wymaganiom jakościowym lub sprzedawane w uszkodzonych lub nieoryginalnych opakowaniach podlegają wycofaniu. W 2012 roku Inspekcja wycofała z obrotu kilogramów/litrów środków ochrony roślin niedopuszczonych do obrotu, przeterminowanych, podrobionych lub nieodpowiadających wymaganiom jakościowym. W wyniku przeprowadzonych kontroli typu B stwierdzono nieprawidłowości, które skutkowały wystawieniem mandatów karnych oraz złożeniem jednego wniosku do sądu. Wykryte nieprawidłowości dotyczyły przede wszystkim: braku badania technicznego opryskiwacza ( kontroli, 823 nieprawidłowości, 266 mandatów), braku ukończenia szkolenia ( kontroli, 608 nieprawidłowości, 264 mandaty) oraz braku lub niepoprawnego prowadzenia ewidencji zabiegów wykonywanych środkami ochrony roślin ( kontroli, 461 nieprawidłowości, 181 mandatów). Konsekwencją przeprowadzenia kontroli oraz wykrycia w ich trakcie nieprawidłowości było wydanie zaleceń pokontrolnych, z czego zrealizowanych zostało 1 564, tj. 66,64 % ogólnej 143

144 liczby zaleceń. Niezrealizowane zalecenia pokontrolne dotyczą głównie braku badań stanu technicznego opryskiwaczy, braku szkoleń u osób stosujących środki ochrony roślin oraz braku lub niepoprawnego prowadzenia ewidencji zabiegów ochrony roślin, a termin sprawdzenia wykonania tych zaleceń został wyznaczony na rok Tabela 43 Szczegółowe zestawienie liczby nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli typu B w układzie krajowym Nieprawidłowości Liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości Liczba zaleceń wydanych zrealizowanych Odpowiedzialność karna Wnioski do sądu Mandaty Uniemożliwianie lub utrudnianie Inspekcji wykonywania czynności urzędowych Użycie ś. o. r. niedopuszczonego do obrotu Użycie ś. o. r. niezgodnie z zakresem stosowania określonym w etykiecie stosowania Warunki bezpiecznego stosowania dot. art. 77 ustawy o ochronie roślin Warunków przechowywania niezgodnie z etykietą Brak ukończonego szkolenia Brak lub niepoprawna ewidencja wykonanych zabiegów Brak badań sprawności technicznej opryskiwacza W toku kontroli dotyczącej Integrowanej Produkcji Ogółem 2502 Integrowana Produkcja W ramach przeprowadzonych w gospodarstwach z Integrowaną Produkcją kontroli pod kątem zgodności prowadzenia upraw z wymogami IP, uchybienia stwierdzono u 28 producentów. W celu zbadania pozostałości środków ochrony roślin Inspekcja pobrała 230 próbek płodów rolnych. Nieprawidłowości wykryto w 4 próbach. Pobrano również 118 próbek na obecność pozostałości nawozów i innych pozostałości, w których stwierdzono 6 nieprawidłowości. 144

145 Badania pozostałości pestycydów w produktach roślinnych w ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. W 2012 roku ogółem w ramach urzędowej kontroli przebadano próbek płodów rolnych, w tym głównie: 933 owoców, warzyw i pieczarek. Łącznie na przebadanych próbek przekroczenia NDP stwierdzono w 29 przypadkach (1 %). Wykres 5 Procentowy udział próbek z pozostałościami środków ochrony roślin w stosunku do ogólnej liczby próbek przebadanych w 2012 roku Najczęściej wykrywane przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin odnotowano w uprawach porzeczki, rzepaku, marchwi, ogórka. Substancjami aktywnymi, które najczęściej przekraczały NDP to: tetrakonazol, dimetoat, karbendazym, chlorotalonil, Stwierdzono również przypadki stosowania środków ochrony roślin zawierających substancje aktywne niedozwolone do stosowania w poszczególnych uprawach. Przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości oraz przypadki wykrycia związków niedopuszczonych do stosowania w danej uprawie objęte były procedurą powiadamiania w Systemie Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Środkach Żywienia Zwierząt RASFF. Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa otrzymał 144 powiadomień RASFF z próbek pobranych w 2012 r., z czego zagrożenie dla zdrowia dzieci stwierdzono w jednej próbce ogórka z pozostałościami dieldryny (0,077mg/kg). Ponadto w dwóch przypadkach stwierdzono zagrożenie dla zdrowia konsumentów dimetoat w uprawie sałaty (1,28 mg/kg) i winklozolina w uprawie pomidora (1,24 mg/kg). 145

146 Wykres 6 Liczba powiadomień RASFF w podziale na województwa. Wykres Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach W 2012 roku pobrano do badań monitoringowe 900 próbek płodów rolnych, w tym: 222 próbki owoców, 421 próbek warzyw, 219 próbek upraw rolniczych oraz 38 próbek dla celów kontroli wyrywkowej. Badaniami objęto od 194 do 250 substancji biologicznie czynnych środków ochrony roślin oraz 27 upraw, w tym: 7 upraw sadowniczych, 17 upraw warzyw oraz 3 uprawy rolnicze. Część prób była analizowana na potrzeby kontroli wyrywkowej. Pochodziły one z 15 rodzajów upraw. W pobranych próbkach wykonano analiz pozostałości środków ochrony roślin. Najwięcej analiz wykonano w próbkach warzyw (46,8%), owoców (24,7%), upraw rolniczych (24,3%) oraz w uprawach sprawdzanych wyrywkowo (4,3%). W 346 próbkach, czyli w 38,4% ogółu analizowanych próbek, nie stwierdzono obecności pozostałości środków ochrony roślin. W 538 próbkach (59,8%) wykryto pozostałości pozostające poniżej najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP), wśród nich 87 próbek zawierało środki niezarejestrowane w danej uprawie (9,7%). W 15 próbkach (1,7%) stwierdzono przekroczenia NDP. Analizując poszczególne grupy upraw stwierdzono, że: na 222 próbki owoców: 66 (29,7%) próbek nie zawierało pozostałości, 152 (68,5%) próbki zawierały pozostałości poniżej NDP, wśród nich 17 próbek zawierało nieprawidłowe środki (7,7%), a przekroczenia NDP stwierdzono w 4 (1,8%) próbkach; 146

147 na 421 próbek warzyw: 123 (29,22%) próbki nie zawierały pozostałości, 294 (69,83%) próbki zawierały pozostałości poniżej NDP, wśród nich 53 próbki zawierały nieprawidłowe środki (12,6%), a przekroczenia NDP stwierdzono w 4 (0,95%) próbkach; na 219 próbek upraw rolniczych: 147 (67,12%) próbek nie zawierało pozostałości, 66 (30,14%) próbek zawierało pozostałości poniżej NDP, wśród nich 9 próbek zawierało nieprawidłowe środki (4,1%), a przekroczenia NDP stwierdzono w 6 (2,74%) próbkach; na 38 próbek pobranych z gatunków sprawdzanych wyrywkowo: 17 (44,74%) próbek nie zawierało pozostałości, 20 (52,63%) próbek zawierało pozostałości poniżej NDP, wśród nich 6 próbek zawierało nieprawidłowe środki (15,8%), a w 1 próbce (2,63%) stwierdzono przekroczenia NDP. Wyniki analiz przedstawiono na wykresach poniżej. Pozostałości środków ochrony roślin występowały najczęściej w próbkach kalafiora, sałaty, brokuła, selera i kapusty głowiastej (100 %), pietruszki (91 %), gruszek (88 %), rzodkiewki (88 %), jabłek (82%), marchwi (74%) i kapusty pekińskiej (71%). Wykres 7 Pozostałości środków ochrony roślin w owocach 147

148 Wykres 8 Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach Wykres 9 Pozostałości środków ochrony roślin w uprawach rolniczych 148

149 Wykres 10 Pozostałości środków ochrony roślin w innych gatunkach sprawdzanych wyrywkowo Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ochrony Roślin PIB w Poznaniu Laboratoria Instytutu Ochrony Roślin - PIB, w ramach programu urzędowych badań kontrolnych pozostałości środków ochrony roślin, przeprowadziły analizy 1302 próbek płodów rolnych, w tym: 302 próbki owoców, 622 próbki warzyw, 6 próbek suchych nasion roślin strączkowych (groch), 2 próbki nasion oleistych (rzepak), 356 próbek zbóż i mieszanek zbożowych, 1 próbkę z przeznaczeniem na napary ziołowe (babka lancetowata), 10 próbek roślin cukrodajnych (buraki cukrowe), 3 próbki roślin paszowych (bobik). W roku 2012 kontrola objęła 52 uprawy. Większość badanych próbek stanowiły owoce, warzywa i zboża. Do badań pobrano 14 gatunków owoców, 24 gatunki warzyw, 9 gatunków zbóż oraz mieszanki zbożowe, a także suche nasiona roślin strączkowych (groch), nasiona roślin oleistych (rzepak), liście roślin przeznaczonych na napary ziołowe (babka lancetowata), przyprawy, buraki cukrowe oraz 1 gatunek roślin paszowych (bobik). Łącznie oznaczono pozostałości 236 substancji czynnych środków ochrony roślin i związków pochodnych. Obecność pozostałości środków ochrony roślin stwierdzono w 221 badanych próbkach, czyli 17 % ogółu analizowanych. Wykryto 43 spośród 236 oznaczanych związków. Pozostałości wykrywano w próbkach owoców (30,1%), warzyw (17,5%) oraz zbóż (5,9 %). W 0,4 % badanych próbek stwierdzono przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP). W 2,2 % próbek wykryto substancje niedozwolone do ochrony upraw. Wyniki analiz przedstawiono na wykresach poniżej. Pozostałości środków ochrony roślin stwierdzano najczęściej w selerze (57,1%), marchwi (54,5%), pomidorach (46,8%, ), papryce (38,5%), jabłkach (38,5 %), truskawkach (37,8%) oraz w 149

150 pietruszce (35,1%) (statystyka dla produktów, których liczba badanych próbek wynosiła co najmniej 5). Pozostałości przekraczające najwyższe dopuszczalne poziomy zawierało 5 badanych próbek (0,4%). W 28 próbkach (2,2%) pochodzących z 13 upraw, wykryto pozostałości środków ochrony roślin niedopuszczonych do ich ochrony. W 3 próbkach (0,2%) stwierdzono zarówno przekroczenia NDP, jak i stosowanie środków niedozwolonych. Nie stwierdzono pozostałości środków ochrony roślin w badanych nasionach roślin strączkowych, nasionach oleistych, w roślinach zielnych, cukrodajnych oraz paszowych. Wykres 11 Pozostałości środków ochrony roślin w owocach Wykres 12 Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach 150

151 Wyniki badań przeprowadzonych przez Centralne Laboratorium GIORiN w Toruniu W Pracowni Badania Pozostałości Środków Ochrony Roślin Centralnego Laboratorium GIORiN przedmiotem badań było 600 próbek, w tym: 409 próbek owoców: agrest, gruszka, jabłko, malina, porzeczka, truskawka, wiśnia 143 próbek warzyw spod osłon: ogórek, papryka, pomidor, sałata i pieczarka 48 próbek warzyw gruntowych: ogórek, pomidor, sałata. W roku 2012 poszukiwano łącznie 156 substancji czynnych środków ochrony roślin, w tym: 51 fungicydów, 81 insektycydów, 21 herbicydów, 2 akarycydów i 1 nematocydu. Wśród przebadanych próbek 335 próbek (55,8%) nie zawierało pozostałości środków ochrony roślin, a w 265 próbkach (44,2%) pozostałości stwierdzono. W 256 próbkach (42,7 %) stwierdzono pozostałości środków ochrony roślin mniejsze lub równe NDP, w 9 próbkach (1,5%) pozostałości większe od NDP. Spośród próbek, w których wykryto pozostałości większe od NDP, w 3 próbkach (0,5%) wykryto przekroczenia NDP. W 21 próbkach (3,5%) wykryto substancje czynne środków ochrony roślin niedozwolonych do stosowania w danej uprawie. Wyniki analiz przedstawiono na wykresach poniżej. Pozostałości środków ochrony roślin występowały najczęściej w próbkach: jabłek (56,7%), papryki (53,8%), wiśni (51,3%) i truskawek (50,7%). W 2012 roku wykryto 31 spośród 156 oznaczanych substancji czynnych. Związki najczęściej wykrywane, czyli występujące w powyżej 10 % próbek danej uprawy, to: fungicydy: azoksystrobina, boskalid, bupirymat, chlorotalonil, ditiokarbaminiany, kaptan, karbendazym, pirymetanil, trifloksystrobina; insektycydy: dimetoat, pirymikarb. 151

152 Wykres 13 Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach spod osłon Wykres 14 Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach gruntowych 152

153 Wykres 15 Pozostałości środków ochrony roślin w owocach SEKTOR ZDROWIA ROŚLIN NADZÓR FITOSANITARNY Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami W roku 2012, w wyniku prowadzonych inspekcji i wykonanych analiz laboratoryjnych, stwierdzono występowanie 13 różnych organizmów kwarantannowych. Obecność organizmów kwarantannowych odnotowano zaś w 1078 miejscach produkcji. Grupa bakterii W roku sprawozdawczym w grupie bakterii stwierdzono 2 organizmy kwarantannowe: Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus i Xanthomonas campestris pv. phaseoli. W odniesieniu do bakterii Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus - sprawcy bakteriozy pierścieniowej ziemniaka, wykonano kontroli zdrowotności, tj. o kontroli więcej niż w roku poprzednim. Liczba przeprowadzonych kontroli zdrowotności w tym zakresie była zróżnicowana w poszczególnych województwach. Najwięcej kontroli przeprowadzono w województwach: wielkopolskim 3 224, mazowieckim oraz dolnośląskim Natomiast najmniej kontroli wykonano w województwach: świętokrzyskim 755, opolskim 780 oraz podkarpackim 978. W wyniku prowadzonych działań kontrolnych, ww. bakterię stwierdzono 153

154 w 816 miejscach produkcji, co stanowiło ok. 76 % wszystkich miejsc produkcji uznanych za porażone przez organizmy kwarantannowe. Najwięcej miejsc produkcji porażonych tą bakterią odnotowano w województwach: mazowieckim 202, małopolskim 95 oraz świętokrzyskim 58. Najmniejszą zaś liczbę porażonych miejsc produkcji przez ten organizm, stwierdzono w województwach: zachodniopomorskim 11, opolskim 16 oraz pomorskim 23. Analizując zmiany w liczbie miejsc produkcji, w których na przestrzeni lat ubiegłych wykryto bakterię Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus, w roku sprawozdawczym nadal obserwowano niższy poziom występowania bakterii niż miało to miejsce w latach Jednakże, w porównaniu do roku 2011, stwierdzono wzrost liczby porażonych miejsc produkcji tą bakterią o ok. 14% (w 2011 r. 717 porażonych miejsc produkcji). Analogiczną tendencję zaobserwowano także w odniesieniu do udziału prób porażonych bakterią w stosunku do liczby prób przebadanych, co obrazuje poniższy wykres. Wykres 16 Procent prób porażonych bakterią Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus w stosunku do liczby prób przebadanych w latach W odniesieniu do bakterii Xanthomonas campestris pv. phaseoli sprawcy ostrej bakteriozy fasoli, w roku sprawozdawczym wykonano 374 kontrole zdrowotności w skali całego kraju. W porównaniu do roku 2011 liczba kontroli zmniejszyła się o ok. 20%. Najwięcej kontroli wykonano w województwach: lubelskim 97, łódzkim - 63 i wielkopolskim 57. Analizując 154

155 wykrycia tej bakterii na przestrzeni ostatnich kilku lat, należy stwierdzić, że była ona corocznie wykrywana (po kilka miejsc produkcji w kraju). Jednak w 2012 r. bakterię tę stwierdzono aż w 25 miejscach produkcji. Najwięcej wykryć bakterii Xanthomonas campestris pv. phaseoli odnotowano w województwach: lubelskim 6, dolnośląskim 5 i wielkopolskim 4. Grupa grzybów W 2012 r. w grupie grzybów stwierdzono 2 organizmy kwarantannowe: Synchytrium endobioticum i Phytophthora fragariae var. fragariae. W odniesieniu do grzyba Synchytrium endobioticum sprawcy raka ziemniaka, przeprowadzono w skali całego kraju kontroli. W porównaniu do roku 2011 liczba kontroli nieznacznie się zmniejszyła (o ok. 5%). Najwięcej kontroli przeprowadzono w województwach: śląskim 2 332, wielkopolskim oraz lubelskim Najmniej kontroli wykonano zaś w województwach: świętokrzyskim 529, opolskim 907 i pomorskim 939. W wyniku prowadzonych działań kontrolnych, obecność grzyba stwierdzono w 8 miejscach produkcji, w województwie małopolskim. Na przestrzeni lat ubiegłych liczba porażonych tym grzybem miejsc produkcji kształtowała się na podobnym poziomie (po kilka wykryć w skali kraju). W przypadku grzyba Phytophthora fragariae var. fragariae sprawcy czerwonej zgnilizny truskawki, wykonano 308 kontroli zdrowotności. Najwięcej kontroli wykonano w województwach: łódzkim 55 i lubelskim 46. Analiza wykryć tego grzyba na przestrzeni ostatnich kilku lat wykazała, że ostatni raz był on notowany w 2008 r. Jednak w 2012 r. grzyb Phytophthora fragariae var. fragariae został ponownie stwierdzony, w 1 miejscu produkcji w województwie małopolskim. Grupa owadów W 2012 r. wśród szkodników owadzich wystąpił jeden organizm kwarantannowy - Diabrotica virgifera virgifera (zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa). Kontrole pod kątem występowania osobników dorosłych stonki kukurydzianej prowadzone były głównie za pomocą wabiących pułapek feromonowych, wystawionych na terenie całej Polski. W skali całego kraju wystawiono pułapki feromonowe w 578 lokalizacjach (strefa zasiedlenia 139 pułapek, strefa ryzyka 361 pułapek, obszar wolny od szkodnika 536 pułapek, strefy wokół lotnisk 36 pułapek). Pierwsze osobniki dorosłe stonki zostały stwierdzone 9 lipca 2012 r. Łącznie, w 2012 r. obecność stonki odnotowano w 9 województwach w 88 miejscach produkcji, tj. w 68 miejscach - w 155

156 strefie zasiedlenia i 20 miejscach - w strefie ryzyka (w 2011 r. obecność tego szkodnika stwierdzono w 81 miejscach produkcji). Najliczniej organizm ten wystąpił w województwach: lubelskim i śląskim po 15 miejsc produkcji oraz małopolskim 13 i podkarpackim 12. Poniższa mapa przedstawia wykrycia stonki w 2012 r. oraz zasięg wyznaczonych stref: zasiedlenia i ryzyka, obowiązujący w 2012 r. Rysunek 1 Wykrycie stonki w 2012 r. oraz zasięg wyznaczonych stref: zasiedlenia i ryzyka, obowiązujący w 2012 r. 156

157 Grupa wirusów i organizmów wirusopodobnych W grupie wirusów i organizmów wirusopodobnych stwierdzono 4 organizmy kwarantannowe: Plum pox virus, Chrysantnhemum stunt viroid, Apple proliferation mycoplasm oraz Pear decline mycoplasm. W roku sprawozdawczym przeprowadzono kontrole zdrowotności pod kątem wirusa Plum pox virus - sprawcy szarki śliw. W porównaniu do roku 2011 liczba kontroli nieznacznie wzrosła (o ok. 4%). Najwięcej kontroli przeprowadzono w województwach: lubelskim 1 611, mazowieckim i podkarpackim 896. W wyniku przeprowadzonych działań kontrolnych obecność wirusa odnotowano w 49 miejscach produkcji. Analizując wykrycia tego organizmu na przestrzeni lat należy stwierdzić, że tak duża liczba wykryć (w ponad 40 miejscach produkcji) miała miejsce ostatni raz w 2008 r. Natomiast w porównaniu do lat , liczba miejsc produkcji porażonych przez ten organizm, wzrosła o kilkadziesiąt procent. Największą liczbę porażonych miejsc produkcji stwierdzono w województwach: lubelskim i mazowieckim po 10 oraz kujawsko pomorskim 6. W odniesieniu do wiroida Chrysantnhemum stunt viroid (sprawcy karłowatości złocienia) przeprowadzono 164 kontrole zdrowotności w skali całego kraju. Najwięcej kontroli przeprowadzono w województwach: łódzkim 47, kujawsko pomorskim - 28 oraz mazowieckim Obecność wiroida odnotowano zaś w 2 miejscach produkcji, w województwach: kujawsko pomorskim i łódzkim. Oprócz tegorocznych wykryć, na przestrzeni ostatnich 5 lat, organizm ten stwierdzony był tylko jeden raz - w 2010 r., w województwie kujawsko pomorskim. W przypadku mykoplazmy Apple proliferation mycoplasm (sprawcy proliferacji jabłoni) przeprowadzono kontroli zdrowotności. Najwięcej kontroli wykonano w województwach: mazowieckim 1 037, lubelskim 896 i podkarpackim 542. Liczba przeprowadzonych kontroli zdrowotności pod kątem Apple proliferation mycoplasm kształtowała się na poziomie zbliżonym do roku ubiegłego. Organizm ten został stwierdzony w 4 miejscach produkcji, w województwach: małopolskim 3 i mazowieckim 1. Analizując wykrycia tego organizmu, na przestrzeni ostatnich kilku lat należy stwierdzić, że jest on corocznie wykrywany (po kilka wykryć w skali kraju). W roku sprawozdawczym, przeprowadzono kontroli zdrowotności pod kątem Pear decline mycoplasm (sprawcy zamierania gruszy). Najwięcej kontroli przeprowadzono w województwach: podkarpackim 423, lubelskim 406 oraz mazowieckim 338. Liczba kontroli zdrowotności przeprowadzonych pod kątem tego organizmu kształtowała się na poziomie zbliżonym do roku ubiegłego. Obecność organizmu odnotowano w 5 miejscach produkcji, w woj.: 157

158 świętokrzyskim 2 oraz łódzkim, podkarpackim i wielkopolskim po 1 miejscu produkcji. Grupa nicieni W roku sprawozdawczym, wykryto 4 gatunki nicieni: Globodera rostochiensis, Globodera pallida, Ditylenchus dipsaci i Ditylenchus destructor. W odniesieniu do nicienia Globodera rostochiensis (mątwik ziemniaczany) przeprowadzono kontroli zdrowotności. Najwięcej kontroli przeprowadzono w województwach: lubelskim 1 683, wielkopolskim i łódzkim W porównaniu do roku 2011 liczba kontroli zmniejszyła się o ok. 11%. Obecność tego nicienia odnotowano w 69 miejscach produkcji. W porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego, stwierdzono spadek liczby miejsc występowania tego nicienia o ok. 21%. Najwięcej porażonych miejsc produkcji tym nicieniem odnotowano w województwach: lubelskim 14, kujawsko pomorskim 10 oraz mazowieckim i wielkopolskim po 9. Podobną liczbę kontroli wykonano pod kątem nicienia Globodera pallida (mątwik agresywny) kontroli. Analogicznie jak w przypadku mątwika ziemniaczanego największą liczbę kontroli przeprowadzono w województwach: lubelskim 1 685, wielkopolskim i łódzkim Organizm ten był wykryty po raz pierwszy w naszym kraju w 2010 r. w województwach: opolskim 1 miejsce produkcji oraz mazowieckim (w 2 partiach ziemniaków pochodzących z Cypru). Natomiast w 2012 r. obecność mątwika agresywnego odnotowano w województwie podkarpackim, w 1 miejscu produkcji. W przypadku nicienia Ditylenchus destructor (niszczyk ziemniaczak) przeprowadzono kontroli zdrowotności. Najwięcej kontroli przeprowadzono w województwach: pomorskim 446, lubelskim 397 i zachodniopomorskim 347. W porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego odnotowano kilkuprocentowy wzrost liczby kontroli przeprowadzonych pod kątem tego organizmu. Nicień Ditylenchus destructor został wykryty w 12 miejscach produkcji, w województwach: lubelskim 10, oraz małopolskim i mazowieckim po 1 miejscu produkcji. Analizując wykrycia tego organizmu na przestrzeni lat , należy stwierdzić, że organizm ten stwierdzany był corocznie, za wyjątkiem roku Jednak, w porównaniu do lat poprzednich w 2012 r. liczba miejsc produkcji porażonych przez ten organizm wzrosła o 50%. W odniesieniu do nicienia Ditylenchus dipsaci (niszczyk zjadliwy) w roku sprawozdawczym wykonano 983 kontrole zdrowotności. Najwięcej kontroli przeprowadzono w województwach: mazowieckim 285, łódzkim 156 i wielkopolskim 112. W porównaniu do 158

159 roku 2011 liczba kontroli wzrosła o ok. 11%. Organizm ten został stwierdzony w 1 miejscu produkcji, w województwie świętokrzyskim. Odnosząc się do wykryć tego organizmu w poprzednich latach ( ), należy stwierdzić, że organizm ten wykrywany był corocznie, w kilku miejscach produkcji w kraju, natomiast w roku bieżącym został wykryty tylko w 1 miejscu produkcji. 159

160 dolnośląskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie kujawskopomorskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomor skie RAZEM ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 44 Liczba miejsc produkcji, w których w 2012 r. wykryto określone organizmy kwarantannowe ORGANIZM KWARANTANNOWY Apple proliferation mycoplasm Chrysanthemum stunt viroid Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus Diabrotica virgifera virgifera Ditylenchus destructor Ditylenchus dipsaci 1 1 Globodera pallida 1 1 Globodera rostochiensis Pear decline mycoplasm Phytophthora fragariae var. fragariae 1 1 Plum pox virus

161 Synchytrium endobioticum 8 8 Xanthomonas campestris pv. phaseoli

162 Tabela 45 Wykaz organizmów kwarantannowych wraz z roślinami i przedmiotami, na których zostały stwierdzone te organizmy w 2012 r. Grupa organizmów kwarantannowych/ regulowanych Organizm kwarantannowy/regulowany Porażone rośliny/przedmioty OWADY Diabrotica virgifera virgifera kukurydza NICIENIE BAKTERIE GRZYBY WIRUSY i organizmy wirusopodobne Ditylenchus dipsaci Ditylenchus destructor Globodera rostochiensis Globodera pallida Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus Xanthomonas campestris pv. phaseoli Synchytrium endobioticum Phytophthora fragariae var. fragariae Plum pox virus Chrysanthemum stunt viroid Apple proliferation mycoplasm Pear decline mycoplasm cebula ziemniak ziemia ziemia ziemniak fasola ziemniak, ziemia truskawka brzoskwinia, śliwa, ałycza, czereśnia, morela chryzantema jabłoń grusza W 2012 roku za wykroczenia z zakresu nadzoru fitosanitarnego, inspektorzy PIORiN wystawili 273 mandaty na łączną kwotę zł. Ponadto, nałożono 125 opłat sankcyjnych na łączną kwotę zł oraz skierowano 4 wnioski do sądu. W porównaniu do roku 2011, liczba mandatów wystawionych w 2012 roku zmniejszyła się o 9, a liczba nałożonych opłat sankcyjnych wzrosła o 56. Najwięcej mandatów wystawiono w województwach: mazowieckim 75, pomorskim 44 i wielkopolskim 40. Wysokość grzywien nałożonych w drodze mandatów karnych wahała się w granicach od 50 zł do 500 zł. Najwięcej mandatów nałożono z tytułu naruszenia zasad dotyczących obrotu roślinami niespełniającymi wymagań fitosanitarnych oraz braku lub niewłaściwego prowadzenia ewidencji nabywanych, zbywanych, przechowywanych lub przemieszczanych roślin, produktów roślinnych i przedmiotów, przez podmioty wpisane do 162

163 rejestru przedsiębiorców. Opłaty sankcyjne nałożono w związku z wprowadzaniem do obrotu lub przemieszczaniem roślin i produktów roślinnych bez wymaganego wpisu do rejestru przedsiębiorców. Najwięcej opłat nałożono w województwach: lubelskim 67 i mazowieckim 24. Wnioski do sądu skierowano z tytułu wprowadzania do obrotu i przemieszczania roślin niespełniających wymagań fitosanitarnych oraz z tytułu uniemożliwiania lub utrudniania wykonywania czynności urzędowych inspektorom PIORiN. Kary w formie wniosków do sądu zostały zastosowane w województwach: mazowieckim 2 wnioski, lubelskim i śląskim po 1 wniosku. We wszystkich przypadkach sądy stwierdziły naruszenie przepisów przez podmioty i nałożyły kary grzywny z tego tytułu. Poniższa tabela przestawia liczbę wykroczeń oraz zastosowane sankcje karne w poszczególnych województwach. Tabela 46 Zestawienie liczby wykroczeń i zastosowanych sankcji karnych z zakresu nadzoru fitosanitarnego w 2012 r. Mandaty Opłaty sankcyjne Lp. Województwo liczba łączna wysokość nałożonych grzywien (PLN) liczba łączna kwota opłat sankcyjnych (PLN) 1 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie

164 Mandaty Opłaty sankcyjne Lp. Województwo liczba łączna wysokość nałożonych grzywien (PLN) liczba łączna kwota opłat sankcyjnych (PLN) 13 świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Razem SEKTOR NASIENNICTWA Monitoring GMO W roku 2012 w wyniku prowadzenia monitoringu konwencjonalnego materiału siewnego w kierunku występowania domieszek nasion genetycznie zmodyfikowanych, w 10 przebadanych próbach stwierdzono obecność modyfikacji genetycznych, co stanowi 3,97% wszystkich poddanych analizie prób. Badania wykonano z zastosowaniem metody PCR (analizy jakościowe) i Real-Time PCR (analizy ilościowe) w Centralnym Laboratorium w Toruniu. 164

165 Tabela 47 Zestawienie wyników badań monitoringowych konwencjonalnego materiału siewnego pod kątem obecności modyfikacji genetycznych przeprowadzonych w 2012 r. Gatunek Liczba testowanych próbek Liczba próbek pozytywnych % próbek pozytywnych Kukurydza ,8% Rzepak jary Linia transgeniczna NK603, MON810, T25, NK603, TC1507 Kraj pochodzenia EC, Serbia, Chile Polska, EC Rzepak ozimy Polska, EC - ŁĄCZNIE ,97% 2.4. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO- SPOŻYWCZYCH Jakość handlowa artykułów rolno-spożywczych Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych jest instytucją sprawującą nadzór nad jakością handlową artykułów rolno-spożywczych. W ramach realizacji tego zadania IJHARS przeprowadza kontrole jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w produkcji i obrocie krajowym, jak również kontrole artykułów wywożonych i sprowadzanych z zagranicy. Celem kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych prowadzonych przez IJHARS jest sprawdzenie, czy artykuły rolno-spożywcze spełniają wymagania w zakresie jakości handlowej (cech artykułu dotyczących właściwości organoleptycznych, fizykochemicznych i mikrobiologicznych w zakresie technologii produkcji, wielkości lub masy oraz wymagań 165

166 wynikających ze sposobu produkcji, opakowania, prezentacji i oznakowania) określone w przepisach o jakości handlowej oraz dodatkowe wymagania dotyczące tych artykułów, jeżeli ich spełnienie zostało zadeklarowane przez producenta. Inspekcja JHARS zwraca szczególną uwagę czy nie są stosowane praktyki handlowe mające na celu zafałszowanie produktów przez podanie w oznakowaniu informacji niezgodnych z prawdą w zakresie m.in. składu, pochodzenia, terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości. W 2012 roku w laboratoriach IJHARS przebadano próbek, wykonując oznaczenia parametrów jakościowych. Tabela 48 Zestawienie ilości próbek przebadanych przez laboratoria GIJHARS w 2012 roku, niespełniających wymagań jakości handlowej. Lp. Nazwa grupy (podgrupy) artykułów rolno-spożywczych Liczba zbadanych próbek Liczba próbek z wynikiem negatywnym Liczba zbadanych próbek o stwierdzonej jakości niezgodnej z przepisem lub deklaracją (%) 1. Rośliny , Zboża , Nasiona roślin oleistych ,3 2. Przetwory , Przetwory z owoców lub warzyw , Przetwory zbożowe , Makaron , Bułka tarta , Pieczywo , Pieczywo cukiernicze, ciasta i ciastka , Miód , Półprod. i produkty przem. cukrowego , Wyroby cukiernicze , Przyprawy , Koncentraty spożywcze ,7 166

167 Lp. Nazwa grupy (podgrupy) artykułów rolno-spożywczych Liczba zbadanych próbek Liczba próbek z wynikiem negatywnym Liczba zbadanych próbek o stwierdzonej jakości niezgodnej z przepisem lub deklaracją (%) Herbaty i herbatki , Napoje bezalkoholowe , Wyroby winiarskie , Napoje spirytusowe , Piwo i surowce browarnicze , Przetwory ziemniaczane i skrobie , Oliwa z oliwek 6 0 0, Oleje , Tłuszcze do smarowania ,7 3. Artykuły GMO ,0 4. Drób i przetwory drobiowe , Mięso drobiowe kawałki , Przetwory drobiowe ,0 5 Mięso surowe , Mieso surowe wieprzowe 9 0 0, Mięso mielone ,0 6. Ryby i przetwory rybne , Ryby mrożone , Ryby wędzone , Ryby solone 1 0 0, Marynaty rybne , Konserwy rybne , Pasty rybne 3 0 0, Prezerwy rybne 2 0 0,0 167

168 Lp. Nazwa grupy (podgrupy) artykułów rolno-spożywczych Liczba zbadanych próbek Liczba próbek z wynikiem negatywnym Liczba zbadanych próbek o stwierdzonej jakości niezgodnej z przepisem lub deklaracją (%) 6.8. Filety rybne ,1 7. Artykuły mleczne , Artykuły mleczne krowie , Artykuły mleczne kozie 4 0 0, Artykuły mleczne owcze ,6 8. Wyroby garmażeryjne , Wyroby garmażeryjne mięsne , Wyroby garmażeryjne niemięsne , Wyroby garmażeryjne mięsnowarzywne, dania gotowe typu konserwa ,8 9. Przetwory z mięsa czerwonego , Konserwa sterylizowana, pasteryzow., trwała w temp. otoczenia , Wędliny , Tłuszcze zwierzęce jadalne ,0 10. Ekologiczne ,3 11. Analogi przetworów mlecznych 4 0 0,0 12. Inne-Sól ,0 13. Chmiel i jego przetwory ,1 Ogółem ,8 Częstotliwość i rodzaj niezgodności z podziałem na sektory Stwierdzone w trakcie kontroli planowych i doraźnych zleconych przez Głównego 168

169 Inspektora JHARS niezgodności w zakresie jakości handlowej w poszczególnych grupach towarowych w 2012 roku przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 49 Zestawienie ilości partii objętych kontrolą jakości handlowej w 2012 r. Parametry fizykochemiczne Znakowanie L.p. Rodzaj produktu liczba kontrolo- wanych partii liczba partii niewłaściw ej jakości % partii niewłaści wej jakości liczba kontrolo- wanych partii liczba partii niewłaściw ej jakości % partii niewłaściwie oznakowanych Kontrole planowe 1 Owoce i warzywa świeże* 2 Przetwory z mięsa czerwonego , , , ,0 3 Przetwory mleczne , ,2 4 Przetwory rybne , ,4 5 Mięso drobiowe , ,8 6 Przetwory drobiowe , ,8 7 Przetwory owocowe i warzywne , ,4 8 Miód , ,9 9 Piwo , ,8 10 Przyprawy , ,2 11 Soki i nektary , ,7 12 Wyroby garmażeryjne , ,8 13 Oleje roślinne , , Herbata i herbatki owocowe Napoje bezalkoholowe , , , ,2 169

170 Parametry fizykochemiczne Znakowanie L.p. Rodzaj produktu liczba kontrolo- wanych partii liczba partii niewłaściw ej jakości % partii niewłaści wej jakości liczba kontrolo- wanych partii liczba partii niewłaściw ej jakości % partii niewłaściwie oznakowanych 16 Koncentraty spożywcze , ,6 17 Majonezy i sosy majonezowe , ,8 18 Pieczywo ,3 19 Syropy owocowe ,2 20 Wyroby cukiernicze ,8 21 Wyroby ciastkarskie ,0 22 Jaja spożywcze ,4 23 Napoje alkoholowe , ,0 Produkty o obniżonej zawartości podstawowego parametru, w tym przetwory mleczne , ,3 - przetwory mięsne , ,1 - przetwory owocowe , ,6 GMO, w tym: surowce sojowe (w przetworach z mięsa czerwonego, przetworach drobiowych, wyrobach garmażeryjnych) świeże pomidory Nawozy ,7 170

171 Parametry fizykochemiczne Znakowanie L.p. Rodzaj produktu liczba kontrolo- wanych partii liczba partii niewłaściw ej jakości % partii niewłaści wej jakości liczba kontrolo- wanych partii liczba partii niewłaściw ej jakości % partii niewłaściwie oznakowanych 27 Środki wspomagające uprawę roślin ,0 Kontrole doraźne 1 Kiełbasa biała , ,2 2 Jaja ,0 3 Miody pitne , ,3 4 Ziemniaki , ,2 5 Tłuszcze smarowania do , ,0 6 Koncentraty spożywcze ,0 7 Przetwory rybne ,0 8 Owoce świeże , ,0 9 Miód ,3 10 Nawozy Kontrola dokumentacji * dane umieszczone w kolumnach parametry fizykochemiczne odnoszą się do wymagań jakościowych określonych w normach handlowych W związku z uruchomieniem przez Czeskie Ministerstwo Rolnictwa oraz czeską służbę kontroli strony internetowej zawierającej informacje o produktach niebezpiecznych, zafałszowanych i złej jakości (w tym również o produktach pochodzących z Polski), Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w 2012 roku przeprowadziła, zgodnie z kompetencjami, kontrole doraźne w zakładach produkcyjnych znajdujących się na w/w liście. Skontrolowano ogółem 15 zakładów produkcyjnych wprowadzających do obrotu na rynek czeski 18 produktów. Wśród produktów objętych kontrolą znalazły się wyroby ciastkarskie i cukiernicze, przetwory mięsne i mleczne, przetwory warzywne i owocowe, 171

172 przetwory zbożowe i ziemniaczane. Inspekcja JHARS potwierdziła nieprawidłowości wykryte przez służby czeskie w przypadku 5 producentów wytwarzających 5 produktów (przetwory mięsne, przetwór owocowy, wyrób ciastkarski i cukierniczy). Nie potwierdzono nieprawidłowości wykrytych przez służby czeskie w przypadku 13 produktów. Ponadto, w związku z informacjami przekazanymi przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, odnośnie wprowadzania do obrotu soli o przeznaczeniu technicznym, Inspekcja JHARS podjęła czynności kontrolne u producentów artykułów rolno-spożywczych, wskazanych przez służby sanitarne. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej (WSSE) przekazały do Inspekcji JHARS 38 spraw dotyczących 19 hurtowni oraz 53 producentów żywności. Większość przekazanych spraw dotyczyła producentów wyrobów piekarskich i ciastkarskich. W wyniku przeprowadzonych kontroli nie stwierdzono przypadków stosowania soli o przeznaczeniu technicznym, jako środka spożywczego, do produkcji artykułów rolno-spożywczych. Analiza przypadków niezgodności W wyniku planowych kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, przeprowadzonych na rynku krajowym w 2012 roku stwierdzono: 14,5% skontrolowanych partii wyrobów niezgodnych z przepisami o jakości handlowej oraz z deklaracją producenta w zakresie parametrów fizykochemicznych; najwięcej nieprawidłowości w tym zakresie stwierdzono w partiach: napojów bezalkoholowych (21,1%), przetworów z mięsa czerwonego (20,9%), miodu (20,0%), przetworów z mięsa drobiowego (18,5%) oraz piwa (17,2%); w porównaniu do 2011 roku udział partii o parametrach niezgodnych z przepisami o jakości handlowej oraz z deklaracją producenta zmniejszył się o 0,5 punktu procentowego (w 2011 r. wynosił 15,0%); 25,9% skontrolowanych partii artykułów rolno-spożywczych nieprawidłowo oznakowanych; najwięcej zastrzeżeń w tym zakresie dotyczyło: koncentratów spożywczych (50,6%), majonezów i sosów majonezowych (44,8%), olejów roślinnych (40,0%), napojów alkoholowych (40,0%), przetworów z mięsa czerwonego (37,2%) oraz napojów bezalkoholowych (35,2%); w porównaniu do 2011 roku udział partii nieprawidłowo oznakowanych zmniejszył się o 1,8 punktu procentowego (w 2011 roku wynosił 27,7%); 172

173 12,7% partii świeżych owoców i warzyw było niewłaściwie oznakowanych, 0,7% partii nie spełniało wymagań jakościowych określonych w standardach UE; udział partii nieprawidłowo oznakowanych zmniejszył się o 8,6 punktu procentowego (w 2011 roku wynosił 21,3 %), natomiast udział partii nie spełniających wymagań jakościowych zmniejszył się o 3 punkty procentowe (w 2011 roku wynosił 3,7%). Biorąc pod uwagę fakt, iż jakość handlowa artykułów żywnościowych związana jest z bezpieczeństwem ekonomicznym konsumentów, nieprawidłowości stwierdzone podczas kontroli nie stanowią zagrożenia zdrowotnego dla ludzi, zwierząt czy roślin. Występowanie niezgodności IJHARS przeprowadziła w 2012 roku kontrole jakości handlowej artykułów rolnospożywczych wybranych grup towarowych produktów zgodnie z Rocznym ramowym planem kontroli. Typowanie do kontroli poszczególnych produktów oraz podmiotów, określono na podstawie analizy ryzyka uwzględniającej wyniki: wcześniejszych kontroli przeprowadzonych przez IJHARS, informacje przekazywane przez organy kontroli, a także propozycje tematów zgłoszonych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz inne instytucje współpracujące z Inspekcją. Kontrole przeprowadzone przez IJHARS w 2012 roku koncentrowały się na artykułach rolno-spożywczych powszechnie dostępnych i spożywanych. Kontrole w poszczególnych branżach przeprowadzone zostały jednorazowo w określonych kwartałach 2012 roku, z wyjątkiem przetworów z mięsa czerwonego, przetworów mlecznych oraz przetworów owocowych i warzywnych, które były dwukrotnie kontrolowane. Zwiększenie częstotliwości kontroli tych produktów wynikało ze znaczącego ich udziału w diecie, dużej liczby producentów, a także z występowania szeregu nieprawidłowości zarówno w zakresie znakowania tych produktów, jak i ich jakości stwierdzanej na podstawie analiz laboratoryjnych. Kontrola w zakresie jakości handlowej przetworów owocowo-warzywnych była podyktowana wzrostem zapotrzebowania na produkty szybkie w przygotowaniu. Kontrole przeprowadzone w 2012 roku skoncentrowane były na kluczowych dla każdej branży produktach oraz na wyrobach, których jakość handlowa nie była do tej pory 173

174 sprawdzana przez Inspekcję JHARS, np. przetwory mleczne adresowane dla dzieci, desery na bazie mleka, przetwory warzywne pomidorowe (sosy, koncentraty, ketchupy) czy drinki alkoholowe. Kontrolą zostały objęte również produkty, których jakość handlowa w zakresie cech organoleptycznych i parametrów fizykochemicznych nie była od dawna sprawdzana, np. napoje bezalkoholowe, herbaty i herbatki owocowe, koncentraty spożywcze, oleje roślinne. Kontrole wyrobów z mięsa czerwonego i przetworów drobiowych uzupełniono o ocenę zasadności technologicznego stosowania dozwolonych substancji dodatkowych, w tym karagenów jako substancji zagęszczających. W 2012 roku po raz pierwszy zrealizowano kontrolę jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych o obniżonej zawartości podstawowego parametru. Kontrola w tym zakresie obejmowała takie produkty jak przetwory mleczne, przetwory z mięsa czerwonego oraz przetwory owocowe, oznakowane jako niskotłuszczowe lub niskosłodzone, zawierające na opakowaniu informację, np. 0 % tłuszczu, light. Kontrole zrealizowane w 2012 roku obejmowały swym zakresem wszystkie aspekty jakości handlowej, natomiast jedna kontrola ograniczona została wyłącznie do sprawdzenia prawidłowości znakowania wybranych artykułów rolno-spożywczych, w których wcześniejsze kontrole wykazały znaczny odsetek partii niewłaściwie oznakowanych, przy stosunkowo nieznacznych nieprawidłowościach w zakresie parametrów fizykochemicznych. Kontrola ta dotyczyła: pieczywa, syropów owocowych oraz wyrobów cukierniczych i ciastkarskich. Każda kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, w tym kontrola prawidłowości znakowania wybranych grup artykułów rolno-spożywczych, obejmowała sprawdzenie czy znakowanie produktów nie sugeruje, że: zostały wyprodukowane metodami ekologicznymi, posiadają zarejestrowaną nazwę jako chroniona nazwa pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub gwarantowana tradycyjna specjalność. W ramach kontroli doraźnych zleconych przez Głównego Inspektora JHARS sprawdzono jakość handlową, m.in. jaj spożywczych, kiełbas białych, miodów pitnych, wyrobów garmażeryjnych, ziemniaków oraz tłuszczów do smarowania. Inspekcja JHARS podejmowała również działania w zakresie sprawdzenia źródła pochodzenia soli stosowanej do produkcji artykułów rolno-spożywczych. Ponadto, kontrole doraźne dotyczyły jakości 174

175 handlowej produktów kwestionowanych przez służby czeskie. Zgodnie z ustawą o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych Inspekcja jest upoważniona do kontroli artykułów rolno-spożywczych w produkcji i obrocie oraz sprowadzanych z zagranicy. Kontrole przeprowadzane przez Inspekcję JHARS nie dotyczą obrotu detalicznego. Wyjątek stanowią świeże owoce i warzywa, w przypadku których kontrole prowadzone są na różnych etapach obrotu handlowego, w tym w sklepach detalicznych i wielkopowierzchniowych, hurtowniach, centrach dystrybucyjnych oraz na targowiskach. Przeprowadzona w 2012 roku kontrola świeżych owoców i warzyw wykazała nieprawidłowości w zakresie: znakowania z uwagi na całkowity brak oznakowania opakowań, brak informacji o specyfikacjach handlowych produktów (np. informacji o wielkości owoców lub warzyw, klasie jakości w przypadku produktów objętych wymaganiami szczegółowych norm handlowych), brak informacji o kraju pochodzenia, wymagań minimalnych m.in. ze względu na objawy gnicia i zepsucia, wymagań dotyczących prezentacji, z uwagi na stosowanie niewłaściwych opakowań, tj. skrzynek wyłożonych gazetami, dokumentacji towarzyszącej kontrolowanym partiom świeżych owoców i warzyw. Kontrole IJHARS wykazały szereg poważnych nieprawidłowości w aspekcie jakościowym (w tym zafałszowania). W wyniku badania parametrów fizykochemicznych w 2012 roku najczęściej kwestionowano jakość handlową następujących grup artykułów rolno-spożywczych: napojów bezalkoholowych zaniżona i zawyżona kwasowość ogólna w przeliczeniu na kwas cytrynowy, obecność kwasu sorbowego lub kwasu benzoesowego niedeklarowanego na etykiecie, przetworów z mięsa czerwonego obecność niedeklarowanych surowców pochodzenia zwierzęcego (np. surowca drobiowego w wyrobie deklarowanym jako wieprzowy) oraz substancji konserwujących i zwiększających wodochłonność, zawyżonej zawartości wody i tłuszczu oraz zaniżonej zawartości białka w stosunku do poziomów tych parametrów określonych w dokumentach normalizacyjnych, miodu zaniżona wartość liczby diastazowej, zawyżona zawartość wody, sacharozy 175

176 i 5-hydroksymetylofurfuralu (HMF), przetworów z mięsa drobiowego zawyżona zawartość wody i tłuszczu, zaniżona zawartość białka oraz obecność niezadeklarowanych składników (tj. surowców drobiowych, skrobi, fosforu, azotanów i azotynów oraz surowców wieprzowych, MOM-u i surowców sojowych), piwa zawyżona lub zaniżona zawartość ekstraktu brzeczki podstawowej, zaniżona zawartość alkoholu etylowego, zawyżona lub zaniżona kwasowość ogólna, nieprawidłowa barwa, majonezów i sosów majonezowych zaniżona zawartość żółtka jaja kurzego oraz zawyżona zawartość tłuszczu. W kontrolowanych grupach produktów stwierdzano powtarzające się systematycznie nieprawidłowości w zakresie znakowania polegające na: 1) braku wyszczególnienia wszystkich składników produktu, w tym składników składnika złożonego (m.in. składników alergennych, substancji dodatkowych pełniących funkcję w produkcie gotowym, aromatów, wody, soli, przypraw), 2) wprowadzaniu konsumenta w błąd odnośnie charakterystyki produktu, w tym jego: nazwy i rodzaju przez podawanie jedynie nazwy fantazyjnej bez dodatkowego opisu środka spożywczego umożliwiającego jego odróżnienie od innych produktów (np. rodzaju wyrobu, procesu technologicznego i sposobu obróbki cieplnej), stosowanie nazwy, szaty graficznej lub informacji sugerujących inny rodzaj produktu (np. umieszczenie na etykiecie nazwy pomarańczowa zamiast o smaku pomarańczowym lub grafiki np. wizerunku owocu, sugerującej, że wyrób został wyprodukowany z owoców lub soku owocowego, podczas gdy smak i zapach pochodziły od zastosowanych aromatów; stosowanie sformułowań z pierwszego tłoczenia na opakowaniu oleju poddanego procesowi rafinacji; zastosowanie w nazwie produktu wyrażenia z masłem, podczas gdy faktycznie produkt nie zawierał masła, a jedynie naturalny aromat maślany), sposobu wytwarzania lub metod produkcji przez podawanie informacji sugerujących domowe, tradycyjne warunki wytwarzania produktów (np. domowy, tradycyjny, staropolska, tradycyjnie wyrabiana, wiejska, podczas gdy były one produkowane przy użyciu przemysłowych metod produkcji (np. z wykorzystaniem przetworzonych 176

177 czy dozwolonych substancji dodatkowych), składu poprzez pominięcie w wykazie składników użytych do produkcji lub zamieszczenie na etykiecie w składzie składnika, którego faktycznie nie stosowano w procesie produkcji; podawanie w składzie produktu procentowej zawartości składnika innej niż to wynikało z wyliczeń recepturowych danego produktu, przez przypisywanie środkowi spożywczemu właściwości, których nie posiada, np. umieszczenie na etykiecie znaku graficznego Q, kojarzonego przez konsumentów ze znakiem jakości wyróżniającym wyrób spośród innych podobnych produktów, który to znak, nie mu został przyznany, poprzez sugerowanie szczególnych właściwości produktów, poprzez umieszczenie na opakowaniach produktów sformułowań typu bez dodatku konserwantów, bez konserwantów lub Tego typu produkty, zgodnie z prawem, nie powinny zawierać konserwantów, do których dodatek substancji konserwujących jest niedozwolony; podawanie informacji o posiadanym systemie HACCP, podczas gdy system ten jest obowiązkowy w każdym zakładzie produkującym żywność, 3) podawaniu niezgodnej z prawdą nazwy miodu nektarowego odmianowego, tj. w oparciu o wyniki analizy pyłkowej stwierdzono, że rodzaj pyłku na podstawie którego określono nazwę miodu nektarowego (lipowego, akacjowego, gryczanego) nie występował w znacznej przewadze, 4) niewłaściwym oznakowaniu w zakresie dozwolonych substancji dodatkowych, w tym brak podania nazw, numerów lub funkcji technologicznych stosowanych dozwolonych substancji dodatkowych, brak dodatkowej informacji przy nazwie lub numerze barwnika, tj. wyrażenia może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi dzieci, 5) braku pełnych danych identyfikujących producenta lub podanie danych niezgodnie z wpisem do KRS lub Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, 6) braku lub nieprawidłowego określenia rodzaju wyrobu, np. brak informacji o postaci napoju alkoholowego, tj. gazowany, brak informacji o procesie technologicznym i sposobie obróbki termicznej zastosowanej w procesie produkcji, 7) zastosowanie niewłaściwej wysokości cyfr i liter do określania ilości nominalnej produktu, 8) stosowaniu niewłaściwych określeń poprzedzających informację o dacie minimalnej trwałości/terminie przydatności do spożycia. Oprócz niezgodności dotyczących aspektów jakościowych, w trakcie kontroli 177

178 systematycznie stwierdzano także nieprawidłowości w zakresie wymagań formalno-prawnych polegające na niezgłoszeniu przez podmioty objęte kontrolą do wojewódzkiego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, faktu podjęcia działalności gospodarczej w zakresie produkcji, składowania, konfekcjonowania. Charakter zagrożeń wynikających z niezgodności Kontrole prowadzone przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych mają na celu zapobieganie stosowania przez producentów oszukańczych praktyk, fałszowania żywności oraz wszelkich innych praktyk mogących wprowadzać konsumenta w błąd. Identyfikacja przypadków, które potencjalnie mogą mieć znaczny wpływ na ludzi, zwierzęta lub rośliny Nieprawidłowości stwierdzane przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych w zakresie jakości handlowej mogą mieć wpływ na konsumenta, poprzez spożywanie przez niego artykułów rolno-spożywczych nie odpowiadających deklarowanym przez producenta parametrom jakościowym lub niewłaściwie oznakowanych. Mogą mieć również wpływ na rośliny, w przypadku stwierdzenia w trakcie kontroli nawozów, zaniżenia lub zawyżenia zawartości poszczególnych składników mineralnych (makro i mikroelementów). Nieprawidłowości stwierdzane w zakresie jakości handlowej odnoszą się przede wszystkim do bezpieczeństwa ekonomicznego konsumentów. Są to głównie przypadki związane z fałszowaniem żywności i wprowadzaniem konsumenta w błąd przez m.in.: podawanie niepełnych lub nieprawdziwych informacji w oznakowaniu środków spożywczych, zawyżenie zawartości wody i tłuszczu oraz zaniżenie zawartości białka w przetworach z mięsa czerwonego i mięsa drobiowego, obecność składników niezadeklarowanych na etykiecie produktu. 178

179 Opis poważnych potencjalnych konsekwencji lub ryzyka związanego z tymi przypadkami niezgodności Konsekwencje związane z nieprawidłowościami w zakresie jakości handlowej mogą dotyczyć: rozwoju mikroorganizmów w związku z zawyżoną zawartością wody w produktach, narażenia konsumentów na nieświadome spożywanie pominiętych w składzie substancji alergennych znajdujących się m.in. w przetworach z mięsa czerwonego, narażenia konsumentów na spożywanie zwiększonych ilości substancji dodatkowych (np. substancji konserwujących nie wyszczególnionych w wykazie składników na etykiecie). Opis dotyczący kwestii czy ryzyko to związane jest wyłącznie z określonym rodzajem zagrożenia czy też następuje ogólne podwyższenie ryzyka wynikające z równoczesnego pojawienia się zagrożeń różnego rodzaju, czy różnych zespołów zagrożeń. Ryzyko dotyczące obniżenia bezpieczeństwa żywności może wynikać z pojawienia się nieprawidłowości w znakowaniu, dotyczących m.in.: nie podania na opakowaniu informacji o znajdujących się w wyrobie finalnym składnikach alergennych, co ma szczególnie istotne znaczenie dla osób wykazujących nietolerancję pokarmową na tego rodzaju składniki, braku podania informacji o zawartości substancji dodatkowych (np. substancji konserwujących) w przypadku osób wykazujących alergie na tego rodzaju substancje chemiczne. Przyczyny niezgodności Wyniki przeprowadzanych przez Inspekcję JHARS kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych wskazują na występowanie nieprawidłowości zarówno w zakresie parametrów fizykochemicznych, jak i znakowania opakowań. Nieprawidłowości dotyczące parametrów fizykochemicznych mogą świadczyć o świadomym nieprzestrzeganiu przez producentów wymagań obowiązujących przepisów, 179

180 nieprzestrzeganiu receptur oraz o błędach popełnionych podczas procesu technologicznego, które mają wpływ na jakość produktu gotowego. Przyczyną niewłaściwego oznakowania może być nieznajomość przepisów, nieprawidłowa ich interpretacja, bądź celowe wprowadzanie w błąd konsumenta. Nieprawidłowości w zakresie znakowania mogą wynikać również ze zmian przepisów dotyczących znakowania artykułów rolno-spożywczych lub świadczyć o oszczędnościach finansowych producentów związanych z wykorzystaniem starych, błędnie oznakowanych etykiet. Działania mające na celu zapewnienie zachowania zgodności z prawem przez podmioty działające w sektorach spożywczym i paszowym oraz producentów i podmioty gospodarcze związane z tymi sektorami. Zgodnie z ustawą o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych organa IJHARS w wyniku stwierdzonych podczas kontroli nieprawidłowości, upoważnione są do wydawania decyzji administracyjnych w tym: - zakazujących wprowadzania do obrotu artykułu niespełniającego wymagań jakości handlowej lub wymagań w zakresie transportu lub składowania, - nakazujących poddanie artykułu, określonym zabiegom, - zakazujących składowania artykułu w nieodpowiednich warunkach albo jego transportowania środkami transportu nienadającymi się do tego celu, - nakazujących przeklasyfikowanie artykułu rolno-spożywczego do niższej klasy, jeżeli artykuł ten nie spełnia wymagań jakościowych dla danej klasy jakości handlowej, - nakazujących zniszczenie artykułu na koszt jego posiadacza, - nakładających karę pieniężną za wprowadzenie do obrotu artykułów rolno-spożywczych o jakości handlowej niezgodnej z wymaganiami lub deklaracją producenta oraz artykułów zafałszowanych, - nakładających karę pieniężną za brak klasyfikacji w systemie EUROP lub ustalanie masy tusz wieprzowych lub wołowych, - nakładających karę pieniężną za utrudnianie lub uniemożliwianie organowi IJHARS przeprowadzanie kontroli. 180

181 Ponadto, w zawiązku z realizacją przez IJHARS zadań określonych w innych ustawach wydawane są decyzje administracyjne w zakresie: - nakładania kar pieniężnych za wprowadzanie do obrotu środka produkcji ekologicznej, produktu lub substancji niespełniających wymagań określonych w rozporządzeniu nr 834/2007, które zostały oznakowane w sposób mogący wprowadzać w błąd co do spełnienia wymagań lub co do możliwości stosowania w rolnictwie ekologicznym (art. 25 ust. 1. pkt 3 ustawy o rolnictwie ekologicznym), - nakładania kar pieniężnych za wprowadzenie do obrotu produktu rolnictwa ekologicznego, który wbrew obowiązkowi nie został oznakowany lub został oznakowany z naruszeniem rozporządzenia 834/2007 (art. 25 ust. 1. pkt 4 ustawy o rolnictwie ekologicznym), - nakładania kar pieniężnych za wprowadzenie do obrotu produktu rolnictwa ekologicznego, który nie spełnia wymagań lub został oznakowany jako produkt rolnictwa ekologicznego z naruszeniem rozporządzenia 834/2007 (art. 25 ust. 1. pkt 5 ustawy o rolnictwie ekologicznym), - zakazu wprowadzania do obrotu nawozów, nawozów oznaczonych znakiem NAWÓZ WE albo środków wspomagających uprawę roślin, które nie spełniają wymagań jakościowych lub warunków dotyczących wprowadzania do obrotu (art. 31, ust. 1 pkt 1 ustawy o nawozach i nawożeniu), - nakazu wycofania z obrotu nawozów, nawozów oznaczonych znakiem NAWÓZ WE albo środków wspomagających uprawę roślin, które nie spełniają wymagań jakościowych lub warunków dotyczących wprowadzania do obrotu (art. 31, ust. 1 pkt 2 ustawy o nawozach i nawożeniu). W wyniku kontroli na rynku i w obrocie z zagranicą wojewódzcy inspektorzy JHARS wydali decyzji administracyjnych. 181

182 Tabela 50 Decyzje administracyjne wydane przez organa IJHARS ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Podstawa prawna wydania decyzji administracyjnej Rodzaj decyzji administracyjnej Liczba wydanych decyzji administracyjnych Grupa artykułów rolno-spożywczych objętych decyzjami administracyjnymi Wielkość partii (t, hl, tys. szt.) Wartość partii (tys. zł) Wartość kary pieniężn ej (tys. zł) Art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o jhars zakaz wprowadzania do obrotu 65 przetwory mleczne, mięsne, owocowo-warzywne, rybne, świeże owoce i warzywa, makaron, pieczywo, miód, wyroby ciastkarskie, napoje bezalkoholowe, napoje spirytusowe, koncentraty spożywcze, przyprawy, wyroby garmażeryjne, oleje i nasiona roślin oleistych, nasiona strączkowe, chmiel i jego produkty 29,6 t 209,9 hl 648,6 Art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy o jhars nakaz zabiegom poddania 373 przetwory: mleczne, mleczne EKO, kozie, drobiowe, ziemniaczane, zbożowe, owocowo-warzywne, makaron, pieczywo, bułka tarta, koncentraty spożywcze, świeże owoce i warzywa, ryby mrożone, ryby solone, marynaty rybne, konserwy rybne, wyroby garmażeryjne, cukiernicze i ciastkarskie, produkty i półprodukty przemysłu cukrowniczego i skrobia, herbata, przyprawy, wędliny, piwo i surowce browarnicze, napoje bezalkoholowe, wyroby winiarskie i produkty uboczne, tłuszcze zwierzęce, oleje, miód i jaja 753,4 t 473,0 hl 24,2 tys. szt ,5 Art. 29 ust. 1 pkt 3 ustawy o jhars zakaz składowania lub transportu 0 Art. 29 ust. 1 pkt 4 ustawy o jhars nakaz przekwalifikowania 0 Art. 29 ust. 1 pkt 5 ustawy o jhars nakaz zniszczenia 3 przetwory owocowo-warzywne, przyprawy 0,056 t 0,4 182

183 Art. 30 ust. 1 ustawy o jhars zakaz wprowadzania do obrotu importowanych artykułów rolnospożywczych 78 przetwory owocowo-warzywne, herbata, ryby mrożone i przetwory rybne, napoje bezalkoholowe, wyroby winiarskie i produkty uboczne, śliwki suszone, zboża, nasiona roślin oleistych, rośliny i części roślin 5.454,9 t 513,6 hl 9.267,5 Art. 40a ust. 1 pkt 1 ustawy o jhars kara pieniężna za uniemożliwienie/utru dnianie przeprowadzenia kontroli 4 zakłady przetwórstwa mięsnego i producenci makaronów 41,2 Art. 40a ust. 1 pkt 3 ustawy o jhars kara pieniężna za wprowadzanie do obrotu artykułów o niewłaściwej jakości handlowej 502 przetwory mleczne, przetwory mięsne, przetory drobiowe, ryby i ich przetwory, wyroby garmażeryjne, koncentraty spożywcze, przetwory owocowo-warzywne, owoce i warzywa mrożone, owoce suszone, przetwory zbożowe, pieczywo, wyroby cukiernicze, wyroby piekarskie, tłuszcze roślinne, napoje bezalkoholowe, herbata, piwo, przyprawy, jaja 639,0 Art. 40a ust. 1 pkt 4 ustawy o jhars kara pieniężna za wprowadzanie do obrotu artykułów zafałszowanych 377 przetwory mleczne, przetwory mięsne, przetory drobiowe, ryby i ich przetwory, wyroby garmażeryjne, koncentraty spożywcze, przetwory owocowo-warzywne, owoce suszone, przetwory zbożowe, pieczywo, wyroby ciastkarskie i cukiernicze, soki, herbata, napoje spirytusowe, napoje bezalkoholowe, piwo, jaja, miód, wyrobu winiarskie fermentowane 2.185,0 Art. 40a ust. 1 pkt 5 ustawy o jhars kara pieniężna za brak klasyfikacji 8 tusze wieprzowe 18,5 183

184 EUROP Art. 40a ust. 2 ustawy o jhars kara pieniężna za brak wykonania zaleceń pokontrolnych 11 zakład mleczarski, zakład przetwórstwa rybnego, piekarnnie, producent makaronu, producent ziół i herbat, wytwórnia win 16,2 Art. 40a ust. 3 ustawy o jhars kara pieniężna za ponowne wprowadzanie do obrotu produktu tego samego rodzaju z tą samą wadą 7 przetwory mleczne, przetwory miesne, ryby mrożone, wyroby garmażeryjne, pieczywo 38,5 Art. 31 ust. 1 ustawy o nawozach i nawożeniu zakaz wprowadzania nawozu do obrotu lub nakaz wycofania nawozu z obrotu 8 nawozy mineralne i środki wspomagające uprawę roślin 38,9 t 30,0 hl 586,4 Art. 24, i 25 ust. 1 pkt 1 ustawy o rolnictwie ekologicznym nakładania kar pieniężnych za wprowadzenie do obrotu produktu rolnictwa ekologicznego, który nie spełnia wymagań lub został oznakowany jako produkt rolnictwa ekologicznego z naruszeniem rozporządzenia 834/ ,8 184

185 Art. 15 ust. 1 i 20a ustawy o organizacji rynku owoców, warzyw, chmielu, tytoniu, suszu paszowego nakaz zniszczenia roślin chmielu w przypadku braku jednolitości odmianowej chmielu na powierzchni uprawy 6 chmiel i jego produkty SUMA ,8 t 1.226,5 hl 24,2 tys. szt , ,2 185

186 Nadzór nad realizacją zadań IJHARS W 2012 r. do Głównego Inspektora wpłynęło 229 odwołań od decyzji administracyjnych wojewódzkich inspektorów JHARS, co stanowiło 15,5 % ogółu decyzji wydanych przez organy I instancji. Odwołania dotyczyły decyzji administracyjnych wydanych w przypadku: - niewłaściwej jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych odwołań, w tym dotyczące mięsa i jego przetworów (50), mąki oraz przetworów zbożowych (34), mleka i jego przetworów (27), koncentratów spożywczych (17), ryb i przetworów rybnych (15), napojów alkoholowych (9), owoców, warzyw oraz ich przetworów (10), wyrobów cukierniczych innych niż czekolada (8), wyrobów garmażeryjnych (7), kawy i herbaty (6), napojów bezalkoholowych (5), olejów i tłuszczów (5), grzybów (2), majonezu (2), przypraw i mieszanek przyprawowych (2), czekolady i wyrobów czekoladowych (1), miodu (1), nasion i orzechów (1), soków i nektarów (1), - braku klasyfikacji półtusz w systemie EUROP (3), - nieprawidłowego wprowadzania do obrotu nawozów (5), - utrudniania i/lub uniemożliwiania przeprowadzania kontroli (5), - nie wykonania zaleceń pokontrolnych (4), - inne (9). Główny Inspektor w 2012 roku rozpatrzył 234 odwołania, w tym 189 wniesionych w 2012 roku (tj. 82,5 %) oraz 44, które wpłynęły do GIJHARS w 2011 roku. Pozostałe 40 rozpatrzone zostanie w 2013 roku bez przekroczenia obowiązującego terminu. Sposób rozpatrzenia przez Głównego Inspektora JHARS odwołań od decyzji administracyjnych wydanych przez organ I instancji zawarto w poniższej tabeli. Tabela 51 Sposób rozpatrzenia odwołań od decyzji administracyjnych wniesionych do Głównego Inspektora JHARS w 2012 r. Lp Sposób rozpatrzenia odwołań Liczba rozpatrzonych odwołań % ogółu rozpatrzonych odwołań 1. Utrzymano w mocy decyzje administracyjne I instancji

187 Lp Sposób rozpatrzenia odwołań Liczba rozpatrzonych odwołań % ogółu rozpatrzonych odwołań 2. Uchylono i przekazano do ponownego rozpatrzenia Uchylono i umorzono postępowanie Uchylono w całości lub w części i orzeczono co do istoty Umorzono postępowanie odwoławcze Postanowienie o uchybieniu terminu do wniesienia odwołania Przekazanie odwołania według właściwości Postanowienie o odmowie wstrzymania wykonalności decyzji Postanowienie o wstrzymaniu wykonalności decyzji 3 1,5 10. Postanowienie o niedopuszczalności odwołania Odmówiono uzupełnienia decyzji Pozostawiono bez rozpoznania 1 1 Ogółem rozpatrzono w 2012 roku ,5 Pozostało do rozpatrzenia w 2013 roku 40 17,5 Na decyzje administracyjne wydane przez Głównego Inspektora przedsiębiorcy wnieśli 86 skarg do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Skargi dotyczyły: - niewłaściwej jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych - 59 skargi, w tym dotyczące mleka i jego przetworów (13), mięsa i jego przetworów (12), napojów alkoholowych (10), mąki i przetworów zbożowych (7), koncentratów spożywczych (4), owoców, warzyw oraz ich przetworów (4), ryb i przetworów rybnych (4), wyrobów cukierniczych (3), kawy i herbaty (1), wyrobów garmażeryjnych (1), - braku klasyfikacji półtusz w systemie EUROP (3), - nieprawidłowego wprowadzania do obrotu nawozów oraz środków ochrony roślin (6), - utrudniania i/lub uniemożliwiania przeprowadzania kontroli (3), - dopuszczalność prowadzenia kontroli (1). 187

188 2.5 INSPEKCJA HANDLOWA Zakres kontroli obejmował przede wszystkim sprawdzenie jakości handlowej, w tym oznakowania oferowanych produktów, identyfikacji produktów na podstawie dowodów dostaw, warunków ich przechowywania, przestrzegania wyznaczonych terminów ważności, legalności działania przedsiębiorców i posiadania przez pracowników mających bezpośredni kontakt z żywnością odpowiednich orzeczeń lekarskich. Badania w większości realizowanych kontroli były ukierunkowane na ujawnianie zafałszowań środków spożywczych. W pierwszej kolejności typowano do oceny produkty objęte szczegółowymi wymaganiami, określonymi w rozporządzeniach wspólnotowych i dyrektywach zaimplementowanych do prawodawstwa krajowego oraz produkty, w stosunku do których istniało uzasadnione podejrzenie o naruszenie przepisów (np. na podstawie wyników poprzednich kontroli, skarg i informacji od konsumentów i innych uczestników obrotu). Na większą skalę niż w latach poprzednich sprawdzano oznakowanie i sposób prezentacji w miejscu sprzedaży środków spożywczych oferowanych luzem, zwracając szczególną uwagę czy sprzedawcy umieścili przy każdym produkcie przewidziane prawem informacje i czy, oznaczenia były zgodne ze stanem faktycznym i nie wprowadzały w błąd konsumentów, co do rzeczywistych właściwości produktów. Nieodłącznym elementem kontroli jakości i oznakowania środków spożywczych konwencjonalnych było sprawdzanie czy nie zostały naruszone przepisy o rolnictwie ekologicznym oraz przepisy w zakresie systemów jakości dotyczących ochrony oznaczeń produktów(chog, ChNP, GTS). W 2012 r. przeprowadzono w tym obszarze 22 ogólnokrajowe kontrole (w tym 6 stanowiły kontrole całoroczne a 16 miało charakter kwartalny). Szczególną uwagę poświęcono kontrolom w zakresie znakowania i prezentacji środków spożywczych w miejscu ich sprzedaży konsumentom oraz oznakowania żywności paczkowanej. Stale prowadzone były także kontrole, których celem było ujawnianie zafałszowanej żywności, w szczególności produktów mlecznych (w tym procederu fałszowania masła tłuszczami roślinnymi oraz mleka koziego i owczego mlekiem krowim), a także wyrobów mięsnych (szczególnie wprowadzania w błąd konsumentów co do konkretnego gatunku mięsa użytego w produkcji tych wyrobów). Istotnym elementem było informowanie konsumentów o wynikach działań podjętych przez Inspekcję Handlową. W szczególności przedstawiono raport podsumowujący roczne 188

189 kontrole żywności luksusowej, a więc co najmniej dwukrotnie droższej od oferowanych w masowej sprzedaży oraz żywności ekologicznej lub posiadającej chronione nazwy. Raport ten był ważnym źródłem informacji o funkcjonowaniu tego rodzaju sektora, szczególnie, że była to pierwsza tego rodzaju kompleksowa kontrola. Dodatkowo w raporcie znalazły się także praktyczne wskazówki dla konsumentów jak dokonywać wyboru usług i produktów, aby nie zostać wprowadzonym w błąd przy zakupie. Częstotliwość, rodzaj niezgodności oraz ich analiza W 2012 r. skontrolowano partii towarów, w tym: materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz 611 karmy dla zwierząt towarzyszących. Wśród badanych partii środków spożywczych skontrolowano 56 partii produktów ekologicznych i 35 partii produktów objętych systemami jakości (CHOG, ChNP, GTS). Ujawnienie chociażby jednej niezgodności z zakresu wykonywanej kontroli spowodowało zakwestionowanie partii, tj. 14,6 proc. (w 2011 r. 15,7 proc.), m.in. z uwagi na 1 : wady jakości 8,2 proc. partii (w 2011 r. 9,4 proc.); nieprawidłowe oznakowanie 15,6 proc. partii (w 2011r. 13,1 proc.); niezgodną z deklarowaną zawartość netto 1,3 proc. próbek (w 2011 r. 1,6 proc.); przeterminowanie 9,0 proc. partii (w 2011 r. 10,5 proc.). W porównaniu do wyników kontroli za 2011 r. nieznacznie zmniejszył się procentowy udział towarów przeterminowanych oraz towarów o niewłaściwej jakości, wzrósł natomiast procentowy udział towarów z nieprawidłowym oznakowaniem Jakość produktów badania organoleptyczne i fizykochemiczne Oceny jakości środków spożywczych dokonano na podstawie badań cech organoleptycznych, parametrów fizykochemicznych i składu surowcowego w odniesieniu do 1 Podane poniżej odsetki zakwestionowanych partii odnoszą się do liczby partii ocenionych w danym zakresie. 189

190 wymagań przepisów wspólnotowych i krajowych oraz deklaracji producenta. Badania przeprowadzano głównie w laboratoriach urzędowej kontroli żywności należących do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Część badań organoleptycznych (np. w przypadku pieczywa, owoców i warzyw) oraz odnoszących się do sprawdzenia masy (np. w przypadku jaj) lub objętości (np. napojów alkoholowych w gastronomii) przeprowadzana była bezpośrednio w kontrolowanej placówce. W 2012 r. zbadano jakość: partii towarów żywnościowych (w 2011 r ); partii surowców i wyrobów w gastronomii (w 2011 r ). Niewłaściwą jakość stwierdzono w przypadku: 548 partii towarów żywnościowych, tj. 11,3 proc. (w 2011 r. 10,9 proc.); 82 partii surowców i wyrobów w gastronomii, tj. 2,7 proc. (w 2011r. 3,3 proc.). Odsetek liczby partii zakwestionowanych w liczbie partii zbadanych wybranych rodzajów produktów przedstawia się następująco: Tabela 52 Odsetek liczby partii zakwestionowanych w liczbie partii zbadanych wybranych rodzajów produktów Lp. Wybrane grupy środków spożywczych sprawdzone w zakresie jakości Liczba partii zbadanych zakwestiono- proc. (3:2) wanych Masło ,8 2. Mleko i przetwory mleczne (bez masła) ,1 3. Mrożonki (wyr. kulinarne, owocowe i warz.) ,2 4. Ryby i przetwory rybne ,2 w tym konserwowane sardynki, tuńczyk i bonito ,9 5. Jaja spożywcze ,2 6. Przetw. owocowe i warzyw. (bez mrożonek) ,9 7. Wyroby cukiernicze ,7 w tym kakaowe i czekoladowe ,3 190

191 Lp. Wybrane grupy środków spożywczych sprawdzone w zakresie jakości Liczba partii zbadanych zakwestiono- proc. (3:2) wanych Wyroby garmażeryjne ,5 w tym gotowe dania Orzechy, przekąski (snacki, chipsy,itd.) ,2 10. Przetwory zbożowe ,1 11. Oliwa z oliwek Mięso i przetwory mięsne ,2 w tym mięso wołowe (i cielęce) Kawa, herbata, herbatki Drób i przetwory drobiowe ,5 15. Zupy, buliony, sosy (bez sosów przyprawowych) , Produkty w gastronomii, w tym: ,7 napary kawy ,1 napoje alkoholowe ,3 wyroby kulinarne ,6 Napoje bezalkoholowe ,4 Pieczywo i wyroby piekarskie ,7 Produkty rolnictwa ekologicznego Produkty ChOG, ChNP, GTS Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników kontroli Inspekcji Handlowej Należy zaznaczyć, że przedstawiony w tabeli odsetek zakwestionowanych towarów odnosi się do wyrobów poddanych badaniom, a nie do wszystkich znajdujących się w obrocie. Nie jest on reprezentatywny dla całej branży, gdyż do badań laboratoryjnych w pierwszej kolejności pobierane były próbki towarów, co do których istniało podejrzenie, iż nie spełniały wymagań jakościowych, rzadziej próbki pobierano z losowo wybieranych 191

192 produktów. W większości kontrolowanych produktów odchylenie parametrów jakościowych było niewielkie, ale były również i takie produkty, w których badane parametry w sposób znaczący (a nawet rażący) odbiegały od określonych w przepisach standardów lub deklarowanych przez producentów. Stwierdzano nierzadko także produkty zafałszowane. Do najczęściej stwierdzanych nieprawidłowości należały: w mleku i przetworach mlecznych (w tym w maśle) wady organoleptyczne (np. w maśle konsystencja krucha, rozpadająca się, smak i zapach nieczysty, obcy, wyczuwalny posmak tłuszczu obcego; w serze konsystencja zbyt miękka, plastyczna, smak i zapach lekko gorzki), zawyżona zawartość wody i suchej masy beztłuszczowej w maśle, obecność tłuszczu obcego i steroli pochodzenia roślinnego w maśle i serach, niezgodna z deklaracją zawartość tłuszczu i białka w serach, śmietanie; w przetworach z mleka koziego i owczego wady organoleptyczne (np. widoczne wykwity pleśni w serku naturalnym kozim), obecność kazeiny krowiej i DNA pochodzącego od krowy, obecność niewykazanej w składzie substancji konserwującej lub soli, niezgodna z deklaracją zawartość tłuszczu i białka; w mrożonkach (wyr. kulinarnych, owocowych i warzywnych) niewłaściwe cechy organoleptyczne (np. obecność śliwek robaczywych z larwami i śladami ich żerowania, barwa miąższu mało charakterystyczna, brązowa u nasady owoców i od strony pestki, konsystencja owoców po przygotowaniu według sposobu podanego na opakowaniu wyraźnie osłabiona, mazista, rozpadająca się, nietypowa dla śliwek), obniżona zawartość nadzienia lub zadeklarowanych składników, brak wykazanej w składzie wołowiny, obecność wieprzowiny, podczas gdy w składzie zadeklarowano udział jedynie wołowiny, obniżona zawartość tłuszczu lub białka w stosunku do deklaracji podanej na opakowaniu w tabeli wartości odżywczej; w rybach i przetworach rybnych niewłaściwe cechy organoleptyczne (np. barwa mięsa ciemnobrunatna do brązowej, sucha i twarda tekstura oraz wyraźnie gorzki smak), niedokładne wypatroszenie surowca rybnego, wyższa od deklarowanej zawartość glazury (warstwy lodu w rybach mrożonych glazurowanych), zaniżona masa netto ryby po odcieku lub zaniżony udział procentowy ryby w opakowaniu, obecność niewykazanej w składzie substancji słodzącej lub konserwującej, obniżona lub zawyżona zawartość tłuszczu, obniżona zawartość białka w stosunku do deklaracji podanej na opakowaniu w tabeli wartości odżywczej; w jajach spożywczych niewłaściwa klasyfikacja wagowa jaj; 192

193 w przetworach owocowych i warzywnych niewłaściwe cechy organoleptyczne, (np. konsystencja zżelowana w konfiturze, znaczna ilość nieoddzielonej skórki w pomidorach całych bez skórki), brak zadeklarowanych składników (np. białej kapusty, kukurydzy i pędów bambusa w sałatce azjatyckiej), obniżona masa netto składników stałych po odcieku; w wyrobach cukierniczych (łącznie z czekoladowymi) niewłaściwe cechy organoleptyczne, zawyżona zawartość ekwiwalentów tłuszczu kakaowego w kuwerturze, obecność niewykazanych ekwiwalentów tłuszczu kakaowego w kuwerturze, obniżona zawartość tłuszczu mlecznego w kuwerturze, obecność niezadeklarowanego tłuszczu mlecznego, obniżona zawartość składników wymienionych w nazwie wyrobu (np. nadzienia w czekoladzie z nadzieniem marcepanowym), obniżona lub zawyżona zawartość białka w stosunku do deklaracji podanej na opakowaniu w tabeli wartości odżywczej; w przetworach zbożowych (łącznie z mąką ziemniaczaną) niewłaściwe cechy organoleptyczne (np. barwa makaronu niejednolita z białymi plamkami, zapach ryżu wyraźnie stęchły), brak lub obniżona zawartość zadeklarowanych składników (np. obecność mąki makaronowej z pszenicy innej niż durum, obniżona zawartość jaj w makaronie jajecznym, mieszanki owocowej w musli tropikalnym), obniżona lub zawyżona zawartość tłuszczu w stosunku do deklaracji podanej na opakowaniu w tabeli wartości odżywczej; w oliwie z oliwek - w oliwie najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia stwierdzono wyższe wartości gęstości optycznej K 232, K 270 i Delta-K (stwierdzono K 232 >2,60 (2,89 ± 0,05), K 270 0,31 ± 0,03 oraz Delta-K 0,02 ± 0,002, przy wymaganiach: K 232 2,50, K 270 0,22 oraz Delta-K 0,01), w oliwie z wytłoczyn z oliwek - nieznacznie niższą zawartość ß-sitosterolu (92,9 proc. w stosunku do wymaganego minimum 93,0 proc.); w surowym mięsie i surowych wyrobach mięsnych (łącznie z drobiowymi) wady organoleptyczne (np. barwa mięsa mielonego wieprzowego nietypowa, niejednolita w całej masie), obecność folii, zawyżona zawartość tkanki łącznej, obecność gatunków mięsa pochodzącego z innych zwierząt (wieprzowiny i drobiu w mięsie mielonym wołowym, drobiu w mięsie mielonym wieprzowym, wieprzowiny w wyrobie z indyka), podwyższona zawartość tłuszczu, zbyt wysoka zawartość soli, obecność związków fosforu dodanego, azotanów i azotynów, których nie wykazano w składzie surowych wyrobów mięsnych; w przetworach mięsnych wady organoleptyczne (np. obecność kawałków chrząstek i ścięgien, konsystencja mazista, kleista w konserwie typu mielonka, niewłaściwy zapach, 193

194 nieczysty, wskazujący na zepsucie wołowiny w sosie własnym), obecność innego gatunku mięsa niż zadeklarowano w oznakowaniu (np. drobiu w kabanosach wieprzowych), brak wykazanego w składzie mięsa wołowego (np. w parówkach, w których zadeklarowano 18 proc. wołowiny), obecność fosforu dodanego, którego nie wykazano w składzie (przy jednoczesnej deklaracji na opakowaniu nie zawiera fosforanów ), niższy od zadeklarowanego wsad surowców mięsno-tłuszczowych, obniżona lub zawyżona zawartość tłuszczu, obniżona zawartość białka w stosunku do deklaracji podanej na opakowaniu w tabeli wartości odżywczej, zbyt wysoka zawartość soli; w herbacie i kawie niewłaściwe cechy organoleptyczne (smak i zapach wyraźnie osłabiony, mało aromatyczny, słodkawy, mało charakterystyczny dla kawy naturalnej rozpuszczalnej), zawyżona zawartość całkowitej glukozy w kawie, obecność zanieczyszczeń organicznych w herbacie (np. drobnych kawałków kory, łupin, zdrewniałych łodyg, włókien lub nasion, fragmentów metalu, szkła lub kamyków); w wyrobach kulinarnych, napojach alkoholowych, naparach kawy w zakładach gastronomicznych zaniżona w stosunku do deklaracji masa potraw oraz zawartość składników głównych takich jak mięso, zaniżona zawartość alkoholu w drinkach lub objętość podawanych alkoholi, zastępowanie droższych, renomowanych składników tańszymi (np. sera Feta w sałatce greckiej serem sałatkowo-kanapkowym Favita), obniżona zawartość alkoholu w drinkach, obniżoną zawartość farszu w pierogach z mięsem lub z kapustą i grzybami, brak grzybów w farszu, obniżona zawartość ekstraktu w naparze kawy, brak mięsa baraniego w szaszłykach z baraniną. Ponadto w wyniku badań laboratoryjnych środków spożywczych opatrzonych oświadczeniami żywieniowymi stwierdzano: przekroczoną dopuszczalną zawartość cukrów w produktach z zamieszczonym oświadczeniem żywieniowym nie zawiera cukrów lub bezcukrowe, przekroczoną dopuszczalną zawartość tłuszczu w produktach z zamieszczonym na opakowaniu oświadczeniem żywieniowym beztłuszczowe, niezgodną z zamieszczonym oświadczeniem żywieniowym lekki zawartość tłuszczu. Przyczynami nieprawidłowości stwierdzanych w produktach było m.in.: niewłaściwe prowadzenie procesów technologicznych, niewłaściwa jakość użytych surowców lub ich podmiana na tańsze substytuty, nieprawidłowe przechowywanie surowców i gotowych produktów, niezgodne z przepisami stosowanie substancji dodatkowych. W części 194

195 przypadków stwierdzone niezgodności wskazywały na celowe zafałszowywanie, o czym świadczyła np. wykryta laboratoryjnie obecność tańszego gatunku mięsa w wyrobach mięsnych deklarowanych jako jednoskładnikowe, obecność tłuszczu innego niż mleczny w maśle i serach lub podmiana w czekoladach tłuszczu kakaowego na jego ekwiwalent pochodzący z innych roślin niż kakaowiec. Nieprawidłowości w tym zakresie powstawały nie tylko u producenta, ale również na etapie sprzedaży detalicznej, gdzie dochodziło do świadomego lub nie, oznaczania produktu w sposób wprowadzający w błąd konsumentów, co do rodzaju wyrobu. Jedną z przyczyn ich powstania był brak konkretnych przepisów, które nakazywałyby w sposób wyraźnie odróżniający znakować wyroby od ich zamienników. Inną przyczyną powstania nadużyć w obrocie żywnością był brak obowiązku umieszczania na etykietach produktów informacji o wytwórcy produktu. Dopuszczenie możliwości uznawania za producenta również podmiotu, który nie wytwarza danego środka spożywczego było wykorzystywane do przeprowadzanie jedno lub kilkurazowych transakcji handlowych mających na celu wprowadzenie do obrotu zafałszowanych produktów. Działalność tego rodzaju podmiotów figurujących na opakowaniach jako producenci, zwykle ograniczała się do roli pośrednika w relacjach handlowych, który nie posiadał żadnych zakładów produkcyjnych, paczkujących, ani też magazynów handlowych, jedynie dostarczał lub uzgadniał z dostawcą wzór etykiety produktu, na której umieszczane były jego dane. Tego typu praktyki zwykle ukierunkowane są na krótkotrwały i szybki zysk kosztem interesów konsumentów. Efektywność urzędowych kontroli w takich sytuacjach jest znacznie niższa z uwagi na utrudnione ustalenie źródeł powstania nieprawidłowości, niż w przypadku kontroli przeprowadzonej u rzeczywistego wytwórcy, który jest pod nadzorem organów urzędowej kontroli żywności i któremu zależy na dobrej opinii Zawartość netto środków spożywczych Podczas badań laboratoryjnych sprawdzono zawartość netto ocenianych produktów. Niższą od deklarowanej przez producenta zawartość netto stwierdzono w odniesieniu do 111 próbek z 8434, co stanowiło 1,3 proc. skontrolowanych w tym zakresie. Ustalenia te nie obejmują weryfikacji klasy wagowej jaj (podanej w punkcie ). 195

196 Prawidłowość oznakowania środków spożywczych oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością Łącznie w 2012 r. oceniono oznakowanie partii środków spożywczych oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością (w 2011 r partii). Ze względu na stwierdzone nieprawidłowości zakwestionowano partii, tj. 15,5 proc. (w 2011 r. 13,1 proc.), w tym 16,3 proc. środków spożywczych i 0,1 proc. materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością. Odsetek liczby partii zakwestionowanych w liczbie partii zbadanych wybranych grup produktów objętych kontrolami planowymi i nieplanowymi przedstawia się następująco: Tabela 53 Odsetek liczby partii zakwestionowanych w liczbie partii zbadanych wybranych grup produktów objętych kontrolami planowymi i nieplanowymi Lp. Wybrane grupy środków spożywczych sprawdzone w zakresie oznakowania zbadanych Liczba partii zakwestionowanych drób i przetwory drobiowe ,7 2. mięso i przetwory mięsne ,1 w tym mięso wołowe (i cielęce) ,7 proc. (3:2) 3. pieczywo i wyroby piekarskie (w tym ciasta, ciastka w cukierniach) ,4 4. miód ,3 5. produkty rolnictwa ekologicznego ,5 6. żywność specjalnego przeznaczenia żywieniowego ,8 7. chronione produkty regionalne i tradycyjne ,5 8. ryby i przetwory rybne ,4 w tym sardynki, tuńczyk, bonito ,9 9. jaja spożywcze ,4 10. wyroby garmażeryjne ,4 w tym gotowe dania ,8 11. mrożonki (wyroby kulinarne, owocowe, warzywne) ,4 196

197 Lp. ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Wybrane grupy środków spożywczych sprawdzone w zakresie oznakowania zbadanych Liczba partii zakwestionowanych wyroby cukiernicze ,3 w tym wyroby kakaowe i czekoladowe ,1 proc. (3:2) 13. oleje i tłuszcze jadalne w tym: ,7 "miksy" ,9 margaryna ,1 oliwa z oliwek ,5 masło ,1 14. orzechy i przetwory z orzechów, przekąski (np. chipsy, paluszki) ,5 15. przetwory zbożowe ,6 16. kawa, herbata, herbatki ,6 17. przetwory owocowe i warzywne (bez mrożonek) ,4 w tym dżemy, konfitury, marmolady itp ,9 18. mleko i przetwory mleczne (bez masła) ,1 19. napoje bezalkoholowe ,7 20. zioła i przyprawy (w tym typu maggi, czosnkowy, sojowy, ocet) ,1 21. koncentraty spożywcze ,0 22. zupy, buliony, sosy (bez sosów przyprawowych) ,6 23. majonezy, musztarda i inne dodatki ,3 24. napoje alkoholowe ,2 25. produkty rolnictwa ekologicznego ,5 26. produkty ChOG, ChNP, GTS ,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników kontroli Inspekcji Handlowej Do najpoważniejszych lub najczęstszych nieprawidłowości w oznakowaniu opakowań 197

198 produktów poddanych ocenie należało: użycie nazwy mylącej co do rodzaju produktu, nieadekwatnej do składu (wskazanego w wykazie składników), stosowanie podwójnego sprzecznego nazewnictwa lub niepodawanie nazwy rodzajowej w ogóle, umieszczanie na opakowaniu nieprawdziwych informacji opisujących produkt, stosowanie sugestywnej szaty graficznej opakowań z wizerunkami składników i wyeksponowanymi napisami wskazującymi na rodzaj użytych surowców, których w rzeczywistości nie było w produkcie albo były w minimalnych ilościach, nieupoważniających do podkreślania ich w oznakowaniu, sugerowanie szczególnych właściwości, mimo iż produkt nie różnił się od podobnych, niepodawanie ilościowej zawartości składników występujących w nazwach wyrobów, nierzetelny wykaz składników, w tym pomijanie informacji o składzie składnika złożonego, nieprawidłowości w znakowaniu wartością odżywczą, np. podanie niepełnego wykazu składników odżywczych, nieprawidłowa kolejność składników w wykazie, niespełnienie wymagań ustanowionych przepisami szczególnymi dla danej grupy produktów. Stosunkowo wysoki wskaźnik zakwestionowanych produktów rolnictwa ekologicznego i produktów objętych systemami jakości (ChOG, ChNP, GTS) wynikał głównie z nieprzestrzegania przepisów w zakresie znakowania ogólnego żywności, a nie przepisów dotyczących tych systemów. Do rzadkości, należało oznakowanie środków spożywczych konwencjonalnych w sposób mogący naruszać przepisy o rolnictwie ekologicznym, stwierdzano, natomiast przypadki oznakowania produktów nazwami mogącymi wywołać skojarzenia z produktami objętymi ochroną oznaczeń ChOG, ChNP, GTS. W 2012 r. po raz pierwszy kontrole Inspekcji Handlowej zostały ukierunkowane przez Prezesa UOKiK na oznakowanie nie tylko żywności opakowanej, ale i produktów spożywczych sprzedawanych bez opakowań lub pakowanych przy sprzedaży (tzw. towarów luzem). Kontrole wykazały, że nieprawidłowości w zakresie oznakowania dotyczyły zdecydowanie częściej produktów luzem niż opakowanych, pomimo że w przypadku tej 198

199 drugiej formy sprzedaży przepisy są dużo bardziej wymagające. Z wyników planowych kontroli prawidłowości oznakowania środków spożywczych opakowanych i nieopakowanych za 2012 rok został sporządzony raport, który został opublikowany na stronie internetowej UOKiK. Nieprawidłowości w oznakowaniu produktów nieopakowanych stwierdzano najczęściej w przypadku produktów, dla których przepisy prawa wymagają oznakowania w szerszym zakresie aniżeli tylko nazwa środka spożywczego (tj. wędlin, jaj, mięsa drobiowego i wołowego, pieczywa, ryb). Ponadto częstym uchybieniem, występującym w przypadku prawie wszystkich grup towarowych, było oznakowanie w sposób niepełny, niezapewniający podstawowej wiedzy o rodzaju środka spożywczego (np. oznakowanie ograniczone tylko do marki handlowej). Mniej powszechnym problemem, ale istotnym z perspektywy konsumenta, stanowiło nierzetelne oznakowanie produktów luzem, zawierające nieprawdziwe dane o produkcie lub nierzetelna prezentacja produktu. Stwierdzono również, że konsumenci nie byli informowani o obecności alergenów w oferowanych produktach Aktualność terminów przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości Podczas kontroli sprawdzono aktualność terminów przydatności do spożycia lub dat minimalnej trwałości partii środków spożywczych, stwierdzając przeterminowanie w przypadku partii, tj. 8,9 proc. ocenionych (w 2011 r. 10,6 proc.). Na zakwestionowane partie niejednokrotnie składały się pojedyncze sztuki produktów, co oznacza, że wskaźniki odnoszące się do liczby sztuk zakwestionowanych w liczbie sztuk zbadanych byłyby zdecydowanie niższe. Najczęściej przeterminowane towary znajdowano w grupach: iksów do smarowania pieczywa (29,6 proc.), produktów rolnictwa ekologicznego (22,2 proc.), orzechów, przetworów z orzechów i przekąsek (22,1 proc.), koncentratów spożywczych (16,9 proc.) zup, bulionów i sosów (16,3 proc.), margaryn (14,3 proc.) oraz ziół i przypraw (13,4 proc.). Najwięcej tego rodzaju nieprawidłowości ujawniono w tradycyjnych placówkach detalicznych, gdzie zakwestionowano 10,1 proc. partii. 199

200 Karma przeznaczona dla zwierząt domowych W 2012 r. przeprowadzono 128 kontroli karmy przeznaczonej dla zwierząt domowych (w tym 77 w ramach ogólnopolskiej kontroli planowej). Ogółem oceniono 611 partii, kwestionując łącznie 222 partie (36,3 proc.). Zastrzeżenia Inspekcji Handlowej dotyczyły: niezgodnego z przepisami oznakowania opakowań karmy (np. brak informacji o gatunku/kategorii zwierząt, dla których przeznaczona jest pasza, oznakowanie wyłącznie w języku obcym, niepełne dane podmiotu odpowiedzialnego za etykietowanie) zakwestionowano 31,2 proc. partii ocenionych w zakresie prawidłowości oznakowania, niewłaściwej jakości, głównie brak składników pochodzenia zwierzęcego zadeklarowanych w oznakowaniu (baraniny, wołowiny) zakwestionowano 43,2 proc. przebadanych partii, nieprzestrzegania wskazanych na opakowaniu minimalnych okresów przechowywania w przypadku 12,4 proc. partii sprawdzonych pod tym kątem Legalność działania przedsiębiorców We wszystkich kontrolowanych placówkach handlowych dokonano identyfikacji przedsiębiorcy i sprawdzono zgodność zakresu i rodzaju prowadzonej działalności ze zgłoszeniem do odpowiednich organów, niestwierdzając poza pojedynczymi przypadkami naruszeń w zakresie prawa żywnościowego. Sprawdzono również przestrzeganie zasady identyfikowalności produktu krok wstecz i krok do przodu, to jest możliwości śledzenia sprowadzanych oraz odsprzedawanych towarów (z wyjątkiem sprzedaży konsumentom finalnym) niestwierdzając istotnych nieprawidłowości Działania podjęte w odniesieniu do przedsiębiorców, u których stwierdzono nieprawidłowości W toku kontroli przeprowadzonych w 2012 r. wydano 585 decyzji wstrzymujących od obrotu wszystkie partie produktów niewiadomego pochodzenia, nieoznakowane lub oznakowane w sposób rażąco naruszający przepisy, a także wszystkie partie produktów przeterminowanych, zafałszowanych, wykazujących cechy nieświeżości lub zepsucia. 200

201 W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, w 2012 r. wydano ogółem 840 decyzji, na podstawie których przedsiębiorcom wprowadzającym do obrotu środki spożywcze o niewłaściwej jakości handlowej (w tym zafałszowane) wymierzono kary pieniężne w łącznej wysokości 1 638,2 tys. zł oraz wydano 334 decyzje obciążające ich kosztami badań laboratoryjnych lub zarządzające usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. Ponadto skierowano: 130 wniosków o ukaranie do sądów, 17 powiadomień do organów ścigania, oraz nałożono mandatów karnych na kwotę 457,8 tys. zł Dostarczanie wskazówek lub informacji podmiotom prowadzącym przedsiębiorstwa żywnościowe oraz konsumentom Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest właściwy w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów podejmowanej jedynie w interesie publicznym, nie podejmuje natomiast działań w sprawach indywidualnych, mających charakter cywilnoprawny, nie prowadzi też działalności w zakresie poradnictwa ani na rzecz konsumentów ani na rzecz przedsiębiorców. Udziela natomiast wyjaśnień i wskazówek w przypadku problemów wynikłych w związku z prowadzonymi kontrolami, w tym w odniesieniu do przepisów regulujących działalność gospodarczą w zakresie produkcji i handlu. Indywidualne skargi, w tym porady konsumenckie, z reguły załatwiane są na poziomie wojewódzkich inspektoratów IH, w głównej mierze w drodze kontroli oraz rzadziej mediacji. W 2012 roku do wojewódzkich inspektoratów Inspekcji Handlowej wpłynęło łącznie informacji od konsumentów oraz wniosków o mediację dotyczących artykułów żywnościowych. Skargi dotyczyły m.in.: - mięsa i przetworów mięsnych 327 spraw (13,7%), - wyrobów mlecznych 258 spraw (10,8%), - wyrobów alkoholowych 164 sprawy (6,9%), - przetworów owocowo-warzywnych i napojów bezalkoholowych 130 spraw (5,5%), - przetworów rybnych 77 spraw (3,2%). Ponadto do organów IH wpłynęło 198 skarg na jakość świadczonych usług 201

202 gastronomicznych. W przypadku, gdy analiza dokumentacji sprawy przesłanej przez konsumenta pozwalała na stwierdzenie podejrzenia naruszenia przez przedsiębiorcę przepisów o charakterze publicznoprawnym, wojewódzkie inspektoraty Inspekcji Handlowej załatwiały ją w formie kontroli, informując o ustaleniach kontroli zainteresowanego. W ten sposób załatwiono większość skarg konsumenckich. Gdy okoliczności podane w skardze konsumenta, wskazywały na cywilnoprawny charakter sprawy, w celu jej rozpatrzenia inspektorzy Inspekcji Handlowej przeprowadzali mediacje. W 2012 r. przeprowadzono łącznie 27 postępowań mediacyjnych. Ta relatywnie mała liczba wynika z faktu, iż sprawy żywnościowe są z reguły małej wartości i konsumenci rezygnują ze zgłaszania ich do organów zajmujących się ochroną ich praw. Dodatkowym źródłem informacji dla konsumentów były publikacje informacji i raportów z wyników kontroli przedstawione na stronie internetowej UOKiK. Między innymi, w grudniu 2012 roku opublikowano Raport produkty żywnościowe z segmentu luksusowych w świetle kontroli przeprowadzonych przez Inspekcję Handlową, a w marcu 2013 r. - Raport oznakowanie produktów żywnościowych w świetle kontroli przeprowadzonych przez Inspekcję Handlową. Inną formą dostarczania wskazówek podmiotom i konsumentom dotyczących przepisów regulujących działalność gospodarczą w zakresie produkcji i handlu środkami spożywczymi było udzielanie odpowiedzi (telefonicznie, pocztą elektroniczną bądź pisemnie) na zadawane pytania. Na stronie internetowej UOKiK przedstawiano porady dla konsumentów, w zakresie wymagań dotyczących oznakowania środków spożywczych, w tym oferowanych konsumentom bez opakowań ( luzem ) Specjalne inicjatywy w zakresie kontroli W swoich działaniach Inspekcja Handlowa ściśle współpracowała z innymi organami urzędowej kontroli żywności, przede wszystkim z Inspekcją Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHAR-S). Na mocy porozumienia zawartego między Prezesem UOKiK i Głównym Inspektorem IJHARS w laboratoriach UOKiK i IJHARS wzajemnie wykonywano badania próbek kontrolnych na potrzeby organów IH i IJHARS. Innym rodzajem współpracy organów urzędowej kontroli żywności było wzajemne informowanie się 202

203 o wynikach kontroli i podejmowanie wspólnych działań w celu eliminowania z obrotu zafałszowanych produktów. I tak, przekazano: 763 spraw do właściwych terenowo organów IJHAR-S (w 2011 r. 927), w celu ewentualnego podjęcia kontroli u producentów w zakresie jakości handlowej, 874 do Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub Inspekcji Weterynaryjnej (w 2011 r. 807), w celu ewentualnego podjęcia działań w zakresie bezpieczeństwa żywności. 203

204 Rozdział 3. Audyty przeprowadzane zgodnie z art. 4 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 882/ INSPEKCJA WETERYNARYJNA Sposób realizacji wymogów art. 4 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 wraz z opisem sposobu przeprowadzania audytów został określony w instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWbk 090.2/2010 z dnia 26 listopada 2010 r. w sprawie audytu wewnętrznego kontroli urzędowych przeprowadzanych przez organy Inspekcji Weterynaryjnej. Sposób realizacji wymogów art. 4 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 wraz z opisem sposobu przeprowadzania audytów został określony w instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWbk 090.2/2010 z dnia 26 listopada 2010 r. w sprawie audytu wewnętrznego kontroli urzędowych przeprowadzanych przez organy Inspekcji Weterynaryjnej. Kontrole urzędowe, które w myśl rozporządzenia (WE) Nr 882/2004 podlegają audytowaniu minimum 1 raz na pięć lat, wykonują 332 jednostki IW, a mianowicie 16 wojewódzkich inspektoratów weterynarii, 305 powiatowych inspektoratów weterynarii oraz 11 granicznych inspektoratów weterynarii, w zakresach kompetencji właściwych organów określonych w ustawie o Inspekcji Weterynaryjnej. Zgodnie z zapisami instrukcji roczny program audytów Inspekcji Weterynaryjnej opracowany przez pełnomocnika GLW ds. audytu IW jest zatwierdzany przez Głównego Lekarza Weterynarii. Roczny plan audytów określa cele i zakres audytów. Założenia szczegółowe określają zakres audytów w WIW, GrIW i PIW. Na podstawie założeń szczegółowych rocznego programu audytów pełnomocnicy WLW ds. audytu IW opracowują programy audytu dla każdego województwa, tak aby badaniem audytowym było objęte 20 % powiatowych inspektoratów weterynarii w każdym zakresie audytu. Audyty w wojewódzkich i granicznych inspektoratach weterynarii obejmują 20% jednostek w każdym badanym zakresie. 204

205 Pełnomocnicy WLW ds. audytu IW przekazują roczne programy audytów dla danego województwa, zatwierdzone przez właściwych wojewódzkich lekarzy weterynarii, do pełnomocnika GLW ds. audytu IW. Plan dla każdego audytu zawierający opis działań wykonywanych w miejscu przeprowadzania audytu oraz ustaleń organizacyjnych związanych z audytem jest sporządzany przez audytora wiodącego, zatwierdzony przez pełnomocnika i przekazywany kierownikowi jednostki audytowanej. Nadzór nad realizacją audytów przez szczebel wojewódzki IW jest prowadzony przez Biuro Kontroli GIW poprzez kontrole dokumentacji przesyłanej przez pełnomocników WLW ds. audytu do GIW ( programy audytu, raporty końcowe) oraz w trakcie narad roboczo szkoleniowych z audytorami z WIW. Raporty końcowe z tych audytów są przekazywane do Wydziału ds. Audytów BK i analizowane w celu monitorowania realizacji wojewódzkich programów audytów oraz dla potrzeb rocznego przeglądu audytów. Liczbę i zakres tematyczny audytów realizowanych w 2012 r. przez audytorów GIW w wojewódzkich i granicznych inspektoratach weterynarii oraz przez audytorów WIW w powiatowych inspektoratach weterynarii przedstawia poniższe zestawienie tabelaryczne: Tabela 54 Zestawienie audytów przeprowadzonych przez Inspekcje Weterynaryjną w 2012 r. Lp. Tematyka audytu Jednostka 1 Kontrole urzędowe w hurtowniach weterynaryjnych obrotu produktów leczniczych weterynaryjnych stosowanych u zwierząt gospodarskich za rok 2011 i 2012 do dnia audytu 2 kontrole urzędowe wynikające z nadzoru nad wytwarzaniem i stosowaniem pasz leczniczych dla zwierząt gospodarskich za rok 2011 i 2012 do dnia audytu 3 Kontrola urzędowa produktów pochodzenia zwierzęcego przy wwozie i przewozie, wynikającą z wymogów określonych w przepisach krajowych i UE, w tym monitoring pozostałości i powiadomienia FASFF za rok 2010, 2011 i 2012 do dnia audytu 4 Kontrola urzędowa produktów pochodzenia zwierzęcego (HC) oraz niejadalnych produktów pochodzenia zwierzęcego przy wwozie i przewozie, wynikającą z wymogów określonych w przepisach krajowych i UE, w tym monitoring pozostałości i powiadomienia RASFF za rok 2011 i 2012 do dnia audytu 5 Kontrole urzędowe (badania) dotyczące zdrowia zwierząt audytowana Jednostka audytowa Liczba audytów WIW GIW 2 WIW GIW GrIW GIW 1 GrIW GIW

206 Lp. Tematyka audytu Jednostka prowadzone przez PLW w ramach: - programów zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, - badań kontrolnych zakażeń zwierząt w roku 2011 i 2012 do dnia audytu w aspekcie pakietu higienicznego 6 Kontrole urzędowe wynikające z nadzoru PLW nad zatwierdzonymi zakładami mięsa drobiowego w roku 2011 i 2012 do dnia audytu 7 Audyt sprawdzający Kontrole urzędowe w związku z nadzorem nad zakładami mięsa czerwonego wykonywane przez wyznaczonych lekarzy weterynarii wynikające z przepisów prawa krajowego i UE, ze szczególnym uwzględnieniem zapisów art.4 rozporządzenia (WE) 854/2004 za rok 2010 i 2011 do dnia audytu 8 Audyt sprawdzający Kontrole urzędowe wynikające z nadzoru nad zakładami sektora mleczarskiego wynikające z przepisów prawa krajowego i UE oraz wymagań importowych krajów trzecich za rok 2010 i I połowę 2011 audytowana Jednostka audytowa Liczba audytów PIW WIW 57 PIW WIW 55 PIW WIW 22 PIW WIW 11 9 Audyt sprawdzający Kontrole urzędowe wynikające z nadzoru nad miejscami gromadzenia zwierząt ze szczególnym uwzględnieniem certyfikacji zdrowia, dobrostanu i identyfikacji zwierząt wprowadzanych do handlu wraz z weryfikacją przemieszczeń w bazach danych IRZ za rok 2010 i I połowę Audyt zaległy Nadzór nad zakładami mięsa czerwonego wykonywany przez wyznaczonych lekarzy weterynarii wynikające z przepisów prawa krajowego i UE, ze szczególnym uwzględnieniem zapisów art.4 rozporządzenia (WE) 854/2004 za rok 2010 i 2011 do dnia audytu 11. Audyt nadprogramowy Nadzór PLW nad bezpieczeństwem żywności pochodzenia zwierzęcego w wybranych obszarach PIW WIW 13 PIW WIW 1 PIW WIW 1 Razem audytów 166 W wyniku 160 audytów przeprowadzonych w powiatowych inspektoratach weterynarii w 5 zakresach tematycznych stwierdzono łącznie 555 niezgodności. W odniesieniu do każdej stwierdzonej niezgodności zostały wypełnione karty działań w audytowanych jednostkach celem określenia i realizacji działań naprawczych. 206

207 Niezgodności nie stwierdzono w 7 powiatowych, 3 granicznych i 3 wojewódzkich inspektoratach weterynarii. Wykaz 3 wojewódzkich, 3 granicznych i 160 powiatowych inspektoratów weterynarii, w których zostały zrealizowane audyty przez audytorów WIW wraz z określeniem proponowanych działań poaudytowych przedstawiają poniższe trzy zestawienia tabelaryczne: Tabela 55 Zestawienie audytów przeprowadzonych w WIW i GrIW w roku 2012 przez audytorów WIW Lp. Tematyka audytu Jednostka 1 Kontrole urzędowe w hurtowniach weterynaryjnych obrotu produktów leczniczych weterynaryjnych stosowanych u zwierząt gospodarskich za rok 2011 i 2012 do dnia audytu 2 kontrole urzędowe wynikające z nadzoru nad wytwarzaniem i stosowaniem pasz leczniczych dla zwierząt gospodarskich za rok 2011 i 2012 do dnia audytu 3 Kontrola urzędowa produktów pochodzenia zwierzęcego przy wwozie i przewozie, wynikającą z wymogów określonych w przepisach krajowych i UE, w tym monitoring pozostałości i powiadomienia FASFF za rok 2010, 2011 i 2012 do dnia audytu audytowana WIW Białystok Zielona Góra WIW Bydgoszcz GrIW Koroszczyn Propozycje działań poaudytowych* bp bp bp 4 Kontrola urzędowa produktów pochodzenia zwierzęcego (HC) oraz niejadalnych produktów pochodzenia zwierzęcego przy wwozie i przewozie, wynikającą z wymogów określonych w przepisach krajowych i UE, w tym monitoring pozostałości i powiadomienia RASFF za rok 2011 i 2012 do dnia audytu *legenda: bp - brak potrzeby działań poaudytowych GrIW Korczowa Dorohusk bp 207

208 Dotyczy kolumn 4 i 6 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 56 Zestawienie audytów przeprowadzonych w PIW w roku 2012 przez audytorów WIW (tematyka audytów zaplanowana na rok 2012) Tematyka audytu Kontrole urzędowe (badania) dotyczące zdrowia zwierząt prowadzone przez PLW w ramach: - programów zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, - badań kontrolnych zakażeń zwierząt w roku 2011 i 2012 do dnia audytu w aspekcie pakietu higienicznego * Tematyka audytu Kontrole urzędowe wynikające z nadzoru PLW nad zatwierdzonymi zakładami mięsa drobiowego w roku 2011 i 2012 do dnia audytu L p WIW 20% PIW Propozycje działań poaudytowyc h* PIW Propozycje działań poaudytowyc h* Wrocław 04 Bydgoszcz 5 Wałbrzych Dzierżoniów Lubin Lwówek Śląski Wołów 4 Mogilno Nakło Chełmno Golub Dobrzyń O D A S O D A S O D bp O D bp bp Świdnica Złotoryja Bolesławiec Wrocław Jawor Aleksandrów Kujawski Włocławek Bydgoszcz Świecie O D O D O D O D O D bp O D bp A S 3 06 Lublin 4 Kraśnik Świdnik Tomaszów Lubelski Hrubieszów O D O D A S O D Puławy Zamość Radzyń Podlaski Lublin O D O D O D OD Zielona Góra 10 Łódź 2 3 Strzelce Krajeńskie Nowa Sól Zgierz Poddębice Opoczno A S A S bp O D A S Żagań Zielona Góra Tomaszów Mazowiecki Sieradz Łódź O D A S O D O D A S 6 12 Kraków 3 Brzesko Kraków Tarnów O D A S O D Nowy Sącz Gorlice Olkusz O D O D O D 14 7 Kozienice O D Mława Płock A S AS 208

209 Dotyczy kolumn 4 i 6 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tematyka audytu Kontrole urzędowe (badania) dotyczące zdrowia zwierząt prowadzone przez PLW w ramach: - programów zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, - badań kontrolnych zakażeń zwierząt w roku 2011 i 2012 do dnia audytu w aspekcie pakietu higienicznego * Tematyka audytu Kontrole urzędowe wynikające z nadzoru PLW nad zatwierdzonymi zakładami mięsa drobiowego w roku 2011 i 2012 do dnia audytu Siedlce Garwolin Lipsko Orońsko Grójec Łosice Żuromin O D O D O D O D O D O D Ciechanów Otwock Mińsk Mazowiecki Sokołów Podlaski Siedlce A S A S O D A S O D 8 16 Opole 2 Krapkowice Namysłów O D O D Strzelce Opolskie [Opole - nie zrealizowanychoroba audytora] O D 9 18 Krosno 4 Strzyżów Leżajsk Kolbuszowa Przemyśl O D O D O D OD Stalowa Wola Rzeszów Dębica Ropczyce OD bp O D A S Białystok 22 Gdańsk 3 3 Augustów Łomża Hajnówka Malbork Słupsk Kościerzyna O D O D O D O D A S A S Sokółka Suwałki Mońki Bytów Kartuzy Tczew A S O D O D O D A S A S Katowice 3 Lubliniec Częstochowa Zawiercie Myszków A S O D O D O D Katowice Bielsko-Biała Gliwice O D O D O D Kielce 3 Busko-Zdrój Starachowice Sandomierz O D O D O D Kielce Jedrzejów Skarżysko Kamienna O D O D O D Olsztyn 4 Kętrzyn Ełk Działdowo Nowe Miasto Lubawskie O D O D A S A S Giżycko Nowe Miasto Lubawskie Ostróda Olsztyn A S O D O D A S Gniezno A S Złotów A S 209

210 Dotyczy kolumn 4 i 6 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tematyka audytu Kontrole urzędowe (badania) dotyczące zdrowia zwierząt prowadzone przez PLW w ramach: - programów zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, - badań kontrolnych zakażeń zwierząt w roku 2011 i 2012 do dnia audytu w aspekcie pakietu higienicznego * Tematyka audytu Kontrole urzędowe wynikające z nadzoru PLW nad zatwierdzonymi zakładami mięsa drobiowego w roku 2011 i 2012 do dnia audytu Poznań Szamotuły Międzychód Nowy Tomyśl Wągrowiec Leszno A S A S A S A S A S Ostrzeszów Poznań Wolsztyn Kępno Pleszew A S A S A S O D O D Szczecin razem x OD 18 x AS 4 x bp (57) xod 18 x AS 3 x bp (55) *legenda: AS audyt sprawdzający; OD ocena dokumentów; bp - brak potrzeby działań poaudytowych 210

211 Tabela 57 Zestawienie audytów sprawdzających przeprowadzonych w PIW w roku 2012 przez audytorów WIW (tematyka audytów zrealizowanych w 2010 r.) Jednostka audytująca Tematyka audytu Audyt sprawdzający Tematyka audytu Audyt sprawdzający Tematyka audytu Audyt sprawdzający L p Kontrole urzędowe w związku z nadzorem nad zakładami mięsa czerwonego wykonywane przez wyznaczonych lekarzy weterynarii wynikające z przepisów prawa krajowego i UE, ze szczególnym uwzględnieniem zapisów art.4 rozporządzenia (WE) 854/2004 za rok 2010 i 2011 do dnia audytu WIW PIW Propozyc jedziałań poaudyt. Kontrole urzędowe wynikające z nadzoru nad zakładami sektora mleczarskiego wynikające z przepisów prawa krajowego i UE oraz wymagań importowych krajów trzecich za rok 2010 i I połowę 2011 PIW Propozyc jedziałań poaudyt. * Kontrole urzędowe wynikające z nadzoru nad miejscami gromadzenia zwierząt ze szczególnym uwzględnieniem certyfikacji zdrowia, dobrostanu i identyfikacji zwierząt wprowadzanych do handlu wraz z weryfikacją przemieszczeń w bazach danych IRZ za rok 2010 i I połowę 2011 PIW Propozy cje działań poaudyt Wrocław Lubań Milicz Legnica Zgorzelec bp bp O D bp 08 Zielona Góra Międzyrzecz bp Środa Śląska Góra bp bp Strzelin Ząbkowice Śląskie bp bp 3 12 Kraków Dąbrowa Tarnowska bp 4 16 Opole Brzeg A S 5 20 Białystok Białystok Suwałki O D O D Wysokie Mazowieckie bp Białystok Suwałki O D O D 6 22 Gdańsk Kartuzy bp Starogard Gdański bp Wejherowo bp 7 30 Poznań Gostyń Krotoszyn Czarnków Ostrzeszów Piła Rawicz bp bp O D bp O D O D Środa Wlkp. Kościan O D bp Słupca Gostyń Piła Poznań Rawicz bp bp bp bp bp razem 16 6 x OD 1 x AS 9 x bp (16) 6 1 x OD 5x bp (6) 10 2x OD 8x bp (10) 211

212 *legenda: AS audyt sprawdzający; OD ocena dokumentów bp - brak potrzeby działań poaudytowych Roczny przegląd audytów Realizując postawienia rozdziału VII ust. 5 instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWbk 090.2/2010 z dnia 26 listopada 2010 r. w sprawie audytu wewnętrznego kontroli urzędowych przeprowadzanych przez organy Inspekcji Weterynaryjnej odnoszące się do rocznego przeglądu audytów harmonogram spotkania pełnomocników ds. audytu z Głównym Lekarzem Weterynarii w dniu 6 lutego 2013 r. obejmował: - przestawienie przez pełnomocnika GLW ds. audytu analizy wyników audytów przeprowadzonych w roku 2012 opracowanej na podstawie materiałów (zestawienia analityczno-zbiorcze) sporządzonych przez pełnomocników WLW ds. audytu i audytorów GIW; - omówienie wyników, w tym analiza ryzyka wynikająca ze stwierdzonych niezgodności przez osoby uczestniczące w spotkaniu (około minut na jedno wystąpienie); - przekazanie Głównemu lekarzowi Weterynarii przez pełnomocnika GLW ds. audytu IW pisemnej informacji Roczny przegląd audytów 2012 dotyczącej analizy wyników audytów przeprowadzonych w roku 2012; W wyniku analizy wyników audytu dla potrzeb rocznego przeglądu audytów stwierdzone 555 niezgodności przyporządkowano do 11 następujących obszarów tematycznych dotyczących: - wyznaczania lekarzy weterynarii niebędących pracownikami Inspekcji oraz osób wyznaczonych do czynności pomocniczych; - nadzorowania PLW nad pobieraniem próbek do badań oraz przeprowadzaniem badań kontrolnych (TBC) przez urzędowych lekarzy; - realizacji programów zwalczania chorób zakaźnych zwierząt; - prowadzenia postępowania administracyjnego; - organizacji pracy PIW; - procedur zakładowych; - wymagań dla pomieszczeń, sprzętu; 212

213 - identyfikacji, znakowania produktów; - dobrostanu drobiu rzeźnego, - ubocznych produktów pochodzenia zwierzęco; - nadzoru, kontroli, dokumentowania czynności kontrolnych w zakładzie. W rezultacie opracowania wyników przeprowadzonych audytów w 2012 r. pełnomocnik GLW ds. audytu przedłożył Głównemu Lekarzowi Weterynarii 13 wniosków poaudytowych wraz z uzasadnieniem i propozycją sposobu załatwienia (np. legislacja, szkolenie) PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA Sanitarnej Audyty wewnętrzne przeprowadzane przez organy Państwowej Inspekcji Państwowa Inspekcja Sanitarna przeprowadza audyty wewnętrzne zgodnie z art. 4 ust. 6 Rozporządzenia (WE) nr 882/2004. Audyty mają na celu stwierdzenie zgodności postępowania zgodnie z przepisami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 882/2004/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt. Od 2010 roku obowiązuje opracowany przez Główny Inspektorat Sanitarny Program audytów wewnętrznych dla PIS zgodnych z Rozporządzeniem WE nr 882/2004 dla PIS na lata W ramach ww. programu opracowano plan audytów, instrukcję przeprowadzania audytów oraz określono listę audytorów wewnętrznych. Program ten został wdrożony we wszystkich jednostkach organizacyjnych Państwowej Inspekcji Sanitarnej. W 2012 przeprowadzono aktualizację ww. programu, w tym opracowano nową wersję wytycznych/instrukcji przeprowadzania audytu wewnętrznego. Audyty przeprowadzono w oparciu o,,instrukcję przeprowadzania audytu wewnętrznego dotyczącego stosowania rozporządzenia (WE) nr 882/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r. opracowaną w Głównym Inspektoracie Sanitarnym oraz zgodnie z wytycznymi zawartymi w Decyzji Komisji z dnia 29 września 2006r., nr 2006/677/WE określającej kryteria przeprowadzania audytów zgodnie z rozporządzeniem 882/2004. Audyty zostały 213

214 przeprowadzone przez pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej posiadających szkolenie w zakresie technik audytowania. W 2012 roku w Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzono 81 audytów wewnętrznych. Plan audytów został zrealizowany w 100 procentach. Ponadto przeprowadzono 1 dodatkowy audyt weryfikujący realizację zaleceń poaudytowych wynikających z audytów przeprowadzonych w 2012 roku. Z poziomu cetralnego przeprowadzono 1 adyt w województwie warmińsko-mazurskim. Ponadto eksperci z Krajowego Laboratorium Referencyjnego przeprowadzili audyt w województwie pomorskim w zakresie zanieczyszczeń chemicznych, mikrobiologicznych oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Zestawienie liczbowe przeprowadzonych audytów z podziałem na regiony został przedstawiony w poniższej tabeli. Tabela 58 Audyty wewnętrzne przeprowadzone przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej 2012 r. p. L Województwo audytów Liczba zaplanowanych audytów podlaskie śląskie świętokrzyskie małopolskie lubelskie łódzkie warmińsko-mazurskie opolskie wielkopolskie podkarpackie zachodnio-pomorskie dolnośląskie kujawsko-pomorskie pomorskie Liczba zrealizowanych 214

215 p. L Województwo audytów Liczba zaplanowanych audytów mazowieckie lubuskie SUMA Liczba zrealizowanych Wybór obszarów audytów oparty został dokonany zgodnie z Decyzją Komisji z dnia 29 września 2006r., Nr 2006/677/WE określającej wytyczne ustanawiające kryteria przeprowadzania audytów zgodnie z rozporządzeniem (WE) Nr 882/2004 oraz w oparciu o na analizę problemów występujących w stacjach sanitarno-epidemiologicznych. Audyty przeprowadzone w 2012 roku obejmowały ogólne wymagania Rozporządzenia WE nr 882/2004 oraz wymagania szczegółowe w różnych obszarach bezpieczeństwa żywności i żywienia, m.in.: prawidłowości planowania działań kontrolnych, kompetencje pracowników przeprowadzających kontrole urzędowe oraz identyfikacji potrzeb szkoleniowych, ich realizacja i ocena skuteczności szkoleń sposobu przygotowania się pracowników do kontroli oraz prawidłowości realizacji czynności kontrolnych bezpośrednio w zakładzie, prawidłowości dokumentowania ustaleń z kontroli, skuteczności i efektywności podejmowanych działań pokontrolnych. wymagania dot. rejestracji i zatwierdzania zakładów żywnościowo-żywieniowych postępowanie dot. oceny procesu GMP/GHP oraz systemu HACCP w wybranym zakładzie produkcyjnym prawidłowości i skuteczności działań podejmowanych wobec podmiotów naruszających przepisy prawa, w tym działań podejmowanych w związku z zakwestionowaniem jakości zdrowotnej próbek żywności pobranych w ramach urzędowej kontroli i monitoringu, procedury poboru próbek środków spożywczych. urzędowych kontroli w zakresie zanieczyszczeń żywności, posiadania dostępu do odpowiednich możliwości laboratoryjnych W wyniku przeprowadzonych w 2012 roku audytów wewnętrznych najczęściej stwierdzanymi niezgodnościami było: 215

216 niewłaściwego sposobu przechowywania sprzętu do pobierania próbek, dokumentacja kontrolna wymaga doskonalenia w zakresie czytelności i przejrzystości i poprawności merytorycznej niewłaściwe postępowanie przy zatwierdzaniu i rejestracji zakładów W przypadku stwierdzenia ww. niezgodności podjęto działania naprawcze, w tym szkolenie pracowników przeprowadzających kontrole urzędowe w zakresie tematyki dotyczącej postępowania administracyjnego oraz wewnętrznych procedur kontroli urzędowych. Przeprowadzone audyty wykazały również obszary, które wymagają doskonalenia poprzez: - zwiększenie wnikliwości działań kontrolnych, - zapewnienie większej dostępności szkoleń dla pracowników przeprowadzających urzędowe kontrole żywności, Na podstawie działań audytowych stwierdzono, iż częstotliwość przeprowadzonych kontroli oraz zastosowane metody są odpowiednie do osiągnięcia celów rozporządzenia (WE) Nr 882/2004. Istnieją wewnętrzne procedury kontroli urzędowych. Są one nadzorowane i dostępne dla wszystkich pracowników. W trakcie audytów stwierdzono istnienie procedur, zapewniających przejrzystość, poufność i bezstronność kontroli urzędowych. Obszar jest regulowany przez odpowiednie przepisy krajowe i procedury wewnętrzne. Opinii publiczna ma dostęp do stosownych sprawozdań, opracowań i danych statystycznych dot. jakości zdrowotnej i bezpieczeństwa żywności. Ww. informacje są umieszczane na stronach internetowych organów Państwowych Inspekcji Sanitarnej. Ponadto w sytuacjach zagrożenia ze strony niebezpiecznej żywności na stronach internetowych umieszczane są stosowne komunikaty i broszury oraz informacje te są rozpowszechniane poprzez media. Na podstawie wyników przeprowadzonych audytów stwierdzono, że wszystkie działania prowadzone w celu zapewnienia zgodności z prawem żywnościowym, są skuteczne i realizowane z właściwą regularnością i częstotliwością, zgodnie z rozporządzeniem (WE) 882/2004, obowiązującymi procedurami i instrukcjami oraz Zintegrowanym Wieloletnim Planem Kontroli dla Polski na lata

217 3.3. INSPEKCJA HANDLOWA Realizacja zadań wykonywanych w 2012 r. przez organy IH podlegała bieżącej kontroli sprawowanej przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentom (UOKiK). Kontrola ta polegała na przedkładaniu Prezesowi UOKiK okresowych informacji z kontroli planowych lub zleconych przez Prezesa oraz sprawozdań rocznych z działalności wojewódzkich inspektoratów IH. Informacje takie zostały przedłożone ze wszystkich zrealizowanych tematów kontroli (planowych i zleconych), w 2012 r. przedstawione też zostały sprawozdania z działalności każdego z wojewódzkich inspektoratów IH. W laboratoriach UOKiK przeprowadzono szereg audytów wewnętrznych (6 w laboratorium w Katowicach, 10 w Kielcach, 16 w Olsztynie, 7 w Poznaniu, 9 w Warszawie, 7 we Wrocławiu). W 2012 r. Komisja Europejska kontynuowała audyty w organach urzędowej kontroli żywności w Polsce, w tym również w Inspekcji Handlowej (w IH serię audytów rozpoczęto w 2010 r.) w zakresie wybranych zagadnień prawa żywnościowego. W lipcu 2012 r. eksperci KE przedstawili raport podsumowujący realizację zaleceń poaudytowych, niewnosząc zastrzeżeń do ich wykonania przez Inspekcję Handlową. Ponadto we wrześniu 2012 r. eksperci z Komisji Europejskiej przeprowadzili audyt z zakresu rolnictwa ekologicznego. Realizując zalecenia tego audytu Prezes UOKiK zobowiązał się, że przy opracowywaniu rocznych planów kontroli dla Inspekcji Handlowej uwzględni kontrole produktów rolnictwa ekologicznego, które będą stanowiły ok. 5 % wszystkich kontroli w obszarze artykułów rolno-spożywczych INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO- SPOŻYWCZYCH W IJHARS od 2005 roku funkcjonuje certyfikowany system zarządzania jakością oparty na wymaganiach międzynarodowej normy ISO 9001 w zakresie Nadzór nad jakością handlową artykułów rolno- spożywczych i środków produkcji, w tym wywożonych i sprowadzanych z zagranicy oraz wykonywanie zadań wynikających z polityki rolnej państwa. Przeciwdziałanie zagrożeniom korupcyjnym w IJHARS.. W 2011 roku w całej Inspekcji JHARS wdrożono system przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym, który w 2012 roku był przedmiotem audytu jednostki certyfikującej. W wyniku audytu rozszerzono 217

218 zakres certyfikacji o przeciwdziałanie zagrożeniom korupcyjnym w IJHARS W związku z tym w Inspekcji obowiązuje system audytów wewnętrznych, które są realizowane w poszczególnych Wojewódzkich Inspektoratach JHARS oraz w Głównym Inspektoracie JHARS planowo w cyklu rocznym. Częstotliwość wewnętrznych auditów jakości i ich główna tematyka są ustalane z uwzględnieniem wyników poprzednich auditów, statusu i ważności poszczególnych procesów, obszarów działań przy realizacji celów jakości i poszczególnych zadań. Celem audytów jest ocena skuteczności przebiegu poszczególnych procesów oraz ocena czy przebiegają zgodnie z wymaganiami własnymi i zewnętrznymi a więc również z przepisami prawa krajowego i Unii Europejskiej a także ocena skuteczności systemu przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym w zakresie audytowanego procesu. Audyty są realizowane zgodnie z wymaganiami procedury Audyty wewnętrzne. W 2012 roku w Wojewódzkich Inspektoratach JHARS wykonano łącznie 82 audyty wewnętrzne. W Głównym Inspektoracie JHARS przeprowadzono 12 audytów wewnętrznych. Wyniki tych audytów wskazują na skuteczną realizację procesów funkcjonujących w Inspekcji JHARS. Ewentualne uwagi czy spostrzeżenia podnoszone podczas audytów wewnętrznych są podstawą do podejmowania działań doskonalących. W Inspekcji JHARS obowiązuje zatwierdzony przez Głównego Inspektora JHARS, program krzyżowych audytów wewnętrznych dla IJHARS na lata W związku z nim w roku 2012 przeprowadzono 6 krzyżowych audytów wewnętrznych. Są one realizowane przez powołanych przez Głównego Inspektora JHARS pracowników Inspekcji, którzy są do tego przygotowani, zgodnie z procedurą Audyty wewnętrzne. Audyty mają na celu ocenę skuteczności procesu a także ocena skuteczności systemu przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym w zakresie audytowanego procesu oraz potwierdzenie czy kontrole urzędowe odnoszące się do prawa żywnościowego w zakresie jakości handlowej artykułów rolno- spożywczych, zgodnie z rozporządzeniem WE 882/2004, są skutecznie wykonywane oraz odpowiednie dla osiągnięcia celów znajdujących się w obowiązujących przepisach prawnych. Każdy raport z audytu jest przedstawiany Głównemu Inspektorowi JHARS i na tej podstawie są podejmowane działania doskonalące prace poszczególnych komórek organizacyjnych jaki i całej Inspekcji. Wyniki audytów potwierdzają, że Inspekcja kieruje się jednolitymi i jasnymi zasadami prowadzenia i dokumentowania kontroli urzędowych. Zapewniona jest również poufność 218

219 związana z informacjami uzyskanymi w trakcie kontroli i w jej wyniku. Procedury oraz instrukcje wewnętrzne i zewnętrzne są nadzorowane a pracownicy mają dostęp do ich aktualnych wydań. Audyty wskazują, że pracownicy prowadzący kontrole w zakresie jakość handlowej artykułów rolno- spożywczych posiadają stosowne kompetencje. W tym obszarze audytorzy wskazują na konieczność utrzymania systematycznych szkoleń ujednolicających sposób realizacji kontroli, a także prowadzenia dalszej stałej pracy w zakresie tworzenia prostych i jasnych procedur postepowania. Zapewnione jest również zachowanie procedur dotyczących sprawozdawczości z realizowanych przez Inspekcję zadań. Opinia publiczna ma bieżący dostęp do wyników prowadzonych kontroli w zakresie jakości handlowej artykułów rolno- spożywczych. Audytorzy podkreślają znaczenie bieżącej komunikacji Inspekcji z otoczeniem za pomocą strony internetowej w zakresie realizacji ustawowych jej zadań. Wyniki krzyżowych audytów wewnętrznych jednoznacznie potwierdzają, że kontrole urzędowe realizowane przez IJHARS, odnoszące się do prawa żywnościowego w zakresie jakości handlowej artykułów rolno- spożywczych, zgodnie z rozporządzeniem WE 882/2004, są skutecznie wykonywane oraz odpowiednie dla osiągnięcia celów znajdujących się w obowiązujących przepisach prawnych. W związku z wdrożeniem systemu przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym w IJHARS, w 2012 roku dokonano analizy ryzyka wystąpienia zagrożeń korupcyjnych dla każdego procesu realizowanego w IJHARS oraz podjęto dodatkowe działania zapobiegające wystąpieniu zagrożeń korupcyjnych, jeśli wynikało to z analizy ryzyka. Działanie to uświadomić wszystkim pracownikom Inspekcji jak ważne, dla właściwej realizacji zadań ustawowych, jest eliminowanie wszelkiego rodzaju źródeł powstania potencjalnych zagrożeń korupcyjnych. Wdrożenie systemu przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym wzmocniło świadomość pracowników dotyczącą zachowania etycznej postawy na każdym etapie realizacji działań kontrolnych. Rozdział

220 Działania mające na celu zapewnienie skutecznego działania służb kontroli urzędowych 4.1. DZIAŁANIA SZKOLENIOWE Inspekcja Weterynaryjna (IW) W roku 2012 pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej uczestniczyli w następujących szkoleniach: a) organizowanych na zlecenie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, b) powszechnych organizowanych przez poszczególne jednostki Inspekcji Weterynaryjnej, c) specjalistycznych dotyczących typowych zagadnień związanych z funkcjonowaniem urzędu, organizowanych przez: Głównego Lekarza Weterynarii we współpracy z innymi krajowymi jednostkami działającymi w obszarze weterynarii (np. MRiRW, PZHK) oraz zagranicznymi służbami weterynaryjnymi (np. z Francją) poszczególne jednostki Inspekcji Weterynaryjnej (wojewódzkie i powiatowe inspektoraty weterynarii), Weterynaryjne Centrum Kształcenia Podyplomowego przy Państwowym Instytucie Weterynaryjnym Państwowym Instytucie Badawczym w Puławach, Komisję Europejską, m.in. w ramach programu Lepsze Szkolenie dla Bezpieczniejszej Żywności (BTSF). Szkolenia specjalistyczne zrealizowane w 2012 r. obejmowały tematy związane z: a) kontrolą wymogów wzajemnej zgodności, b) ochroną zdrowia zwierząt, zwalczaniem chorób zakaźnych zwierząt, c) diagnostyką laboratoryjną, kompetencjami technicznymi laboratorium, d) higieną środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego, e) weterynaryjnymi systemami informatycznymi (np. CELAB, TRACES, SPIWET), f) obrotem zwierzętami i nadzorem nad obrotem, 220

221 g) dobrostanem zwierząt, h) kontrolą i audytem, systemem HACCP, systemami zarządzania jakością, i) środkami żywienia zwierząt, nadzorem nad ubocznymi produktami zwierzęcymi i GMO, prawem paszowym, farmacją weterynaryjną, j) identyfikacją i rejestracją zwierząt, k) zastosowaniem najlepszych praktyk w przeprowadzaniu kontroli na granicznych posterunkach weterynaryjnych Państwowa Inspekcja Sanitarna Podobnie jak w latach poprzednich w celu zapewnienia skutecznego i jednolitego sposobu działania służb urzędowej kontroli żywności, mając na uwadze art. 6 Rozporządzenia 882/2004 pracownicy PIS uczestniczyli w 2012 roku w szeregu szkoleń zarówno teoretycznych jak i praktycznych oraz w naradach. Powyższy cel został osiągnięty poprzez: - udział pracowników w szkoleniach zewnętrznych organizowanych przez szczebel centralny, instytuty naukowe i instytucje prywatne oraz przekazywanie zdobytej wiedzy pracownikom PSSE/GSSE i pracownikom innych komórek organizacyjnych WSSE; - systematyczne organizowanie szkoleń i narad dla pracowników PSSE/GSSE, połączonych ze sprawdzaniem nabytej wiedzy; - organizowanie szkoleń ze współudziałem innych służb kontrolnych; - organizowanie szkoleń wewnętrznych dla pracowników Oddziału HŻŻiPU WSSE; - samokształcenie pracowników pionu HŻŻiPU zapewniające biegłą znajomość przepisów prawnych oraz pogłębienie wiedzy z zakresu bezpieczeństwa żywności i żywienia; - podnoszenie kwalifikacji zawodowych zatrudnionych pracowników na studiach podyplomowych, celem zapewnienia posiadania ukierunkowanego wykształcenia, mającego zastosowanie w nadzorze nad bezpieczeństwem żywności i żywienia; - kwartalne zbieranie informacji ze szkoleń przeprowadzanych w PSSE/GSSE, ich analiza oraz ocena; 221

222 - udział pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej w programie szkoleniowym Komisji Europejskiej Better Training for Safer Food. Bieżące śledzenie aktów prawnych mających zastosowanie w nadzorze nad żywnością i żywieniem, materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością zapewnia pracownikom stały dostęp do Internetu oraz korzystanie z internetowych baz przepisów prawnych. Uczestnicy kursów szkoleniowych otrzymywali materiały szkoleniowe oraz streszczenia wykładów i prezentacji. W 2012 r. zostały przeprowadzone liczne szkolenia zarówno na poziomie centralnym, regionalnym jak i lokalnym Obszary tematyczne, liczba szkoleń i liczba przeszkolonych osób w 2012 roku zostały zawarte w poniższej tabeli. 222

223 Tabela 59 Szkolenia personelu przeprowadzającego urzędowe kontrole Państwowa Inspekcja Sanitarna Szkolenia personelu przeprowadzającego urzędowe kontrole Lp. Tematyka szkoleń Liczba W tym W tym W tym 1. Różne techniki kontrolne, takie jak audyt, pobieranie próbek i inspekcja 2. Procedury kontroli 3. Prawo żywnościowe 4. Różne etapy produkcji, przetwarzania i dystrybucji w kontekście ewentualnego zagrożenia dla zdrowia ludzi 5. Ocena niezgodności z prawem żywnościowym 6. Zagrożenia w produkcji żywności (w tym RASFF) 7. Ocena stosowania procedur HACCP 8. Systemy zarządzania takie jak programy gwarancji jakości, które przedsiębiorstwa żywnościowe stosują oraz ocena tych systemów w zakresie, w jakim są one właściwe dla wymagań prawa żywnościowego 9. Systemy certyfikacji urzędowej 10. Awaryjne rozwiązania dotyczące zagrożeń, łącznie z łącznością między Państwami Członkowskimi a Komisją 11. Postępowania sądowe i skutki kontroli urzędowych szkoleń Liczba przeszkolo nych osób WSSE PSSE/GSSE WSSE liczba przeszk olonych osób PSSE/G SSE liczba przeszk olonych osób Liczba osób przeszkolony ch kaskadowo WSSE liczba osób przeszkolo nych kaskadowo PSSE/GSSE liczba osób przeszkolonych kaskadowo

224 Lp. Tematyka szkoleń Liczba 12. Analiza dokumentacji, materiałów oraz innych zapisów, łącznie z dokumentacją dot. testów biegłości, akredytacji i oceny ryzyka, z uwzględnieniem aspektów finansowych 13. Wszelkie inne dziedziny niezbędne do zapewnienia, aby kontrole urzędowe były przeprowadzane zgodnie z rozporządzeniem 882/ Inne szkolenia OGÓŁEM ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI szkoleń W tym Liczba przeszkolo nych osób WSSE PSSE/GSSE WSSE liczba przeszk olonych osób W tym PSSE/G SSE liczba przeszk olonych osób Liczba osób przeszkolony ch kaskadowo WSSE liczba osób przeszkolo nych kaskadowo W tym PSSE/GSSE liczba osób przeszkolonych kaskadowo

225 W roku 2012 w stacjach Sanitarno-Epidemiologicznych przeprowadzano szereg narad, które odbywały się w cyklu comiesięcznym lub kwartalnym, na szczeblach kadry kierowniczej jak również wewnętrzne dla pracowników pionu HŻŻiPU. Na naradach najczęściej omawiano bieżące sprawy oraz wybrane tematy, m.in.: Kwestie związane z zabezpieczeniem sanitarnym turnieju UEFA EURO 2012; Kontrole w sezonie letnim; Planowanie i ustalanie częstotliwości kontroli obiektów żywności i żywienia z wykorzystaniem dokumentu opracowanego przez NIZP - PZH; Podsumowanie wyników nadzoru w zakresie higieny żywności i żywienia za rok 2011 i wytypowaniu obiektów do wzmożonego nadzoru w roku 2012; Omówienie zmian w procedurach urzędowej kontroli żywności i pobierania próbek do badań laboratoryjnych wprowadzonych zarządzeniami GIS nr 90/2012 i 91/2012. Omówienie wyników kontroli GIS Podsumowanie współpracy z innymi organami urzędowej kontroli Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Działalność szkoleniowa W Centralnym Laboratorium GIORiN, zgodnie z zatwierdzonym planem, przeprowadzono dla pracowników PIORIN 14 szkoleń teoretycznych i praktycznych, w których uczestniczyły łącznie 162 osoby, oraz konsultacje, w których brały udział 2 osoby. Ponadto, odbyły się następujące spotkania robocze: Spotkanie bakteriologów Laboratoriów Wojewódzkich poświęcone omówieniu aktualnych problemów i zagadnień w zakresie diagnostyki bakteriologicznej w laboratoriach PIORiN, 10 września 2012 r., 23 uczestników. Spotkanie bakteriologów i kierowników Laboratoriów Wojewódzkich połączone z wykładami dr. Jaapa D. Janse eksperta z Wydziału Diagnostycznego Generalnej Służby Inspekcyjnej (NAK): Bakteryjne choroby roślin stanowiące zagrożenie dla Europy: epidemiologia, zagrożenie, zapobieganie oraz Objawy, epidemiologia i zwalczanie bakteryjnych chorób ziemniaka, 11 września 2012 r., 45 uczestników. 225

226 Spotkanie Kierowników Laboratoriów Wojewódzkich dotyczące diagnostyki fitosanitarnej w laboratoriach PIORiN, września 2012 r., 16 uczestników. W ramach współpracy z jednostkami naukowo badawczymi zrealizowano następujące szkolenia: Gatunki z rodzaju Phytophthora. Biologia, ze szczególnym uwzględnieniem rozmnażania wegetatywnego i generatywnego. Metody izolacji i identyfikacji. Samodzielna analiza morfologiczno-metryczna wybranych gatunków Phytophthora reprezentujących VI grup taksonomicznych wg Grace Waterhouse lipca 2012 r., uczestnik - p. Magdalena Ptaszek pracownik Zakładu Roślin Ozdobnych Instytutu Ogrodnictwa PIB w Skierniewicach; Wykrywanie bakterii Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus testem FISH, 7-8 listopada 2012r., uczestnik - p. Anna Maćkowiak-Sochacka - pracownik Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu. Zorganizowano również dwa spotkania międzynarodowe: coroczne spotkanie Sieci Mikologów Europejskich, Warsztaty poświęcone protokołom diagnostycznym EPPO, 6-9 maja 2012 r., Toruń; spotkanie Panelu EPPO ds. diagnostyki i zapewnienia jakości, października 2012 r., Warszawa. Na potrzeby działalności PIORiN przygotowano następujące materiały instruktażowe: Karnkowski W. Materiały instruktażowe nr 10/2012/MI Nasiona oraz owoce wybranych gatunków kwarantannowych i regulowanych chwastów oraz roślin pasożytniczych Azerbejdzanu, Białorusi, Kazachstanu, Mołdawii, Federacji Rosyjskiej i Ukrainy ; Konefał T. Wytyczne do prowadzenia lustracji w celu wykrycia obecności owocówki południóweczki (Grapholita molesta Busck); Konefał T. - Wytyczne do prowadzenia lustracji w celu wykrycia obesności skośnika pomidorowego (Tuta absoluta Povolny); Szkuta G., Wiśniewska A. - Materiały instruktażowe nr 11/2012/MI Phytophthora lateralis - Biologia. Lustracje i pobieranie próbek ; Szkuta G., Wiśniewska A. - Materiały instruktażowe nr 12/2012/MI Phytophthora kernoviae - Biologia. Lustracje i pobieranie próbek. 226

227 W dniach października 2012 r. odbyła się w Łodzi narada kierowników działów nadzoru fitosanitarnego wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa, poświęcona tematyce fitosanitarnej. Podczas narady omawiano następujące zagadnienia: realizacja zadań ustawowych Inspekcji w zakresie nadzoru fitosanitarnego (m.in. kontrole zdrowotności wybranych organizmów szkodliwych i materiałach roślinnych w kontekście obowiązujących regulacji prawnych i przygotowywanych nowelizacji przepisów, nieprawidłowości stwierdzane w pracy inspektorów, planowanie i nadzór nad realizacją działań fitosanitarnych Inspekcji, paszportowanie roślin), zasady i niektóre problemy w zakresie praktycznego nadzorowania w Polsce produkcji opakowań drewnianych wg standardu ISPM 15, w tym wizyty w zakładach produkujących opakowania drewniane, aktualne problemy w eksporcie do państw trzecich, sytuacja fitosanitarna w UE nowe zagrożenia. W dniach grudnia 2012 r. odbyło się szkolenie dla pracowników Oddziałów Granicznych i koordynatorów ds. kontroli fitosanitranych towarów importowanych w wojewódzkich inspektoratach i dotyczyło ono zagadnień związanych z graniczną kontrolą fitosanitarną: kontrola opakowań drewnianych, problematyka tzw. małych ilości w imporcie, zmiany w międzynarodowych standardach, koncepcja tzw. single window oraz włączenie fitosanitarnej kontroli importowej do unijnego systemu TRACES. W związku z uchwaleniem w dniu 9 listopada 2012 r. nowej ustawy o nasiennictwie, przeprowadzono szereg szkoleń z zakresu zmian w przepisach o nasiennictwie, dla pracowników wojewódzkich inspektoratów PIORiN oraz przedsiębiorców, rolników i dostawców materiału siewnego. W roku 2012 zorganizowane zostało przez Wydział Ochrony Upraw i Techniki GIORiN, szkolenie dla przedstawicieli wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa: dotyczące kontroli obrotu i stosowania środków ochrony roślin, dla 33 osób. 227

228 Działalność popularyzatorska Pracownicy GIORiN w 2012 r. popularyzowali zagadnienia z zakresu ochrony roślin i nasiennictwa oraz prezentowali dorobek Inspekcji podczas konferencji naukowych. W szczególności pracownicy GIORiN zaprezentowali referaty i postery na sesji Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego. Uczestniczono też w innych konferencjach i warsztatach naukowych, podczas których prezentowano dorobek Inspekcji. Dla przykładu, pracownicy GIORiN brali udział, w tym wygłaszali referaty, w: - konferencji zorganizowanej przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska nt. dobrych praktyk w zakresie stosowania roślin gatunków obcych w ogrodnictwie; - szkoleniu zorganizowanym przez Agencję Rynku Rolnego nt. skutecznego marketingu, promocji i handlu na rynku rosyjskim i francuskim; - konferencji zorganizowanej przez Ministerstwo Gospodarki nt. dostępu polskich towarów i usług na rynek Unii Celnej i Wspólnego Obszaru Gospodarczego Rosji, Białorusi i Kazachstanu Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych W 2012 roku pracownicy IJHARS dokształcali się i doskonalili umiejętności zawodowe poprzez udział w szkoleniach, seminariach, kursach, w tym: 13 szkoleniach centralnych oraz organizowanych przez KPRM, dotyczących między innymi: zarządzania zasobami ludzkimi (motywowanie, szkolenia i rozwój, zarządzanie przez cele w administracji publicznej), zasad tworzenia prawa, procedur przyjmowania dokumentów rządowych, wykorzystano 21 miejsc szkoleniowych, 153 szkoleniach powszechnych, obejmujących takie zagadnienia jak: kadry i finanse (rachunkowość, księgowość, finanse publiczne, budżet zadaniowy, kadry i płace, świadczenia socjalne, kontrola zarządcza w administracji publicznej, system zarządzania ryzykiem, prawo pracy), stosowanie prawa (zamówienia publiczne, prawo prasowe, postępowanie administracyjne i egzekucyjne, ochrona danych osobowych i informacji niejawnych, system przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym), rozwój interpersonalny (zarządzanie czasem, 228

229 radzenie sobie ze stresem, motywowanie, efektywna komunikacja), zarządzanie zasobami ludzkimi (coaching jako styl zarządzania, strategia zarządzania zasobami ludzkimi i programy zarządzania zasobami ludzkimi w administracji) oraz prowadzenie czynności kancelaryjnych w jednostkach administracji publicznej, udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej, podstawy BHP, e-administracja (e-puap, e-dokument), wykorzystano 899 miejsc szkoleniowych, 91 szkoleniach specjalistycznych służących pogłębieniu i uaktualnieniu wiedzy z zakresu prawa żywnościowego i technologii produkcji żywności oraz ujednoliceniu zasad przeprowadzania i dokumentowania kontroli; tematyka szkoleń specjalistycznych dotyczyła głównie: kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, w tym oznakowania, metodologii kontroli ex-post, nadzoru nad: klasyfikacją tusz w systemie EUROP, rynkiem wina, certyfikacją w rolnictwie ekologicznym, systemem ochrony produktów regionalnych i tradycyjnych, wprowadzaniem do obrotu nawozów, certyfikacją chmielu i produktów chmielowych, a w przypadku pracowników laboratoriów: nowych metod badawczych oraz obsługi sprzętu i urządzeń do badań laboratoryjnych, wykorzystano 624 miejsca szkoleniowe. Sześciu pracowników IJHARS uzupełniało swoje kwalifikacje zawodowe na studiach zaocznych i studiach podyplomowych, na kierunkach związanych z administracją, księgowością i informatyką. Nauka języków obcych (angielski), prowadzona była na zajęciach organizowanych przez Główny Inspektorat i wojewódzkie inspektoraty JHARS w formie lektoratów i konwersatoriów. W 2012 r. w zajęciach tych uczestniczyło 59 osób. Istotnym elementem mającym wpływ na podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników IJHARS jest udział w licznych krajowych i zagranicznych seminariach, konferencjach i targach. W 2012 r. pracownicy IJHARS uczestniczyli w 93 spotkaniach związanych z rynkiem żywności, w tym: 56 konferencjach, 12 seminariach, 20 targach oraz 3 wizytach studyjnych. W 2012 roku IJHARS zaangażowana była w wiele przedsięwzięć mających na celu propagowanie wiedzy dotyczącej wybranych zagadnień z zakresu działalności Inspekcji. W 2012 r. do ważnych wydarzeń sprzyjających rozpowszechnianiu wiedzy zaliczyć należy: uczestnictwo w spotkaniu zorganizowanym przez Polska Radę Winiarstwa (marzec 2012 r.) w sprawie znakowania wyrobów winiarskich; przedstawiciel GIJHARS omówił wyniki kontroli dotyczących będących przedmiotem spotkania, 229

230 udział w seminarium zorganizowanym przez Polską Organizacją Handlu i Dystrybucji (marzec 2012 r.) w sprawie zgodności świeżych owoców i warzyw z normami handlowymi UE; przedstawiciel GIJHARS omówił wyniki kontroli dotyczących świeżych owoców i warzyw oferowanych do sprzedaży w sklepach wielko powierzchniowych. patronat Głównego Inspektora JHARS nad konferencją Jakość wyrobów mięsnych perspektywy rozwoju i przyszłość branży (kwiecień 2012 r.) skierowaną do przedstawicieli zakładów mięsnych oraz firm współpracujących z tym sektorem; celem spotkania było omówienie zagadnień związanych z koniecznością opracowania norm i standardów jakościowych dla wyrobów mięsnych, uczestnictwo GIJHARS w projekcie Komisji Europejskiej Better Training for Safer Food (kwiecień 2012 r.) mającym na celu wdrożenie strategii szkoleniowej w zakresie prawa żywnościowego, reguł dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt oraz zdrowotności roślin; w ramach projektu pracownicy GIJHARS uczestniczyli w przygotowaniu i prowadzeniu szkoleń dotyczących systemów jakości (rolnictwo ekologiczne i oznaczenia geograficzne); odbyło się 12 sesji szkoleniowych skierowanych do kadry organów kontrolnych i jednostek certyfikujących, w których uczestniczyli pracownicy instytucji działających głównie w UE, ale także funkcjonujących w państwach trzecich, patronat Głównego Inspektora JHARS nad II Letnią Szkołą Prawa Żywnościowego (maj 2012 r.) skierowaną do producentów sektora spożywczego; celem szkolenia było omówienie zmian w przepisach dotyczących znakowania żywności, uczestnictwo w pracach grupy roboczej Edukacja funkcjonującej w ramach Rady ds. Racjonalnego Wykorzystania Żywności przy Federacji Polskich Banków Żywności (luty, czerwiec 2012 r.); celem prac grupy roboczej jest między innymi działanie na rzecz wdrażania systemowych rozwiązań dotyczących ograniczania marnowania żywności oraz propagowanie wiedzy w tym zakresie wśród konsumentów, branży spożywczej i administracji publicznej, uczestnictwo Głównego Inspektora JHARS w konferencji Aktualne problemy branży mięsnej zorganizowanej podczas targów Świętomięs Polski (wrzesień 2012 r.); Główny Inspektor JHARS wygłosił referat pt. Jakość handlowa przetworów mięsnych, rzeczywistość i wyzwania, 230

231 patronat Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Głównego Inspektora JHARS nad konferencją Współpraca kluczowym czynnikiem sukcesu do wysokiej jakości i bezpieczeństwa produktów mleczarskich skierowaną do przedstawicieli firm branży mleczarskiej oraz firm dostarczających technologię i półprodukty dla branży spożywczej (maj 2012 r.); celem konferencji było doskonalenie wiedzy w zakresie znakowania, jakości i bezpieczeństwa mleka i produktów mleczarskich, patronat Głównego Inspektora JHARS nad konferencją Nowe standardy higieny i bezpieczeństwa żywności w UE zorganizowanej przez Biuro Promocji Jakości (wrzesień 2012 r.); konferencja skierowana była do przedstawicieli firm spożywczych, jednostek certyfikujących oraz laboratoriów, a jej celem było omówienie zagadnień dotyczących bezpieczeństwa żywności; Główny Inspektor JHARS wygłosił referat pt. Nowe standardy jakości jako odpowiedź na zagrożenia w zakresie bezpieczeństwa żywności, uczestnictwo w szkoleniu Zagadnienia kontrolne w systemach jakości żywności zorganizowanym przez MRiRW w ramach projektu Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie (wrzesień 2012); szkolenie skierowane było do instytucji działających w obszarze kontroli i nadzoru systemów jakości produktów regionalnych i tradycyjnych; celem szkolenia była m.in. wymiana doświadczeń dotyczących kontroli urzędowych oraz kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją produktów posiadających ChOG, ChNP i GTS, patronat Głównego Inspektora JHARS nad konferencją Forum technologii serowarskich zorganizowaną przez Agencję Promocji Biznesu (październik 2012 r.); konferencja skierowana była do przedstawicieli branży mleczarskiej, a jej celem było omówienie zagadnień związanych z jakością i technologią produkcji przetworów mlecznych, patronat Głównego Inspektora JHARS i Głównego Inspektora Sanitarnego nad II olimpiadą Fakty i mity o żywności i żywieniu (październik 2012); olimpiada była podsumowaniem cyklu warsztatów zorganizowanych dla dziennikarzy przez Polską Federację Producentów Żywności Związek Pracodawców i Federację Konsumentów w celu dostarczenia mediom rzetelnej wiedzy dotyczącej między innymi roli poszczególnych grup produktów żywnościowych w prawidłowo zbilansowanej diecie; 231

232 tematyka warsztatów dotyczyła między innymi przetworów zbożowych oraz owoców i warzyw, uczestnictwo w konferencji Wymagania przy wprowadzaniu na rynek żywności lokalnej zorganizowanej przez Polską Izbę Produktu Regionalnego i Lokalnego (październik 2012 r.); Główny Inspektor JHARS przedstawił prezentację pt. Wprowadzanie do obrotu produktów regionalnych i tradycyjnych, uczestnictwo w konferencji Potencjał eksportowy branży polskich specjalności żywnościowych zorganizowanej przez Agencję Rynku Rolnego (październik 2012 r.); Główny Inspektor JHARS wygłosił referat pt. Bezpieczna Polska żywność system nadzoru nad jakością żywności, uczestnictwo w konferencji Słodycze Forum Producentów i Handlu zorganizowanej przez Wydawnictwo Gospodarcze (listopad 2012 r.); konferencja skierowana była do producentów słodyczy, przedstawicieli handlu spożywczego oraz organizacji branżowych; celem spotkania było omówienie aktualnej sytuacji, a także wyzwań i zagrożeń dla branży słodyczy w Polsce, organizacja przez GIJHARS wizyty studyjnej ekspertów administracji publicznej z Litwy (grudzień 2012 r.); podczas spotkania przedstawiono doświadczenia wynikające z polskiego Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej. Wymienić tu należy: WIJHARS Białystok organizacja seminarium dla producentów dotyczącego prawidłowości znakowania przetworów mlecznych i zasad kontroli zgodności procesu produkcji Sera korycińskiego swojskiego ze specyfikacją, WIJHARS Bydgoszcz budowa narzedzi e-administracji w oparciu o zintegrowany system zarządzania sprawami dla rządowej administracji zespolonej województwa kujawsko-pomorskiego przy współpracy z Kujawsko-Pomorskim Urzędem Wojewódzkim w Bydgoszczy wdrożenie systemu e-dok, WIJHARS Katowice organizacja szkolenia na prośbę Izby Celnej w Katowicach dotyczącego pobierania próbek produktów i półproduktów spirytusowych, WIJHARS Kielce wykład na Targach EcoFamily Ekologia dla Rodziny pt. Produkt ekologiczny o czym konsument wiedzieć powinien, WIJHARS Lublin udział w projekcie pt. Klient w centrum uwagi administracji 232

233 realizowanym przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, WIJHARS Łódź przeprowadzenie cyklu szkoleń z tematyki Bezpieczeństwo żywności, WIJHARS Olsztyn organizacja spotkania szkoleniowo-informacyjnego dla przedstawicieli producentów branży piekarskiej pt. Jakość pieczywa w zakresie znakowania, WIJHARS Rzeszów wykłady multimedialne pt. Nadzór w zakresie jakości handlowej nad produkcją ekologiczną i produkcją tradycyjną oraz pt. Rejestracja produktów regionalnych ; organizacja szkolenia dla Stowarzyszenia Winiarzy Podkarpacia z zakresu prawnych wymogów rejestracji i bieżącej kontroli wina z własnych upraw oraz szkolenia pt. Zadania i wyniki kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz znakowanie i wprowadzanie do obrotu produktów tradycyjnych, WIJHARS Wrocław udział Dolnośląskiego Wojewódzkiego Inspektora JHARS w: pracach kapituły w ramach projektu organizowanego przez Urząd Marszałkowski pt. Europejska sieć regionalnego dziedzictwa kulinarnego Dolny Śląsk, wykład podczas szkolenia organizowanego przez Urząd Marszałkowski pt. Charakterystyka produktów tradycyjnych i regionalnych oraz przyznawanie im oznaczeń krajowych i europejskich, WIJHARS Zielona Góra organizacja szkolenia pt. Ogólne zasady znakowania pieczywa w świetle obowiązujących przepisów, spotkania dotyczącego certyfikacji wina z określonego rocznika oraz wina z określonej odmiany winorośli, przeznaczonego dla pracowników Inspekcji JHARS, Ponadto, przedstawiciele IJHARS uczestniczyli w organizacji konferencji, seminariów i targów, na których omawiano zagadnienia dotyczące: rolnictwa ekologicznego pracownicy GIJHARS oraz WIJHARS w: Białymstoku, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Rzeszowie, produktów regionalnych i tradycyjnych pracownicy GIJHARS oraz WIJHARS w: Białymstoku, Krakowie, Łodzi, Opolu, Rzeszowie, rynku żywnościowego, w tym miedzy innymi dotyczące branży piekarskiej, owocowowarzywnej, winiarskiej, mleczarskiej, mięsnej i zbożowej pracownicy GIJHARS oraz WIJHARS w: Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Kielcach, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Wrocławiu, Zielonej Górze. 233

234 Szkolenia organizowane przez komórki organizacyjne GIJHARS i poszczególne WIJHARS dla pracowników IJHARS Tabela 60 Zestawienie szkoleń organizowanych przez Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych Organizator szkolenia Temat szkolenia Liczba szkoleń Liczba uczestników Szkolenia organizowane przez Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych Dyrektor GIJHARS Generalny Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych w jednostce budżetowej 1 24 Szkolenie dla kadry kierowniczej GIJHARS w zakresie praw i obowiązków wynikających z ustawy o NIK, metodyka identyfikowania obszarów korupcji 1 29 (5 z WIJHARS) Standardy przeprowadzania kontroli w IJHARS 2 37 (15 z WIJHARS) Biuro Kontroli Jakości Handlowej Wymagania dotyczące znakowania środków spożywczych wynikające z rozporządzenia UE nr 1169/ (36 z WIJHARS) Znakowanie środków spożywczych w zakresie substancji dodatkowych, aromatów i enzymów 1 42 (36 z WIJHARS) Szkolenie ujednolicające w zakresie prawidłowości klasyfikacji tusz wołowych w systemie EUROP 4 84 (6 z WIJHARS Biuro Orzecznictwa, Legislacji i Laboratoriów Biuro Kontroli ex-post Szkolenie ujednolicające w zakresie prawidłowości klasyfikacji tusz wieprzowych w systemie EUROP (1 szkolenie w ciągu roku) Doskonalenie systemu zarządzania funkcjonującego w laboratoriach z uwzględnieniem zakresu elastycznego Walidacja metod badawczych. Wyznaczanie niepewności pomiaru w analityce klasycznej i instrumentalnej Nowe mechanizmy WPR: Wyjątkowe środki wsparcia producenci, którzy nie ś a członkami organizacji producentów niezbieranie i zielone zbiory, Wyjątkowe środki wsparcia - organizacje z WIJHARS 234

235 Organizator szkolenia Temat szkolenia Liczba szkoleń Liczba uczestników Szkolenia organizowane przez Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych producentów niezbieranie i zielone zbiory, Fundusz restrukturyzacji sektora cukru pomoc na rzecz dywersyfikacji Pełnomocnik ds. systemu zarządzania jakością Szkolenie dotyczące systemu zarządzania jakością z uwzględnieniem procesu zarządzania systemem antykorupcyjnym 6 76 (39 z WIJHARS) WIJHARS Bydgoszcz Jakość handlowa artykułów rolno-spożywczych 5 19 Postępowanie w przypadku utrudnia lub uniemożliwiania kontroli. Zasady dokumentowania pobierania próbek artykułów rolno-spożywczych 1 17 WIJHARS Gdynia Ocena sensoryczna kawy i herbaty 1 1 WIJHARS Lublin Zasady i tryb postępowania podczas wykonywania działań związanych z certyfikacją chmielu i produktów chmielowych 1 2 WIJHARS Łódź Postępowanie w przypadku otrzymania sprawozdania z badań laboratoryjnych 1 8 WIJHARS Olsztyn Postępowania w przypadku wydawania świadectw jakości handlowej Profesjonalna obsługa klienta (trudne rozmowy z klientami) z uwzględnieniem specyfiki pracy Wojewódzkiego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych WIJHARS Poznań Godność funkcjonariusza publicznego. Zjawiska korupcyjne w inspekcji Postępowanie w przypadku utrudniania kontroli, ustalenie wysokości kary pieniężnej 1 25 WIJHARS Rzeszów Analiza sensoryczna. 1 5 WIJHARS Szczecin Import miodu zasady kontroli w świetle obowiązujących przepisów

236 Organizator szkolenia Temat szkolenia Liczba szkoleń Liczba uczestników Szkolenia organizowane przez Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych Jakość handlowa mrożonych filetów rybnych 1 5 Ujednolicenie trybu postępowania i dokumentowania kontroli granicznej. 1 5 WIJHARS Zielona Góra Certyfikacja wina z określonego rocznika oraz wina z określonej odmiany winorośli Inspekcja Handlowa W 2012 r. odbyły się szkolenia zorganizowane przez UOKiK dla pracowników Urzędu i Inspekcji Handlowej z zakresu dodatków do żywności, aromatów i enzymów oraz z zakresu materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Ponadto indywidualni pracownicy brali udział w szkoleniach organizowanych przez inne instytucje, np. szkoleniu dotyczącym kontroli w systemach jakości żywności oraz szkoleniu BTSF (Better Training for Safer Food). W roku 2012 pracownicy laboratoriów uczestniczyli w wielu szkoleniach merytorycznych z zakresu metod badawczych, obsługi posiadanego wyposażenia oraz systemu zarządzania. Odbyły się także warsztaty dla auditorów wewnętrznych, w których udział wzięło 30 uczestników ZMIANY W ORGANIZACJI LUB ZARZĄDZIE URZĘDÓW WŁAŚCIWYCH Inspekcja Weterynaryjna Na mocy decyzji Głównego Lekarza Weterynarii z dnia 20 grudnia 2012 r., z dniem 1 styczna 2013r. Graniczny Inspektorat Weterynarii w Hrebennem został włączony w strukturę Granicznego Inspektoratu Weterynarii w Koroszczynie a Graniczny Inspektorat Weterynarii w Świnoujściu został włączony w strukturę Granicznego Inspektoratu Weterynarii w Szczecinie. 236

237 Wobec powyższego, z dniem 1 stycznia 2013r. organem Inspekcji Weterynaryjnej, właściwym do przeprowadzania weterynaryjnej kontroli granicznej produktów pochodzenia zwierzęcego oraz pasz i pasz leczniczych na przejściu granicznym drogowym w Hrebennem oraz pasz i pasz leczniczych na przejściu granicznym kolejowym w Hrubieszowie jest Graniczny Lekarz Weterynarii w Koroszczynie. Natomiast organem Inspekcji Weterynaryjnej, właściwym do przeprowadzania weterynaryjnej kontroli granicznej produktów pochodzenia zwierzęcego oraz pasz i pasz leczniczych na przejściu granicznym w porcie morskim Świnoujście oraz pasz i pasz leczniczych na przejściu granicznym w porcie morskim Kołobrzeg jest Graniczny Lekarz Weterynarii w Szczecinie. Jednocześnie, Graniczne Inspektoraty Weterynarii w Hrebennem i Świnoujściu przestają istnieć jako samodzielne jednostki budżetowe i organizacyjne. Zakres terytorialny działania Granicznego Lekarza Weterynarii w Koroszczynie oraz Granicznego Lekarza Weterynarii w Szczecinie został odpowiednio zmieniony Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 grudnia 2012 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie terytorialnego zakresu działania oraz siedzib powiatowych i granicznych lekarzy weterynarii (Dz. U. z 2012r. poz. 1423) Inspekcja Jakości Handlowej Artukułów Rolno-Spożywczych Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych stale dąży do doskonalenia jakości realizowanych ustawowo zadań, poprzez doskonalenie procesów w niej funkcjonujących. W związku z powyższym Inspekcja wdrożyła system zarządzani jakością, oparty na wymaganiach międzynarodowej normy ISO 9001, który został certyfikowany w 2005 roku. Mając na względzie ciągłe doskonalenie i stałe budowanie zaufania do instytucji publicznej jaką jest IJHARS, w 2011 roku, decyzją Głównego Inspektora JHARS, w całej Inspekcji wdrożono system przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym, który w 2012 roku był przedmiotem audytu zewnętrznej jednostki certyfikującej. W wyniku audytu rozszerzono zakres certyfikacji o przeciwdziałanie zagrożeniom korupcyjnym w IJHARS. Obecny zakres certyfikacji systemu zarządzania jakością jest następujący: 237

238 Nadzór nad jakością handlową artykułów rolno- spożywczych i środków produkcji, w tym wywożonych i sprowadzanych z zagranicy oraz wykonywanie zadań wynikających z polityki rolnej państwa. Przeciwdziałanie zagrożeniom korupcyjnym w IJHARS NOWE USTAWODAWSTWO Inspekcja Weterynaryjna Zmiany, jakie nastąpiły w prawodawstwie krajowym w 2012 roku, związane były przede wszystkim z wykonaniem oraz dostosowaniem przepisów prawa krajowego do przepisów prawa unijnego, jak również ujednoliceniem przepisów krajowych już obowiązujących. W celu przeprowadzenia wnikliwej analizy wyników badań prowadzonych przez polskie instytuty badawcze na bezpieczeństwem stosowania pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz w związku z konieczności wypełnienia obowiązków wynikających z prawa Unii Europejskiej ustawą z dnia 13 lipca 2012 roku i zmianie ustawy o paszach (Dz. U. z 2012 r. poz. 1007) dokonano zmiany ustawy z dnia 22 lipca 2006 roku o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 1045, z późn. zm.) i przesunięto termin wprowadzenia zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w żywieniu zwierząt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmów genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do użytku paszowego. Wejście w życie rozporządzenia Komisji (WE) nr 206/2009 z dnia 5 marca 2009 roku w sprawie wprowadzenia do Wspólnoty osobistych przesyłek produktów pochodzenia zwierzęcego i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 136/2004 (Dz. Urz. UE L Nr 77 z , s. 1) spowodowało konieczność dokonania zmian w prawie krajowym, w związku z czym ustawą z dnia 14 września 2012 roku o zmianie ustawy o weterynaryjnej kontroli granicznej oraz ustawy Prawo pocztowe zmieniono ustawę z dnia 27 sierpnia 2003 roku o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz. 1590, z późn. zm.). Istotny wpływ na polskie ustawodawstwo weterynaryjne miał również wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2012 roku, sygn. akt U 4/12 (Dz. U. z 2012 r. Nr 1365), w wyniku którego, z dniem 31 grudnia 2012 roku, utracił moc 8 ust. 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 września 2004 r. w sprawie 238

239 kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt (Dz. U. Nr 205, poz. 2102, ze zm.) Inspekcja Sanitarna W dniu r. zostało opublikowane rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 czerwca 2012 r. w sprawie wykazu laboratoriów referencyjnych (Dz. U. z 2012 r., poz. 728). Rozporządzenie weszło w życie w dniu 12 lipca 2012 r. Przedmiotowe rozporządzenie zawiera wykaz laboratoriów referencyjnych wraz z podaniem kierunku i rodzaju wykonywanych badań. Zadania laboratoriów referencyjnych zostały określone w art. 33 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt (Dz. Urz. UE L 191 z , str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 200). Laboratoria określone w rozporządzeniu, w ramach referencyjności, wykonują w szczególności następujące zadania: 1) współpracują ze wspólnotowymi laboratoriami referencyjnymi w Unii Europejskiej; 2) koordynują działania laboratoriów urzędowych; 3) organizują badania porównawcze pomiędzy krajowymi laboratoriami urzędowymi oraz zapewniają zastosowania takich badań porównawczych; 4) zapewniają rozpowszechnianie informacji przekazanych przez wspólnotowe laboratorium; 5) zapewniają wsparcie naukowe i techniczne w zakresie wykonania skoordynowanych planów kontroli przyjętych zgodnie przepisami ww. rozporządzenia 882/2004. Niniejsze rozporządzenie zastąpiło rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie wykazu laboratoriów referencyjnych (Dz. U. Nr 97, poz. 976). W stosunku do dotychczas obowiązującego rozporządzenia nowe rozporządzenie rozszerza listę laboratoriów referencyjnych o 2 laboratoria. Są to laboratoria umiejscowione w Instytucie Chemii i Techniki Jądrowej oraz w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej (WSSE) w Warszawie. Rozporządzenie obejmuje zakresem regulacji laboratorium Instytutu Żywności i Żywienia, Regionalne Laboratorium Badań Żywności Genetycznie Modyfikowanej w 239

240 Tarnobrzegu, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Warszawie oraz Instytut Chemii i Techniki Jądrowej - Samodzielne Laboratorium Identyfikacji Napromieniowania Żywności. Ww. Laboratoria referencyjne działające zgodnie z art. 33 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 jako pełniące m.in. nadzór nad jakością badań wykonywanych przez laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej poprzez wykonywanie analiz żywności w przypadku stwierdzenia rozbieżności, bądź w celu potwierdzenia wyników badań tychże laboratoriów przyczynią się do podniesienia wiarygodności metod badań żywności. Tym samym pozytywnie wpłyną na stan zdrowia społeczeństwa Inspekcja Handlowa W 2012 r. nie nastąpiły zmiany w prawodawstwie, które miałyby wpływ na działalność Inspekcji Handlowej. Natomiast w związku z wejściem w życie w dniu 12 grudnia 2011 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz. U. L 304 z , s. 18), trwały przygotowania do rozpoczęcia stosowania nowych regulacji. W dniu 27 kwietnia 2012 r. Prezes Rady Ministrów wydał nowe rozporządzenie wykonawcze do ustawy o Inspekcji Handlowej, które w sposób szczegółowy dostosowało do zmieniających się warunków tryb pobierania i badania próbek produktów przez organy Inspekcji Handlowej. Rozporządzenie weszło w życie 25 maja 2012 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 496) i zastąpiło wcześniejszy akt prawny obowiązujący od 2002 r. regulujący procedury stosowane przez inspektorów Inspekcji Handlowej w zakresie poboru oraz analizy próbek produktów pobieranych w toku kontroli. 240

241 4.4. KONTROLE WEWNĘTRZNE Inspekcja Weterynaryjna Kontrole przeprowadzane przez Biuro Kontroli GIW Inspekcja Weterynaryjna przeprowadza kontrole wykonywania ustawowych zadań przez organy IW związku z art. 13 i 14. ustawy z dnia 29 stycznia o Inspekcji Weterynaryjnej. Od 1 stycznia 2012 r. powyższe kontrole procedowane są zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej (Dz. U. nr 185, poz. 1092), która weszła w życie 1 stycznia 2012 r. przy zastosowaniu zasad i kryteriów określonych w dokumencie pt Standardy kontroli w administracji rządowej z dnia 10 stycznia 2012 r., wydanym przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów. Techniczne metody najczęściej używane przez kontrolerów Inspekcji Weterynaryjnej to: - uzyskiwanie informacji poprzez zadawanie pytań, ustnych i pisemnych wyjaśnień - kontrola dokumentacji w WIW i w PIW ( przegląd i badanie dokumentów), - sprawdzenie prawidłowości postępowania administracyjnego prowadzonego przez organ IW wobec podmiotu, - weryfikacja ustaleń kontrolnych w nadzorowanych przez kontrolowanego podmiotach. Ocena kontrolowanej działalności merytoryczne jest dokonywana przy zastosowaniu kryteriów legalności i rzetelności. Kontrole wewnętrzne w IW, zwane dalej kontrolami w administracji rządowej są przeprowadzane zgodnie z kompetencja organów IW, a mianowicie: - Główny Lekarz Weterynarii przy pomocy Biura Kontroli Głównego Inspektoratu Weterynarii kontroluje działalność merytoryczną terenowych organów Inspekcji Weterynaryjnej, tj. wojewódzkich i powiatowych lekarzy weterynarii (działalność granicznych lekarzy weterynarii kontroluje Biuro ds. Granic GIW); - wojewódzcy lekarze weterynarii przy pomocy zespołów merytorycznych kontrolują działalność merytoryczną powiatowych lekarzy weterynarii. W Biurze Kontroli wydzielone zostały dwa działy, a mianowicie Dział Kontroli i Dział Audytu i od roku 2010 Biuro Kontroli GIW wykonuje zadania kontrolne w dwojaki 241

242 sposób: kontrole i audyt. Zgodnie z zapisami w art.12 ust.1 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej, kierownik komórki ds. kontroli (Dyrektor Biura Kontroli GIW) sporządza okresowy plan kontroli, który jest zatwierdzany przez kierownika jednostki kontrolującej (Głównego Lekarza Weterynarii). Ww. plan kontroli określa m.in. zakres kontroli i jednostkę organizacyjną, która ma być poddana kontroli planowej. Założenia ogólne planu pracy Działu Kontroli Biura Kontroli przewidują przeprowadzanie kontroli planowanych, doraźnych i sprawdzających wojewódzkich lekarzy weterynarii i weryfikacji ustaleń poprzez kontrolę wybranych powiatowych lekarzy weterynarii oraz nadzorowanych zakładów/podmiotów. Kontrole doraźne są przeprowadzane każdorazowo na zlecenie Głównego Lekarza Weterynarii. Kontrole sprawdzające są przeprowadzane w zakresie i przypadku negatywnej oceny kontrolowanego i są kontrolami planowanymi. Zgodnie z procedurą określoną w ustawie o kontroli w administracji rządowej kontrolnego program kontroli zatwierdza każdorazowo dyrektor Biura Kontroli, a upoważnieni pracownicy Biura Kontroli GIW, po przeprowadzonej kontroli, sporządzają dokumentację z kontroli, a mianowicie: - w przypadku kontroli w trybie zwykłym (planowane) projekt wystąpienia pokontrolnego, a następnie wystąpienie pokontrolne uzupełnione o wnioski i zalecenia dotyczące usunięcia nieprawidłowości, termin złożenia informacji o wykonaniu zaleceń lub wykorzystaniu wniosków, a także o podjętych działaniach lub przyczynach ich niepodjęcia. Po otrzymaniu ww. informacji od kontrolowanego, są one poddawane analizie i ocenie. W przypadku wątpliwości i/lub mało szczegółowych i/lub wystarczających informacji, wysyłane jest do kontrolowanego pismo o uzupełnienie i/lub uwiarygodnienie, i/lub uszczegółowienie przesłanych informacji. - w przypadku kontroli w trybie uproszczonym sprawozdanie z kontroli zawierające opis ustalonego stanu faktycznego oraz jego ocenę i w razie potrzeby zalecenia lub wnioski, dotyczące usunięcia nieprawidłowości, jest sprawozdanie z kontroli. Również, tak jak w przypadku kontroli planowej, wyznaczany jest termin złożenia informacji o wykonaniu zaleceń lub wykorzystaniu wniosków, a także o podjętych działaniach lub przyczynach ich 242

243 niepodjęcia. Po otrzymaniu ww. informacji od kontrolowanego, są one poddawane analizie i ocenie. W przypadku wątpliwości i/lub mało szczegółowych i wystarczających informacji, wysyłane jest do kontrolowanego pismo o uzupełnienie i/lub uwiarygodnienie, i/lub uszczegółowienie przesłanych informacji. Ponadto, stosownie do zapisów części IV. punkt 6.5. w Standardach kontroli w administracji rządowej, z dnia 10 lutego 2012 r., wydanych przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, a mianowicie, że kierownik jednostki kontrolującej ma prawo żądania w każdym czasie informacji o stanie realizacji zaleceń pokontrolnych lub innych działaniach podjętych w wyniku kontroli. W 2012 r. zostały przeprowadzone przez Biuro Kontroli GIW kontrole planowe trzech wojewódzkich lekarzy weterynarii z weryfikacją ustaleń w wybranych powiatowych inspektoratach weterynarii i nadzorowanych przez nich podmiotach, w zakresie koordynowania i kontrolowania realizacji zadań ustawowych przez podległych powiatowych lekarzy weterynarii oraz dwie kontrole doraźne jednego powiatowego lekarza weterynarii i jednego wojewódzkiego lekarza weterynarii. Dane dotyczące ww. kontroli przedstawiają poniższe tabele: Tabela 61 Kontrole w trybie zwykłym przeprowadzone w 2012 r. przez BK Tematyka kontroli liczba WLW objętych kontrolą liczba PLW objętych weryfikacją ustaleń liczba podmiotów, poddanych weryfikacji nadzór nad realizacją programu zwalczania choroby Aujeszkyego u świń 1 ( WLW wbydgoszczy) 1 (PLW w Wąbrzeźnie) 1 nadzór nad polepszaczami gleby, materiałami paszowymi pochodzenia zwierzęcego produkty z krwi, mączek rybnych, hydrolizowanych białek i mleka oraz GMO 1 (WLW w Bydgoszczy) 2 (PLW w Bydgoszczy i Brodnicy) 1 nadzór nad zakładami wylęgu drobiu 2 (WLW w Olsztynie i Opolu) 5-3 (PLW w Olsztynie, Ostródzie, Szczytnie) + 2 (PLW w Krapkowicach i Brzegu) 4 243

244 Tematyka kontroli liczba WLW objętych kontrolą liczba PLW objętych weryfikacją ustaleń liczba podmiotów, poddanych weryfikacji nadzór nad paszami 1 (WLW w Olsztynie) 2 (PLW w Iławie i Olsztynie) 2 nadzór nad zakładami sektora jajczarskiego (sekcja: zakłady pakowania jaj, zakłady przetwórstwa jaj) 2 (WLW w Olsztynie i Opolu) 5-3 (PLW w Działdowie, Iławie, Szczytnie) + 2 (PLW w Nysie i Prudniku 5 Tabela 62 Kontrole w trybie uproszczonym przeprowadzone w 2012 r. przez BK Tematyka kontroli liczba WLW objętych kontrolą liczba PLW objętych weryfikacją ustaleń kontroli/kontrolą liczba podmiotów, poddanych weryfikacji prawidłowość postępowania PLW w Sokołowie w zakresie procedury administracyjnej wyznaczania osób do czynności weterynaryjnych w trybie art. 16 ust.1 pkt 1. litery d, f, l, ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej, w tym kwalifikacje osób wyznaczonych w roku 2011 i 2012 do dnia kontroli w aspekcie przepisów prawa krajowego i UE. Weryfikacja wymagań USA przed zatwierdzeniem do eksportu 1 (WLW w Siedlcach) 1 (PLW w Sokołowie Podlaskim) - 3 (PLW w Pszczynie, PLW w Poznaniu, PLW w Kutnie) - 3 (-ZPM Kania w Pszczynie -Sokołów SA Robakowo, -PINI POLONIA Sp. z o.o. Kutno) W trakcie przeprowadzanych kontroli funkcjonowania jednostek podległych wskazywano na występowanie uchybień i nieprawidłowości w wykonywaniu zadań niektórych wojewódzkich i powiatowych lekarzy weterynarii. Do najczęściej stwierdzanych uchybień, nieprawidłowości i niezgodności podczas kontroli problemowych planowych i doraźnych przeprowadzonych w 2012 r. należą przypadki dotyczące niezachowania kryterium legalności i rzetelności. 244

245 Podsumowanie wyników kontroli przeprowadzonych w 2012 r.: Niezachowane kryterium legalności w zakresie: - przeprowadzania dochodzenia epizootycznego, które było dokonywane po wydaniu decyzji przez PLW w sprawie zawieszenia statusu stada, obowiązujących zakazów i nakazów; - decyzji administracyjnych wydawanych przez powiatowych lekarzy weterynarii w sprawie zawieszenia statusu stada lub jego przywrócenia, które nie zawierały uzasadnienia prawnego, czyli wyjaśnienia podstawy prawnej decyzji, z przytoczeniem przepisów prawa. Jest to niezgodne z zapisami 3 art.107 kodeksu postępowania administracyjnego; - prowadzenia przez PLW rejestrów podmiotów prowadzących działalność nadzorowaną, ponieważ nie była na bieżąco wprowadzona informacja, dotycząca zmiany stanu faktycznego; - uśmiercania zarodków w wylęgarniach drobiu, ponieważ podmioty poddane weryfikacji posiadały sprzęt i procedury do uśmiercania dwutlenkiem węgla piskląt jednodniowych, ale nie było ani sprzętu, ani dokumentów, z których wynikałoby, że podmiot przygotowany jest na wypadek konieczności uśmiercenia zarodków; - kategoryzacji odpadów przez niektóre zakłady wylęgu drobiu, ponieważ wszystkie produkty uboczne z wylęgarni, w tym drób zamarły w skorupce klasyfikowane były jako materiał kat.3 zamiast kategorii 2. Materiałem kategorii 3 są produkty uboczne z wylęgarni, jaja, jajeczne produkty uboczne, w tym skorupy jaj, jednodniowe pisklęta zabite w celach handlowych. Natomiast drób zamarły w skorupce to materiał kategorii 2, tak jak mieszanina materiału kategorii 2 z materiałem kategorii 3; - spełnienia wymagań weterynaryjnych przez zakład wylęgu drobiu w zakresie posiadania świadectwa zdrowia dla stada, z którego pochodzą jaja do wylęgu; - prowadzenia postępowania wyjaśniającego, dotyczącego zatrucia, po spożyciu potraw na bazie jaj. Z dokumentacji przesłanej do PLW nie wynikało jednoznacznie, że zatrucie było skutkiem spożycia jaj pochodzących z fermy nadzorowanej przez PLW. Dołączone do pisma sprawozdanie z badań przeprowadzonych przez PSSE wykazywało nieprofesjonalne przeprowadzenie badań. Wydane przez PLW postanowienie o zabezpieczeniu w pakowni jaj pochodzących z kurnika nr 6 narusza kryterium legalności. Jego rozstrzygnięcie jest niezgodne z obowiązującym rozporządzeniem Komisji (WE) 1237 z 245

246 23 października 2007 zmieniające rozporządzenie (WE) 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady oraz decyzję 2006/696/WE w odniesieniu do wprowadzania na rynek jaj pochodzących ze stad kur niosek zakażonych Salmonella, gdyż powinno dotyczyć kurnika, a nie pakowni. Wydane postanowienie narusza również kryterium rzetelności, gdyż działania PLW nie zapobiegały zakażeniom krzyżowym w pakowalni jaj, nakaz postanowienia nie został precyzyjne określony, organ nie określił ilości jaj objętych postanowieniem, znajdujących się w pomieszczeniu, nie określał formy ich zabezpieczenia, nakaz nie dotyczył kolejnych partii jaj znoszonych przez kury w kurniku nr 6; - nadzoru sprawowanego przez powiatowych lekarzy weterynarii nad pakowalniami jaj, ponieważ: podmiot posiada z projektu technologicznego jedynie rysunek graficzny z wykazem pomieszczeń sporządzony w skali 1:150, dokumentacja HACCP nie jest dostosowana do realiów w zakładzie. Rzeczywiste zagrożenia związane z procesem pakowania jaj nie mają odzwierciedlenia w dokumentacji. Pakowalnia nie posiada rejestru odbiorców jaj. Brak jest procedur wycofywania jaj z obrotu. Posiadanie takich procedur jest niezbędne do zatwierdzenia i bieżącego funkcjonowania podmiotu, brak jest dokumentacji potwierdzającej nieobecność antybiotyków w jajach, jakość wody używanej w pakowni, pomieszczenia pakowalni, sprzęt, odzież ochronna pracowników nie spełniają wymogów higienicznych z rozporządzenia 852. Stan higieniczny pomieszczeń zastany podczas weryfikacji ustaleń kontrolnych nieakceptowany, konstrukcja obiektu nie zapewnia stabilnych warunków termicznych w zależności od temperatury otoczenia, w pomieszczeniach pakowalni ma miejsce krzyżowanie się dróg jaj dostarczanych i ekspediowanych, niektóre pomieszczenia są wspólne dla zakładu pakowania jaj i zakładu produkcji jajowej, np. węzeł sanitarny, szatnie, obiekt niezabezpieczony przed dostępem szkodników. W pomieszczeniach i wokół transportera jaj plaga much, nieprawidłowa segregacja odpadów. Brak bieżącego sprzątania wylewek jaj, odzież ochronna pracowników nie pozwala na higieniczne korzystanie z toalet, 246

247 badania jaj właścicielskie w kierunku Salmonella niewiarygodne. Z sześciu badań dokonanych w 2011 r. trzy zostały przeprowadzone w laboratorium nie posiadającym żadnej akredytacji. Pozostałe badania przeprowadzono w laboratorium będącym na liście GLW. Na sprawozdaniach badań z tego laboratorium nie wykazano ilości badanych jaj oraz metody, która przeprowadzono badanie. Organ urzędowego nadzoru nie kwestionował sprawozdań z badań ani ich nie weryfikował badaniami urzędowymi, do produkcji masy jajowej używane są stłuczki, nawet uszkodzonymi błonami podskorupkowymi, pominięta faza wstępnego mycia jaj przed wybijaniem jaj, brak odzieży ochronnej dla wszystkich pracowników, w protokole nie dokonano ustaleń z zakresu HACCP (w trakcie opracowywania na jakim etapie?), co jest niezgodne z art. 5 rozporządzenia (WE) 852/2004 oraz nierzetelne dokumentowanie ustaleń kontroli, niezgodne ze stanem faktycznym zastanym przez kontrolującego z GIW, przywołana była niewłaściwa podstawa prawna w decyzji zatwierdzającej projekt technologiczny pakowalni jaj, o warunkowym zatwierdzeniu zakładu pakowania jaj, niewłaściwa podstawa prawna decyzji wydanej po stwierdzeniu pałeczek Salmonella w badaniach próbek właścicielskich. Niezachowane kryterium rzetelności w zakresie: - sporządzania planów kontroli dla zespołów merytorycznych WIW oraz programów kontroli WIW, treści i formy dokumentowania szczegółowych ustaleń kontroli; - treści odpowiedzi udzielanych przez kontrolowanych powiatowych lekarzy weterynarii, które nie były rzetelne, ponieważ zawierały jedynie stwierdzenia, że dane zalecenie będzie realizowane lub zostało zrealizowane, ale nie wskazywały w jaki sposób, ani nie były załączone dowody potwierdzające faktyczne wykonanie zalecenia; - przekazywania wiedzy przez WIW z zakresu nadzoru nad paszami i ubocznymi produktami zwierzęcymi ponieważ zorganizowane szkolenie dla powiatowych inspektorów ds. pasz i utylizacji, które dotyczyło przepisów rozporządzenia 1069/2009 i 142/2011, nadzoru nad polepszaczami gleby i nawozami organicznymi, przepisów dotyczących 247

248 zatwierdzania i rejestracji zakładów sektora paszowego oraz sprawozdań rocznych opracowywanych przez PLW zajęło zaledwie 2,5h. W protokole ze szkolenia znajdują się natomiast informacje wskazujące, że wszelkie zagadnienia były omawiane w sposób szczegółowy, co nie jest możliwe do wykonania w tak krótkim czasie; - sporządzania planów kontroli urzędowych przez powiatowych lekarzy weterynarii ich realizacji oraz treści ustaleń kontrolnych umieszczonych w protokołach kontroli dokonywanych z ramienia powiatowych lekarzy weterynarii odmiennych od stanu faktycznego zastanego przez kontrolujących z GIW podczas przeprowadzania weryfikacji ustaleń w podmiotach, m.in.: podczas kontroli PIW przeprowadzonych w pakowalni jaj w 2012 r. nierzetelna ocena PIW dotyczyła takich zagadnień jak projekt technologiczny pakowni, procedury dotyczące rozporządzenia (WE) 178/2002, GMP/GHP/HACCP, wymagania dla pomieszczeń, wymagania dla sprzętu, zaopatrzenie w wodę, higiena personelu; postępowania sprawozdawczego w zakresie realizacji programu zwalczania choroby Aujeszkyego u świń. Postępowanie to nie jest jednolite we wszystkich powiatowych inspektoratach weterynarii; braku potwierdzenia wysłania pisma WLW do kontrolowanego PLW, polecającego podjęcie działań wyjaśniających odnośnie zarzutów zawartych w skardze; pominięcia w wystąpieniu pokontrolnym, kierowanym do podległego powiatowego lekarza weterynarii zagadnień dotyczących pakowalni jaj; wydania ogólnikowego zalecenia do realizacji przez kontrolowanego PLW - nadzór w zakresie zapewnienia warunków weterynaryjnych przy produkcji i wprowadzaniu do obrotu jaj konsumpcyjnych, należy prowadzić w oparciu o obowiązujące przepisy prawa materialnego oraz zgodnie z procedurami i wytycznymi GLW. Zalecenie o tej treści nie obligowało PLW do podjęcia konkretnych działań wskutek stwierdzonych nieprawidłowości. Treść wydanego zalecenia narusza kryterium celowości. Zalecenie nie było ukierunkowane na osiągnięcie określonych celów, aby wyeliminować nieprawidłowości stwierdzone podczas kontroli; zapisów w karcie wylęgu drobiu, ponieważ brak było zapisów liczby wylężonych piskląt oraz firmy lub nazwy producenta jaj wylęgowych, daty dostarczenia jaj do zakładu wylęgu drobiu, liczby jaj przemieszczonych z komory lęgowej do komory 248

249 klujnikowej, procentowego stosunku liczby wylężonych piskląt do liczby jaj umieszczonych w komorze lęgowej, liczby zdrowych piskląt, daty przeprowadzenia szczepień piskląt oraz rodzaju szczepionki użytej w tym celu, miejsca przeznaczenia piskląt. Podsumowanie wyników audytów i kontroli oraz wnioski Wyniki audytów kontroli urzędowych zostały omówione na spotkaniu Głównego Lekarza Weterynarii z Pełnomocnikami ds. audytu oraz audytorami GIW i WIW, zwanym dalej rocznym przeglądem audytów. GLW jako klient audytu IW otrzymał pisemne opracowanie dotyczące realizacji audytów kontroli urzędowych w 2011 r. W wyniku przeprowadzonych audytów wdrożono: w zarządzaniu kontrolami urzędowymi działania korygujące i naprawcze; wdrożono postępowanie administracyjne w stosunku do podmiotów/zakładów, w których stwierdzone zostały naruszenia prawa weterynaryjnego, W wyniku przeprowadzonych kontroli w administracji rządowej działania podjęte z nakazu Głównego Lekarza Weterynarii przez właściwych wojewódzkich i powiatowych lekarzy weterynarii skutkowały następującymi rezultatami wdrożono działania korygujące i naprawcze; zaktualizowano i poprawiono regulaminy organizacyjne inspektoratów, rejestry podmiotów, listy osób wyznaczonych do czynności urzędowych, plany kontroli urzędowych, zakresy czynności pracowników, poprawiono sprawy organizacyjne i kadrowe, wdrożono postępowanie administracyjne w stosunku do podmiotów/zakładów, w których stwierdzone zostały naruszenia prawa weterynaryjnego, dokonano zmian na stanowiskach powiatowych lekarzy weterynarii. Wnioski Wyniki z audytów i kontroli przemawiają za koniecznością wdrożenia działań ze strony GLW przedstawianych jako wnioski poaudytowe w rocznych przeglądach audytów. 249

250 Ponadto, w dalszym ciągu, istotną sprawą jest przydział etatów dla szczebla centralnego i wojewódzkiego Inspekcji Weterynaryjnej w celu zapewnienia realizacji audytów kontroli urzędowych, tak aby wszystkie kontrole urzędowe wynikające z pakietu higienicznego były badane i sprawdzane przez osoby nie realizujące w imieniu GLW i WLW koordynowania pracami IW poszczególnych szczebli Wymóg ten wynika z zapisów normy ISO :2002 (E). System kontroli w drodze audytu zapewnia większa przejrzystość, a podejmowanie działań naprawczych przez organ audytowany wyzwala energię twórczą wśród pracowników audytowanej jednostki, co ma znaczenie zarówno edukacyjne jak i praktyczne. W związku z procedowaniem kontroli w administracji rządowej wg nowych reguł opisanych na wstępie niniejszego rozdziału, należy dążyć do systematycznego szkolenia kontrolerów WIW, tj. wszystkich inspektorów weterynaryjnych wykonujących kontrole powiatowych lekarzy weterynarii, aby zapewnić realizację kontroli wewnętrznych IW wg kryteriów określonych w Standardach kontroli Kontrole Granicznych i Powiatowych Lekarzy Weterynarii prowadzone przez Biuro ds. Granic GIW Biuro ds. Granic GIW prowadzi kontrole działalności granicznych lekarzy weterynarii w zakresie prowadzenia urzędowych kontroli przesyłek zwierząt, produktów pochodzenia zwierzęcego oraz pasz wprowadzanych na terytorium UE jak również powiatowych lekarzy weterynarii w zakresie prowadzenia nadzoru nad składami celnymi, jak również w zakresie nadzoru nad kontrolą zwierząt towarzyszących przemieszczanych w celach niehandlowych z krajów trzecich na terytorium UE w ilości do pięciu sztuk, zgodnie z wymogami rozporządzenia (WE) nr 998/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r. w sprawie wymogów dotyczących zdrowia zwierząt, stosowanych do przemieszczania zwierząt domowych o charakterze niehandlowym, i zmieniającego dyrektywę Rady 92/65/EWG oraz w zakresie współpracy ze Służbą Celną w zakresie kontroli granicznej zwierząt towarzyszących. W roku 2012 przeprowadzono jedną kontrolę posterunku weterynaryjnej kontroli granicznej. Zakres kontroli sprawdzającej zrealizowanej przez Biuro ds. Granic Głównego Inspektoratu Weterynarii w roku 2012 r. obejmował: 250

251 GrIW w Warszawie - bieżące funkcjonowanie Granicznego Inspektoratu Weterynarii w Warszawie w zakresie prawidłowości wykonywania weterynaryjnej kontroli granicznej zwierząt, produktów pochodzenia zwierzęcego oraz pasz dla zwierząt. Kontrole przeprowadzone przez pracowników Biura dotyczyły: infrastruktury i wyposażenia posterunków weterynaryjnej kontroli granicznej w zakresie spełniania wymogów określonych w decyzji Komisji 2001/812/WE z dnia 21 listopada 2001r. określającej wymagania dla zatwierdzenia punktów kontroli granicznej odpowiedzialnych za kontrolę weterynaryjną produktów wchodzących do UE z krajów trzecich i dyrektywach Rady: 97/78/WE i 91/496/EWG, a także w zakresie bieżącego funkcjonowania po kątem wypełniania przepisów dotyczących weterynaryjnej kontroli granicznej (ustawa z dnia 27 sierpnia 2003r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz z późn. zm.), oraz w zakresie współpracy ze Służbą Celną. W szczególności sprawdzano prawidłowość kontroli manifestów, wypełniania dokumentu CVED, właściwego prowadzenia dokumentacji i statystyk, aktualizacji bazy aktów prawnych, stosowania procedur dotyczących przywozu, tranzytu, reimportu, pobierania próbek laboratoryjnych, przeprowadzania kontroli krzyżowych, kontroli dobrostanu zwierząt, monitoringu pozostałości i stosowania systemu RASFF, pobierania opłat. Procedura kontroli granicznych posterunków kontroli weterynaryjnej ustalona została w Instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWbip /12(1) z dnia 10 października 2012 r. w sprawie sposobu oceny funkcjonowania posterunków weterynaryjnej kontroli granicznej oraz ich dostosowania do wymagań określonych w prawie Unii Europejskiej. Instrukcja ta została opracowana m.in. na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej (Dz. U. Nr 185, poz. 1092) i weszła w życie z dniem 10 października 2012 r., uchylając tym samym Instrukcję Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWbip /11(1) z dnia 25 sierpnia 2011 r. w sprawie sposobu oceny funkcjonowania posterunków weterynaryjnej kontroli granicznej oraz ich dostosowania do wymagań określonych w prawie Unii Europejskiej. Załącznik 1 Instrukcji GLW określa wzór programu kontroli Granicznego Inspektoratu Weterynarii, w którym zawarto: zakres kontroli (przedmiot i okres objęty kontrolą), zagadnienia wymagające oceny, termin kontroli, stan prawny dotyczący przedmiotu kontroli, sposób i techniki przeprowadzenia kontroli, termin na przekazanie 251

252 protokołu do jednostki kontrolowanej, powołanie biegłego (jeśli konieczne), sporządzenie protokołów z oględzin, ustnych wyjaśnień i ustnych oświadczeń kierownika jednostki kontrolowanej lub osoby przez niego upoważnionej, sporządzenie notatki służbowej (jeśli konieczne), sporządzenie projektu wystąpienia pokontrolnego. Załącznik 2 stanowi wzór protokołu z oględzin, ustnych wyjaśnień lub oświadczeń Załącznik 3 stanowi wzór projektu wystąpienia pokontrolnego z kontroli wraz z listą kontrolną służąca do szczegółowej oceny posterunku. Procedura kontroli powiatowych lekarzy weterynarii w zakresie funkcjonowania składów celnych określona została w Instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii nr GIWbip- 61-1/10 z dnia 26 maja 2010 r. dotyczącej postępowania organów Inspekcji Weterynaryjnej w sprawie zatwierdzania i sprawowania nadzoru nad składami celnymi, składami wolnocłowymi oraz magazynami znajdującymi się w wolnych obszarach celnych przeznaczonymi dla produktów pochodzenia zwierzęcego pochodzących z krajów trzecich, niespełniających wymagań przywozowych UE. Załącznik I do instrukcji stanowi lista kontrolna będąca wzorem protokołu z kontroli składu celnego/składu wolnocłowego/magazynu znajdującego się w wolnym obszarze celnym przeznaczonym dla produktów pochodzenia zwierzęcego pochodzących z krajów trzecich, niespełniających wymagań przywozowych UE, przeznaczona do użytku PLW. Załącznik II do instrukcji stanowi lista kontrolna będąca wzorem protokołu z kontroli nadzoru sprawowanego przez urzędowego lekarza weterynarii w składzie celnym/składzie wolnocłowym/magazynie znajdującym się w wolnym obszarze celnym przeznaczonym dla produktów pochodzenia zwierzęcego pochodzących z krajów trzecich, niespełniających wymagań przywozowych UE, przeznaczona do użytku WLW oraz GLW. Wnioski dotyczące ogólnej stosowności systemu kontroli urzędowych zarządzanego przez urzędy właściwe dla realizacji celów W trakcie przeprowadzonej kontroli funkcjonowania jednostki podległej Biuru ds. Granic GIW stwierdzono uchybienia dotyczące wyposażenia pomieszczeń, dokumentacji, przeprowadzania kontroli zwierząt żywych i niektórych produktów pochodzenia zwierzęcego, jak również uchybienia dotyczące niektórych aspektów postępowania administracyjnego. 252

253 Wszelkie uchybienia są wymieniane każdorazowo w projekcie wystąpienia pokontrolnego, którego 1 egzemplarz przekazywany jest do jednostki kontrolowanej. Zalecenia pokontrolne obejmują również termin wyznaczony przez jednostkę kontrolująca na usunięcie uchybień Państwowa Inspekcja Sanitarna Planowanie kontroli kompleksowych i problemowych w jednostkach podległych Wojewódzkim Stacjom Sanitarno-Epidemiologicznym na rok 2012 miało miejsce w IV kwartale 2011 r. i zostało ujęte w Planach zasadniczych przedsięwzięć na 2012 r.. Plany te po uzgodnieniu i zaakceptowaniu przez właściwe jednostki finansujące zostały zatwierdzone przez Głównego Inspektora Sanitarnego. Kontrole przeprowadzane były przez wykwalifikowane zespoły złożone z kompetentnych pracowników Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych i obejmowały swoim zakresem wszystkie właściwe obszary działalności będące w kompetencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w sektorach objętych rozporządzeniem 882/2004. Tematyka kontroli kompleksowych podległych PSSE obejmowała kontrolę i ocenę szeregu aspektów działalności Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych w tym m.in.: - obsady kadrowej i kwalifikacji pracowników, - szkoleń wewnętrznych pracowników - organizacji stacji sanitarno-epidemiologicznej - realizacji planów zasadniczych przedsięwzięć, - zasad opracowywania wykazu obiektów podlegających kontroli. W przypadku stwierdzonych nieprawidłowości po zakończeniu wizytacji omawiane były nieprawidłowości razem z pracownikami i dyrektorem. Protokół z wizytacji wraz z zaleceniami przesyłany jest do powiatowej stacji celem akceptacji, podpisania i ustosunkowania się do zaleceń. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny przesyła propozycję działań naprawczych do akceptacji. Po upływie czasu pozwalającego na doskonalenie i wdrożenia działań naprawczych przeprowadzane są w powiatowych stacjach kontrole sprawdzające. Niezależnie od podejmowanych działań wobec Powiatowych Stacji Sanitarno Epidemiologicznych, w których stwierdzono niezgodności, są one omawiane na szkoleniach w Wojewódzkiej Stacji 253

254 Sanitarno - Epidemiologicznej, w których uczestniczą kierownicy pionu HŻŻiPU wszystkich Stacji Sanitarno Epidemiologicznych. Poniższa tabela przedstawia liczbę kontroli w podległych jednostkach przeprowadzane przez WSSE. 254

255 Tabela 63 Kontrole organów urzędowej kontroli żywności w 2012r. L.p. Województwo Kontrolowana jednostka 1. ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Liczba zaplanowanych kontroli W tym, Kontrole kompleksowe Kontrole problemowe Liczba przeprowadzonych kontroli zaplanowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli pozaplanowych (interwencyjnych) dolnośląskie PSSE , kujawskopomorskie PSSE lubelskie PSSE lubuskie PSSE łódzkie PSSE małopolskie PSSE mazowieckie PSSE opolskie PSSE podkarpackie PSSE podlaskie PSSE pomorskie PSSE śląskie PSSE świętokrzyskie PSSE Suma kontroli 14. warmińsko - mazurskie PSSE

256 L.p. Województwo Kontrolowana jednostka 15. ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Liczba zaplanowanych kontroli W tym, Kontrole kompleksowe Kontrole problemowe Liczba przeprowadzonych kontroli zaplanowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli pozaplanowych (interwencyjnych) wielkopolskie PSSE zachodnio - pomorskie PSSE Suma kontroli 256

257 Ogólne wnioski z przeprowadzonych kontroli Działania pokontrolne polegały na zarządzeniu natychmiastowych działań naprawczych poprzez wydanie zaleceń w protokołach kontroli przekazywanym każdorazowo przez zespół kontrolujący. Wydane zalecenia dotyczyły m.in.: - zwiększenia wnikliwości kontroli - właściwego stosowania kpa - właściwego i precyzyjnego powoływania przepisów prawa - podniesienia jakości dokumentowania działań w zakresie oceny jakości zdrowotnej żywności oraz systemu RASFF - błędów przy wydawaniu decyzji administracyjnych - położenie większego nacisku na egzekwowanie praktycznego stosowania zasad GHP/GMP oraz systemu HACCP. W roku 2012 przeprowadzano również nieplanowane kontrole w tym kontrole tematyczne oraz kontrole spowodowane głównie skargami na działalność Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych. Inspektorzy Sanitarni przeprowadzali także niezbędne rekontrole dotyczące sprawdzenia wykonania wydanych wcześniej zaleceń pokontrolnych. Kontrole przeprowadzone przez Główny Inspektorat Sanitarny Główny Inspektorat Sanitarny kontrolował działalność Wojewódzkich Stacji Sanitarno Epidemiologicznych oraz wybranych stacji powiatowych i granicznych (PSSE/GSSE). W IV kwartale każdego roku w Głównym Inspektoracie Sanitarnym przygotowywane są wytyczne dotyczące planowania działalności PIS adresowane do WSSE oraz program działania GIS na następny rok. W ww. planach uwzględniane są m.in. harmonogramy: - kontroli kompleksowych prowadzonych w WSSE, w których uczestniczą poszczególne departamenty GIS - kontroli tematycznych/problemowych w podległych WSSE, które realizowane są przez poszczególne departamenty merytoryczne GIS, w tym Departament Bezpieczeństwa 257

258 Żywności i Żywienia. Celem każdej kontroli jest sprawdzenie pod względem merytorycznym i prawnym działalności komórek organizacyjnych wchodzących w skład Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej oraz prawidłowości nadzoru nad działalnością PIS na terenie danego województwa. Jednostka, która poddana została kontroli otrzymuje wystąpienie pokontrolne zawierające ustalenia kontroli oraz wnioski i zalecenia pokontrolne. W ramach Systemu Zarządzania Jakością zgodnie z normą PN-EN ISO 9001:2001 w PIS zostały opracowane niezbędne procedury, w tym m.in. procedura dot. przygotowania i przeprowadzania kontroli, która określa tryb postępowania i sposób dokumentowania kontroli oraz obowiązuje wszystkie komórki organizacyjne GIS. W zakresie bezpieczeństwa żywności i żywienia kontrole podległych jednostek PIS przeprowadzane są przez zespoły kontrolne złożone z przedstawicieli Departamentu Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia. Ilość osób w zespole zależy od zakresu kontroli i waha się od 2 do 5 osób. W roku 2012 w zakresie bezpieczeństwa żywności i żywienia przeprowadzono 4 kontrole. I. Kontrola Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Rzeszowie obejmowała następujące zagadnienia: 1.Analiza obsady etatowej pionu Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku oraz kwalifikacji pracowników na poszczególnych stanowiskach pracy. 2.Ocena nadzoru nad powiatowymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi w zakresie HŻŻiPU. 3.Ocena nadzoru nad substancjami dodatkowymi do żywności. 4.Ocena realizacji i sposobu podejmowania działań w ramach systemu RASFF oraz ich zgodności z obowiązującymi procedurami. II.Kontrola Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy Zakres kontroli: 1.Analiza obsady etatowej pionu Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku oraz kwalifikacji pracowników na poszczególnych stanowiskach pracy. 258

259 2.Ocena nadzoru nad powiatowymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi w zakresie HŻŻiPU. 3.Ocena szkoleń w zakresie HŻŻiPU w WSSE oraz PSSE. 4.Ocena realizacji i sposobu podejmowania działań w ramach systemu RASFF oraz ich zgodności z obowiązującymi procedurami. 5.Ocena przeprowadzania urzędowej kontroli żywności w nadzorowanych zakładach. III. Kontrola Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy obejmowała następujące zagadnienia: 1.Analiza obsady etatowej Sekcji Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku. 2.Ocena przeprowadzania urzędowej kontroli żywności w nadzorowanych zakładach. 3.Ocena szkoleń w zakresie HŻŻiPU w PSSE. 4.Ocena realizacji i sposobu podejmowania działań w ramach systemu RASFF oraz ich zgodności z obowiązującymi procedurami.. IV.Kontrola Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Chełmnie Zakres kontroli: 1.Analiza obsady etatowej Sekcji Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku. 2.Ocena przeprowadzania urzędowej kontroli żywności w nadzorowanych zakładach. 3.Ocena szkoleń w zakresie HŻŻiPU w PSSE. 4.Ocena realizacji i sposobu podejmowania działań w ramach systemu RASFF oraz ich zgodności z obowiązującymi procedurami. W każdym przypadku, po zakończonej kontroli, został sporządzony i przekazany do jednostki kontrolowanej protokół pokontrolny zawierający wszystkie uwagi stwierdzone podczas kontroli oraz zalecenia pokontrolne i wnioski Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Nadzór nad pracą wojewódzkich inspektoratów Podobnie jak w latach poprzednich, podstawową formą nadzoru nad pracą 259

260 wojewódzkich inspektoratów w zakresie spraw związanych z ochroną roślin i nasiennictwem, stanowiącego obowiązek Głównego Inspektora określony w art. 84 oraz 85 ustawy o ochronie roślin, były w roku 2012 kontrole przeprowadzane w wojewódzkich inspektoratach. Zadania w tym zakresie określone zostały w Rocznym planie kontroli na rok dokumencie opracowanym na podstawie propozycji zgłoszonych przez kierownictwo i komórki organizacyjne Głównego Inspektoratu, z uwzględnieniem wniosków z kontroli przeprowadzonych w latach poprzednich i zatwierdzonym przez Głównego Inspektora. Ogółem, plan przewidywał przeprowadzenie w okresie od lutego do grudnia 14 kontroli w 13 wojewódzkich inspektoratach, w tym 10 kontroli przez Wydział Kontroli (w zakresie ochrony roślin i nasiennictwa), oraz 4 kontroli przez Centralne Laboratorium (w zakresie diagnostyki laboratoryjnej). Wszystkie zaplanowane kontrole zostały zrealizowane zgodnie z określonym w planie rocznym zakresem tematycznym. W kontrolach z zakresu ochrony roślin i nasiennictwa obok pracowników Wydziału Kontroli brali udział, w charakterze ekspertów, pracownicy komórek merytorycznych Głównego Inspektoratu, zgodnie ze swoją specjalizacją. W odróżnieniu od lat poprzednich, zakres tematyczny większości kontroli zrealizowanych w roku 2012 obejmował po kilka bloków tematycznych pozostających w kompetencji jednej, wybranej komórki organizacyjnej kontrolowanego inspektoratu (zdrowie roślin, nasiennictwo lub ochrona roślin). W poprzednich latach tematyka każdej z przeprowadzonych kontroli obejmowała najczęściej pojedyncze zagadnienia z różnych obszarów działalności merytorycznej wojewódzkich inspektoratów. Powyższa zmiana została wprowadzona zgodnie z sugestią kierownictwa Głównego Inspektoratu w celu lepszego wykorzystania obecności ekspertów biorących udział w poszczególnych kontrolach. W roku 2012 w programach kontroli pojawiły się nowe tematy takie jak: kontrola oznakowania ziemniaków w obrocie, nadzór nad Integrowaną Produkcją, nadzór nad pracami z wykorzystaniem organizmów kwarantannowych, kontrola występowania mątwików. W porównaniu do lat wcześniejszych zwiększeniu uległa częstotliwość kontroli w zakresie nadzoru nad pracą jednostek terenowych WIORIN, nadzoru nad pracą akredytowanych kwalifikatorów, czy też obsługi fitosanitarnej eksportu. Mniej było za to kontroli poświęconych prowadzeniu postępowań i wydawaniu decyzji administracyjnych, przy czym kontrole w tym zakresie miały charakter głównie sprawdzający i wykazały, że wojewódzkie inspektoraty należycie zrealizowały zalecenie otrzymane od Głównego Inspektora po kontrolach przeprowadzonych w latach poprzednich. Mniej było również kontroli 260

261 poświęconych realizacji wytycznych do planów pracy, a niektóre inne tematy nie zostały w planie rocznym uwzględnione, przede wszystkim z tego powodu, że w latach poprzednich nie stwierdzono w tym zakresie uchybień (np: kontrola graniczna drewnianego materiału opakowaniowego, nadzór nad pracą akredytowanych laboratoriów materiału siewnego, nadzór nad szkoleniami, kontrola występowania Diabrotica virgifera). W roku 2012 nastąpiła dalsza poprawa w działalności wojewódzkich inspektoratów. Kontrole sprawdzające wykazały, ze wydane w latach poprzednich zalecenia pokontrolne zostały należycie wykonane a stwierdzone wcześniej nieprawidłowości na ogół nie powtarzały się. W trzech wojewódzkich inspektoratach nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości lub miały one charakter incydentalny i okazały na tyle mało istotne, że Główny Inspektor odstąpił od wydawania zaleceń pokontrolnych, a stwierdzone niedociągnięcia zostały skorygowane przez pracowników kontrolowanych jednostek jeszcze w trakcie trwania czynności kontrolnych. W niektórych innych województwach stwierdzono jedynie niedociągnięcia polegające na braku wzajemnej spójności z zapisach w decyzjach administracyjnych lub niedostatecznej precyzji w formułowaniu zapisów w protokołach z przeprowadzonych kontroli. Spośród stosunkowo nielicznych uchybień o bardziej istotnym znaczeniu wymienić należy: niepełną realizację ustawowego obowiązku kontroli podmiotów zarejestrowanych jako producenci lub dystrybutorzy ziemniaków, brak należytej organizacji kontroli pracy podmiotów akredytowanych powodującą niewłaściwą realizację zadań w tym zakresie, brak należytego nadzoru nad wytwarzaniem materiału szkółkarskiego, uchybienia natury formalno-prawnej przy wydawaniu decyzji w sprawie wykreślenia podmiotu z rejestru działalności regulowanej, pominięcie w decyzji administracyjnej sankcji określonej w przepisach prawa materialnego, niewłaściwe oznaczanie stron w postępowaniu i decyzjach administracyjnych- w odniesieniu do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, brak odniesienia w uzasadnieniu decyzji do wyjaśnień złożonych przez stronę w trakcie postępowania. W zakresie diagnostyki laboratoryjnej, kontrole ujawniły uchybienia w zakresie stosowanych procedur (przy wykrywaniu i identyfikacji patogenów bakteryjnych ziemniaka) oraz w dokumentowaniu analiz i w nadzorze nad sprzętem laboratoryjnym. Nie były to jednak 261

262 uchybienia istotne, mogące mieć wpływ na wyniki wykonanych badań. Wszystkie stwierdzone nieprawidłowości zostały omówione przez Głównego Inspektora w wystąpieniach pokontrolnych, które zawierały również zalecenia dotyczące podjęcia działań zmierzających do ich usunięcia. Oprócz kontroli uwzględnionych w planie rocznym, pracownicy Wydziału Kontroli przeprowadzili kontrole doraźne w dwóch wojewódzkich inspektoratach, w związku ze skargami na ich pracę. W obu przypadkach kontrole nie potwierdziły zasadności skarg Inspekcja Jakości Handlowej Artukułów Rolno-Spożywczych Zgodnie z art. 20 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych nadzór nad działalnością IJHARS sprawuje Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych. Nadzór realizowany jest w trybie kontroli wewnętrznej, wykonywanej przez Biuro Kontroli Wewnętrznej, a także poprzez organizację okresowych narad z wojewódzkimi inspektorami JHARS i kierownikami wydziałów kontroli WIJHARS. Istotną częścią nadzoru jest koordynacja zadań ustawowych nałożonych na IJHARS jak i cykliczna analiza danych statystycznych pod względem skuteczności prowadzonych działań kontrolnych. Zakres zadań Biura Kontroli Wewnętrznej obejmuje przeprowadzanie kontroli: - problemowych, służących ujednoliceniu i uszczegółowieniu procedur kontroli określających zasady realizacji przez inspektorów WIJHARS poszczególnych zadań ustawowych, - sprawdzających poprawność wykonywania kontroli przez inspektorów WIJHARS i zgodność postępowania z przepisami, a także sprawdzenie wykonania zaleceń pokontrolnych przekazanych przez Głównego Inspektora w wyniku poprzedniej kontroli. Kontroli wewnętrznej podlegają wojewódzkie inspektoraty JHARS, laboratoria specjalistyczne i biura Głównego Inspektoratu. Kontrole prowadzone są w trybie planowym oraz, w przypadku konieczności wykonania dodatkowych czynności zleconych przez Głównego Inspektora w trybie doraźnym. Zasady planowania i przeprowadzania kontroli wewnętrznych reguluje procedura 262

263 systemu ISO. Zgodnie z procedurą: - tematykę planowych kontroli wewnętrznych określa Roczny ramowy plan pracy na dany rok, opracowany na podstawie zagadnień wskazanych przez kierownictwo Głównego Inspektoratu oraz dyrektorów poszczególnych biur GIJHARS, - szczegółowy zakres kontroli określa Program kontroli, przygotowywany odrębnie dla każdego tematu, a realizację zadań wyznacza kwartalny harmonogram kontroli, - kierownik kontrolowanego WIJHARS otrzymuje Wystąpienie pokontrolne wraz z zaleceniami wydawanymi przez Głównego Inspektora, - ustalenia z kontroli poszczególnych WIJHARS, objętych danym tematem kontroli, opracowywane są w formie Informacji zbiorczej o wynikach kontroli wewnętrznej, wskazującej zarówno stwierdzone uchybienia jak i obszary wymagające usprawnienia, ujednolicenia lub uszczegółowienia, - wyniki kontroli omawiane są na okresowych naradach z kierownictwem GIJHARS i wojewódzkimi inspektorami lub kierownikami wydziałów merytorycznych WIJHARS, - wykonanie zaleceń jest okresowo sprawdzane w ramach odrębnych kontroli lub podczas kolejnych czynności przeprowadzanych w danym WIJHARS. Podstawowym kryterium kontroli wewnętrznej jest przestrzeganie obowiązujących przepisów w zakresie kontrolowanych zagadnień, a miernikiem stanu faktycznego - wskaźniki statystyczne, pozwalające na ocenę skali nieprawidłowości stwierdzonych w wyniku kontroli dokumentów oraz efektywności realizowanych zadań przez kontrolowaną jednostkę. W 2012 roku, w ramach nadzoru Głównego Inspektora JHARS przeprowadzono 13 kontroli wewnętrznych, w tym 12 w trybie planowym i 1 doraźną. Tematyka kontroli planowych przeprowadzonych w laboratoriach GIJHARS obejmowała zagadnienia dotyczące: - obiegu dokumentacji związanej z badaniem próbek artykułów rolno-spożywczych, - identyfikacji czynników wpływających na okres wykonania badania laboratoryjnego od przyjęcia próbki do wydania Sprawozdania z badań, - zasad współpracy z komórkami kontroli WIJHARS oraz Biurem Budżetowo- Rachunkowym w GIJHARS, 263

264 - przyjętych przez laboratoria GIJHARS zasad mających na celu usprawnienie pracy i skrócenie terminu wykonywania badań laboratoryjnych. W wojewódzkich inspektoratach JHARS sprawdzono: - przygotowanie inspektorów do realizacji zadań z zakresu produktów regionalnych i tradycyjnych, - zasady i tryb nadzoru sprawowanego przez kierownictwo wojewódzkich inspektoratów JHARS nad realizacją zadań z zakresu kontroli produktów regionalnych i tradycyjnych, - przestrzeganie zasad urzędowych kontroli i kontroli zgodności procesu produkcji produktów regionalnych ze specyfikacją, dokumentowanie ustaleń oraz postępowanie pokontrolne, - zasady rozliczania kosztów kontroli zgodności procesu produkcji produktów regionalnych ze specyfikacją. Kontrola doraźna miała na celu rozpatrzenie zarzutów zgłoszonych do Głównego Inspektora odnośnie zadań ustawowych przez pracowników jednego z WIJHARS. Przeprowadzone czynności kontrolne nie potwierdziły zgłoszonych zarzutów. W wyniku planowych kontroli wewnętrznych nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania i działalności analitycznej laboratoriów specjalistycznych GIJHARS. Ustalenia z planowych kontroli wewnętrznych przeprowadzonych w WIJHARS wykorzystano do uszczegółowienia zasad i trybu przeprowadzania kontroli zgodności procesu produkcji produktów regionalnych ze specyfikacją, w tym głównie w zakresie ujednolicenia dokumentacji i obliczania kosztów za czynności kontrolne. Kontrolowane WIJHARS jak również Biura GIJHARS nadzorujące pod względem merytorycznym zagadnienia objęte kontrolą otrzymały Wystąpienia pokontrolne, a wnioski i ustalenia omówiono na naradach Kierownictwa IJHARS. 264

265 4.5 LABORATORIA URZĘDOWEJ KONTROLI ŻYWNOŚCI Inspekcja Weterynaryjna W 2012 r. w laboratoriach urzędowych Inspekcji Weterynaryjnej zwalidowano oraz rozszerzono zakres akredytacji o nowe metody badawcze. Zakład Higieny Weterynaryjnej w Kielcach rozszerzył zakres akredytacji o badanie pszczół w kierunkach: wykrywania obecności Paenibacillus larvae (zgnilec amerykańsk/złośliwy) - metoda mikrobiologiczna hodowlana i wykrywania obecności Varroa destructor metoda parazytologiczna makroskopowa. Ponadto rozszerzono akredytację w zakresie oznaczania zawartości kolagenu i zawartości tkanki łącznej w mięsie i przewotrach mięsnych; identyfikacji pałeczek Salmonella spp. metodą hodowlaną z potwierdzeniem biochemicznym i serologicznym według Kaufmanna White Le Minor a w żywności, a także wykrywania w surowicy krwi koniowatych obecności specyficznych przeciwciał przeciwko wirusowi niedokrwistości zakaźnej koni, Trypanosoma equiperdum, Burkholderia maleli. Zakład Higieny Weterynaryjnej w Warszawie, uzyskał akredytacje na 14 procedur badawczych dla badań żywności pochodzenia zwierzęcego. Oddział ZHW w Siedlcach rozszerzył zakres akredytacji o badania w surowicy krwi bydła i świń metodą immunoenzymatyczna ELISA w kierunku: wykrywania obecności przeciwciał skierowanych przeciw wirusowi białaczki bydła (BLV), wykrywania obecności przeciwciał skierowanych przeciw wirusowi choroby Aujeszkyego, wykrywania obecności przeciwciał skierowanych przeciw wirusowi BHV1. Oddział ZHW w Ostrołece uzyskał akredytacje na procedurę badawczą dotyczącą wykrywania wirusa wścieklizny. Zakład Higieny Weterynaryjnej w Katowicach rozszerzył zakres akredytacji o badania w kierunku wykrywania obecności antybiotyków i innych substancji przeciwbakteryjnych, obecności antybiotyków betalaktamowych oraz tetracyklin, zawartości metabolitów nitrofuranów w żywności pochodzenia zwierzęcego. Ponadto akredytowano badania na zawartość tyreostatyków w materiale biologicznym, zawartość nikarbazyny i azotynów w paszach oraz uzyskano akredytacje na procedury badawcze w kierunkach diagnostyki chorób zakaźnych jak: obecność przeciwciał przeciwko Coxiella burnetii (gorączka Q), obecność RNA wirusa choroby niebieskiego języka (BTV), obecność przeciwciał przeciwko wirusowi NZK. 265

266 Zakład Higieny Weterynaryjnej w Lublinie uzyskał akredytację na badania pasz w kierunku wykrywania zawartości nikarbazyny, lazalocydu, monenzyny, salinomycyny, narazyny oraz dla kierunków chorób zakaźnych jak: obecność przeciwciał przeciwko coxiella burnetii, obecność przeciwciał anty-gb wirusa BHV1 zakaźnego zapalenia nosa i tchawicy obecność przeciwciał przeciwko wirusowi niebieskiego języka (BTV). Ponadto akredytowano 2012 roku 13 Stacji Terenowych Diagnostyki Włośnicy. W Zakładzie Higieny Weterynaryjnej w Gorzowie Wielkopolskim w 2012 r. akredytowano 4 procedury badawcze: oznaczanie nikarbazyny w paszach, obecność przeciwciał przeciwko wirusowi zakaźnego zapalenia nosa i tchawicy/otrętu bydła (IBR/IPV, BHV1) w surowicy krwi bydła, obecność przeciwciał przeciwko wirusowi klasycznego pomoru świń (CSFV) w surowicy krwi świń i dzików i obecność wirusa wścieklizny metodą hodowli komórkowych oraz jedną metodę wg polskiej normy w kierunku oznaczania liczby Listeria monocytogenes w żywności. W Zakładzie Higieny Weterynaryjnej w 2012 r. akredytowano 4 nowe procedury badawcze dla kierunków: wykrywania obecności tetracyklin w tkance kostnej lisów, obecności DNA wetotoksycznych E. coli w żywności, obecności DNA herpeswirusa koi karpia u ryb karpiowatych, oraz obecności bakterii Peanibacillus larvae w plastrach z czerwiem. W Zakładzie Higieny Weterynarynej w Opolu zakres akredytacji rozszerzono o akredytację 8 Terenowych Pracowni Diagnostyki Włośni. Zakład Higieny Weterynaryjnej w Olsztynie rozszerzył akredytację o badanie w kierunku wykrywania obecności Salmonella w materiale biologicznym wg polskiej normy, oraz wykrywania obecności przeciwciał dla antygenu Mycoplasma meleagridis, Mycoplasma synoviae, Coxiella burnetii według opracowanych przez laboratorium procedur badawczych. Ponadto laboratorium akredytowało badania ryb w kierunku izolacji i identyfikacji wirusa zakaźnej martwicy układu krwiotwórczego (IHN) oraz izolacji i identyfikacji wirusa zakaźnej martwicy trzustki (IPN). Akredytowano procedurę badawczą wykrywania obecności wirusa wścieklizny, metodą wirusologiczną jakościową oraz testem izolacji wirusa wścieklizny w hodowli komórek mysiej neuroblastomy w tkance mózgowia. Ponadto akredytowano badanie pasz na zawartośc metali oraz wykrywanie obecności włośni w próbkach mięsa surowego świń i dzików. W Zakładzie Higieny Weterynaryjnej w Baiałymstoku roszerzono akredytację o dwie 266

267 nowe procerury badawcze w kierunku obecności Salmonella i Listeria monocytogenes metodą PCR w żywnosci oraz zaktualizowano metody w kierunku wykrywania obecności Salmonella w żywności metodą hodowlaną uzupełnioną potwierdzeniem biochemicznym i serologicznym, obecności wirusa wścieklizny metodą immunofluorescencji bezpośredniej (IF) w mózgowiu, obecności i identyfikacji pałeczek Salmonella w materiale biologicznym oraz zawartości modyfikacji genetycznych - soja RR w środkach żywienia zwierząt. Zakład Higieny Weterynaryjnej w Szczecinie rozszerzył zakres akredytacji o badanie w kierunkach: wykrywania obecności i identyfikacji Salmonella wg normy PN-EN ISO 6579:2003, oraz wg Schematu White'a-Kauffmanna-Le Minora oraz wg procedur badawczych badania w kierunkach: oznaczania liczby Escherichia coli metodą płytkową z zastosowaniem Petrifilm i aktywności wody metodą sensora pojemnościowego. Oddział ZHW w Koszalinie rozszerzył akredytację o badanie w kierunku oznaczania zawartości WWA metodą HPLC (oznaczanie benzo(a)pyrenu, oraz sumy czterech węglowodorów aromatycznych zgodnie z dyrektywą unijną) w rybach i przetworach rybnych. Zakład Higieny Weterynaryjnej w Krakowie rozszerzyl zakres akredytacji o badania mleka surowego w zakresie oznaczania liczby komorek somatycznych wg polskiej normy, oraz obecności Listeria monocytogenes w próbkach środowiskowych. Pracownia Patologii uzyskała akredytację na badanie w kierunku wykrywania obecności Paenibacillus larvae. Akredytowano 6 procedur z zakresu badan pasz i komponentów paszowych oraz 15 terenowych stacji wytrawiania wykonujących badania na obecność włośni (Trichinlella). Zakład Higieny Weterynaryjnej we Wrocławiu, Pracownia Chemii Środków Spożywczych i Pasz rozszerzyła akredytację o badania zawartości pestycydów chloroorganicznych i PCB, zawartości neuroleptyków i nitroimidazoli a także zawartość azotu. Pracownia Diagnostyki Chorób Zakaźnych Zwierząt i Mikrobiologii rozszerzyla badania wykrywania obecności Salmonella oraz Listeria monocytogenes o akredytację na badania nową metodą oraz akredytowała metody oznaczania liczby enrerobacteriaceae. W 2012 w pracowni serologii rozszerzono procedurę na badania w kierunku wykrywania obecności przeciwciał swoistych dla wirusa choroby niebieskiego języka (BTV) metodą ELISA; jakościową o wykonanie badania automatem ETI-MAX W Zakładzie Higieny Weterynaryjnej w Pozaniu Pracownia Mikrobiologii uzyskała akredytację na badanie w kierunku wykrywania obecności i serotypowanie Salmonella Typhimurium i Salmonella Enteritidis. Pracownia Diagnostyki Chorób Zwierząt 267

268 akredytowała 2 procedury badawcze tj. w kierunku: obecności przeciwciał przeciwko wirusowi enzootycznej białaczki bydła (BLV) oraz obecności wirusa wścieklizny. Pracownia Badań Chemicznych akredytowała 6 procedur dla badań na zawartość leków weterynaryjnych wykonywanych w tkankach zwierzęcych, materiale biologicznym oraz paszach. Ponadto 12 laboratoriow terenowych uzyskalo akredytacje na badania mięsa w kierunku włośni. Pracownia w Kaliszu akredytowała metodę hodowlaną z potwierdzeniem biochemicznym i serologicznym w kierunku wykrywania obecności Salmonella Typhimurium, Salmonella Enteritidis. Pracownia Badań Serologicznych w Koninie uzyskała akredytację na badania w kierunku wykrywania obecności przeciwciał przeciwko wirusowi choroby niebieskiego języka, metodą immunoenzymatyczną Elisa w surowicy krwi bydła, owiec, kóz. Pracownia w Lesznie rozszerzyla akredytacje o badanie na obecność przeciwciał przeciwko wirusowi enzootycznej białaczki bydła (BLV) Zaklad Higieny Weterynaryjnej w Gdańsku rozszerzyl akredytację na badania wykonywane wg opracowanych procedur badawczych na zawartośc sulfonamidów w jajach, zawartość neuroleptyków w nerkach i w moczu, zawartość chloramfenikolu w krewetkach, oraz wykrywanie obecności przeciwciał przeciwko wirusowi niedokrwistości zakaźnej koni (EIAV) metodą immunodyfuzji w żelu agarowym (AGID, Coggins Test) w surowicy krwi koni. Ponodto akredytowano metodę na badanie w kierunku obecności warroa destruktor w materiale z ula oraz wykrywania obecności włośni, Trichinella w mięsie świń i dzików. W roku 2012 r. wzosła liczba akredytownach laboratoriów wykonujących urzędowe badania mięsa surowego w kierunku włośni (Trichinella). Według danych na koniec 2012 roku na 527 laboratoriów wykonujących badanie mięsa na włośnie i zlokalizowanych w rzeźniach i zakładach przetworowa dziczyzny akredytacje Polskiego Centrum Akredytacji uzyskało 296. Pozostale laboratoria które rozpoczęły procedurę akredytacji mogą ukończyć proces do końca okresu przejściowego zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (WE) Nr 1162/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. ustanawiającego środki przejściowe do celów wykonania rozporządzeń (WE) nr 853/2004, (WE) nr 854/ 2004 oraz (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. U. L 314 z , str ). Okres przejściowy dla laboratoriów które wykazały że rozpoczęły i kontynuują procedury niezbędne do uzyskania akredytacji obowiązuje do dnia 31 grudnia 2013 r. 268

269 4.5.2 Państwowa Inspekcja Sanitarna W roku 2012 w dalszym ciągu trwały prace nad zwiększaniem możliwości analitycznych laboratoriów Państwowej Inspekcji Sanitarnej mające na celu zapewnienie badania akredytowanymi metodami w ramach własnych struktur. W związku z tym podjęto szereg starań zmierzających do zdobycia certyfikatów akredytacyjnych w różnych kierunkach badań. Poniżej opisano tylko wybrane osiągnięcia w zakresie polepszania zdolności analitycznych w wybranych Stacjach Sanitaro-Epidemiologicznych laboratoriów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. WSSE we Wrocławiu rozszerzyło akredytację w zakresie badań chemicznych żywności o oznaczania pozostałości pestycydów w żywności pochodzenia roślinnego o niskiej zawartości tłuszczu - 18 związków wg PN-EN ,2,3,:2009 oraz oznaczania zawartości mykotoksyn: zearalenonu i ochratoksyny A metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC-FLD) oraz deoksyniwalenolu metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC-UV) w przetworzonej żywności na bazie zbóż - dla niemowląt i małych dzieci. WSSE w Bydgoszczy w 2012 roku akredytowało następujące metody: obecność specyficznego DNA dla werotoksycznych Escherichia coli, identyfikacja DNA dla serotypu O104:H4 werotoksycznych Escherichia coli, potwierdzenie genów stx 1, stx 2, eae(intymina), uid A, ehx A Escherichia coli i oznaczenia zawartości benzo[a]pirenu, benzo[a]antracenu, chryzenu, benzo[b]fluorantenu i furanu. Ponadto dwie Stacje sanitarno-epidemiologiczne znajdujące się na terenie województwa kujawsko-pomorskiego akredytowały metody wykrywania zawartość sztucznych substancji słodzących cyklaminianu oraz oznaczanie zawartości histaminy. W 2012 r. Laboratorium WSSE w Gorzowie Wlkp. rozszerzyło zakres akredytacji o metody mikrobiologiczne m.in. o wykrywanie obecności Cronobacter spp. (Enterobacter sakazakii) w mleku w proszku i produktach w proszku dla niemowląt oraz przeprowadzono walidację mikrobiologicznej metody badawczej - wykrywanie obecności Escherichia coli O157 (obecnie laboratorium oczekuje na certyfikat akredytacyjny). Natomiast w ramach posiadanego elastycznego zakresu akredytacji w 2012 roku Dział Laboratoryjny WSSE w Warszawie wprowadzał oznaczanie pozostałości pestycydów w 269

270 nowych matrycach i sukcesywnie rozszerzał zakres oznaczanych związków (herbata 71 związków, oliwa z oliwek 66 związków). Laboratorium Badań Żywności i Przedmiotów Użytku WSSE w Opolu uzyskało akredytację elastyczną w zakresie oznaczania mykotoksyn, akredytację w zakresie oznaczania kofeiny w napojach oraz akredytację w zakresie wykrywania barwników (metoda jakościowa). W województwie pomorskim rozszerzenie zakresu akredytacji w roku 2012 miało miejsce w następujących zakresach: oznaczanie zawartości toksyn T-2 i HT-2 w zbożach i produktach zbożowych przetworzonych metodą oraz oznaczanie migracji bisfenolu A z materiałów i wyrobów z tworzyw. Dział Laboratoryjny Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Katowicach w 2012 r. uzyskał akredytację w następujących zakresach: obecność Escherichia coli O 157 (metoda jakościowa, real time PCR, żywność), obecność Escherichia coli O 157 metoda jakościowa enzymoimmunofluorescencyjna z wykorzystaniem aparatu mini Vidas (rozszerzenie w ramach elastycznego zakresu akredytacji o matrycę: wymazy sanitarne, żywność), zawartość toksyny T 2 i toksyny HT 2 w żywności na bazie zbóż, metoda wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC-FLD), zawartość ochratoksyny A w piwie metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC-FLD). W roku 2012 podobnie jak w latach ubiegłych, Oddział Badań Żywności w WSSE w Kielcach prowadził prace nad polepszeniem możliwości analitycznych żywności za pomocą akredytowanych metod badawczych. Wynikiem tych prac było uzyskanie akredytacji na badania: obecności Escherichia coli O157 w żywności metodą enzymoimmunofluorescencyjną (ELFA), migracji specyficznej formaldehydu. Ponadto, w ramach zakresów elastycznych rozszerzono akredytowane metody oznaczania zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) w żywności metodą HPLC o nowe matryce oraz związki: benz(a)antracen, benzo(b)fluoranten, chryzen. Laboratoria PWIS województwa warmińsko-mazurskiego rozpoczęły walidację oznaczania liczby Enterobacteriaceae i przewidują uzyskanie certyfikatu akredytacyjnego w roku Natomiast laboratorium w Olsztynie rozszerzyło zakres badań mikrobiologicznych i uzyskało akredytację na oznaczanie liczby drożdży i pleśni w produktach o aktywności wody 0,95 i 0,95; liczbę bakterii kwaszących typu mlekowego w produktach żywnościowych, liczbę i obecność Enterobacteriaceae w wymazach sanitarnych oraz 270

271 obecność swoistego DNA dla werotoksycznych Escherichia coli w tym E.coli0157:H7, E.coli0104:H4. Ponadto Laboratorium Badania Żywności i Przedmiotów Użytku Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu w 2012 r. dokonało akredytacji oznaczania migracji specyficznej zawartości bisfenolu A w materiałach i wyrobach z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Proces rozszerzania akredytacji i ciągłego rozwoju w Stacjach Sanitarno- Epidemiologicznych Państwowej Inspekcji Sanitarnej trwa nieprzerwanie i podejmowane są wszystkie możliwe działania zmierzające do poprawy potencjału laboratoriów Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz zdobywania certyfikatów potwierdzających zdolności analityczne laboratoriów Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa W 2012 r. Centralne Laboratorium zorganizowało i przeprowadziło porównania międzylaboratoryjne w celu oceny biegłości laboratoriów wojewódzkich w zakresie następujących metod badawczych: wykrywanie Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus z zastosowaniem techniki badawczej FISH (ang. fluorescent in situ hybridization) dla dwóch laboratoriów, które w poprzednich badaniach uzyskały niezadowalające wyniki; identyfikacja nicieni z rodzaju Globodera do gatunków Globodera rostochiensis i G. pallida z zastosowaniem techniki multiplex PCR; wykrywanie obecności Plum pox virus (PPV) w roślinach Prunus spp. - dla laboratorium, które w poprzednich badaniach uzyskało niezadowalające wyniki; identyfikacja Phytophthora ramorum z zastosowaniem metody hodowlanej i mikroskopowej (morfologiczno-metrycznej). Ponadto, laboratoria PIORiN uczestniczyły w porównaniach międzylaboratoryjnych w zakresie identyfikacji postaci dorosłych Diabrotica virgifera metodą morfologicznometryczną, zorganizowanych przez Instytut Ochrony Roślin - PIB, Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie. Ponadto, w ramach współpracy z Kliniką Chorób Roślin IOR-PIB CL uczestniczyło w 271

272 następujących porównaniach międzylaboratoryjnych: identyfikacja nicieni do gatunków Globodera rostochiensis, G. pallida i G. artemisiae metodą mikroskopową (morfologiczno-metryczną); identyfikacja nicieni do gatunku Bursaphelenchus xylophilus metodą mikroskopową (morfologiczno-metryczną); wykrywanie obecności Cucumber mosaic virus (wirus mozaiki ogórka); wykrywanie obecności bakterii z rodzaju Pseudomonas z zastosowaniem metody hodowlanej. Badania wykazały, że pracownicy laboratoriów są kompetentni do wykonywania badań w ww. zakresie. W 2012 roku były kontynuowane działania mające na celu weryfikację przez Centralne Laboratorium wyników badań laboratoryjnych uzyskanych w laboratoriach wojewódzkich lub innych jednostkach PIORiN. Działania obejmowały ponowne badanie przez GIORiN CL próbek przeanalizowanych w jednostkach diagnostycznych WIORiN. Badaniom podlegały próbki równoległe, uzyskane poprzez podzielnie lub powtórne przebadanie określonej próbki, próbki pobrane w zwiększonej objętości lub losowo wytypowane próbki archiwalne. W związku z uzyskaniem w jednym przypadku rozbieżnych wyników badań, podjęto działania wyjaśniające oraz wzmożono nadzór nad laboratorium, którego to dotyczyło. Działania ukierunkowane na akredytację laboratoriów PIORiN Do końca 2012 roku certyfikat akredytacji PCA na zgodność z normą międzynarodową PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących uzyskało osiem laboratoriów wojewódzkich i Centralne Laboratorium GIORiN (w tym w 2012 roku LW w Białymstoku). Posiadanie certyfikatu akredytacji stanowi potwierdzenie, że usługi świadczone przez laboratorium reprezentują wysoki standard jakości, uzyskiwany poprzez stosowanie uznanych metod badawczychi nowoczesnego wyposażenia oraz kompetencje i bezstronność personelu, przy zapewnieniu stałej gotowości do współpracy z klientem. Zakresy akredytacji laboratoriów obejmują najważniejsze metody badawcze, 272

273 stanowiące podstawę działalności diagnostycznej PIORiN. Zakres akredytacji laboratoriów w Poznaniu, Rzeszowie, Olsztynie, Katowicach i CL w Toruniu został rozszerzony w ramach kolejnej oceny PCA w nadzorze. W laboratorium WIORiN w Lublinie w 2012r. PCA przeprowadziło z wynikiem pozytywnym audit akredytacyjny, certyfikat akredytacji został przyznany w styczniu 2013r. Laboratorium WIORiN w Krakowie w 2012r. rozpoczęło proces akredytacji. W pozostałych jednostkach tempo procesu jest wolniejsze z powodu trudnej sytuacji finansowej lub ze względów techniczno-organizacyjnych Inspekcja Handlowa Zapewnienie dodatkowych zasobów Badania próbek podstawowych na potrzeby IH z zakresu kontroli artykułów rolnospożywczych przeprowadzane były w laboratoriach kontrolno-analitycznych Urzędu Ochrony Konkurencji Konsumentów (UOKiK) w Katowicach, Kielcach, Olsztynie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu. Podobnie jak w latach poprzednich, laboratoria Urzędu brały udział w porównaniach międzylaboratoryjnych z laboratoriami podległymi Głównemu Inspektorowi Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (GIJHARS). W 2012 r. w laboratoriach UOKiK na potrzeby kontroli środków spożywczych zwalidowano oraz rozszerzono zakres akredytacji o nowe metody badawcze : -laboratorium w Katowicach rozszerzyło zakres akredytacji o badanie: ph, zawartości tłuszczu i obecności barwników w artykułach żywnościowych, a także badanie zawartości cyklaminianu w napojach bezalkoholowych oraz hydroksyproliny i tkanki łącznej w mięsie, przetworach i konserwach mięsnych i drobiowych. Zwalidowano też kilka nowych metod badawczych (oznaczanie zawartości: witaminy C w artykułach żywnościowych, siarczynów w przetworach owocowych i warzywnych). -laboratorium w Kielcach dokonało rozszerzenia zakresu akredytacji o badanie zawartości: sztucznych barwników metodą HPLC w produktach żywnościowych, kwasu D- izocytrynowego w sokach oraz HMF w miodzie. Ponadto w laboratorium zostały opracowane metody oceny organoleptycznej ryb, suszonych warzyw, owoców i bakalii oraz 273

274 tłuszczów do smarowania, -w laboratorium w Olsztynie rozszerzono zakres akredytacji o oznaczanie zawartości: tłuszczu w maśle i tłuszczach do smarowania; fosforu dodanego w mięsie i jego przetworach; wolnych kwasów; sumy glukozy i fruktozy w miodzie oraz oznaczanie procentowego udziału triacylogliceroli z ECN 42 w oliwie, -laboratorium w Warszawie rozszerzyło zakres akredytacji o zawartość: glutenu, etanolu, ekstraktu ogólnego, ksylozy i chlorków w artykułach żywnościowych oraz wykrywanie pszenicy zwyczajnej w produktach z pszenicy durum, -w laboratorium we Wrocławiu opracowano procedury badawcze oraz zwalidowano metody odróżniania skrobi ziemniaczanej od innych rodzajów skrobi i obecności glutenu w produktach zbożowych. Zakres badań rozszerzono o te metody oraz o oznaczanie zawartości SO2 w produktach żywnościowych metodą enzymatyczną. Przeprowadzono też rewalidację czterech metod badawczych. 274

275 Rozdział 5. Podsumowanie ogólnej skuteczności systemu kontroli urzędowych w Polsce W roku 2012 realizowany był drugi Zintegrowany Wieloletni Plan Kontroli dla Polski, który obowiązuje w latach Wszystkie Inspekcje zajmujące się urzędową kontrolą żywności w Polsce, w zakresie objętym Rozporządzeniem 882/2004, włożyły swój wkład i przyczyniły się do powstania wieloletniego planu, który jest podstawą do sporządzenia niniejszego raportu za rok Przygotowanie przedmiotowego raportu było okazją do podsumowania poprzedniego roku i przyczyniło się do analizy obecnego stanu urzędowej kontroli w kraju mającej na celu zapewnienie zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt. Współpraca poszczególnych Inspekcji miała miejsce przede wszystkim na gruncie codziennych działań organów urzędowej kontroli, a także poprzez: organizację wspólnych szkoleń i narad dla przedstawicieli określonych służb, wzajemne informowanie się o wynikach badań laboratoryjnych wskazujących na niewłaściwą jakość żywności, wymianę informacji dotyczących dochodzeń w zakresie zatruć pokarmowych, uaktualniania list obiektów będących pod wspólnym nadzorem wzajemne przekazywanie informacji i materiałów dotyczących naruszeń obowiązujących przepisów prawa ujawnionych w wyniku kontroli. Również tworzenie raportu ze Zintegrowanego Wieloletniego Planu Kontroli dla Polski przez wszystkie zaangażowane Inspekcje jest niewątpliwie przejawem owocnej współpracy. Ponownie należy podkreślić fakt ścisłej kooperacji w ramach systemu RASFF w poszczególnych Inspekcjach: Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Inspekcji Weterynaryjnej, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcji Handlowej, Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Służbie Celnej podległej Ministrowi Finansów oraz z innymi organami w ramach ich kompetencji. Współpraca w ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF) polega na wzajemnym powiadamianiu o niebezpiecznej żywności, w tym żywności pochodzenia zwierzęcego, paszach oraz materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Jest to szybka i skuteczna wymianie informacji o przypadkach 275

276 stwierdzenia obecności czynnika stanowiącego zagrożenie dla zdrowia ludzi, ocenie powiadomień, wymianie informacji. Utworzony w Głównym Inspektoracie Weterynarii Podpunkt Krajowego Punktu Kontaktowego przesyłał do KPK informacje o niebezpiecznych produktach żywnościowych pochodzenia zwierzęcego i paszach. W powołanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego Zespole ds. Oceny Ryzyka składający się z ekspertów naukowych Instytutu Żywności i Żywienia, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny, Państwowego Instytutu Weterynaryjnego, dokonywano analizy ryzyka w ciągu 24 godzin od momentu otrzymania powiadomienia. Praca tego właśnie zespołu będzie podstawą do stworzenia w przyszłości narzędzia wspierającego planowanie kontroli urzędowych w oparciu o ocenę ryzyka w ramach wzmacniania skuteczności urzędowej kontroli żywności (cel 1 w ramach celów strategicznych obowiązującego MANCP). W ramach funkcjonowania ww. systemu przekazywano informacje pomiędzy Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej w celu wyeliminowanie na całym terytorium UE ryzyka związanego z żywnością wykrytego przez jedno z Państw Członkowskich oraz osiągnięcie wysokiego jednolitego poziomu bezpieczeństwa żywności na terytorium całej UE. Sprawne funkcjonowanie organów urzędowej kontroli wymaga niejednokrotnie natychmiastowej reakcji w przypadku podejrzenia zagrożenia życia lub zdrowia konsumentów i elastycznego podejścia do działań planowych. Od marca 2012 r do połowy czerwca 2012 r. organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadziły około kontroli w związku z wprowadzeniem soli technicznej jako soli spożywczej. W tym samym okresie w związku z postępowaniem prokuratorskim prowadzonym przez Prokuraturę Rejonową w Kaliszu dot. stosowania w przemyśle spożywczym podejrzanego suszu jajecznego organy PIS przeprowadziły około kontroli. Od połowy września do końca października 2012 r. organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wszystkich szczebli, tzn. powiatowe, graniczne i wojewódzkie zostały postawione w stan najwyższej gotowości w związku z zatruciami konsumentów metanolem w Czechach i odnotowaniem przypadków śmiertelnych, co miało przełożenie również na rynek polski. Trzy powyższe sprawy stanowiły działania pozaplanowe organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Poziom skomplikowania tych spraw oraz rozległy stopień dystrybucji kwestionowanych produktów wymagał dużego zaangażowania sił i zasobów organów 276

277 urzędowej kontroli. To z kolei miało niewątpliwie negatywny wpływ na stopień realizacji działań zaplanowanych. Wydarzeniem ogromnej wagi dla naszego kraju w 2012 roku był ponadto Turniej Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012, który ze względu na swą rangę, liczbę uczestników oraz wzmożone przemieszczanie się ludności, wymagał intensyfikacji ustawowych działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Konieczne było zapewnienie zintegrowanego podejścia do kwestii bezpieczeństwa sanitarno-epidemiologicznego, obejmującego wspólne działania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej na każdym szczeblu, zaangażowanych w proces przygotowania i przeprowadzenia fazy operacyjnej Turnieju. Mając powyższe na uwadze, Państwowa Inspekcja Sanitarna, jako jeden z kluczowych elementów systemu ochrony zdrowia publicznego w kraju, Państwowa Inspekcja Sanitarna odpowiedzialna w świetle przepisów prawa m.in. za realizację nadzoru epidemiologicznego, obejmującego wszystkie osoby przebywające na terytorium Polski, jako jedyna służba jest właściwa do oceny sytuacji epidemiologicznej na nadzorowanym terenie. Szczególna intensyfikacja działań Państwowej inspekcji Sanitarnej nastąpiła w okresie bezpośrednio poprzedzającym rozpoczęcie Turnieju t.j. od początku roku Od dnia 1 stycznia 2012 r. do zakończenia Turnieju organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzały kontrole sanitarne w zakładach usytuowanych w miejscach oficjalnych Turnieju (w strefach kibica, na stadionach lub w ich pobliżu, hotelach UEFA family, centrach pobytowych drużyn), a także na dworcach, portach lotniczych, drogowych i kolejowych przejściach granicznych. Ponadto kontrolowano obiekty zlokalizowane na szlakach przemieszczania się turystów oraz restauracje, w tym hotelowe, i bary, puby, kluby, zakłady cateringowe, obiekty na polach namiotowych i gastronomii przydrożnej. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości prowadzono stosowne działania mające na celu wyegzekwowanie właściwego stanu sanitarnego. Za stwierdzone uchybienia nakładano mandaty karne oraz wydawano decyzje administracyjne mające na celu poprawę stanu sanitarno - technicznego zakładów. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym odpowiedzialne były w szczególności za:gromadzenie i weryfikację danych epidemiologicznych w ramach wzmożonego nadzoru, podejmowanie stosownych decyzji, podejmowanie działań przeciwepidemicznych, utrzymywanie łączności z innymi służbami na 277

278 terenie miasta i województwa. W 2012 roku w MRiRW, we współpracy z GIW, został opracowany Operacyjny Plan Awaryjny na Podstawie Analizy Ryzyka Wystąpienia Zagrożeń dla Zdrowia Ludzi oraz dla Środowiska Związanych z Wytwarzaniem i Wprowadzaniem na Rynek Środków Spożywczych Pochodzenia Zwierzęcego. Dokument ten ma na celu przygotowanie, rozwijanie i wzmacnianie zdolności Inspekcji Weterynaryjnej do szybkiego reagowania na wszelkiego rodzaju zagrożenia, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo żywności pochodzenia zwierzęcego. Jest on podstawowym narzędziem służącym Głównemu Lekarzowi Weterynarii do prowadzenia działań na wypadek zagrożeń oraz tworzenia właściwych procedur reagowania na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowej. Inspekcja Weterynaryjna bardzo pozytywnie ocenia zmianę w systemie kontroli IW polegającej na przypisaniu każdemu nadzorowanemu podmiotowi produkującemu żywność zwierzęcego pochodzenia odpowiedniej kategorii ryzyka, zracjonalizowaniu uległ system nadzoru. Obdarzono większym zaufaniem właścicieli podmiotów, którzy we właściwy sposób realizują przepisy dotyczące bezpieczeństwa żywności. Ponadto, w stosunku do roku poprzedniego zmniejszyła się ogólna liczba zakładów produkujących żywność pochodzenia zwierzęcego, natomiast wzrosła liczba podmiotów zatwierdzonych korzystających z krajowych środków dostosowujących, o których mowa w art. 10 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 853/2004 oraz prowadzących działalność marginalną, lokalną i ograniczoną oraz sprzedaż bezpośrednią. W zakładach zatwierdzonych przeprowadzono relatywnie więcej kontroli. Może to wynikać z wprowadzenia nowej Instrukcji GLW dot. określania częstotliwości kontroli okresowych w nadzorowanych zakładach w oparciu o analizę ryzyka. Wyniki urzędowych badań laboratoryjnych wykazały, że wciąż dużym problemem dla producentów żywności pochodzenia zwierzęcego są skażenia mikrobiologiczne bakteriami z grupy Salmonella oraz Listeria monocytogenes. Stwierdzone problemy wynikają z ciągle nie dość dobrego stanu sanitarnego wyposażenia i pomieszczeń w nadzorowanych podmiotach, nieposiadania lub niestosowania odpowiednich procedur higienicznych. Realizowano również zadania w ramach celu strategicznego - Zapobieganie występowaniu i zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w celu ochrony zdrowia publicznego. 278

279 W ramach realizacji wieloletniego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach brojlerów gatunku kura Gallus gallus, tak jak i w latach poprzednich, odsetek stad zakażonych wyniósł poniżej 1 %, co jest jednoznaczne z osiągnięciem celu unijnego. Cel unijny został również osiągnięty w odniesieniu do stad indyków rzeźnych. W przypadku stad kur niosek został osiągnięty pośredni cel unijny (redukcja poziomu zakażeń o co najmniej 10% w skali roku), określony w decyzji 517/2011. Wykres 18 Wykres 17 Urzędowe kontrole podmiotów sektora paszowego w latach Jak wynika z wykresu przedstawionego powyżej, w roku 2012 wzrosła liczba podmiotów gospodarczych sektora paszowego objętych nadzorem Inspekcji Weterynaryjnej. W porównaniu z poprzednimi latami zmniejszyła sie natomiast liczba podmiotów objętych kontrolami jak i liczba samych kontroli. Prowadzone corocznie badania pozostałości chemicznych w żywności pochodzenia zwierzęcego stanowią istotny element zapewnienia bezpieczeństwa żywności i pasz. To nie tylko zabezpieczenie zdrowia konsumentów, ale także spełnienie wymagań obowiązujących 279