Kryminologiczne aspekty procederu prania pieniędzy dr Wojciech Filipkowski

Transkrypt

1 Kryminologiczne aspekty procederu prania pieniędzy dr Wojciech Filipkowski Katedra Prawa Karnego Wydział Prawa Uniwersytet w Białymstoku

2 Zagadnienia wstępne (1): Pranie brudnych pieniędzy jest pewną sekwencją następujących po sobie zachowań, których celem jest nadanie pozorów legalności dochodom pochodzących z działalności przestępczej. Cały ten proces podzielić można na kilka następujących po sobie etapów (faz) ze względu na cząstkowe cele stawiane sobie przez osoby zajmujące się tym procederem oraz stosowane przez nich techniki. Zachowania te polegają na: legalnych operacjach finansowych naruszających wewnętrzne normy prudencyjne instytucji rynku finansowego, bądź na zupełnie nielegalnych operacjach naruszających zarówno przepisy karne, jak i finansowe.

3 Zagadnienia wstępne (2): Przez technikę, metodę lub formę prania rozumie się pewien zespół stałych i powtarzalnych cech, charakterystycznych dla określonych zachowań, które są związane z poszczególnymi czynnościami. Do podstawowych cech wszelkich czynności składających się na przedmiotowy proceder należy: przemieszczanie środków lub ich konwersja na inne dobra lub instrumenty finansowe. Dobór wykorzystywanych technik jest uzależniony od okoliczności o charakterze finansowym (np. prawna postać czynności, wielkość kapitału, liczba transakcji) lub pozafinansowym (np. kontekst społeczno- ekonomiczny, struktura grupy przestępczej).

4 Zagadnienia wstępne (3a): Jednakże należy pamiętać, iż: jest to podział teoretyczny dokonany na potrzeby nauki kryminologii celem opisu fenomenologii zjawiska prania pieniędzy; sprawcy nie muszą być świadomi ich nazw, czy kolejności występowania po sobie; natomiast ważne są cele, jakie stawiają oni dokonywanym transakcjom; nie musi nastąpić wyraźne wyodrębnienie poszczególnych faz;

5 Zagadnienia wstępne (3b): występuje często sytuacja, gdy jedna transakcja (np. czynność prawna lub faktyczna) łączy w sobie funkcje (cele) właściwe dwóm lub trzem fazom jednocześnie zależnie od woli sprawcy, zakładanego poziomu wiarygodności pochodzenia wartości majątkowych oraz planu działania; de facto nie muszą występować one wszystkie,, co jest uzależnione od np.: czasu, jakim dysponują sprawcy oraz zakładanym przez nich poziomem (stopniem) zalegalizowania; nie bez znaczenia pozostaje moment przerwania przez organy państwowe realizowanego procederu (organy ścigania, wymiaru sprawiedliwości oraz jednostki wywiadu finansowego);

6 Zagadnienia wstępne (3c): podobnie jest w przypadku zablokowania rachunku lub wstrzymania transakcji przez stosowne organy państwowe, co powoduje zatrzymanie przebiegu procederu; ; mogło to nastąpić na różnych fazach zachowania sprawców; może występować sytuacja, że przy rozproszeniu uzyskanych korzyści majątkowych mogą one znajdować się na różnych etapach legalizacji w dyspozycji poszczególnych podmiotów. w odróżnieniu od przestępstw kryminalnych, korzyści z przestępstw gospodarczych nie muszą mieć postaci gotówki, którą to należy wprowadzić do systemu finansowego (ona( już tam jest!);

7 Zagadnienia wstępne (3d): przedmiot legalizacji może mieć postać prawa majątkowego (np. wierzytelności, prawa własności), przenoszonego między podmiotami; korzyścią pochodzącą z czynu zabronionego staje się dopiero w wyniku dokonania owego czynu (czynów); dlatego też trudno jest wskazać czystą fazę lokowania (umiejscowienia), skoro wartości te są ciągle przedmiotem obrotu; w trakcie realizacji procederu zwykle popełniane są kolejne czyny zabronione.

8 Sposoby wykorzystywania instytucji I. Pasywny polega na wykorzystywaniu uczestników i instrumentów rynku finansowego bez ich wiedzy (za pośrednictwem pracownika instytucji). II. Aktywny polega na świadomym wykorzystaniu uprawnień podmiotów określonej kategorii do dokonywania konkretnych transakcji (z pomocą pracowników wyższego szczebla, członków zarządu lub właścicieli): - podmioty te są często tworzone specjalnie w tym celu (spółki krzaki, fasadowe), dlatego też wszelkie wymogi związane z tworzeniem uczestników rynku służą zwalczaniu procederu. - sposobem obejścia tych utrudnień jest przejęcie kontroli nad już funkcjonującym podmiotem. 8

9 Przepływ wartości majątkowych: Inwestowanie w działalność legalną Konsumpcja Koszty wstępne Przestępstwo KORZYŚĆ Koszty następcze Inwestowanie w działalność przestępczą

10 Polska specyfika (wg WSPol): Wszystkie sprawy rozpoczęto w miastach powyżej mieszkańców. 50/50 - informacje od banków / z pracy operacyjnej policji. Źródło: przestępstwa gospodarcze. Przestępcy piorą sami. Metody prania mieszanie dochodów legalnych z nielegalnymi, płatności z dwóch różnych źródeł, ceny transferowe, fałszowanie faktur i umów. Wykorzystanie firmy i osób - tzw. słupy słupy oraz Smurfy. Główni organizatorzy nie przyznawali się do popełnienia czynu zabronionego i odmawiali składania wyjaśnień. Smurfy - zwykle przyznawali się i składali obszerne wyjaśnienia.

11 Polska specyfika (wg GIIF): Główne źródło: przestępstwa popełniane w sektorze paliwowym. Wykorzystywanie firm słupów słupów. Wykorzystywanie polskiego rynku kapitałowego, zwłaszcza Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie (odkupywanie akcji pracowniczych spółek wchodzących na giełdę, manipulacja cenami notowanych walorów). Duże transporty gotówki wwożone do Polski ze wschodu (Ukrainy, Rosji, Białorusi). Metody: mieszanie dochodów legalnych z nielegalnymi, fikcyjne darowizny lub pożyczki, ceny transferowe, kolekcjonowanie rachunków bankowych, kupowanie nieruchomości ukrywając prawdziwą tożsamość kupujących używając pożyczek od podmiotów z siedziba w rajach podatkowych, krajach Europy Wschodniej, lub Wspólnoty Niepodległych Państw.

12 Etapy procederu prania pieniędzy: Działalność przestępcza Faza wstępna Integracja Działalność legalna Umiejscowienie Warstwowanie

13 Etapy procederu prania pieniędzy: Faza wstępna polegająca na przygotowaniu całego procederu; służyć temu mogą formy i techniki związane z przekraczaniem granic państwowych Umiejscowienie (placement)) fizyczne rozporządzenie przychodami gotówkowymi pochodzącymi z nielegalnej działalności (popełnienia przestępstw pierwotnych) poprzez ich wprowadzenie do systemu finansowego państwa Warstwowanie (layering)) odseparowanie nielegalnych dochodów od ich źródła poprzez stworzenie kompleksu warstw w postaci transakcji finansowych ukierunkowanych na urwanie śladów rachunkowych (paper trail) ) oraz zabezpieczenie ich anonimowości Integracja (integration)) ma na celu stworzenie środkom, których nielegalne pochodzenie uległo w procesie warstwowania zatarciu, nowego i ostatecznego pochodzenia

14 Faza wstępna: Przekraczanie granicy zdarza się, że dochody są prane w innym państwie niż to, w którym zostały wygenerowane, albo też poszczególne etapy mają miejsce w różnych państwach: metoda walizkowa, przemyt istniejącymi kanałami, konwersja i przemieszczenie dóbr konsumpcyjnych, bezpośrednie przekazy elektroniczne (np. WU), umowy kompensacyjne pomiędzy grupami przestępczymi, Dyslokacja środków w obrębie jednego państwa: stolica prowincja, Konwersja zamiana nominałów mniejszych na większe oraz wymiana waluty.

15 Faza wstępna diagram I

16 Faza wstępna diagram II Umowa kompensacyjna zobowiązanie II zobowiązanie I

17 Umiejscowienie pięta achillesowa procederu Mieszanie dochodów pochodzących z nielegalnej działalności z legalnymi dochodami podmiotów gospodarczych (blending)!( Kolekcjonowanie rachunków bezrobotni, studenci, nielegalni imigranci lub gastarbeiterzy zakładają rachunki, które następnie oddają do dyspozycji grupie przestępczej. Smurfing dokonywanie dużej ilości depozytów poniżej limitu. Smurfing sklepowy zakup za granicą przez kilkuosobowe grupy towarów konsumpcyjnych za brudną gotówkę; towary są wysyłane do państwa pochodzenia i tam sprzedawane, a zyski wpłacane na rachunki bankowe jako przychody z handlu. Strukturyzacja (rozproszenie, structuring) ) brudne pieniądze są rozbijane na wiele mniejszych sum poniżej kwoty uruchamiającej procedurę rejestracyjną oraz celem zmniejszenia ryzyka wykrycia i zajęcia ich.

18 Umiejscowienie - diagram Mieszanie Restauracja BANK A Rozproszenie Smurfy Kolekcjonowanie rachunków Rachunek I Rachunek II BANK B Mieszanie FRYZJER Rachunek III Rachunek IV

19 Warstwowanie szybkie i częste przemieszczanie Warstwowanie Wykorzystywania tzw. słupów, przedsiębiorstw przykrywek lub spółek fasadowych (shell( lub front companies). Skrzynka rozdzielcza przesyłanie brudnych pieniędzy z różnych miejsc, rachunków na jeden zbiorczy rachunek i dalsze przelewanie. Wykorzystywanie tzw. rajów podatkowych (tax havens, offshore financial centres) ) uzyskanie anonimowości kapitału. Konwersje gotówki na inne instrumenty finansowe (np. akcje). Elektroniczne przelewy bankowe (najczęściej przekazy Society for Worldwide Interbank Financial Telecomunications SWIFT) oraz usługi on-line.

20 Warstwowanie - diagram BANK A KRAJ 1 BANK C Rachunek I Rachunek II Rachunek V Raj podatkowy BANK D BANK B Rachunek III Rachunek IV KRAJ 2 Giełda Rachunek p.w. Rachunek p. Rachunek VI Rachunek VII

21 Integracja: Ceny transferowe przy transakcjach zakupu różnych dóbr lub usług (transfer( pricing). Udzielanie sobie pożyczki lub kredytu (prawdziwych lub fikcyjnych) za pośrednictwem łańcuszka firm. Zaciąganie pożyczek lub kredytów (prawdziwych lub fikcyjnych) i spłacanie brudnymi pieniędzmi albo pod ich zastaw. Kasyna gry (Winning Ticket) ) szczęśliwa wygrana. Operacje związane z zamknięcie rachunku.

22 Ceny transferowe BANK E =100 tys. 80 tys. Rachunek BANK D 20 tys. Rachunek VII 140 tys. Rachunek VI =100 tys.

23 Kredyt z poręczeniem (1) BANK F KREDYTODAWCA Wniosek Przedsiębiorca KREDYTOBIORCA BANK D Poręczenie Rachunek VII PORĘCZYCIEL

24 Kredyt z poręczeniem (2) KREDYT BANK F KREDYTODAWCA Przedsiębiorca KREDYTOBIORCA BANK D Rachunek VII PORĘCZYCIEL

25 Kredyt z poręczeniem (2) BANK F KREDYTODAWCA SPŁATA Przedsiębiorca KREDYTOBIORCA BANK D Rachunek VII PORĘCZYCIEL

26 Raj podatkowy (I etap) Raj podatkowy Spółka licencyjna Spółka marketingowa opłaty licencyjne transfer zysku Przedsiębiorca Filia spółki marketingowej zapłata za usługi metoda mieszania

27 Raj podatkowy (II( etap) Raj podatkowy opłaty za zarządzanie Spółka licencyjna Spółka zarządzająca Spółka marketingowa

28 Raj podatkowy (III( etap) Raj podatkowy Spółka zarządzająca przelew do spółki zależnej Spółka inwestycyjna inwestycje bezpośredni zakup nieruchomości inwestycje na giełdzie

29 Raj podatkowy Raj podatkowy Spółka licencyjna Spółka zarządzająca Spółka marketingowa Spółka inwestycyjna Zorganizowana grupa przestępcza Przedsiębiorca Filia spółki marketingowej inwestycje bezpośredni zakup nieruchomości inwestycje na giełdzie

30 Partnestwo pub.-pryw. 1# Spłata zobowiązania finansowego Transfer legalnego zysku z Partnerstwa Podmiot Zagraniczny Udzielenie instrumentu finansowego Partner Prywatny granica Wniosek o udzielenia wsparcia finansowego Brudne pieniądze Wkład finansowy do Partnerstwa PARTNERSTWO

31 Partnestwo pub.-pryw. 2# Instytucja Finansowa Udzielenie instrumentu finansowego Partner Prywatny Transfer legalnego zysku z Partnerstwa Wniosek o udzielenia wsparcia finansowego Spłata zobowiązania finansowego Wkład finansowy do Partnerstwa Brudne pieniądze Poręczyciel PARTNERSTWO

32 Partnestwo pub.-pryw. 3# Strona fikcyjnej umowy Fikcyjna umowa pożyczki lub darowizny Partner Prywatny Transfer legalnego zysku z Partnerstwa Brudne pieniądze Wkład finansowy do Partnerstwa PARTNERSTWO

33 Nowe trendy: Odchodzenie od banków jako podstawowych instytucji rynku finansowego wykorzystywanych w procederze. Kierowanie zainteresowania ku niefinansowym instytucjom (np. sprzedawcy dóbr luksusowych) oraz zwykłym uczestnikom obrotu gospodarczego. Wykorzystywanie instytucji oferujących przekazy elektroniczne np. money remittance business. Wykorzystywanie nieformalnych systemów transferu wartości majątkowych Hawala, Hundi, BMPE. Wyłudzenia podatku VAT tzw. afery paliwowe. Wykorzystywanie rynku obrotu nieruchomościami. Wykorzystywanie usług finansowych oferowanych przez Internet i typu on-line.

34 Bankowość podziemna (1)

35 Bankowość podziemna (2)

36 Bankowość podziemna (3)

37 System Hawala (1) Kody transakcji Sklep A Sklep B Kraj A Hawaladar Kraj B Sklep C gotówka Hawaladar

38 System Hawala (2) Kraj A Kraj B Sklep A Sklep B Broker Sklep C Broker Zbieracz gotówka instrumenty finansowe Instytucja finansowa 1 Smurfy Instytucja finansowa 2 Instytucja finansowa 3 Kurierzy

39 Czarnorynkowa wymiana peso (1): Kartel narkotykowy Hurtownik sprzedaż Broker peso BANK B produkcja BANK A Broker peso Przemytnik sprzedaż

40 Czarnorynkowa wymiana peso (2): Kartel narkotykowy Smurfy Hurtownik BANK B Broker peso produkcja BANK A Broker peso Przemytnik sprzedaż

41 Cyberpranie Cyberpranie : Rozwój nowych technologii płatniczych Usługi finansowe on-line, bankowość elektroniczna, karty chipowe Depersonalizacja kontaktu w instytucjach finansowych Powszechność dostępu do Internetu Cyberpranie jest tańsze i szybsze! Wykorzystywanie (pozornej?) anonimowości w sieci Fałszywe tożsamości, IP spoofing, technologia Wi-Fi, połączenia modemowe, telefony pre-paid Wykorzystywanie procesów globalizacji Wykorzystywanie wielu jurysdykcji Problem z pomocą prawną

42 Usługi on-line: Depozyty BANK A Transfer funduszy Tytuł Internet Otwarcie rachunku Dostęp&Zapłata BANK B Internet Usługa Raj podatkowy

43 Karty kredytowe: BANK A Otwarcie rachunku&depozyty Transfer funduszy Tytuł Wydanie e-karty/typu charge Pośrednik Finansowy Dostęp&Zapłata BANK B Internet Usługa Raj podatkowy

44 Karty typu pre-paid: BANK A Otwarcie rachunku&depozyty Internet Transfer funduszy Spółka wydająca karty (emitent) BANK B Inny kraj Wydanie karty pre-paid

45 Hazard on-line: BANK A Otwarcie rachunku&depozyty Transfer funduszy Wydanie e-karty/typu charge Pośrednik Finansowy Dostęp&Zakup żetonów BANK B BANK C Internet Granie Raj podatkowy

46 Aukcje on-line #1: Internet BANK 2 Rachunek B Sprzedaż Spółka internetowa Tytuł Zakup Internet BANK 1 Rachunek A

47 Aukcje on-line #2: Internet BANK 2 Rachunek B Sprzedaż Spółka internetowa& Pośrednik finansowy BANK 3 Zakup Tytuł Rachunek C Internet BANK 1 Rachunek A

48 Aukcje on-line #3: Internet BANK 2 Rachunek B Sprzedaż Spółka internetowa Pośrednik finansowy BANK 3 Zakup Tytuł Rachunek C Internet BANK 1 Rachunek A

49 Mobile-payments: Miesięczny rachunek Doładowanie pre-paid a BANK 4 BANK 1 Operator sieci komórkowej Sieć komórkowa Premium SMS, WAP lub Internet Usługa B BANK 3 Internet Usługa A BANK 2

50 Giełda: BANK A Otwarcie rachunku& Depozyty Biuro maklerskie Transfer funduszy/ Rozliczenia Internet BANK B Dostęp&Obrót walorami BANK C Giełda

51 e-gold (Digital( Precious Metal): Transfer własności e-gold (DPM) Otwarcie rachunku Otwarcie rachunku Spółka oferująca e-gold Tytuł BANK C Sprzedaż DPM BANK B Zakup opcji BANK A Zakup DPM Rynek złota

52 Wirtualne pranie pieniędzy: RW Obrót wirtualną walutą Otwarcie rachunku BANK C BANK B Otwarcie rachunku Zakup&Wymiana wirtualnej waluty BANK A