Transkrypt

1 Szlak Smaków

2 Szlak Smaków Szlak Smaków

3 Szlak Smaków Szlak Smaków

4 Szlak Smaków Szlak Smaków

5 Szlak Smaków Szlak Smaków

6 10 Szlak Smaków Szlak Smaków 11

7 Odkrycie nowego dania większym jest szczęściem dla ludzkości niż odkrycie nowej gwiazdy A. Brillat-Savarin Lista potraw smakowitych Zupy 1. Rosoły: z kury, wołowiny, cielęciny, mieszany z makaronem, lanymi kluseczkami, pulpetami, fasolą, kostką grzybową, koperkiem z młodej kaczki z kluseczkami, pulpecikami z bażanta z domowym makaronem 2. Barszcze: czysty, zabielany, ukraiński z burakami krojonymi w słupki, biały na zakwasie, owocowy nałęczowski staropolski na wywarze z ziemniakami, wędzonką i jarzynami małorosyjski na rosole z żeberkami, wędzonką, pomidorami, kapustą, selerem, pietruszką, marchwią, cebulą,fasolą szparagową, ziemniakami 3. Zupy na wywarze mięsnym: krupnik, pomidorowa z łazankami, pomidorowa na żeberkach, szczawiowa, kalafiorowa, żurek, czernina z kaczki z kluseczkami 4. Zupy jarskie zabielane: żur staropolski, żur na piekarniczym zakwasie, grzybowa z kurek z łazankami, jarzynowa przecierana, kalafiorowa, szparagowa, ogórkowa, z dyni, piwna, winna deserowa, sałatowa, chłodnik czerwony Oktawii 5. Zupy owocowe: truskawkowa, wiśniowa, jabłkowa 6. Zupy mleczne: zupa nic, wigilijna migdałowa z ryżem Potrawy mięsne 1. Pasztety: z zająca, kaczki, mięs mieszanych Śladami tradycji 2. Rolady: z jasnego mięsa nadziewane grzybami 3. Wołowina: sztuka mięsa po żołniersku sztuka mięsa po oficersku zrazy staropolskie nadziewane czarnym chlebem i cebulą zrazy nadziewane kaszą jaglaną 4. Cielęcina: sznycel wiedeński pieczeń z szarym sosem rodzynkowym 5. Jagnięcina: pieczeń z buraczkami 6. Króliki królik w śmietanie z buraczkami 7. Wieprzowina: forszmak ze schabu kotlet schabowy z kostką schab pod beszamelem korona mięsna po sadursku golonka po wojciechowsku polędwica na grzance w czarnym pieprzu kotlet schabowy po lubelsku 8.Drób kaczka pieczona z grzanką i musem pasztetowym, kaczka pieczona ze śliwką nałęczowską gołębie pieczone lub duszone perliczki pieczone lub duszone kotlet z piersi kurczaka 9. Dziczyzna: gulasz z sarny lub jelenia z jałowcem i grzybami suszonymi pieczeń z sarny w sosie wiśniowym z kaszą jaglaną dzik w śmietanie 10. Zwierzęta pieczone w całości pieczone świnie, dziki, barany 11. Ryby: Różne w octowych zalewach jako przystawki Różne smażone podawane z szyjkami rakowymi lub grzybami, np. szczupak, karp, pstrąg Śledzie w czerwonym winie, w oleju lub pod pierzynką z grzybów Zupa rybna po polsku z miętusa, sandacza, węgorza Kotlety panierowane z suma, sum z wody z warzywami Zrazy z sandacza Sandacz faszerowany sumem Łosoś faszerowany jesiotrem Szczupak na sposób wschodni, szczupak w śmietanie Potrawy mączne 1. Makarony: zapiekany z białym serem i skwarkami z pulpecikami mięsnymi i sosem śmietanowym 2. Łazanki zapiekane z kapustą i grzybami 3. Pierogi: staropolskie z kaszą jaglaną, kaszą gryczaną, serem, boczkiem i cebulą, staropolskie (kapuściaki) z kapustą, jajkiem i cebulą, z kaszą gryczaną z serem i śmietanką na słodko 4. Pieróg pieczony z ciasta: z kapustą, filetami z sandacza, jajkiem i sosem grzybowym 5. Strudel: z mięsem, serem, kapustą, kaszą 6. Bliny z gryczanej mąki z konfiturą Potrawy z warzyw bigos krem z dyni placek ziemniaczany po staropolsku z sosem grzybowym Desery 1. Strudel z owocami, makiem, masą migdałową 2. Owocowe: jeżyny z miodem maliny z bitą śmietaną smażone jabłka z bitą śmietaną porzeczki z sosem waniliowym ser jabłkowy galaretki z mrożonych owoców miejscowych z zimnymi sosami 3. Piszinger 4. Ciasta makowa fantazja krajanka miodowa kajmak tort Dziwisza 5. Nugaty nugat lodowy 6. Praliny 7. Krówka nałęczowska 8. Śliwka nałęczowska Napoje 1. Alkohole nalewka wiśniówka lubelska piwo nałęczowskie miody nałęczowskie 2. Herbaty Malinowy raj zielona Matcha Dwa Księżyce z Drohobycza 3. Kawy kawa z tygla z przyprawami 4. Czekolada z konfiturą lub bez 5. Soki -z pigwy, kwiatu czarnego bzu, czarnej porzeczki, malinowy do herbaty 12 Szlak Smaków Szlak Smaków 13

8 Takiej kawy jak w Polszcze nie ma w żadnym kraju: W Polszcze, w domu porządnym, z dawnego zwyczaju, Jest do robienia kawy osobna niewiasta, Nazywa się kawiarka; ta sprowadza z miasta Lub z wicin bierze ziarna w najlepszym gatunku, I zna tajne sposoby gotowania trunku, Który ma czarność węgla, przejrzystość bursztynu, Zapach mokki i gęstość miodowego płynu. Cafe Faktoria ul. Krakowska 6b Kazimierz Dolny tel , , fax: cafefaktoria@o2.pl Otwarta: w sezonie letnim codziennie , w sezonie zimowym pt - po Ilość miejsc konsumpcyjnych: 60, taras 40 Dania z menu Smaki Krainy 1. Kawa z tygla z przyprawami 2. Czekolada z konfiturą 3. Praliny Kawiarnia, w której podajemy kawę przyrządzaną na ok. 80 sposobów, czekoladę prawdziwą z konfiturą, jak również z innymi dodatkami, praliny własnego wyrobu oraz ciasta własnej receptury, a wszystko wyrabiamy z najwyższej jakości produktów. Zapraszamy. Kawiarnia Pałacowa ul. Pałac Małachowskich al. Małachowskich 5 tel wewn. 331 Otwarta: codziennie Wycieczki szkolne Ilość miejsc konsumpcyjnych: 80, taras Herbata malinowa 2. Krówka nałęczowska 3. Krajanka miodowa 4. Nalewka wiśniowa Adam Mickiewicz Kawiarnia Pałacowa znajduje się w Pałacu Małachowskich w sercu parku zdrojowego. Organizowane spotkania biznesowe czy szkoleniowe odbywają się w salach pałacu, latem jest do dyspozycji gości piękny taras, a o każdej porze roku można wieczorami potańczyć przy żywej muzyce. Dla młodzieży interesującą będzie wizyta w sąsiadującym z kawiarnią Muzeum Prusa. U Dziwisza - herbaciarnia ul. Krakowska Kazimierz Dolny tel udziwisza@o2.pl Otwarta: w godzinach: Ilość miejsc konsumpcyjnych: W kawiarni 40, latem na tarasie Tort Dziwisza 2. Piszinger 3. Smażone jabłka z bitą śmietaną 4. Herbata zielona Matcha 5. Herbata Dwa Księżyce 6. Herbata z Drohobycza W Kazimierzu Dolnym na szlaku do promu odkryjesz szczególne aromaty w Herbaciarni U Dziwisza. Prawdziwie domowa atmosfera z herbatą, która gdy gorąco ochłodzi, a gdy zimno rozgrzeje. Delektując się naparem nie wspominaj o kłopotach, nie mów o pieniądzach, ani źle o innych. Wtedy... wtedy zapomnisz o trudach tego świata. W karcie dla oryginałów zaoferujemy Yerba Mate parzoną w tykwie, dla amatorów Dalekiego Wschodu gamę herbat zielonych na czele z królową japońską Matchą i herbaty czarne. Szczególnie namawiamy na degustację Dwóch Księżyców, jako wyraz pamięci o Marii Kuncewiczowej i Herbatę z Drohobycza o Bruno Schulzu. Tajemnicą tej ostatniej jest sok z malin i nalewka łąkowa. Dla osłody chwili tort Dziwisza na bazie klasycznej czekolady i regionalnego masła lub herbaciany piszinger z migdałami lub suszoną śliwką z kazimierskich sadów. Jesienią namawiamy na smażone, rodzime antonówki lub renety z bitą śmietaną. Dla ducha polecamy kontemplację malarstwa i muzyki poważnej. Jeśli kot leniwie przeciąga się na kanapie zajmij fotel albo weź go na kolana. Zapraszamy! Kawiarnia-Galeria Jaśminowa ul. Chmielewskiego 1b / ul. Klonowa Nałęczów tel/fax: jasminowa@jasminowa.pl www: Otwarta: Od maja do października: po.-pt. od 14- do zmroku, so, nd i święta od 11 do zmroku, od listopada do maja: pt 14 do zmroku, so, nd i święta od 11 do zmroku Kameralne spotkania biznesowe i imprezy okolicznościowe Ilość miejsc konsumpcyjnych: 25, taras Kajmak według recepty babci Frani 2. Herbata Malinowy raj 3. Czekolada 4. Sok z pigwy, kwiatu czarnego bzu lub z czarnej porzeczki do herbaty 5. Bliny z konfiturą Kawiarnia Galeria Jaśminowa położona w wąwozach, najpiękniejszej okolicy Nałęczowa nawiązuje do epoki Prusa i Żeromskiego specjalność: kajmak według recepty Babci Frani, herbata jaśminowa, bliny z kawiorem bądź konfiturą. otoczona jaśminami i Plenerową Galerią Fotografii Współczesnej 14 Szlak Smaków Szlak Smaków 15

9 Gastronomia Czego można odmówić tej, co podtrzymuje nas od urodzenia do grobu, przyczynia rozkoszy miłości i pogłębia ufną przyjaźń, rozbraja nienawiść, ułatwia interesy i w krótkim naszym życiu daje jedyną przyjemność, po której nie tylko nie przychodzi znużenie, ale która nas od wszelkiego uwalnia. Atrium ul. Grabowa 1a Nałęczów tel.: wewn ggajewski@uzdrowisko-naleczow.com.pl Gospodarstwo Agroturystyczne - Danuta Czerniecc Wojciechów 153 tel.: Działalność: gospodarstwo agroturystyczne Otwarta: codziennie Wycieczki szkolne Ilość miejsc konsumpcyjnych: około 20 osób 1. Zupa sałatowa 2. Schab pod beszamelem 3. Pierogi z kaszą gryczaną Gospodyni, pani Danuta Czerniec oferuje smaczną i urozmaiconą kuchnię, a gospodarz - artysta-kowal, w którego kuźni odbywają się ogólnopolskie warsztaty kowalskie, organizuje pokazy kucia dla grup dzieci, młodzieży i dorosłych. Karczma Biesiada - Włodzimierz Czerniec A. Brillat-Savarin Działalność: bar, restauracja Otwarta: codziennie w godz Wycieczki szkolne Catering Ilość miejsc konsumpcyjnych: do 120 wewnątrz, latem taras Piwo nałęczowskie 2. Miody nałęczowskie 3.Ciasto Makowa fantazja Atrium oferuje otoczenie, w którym można spędzić interesująco czas samemu, w grupie przyjaciół, czy też w większym towarzystwie. Oprócz świetnie zaopatrzonego baru oraz dobrej kuchni goście mają do dyspozycji kręgielnie i stoły bilardowe. Natomiast oko cieszą organizowane tu wystawy fotografii Wojciechów 151 A tel.: , karczmabiesiada@op.pl Działalność: usługi gastronomiczne Otwarta: codziennie od Catering: usługi do 1000 osób Ilość miejsc konsumpcyjnych: Golonka po Wojciechowsku 2. Pierogi z kapustą i grzybami 3. Pieczone świnie, dziki, barany Karczma Biesiada specjalizuje się w dużych przyjęciach okolicznościowych oraz szkoleniowo integracyjnych. Własna Oaza Biesiadna pomieści do 800 uczestników. Podajemy jadło wiejskie ora z dania z rusztu: pieczone barany, świnie i dziki. Istnieje możliwość noclegów. 16 Szlak Smaków Szlak Smaków 17

10 Karczma Nałęczowska Maciejowa Chata ul. Poniatowskiego Nałęczów tel/fax: karczmanaleczowska@wp.pl Miłocin 6A Nałęczów tel.: biuro@maciejowachata.pl Działalność: restauracja Otwarta: codziennie w godz Wycieczki szkolne Ilość miejsc konsumpcyjnych: 150, taras około Rosół z bażanta 2. Dzik w śmietanie 3. Żur staropolski Duża sala z kominkiem oraz aranżacja w stylu starej karczmy tworzą niepowtarzalną przytulną atmosferę Karczmy Nałęczowskiej. W letnie ciepłe wieczory nasi Goście chętnie zasiadają na ogródku i tarasie. Zapraszamy klientów indywidualnych, wycieczki i grupy na imprezy okolicznościowe rodzinne i biznesowe. Karczma Opolska ul. Kościuszki Opole tel.: , info@karczmaopolska.pl Działalność: hotel, restauracja Otwarta: codziennie w godz Ilość miejsc konsumpcyjnych: Makaron z pulpecikami z mięsa w sosie śmietanowym 2. Kotlet schabowy z kostką 3. Forszmak ze schabu 4. Rosół z kury z wołowiną 5. Zupa szczawiowa 6. Bigos Karczma Opolska to nowoczesny kameralny kompleks hotelowy w centrum Opola Lubelskiego. W stylowych salach restauracyjnych oferujemy potrawy tradycyjnej kuchni chłopskiej. W kociołku bigos grzano; w słowach wydać trudno Bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną; Słów tylko brzęk usłyszy i rymów porządek, Ale treści ich miejski nie pojmie żołądek. Adam Mickiewicz Działalność: restauracja Otwarta: wt. nd. od do ostatniego gościa Ilość miejsc konsumpcyjnych: Rosół z kury 2. Barszcz czysty 3. Sarna w sosie wiśniowym 4. Kaczka pieczona 5. Pierogi z kaszą gryczaną 6. Makaron zapiekany z białym serem i skwarkami 7. Maliny z bitą śmietaną 8. Ser jabłkowy Maciejowa Chata, położona w Miłocinie przy trasie Lublin Nałęczów, utrzymana jest w stylu ludowym. Do dyspozycji gości jest duża sala główna, dwie antresole, słoneczny ogród oraz duży parking. Wyśmienita kuchnia, wyborne trunki oraz doświadczenie i przychylność gospodarzy są gwarantem sympatycznie spędzonych chwil oraz rozkoszy dla podniebienia. Patataj ul. Kol. Bochotnica Nałęczów tel./fax: patataj@restauracjapatataj.pl Otwarta: od wtorku do niedzieli w godz : 1. Pierogi z kaszą i serem z boczkiem i sosem śmietanowym 2. Krem z dyni 3. Nugat lodowy 4. Piszinger Patataj restauracja położona jest na obrzeżach Nałęczowa, przy drodze do Lublina. Otoczona drzewami dużego ogrodu, zapewnia widok na okoliczne pola, pagórki i lasy tworzące w przeszłości dobra ziemskie Antopol. Patataj wyrosła z przekonania właścicieli, że restauracja może być miejscem, które odwiedza się, jak dom dobrych znajomych. Tej idei podporządkowana została kuchnia bezpretensjonalne, ale szlachetne dania, nawiązujące do kuchni lokalnej, a więc tej, która jest pięknym wspomnieniem naszego dzieciństwa, prosta karta zmieniająca się wraz z porami roku, wino i miód pitny. Wystrój nawiązuje do typowego dla starego Nałęczowa ręcznie robione stoły, fotele wiklinowe, gobeliny, litografie Michała Andriollego do Pana Tadeusza. A w ogrodzie cisy, hortensje, róże, bzy, jaśminy. Europejska prowincja ułatwienia dla niepełnosprawnych miejsce zabaw dla dzieci akcesoria dla matek z niemowlętami mile widziani goście z psami 18 Szlak Smaków Szlak Smaków 19

11 Dom Restauracyjny Serokomla :Stara Apteka, Punkt Gastronomiczny, stołówka ul. Rynek Janowiec tel.: al. Lipowa Nałęczów tel.: wew. 296, mpardyka@wp.pl www: Restauracja Pod Wietrzną Górą ul. Krakowska Kazimierz Dolny tel.: , fax: info@wietrznagora.pl Działalność: restauracja, pensjonat Otwarta: od 9 do ostatniego klienta Wycieczki szkolne Ilość miejsc konsumpcyjnych: Rosół mieszany z makaronem 2. Żurek 3. Sznycel wiedeński 4. Kotlet schabowy z kostką 5. Szczupak Restauracja usytuowana jest w XVII wiecznym budynku, pod Wietrzną Górą w Kazimierzu Dolnym, 100 metrów od rynku głównego. Specjalnością jest tradycyjna kuchnia polska z elementami kuchni europejskiej. Nasze potrawy wykonujemy z naturalnych produktów pochodzących z okolic Krainy Lessowych Wąwozów w oparciu o tradycyjne receptury. Działalność: Reypol Zakład Przetwórstwa Owocowo-warzywnego, Piekarnia Pod Zamkiem, Dom Restauracyjny Serokomla, Kawiarnia, Prom Serokomla Wycieczki szkolne Ilość miejsc konsumpcyjnych: 20-kawiarnia, 50-restauracja, 50-ogródek 1. Żur staropolski z kiełbasą i jajkiem 2. Placek ziemniaczany po staropolsku z sosem grzybowym 3. Misa pierogów okraszonych skwarkami (ruskie, z mięsem, z kapustą, z grzybami) Dom Restauracyjny Serokomla, przytulne miejsce urzekające swym wystrojem, zaprasza na smaczną kuchnię regionalną, na którą składają się potrawy przygotowywane według receptur babci oraz na wyśmienite ciasta domowe. Zaprasza wszystkich, którzy chcą chwilę odetchnąć od zgiełku świata, obcować ze sztuką i przyrodą oraz skosztować smakowitych potraw. W lecie goście mogą spożywać posiłki w ogródku w towarzystwie miniaturowych królików i towarzyskiego żółwia Czesia. Klienci mogą na miejscu zaopatrzyć się w produkty rodzinnej firmy przetwórczej REYPOL oraz pamiątki kulinarne, np. Zamek z Ciasta. Hotel Słowik, Restauracja ul. Spacerowa Poniatowa tel./fax: info@hotel-slowik.pl Działalność: restauracja, bar, kawiarnia Otwarta: codziennie w godz Wycieczki szkolne Catering Ilość miejsc konsumpcyjnych: 130 miejsc 1. Barszcz staropolski 2. Zupa grzybowa z kurek 3. Śledź w czerwonym winie 4. Wołowina po żołniersku 5. Pierogi z kaszą gryczaną Hotel Słowik pięknie położony nad zalewem poniatowskim zaprasza gości do stylowej restauracji i kawiarni. W sezonie letnim zachęcamy do korzystania z rowerów wodnych i plaży miejskiej, położonej przy naszym hotelu. Działalność: stołówka Otwarta: codziennie, w sezonie: maj - wrzesień , poza sezonem październik kwiecień Wycieczki szkolne Catering Zestawy abonamentowe Ilość miejsc konsumpcyjnych: 90, 3 sale, latem ogródek - 80 miejsc 1. Chłodnik czerwony według przepisu babuni Oktawii 2. Zupa pomidorowa na żeberkach 3. Schab pod beszamelem 4. Pierogi staropolskie Kapuściaki 5. Kompot sezonowy Stara apteka oferuje od siedemnastu lat smaczne i tanie posiłki. Bogate menu jest codziennie urozmaicane. Nasze motto: dla każdego coś dobrego: dla młodego i starszego, dla zdrowego i chorego, coś znanego i nowego, coś taniego i droższego. 20 Szlak Smaków Szlak Smaków 21

12 Termy Pałacowe, Restauracja Villa Bohema Willa Monika ul. Paderewskiego Nałęczów tel.: w. 114,113,112 Fax: jzarzeczna@zlun.com.pl www: Otwarta: codziennie w godz Ilość miejsc konsumpcyjnych: 74 osób 1. Pasztet z mięs mieszanych 2. Zupa szparagowa 3. Schab pod beszamelem 4. Mus owocowy z bitą śmietaną Restauracja oferuje całodzienne posiłki, w tym śniadania i kolacje w formie bufetu. Codziennie przygotowywane są dwa rodzaje zup i trzy dania główne: jarskie, mięsne i rybne. Do dyspozycji gości jest również bar surówkowy i deserowy, dania z karty oraz bar z napojami. Restauracja preferuje zdrową kuchnię SPA. ul. Małachowskiego Kazimierz Dolny tel.: Fax: rezerwacja@villabohema.pl www: Działalność: hotel, SPA, restauracja Otwarta: codziennie Ilość miejsc konsumpcyjnych: Restauracja 30, sala 50, latem 2 tarasy Rosół z bażanta 2. Sarna w sosie wiśniowym 3. Karp smażony z grzybami Villa Bohema to zaczarowane miejsce w sercu magicznego miasta. Nasza restauracja oferuje Państwu wysublimowane menu kuchni tradycyjnej i europejskiej, charakteryzujące się lekkością i delikatnością smaku. Przedsiębiorstwo Agroturystyczne Agro-Klucz ul. Kluczkowice osiedle Wrzelowiec tel.: fax: Działaność: restauracja Otwarta: codziennie w godz Wycieczki szkolne Catering Ilość miejsc konsumpcyjnych: do 400 osób 1. Sum z wody z warzywami 2. Szczupak w śmietanie 3. Sztuka mięsa wołowa z warzywami 4. Pierogi z serem i śmietanką na słodko ul. Kolejowa Nałęczów tel./fax: rezerwacja@willamonika.pl www: Działaność: hotel, restauracja, SPA Otwarte: Ilość miejsc konsumpcyjnych: 100 Zupy 1. Barszcz biały na zakwasie 2. Barszcz czerwony zabielany 3. Barszcz owocowy nałęczowski Dania 4. Korona mięsna po sadursku (potrawa na zamówienie) 5. Kaczka pieczona ze śliwką nałęczowską 6. Szczupak na sposób wschodni Nalewki 1. Wiśniówka lubelska Willa Monika położona jest w malowniczym zakątku Nałęczowa, najpiękniejszego z miast uzdrowiskowych w Polsce. Posiadamy 48 miejsc noclegowych w 24 komfortowo urządzonych pokojach. W restauracji serwujemy zarówno wyśmienite potrawy tradycyjnej kuchni polskiej, wybrane specjały regionalne, jak również dania kuchni międzynarodowej. Do Państwa dyspozycji oferujemy duży ogród oraz wspaniałe dla ducha i ciała SPA. 22 Szlak Smaków Szlak Smaków 23

13 Dom Przyjęć Wołyń - Sulikowska Teresa ul.. Paderewskiego Nałęczów tel.: , fax: Działalność: restauracja Otwarta: wt, cz nd, Ilość miejsc konsumpcyjnych: Śledź w oleju 2. Flaki wołowe 3. Pstrąg 4. Kotlet schabowy po lubelsku 5. Kotlet z piersi kurczaka Miła rodzinna atmosfera na imprezach i podczas wieczorków tanecznych z muzyką na żywo, pięć razy w tygodniu ( ). Dom Restauracyjny Barbary i Cezarego Sarzyńskich ul. Nadrzeczna Kazimierz Dolny tel.: fax: DOM RESTAURACYJNY Barbary i Cezarego sarzynski@sarzynski.com.pl Świat bez życia jest niczym, a odżywia się wszystko, co żyje Szczególną misję do spełnienia mają sanatoria nałęczowskie, które dbając o rozkosze podniebienia dla swoich kuracjuszy często muszą zapewnić im jedzenie dietetyczne. Poza sanatoriami dietetyczne potrawy oferuje jadłodajnia Stara Apteka w Nałęczowie. Podczas gdy dietę podstawową stosuje się u kuracjuszy bez specjalnych zaleceń, dozwolone są wszystkie produkty i potrawy oraz wszystkie techniki przyrządzania posiłków, większość sanatoriów oferuje następujące diety specjalistyczne. Odżywiać się dla życia A. Brillat-Savarin Łatwostrawna (Lekkostrawna) Cechuje się takim doborem produktów, które nie obciążają przewodu pokarmowego. Często podaje się potrawy gotowane na wodzie lub parze oraz pieczone bez tłuszczu. Cukrzycowa To dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów. Niskokaloryczna - Dla osób które pragną zmniejszyć wagę ciała. Program pozwala na unikanie potraw wysokoenergetycznych. Przykład tygodniowej diety łatwostrawnej: Poniedziałek śniadanie: wędlina 40g, twaróg 50g, keczup 20g, dżem 20g, pieczywo 150g, masło roślinne 15g, herbata z cytryną 400g; obiad: zupa ziemniaczana 450g, zraz mielony gotowany 90g, ziemniaki 250g, surówka z czerwonej kapusty 100g, kompot 200g; kolacja: risotto z mięsem 240g, sos potrawkowy 100g, surówka z marchwi i chrzanu 100g, ma- Działalność: restauracja, winiarnia, piekarnia Otwarta: restauracja,winiarnia (weekendy -22), Wycieczki szkolne Catering Ilość miejsc konsumpcyjnych: max Polędwica na grzance w czarnym pieprzu 2. Królik w śmietanie z buraczkami 3. Żur na piekarniczym zakwasie Restauracja i piekarnia Sarzyńskich położona jest w centrum Kazimierza, w bezpośrednim sąsiedztwie Rynku. Wyszukane menu, pyszne chleby i wykwintne trunki są w stanie sprostać smakowi najbardziej wymagających klientów. 24 Szlak Smaków Szlak Smaków 25

14 sło roślinne 15g, pieczywo 150g, herbata z cytryną 400g, ciasto drożdżowe 60g. Wtorek - śniadanie: wędlina 50g, twaróg 50g, chrzan z jabłkiem 30g, dżem 20g, masło roślinne 15g, pieczywo 150g, herbata z cytryną 400g, kefir 1 szt; obiad: krupnik jęczmienny 450g, bitka drobiowa duszona 80g, ziemniaki 250g, marchew zasmażana 100g, surówka z rzepy i jabłka 100g, kompot 200g; kolacja: ryba po grecku 120g, surówka z kiszonej kapusty 100g, masło 15g, herbata z cytryną 400g, pieczywo 2 szt, surówka z marchwi i chrzanu 100g, masło roślinne 15g, pieczywo 150g, herbata z cytryną 400g, ciasto drożdżowe 70g. Piątek śniadanie: pasta z białek 60g, twaróg 50g, keczup Dobry jak chleb Chleb stał się ulubionym pożywieniem Polaków, gdyż na terenie kraju znajdowały się wyśmienite produkty do jego wytwarzania. Na polskich glebach uprawiano przez wieki dorodne zboża, dodając czystą nieskażoną zanieczyszczeniami wodę. Pokłady soli z kopalni w Wieliczce i Bochni dostarczały wartościowej soli kamiennej, bogatego źródła mikroelementów: magnezu, żelaza, manganu, cynku, miedzi, wapnia, potasu i selenu 150g, ciasto drożdżowe 60g. Środa śniadanie: wędlina 40g, twaróg 50g, rzodkiewka z koperkiem 20g, dżem 20g, masło roślinne 15g, pieczywo 150g, herbata z cytryną 400g; obiad zacierka z ziemniakami 450g, klops gotowany 90g, ziemniaki 250g, surówka z pekinki 100g, kompot 200g; kolacja: budyń mięsny 80g, ćwikła 50g, masło roślinne 15g, pieczywo 150g, herbata z cytryną 400g, ciasto drożdżowe 60g. Czwartek - śniadanie; wędlina 40g, twarożek z ziołami 50g, ketchup 20g, dżem 20g, masło roślinne 15g, pieczywo 150g, kawa mleczna 400g; obiad: zupa jarzynowa 450g, zraz bity z szynki 90g, ziemniaki 250g, sałatka z selera i jabłka z rodzynkami 120g, kompot 200g; kolacja: klopsiki gotowane 20g, dżem 20g, masło roślinne 15g, pieczywo 150g, herbata z cytryną 400g; obiad: zupa ziemniaczana 450g, ryba gotowana 90g, ziemniaki 250g, buraczki 120g, surówka z marchwi i jabłka 100g, kompot 200g; kolacja ryż z jabłkiem 320g, wędlina 40g, masło roślinne 15g, pieczywo 150g, herbata z cytryną 400g, ciasto drożdżowe 70g. Sobota śniadanie: wędlina 40g, twaróg 50g, chrzan z jabłkiem 30g, dżem 20g, masło roślinne 15g, pieczywo 150g, kakao 400g; obiad: barszcz zabielany 450g, udko duszone 110g, ziemniaki 250g, marchew z bułeczką 120g, surówka z selera i jabłka 100g, kompot 200g; kolacja: makaron z twarogiem 240g, wędlina/keczup 30g, masło roślinne 15g, pieczywo 2150g, herbata z cytryną 400g, ciasto drożdżowe 70g. Niedziela śniadanie: szynka 40g, twaróg 50g, chrzan z jabłkiem 30g, dżem 20g, masło roślinne 15g, pieczywo 150g, herbata z cytryną 400g; obiad: pieczarkowa z makaronem 45og, schab duszony 90g, ziemniaki 250g, marchew z bułeczką 120g, surówka z pekinki 100g, ciasto ucierane z owocami 60g, herbata z cytryną 200g; kolacja: sałatka jarzynowa 180g, wędlina 40g, masło roślinne 15g, pieczywo 1250g, herbata z cytryną 400g, ciasto drożdżowe 70g. W dawnej Polsce mówiono: Chleb to w domu włodarz, w pracy przyjaciel, w drodze towarzysz. W naszej strefie geograficznej i naszej kulturze żywieniowej chleb stanowi podstawowy składnik pożywienia. Jego wiek naukowcy oceniają na 12 tysięcy lat. Najstarszy chleb znaleziony na Krecie pochodzi sprzed 6 tysięcy lat, Słowianie zaś znali go w postaci przaśnych placków na długo przed wiekiem X ne. Od XII wieku obok okrągłych bochenków formowano chleb podłużny. Najbardziej popularny był chleb żytni, ciemny, zwany w XV wieku rżanym. Z białej, pszennej mąki wypiekano natomiast kołacze, bułki, obwarzanki. Gdy w XII wieku upowszechniły się w Polsce młyny, rozwinęło się także rzemiosło związane z wypiekiem chleba. Pierwszy cech piekarniczy zarejestrowano w Krakowie w 1260 roku. 26 Szlak Smaków Szlak Smaków 27

15 Współczesny Polak zjada ok. 100 kg chleba w ciągu roku. Większość mieszkańców naszego kraju ma do niego szczególny szacunek. Jest dlań ważnym symbolem związanym z religią chrześcijańską. W wielu rodzinach chleb pieczono w domu, a pierwszy bochenek był przez gospodynie łamany i rozdawany domownikom. Przed pokrojeniem kreślono na spodniej części bochenka nożem znak krzyża. Nie wolno było wyrzucać chleba, resztki palono. W XX wieku Leopold Staff pisał: Wiecznie tak samo jeszcze jak za czasów Piasta Po łokcie umoczone ręce dzierżąc w dzieży Zakwasem zaczyniony chleb ugniata w dzieży Przejęta swym odwiecznym obrządkiem niewiasta. Nawiązując do powiedzenia Hipokratesa: Niech żywność będzie twoim lekiem, a lek twoją żywnością, traktując chleb jako ważne źródło witamin z grupy B, błonnika, białka, skrobi i substancji mineralnych, od 2007 roku Walentyna Rakiel-Czarnecka, wiceprezes Fundacji Dobre Życie, wraz z prof. biotechnologii Magdaleną Włodarczyk- Kierczyńską prowadzą kampanię pod hasłem Chleb na zakwasie szansą na zdrowie. Chleb na zakwasie to chleb wypiekany według tradycyjnej receptury w biologicznym procesie produkcyjnym, którego nieodłącznym etapem jest fermentacja. Badania wykazują bowiem, że największym sprzymierzeńcem człowieka dziś są bakterie kwasu mlekowego (lactobacillus plantarum) znajdujące się w naturalnym zakwasie, na którym chleb wypiekały nasze prababki. Te bakterie eliminują w procesie fermentacji związki rakotwórcze z pieczywa, co odciąża nasz układ odpornościowy. Za pracą Wokół kuchni i stołu, Tradycje ziemi puławskiej 2008 podajemy przepis na chleb żytni na zakwasie: Składniki na zakwas: 1kg mąki żytniej, letnia woda, szczypta soli. Składniki na chleb: 2 kg mąki żytniej, 2,5 szklanki wody. Mąkę na zakwas wymieszać z niewielką ilością wody i solą tak, by ciasto było luźne, a następnie pozostawić do wyrośnięcia na 12 godzin. Powinno podrosnąć, a potem opaść do pierwotnego poziomu. Do zakwasu dosypać pozostałą mąkę, wymieszać i wyrobić, aż ciasto będzie pulchne. Ponownie pozostawić do wyrośnięcia. Podzielić ciasto na kawałki i formować bochenki, wkładając je do przygotowanych blaszek lub foremek. Nakłuć w kilku miejscach patyczkiem, a przed włożeniem do pieca skropić wodą. Piec godzinę w temperaturze 200 stopni. Na terenie Krainy Lessowych Wąwozów znajduje się kilka piekarni, uwzględniających stare receptury wypieku chleba. Są to: Piekarnia Pod Zamkiem w Janowcu, Piekarnia Sarzyńskich w Kazimierzu Dolnym, Piekarnia K. i M. Zubrzyckich w Nałęczowie. Miód, który szlachci pańskie stoły Miód, czyli piękno pożyteczne, uzyskiwali pierwotnie bartnicy, później pszczelarze. W czasach dynastii piastowskiej przywilej dostawy na stół książęcy mieli jedynie bartnicy, którzy hodowali pszczoły, przeważnie leśne, zwane borówkami, w barciach drążonych w ponad stuletnich dębach i sosnach. Miód w owych czasach pochodził z takich roślin miododajnych, jak wrzosy i lipy, w następnych wiekach na potrzeby pasiek hodowano rzepak, łubin i koniczynę. Najdłużej przetrwało bartnictwo w Puszczy Białowieskiej, bo aż do wieku XX. Miód był od wieków ważnym składnikiem pożywienia. Stosowano go do słodzenia, łagodząc często smak zbyt ostrych lub kwaśnych potraw, a także konserwacji przetworów. Był ceniony we wszystkich rodzajach kuchni. Z miodu sporządzano sfermentowany napój z dodatkiem chmielu, korzeni czy soków owocowych. Miód lipowy, o którym w znanej wszystkim fraszce Na lipę wspominał Jan Kochanowski jest najbardziej znanym miodem produkowanym w polskich pasiekach. Inne rodzaje to miód gryczany, akacjowy, spadziowy i wielokwiatowy. Miód jest pożywieniem bogatym w składniki budulcowe, energetyczne i regulujące. Stosowany w diecie odchudzającej korzystnie wpływa na przemianę materii i pracę wątroby, zapewnia uczucie sytości, dostarczając jednocześnie organizmowi niezbędną ilość kalorii. Miód jest łatwo przyswajalny przez organizm, ma wysoką wartość odżywczą. Działa stymulująco na mięsień sercowy, przeciwzapalnie na błonę śluzową żołądka i jelit, moczopędnie i łagodnie uspokajająco, a także odnawia komórki wątroby. Na podstawie badań naukowcy poznańscy ocenili przydatność miodów w głównych fazach życia człowieka. U dzieci z zaburzeniami odżywiania lub obniżonym poziomem hemoglobiny i krwinek czerwonych po zastosowaniu miodu w diecie zauważono zwiększenie apetytu, przybieranie na wadze, polepszenie obrazu krwi. Miód przeciwdziałał zaparciom, sprzyjał wyrzynaniu zębów, wywoływał łagodne działanie uspokajające i nasenne. U sportowców miód wywoływał potencjał fizyczny i wytrzymałość zawodników w czasie treningów i zawodów. W krótkim czasie ustępowały u nich objawy zmęczenia. Miód spożyty przed zawodami pozwalał zawodnikom na podwyższenie efektywności i lepszą tolerancję wysiłku. Stwierdzono, że glukoza i fruktoza zawarta w miodzie jest przyswajana przez organizm ludzki całkowicie. U osób starszych dochodzi często do obniżenia aktywności tkanki łącznej i zdolności odtruwającej wątroby, upośledzone są czynności układu moczowego, zmniejsza się odporność na zakażenia. Dzieje się to na skutek obniżenia w organizmie zawartości witamin, aminokwasów i biopierwiastków. Miód uzupełnia te ważne dla życia składniki, usuwa lub łagodzi wiele z zaburzeń wieku starszego. W licznych pasiekach Krainy Lessowych Wąwozów powstaje dzięki pracy pszczoły i człowieka wartościowy miód, przysmak i lek w jednej postaci. W czasie wędrówek warto zwracać uwagę na informacje znajdujące się na terenach posesji lub przy drogach. Pszczelarze amatorzy oferują tu bardzo dobre gatunki miodu. Miodowy Gaj pasieka prowadzona od kilkudziesięciu lat przez Władysława Poniatowskiego, dyplomowanego mistrza pszczelarza, obecnie Teresę Poniatowską, Kolonia Pierwsza 47, Wojciechów, tel , kom Pasieka usytuowana w dziewiczym terenie, blisko lasu, łąk i upraw miododajnych wytwarza miody ekologiczne z mniszka lekarskiego, maliny, akacji oraz kwiatu lipowego. Właściciele pozyskują także pyłek kwiatowy, propolis i wosk, z którego Anna Poniatowska wyrabia świece i ozdoby. Świece woskowe palą się jasnym, pełnym płomieniem, a dym emanuje delikatny aromat miodu i propolisu. Oczyszczają powietrze, sprawiają ulgę osobom cierpiącym na choroby układu oddechowego, nerwowego i krążenia. Pasieka posiada certyfikat zezwalający na sprzedaż miodu na terenie Unii Europejskiej. Pyszne miody, propolis i świece oferuje też gospodarstwo pasieczne Mirosława i Moniki Mućków, Miłocin 8c, tel , kom Szlak Smaków Szlak Smaków 29

16 Smakosze żyją dłużej Przedsionek Raju Deser bez sera jest jak piękna kobieta bez oka A. Brillat-Savarin Umiejętność rozkoszowania się świeżością, aromatem, wykwintnością przyrządzanych pokarmów pozwala na znajdowanie w czynności codziennej, jaką jest spożywanie posiłków przyjemności życiowych, zapewniających dobry nastrój, pogodę ducha, skuteczne przeciwdziałanie stresom. Dzięki temu smakosze żyją dłużej i radośniej. Jakość spożywanych posiłków od dawna determinowało zastosowanie produktów nabiałowych: jedzenie jaj rozpoczynało rzymskie uczty, serwowanie serów na deser przesądziło o wykwintności kuchni francuskiej. Przyjmuje się, że sery wynaleźli pasterze mezopotamscy ok. 10 tys. lat temu. W Europie najwcześniej wytwarzano je we Włoszech i Francji, ok. 2 tys. lat pne, zaś do Polski serowarstwo przywędrowało z Wołoszczyzny. Dawna metoda przyrządzania sera z odcedzonego mleka, wlewanego wcześniej do bukłaków z żołądków owiec, suszonego i solonego przetrwała do dziś w krajach arabskich. Rzymianie udoskonalili metodę wytwarzania sera, przyśpieszając proces jego powstawania poprzez dodawanie do mleka gałązek z drzewa figowego, soku figowego lub nasion z dzikiego octu. Mleko kwasiło się wówczas prędzej, a wytrącony z mleka skrzep zawierający tłuszcz i białko był poddawany dalszej obróbce. Znane nam dziś sery pochodzą z XIV wieku. Produkcję przemysłową serów datuje się na 1815 rok w Szwajcarii. Na 4 tys. gatunków sera różniących się gatunkiem mleka, z którego powstały, zawartością tłuszczu, konsystencją, procesem produkcyjnym lub czasem dojrzewania, w Polsce produkuje się 90 gatunków. W Krainie Lessowych Wąwozów smakowite sery twarogowe, czyli sery świeże, można spożywać przede wszystkim w gospodarstwach agroturystycznych. Znakomity ser kozi lubelski produkuje Tadeusz Kęcik z Wierzchoniowa, którego produkt uzyskał II miejsce w konkursie na najlepsze smakołyki Lubelszczyzny w 2002 roku. W pozyskiwanym mleku kozim występują pożyteczne dla organizmu człowieka bakterie Lactobacillus acidophilus, powodując, że jest ono lekkostrawne i może służyć ludziom, którzy nie tolerują mleka krowiego. Mleko kozie ma kremowy kolor, korzenny, nieco słony smak, jest w nim dużo soli mineralnych, wapnia, fosforu, potasu oraz tłuszczu i białka. Na całym terenie Krainy można kupić produkty nabiałowe oferowane przez Okręgową Spółdzielnię Mleczarską w Opolu Lubelskim, która została nagrodzona za jakość swych produktów statuetką Lubelski Orzeł Biznesu w 2006 roku. Smak owych produktów wypływa z pozyskiwania surowców o niepowtarzalnym smaku w pasie gmin nadwiślańskich, gdzie nie ma zakładów przemysłowych i dróg szybkiego ruchu. Firma oferuje masło. mleko, jogurty, kefiry, serki i twarożki. P r a w d z i w y m ewenementem jest g o s p o d a r s t w o agroturystyczne Iwony i Ziemowita Fiuków w Dąbrowie Godowskiej koło Opola Lubelskiego, w którym znajduje się ferma strusi afrykańskich, gdzie można skosztować potraw przyrządzonych z jaj tych ptaków. Ab ovo ad mala (od jajka do jabłka) mawiali starożytni Rzymianie, kończąc swe wytworne uczty smakowaniem owoców. Oryginalny smak gruszek, których rodowód sięga czasów prehistorycznych, doceniał podobno sam Juliusz Cezar, zajmujący się mimo licznych obowiązków uprawą tych owoców. Z jego to polecenia zasadzono grusze (bergamotki) w Anglii, skąd zapewne trafiły na kontynent europejski, by w końcu wieku XVIII znaleźć się także w Polsce, gdzie wyparły dzikie gruszki leśne i ulęgałki. Rajski rodowód jabłek, wsparty mitologicznymi historiami, z których ta według Homera mówiąca o jabłku z napisem dla najpiękniejszej, jako przyczynie największego konfliktu w dziejach starożytnych, wojny trojańskiej, wskazuje na niezwykłe zalety owocu, przedmiocie pożądania. Biologicznie jabłko to owoc jabłoni powstały z zalążka kwiatu drzewa z rodziny różowatych, chemicznie zaś to witaminy, pektyny, kwasy jabłkowe, fermony. W Polsce przyjęły się późno, w XII wieku, prawdopodobnie za sprawą zakonu Cystersów, hodujących jabłonie z dziczek leśnych. W wieku XVI wyrabiano z nich napój zwany jabłecznikiem, nalewkę jabłkówkę i zupę jabłczynkę. Polskę traktuje się często jako przedsionek raju owocowego, (nazwę raju zachowując dla Nowej Zelandii), ponieważ polskie jabłko jest wyjątkowo smaczne. Sady znajdujące się na terenie Krainy Lessowych Wąwozów (zagłębie owocowe wokół Opola Lubelskiego, sady kazimierskie oraz w gminie Nałęczów) produkują jabłka o wybornym smaku i pięknym wyglądzie. Wpływa na to jakość gleb, na których rosną sady, gdzie owoce łatwiej i intensywniej się wybarwiają. W Leśmianowskim malinowym chruśniaku przywołuje się poetycko inny smakowity owoc, zbiór pestkowców osadzonych na dnie kwiatowym, z którego się go zdejmuje. Maliny rosnące do dziś na polanach, obrzeżach lasów czy zboczach górskich (w Alpach można je znaleźć nawet na wysokości 2300 m) od lat hodowlane były w ogrodach. W okolicach Nałęczowa spotyka się je dziś przeważnie na plantacjach. Maliny, dzięki swym walorom smakowym i zdrowotnym były wykorzystywane w medycynie już od XV wieku. Zawierają bogactwo witaminy C, glukozę, fruktozę, sacharynę, prowitaminę A, witaminę b1, H, P, pektyny i związki mineralne. Te składniki powodują, że owoce mogą przeciwdziałać miażdżycy, poprawiają pracę układu odpornościowego, łagodzą alergie, obniżają ciśnienie krwi. W medycynie ludowej stosowano sok z malin w stanach gorączkowych, do płukania jamy ustnej, do zniwelowania trudności trawiennych i jako środek przeciwbólowy. Z malin przygotowywano nektary, dżemy, konfitury, nalewki i wino. Na terenie Krainy można znaleźć również wielki wybór zdrowych i smacznych śliwek oraz porzeczki białej, czerwonej i czarnej. ZAGŁĘBIE OWOCOWE Teren Krainy Lessowych Wąwozów to prawdziwe zagłębie owocowe. W gminie Opole Lubelskie uprawy owocowe stanowią 3 tys. ha powierzchni. Największe plantacje znajdują się w okolicach Kluczkowic, Zadola i Wandalina. Tradycje ogrodnicze powstały za sprawą rodziny ziemiańskiej Kleniewskich z Kluczkowic. W gminie Nałęczów duże sady wiśniowe i jabłoniowe istnieją w Czesławicach, Piotrowicach, Paulinowie i Ludwinowie dzięki gospodarstwu szkółkarskiemu prowadzonemu w XIX i XX wieku przez rodzinę ziemiańską Śliwińskich z Antopola. Nic też dziwnego, że Kraina obfituje w różne firmy zajmujące się przechowywaniem, chłodzeniem, mrożeniem i przetwórstwem owoców. Należą do nich m.in. REYPOL z Janowca, laureat Nagrody Złoty Klucz za 2002 r, produkująca między innymi jabłka prażone Szarlotka wyrabiane wyłącznie z antonówek i marmoladę wieloowocową twardą lub z różą doskonałą jako nadzienie do pączków, a z warzyw dynię w occie. Oddział firmy AGRICO S. A. w Kluczkowicach przygotowuje koncentraty owocowe, np. z dzikiej róży, czarnej porzeczki, jabłkowy, malinowy i aroniowy oraz aromaty z tych samych owoców. Bogatą ofertę przetwórstwa owocowego posiada firma Materne Polska z siedzibą w Łopatkach w gm. Wąwolnica, która produkuje przetwory owocowe w charakterystycznych trójkątnych słoikach. 30 Szlak Smaków Szlak Smaków 31

17 U nas ryby mają głos Z zapachem kniei Powiedz mi, co jesz, a powiem ci, kim jesteś A. Brillat-Savarin Dietetycy zalecają, by ryby do jadłospisu wprowadzać 2-3 razy w ciągu tygodnia. Najważniejszą ich zaletą jest to, że są źródłem pełnowartościowego białka, tak potrzebnego przy odbudowie zużytych tkanek i budowie nowych, niezbędnego w produkcji hormonów, enzymów, ciał odpornościowych i hemoglobiny. Ryby zawierają wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega -3, które mają duże znaczenie w profilaktyce miażdżycy, ponadto selen, fosfor, wapń, żelazo, a niektóre jod i fluor. W tłuszczu ryb słodkowodnych (karp, pstrąg) spotykamy bardzo pożą- daną dla człowieka witaminę A i D3, w skórze tak często jadanego karpia znajdziemy kolagen. Śledzie natomiast są dobrym źródłem wapnia. Ryby należały dawniej do dań wykwintnych, ceniono zwłaszcza różowe mięso jesiotra i łososia. Ryby o mięsie ciemnym przyrządzano częstokroć jak dania mięsne. Ryby o niezbyt białym mięsie najlepiej zdaniem kucharzy smakują przyrządzane w sosach, zapiekane, duszone w jarzynach lub podawane w galarecie. Kraina Lessowych Wąwozów obfituje w rzeki i stawy, w których można złowić smakowitą rybkę. Pełna ich jest przede wszystkim Wisła tu występują wszystkie rodzaje ryb drapieżnych. Rzeka Bystra obfituje w ryby typowe dla rzek górskich: pstrągi i lepienie. Najwięcej jednak ryb pozyskuje się ze stawów hodowlanych skupionych w okolicach Woli Rudzkiej, Pomorza, Kluczkowic, Wandalina, Franciszkowi. W Pustelni, Gospodarstwie Rybackim inż. Haliny Daczki w Woli Rudzkiej hodowane ryby słodkowodne: pstrągi, karpie, jesiotry, sumy, szczupaki, sandacze oferuje się zarówno w sprzedaży hurtowej, jak i detalicznej, przez cały rok. Pyszne karpie hoduje się w ekologicznych stawach państwa Piechów, przy ul. Łąkowej na Cynkowie koło Nałęczowa. Stawy te zasilane są świeżą wodą źródlaną. Ale i w Parku Nałęczowskim można łowić karpie, karasie i liny. A jak jeść pyszne, zdrowe ryby? Przywołajmy opis obiadu u arystokratycznej rodziny Łęckich z Lalki, którą Bolesław Prus pisał przede wszystkim przebywając w letnich miesiącach w Nałęczowie.: Mikołaj zaczął podawać potrawy. Wokulski bez najmniejszego apetytu zjadł kilka łyżek chłodniku, zapił portweinem, potem spróbował polędwicy i zapił ją piwem[ ] Podano sandacza, którego Wokulski zaatakował nożem i widelcem. Panna Florentyna o mało nie zemdlała, panna Izabela spojrzała na sąsiada z pobłażliwą litością, a pan Tomasz zaczął także jeść sandacza nożem i widelcem. Jacyście wy głupi pomyślał Wokulski czując, że budzi się w nim coś jakby pogarda dla tego towarzystwa. Na domiar złego odezwała się panna Izabela, zresztą bez cienia złośliwości: - Musi mnie papa kiedy nauczyć, jak się jada ryby nożem. Wokulskiemu wydało się to wprost niesmaczne. Widzę, że odkocham się tu przed końcem obiadu rzekł do siebie. - Moja droga odpowiedział pan Tomasz córce niejadanie ryb nożem to doprawdy przesąd Wszak mam rację, panie Wokulski? Przesąd?... nie powiem rzekł Wokulski. Jest to tylko przeniesienie zwyczaju z warunków, gdzie on jest stosowny, do warunków, gdzie nim nie jest. Pan Tomasz aż poruszył się na krześle. - Anglicy uważają to prawie za obrazę wydeklamowała panna Florentyna. -Anglicy mają ryby morskie, które można jadać samym widelcem; nasze zaś ryby ościste może jedliby innym sposobem - O, Anglicy nigdy nie łamią form broniła się panna Florentyna. - Tak mówił Wokulski nie łamią form w warunkach zwykłych, ale w niezwykłych stosują się do prawidła: robić, jak wygodniej. Sam zresztą widywałem bardzo dystyngowanych lordów, którzy baraninę z ryżem jedli palcami, a rosół pili prosto z garnka. Lekcja była ostra. W naszych czasach nie ma już prawdziwej kniei, dzikich ostępów zamieszkiwanych przez grubego zwierza, z takim znawstwem opisywanych przez Adama Mickiewicza. Na terenie Krainy rozciągają się jednakże duże połacie lasów, które zapewniają dogodne warunki do życia leśnym zwierzętom. Koła łowieckie jak opolski Bekas czy puławska Knieja troszczą się, by populacja dzikich zwierząt rozwijała się w zgodzie z naturą. Statystyki miejscowych nadleśnictw informują, że w 2007 roku żyło w lasach Krainy Lessowych Wąwozów ponad 60 łosi, 250 jeleni, ponad 2,5 tys. saren i około 400 dzików. Znaczna ilość zająców i bażantów hasa swobodnie po lasach i polach, często rolnicy czy przypadkowi spacerowicze, mogą zoczyć je, gdy podchodzą swobodnie do ogrodów czy ogródków działkowych na ulubione przysmaki. Mięso dzikich zwierząt zawsze ceniono w polskiej kuchni, dziczyzna zawiera bowiem pełnowartościowe białko, sporo tkanki łącznej, ma natomiast mniej tłuszczu niż mięso zwierząt rzeźnych. Charakteryzuje się ponadto specyficznym smakiem i zapachem, zawiera bowiem tzw. substancje wyciągowe. Przyjmuje się, że najbardziej cenne mięso pobiera się z tylnej części tuszy, przeznaczając je do pieczenia, smażenia i duszenia. Potrawy z sarny, której mięso jest delikatniejsze od jelenia przyrządza się podobnie jak wołowinę, natomiast potrawy z dzika szykuje się jak potrawy z wieprzowiny. Dużą ilość dziczyzny poddaje się bejcowaniu, tzn. marynowaniu w zalewie z octu, czerwonego wina lub serwatki rozcieńczonej wodą z dodatkiem cebuli i przypraw. Potrawom z dzika nadaje niezawodny smak: czosnek, jałowiec, majeranek, papryka, pieprz, sól i ocet. Jedne z najwytworniejszych, to potrawy z bażanta, którego można serwować zarówno pieczonego, podając koniecznie z borówkami smażonymi, jak i w rosole. 32 Szlak Smaków Szlak Smaków 33

18 Smakowe trofea turystyczne Przepędzić melancholię Rozsypałam po całej planecie konfetti nadziei w kolorach tęczy słońce pokroiłam drobno w plasterki zamaczałam je we francuskim niebie z zielonych liści wycisnęłam sok drzewa, które czyni palce żółtymi dachówkę ubiłam na puszystą poduszkę smakuje jak krem truskawkowy zmieszać dodać kilka kropel wiary do smaku - preferuję łyżeczkę wysokoprocentowej Miłości całość nasączyć odrobiną uśmiechu podawać na biszkoptach pełnych rozpromienienia i udekorować świadomością Anna Wójtowicz Przepis Kieliszek dobrej nalewki wypitej w ciemny zimowy wieczór wnet odegna wszelkie dolegliwości twierdzą znawcy medycyny ludowej. Ich zdaniem malinówka, jałowcówka, orzechówka, sosnówka jest dobra na kaszel. Miętówka, anyżówka, orzechówka i piołunówka pomaga w zaburzeniach przewodu pokarmowego, czosnówka dobrze wspomaga odporność, zaś nalewka z dzikiego bzu obniża gorączkę. Nalewki są wyjątkową polską specjalnością. Szlachta zwała je kordiałami w XVIII wieku. Często przygotowywano je po urodzeniu się dziecka, leżakowano w ciemnych piwnicach i podawano dopiero w czasie wesela potomka. W dawnej Polsce morelówkę podawano do drobiu, wiśniówkę do dziczyzny, tarniówkę do zająca, nalewki słodkie i półsłodkie do ciast i deserów. Dzisiaj dalej wyrabia się je z owoców, ziół, korzeni, miodu, niektórych kwiatów, nasion, przyprawiając cytryną, wanilią, gałką muszkatową, arcydzięglem, goździkami, kardamonem, cynamonem, pieprzem i zielem angielskim. W Kazimierzu Dolnym Kresowa Akademia Smaku co roku organizuje Ogólnopolski Turniej Nalewek Kresowych, również w Nowym Gaju odbywa się lokalny turniej nalewek. Do wytwarzania nalewek potrzebny jest alkohol, który w Polsce wytwarza się od XIV wieku z ziemniaków, buraków, marchwi i owoców. Początkowo robiono go na własny użytek w domach, później na skalę przemysłową w majątkach szlachty. W XIX wieku do najbardziej znanych należała m.in. Fabryka Wódek, Likierów i Koniaków hrabiego Potockiego w Łańcucie. Znacznie wcześniej znano w Polsce produkcję piwa, o którym Gall Anonim w swojej Kronice pisze, że podano go na postrzyżynach w domu Piasta. Do XVII wieku wytwarzano piwo pszeniczne, później jęczmienne. Był to przefermentowany alkoholem wywar ze skiełkowanego, czasem dodatkowo prażonego jęczmienia, doprawiony na koniec chmielem. Popularność piwa sprawiła, że na obszarze Krainy Lessowych Wąwozów znajdują się liczne plantacje chmielu, cenione przez polskie browary ze względu na jego wysoką jakość. Na rynku pojawiło się ostatnio Piwo Nałęczowskie jasne i ciemne, produkowane w browarze Jagiełło, specjalizującym się w produkcji piwa z zastosowaniem tradycyjnych metod warzelniczych. Wino popularne w Polsce od w. XVII za sprawą importu trunków z Francji, Włoch, a później Węgier, stąd popularnie zwane węgrzynem, smakowało naszym przodkom, aczkolwiek nie kusili się zbytnio o jego produkcję na terenie kraju, gdyż warunki klimatyczne Polski nie sprzyjały zakładaniu winnic. W ostatnich latach na terenie Krainy Lessowych Wąwozów pojawiły się małe winnice, z reguły w gospodarstwach agroturystycznych, w których uprawia się odmiany dobrze znoszące trudne warunki klimatyczne. Winnica Słowicza i Winnica Mały Młynek w gminie Puławy oraz Winnica Rzeczyca, Winnica Domowa Kalisja oraz Winnica Solaris w gminie Opole Lubelskie mają zapewnić za kilka lat domową produkcję wina na potrzeby miejscowej agroturystyki. Nawiązaniem do najdawniejszej tradycji spożywania miodów pitnych, z których słynęła dawna Polska jest pojawienie się w sprzedaży na terenie Krainy miodów pitnych nałęczowskich: dwójniaka i trójniaka. 34 Szlak Smaków Szlak Smaków 35

19 Oferta Lokalnej Organizacji Turystycznej Kraina Lessowych Wąwozów Noclegi: Batorówka, ul. Paderewskiego 1, Nałęczów, tel w. 596, Centrum Szkoleniowo Wypoczynkowe Energetyk, ul. Paderewskiego 10, Nałęczów, tel , Diecezjalny Dom Wypoczynkowy, ul. Zamkowa 24, Wąwolnica, tel Dom do wynajęcia między Nałęczowem a Kazimierzem Cudowny Zakątek, Kębło 9, Wąwolnica, tel , rezerwacja@domdowynajecia.pl Ewelina Bartosiewicz Jacek, ul. Lipowa 16, Nałęczów, tel , pensjonat-ewelina@o2.pl Karczma Opolska, ul. Kościuszki 6, Opole Lubelskie, tel , info@karczmaopolska.pl Kawiarnia artystyczna La Musica, ul. Wiercieńskiego, Nałęczów, tel , mziemnicka@op.pl Król Kazimierz Hotel & SPA, ul. Puławska 86, Kazimierz Dolny, tel , , rezerwacja@krolkazimierz.pl HardWorkers Team s.c, ul. 600-lecia 42, Opole Lubelskie, tel , pardyka@gmail.com Hotel Pod Basztą, ul. Tyszkiewicza 26, Kazimierz Dolny, tel , info@podbaszta.pl Hotel Przepióreczka, ul. 1-go Maja 6, Nałęczów, tel , rezerwacja@przepioreczka.com.pl Hotel Słowik, ul. Spacerowa 3, Poniatowa, tel , info@hotel-slowik.pl Ośrodek Wypoczynku Natura, ul. Poniatowskiego 40, Nałęczów, tel , , m.jusiak@onet.eu Pawilon Angielski, ul. Małachowskiego 1, Nałęczów, tel w. 308, marketing@uzdrowisko-naleczow.com.pl Pensjonat Orle Gniazdo, ul. Kolejowa 17, Nałęczów, tel , , info@willaukraina.pl Pensjonat Quo vadis, ul. Góry 128, Kazimierz Dolny, tel , alexander@blueslink.de Pokoje gościnne przy OSP Nałęczów, ul. Poniatowskiego 12, Nałęczów, tel , Pokoje Gościnne Ostrowski Bogusław, ul. Partyzantów 7, Nałęczów, tel Pokoje Gościnne Moszyńska Marianna, ul. Andriollego 4, Nałęczów, tel , Pokoje Gościnne Sudziński Eugeniusz, Strzelce 19A, Nałęczów, tel Pokoje Gościnne Sudziński Ryszard, Strzelce 19C, Nałęczów, , , Pokoje Gościnne U Ryszarda Wojtaś Ryszard, ul. Andriollego 14, Nałęczów, tel , Pory roku pokoje gościnne Paciorek Ewa, ul. Spółdzielcza 3, Nałęczów, tel , poryroku@adres.pl Słowicza Dolina, ul. Graniczna 6, Nałęczów, tel , SPA Nałęczów Termy Pałacowe, ul. Paderewskiego 1A, Nałęczów, tel , marketing@uzdrowisko-naleczow.com.pl Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy, Kębło 7, Wąwolnica, tel , keblo@top.lublin.pl Spichlerz Flis sp.zoo, ul. Puławska 68, Kazimierz Dolny, tel , bartekstefanski@gmail.com Villa Bohema, ul. J. Małachowskiego 12, Kazimierz Dolny, tel , rezerwacja@villabohema.pl Willa Alba, ul. 1-go Maja 11, Nałęczów, tel , joannasitko@tlen.pl Willa Boże Oko, Strzelce 28b, Nałęczów, tel (od ), , , recepcja@prywatnesanatorium.pl Willa Jagódka, ul. Struga 6, Nałęczów, tel , Willa Jana, ul. Partyzantów 6, Nałęczów, tel Willa Kolorowa, ul. Kolejowa 13, Nałęczów, tel , , pokoje@willakolorowa.pl Willa Monika, ul. Kolejowa 37, Nałęczów, tel , rezerwacja@willamonika.pl Willa Olimpia - Dom w Podwórzu, ul. Żeromskiego 4A, Nałęczów, tel , , malagros@vp.pl Willa Samoniówka, ul. 1-go Maja 26, Nałęczów, tel , samoniowka@wp.pl Willa Starówka, ul. Chmielewskiego 4, Nałęczów, tel , , willstarow@wp.pl Willa Uciecha, ul. 1-go Maja 22, Nałęczów, w. 611, marketing@uzdrowisko-naleczow.com.pl Willa Ukraina, ul. Armatnia Góra 10, Nałęczów, tel , , info@willaukraina.pl Kwatery agroturystyczne: Czapik Piotr, ul. Bełżycka 28a, Wąwolnica, tel , , , agaczapik@o2.pl Czerniec Danuta, Wojciechów, tel Czerniec Włodzimierz i Barbara, Wojciechów, Gospodarstwo Agroturystyczne Atmosfera ul. Batalionów Chłopskich 3, Nałęczów, tel , , izabela.sochaj@op.pl Gospodarstwo Agroturystyczne Siedlisko Lubicz Janusz Niezabitowski, ul. Doły 24, Kazimierz Dolny, tel , siedliskolubicz@kazimierzdolny.pl Gospodarstwo Agroturystyczne U Michasi, Pomorze 37, Opole Lubelskie, tel , u-michasi@ op.pl Gościniec Grażyna Sobczyk-Słoboda, Sadurki, Nałęczów, tel , sobczyk.słoboda.grażyna@neostrada.pl Młyn Hipolit - Bukowscy Anna i Grzegorz, Nowy Gaj 18A, Wojciechów, tel , , mlynhipolit@poczta.onet.pl Pawłowska Barbara, Bronice 51A, Nałęczów, tel Piech Grzegorz, Bochotnica 62, Nałęczów, tel , , grzegorz-piech@o2.pl Rzeszot Marta, Drzewce Kol, Nałęczów, tel , , martyna@neostrada.pl Siedlisko Gaj - Dariusz Misiurek, Gaj Nowy 26A, Wojciechów, tel , , dariusz@misiurek.lub.pl Smaga Kazimierz, Kębło 32A, Wąwolnica, tel , smaga@poczta.pf.pl Szewczyk Bogusława, Łąki 12, Wąwolnica, tel , bogusławaszewczyk@wp.pl Szyszkowska Bogumiła, Zarzeka 63, Wąwolnica, tel Witkowska Zofia, Cholewianka 39, Kazimierz Dolny, tel Atrakcje turystyczne Krainy Lessowych Wąwozów: Galeria SAG, al. Kasztanowa 6, Nałęczów, tel , anna.zeligowska@gmail.com Kuźnia Artystyczna Romana Czernieca, Wojciechów, tel Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. Partyzantów 11, Puławy, tel , biuro@mosir.pulawy.pl Młyn Hipolit - Muzeum minerałów, Bukowscy Anna i Grzegorz, Nowy Gaj 18A, Wojciechów, tel , , mlynhipolit@poczta.onet.pl Muzeum Bolesława Prusa - Pałac Małachowskich, al. Małachowskich 5, Nałęczów, tel Muzeum Kowalstwa, Muzeum Regionalne - Gminny Ośrodek Kultury Wojciechów, tel , , gok@agroturystyka.pl Muzeum Nietypowych Rowerów, Gołąb, ul. Puławska 1, Puławy, tel , , muzeumrowerow@gmail.com Muzeum Stefana Żeromskiego, ul. Żeromskiego 8, Nałęczów, tel Nałęczowska Kolej Dojazdowa, Karczmiska 77, Karczmiska, tel , naleczow@kolej.com.pl, nkd@interia.pl Nałęczowski Ośrodek Kultury, ul. Lipowa 6, Nałęczów, tel , nok@naleczow.pl Nałęczowski zwierzyniec Małe ZOO, ul. Kamieniak 23B, Nałęczów, tel , minizoo@naleczow.com.pl Ośrodek Nartsport Wyciąg Narciarski, Rąblów 27, Wąwolnica, tel , , biuro@nartsport.pl Plenerowa Galeria Fotografii Współczesnej Kawiarnia Jaśminowa, Nałęczów, ul. Klonowa 7, tel , jasminowa@jasminowa.pl Szkółka Jeździecka Bogusława Szewczyk, Łąki 12, Wąwolnica, tel Szkółka Jeździecka Paweł Pochroń, Słowicza Dolina, ul. Graniczna 6, Nałęczów, tel , Szkółka Jeździecka przy Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym, Kębło 7, Wąwolnica, tel , keblo@top.lublin.pl 36 Szlak Smaków Szlak Smaków 37

20 Serwis turystyczny gmin: Nałęczów, Kazimierz Dolny, Puławy, Janowiec, Opole Lubelskie, Poniatowa, Wąwolnica, Wojciechów Oferta turystyczna: prezentacja oferty turystycznej poszczególnych gmin baza obiektów noclegowych baza usług gastronomicznych atrakcje turystyczne usługi dla zdrowia i urody szlaki turystyczne możliwość rezerwacji noclegów i usług turystycznych użyteczne dla turysty adresy Oferta kulturalna: aktualny kalendarz imprez kulturalnych, sportowych, turystycznych szczegółowe opisy i programy najważniejszych wydarzeń kulturalnych i turystycznych oferta instytucji kultury Ponadto informacje o bieżących działaniach Lokalnej Organizacji Turystycznej Kraina Lessowych Wąwozów Punkt Informacji Turystycznej w Nałęczowie Kompleksowa informacja na temat: atrakcji turystycznych usług turystycznych obiektów noclegowych i gastronomicznych imprez kulturalnych, sportowych i turystycznych połączeń komunikacyjnych Ponadto: sprzedaż folderów, przewodników, map, pocztówek sprzedaż pamiątek organizacja wycieczek Zapraszamy do korzystania z naszych usług! Wydawca: Lokalna Organizacja Turystyczna Kraina lessowych Wąwozów al. Grabowa 6, Nałęczów, tel./fax , info@kraina.org.pl, Tekst: Wiesława Dobrowolska-Łuszczyńska, Izabella Nowotny Opracowano na podstawie: -artykułów: Andrzej Tołpyho, Wieści ze stołu studentów puławskiego Instytutu, Andrzej Tołpyho, Wieści z książęcego stołu puławskiego pałacu, Kamila Morawska, Zakochani w wielkich stołach. Uczty magnackie w dawnej Polsce. - książek: Anthelme Brillat-Savarin, Fizjologia smaku, Warszawa 1973, M. Muller, H. Solecka, D. Szlendak: Wokół kuchni i stołu. Tradycje ziemi puławskiej, Puławy 2008 Obyczaje w Polsce. prac. zbior. pod red. Andrzeja Chwalby, PWN, ogólnie dostępnych stron internetowych, m.in. Nauka.pl, Gotuj się, Wikipedia itp. Zdjęcia: Izabella Nowotny, Janusz Ogiński, Antoni Rękas oraz ze zbiorów zakładów gastronomicznych. Zdjęcia na okładce: 1. Fot. ze zbiorów Villi Bohema 2. Piknik nałęczowskich Jesiennych Entuzjastek na Majówce z Panem Prusem w plenerach parku Zdrojowego w Nałęczowie. Fot. Anna Filipowska Rekwizyty z epoki: Antykwarni Grupa Techno Opracowanie graficzne: Wojtek Dziadkiewicz Informator wydano w ramach projektu Turystyka głównym czynnikiem rozwoju Krainy Lessowych Wąwozów. Zadanie współfinansowane jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Lokalna Organizacja Turystyczna Kraina Lessowych Wąwozów Al. Grabowa 6, Nałęczów, tel. (081) , info@kraina.org.pl Biuro organizacji: tel. (081) , fax (081) Koordynator projektu: Wiesław Czerniec 38 Szlak Smaków Szlak Smaków 39