Kopiec Kraka w świetle badań archeologicznych

Transkrypt

1 Kopiec Kraka w świetle badań archeologicznych Autor: Wieczorna Image not found

2 Od redakcji: Jedyna wzmianka u kronikarzy zachodnioeuropejskich o "duce Craco qui fuit Dux Cracoviae", pochodzi z XIV wieku. za: Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiéy: o pisarzach..., str. 497 Autorzy Józef Maksymilian Ossoliński (hrabia) Kopiec Kraka w świetle badań archeologicznych W najwyższym punkcie masywu Krzemionek, na wzgórzu Rękawka, naprzeciw kościoła św. Benedykta (na wzgórzu Lasota), wznosi się kopiec legendarnego założyciela Krakowa, księcia Kraka. Badania wykopaliskowe uznano za nieudane, gdyż nie odkryto w nim pozostałości pochówku. Wyniki prac wykopaliskowych nie zakończyły dyskusji o chronologii i funkcji obiektu. Interpretacja planów Krakowa z wieku XVII i przekazów ikonograficznych z wieku XIX pozwala na stwierdzenie, że w sąsiedztwie Kopca Kraka istniały inne, mniejsze kopce. Ulegały stopniowemu niszczeniu, głównie w wyniku działań człowieka eksploatacji surowców i budowy obiektów wojskowych. Image type unknown Kopiec wzbudzał ogromne zainteresowanie nie tylko środowisk

3 naukowych. Nic więc dziwnego, że w roku 1933, Polska Akademia Umiejętności powołała Komitet Badań Kopca Krakusa, w skład którego weszli przedstawiciele nauk humanistycznych, przyrodniczych i technicznych. Jednym z inicjatorów przebadania kopca był, redaktor Ilustrowanego Kuriera Codziennego (IKC-a), Mieczysław Dąbrowski, który przekazał Akademii dar w kwocie zł na badania obiektu. Na posiedzeniach Komitetu zajmowano się kwestiami organizacji przedsięwzięcia, referowano źródła historyczne i archeologiczne, prezentowano wyniki konsultacji z naukowcami badającymi podobne obiekty. Na bieżąco referowano wyniki prac terenowych, którymi kierował archeolog Józef Żurowski, a po jego śmierci, która nastąpiła w styczniu roku 1936, Roman Jakimowicz. Zabytki i dokumentacja z badań kopca, aż do początku II wojny światowej, znajdowały się w lokalu Komitetu, a później trafiły do Muzeum Archeologicznego w Krakowie. W roku 1965 opracował je i opublikował Rudolf Jamka. Kopiec znajdował się na terenie należącym do wojska w latach Austriacy wybudowali wokół niego jeden z fortów(krakus) otaczających Kraków. Konieczne więc było uzyskanie zgody na prowadzenie prac na terenie należącym do wojska i rozebranie części obiektu militarnego. Image type unknown W późnośredniowiecznych i nowożytnych przekazach pisanych i ikonograficznych kopiec zwany jest Rękawką Tumulus dictus Rekawka. U Słowian południowych nazwa ta oznacza grób, grobowiec, trumnę (rakev, rakva, raka). Wydaje się, że na terenie Polski już w średniowieczu w takim znaczeniu była niezrozumiała. Jej fonetyczna bliskość z polskim słowem ręka zrodziła tradycyjne wytłumaczenie, że oznacza grób usypany rękami (lub ziemia noszona była w rękawach ). Rękawka przetrwała jako nazwa odpustu odbywającego się w rejonie kościoła św. Benedykta i Kopca Krakusa. W czasach pogańskich, w dniu równonocy wiosennej, na kopcu odbywały się uroczystości poświęcone zmarłym i obrzędom oczyszczenia. Po przyjęciu chrześcijaństwa włączono je w nurt świąt kościelnych. Ułatwiał to fakt, że dniem patrona kościoła istniejącego naprzeciw kopca, św. Benedykta, był 21. marca. Wydaje się, że świątynia pełniła rolę misyjną w stosunku do ośrodka pogańskiego kultu na Kopcu Krakusa. Na kopcu przez wieki kultywowano obrzędy związane z odpustem przy kościele św. Benedykta Rękawką i obrzędem rzucania monet z kopca, nie starszym niż XV wiek. Prace wykopaliskowe na kopcu prowadzono w latach Następnie obiekt zrekonstruowano (rekonstrukcję nasypu ukończono dopiero w roku 1956). Plan badań kopca

4 zakładał, że zostanie przekopany w całości. Niestety, po śmierci Żurowskiego, zamysł ten uległ zmianie badania prowadzono już tylko w centralnej części nasypu wykopem o kształcie leja. Praktyka archeologiczna wskazuje, że tylko staranne przebadanie całego nasypu mogłoby upoważniać do stwierdzenia czy kopiec miał charakter grobowy. Usytuowanie pochówku we wczesnośredniowiecznych kurhanach bywało różnorodne nasyp mógł nakrywać jamę grobową ze szczątkami zmarłego, która nie musiała być usytuowana centralnie; pochówek ciałopalny mógł być złożony w jamie wkopanej w nasyp lub w naczyniu stojącym bezpośrednio na szczycie kopca lub na specjalnym podwyższeniu. W otoczeniu kopca odkryto dwa skupiska monet głównie z wieku XV. Pierwotnie stanowiły one jeden depozyt, który został znaleziony w pobliżu kopca przy wznoszeniu fortyfikacji ( ). Wykopy poza nasypem kurhanu dowiodły, że miejsce jego wzniesienia zostało wcześniej zniwelowane prawie o metr. W wykopach tych odkryto zabytki archeologiczne z czasów od neolitu aż po okres nowożytny. Przeprowadzone w trakcie wykopalisk badania geologiczne dowodzą, że do wznoszenia kopca użyto ziemi z okolicy z południowo-wschodniej części wzgórza Lasoty, tj. z terenu obecnego nowego Cmentarza Podgórskiego, gdzie w pradziejach istniała osada. Wraz z ziemią stamtąd do nasypu kurhanu trafiła prahistoryczna ceramika. Początkowo badano warstwami cały nasyp kopca, zaś od roku 1936 eksplorację prowadzono już tylko w obrębie wykopu przypominającego lej, w centralnej części kurhanu. W rezultacie podstawa kopca została przebadana jedynie wyrywkowo z 2826 m 2 przekopano jedynie 103 m 2 (ok. 4% powierzchni!). We wnętrzu nasypu odkryto pozostałości konstrukcji z palików drewnianych konstrukcja ta przypomina płot plecionkowy, podobny do konstrukcji odkrywanych w kurhanach wikińskich W obrębie nasypu natrafiono także na pozostałości wkopu rabunkowego, w którym odkryto różnoczasową ceramikę, a przy dnie fragment podkowy żelaznej i dwie monety srebrne z czasów Karola IV (król czeski od ). Image type unknown Kiedy kopiec został usypany? Na pewno nie w okresie neolitu, z którym wiązane są liczne kurhany grobowe nie tylko na terenie Małopolski wyklucza to odkrycie w nasypie licznych materiałów z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Znalezione w dolnej części kopca, łączone z Awarami śmigiełkowate okucie końca pasa, datowane na VIII w. oraz odkryta w nasypie moneta Bolesława II czeskiego (z ok. 970 r.) świadczą o tym, że kopiec istniał w drugiej

5 połowie X wieku. Pozostałości dębu, którego korzenie odkryto na szczycie kopca sugerują, że obiekt ten usypany został jeszcze przed wprowadzeniem chrześcijaństwa, gdy kopiec był miejscem kultu, a dąb, drzewo czczone przez Słowian nie tylko w czasach pogańskich, mógł odgrywać istotną rolę w odbywających się w tym miejscu obrzędach. Badacze nie są do końca zgodni czy w Małopolsce chrześcijaństwo zostało wprowadzone w wyniku działalności misji cyrylo-metodiańskiej (w drugiej połowie IX wieku), czy też po włączeniu Małopolski w skład państwa Piastów, ok. roku Wyniki badań archeologicznych potwierdziły wiarygodność opisu Jana Długosza dotyczącego kopca nie odkryto jedynie pozostałości kapliczki na jego szczycie, ale mogła ona zostać całkowicie zniszczona przy montażu punktu wysokościowego na szczycie. Legendę o Kraku jako pierwszy zapisał na początku XIII wieku, w swej Kronice Mistrz Wincenty, zwany Kadłubkiem, późniejszy biskup krakowski ( ). Przez wieki podanie było stale uzupełniane i modyfikowane m. in. przez Jana Dąbrówkę, Jana Długosza, Bernarda Wapowskiego, Bartosza Paprockiego, Joachima Bielskiego.

6

7 Anna Tyniec, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, reprodukcja tekstu dzięki uprzejmości autorki. Ilustracja tytułowa: za: Poczet Królów Bałwochwalców. PODPISY DO ILUSTRACJI 1. Kopiec Kraka na początku badań wykopaliskowych, w roku Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie 2. Członkowie Komitet Badań Kopca Krakusa powołanego przez Polską Akademię Umiejętności na szczycie kopca Kraka. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie 3. Józef Żurowski ( ) archeolog, badacz kopca Kraka, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego, konserwatorem zabytków przedhistorycznych na zachodnią Małopolskę i Śląsk (od roku 1920 aż do śmierci), współpracownik Muzeum Archeologicznego w Krakowie, autor niezliczonych publikacji naukowych i tekstów popularyzujących archeologię. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie 4. Kopiec Kraka na początku badań wykopaliskowych, w roku Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie 5. Kopiec Kraka w trakcie badań wykopaliskowych. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie 6. Awarskie okucie końca pasa znalezione w kopcu Kraka. Rysunek Gabriela Leńczyka. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie