5. Rys historyczny oraz charakterystyka obiektu na tie zabudowy parceli nr hip.561

Transkrypt

1 5. Rys historyczny oraz charakterystyka obiektu na tie zabudowy parceli nr hip.561 Obecna lokalizacja omawianego budynku, polozonego na wydzielonej dzialce na terenie Ogrodu Krasinskich, jest wynikiem kolejnych przeksztalcen i parcelacji teren6w miejskich. Wiaze sie z historia ksztaltowania zabudowy duzej parceli, zlokalizowanej u zbiegu ulicy Dlugiej i Nalewki. W poczatkach XVII wieku obszar, na kt6rym umiejscowiony jest przedmiotowy budynek, zajmowaly zabudowania zakonu Brygidek: klasztor, folwark oraz ogrod." W jego najblizszym sasiedztwie w ostatnich latach XVII stulecia powstalo zalozenie palacowoparkowe lana Dobrogosta Krasinskiego, Zagospodarowanie terenu w poczatkach XIX wieku przedstawia Plan miasta stolecznego Warszawy wymierzony przez oficerow Korpusu Inzynierow w latach 1818 i 1819 i litografowany przez tychze w 1822 r. - il. 3. Nieruchomosc dawnego zakonu nosila w6wczas numer hipoteczny 561 i sluzyla potrzebom wojska francuskiego". Na planie naniesiono szereg zabudowan Dyrekcji Artylerii, przeznaczonych na fabryke broni i warsztaty artyleryjskie", Z zachowanych materialow zrodlowych wynika, ze dawny grunt zakonu Brygidek w 1823 roku nabyla od Komisji Rzadowej Wyznan Religijnych i Oswiecenia Publicznego Komisja Rzadowa Wojny." Wiadomo, ze okolo 1827 roku na gruncie tym wzniesiono siedzibe Rzadu Gubemialnego Mazowieckiego." Okolo polowy XIX wieku miala miejsce parcelacja terenu, w wyniku kt6rej powstala szescioboczna posesja 0 numerze hipotecznym 561B, przylegajaca bezposrednio do Ogrodu Krasinskich, Od tego momentu az do okolo 1950 r. historia wystepujacej na nim rzadowej zabudowy wiaze sie nierozerwalnie z wojskiem (patrz: Taryffy miasta stolecznego Warszawy, ksiegi adresowe.. 22). Plany i przeznaczenie poszczeg6lnych obiekt6w pozostaja blizej nieznane. Ich om6wienie umozliwiaja jedynie rozproszone na drodze kwerendy zrodlowej oraz analiza materialow kartograficznych. i szczatkowe informacje uzyskane 17 Sprowadzonych tu okolo roku 1630 przez kasztelana rawskiego Krzysztofa Lipskiego. Budowla zaprojektowana zostala w latach przez Giovanniego Gissleniego i zamykala widokowo perspektywe ulicy Bielanskiej, prostopadlej do ul. Dlugiej. Przy klasztorze w latach pozniejszych wzniesiono kosciol sw. Tr6jcy. Podaje za: Ogrod Krasinskich w Warszawie. ROBiDZ w Warszawie..., op. cit., sa,5 18 Zielinski L, Atlas dawnej architektury ulic i placow Warszawy,Srodmiescie historyczne t. II, Warszawa 1996, s. 201 (ul. Dluga) 19 Ogrod Krasinskich w Warszawie. ROBiDZ w Warszawie..., op. cit., t. Ill, s.8 20 Archiwum Panstwowe Warszawy Oddzial w Pultusku: Zespol Hipoteki Warszawskiej, ksiega hipoteczna posesji nr 561 D, pismo lana Lackiego do mec. lzdebskiego - plenipotenta Komisji Rzadowej Wojny, 1823 r., s sygn Zielinski l., Atlas dawnej architektury ulic i placow Warszawy,SrodmieScie historyczne t. I, Warszawa 1995, s. 193(ul. Bohater6w Getta). Ponadto na zachowanym planie Kondratienki z 1859 r. przedstawiaj'}cym zagospodarowanie nieruchomosci w tym czasie widnieje niewyrainy nap is: "Rz,}d Gubemialny Mazowiecki" 22 Taryffy miasta st. Warszawy z lat 1839,1897,1912 i nastypne wskazuj~ na kolejnych wlascicieli. W 1839 r. jest to nieruchomosc rz~dowa, w 1858 rz~dowa Intendentura, w 1897 znajduje siy na niej panstwowy, rz~dowy gmach. Wg Spisu abonent6w Tow. Akcyjnego Telefon6w z 1912 r. pod adresem Nalewki 4 miesci siy Intendentura Okrygu Warszawskiego. Ksiygi adresowe Warszawy z lat: 1909 i 1920 wymieniaj~ na posesji 561 B: Warszawski Zarzqd Intendentury Okrygowej Ministerstwa Wojny (1909), Departament X Gospodarczy Ministerstwa Spraw Wojskowych (1920), Ksiqi:ka informacyjno-adresowa z 1930 r. wymienia Departament Gospodarczy. 9

2 Lokalizacje zabudowan rzadowych przedstawiaja zachowane XIX. wieczne plany miasta np. plan Kondratienki z 1859 roku. Ze wzgledu na niewielkie zmiany w zagospodarowaniu dzialki na przestrzeni XIX. stulecia oraz wiarygodnosc przekaz6w kartograficznych polozenie zabudowan rzadowych najlepiej omowic na podstawie planu Warszawy, wykonywanego przez Williama H. Lindleya w 1896 i aktualizowanego w 1897 roku" - il. 4,5. Ten rekopismienny, barwny plan precyzyjnie odwzorowuje obrysy wszystkich budynk6w omawianej posesji" oraz roznicuje material, z jakiego zostaly wzniesione (czerwony - murowane; pomaranczowy - drewniane).widzimy na nim murowany gmach glowny Rzadu Gubemialnego, ustawiony przy granicy z Ogrodem Krasinskich, zwr6cony frontem w kierunku ul. Dlugiej. Ma dwa kr6tkie, boczne skrzydla dostawione prostopadle zryzalitowanego korpusu. Po polnocno-wschodniej stronie gmachu, w narozniku, znajduja sie trzy roznej wielkosci zabudowania, zapewne gospodarcze (rowniez murowane). Dwa z nich ustawione sa w linii zabudowy glownego budynku i maja niewielkie drewniane przybud6wki. Wymiary zadnego z tych budynk6w nie odpowiadaja wymiarom czesci naziemnej przedmiotowego.jnmkra", mimo zblizonej do niego lokalizacji. Zastosowana przy sporzadzaniu planu dokladna skala wykonania (1:250) umozliwia nie tylko uzyskanie wiarygodnych danych dotyczacych wymiar6w poszczeg6lnych obiekt6w, ale pozwala takze na zauwazenie wrysowanego muru ogrodzenia, do kt6rego przylegaja. Ogrodzenie jest wsp6lne dla przedmiotowej dzialki oraz sasiedniego Ogrodu Krasinskich. Wyznacza tez zachodnia granice nieruchomosci. Poza wymienionymi budynkami na planie Lindleya znajduje sie jeszcze prostokatny, murowany obiekt otoczony zielenia, Jest widoczny przed gmachem gl6wnym. Inny, murowany dom, znajduje sie w poludniowo-zachodniej czesci parceli. Kolejny, drewniany budynek pomocniczy umiejscowiony jest w samym rogu posesji. Niemal przez caly XIX wiek i polowe XX wieku omawiana nieruchomosc do nr 561 B byla wlasnoscia wladz panstwowych, zarzadzana przez wojsko. Od polowy XIX stulecia jej zabudowa sluzyla celom wojskowym. Najpierw miescila Intendenture Okregu Warszawskiego", potem Departament X Gospodarczy Ministerstwa Spraw Wojskowych (Ministerstwa Wojny)." W 1932 roku przeszla na wlasnosc Funduszu Kwaterunku 23 APW, Plan Lindleya zl896 r. (skala 1:250) i z 1897 r. (skala 1:2500), za: Ogr6d Krasinskich w Warszawie. ROBiDZ w Warszawie..., op. cit., s.67, Plan Lindleya dokumentuje rowniez sytuacje przestrzenna w obrebie przyleglych parceli. Widac na nim zmiany jakie zaszly zwlaszcza na terenie dawnych koszar artyleryjskich. Istniejace zabudowania zostaly rozebrane, podobnie jak zabudowania dawnej posiadlosci biskupa Gembickiego (przy ul. Dlugiej 48). Caly teren planowany byl do parcelacji, przeprowadzonej w poczatkowym okresie XX w. W 1896 r. opracowano projekt wytyczenia nowych ulic bez nazwy. Jedna z nich prowadzic miala do ul. Bielanskiej, Podaje za: Zbi6r Walerego Przyborowskiego ( ) t.v, s.233 Archiwum Panstwowe Warszawy - sygn Plany podzialow parcelacyjnych znajduj(! siy takze w ksiydze hip. nieruchomosci 560 AiB- APW Oddzial w Puhusku, sygn lnstytucja miala za zadanie zaopatrywanie wojskowych urzyd6w i oddzial6w Okrygu Warszawskiego w Zywnosc, umundurowanie kom. K. Rudolfa, Warszawa 1929, s. 223 itp. Podajy za: Dziesirrcio/ecieintendentury polskiej sily zhrojnej , pod red. 26 Wg Taryffy miasta st. Warszawy z 1859, 1912 i lat nastttpnych - patrz przypis nr 21 Departament X Gospodarczy MSW mial w zakresie dzialania m,in. sprawy personalne, administracyjno-prawne, rachunkowo-kontrolne, zaopatrzeniowe - wg Dziesirrciolecieintendentury.., op.cit., s

3 Wojskowego." Wedlug ZaplSOW W istniejacej ksiedze hipotecznej w 1931 roku liczyla 5537,37 m2 powierzchni, a plan porniarowy przygotowal miemiczy przysiegly Kamil Wydzga." Tuz przed sama wojna budynki zlokalizowane na dzialce pelnily rozne funkcje: mieszkalne i biurowe - jak podaje autor monografii Nalewek 1. Pakalski. 29 Wyglad nieruchomosci w okresie dwudziestolecia rniedzywojennego w czasie II wojny swiatowej odnotowuja nastepujace materialy kartograficzne: hipoteczny Plan miasta stolecznego Warszawy z 1936 roku i Plan sytuacyjno-geodezyjny z 1938 roku oraz fotoplany z lat: 1935, 1944 i Pozwalaja one na identyfikacje, datowanie i omowienie lokalizacji przedmiotowego.jnmkra". Na wydanym w 1936 roku pierwszym z planow naniesione zostaly oprocz podzialow dzialek oznaczonych numerami hipotecznymi takze ich numery policyjne. Przedmiotowa nieruchomosc oznaczona jako.nieruchomosc panstwowa" wystepuje pod adresem: Nalewki 4 - it. 6. Na ww. planie wykonanym w skali 1:2500 widzimy, ze duzy gmach Departamentu Gospodarczego Ministerstwa Spraw Wojskowych (dawniej Rzadu Gubemialnego) zostal rozbudowany w kierunku ul. Dlugiej. Do krotkiego skrzydla zlokalizowanego przy ul. Nalewki dobudowano dlugi prostokatny budynek", szczelnie zamykajacy posesje od tej strony. Nowo powstale skrzydlo najprawdopodobniej miescilo mieszkania dla oficerow, 0 istnieniu "domu oficerskiego" przy ul. Nalewki 4 informuja zapisy zrodlowe z 1924 i 1934 roku." Wymieniony budynek laczy sie z innym, pierwotnie wolnostojacym budynkiem, ustawionym poprzecznie posrodku dzialki. Pozostale niewielkie obiekty znane sa z poprzednio omowionych planow. Uzupelnieniem planu jest zdjecie lotnicze, wprawdzie wykonane wczesniej, bo w 1935 roku, ale umozliwiajace inne spojrzenie na zabudowe i uklad przestrzenny dzialki. Wykonane z gory pozwala okreslic wysokosc i wyraznie pokazuje ksztalt dachow poszczegolnych domow - it. 7a, b. 27 APW Oddzial w Pultusku: Zespol Hipoteki Warszawskiej, ksiega hipoteczna posesji nr 561 B decyzja 0 przekazaniu na wlasnosc nieruchornosci panstwowej oraz pelnomocnictwo dla generala brygady Kamila Seyfrieda do przeprowadzenia regulacji pierwiastkowej. 1,2 - sygn. 315/11 28 Ibid., Plan pomiarowy z 1931 r. zostal usuniety, jak podano w stanie badan., 29 Pakalski Z., Z dziejow polskiej i zydowskiej ulicy w Warszawie, Warszawa 2003, s. 84. Autor pisze, ze "bryla budowli [pod adresem Nalewki 4 byla] stopniowo rozbudowywana od XVIII w. jako siedziba Urzedu Wojew6dzkiego" Dalej wymienia nastt(puj,!ce osoby i organizacje : "Keller Antoni, technik konstruktor - mieszkanie; Langerowie Ludwik i Wiktor, kpt - mieszkanie, Pakowscy Helena i Tadeusz - mieszkanie, Polski Zwi,!zek Motocyklowy, Radeccy Felicja i Stanislaw - mieszkanie". 30 Wszystkie plany zamieszczone w opracowaniu Ogrod Krasinskich w Warszawie.,ROBiDZ w Warszawie '" t. 1Il, s. 86, 87, 93 in. 31 Dobudowa miala miejsce przed 1916 r. Budynekjestjuz zaznaczony na planie M. Jezowskiego z 1916 r., ilustracja w: Ogr6d Krasinskich w Warszawie.,ROBiDZ w Warszawie.., t. III, s Pierwsza informacja pochodzi z artykulu pt. "Przydzial mieszkail oficerom w budynkach przy ul. Konwiktorskiej i Nalewkach" [w:] Polska Zbrojna, 1924, nr 47, sa. Drug,! zawiera monografia pt. Domy mieszkalne Funduszu Kwaterunku Wojskowego - sprawozdanie , Warszawa 1934, t.l, wykaz nieruchomosci, poz. nr 87. Budynek nie zostal umieszczony wsr6d obiekt6w, kt6rych budowt( rozpoczt(to i ukoilczono w I

4 Kolejny plan: sytuacyjno-geodezyjny z 1938 roku opracowany zostal w dokladniejszej skali 1:1000 i pokazuj e, ze stan zabudowy polnocno-zachodniej czesci parceli nr 561 B, znany z planu Lindleya, nie ulegl zmianie" - ii. 8. Na podstawie przeprowadzonej analizy wskazanych powyzej plan6w oraz innego planu pomiarowego z 1941r. - ii. 9 i inwentaryzacji obiektu z 20 l3r. udalo sie ustalic czas budowy i miejsce lokalizacji przedmiotowego "bunkra". Sporzadzono dwa rysunki. Pierwszy przedstawia usytuowanie "bunkra" na tle nieistniejacej XIX. wiecznej zabudowy - il. 10. Drugi pokazuje wymiary polnocnej sciany zabudowy posesji" - ii. 11. Na pierwszym rysunku zaznaczono sytuacje trzech niewielkich XIX. wiecznych budynk6w (A, AI, B) i gmachu dawnej Intendentury Okregu Warszawskiego C, widocznych na planach z 1935, 1936, 1938 r. Po wrysowaniu pomiar6w budynk6w dokonanych w 1941 r. przez inz. Weycherta i pomiar6w inwentaryzacyjnych "bunkra" z 2013 r. okazalo sie, ze przedmiotowy obiekt zostal zlokalizowany w zupelnie innym miejscu niz sadzono. Dla jego budowy w latach rozebrano trzy ww. blizej nieznane domy. Lokalizacje wskazuja pozniejsze fotoplany z 1944 i 1945 roku - il. 12, 13..Jnmkra" Przedmiotowy "bunkier" powstal zatem w 1938 roku, a jego budowa wiazala sie scisle ze zblizajaca sie II wojna swiatowa. Lata poprzedzajace wybuch wojny byly wzrnozone pod wzgledem przygotowan obronnych stolicy. W mysl Rozporzqdzenia Rady Ministrow z dnia 29 kwietnia 1938 roku 0 przygotowaniu w czasie pokoju obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej w dziedzinach regulacji i zabudowania osiedli oraz budownictwa publicznego i prywatnego" na terenie Warszawy budowano schrony na uzytek publiczny. W zwiazku z potrzeba ochrony ludnosci miasta adaptowano tez do tego celu szereg piwnic dom6w mieszkalnych i obiekt6w uzytecznosci publicznej np. pobliskie sutereny gmachu przy ul. Dlugiej 50 (Pasazu Simonsa)" - ii. 14. Przedmiotowy.Jnmkier'' nie byl wojskowym schronem bojowym, lecz budowla specjalna przeznaczona dla ochrony ludnosci przed dzialaniem wybuch6w bomb lotniczych. Nie udalo sie dokladnie wyjasnic i jednoznacznie odpowiedziec na pytanie: czy mial bye przeznaczony tylko dla uzytku publicznego (w tym dla mieszkancow domu oficerskiego), czy tez zaprojektowany zostal z mysla 0 ochronie pracownik6w gmachu Intendentury pelniacych swoje obowiazki podczas nalot6w bombowych, czy moze jak wskazuje jego nazwa potoczna - powstal dla przedwojennego prezydenta stolicy Stefana Starzynskiego. 33 Zasadnicze zmiany nastapily w zagospodarowaniu poludniowej czesci posesji i sasiednich nieruchomosci, Najwazniejsza z nich bylo przeksztalcenie wlotu na Nalewki. W latach powstal tam potezny wielofunkcyjny zespol handlowo-uslugowo-biurowy zwany Pasazem Simonsa Glowna naroma czt(scotoczona byla dojazdowq uliczkq Przejazd. Drugi czlon gmachu przylegal do tej uliczki i do gmachu lntendentury Okrt(gu Warszawskiego. 34 Porownujqc oba te rysunki dostrzegamy niezgodnosc dwoch wymiarow. Romajest dlugosc budynku BiD. Wg pomiarow inz. Weycherta w 1941 r. budynek B rna 630 cm dlugosci (wg planow Lindleya i hipotecmego cm). Budynek D rna ( cm) wg inz. Weycherta w 1941 r., a wg pomiarow inwentaryzacyjnych z 2013 r. (872 cm). Romica ta jest nieduza i moze wynikac z niedokladnosci pomiaru. 35 Dz.U.1938 nr 32 poz.278 za: 36 Z 1937 roku pochodzi projekt budowy schronu w naromiku tego gmachu od strony ul. Przejazd i Nalewki, odnaleziony przy okazji przeprowadzania niniejszej kwerendy., AAN: akta MSW- Projekt schronu przy ul. Dlugiej 50..., op. cit.., przypis 15 Wg relacji sluzyl w czasie IIwojny swiatowej okolicmym mieszkailcom za: 12

5 Ta ostatnia hipoteza: budowy schronu z koniecznosci zapewnienia ochrony przeciwlotniczej wladzom miasta i prezydentowi Starzynskiemu, wydaje sie malo. prawdopodobna. Urzednicy pracowali w znacznie oddalonym od tego miejsca ratuszu, przy placu Teatralnym. W piwnicach gmachu ratusza znajdowaly sie odpowiednio przygotowane pomieszczenia spelniajace role schron6w. Wedlug relacji H. Swieckiej Skoczowej zamieszczonej w publikacji poswieconej cywilnej obronie miasta w 1939 roku: "Do 20 wrzesnia prawie wszyscy pracownicy zar6wno w gmachu ratusza, jak i w przylegajacym do niego budynku Wydzialu Technicznego pracowali w swoich pokojach nie schodzac do schron6w nawet w czasie nalotow'r" Jak wynika z innych zrodel pobyt Starzynskiego w schronie przy ul. Nalewki podczas dzialan wojennych jest takze malo prawdopodobny. Z roznych relacji wiadomo, ze nawet zniszczenia gmachu magistratu w dniu 25 wrzesnia oraz smierc pod gruzami wiceprezydenta Jana Okolo-Kuiaka i jego najblizszych wsp6lpracownik6w nie sklonily prezydenta Starzynskiego do opuszczenia swojego gabinetu i przeniesienia sie do podziemi,38 dokad w dniach nastepnych przeniesiono jego biuro.39 Historyk profesor M. Drozdowski - biograf prezydenta, podaje wrecz "ze po smierci drugiej zony, Pauliny Chrzanowskiej- Tylickiej, kt6ra zmarla w 1939 roku [...J Starzynski przestal dbac 0 swoje bezpieczenstwo.,,40 I dalej zaznacza, ze w czasie dzialan wojennych "Starzynski nie przebywal w schronie lecz w ratuszu lub w terenie,,41. N a podstawie zachowanych wspornnien okupacyjnych Elzbiety Dankowskiej -Walas wiadomo, ze podczas powstania warszawskiego schron sluzyl mieszkancorn nieruchomosci przy ul. Nalewki 4 i ludnosci stolicy.v Przebywalo w nim sporo dzieci. Autorka wspomnien jako mala dziewczynka spedzila tam caly miesiac, Pamieta, ze "schron byl pod ziemia, ale tez byl budynek nad schronem i maly ogr6dek. " Ponadto "byl to ogromny schron", w kt6rym przebywalo bardzo duzo ludzi. Znajdowalo sie tam:.jcilka sal, lustra, piekne toalety [..J, ale nie bylo studni glebinowej", "byly lampy karbidowe" i "olbrzymie wystajace rury,,43 Niestety nie zachowaly sie zadne archiwalne fotografie dokumentujace wyglad.jnmkra", Elewacje innych budynk6w wojskowych, opr6cz mniej czytelnych pod tym wzgledem fotoplan6w, dokumentuja trzy odnalezione zdjecia. Dwa identyczne ze zbior6w Archiwum Panstwowego Warszawy" pokazuja fragment fasady budynku od strony ul. Nalewek - il. 15. Trzecie pokazuje ten sam obiekt widziany z dalszej perspektywy ulicy. Lata II wojny swiatowej przyniosly znaczne zniszczenia okolic nieruchomosci. Ogr6d Krasinskich byl w czasie dzialan wojennych zapleczem walk toczacych sie w tej czysci miasta. W latach w jego najblizszym s(j.siedztwie Niemcy utworzyli Getto. 37 Relacja dotyczqca organizacji Wydzialu Technicznego Zarzqdu Miejskiego we wrzesniu 1939 [w:] Cywilna obrona Warszawy we wrzesniu dokumenty, materialy prasowe, wspomnienia i relacje, Warszawa 1964, s Drozdowski M.M., Starzynski legionista, polityk gospodarczy, prezydent Warszawy, Warszawa 2006, s cyt. wypowiedzi M. Drozdowskiego dla TVN Warszawa za: 41 Ibid ReJacja EJzbiety Oankowskiej-Walas 43 Ibid., 44 Sq to: zdjycie z Referatu Gabaryt6w z 1938 r. wykonane w kierunku skrzydla pasazu Simonsa przy ul. Nalewki 2a; oraz zdjycie z Akt Nieruchomosci budynku przy ul. Nalewki 2a (APW, sygn. 4186) przedstawiajqce to sarno ujycie 13

6 Podczas Powstania Warszawskiego w sasiednim budynku szkoly przy ul. Barokowej 8 w dniach 6-8 sierpnia stacjonowal Sztab Komendy Gl6wnej AK. Arsenal, Pasaz Simonsa, niedaleki Palac Mostowskich i ww. szkole zajmowali zolnierze batalionu "Chrobry I". Podczas silnych bombardowan 31 sierpnia 1944 r. calkowicie zniszczone zostalo polnocne skrzydlo Pasazu Simonsa, a pod jego gruzami zginelo wielu powstancow. Ogrom zniszczen wojennych rejonu ul. Dlugiej pokazuje Fotoplan z czerwca 1945 roku [patrz il. 13]. Widzimy na nim, ze zabudowania posesji nr 561 B, widniejace jeszcze na wczesniejszym zdjeciu lotniczym sprzed sierpnia 1944 [patrz il. 12], takze ulegly zniszczeniom. Bez uszkodzen zachowal sie jedynie przedmiotowy obiekt. Czytelny jest jego prostokatny obrys, plaski dach i wylaz zlokalizowany kilkanascie metr6w przed frontem. Dzieki zdjeciu dostrzegamy szczegoly takie jak zarys ogrodzenia, kt6re ogranicza wydzielony prostokat. Niewielki ukosny cien budynku naziemnego "bunkra" umozliwia rozpoznanie jego wysokosci, kt6ra wynosi jedna kondygnacje, Zagospodarowanie terenu po zniszczeniach wojennych mialo miejsce w latach 50. XX stulecia. Poczatkowo w mysl planowanych rozwiazan urbanistycznych placu Krasinskich i uporzadkowania ulicy Dlugiej w Pracowni Urbanistyki Zabytkowej BOS wykonano kilka koncepcji odbudowy kompleksu budynk6w tego rejonu. Miedzy innymi projektowano rekonstrukcje wygladu kosciola sw. Tr6jcy (nalezacego do zakonu Brygidek), rozebranego w poczatku XX w. pod budowe Pasazu Simonsa'' Ostatecznie wobec przebicia przez teren Getta nowej arterii komunikacyjnej i zmiany granic Ogrodu Krasinskich nie zrekonstruowano czesci XIX. wiecznej zabudowy tego terenu. W 1948 roku przeprowadzono prace rozbi6rkowe polnocnego skrzydla Pasazu Simonsa46 Najprawdopodobniej w tym samym czasie rozpoczeto rozbiorke zrujnowanych budynk6w zespolu dawnej Intendentury. Tereny po zburzonej i rozebranej historycznej zabudowie omawianej nieruchomosci zostaly wlaczone w granice Ogrodu Krasinskich po 1955 roku. Ich scalenie przeprowadzono w ramach pierwszego etapu prac powiekszania parku i utworzenia obsadzonej kasztanowcami promenady." Dzialke z przedmiotowym.jrunkrem'' wygrodzono w6wczas z terenu parku i ograniczono siatka, Pozostawiono fragment przedwojennego muru, stanowiacego sciane wspolna z budynkiem naziemnym "bunkra". Sam budynek nieznacznie rozbudowano od strony wschodniej (patrz rys. 1, opis w dalszej czesci opracowania). Umieszczono w nim Archiwum Akt i Plan6w Wydzialu Nadzoru Urbanistycznego i Budowlanego Urzedu Wojew6dzkiego. Budynek otrzymal nowy adres - ul. Bohater6w Getta 4 (po likwidacji przedwojennego polnocnego odcinka ulicy Nalewki). Archiwum istnialo do 2009 roku. Od tamtej pory obiekt nie jest uzytkowany. Jego obecnym wlascicielem jest Skarb Panstwa, a jednostka zarzadzajaca Zarzad Teren6w Publicznych. Na rzecz Biura Administracyjno-Gospodarczego Urzedu miasta stolecznego Warszawy (poprzedniego wlasciciela omawianej dzialki) 15 lipca 2009 roku wydano "warunki zabudowy dla inwestycji polegajacej na budowie budynku uslugowego 0 charakterze wystawienniczym wraz z uzbrojeniem zagospodarowaniem terenu, 45 Zalozenia odbudowy polnocnej sciany ul. Dlugiej przedstawia studium powstale w 1947 r. pod kierunkiem Kazimierza Saskiego. Podajy za: Ogr6d Krasi11skich w Warszawie. ROBiDZ w Warszawie..., t. II, op. cit., s Wedlug ABAGW: Teczka do budynkow przy ul. Nalewki 4 - sygn. N151l49 47 Ogr6d Krasinskich w Warszawie. ROBiDZ w Warszawie..., t. III, op. cit., s.28 14

7 zlokalizowanego na dzialkach ewid. Nr 16 oraz nr 3/4 - cz. z obrebu , polozonej przy ul. Bohater6w Getta 4... ".48 Juz wtedy planowano budowe obiektu "pelnietcego funkcje plac6wki kulturalnej 0 charakterze edukacyjnym, historycznym, wystawienniczym (Z mozliwoscia zlokalizowania izby parnieci prezydenta Starzynskiego) wraz z rnalym zapleczem gospodarczym't". Przedmiotowy.Jmnkier'' znajduje sie na terenie objetym w 2011 roku projektem rewaloryzacji Ogrodu Krasinskich. Przeprowadzone prace, zmierzajace do przywr6cenia parkowi wartosci zabytkowych, poprzedzily zalecenia konserwatorskie wydane przez Biuro Stolecznego Konserwatora Zabytk6w. Zostaly one wydane w oparciu 0 sporzadzone w 2010 roku wytyczne konserwatorskie przygotowane przez Oddzial Terenowy NID w Warszawie. W uszczegolowiajacych zaleceniach Stolecznego Konserwatora wykonanych na potrzeby konkursu na wykonanie projektu rewaloryzacji czytamy: "Do koncepcji rewaloryzacji Ogrodu Krasinskich jest wskazane wlaczenie terenu wydzielonej dzialki z bunkrem dawnego Archiwum (wnetrze 27a) do programu przestrzenno-funkcjonalnego rewaloryzowanego Ogrodu. Dla ww. dzialki zostaly wydane warunki zabudowy ustalajace funkcje gastronomiczno-wystawienniczet,,50 Jednoczesnie Zarzad Teren6w Publicznych w przygotowanych wytycznych na wykonanie.jconcepcji rewaloryzacji i modemizacji Ogrodu Krasinskich.." wskazal w punkcie 11"..[... ] Dla ww. dzialki zostaly wydane warunki zabudowy ustalajace funkcje gastronorniczno-wystawiennicza z dopuszczeniem rozbudowy lub rozbi6rki istniejacego na powierzchni terenu budynku i zaproponowanie w jego miejsce nowej kubatury'v" W latach dla przedmiotowego obiektu wykonano dokumentacje techniczna, wyrnieniona na poczatku opracowania- il W 2011 roku w czesci podziemnej obiektu przeprowadzone wnetrze pomalowano i odgrzybiono. 52 zostaly prace remontowe: Przedmiotowy.Jnmkier'' zlokalizowany jest na prostokatnej dzialce 0 powierzchni 821 m-, wydzielonej z terenu Ogrodu Krasinskich za pomoca ogrodzenia. Od strony polnocno-zachodniej i czesciowo polnocno-wschodniej zamyka jet betonowy mur, z pozostalych metalowa siatka z furtka. Obiekt sklada sie z parterowego budynku oraz z usytuowanego pod nim schronu. Od polnocnego-zachodu przylega bezposrednio do muru ogrodzenia - il Budynek otrzymal prostokatny plan i dwa wejscia: glowne od poludnia i boczne we wschodniej scianie szczytowej. Wzniesiony zostal nad czescia polnocna podziemnego schronu. Ma pro sty jednotraktowy uklad wewnetrzny, zlozony z korytarza, duzego pokoju, toalety, dwubiegowej klatki schodowej (usytuowanej od strony zachodniej i umozliwiajacej 48 Decyzja nr 145 WZI/SRO/2009z dn roku. za: 49 Ibid. 50 za: 51 Ibid. 52 Informacje 0 pracach uzyskano od Zarzadu Teren6w Publicznych oraz z: stefana starzynskiego 15