II Raport z realizacji polityki uczenia się przez całe życie w Małopolsce 2009

Transkrypt

1 II Raport z realizacji polityki uczenia się przez całe życie w Małopolsce 2009 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie

2 MAŁOPOLSKIE PARTNERSTWO INSTYTUCJI W OBSZARZE RYNKU PRACY, EDUKACJI I SZKOLEŃ Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Kraków, sierpień 2009 Publikacja powstała na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie w ramach projektu pn. Małopolskie partnerstwo instytucji w obszarze rynku pracy, edukacji i szkoleń. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego Copyright by Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Kraków 2009 ISBN: Wydawca: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Pl. Na Stawach Kraków Tel: Fax:

3 1. Kompendium ¾¾ Instytucje Kluczowe co nowego? ¾¾ Jak pracowało Małopolskie Partnerstwo na rzecz Kształcenia Ustawicznego Minął rok od daty zawiązania Małopolskiego Partnerstwa na rzecz Kształcenia Ustawicznego1. Małopolskie instytucje rynku pracy, edukacji i szkoleń powołując Partnerstwo zobowiązały się do realizacji zapisów Małopolskiego Protokołu na rzecz Kształcenia Ustawicznego, zarówno poprzez swoje działania statutowe jak i wspólne działania w ramach Partnerstwa. Naszedł czas na pierwsze podsumowania stanu realizacji tego dokumentu. II Raport z realizacji polityki uczenia się przez całe życie zawiera opis aktualnych wydarzeń i działań podejmowanych w Województwie Małopolskim, zmierzających do wsparcia systemu kształcenia ustawicznego. ¾¾ Proces planistyczny w pierwszym półroczu 2009 r. i rekomendacje na 2010 rok w obszarze kształcenia ustawicznego ¾¾ Najnowsze badania dotyczące uczestnictwa Małopolan w kształceniu ustawicznym Szczególnie istotne dla realizacji priorytetów w dziedzinie edukacji i szkoleń są działania realizowane przez Instytucje uznane przez Region za Kluczowe, czyli Kuratorium Oświaty w Krakowie, merytoryczne Departamenty Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego Edukacji i Sportu oraz Gospodarki i Społeczeństwa Informacyjnego, a także Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie. ¾¾ Realizacja Małopolskiego Protokołu na rzecz Kształcenia Ustawicznego P odpisanie umowy partnerskiej i jednocześnie podpisanie przez Marszałka Województwa Małopolskiego Deklaracji WM na rzecz rozwoju kształcenia ustawicznego miało miejsce dnia 20 maja 2008 roku. 1 3

4 2. Proces planistyczny w pierwszym półroczu 2009 r. i rekomendacje na 2010 rok 99 kwartalne spotkania instytucji kluczowych w obszarze uczenia przez całe życie 99 konferencja Regio LLL dotycząca procesu przechodzenia ze sfery nauki formalnej do sfery aktywności zawodowej (kwiecień 2009, organizator: DEiS UMWM) 99 seminarium podczas Targów Edukacyjnych Współpraca Nauka -Biznes-Administracja (luty 2009) 99 spotkania dotyczące Planów Działań PO KL w Małopolsce na 2010 rok W ramach realizacji procesu wypracowywania spójnej, skoordynowanej polityki uczenia się przez całe życie w Małopolsce, w pierwszym półroczu 2009 roku przeprowadzono działania, które miały za zadanie wesprzeć decyzje w zakresie priorytetów w 2010 roku w ww. obszarze. Do tego procesu można zaliczyć: Efektem pracy specjalistów z obszaru rynku pracy, edukacji i szkoleń były zawsze rekomendacje dla Małopolski. Zestawione rekomendacje zostaną przedstawione Zarządowi Województwa Małopolskiego podczas posiedzenia Zarządu Tematycznego dotyczącego polityki uczenia się przez całe życie w Małopolsce. Wnioski wypływające z półrocznej pracy mogą stać się materiałem wspierającym decyzje dotyczące działań na rok warsztaty planistyczne organizowane w ramach projektu systemowego Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie Małopolskie partnerstwo instytucji w obszarze rynku pracy, edukacji i szkoleń (13 maja 2009) 99 warsztaty podczas II Konferencji Małopolska otwarta na wiedzę, w tym konsultacje z ekspertami europejskimi z Napier University, Pole Rhone Alpes de l Orientation (PRAO), European Centre for the Development of Vocational Training (CEDEFOP) oraz krajowymi (Stowarzyszenie Doradców Szkolnych i Zawodowych RP, Ministerstwo Edukacji Narodowej) - 21 maja badania w ramach projektu Diagnoza sytuacji w obszarze kształcenia i poradnictwa całożyciowego w Małopolsce, w kontekście światowego kryzysu gospodarczego (ZPORR 2.1) 99 Forum Dyskusyjne kształcenie i poradnictwo przez całe życie szansą na pokonanie kryzysu (22 maja 2009) 99 spotkania partnerskie w ramach Małopolskiego Partnerstwa na rzecz Kształcenia Ustawicznego, dotyczące promocji kształcenia zawodowego, egzaminu zawodowego (pierwsze półrocze 2009 r.) 4

5 REKOMENDACJE Koordynacja kształcenia i poradnictwa całożyciowego 1. Na poziomie regionalnym powinny być kontynuowane prace związane z integracją instytucji i podmiotów z obszaru rynku pracy, edukacji i szkoleń w ramach już istniejących porozumień tj: Małopolskie Partnerstwo na rzecz Kształcenia Ustawicznego, Instytucje Kluczowe w obszarze kształcenia ustawicznego. Partnerstwo kontynuuje procesy: a. przygotowywanie regionalnego serwisu internetowego b. proces określania standardów jakości dla usług edukacyjno-szkoleniowych oparty o następujące rekomendacje: Opracowanie wspólnych kryteriów rozumienia pojęć Opracowanie wspólnych standardów oceny podnoszących jakość Promocja dobrych instytucji przez Partnerstwo Ocena nieformalna na forum: zarówno wskazywanie przykładów dobrych firm, jak i dzielenie się negatywnymi doświadczeniami Zamieszczanie informacji o ofertach szkoleniowych na jednej stronie (na stronie Partnerstwa). 2. W Małopolsce należy wdrażać i promować Europejskie Ramy Kwalifikacji i włączyć się w proces konsultacyjny tworzonych Krajowych Ram Kwalifikacji. Istnieje konieczność połączenia tego dokumentu z wypracowywaniem standardów jakości dla usług edukacyjno-szkoleniowych w Małopolsce. W tych działaniach partnerem wspierającym Małopolskę może być Napier University z Edynburga w celu wykorzystania doświadczeń szkockich. 3. W dalszym ciągu należy promować i rozwijać ideę partnerstwa w działaniach związanych z kształceniem i powiązaniem go z potrzebami rynku pracy. Proces partnerstwa powinien być przeniesiony na poziom powiatu lub gminy. Małopolskie Partnerstwo na rzecz Kształcenia Ustawicznego powinno stać się inicjatorem lokalnych partnerstw zdolnych wykorzystać możliwości finansowe PO KL np. inicjatywy oddolne. Małopolskie Partnerstwo na rzecz Kształcenia Ustawicznego powinno stać się źródłem wiedzy dla lokalnych partnerstw oraz inspiracją dla lokalnych przedsięwzięć. 4. Należy rozwijać rozpoczęty już proces współpracy Nauka-Biznes-Administracja. Należy wykorzystać dobre przykłady tej współpracy w Wielkiej Brytanii poprzez współpracę z Napier University oraz dotychczasowe doświadczenia we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim (Instytut Socjologii i Instytut Spraw Publicznych). 5. Wyzwaniem roku 2010 jest zaangażowanie lokalnych samorządów w promocję i rozwój lokalnych polityk kształcenia i rozwoju mieszkańców. Kontynuowane powinny być działania związane z upowszechnianiem wiedzy na temat uczenia się przez całe życie i problematyki z tym związanej wśród decydentów samorządowych. 5

6 Kształcenie a kompetencje 1. W promowaniu i rozwijaniu kształcenia ustawicznego należy położyć nacisk na podniesienie poziomu wykształcenia mieszkańców. Badania pokazują jednoznacznie, że jest to główny czynnik determinujący postawę mieszkańca rozwijającego się przez całe życie2. Działania związane z podnoszeniem przez osoby dorosłe poziomu wykształcenia powinny być powiązane ze wzmocnieniem momentu decyzji poprzez proces doradztwa zawodowego. 2. W szkoleniach realizowanych ze środków publicznych należy stawiać wymogi planowania kształcenia zakończonego uzyskaniem konkretnych umiejętności, najlepiej potwierdzanych zewnętrznym egzaminem (jeżeli egzamin taki jest realizowany). 3. Należy promować kształcenie prowadzące do uzyskania umiejętności matematycznych, technicznych, inżynierskich. Jest to luka kompetencyjna na rynku pracy. Kształcenie zawodowe 1. Należy wzmocnić promocję zawodów i możliwości rozwoju w zawodach zdobywanych poprzez szkoły zasadnicze zawodowe i technika. Współpraca z mediami powinna być nakierowana na złamanie wizerunku szkoły zawodowej jako najgorszego wyboru szkoły. Doświadczenia francuskie pokazują skuteczność programu doradczego Mundial Zawodów, który poprzez współpracę z francuską organizacją orientacji zawodowej PRAO oraz Małopolskie Partnerstwo na rzecz Kształcenia Ustawicznego mógłby być zaadoptowany do małopolskich warunków. 2. Istnieje konieczność promowania potwierdzania umiejętności zewnętrznym egzaminem zawodowym oraz umożliwienia dorosłym mieszkańcom wykonującym dany zawód bez zdanego egzaminu uzupełnienia go w dostępnych już procedurach egzaminacyjnych. 3. Małopolska powinna przygotować pilotażowe rozwiązanie w zakresie potwierdzania kwalifikacji uzyskanych drogą nieformalną (np. na podstawie doświadczenia zawodowego). Jest to brakująca część systemu potwierdzania kwalifikacji. Podczas przygotowywania projektu należy uwzględnić prowadzone prace na szczeblu centralnym związane z ujednolicaniem kwalifikacji. 2 W edług badania Diagnoza sytuacji w zakresie kształcenia i poradnictwa przez całe życie w Małopolsce kontekście światowego kryzysu gospodarczego, wg analizy pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytutu Socjologii. 6

7 Doradztwo zawodowe 1. Kwestią nadal nierozwiązaną jest proces doradczy na poziomie gimnazjum. Rozwiązaniem rekomendowanym jest obowiązkowe włączenie w programy rozwojowe szkół elementu poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej w ramach projektów w działaniu PO KL. W proces ten należy włączyć istniejące już poradnie psychologiczno-pedagogiczne, które po uprzednim wzmocnieniu kadrowym mogłyby służyć jako baza dla pracujących z gimnazjalistami doradców. Pozostałe instytucje byłyby włączone w system informacji i poradnictwa całożyciowego. 2. Należy kontynuować prace związane z jakością usług doradczych rozpoczęte projektem AQOR - wzmocnienie jakości orientacji zawodowej. Tworzenie sieci doradztwa całożyciowego jest trendem we wszystkich krajach europejskich i jest związane z odpowiedzią na potrzebę rynku pracy w dynamicznej sytuacji gospodarczej. Doradztwo zawodowe na każdym etapie życia musi być prowadzone według tych samych wysokich standardów, ponieważ tworzy wsparcie dla klienta przez jego całe życie. Standard usługi musi być przyjęty i przestrzegany przez środowisko doradców zawodowych, gdyż w odróżnieniu od usług kształcenia nie jest to usługa prowadzona w realiach konkurencji rynkowej. W utrzymaniu standardu doradztwa zawodowego może pomóc integracja środowiska (sieć). 3. Należy promować usługę doradztwa zawodowego wśród mieszkańców Małopolski promocję należy oprzeć na przełamaniu mentalnego oporu przed korzystaniem z doradztwa, a nie na dostępności usługi zarówno terytorialnej jak i finansowej. Największym problemem jest zwiększenie motywacji mieszkańców do korzystania z usługi.3 3 W edług badania Diagnoza sytuacji w zakresie kształcenia i poradnictwa przez całe życie w Małopolsce kontekście światowego kryzysu gospodarczego, wg analizy pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytutu Socjologii 7

8 3. Najnowsze badania dotyczące uczestnictwa Małopolan w kształceniu ustawicznym (liczba mieszkańców), przedstawia się następująco: Projekt Diagnoza sytuacji w obszarze kształcenia i poradnictwa całożyciowego w Małopolsce, w kontekście światowego kryzysu gospodarczego (ZPORR 2.1) realizowany był w okresie kwiecień - czerwiec Projekt jest odpowiedzią na potrzebę ciągłego monitorowania sytuacji w zakresie kształcenia i poradnictwa całożyciowego w Małopolsce. Badania dotyczące uczestnictwa Małopolan w kształceniu ustawicznym przeprowadzono w okresie maj - czerwiec 2009 w ramach projektu Diagnoza sytuacji w zakresie kształcenia i poradnictwa przez całe życie w Małopolsce w kontekście światowego kryzysu gospodarczego (Działanie 2.1 ZPORR)4. Do przeprowadzenia badań wykorzystano technikę wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI). Dobierając strukturę grupy respondentów do badania wykorzystano stosowany przez Główny Urząd Statystyczny podział Małopolski na subregiony5. Podział próby ze względu na kryterium doboru Kraków 259 wywiadów Subregion krakowski 212 wywiadów Subregion tarnowski 154 wywiady Subregion oświęcimski 159 wywiadów Subregion nowosądecki 233 wywiady. Wykres1: miejsce zamieszkania respondentów subregiony Realizowane badania miały zdiagnozować sytuację w zakresie podejmowania działalności edukacyjnej w różnych horyzontach czasowych (ostatnich 12 miesiącach, ostatnich 4 tygodniach, najbliższych 12 miesiącach). Badanie obejmowało również poszukiwanie odpowiedzi na pytania dotyczące przyczyn braku aktywności edukacyjnej wśród mieszkańców. Uwzględnione zostały również opinie mieszkańców regionu na temat szkoleń, kursów, itp., a także stopień zadowolenia z efektów jego ukończenia. Respondentów pytano także o poziom korzystania z usług doradztwa zawodowego. Badano również wpływ kryzysu gospodarczego na sytuację mieszkańców regionu Małopolski, ograniczanie wydatków (w tym również na szkolenia) oraz obawy związane z utratą pracy.badania zrealizowano na losowej próbie mieszkańców Małopolski, będących w wieku od 18 do 64 lat. Zrealizo- 4 B adanie na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie przeprowadziła Korporacja Badawcza Pretendent Sp. z o.o z Wrocławia 5 Zgodnie z definicją GUS, region Małopolska składa się z następujących subregionów: 1. Kraków miasto Kraków 2. Subregion krakowski powiaty: bocheński, krakowski, miechowski, myślenicki, proszowski, wielicki; 3. Subregion tarnowski powiaty: brzeski, dąbrowski, tarnowski; 4. Subregion oświęcimski powiaty: chrzanowski, olkuski, oświęcimski, suski, wadowicki; 5. Subregion nowosądecki powiaty: gorlicki, limanowski, nowosądecki, nowotarski, tatrzański. 8

9 Struktura próby wano w sumie 1011 wywiadów za pomocą techniki CATI. Jak zauważyli badacze Instytutu Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, którzy opracowali analizę uzyskanych w ramach badań wyników, na uzyskane wyniki znaczący wpływ miał zarówno specyficzny dobór próby, jak i metodologia badania: Jak będziemy wskazywać wielokrotnie w tekście, danych pochodzących z obecnie zrealizowanych badań nie można bezpośrednio porównywać z danymi pochodzącymi z badań GUS i badań IS UJ. Wpływa na to z jednej strony ograniczona reprezentatywność zrealizowanej próby, która praktycznie uniemożliwia uogólnianie uzyskanych wyników na populację wszystkich mieszkańców Małopolski, z drugiej zaś, odmienna technika badawcza, jaka została zastosowana w badaniu z roku W badaniach dotyczących uczestnictwa mieszkańców Małopolski w kształceniu przez całe życie, realizowanych w latach 2003, 2006 i 2007 przez GUS i IS UJ stosowano technikę wywiadu osobistego, obecnie zaś zastosowana została technika CATI, co może mieć znaczący wpływ na uzyskane wyniki. Warto choćby zwrócić uwagę na takie czynniki, jak niższy poziom realizacji próby, jaki zazwyczaj uzyskuje się w badaniu CATI, a co za tym idzie na mniejszą reprezentatywność tej próby oraz na specyfikę populacji osób posiadających telefony i chcących udzielać wywiadów telefonicznych. Populacja ta może się różnić od populacji ogółu mieszkańców Małopolski. 6 Jeśli chodzi o strukturę próby, przebadano nieco mniejszą grupę mężczyzn (48%) w stosunku do liczby kobiet (52%). Zasadnicze znaczenie dla całościowych wyników badań miał dobór respondentów ze względu na wiek i wykształcenie: mieliśmy do czynienia z nadreprezentacją osób młodych i osób z wyższym wykształceniem. Wykres 2: wiek respondentów 6 G órniak J., Jelonek M., Krupnik S., Osiborska K., Szczucka A., Worek B. Mieszkańcy Małopolski i małopolskie przedsiębiorstwa a kształcenie przez całe życie: analiza w kontekście światowego kryzysu gospodarczego, Kraków, 2009, str 4. Wykres 3: wykształcenie respondentów 9

10 Sytuacja zawodowa badanych Stosunek ilości osób wykonujących pracę w tygodniu badania, w stosunku do liczby osób bez pracy wynosił 61% do 39%. Największa liczba pracujących Małopolan to subregion krakowski, a subregion o największej liczbie osób niepracujących to subregion tarnowski. Spośród osób niepracujących, około 25% zarejestrowanych było w urzędach pracy. Jak wskazują wyniki badania, znacząca liczba osób niepracujących nie jest gotowa do wejścia na rynek pracy, gdyż albo są to osoby kontynuujące naukę, albo też zajmujące się domem i osobami zależnymi. Wykres 4: Uczenie się formalne /studiowanie w ciągu ostatnich 12 miesięcy W badaniach ujawniła się ciekawa prawidłowość, iż aktywne na polu edukacji formalnej są raczej osoby bezrobotne i nieaktywne zawodowo, aniżeli pracujące. Jest to jednak zrozumiałe, gdy okaże się, że są to osoby przede wszystkim młode, a więc te, które kontynuują naukę, nie zaś osoby, które były w przeszłości nieaktywne zawodowo i podjęły naukę na nowo. Pozytywnym aspektem i dowodem na wzrastającą świadomość korzyści wynikajacych z uczestnictwa w kształceniu ustawicznym jest fakt, że 37% osób nieaktywnych zawodowo podejmuje naukę w związku z nadzieją na poprawę sytuacji zawodowej w przyszłości. Uczestnictwo w kształceniu formalnym Według wyników uzyskanych w badaniu, formalnie kształci się co piąty Małopolanin. Jak zauważają członkowie zespołu badawczego UJ czynnikiem, który w najlepszy sposób tłumaczy poziom uczestnictwa w we wszelkich działaniach edukacyjnych jest poziom wykształcenia zazwyczaj wraz z jego wzrostem zwiększa się aktywność w zakresie dokształcania.7 Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym, w trybie sformalizowanym jest także pozytywnie skorelowane z młodym wiekiem: rzecz jasna najwyższe w kształceniu sformalizownaym jest uczestnictwo osób w wieku lat (osoby uczące się w szkołach i studiujące), natomiast osoby po 35-tym roku życia edukują się już znacznie rzadziej. Po 45 roku życia poziom aktywności edukacyjnej, a także zawodowej gwałtownie spada, co zresztą jest poważnym problemem społecznym w skali całego kraju. Nie jest zaskoczeniem fakt, że uczestnictwo w kształceniu formalnym osób dorosłych jest zależne od sytuacji materialnej. Wśród gospodarstw domowych o najwyższych dochodach kształci się najwięcej ponad 30% osób, a wśród osób najuboższych trzykrotnie mniej. 7 G órniak J., Jelonek M., Krupnik, S., Osiborska K., Szczucka A., Worek B. Mieszkańcy Małopolski i małopolskie przedsiębiorstwa a kształcenie przez całe życie: analiza w kontekście światowego kryzysu gospodarczego, Kraków, 2009, str 6 10

11 znane prawo św. Mateusza (bogatym będzie oddane, a biednym ujęte) dobitnie obrazuje relacje pomiędzy wykształceniem i dokształcaniem a dochodami.9 Analiza zróżnicowania poziomu uczestnictwa w kształceniu formalnym ze względu na miejsce zamieszkania respondenta pokazuje, że najniższym poziomem uczestnictwa w edukacji formalnej cechują się mieszkańcy subregionu tarnowskiego (16,9%), w przeciwieństwie do reprezentantów Krakowa (22,8%) i podregionu nowosądeckiego (22,7%). Uczestnictwo w kształceniu pozaformalnym Jako wskaźnik osiągania celów Strategii Libońskiej, w ramach programu Edukacja i Szkolenie 2010, uznaje się poziom uczestnictwa w kształceniu pozaformalnym osób w wieku lat, w ciągu minionych 4 tygodni. Jest to jeden z pięciu wskaźników referencyjnych w dziedzinie kształcenia i szkoleń. Jeśli chodzi o wskaźniki odnoszące się do edukacji formalnej, Polska robi znaczące postępy i przoduje w skali Europy. Potwierdza się tym samym silna pozycja systemu eduakacji formalnej w Polsce. O ile edukacja formalna i jej jakość wg wskaźników programu Edukacja i szkolenie stawiają Polskę na czele rankingu państw europejskich, o tyle kształcenie dorosłych w trybie nieformalnym pozostaje nieustannie naszą bolączką (patrz: I raport z realizacji polityki uczenia się przez całe życie, Kraków, maj 2009). Wykres 5: Dochód na osobę w gospodarstwie domowym badanego a jego uczestnictwo w kształceniu formalnym8 Znane socjologom zjawisko polegające na systematycznym powiększaniu swojego kapitału poprzez ustawiczną edukację przez osoby nalepiej wykształcone i najlepiej sytuowane jest niepokojące, gdyż prowadzi do utrwalania się istniejących dysproporcji. Zespół UJ podsumowuje to zjawisko wprost: Wniosek, jaki się narzuca po przeanalizowaniu zależności pomiędzy uczestnictwem w kształceniu a dochodami jest dość oczywisty. Analiza ta pokazuje, iż im jest się biedniejszym tym rzadziej korzysta się z oferty systemu kształcenia. Zależność ta prowadzi jednak do głębszych konsekwencji. W społeczeństwie merytokratycznym, im jest się lepiej wykształconym, tym więcej się zarabia. Z drugiej strony im jest się gorzej wykształconym tym mniejsze jest prawdopodobieństwo, iż w przyszłości zarabiać będzie się lepiej. Jednocześnie, im mniej się zarabia tym mniejsza szansa, że zaczniemy się dokształcać. Jeśli nie zaczniemy się dokształcać, zarabiać będziemy tyle samo (a czasem i mniej). To powszechnie Z wynoszącym, w roku 2006, 4,7% poziomem uczestnictwa w kształceniu pozaformalnym, Polska plasuje się na jednym z ostatnich miejsc wśród krajów członkowskich UE, wyprzedając jedynie Bułgarię, Grecję, Węgry, Rumunię, Słowację.10 Dodatkowym elemen9 G órniak J., Jelonek M., Krupnik, S., Osiborska K., Szczucka A., Worek B. Mieszkańcy Małopolski i małopolskie przedsiębiorstwa a kształcenie przez całe życie: analiza w kontekście światowego kryzysu gospodarczego, Kraków, 2009, str 7 10 Dane Eurostat. 8 Źródło: Opracowanie własne badaczy UJ, strona 10 11

12 tem wpływającym na pesymistyczne oceny stanu kształcenia ustawicznego w Polsce jest fakt, że zmiany w tej dziedzinie dokonują się powoli - świadczą o tym bardzo niewielkie zmiany w wartości wskaźnika uczestnictwa w kształceniu pozaformalnym: w roku 2003 wartość tego wskaźnika dla całej Polski wynosiła 4,4%, w roku %, w roku ,9%, w roku ,7%, a w roku ,1%. w miejscu pracy, będące zapewne dość częstym sposobem podnoszenia umiejętności, może tutaj znacząco zawyżać poziom dokształcenia w systemie pozaformalnym. Jeśli tej kategorii nie uwzględnimy, wartość wskaźnika uczestnictwa w kształceniu pozaformalym wśród osób aktywnych zawodowo w wieku lata wyniesie 26,7%, co wydaje się bardziej prawdopodobnym wynikiem. Tymczasem w badaniach CATI przeprowadzonych w Małopolsce w maju i w czerwcu 2009 roku odnotowano zaskakująco wysoką wartość tego wskaźnika, wyniosła ona bowiem prawie 11% (10,9%). Wydaje się jednak, że wartość ta może być znacząco zawyżona w stosunku do rzeczywistego poziomu uczestnictwa dorosłych Małopolan w kształceniu pozaformalnym, ze względu na wcześniej wspomniane czynniki. Ponownie potwierdziły się prawidłowości o silnym związku wysokiego poziomu uczestnictwa w kształceniu ustawicznym z młodym wiekiem, wysokim poziomem wykształcenia i dobrą sytuacją materialną. W najnowszym badaniu ujawniła się ciekawa prawidłowość, która nie wystąpiła we wcześniejszych badaniach: chodzi o stosunkowo wysoki poziom uczestnictwa w wieku lata. Okazuje się bowiem, że korelatem wysokiego poziomu uczestnictwa w kształceniu pozaformalnym jest przede wszystkim poziom wykształcenia jednostki. Ma on istotniejsze znaczenie niż wiek badanych. W omawianym badaniu, podważona została prawidłowość, że osoby 45+ niechętnie się uczą. Okazuje się, że osoby starsze, lecz dobrze wykształcone powszechnie dokształcają się. Aby w sposób pełniejszy uchwycić poziom uczestnictwa osób dorosłych w pozaformalnym kształceniu, bada się także skalę uczestnictwa w okresie 12 miesięcy (wskaźnik ten stosuje np. GUS w Badaniach Aktywności Edukacyjnej Dorosłych). Jak zauważają badacze UJ, tak dobrany wskaźnik pozwala uniknąć nieścisłości wynikających z sezonowości uczestnictwa w dokształcaniu. Czynnikiem różnicującym poziom dokształcenia się jest także miejsce zamieszkania: najwyższy poziom uczestnictwa w pozaformalnym kształceniu jest charakterystyczny dla mieszkańców miasta Krakowa, a najniższy w subregionie tarnowskim i nowosądeckim. Pytanie o dokształcanie w ciągu ubiegłego roku zadano także Małopolanom badanym w okresie maj/czerwiec Okazuje się, ponownie, że wskaźnik ten w omawianym badaniu prawdopodobnie jest zawyżony. 45% Małopolan aktywnych zawodowo deklaruje, że dokształcało się w przeciągu roku. Dla porównania, wskaźniki uzyskane we wcześniejszych badaniach były ponad dwukrotnie niższe (24% w badaniach Instytutu Socjologii UJ z 2007, 19,1 % w badaniach BAED w 2006 roku). Zespół UJ zwraca uwagę na jedną istotną kwestię: Do kształcenia pozaformalnego włączono także traktowaną łącznie kategorię szkoleń wewnętrznych w firmie i samokształcenia w miejscu pracy. Samokształcenie Formy szkoleń, z jakich najczęściej korzystają Małopolanie to przede wszystkim szkolenia zewnętrzne, w drugiej kolejności szkolenia wewnętrzne w miejscu pracy. Zwraca uwagę bardzo mała popularność e-learningu. 12

13 Tematyka kursów i szkoleń, w jakich uczestniczyli badani Wykres 6: Formy podnoszenia kwalifiakcji w ostatnich 12 miesiącach Zauważono, że wśród wybieranej tematyki szkoleń są przede wszystkim te obowiązkowe (BHP) oraz obowiązkowe dla określonych grup zawodowych (nauczycieli, lekarzy). Popularne są także konkretne szkolenia dla zawodów technicznych (informatyków, inżynierów). Co ciekawe, dużym zaintersowaniem cieszą sią także typowe kursy hobbystyczne, niezwiązane wprost z wykonywaną pracą, rozwijające zainteresowania okołozawodowe oraz umiejętności miękkie. Jeśli chodzi o tematykę szkoleń, mieszkańcy Małopolski najczęściej uczestniczyli w następujących szkoleniach i kursach: Cele procesu dokształcania związane są w większym stopniu aniżeli kształcenie formalne, z wymogami i sytuacją na rynku pracy. Potwierdzają to odpowiedzi badanych osób na pytanie o powody uczestnictwa w edukacji nieformalnej 59% chce poprawić w ten sposób swoje warunki pracy. Znacząca ilość osób edukuje się jednak po to, by zwyczajnie poszerzać zainteresowania. Kilkanaście procent pytanych szkoli się, by zminimalizować ryzyko utraty pracy. szkolenia BHP; kursy językowe; kursy komputerowe; kursy zawodowe; kursy wymagane w pracy; kursy podnoszące kwalifikacje; prawo jazdy. 13

14 Wykres 7: Przyczyny podjęcia decyzji o doskonaleniu umiejętności w ostatnich 12 miesiącach Wykres 8: Kryteria wyboru szkolenia Respondentów pytano także o kryteria wyboru poszczególnych szkoleń. Najistotniejszy dla uczestników szkoleń jest jego program (ponad 50% wskazań). Stosunkowo często (23% przypadków) wybór szkolenia był niezależny od szkolącego się szkolenie zostało narzucone przez pracodawcę lub urząd pracy. Koszt uczestnictwa miał małe znaczenie, co jednak wynika z faktu, że, jak wykazały dalsze pytania zadawane w badaniu, badani rzadko pokrywają koszty dokształcania się z własnej kieszeni. Zwraca uwagę fakt, że respondenci w zasadzie nie przywiązują wagi do posiadanego przez instytucje szkoleniowe zewnętrznego znaku jakości. Być może powodem tego stanu rzeczy jest nie tyle nieprzywiązywanie wagi do jakości, ile nieutożsamianie zewnętrznego znaku jakości z faktyczną jakością usług. Świadczy o tym chociażby fakt, że takie kryteria, jak kwalifikacje prowadzącego, czy tzw. marka instytucji szkoleniowej mają dla respondentów istotne znaczenie istotne przy selekcji konkretnych szkoleń. Z badań wynika, że spośród osób, które w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie wzięły udział w szkoleniach, zdecydowana większość była bardzo lub raczej zadowolona z oferty (93%). Zespół UJ, uczula jednak, że nie oznacza to jednoznacznie pozytywnej oceny efektywności szkoleń. Wykres 9: Zadowolenie ze szkolenia 14

15 Wykres 11: Samokształcenie w ciągu ostatnich 12 miesięcy, w podziale na subregiony Najpopularniejszą formą samokształcenia jest korzystanie z materiałów drukowanych (książki, prasa) oraz z komputera i Internetu. Takie formy, jak mentoring, instruktaż współpracowników są także stosunkowo popularne. Wykres 10: Wpływ poszczególnych elementów na zadowolenie ze szkolenia Jako powody niezadowolenia ze szkolenia pojedyncze osoby wymieniały: brak praktycznych przykładów, brak zastosowania w życiu codziennym, brak konkretów, przewaga formy wykładowej, nieprzygotowanie prowadzącego, sposób prowadzenia szkolenia. Samokształcenie Niemal 47% badanych zadeklarowało, że korzysta z łatwo dostępnej formy podnoszenia kwalifikacji, jaką jest samokształcenie. Szczególnie powszechne jest to w przypadku mieszkańców Krakowa. Najniższy poziom odpowiedzi twierdzących zanotowano w subregionie oświęcimskim (39%), lecz wynik ten i tak jest znaczenie wyższy, aniżeli te uzyskane w badaniach sprzed kilku lat, co ponownie stawia pod znakiem zapytania reprezentatywność uzyskanych wyników. Wykres 12: Metody samokształcenia 15

16 Powody braku aktywności zawodowej Interesującym elementem badania była próba znalezienia odpowiedzi na pytanie o powody braku aktywności edukacyjnej Małopolan. Po pierwsze, osobom, które nie dokształcały się w ciągu roku poprzedzającego badanie, zadano pytanie o to, czy chciały się w tym okresie dokształcać. Okazuje się, że 60 % z nich nie dokształcało się, gdyż po prostu nie chciało tego robić. Spośród 40%, które pomimo chęci nie uczestniczyły w kształceniu, ok. 20% wskazywało na powody rodzinne tego stanu rzeczy. Inne wymieniane powody to finansowe i zdrowotne. Wykres 13: Powody niechęci do podnoszenia kwalifikacji w ciągu ostatnich 12 miesięcy W dalszej kolejności skoncentrowano się na 60% osób, które nie wykazywały chęci dokształcania i próbowano sprecyzować zarówno tę grupę jaki i powody tego stanu rzeczy. Zespół IS UJ wyszczególnił kategorie osób, które wykazują niską aktywność edukacyjną. Są to częściej: Respondentów, którzy w przeszłości chcieli się szkolić zapytano także, czy zdarzyło się, że mieli problemy ze znalezieniem konkretnego szkolenia w Małopolsce. Co dziesiąty respondent odpowiedział twierdząco. Wskazywano na następująca tematykę szkoleń specjalistycznych: analityka biochemiczna, badania kliniczne, obsługa specjalistycznego oprogramowania komputerowego, jak i na wydawało by się kursy powszechnie dostępne: dotyczące księgowości, prawa jazdy różnych kategorii, obsługi wózków widłowych, szkolenie HACAP, pracownik socjalny, coaching w pracy socjalnej, wychowawca kolonijny, pedagogika, masaż leczniczy, itp. Badacze UJ wnioskują, że odpowiedzi respondentów wskazują nie tyle na to, że szkoleń o tej tematyce w Małopolsce nie ma, ile na to, że mieli oni trudności w znalezieniu takich kursów. 99 mężczyźni (51, 8%) niż kobiety (48,2%) 99 osoby nieaktywne zawodowo (32, 3%) 99 osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (27,6%) 99 osoby w wieku lat (12, 8%), a także w wieku (31,3%). Jeśli chodzi o powody braku aktywności edukacyjnej to są to w znacznej mierze powody związane z niską motywacją respondentów ponad 40% z nich nie dostrzega potrzeby kształcenia i korzyści z niego płynących dla rozwoju własnego i zawodowego. Dość powszechnie wymieniane są bariery związane z obowiązkami rodzinnymi, a także zdrowotne i wynikające z wieku. Co znamienne, powody finansowe praktycznie nie odgrywały żadnej istotnej roli ok. 4% wskazań. Plany edukacyjne na najbliższe dwanaście miesięcy Osoby, które nie zamierzają w przyszłości dokształcać się podają w zasadzie te same powody co osoby, które dotychczas się nie dokształcały. Zdecydowana większość respon16

17 dentów ponad 60% pytanych zamierza dokształcać się w ciągu najbliższego roku, a więc więcej niż dokształcało się do tej pory. Ujawniają się tu te same prawidłowości: chęć dokształcania się w ciągu najbliższego roku jest pozytywnie skorelowana z takimi czynniki, jak wiek, a zwłaszcza poziom wykształcenia, w niewielkim zaś stopniu z miejscem zamieszkania (subregion). Najczęściej, chęć podnoszenia kwalifikacji deklarują osoby bezrobotne (78%), a najrzadziej osoby nieaktywne zawodowo (ok.48%). Można stwierdzić, że plany szkoleniowe respondentów są jedynie deklaratywne i mało sprecyzowane: co czwarty chciałby uczyć się jakiegoś języka obcego, co szósty odbyć kursy komputerowe, a co piąty nie był w stanie podać konkretnego obszaru tematycznego, w jakim chciałby się dokształcać. Wykres 14: Koszty poniesione na naukę w 2008 roku Wydatki na naukę, wpływ kryzysu gospodarczego na plany edukacyjne W efekcie przeprowadzonego badania okazało się, że kryzys gospodarczy w pewnym stopniu wpłynął na zachwianie poczucie bezpieczeństwa jeśli chodzi o miejsca pracy. Bardziej pesymistyczni w tym względzie są respondenci o niskim poziomie wykształcenia i mieszkańcy regionów mniej zurbanizowanych. Powszechnie (ponad 80%) respondentów potwierdziło, że dokształcanie się może zapobiec utracie pracy w obliczu kryzysu. Dość zaskakujące wyniki przyniosła część badania poświęcona wydatkom na naukę: blisko połowa badanych wydało na doszkalanie poniżej 100 zł, a 27% nie poniosło żadnych wydatków. Okazuje się, że duże kwoty na edukację wydają osoby młode, studiujące na studiach płatnych oraz studenci studiów doktoranckich. Doradztwo zawodowe Wyniki badań w sposób dobitny pokazały, że usługa doradztwa zawodowego jest mało rozpoznana przez respondentów, a świadomość korzyści wynikajacych z korzystania z niej niska. Z pomocy doradcy zawodowego korzystało kiedykolwiek 13 % pytanych Małopolan. 17

18 Wykres 15: Czy korzystali Państwo z pomocy doradcy zawodowego? Spośród pozostałych 87% osób, trzy czwarte twierdziło, że taka pomoc po prostu nie była im potrzebna. Tych Małopolan, którzy zetknęli się z doradztwem zawodowym poproszono natomiast o sprecyzowanie, w jakiej sytuacji skorzystali z tej usługi. Z rozkładu odpowiedzi na to pytanie wynika, że z usługi korzystają przede wszystkim osoby młode, po skończeniu etapu edukacji formalnej i u progu wejścia na rynek pracy, a także osoby tracące pracę. Wykres 16: Moment korzystania z pomocy doradcy zawodowego Respondenci mieli problemy zarówno ze wskazaniem instytucji świadczących usługi doradztwa zawodowego (56% wskazało, że doradcy zawodowi pracują w PUP, a ponad 40% nie znało odpowiedzi na pytanie), jak i ze sprecyzowniem rodzaju pomocy, jakiej może udzielić doradca zawodowy. Duża grupa respondentów, blisko 30% nie wiedziała nic na temat zadań doradcy, tyleż samo utożsamiało usługę doradczą raczej z usługą pośredncitwa pracy (pomoc w znalezieniu pracy). 18

19 Wykres 18: Odpowiedzialność za podnoszenie kwalifikacji mieszkańców Małopolski Wykres 17: Jakiej pomocy moze udzielić doradca zawodowy? Wreszcie na koniec zapytano Małopolan o poczucie odpowiedzialności za rozwój edukacyjny społeczeństwa. Okazuje się, że zdecydowana większość zadanie to przypisuje władzom samorządowym. Pytanie badawcze zostało jednak sformułowane w niezbyt precyzyjny sposób: istnieje możliwość, że respondenci mieli tu na myśli odpowiedzialność samorządów za zapewnienie edukacji formalnej (szkolnej). Być może, gdyby zapytać o odpowiedzialność za proces dokształcania w ciągu całego życia, osiągnięto by zgoła odmienne wyniki. 19

20 4. Instytucje Kluczowe co nowego? Treść deklaracji: Niżej podpisane regiony i władze terytorialne, zebrane w Barcelonie w dniach 26 i 27 maja 2009 na Europejskiej Konferencji Regionów na rzecz promowania mobilności w Początkowym Kształceniu i Szkoleniu Zawodowym [IVET], mają świadomość następujących okoliczności: znaczenia mobilności w ramach IVET, szeregu istniejących przeszkód wobec mobilności, ostatnio podejmowanych starań w zakresie zwiększania przejrzystości i uznawalności kwalifikacji zawodowych, rosnącej roli rozmaitych podmiotów regionalnych i władz terytorialnych w odniesieniu do działań na rzecz mobilności; i wyrażają wolę promowania debaty i aktywnego uczestnictwa tych podmiotów i władz terytorialnych. Wobec powyższego i zgodnie z propozycją Regionalnego Rządu Katalonii, wspólnie podpisują się pod niniejszą. Departament Edukacji i Sportu UMWM kontynuuje wdrażanie projektu Regiony na rzecz uczenia się przez całe życie /Regio LLL/, koordynowanego przez Fundację Regionów Europejskich na rzecz Badań nad Edukacją i Kształceniem Zawodowym /FREREF/ - Zorganizowano międzynarodową konferencję System kształcenia ustawicznego a podejmowanie aktywności zawodowej przez młodzież, w tym warsztat projektowy pt. Przejście ze szkoły do aktywności zawodowej (kwiecień 2009). Uczestnicy konferencji to przedstawiciele instytucji regionalnych i naukowych z Małopolski oraz Województw: Dolnośląskiego, Śląskiego, Podkarpackiego, Mazowieckiego, z Obwodu Wileńskiego, Obwodu Donieckiego, Kijowa, Kraju Preszowskiego, Kraju Żylińskiego, Klużu oraz z Regionu Rhone-Alpes, z Katalonii, Luksemburga, Szwajcarii romańskiej i Wspólnoty Francuskiej w Belgii. Rezultatem konferencji ma być między innymi poprawa jakości i zwiększenie innowacyjności systemów edukacyjnych oraz wdrażanych projektów w zakresie nauczania przez całe życie w regionach europejskich. Deklaracją o udziale podmiotów regionalnych w organizowaniu i promocji mobilności osób uczestniczących w początkowym kształceniu i szkoleniu zawodowym. Więcej informacji: i Deklaracja przyjęta uchwałą ZWM nr 530/09 z dn. 21 maja Zarząd Województwa Małopolskiego w imieniu Województwa Małopolskiego podpisał deklarację współpracy w zakresie promowania mobilności zawodowej wśród uczniów szkół zawodowych. Więcej informacji na stronie Rezultaty tego faktu dla województwa małopolskiego, to między innymi: wypracowanie wspólnego dla regionów przyjmujących deklarację stanowiska wskazującego na zasadność wspierania mobilności w kształceniu i szkoleniu zawodowym; 20