II/POKL/8.1.2/25/2010

Transkrypt

1 Tom 8 Klaster drzewny, klaster energii odnawialnych, klaster chemiczny. Możliwości funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjnoruchowego w województwie opolskim

2 Projekt Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu Klastry - badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w woj. opolskim nr II/POKL/8.1.2/25/2010 Projekt realizowany w ramach Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie, współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki i budżetu państwa

3 Recenzenci dr hab. Barbara Kaszowska, prof. PO dr Zenona M. Nowak Projekt okładki Janina Drozdowska Redakcja i korekta Agnieszka Jakutajć-Zalewska Redakcja techniczna ISBN WYDAWNICTWO INSTYTUT ŚLĄSKI Sp. z o.o. Opole, ul. Piastowska 17, tel. (77) wydawnictwo@is.opole.pl Nakład 200 egz. Objętość... ark. wyd.,... ark. druk.

4 SPIS TREŚCI WSTĘP [Tadeusz Pokusa] Część I Iwona Święch-Olender, Roland Kulig, Aneta Rzepińska Klaster drzewny, klaster energii odnawialnych, klaster chemiczny 1. Wprowadzenie 2. Cel, zakres i metody prowadzonych badań 3. Klaster drzewny case study 3.1. Proces powstania i rozwoju inicjatywy klastrowej 3.2. Potencjał kadrowy, finansowy i infrastrukturalny klastra 3.3. Aktywność i skuteczność rynkowa 3.4. Rozwój zasobów ludzkich 3.5. Rola otoczenia w procesie rozwoju klastra 3.6. Przywództwo w klastrze 3.7. Wnioski i rekomendacje 4. Klaster energii odnawialnych case study 4.1. Proces zawiązywania inicjatywy klastrowej 4.2. Potencjał kadrowy, finansowy i infrastrukturalny klastra 4.3. Aktywność i skuteczność rynkowa klastra 4.4. Rozwój zasobów ludzkich 4.5. Rola otoczenia w procesie rozwoju klastra 4.6. Przywództwo w klastrze 4.7. Wnioski i rekomendacje 5. Klaster chemiczny case study 5.1. Proces zawiązania inicjatywy klastrowej 5.2. Potencjał kadrowy, finansowy i infrastrukturalny klastra 5.3. Aktywność i skuteczność rynkowa 5.4. Rozwój zasobów ludzkich 5.5. Rola otoczenia w procesie rozwoju klastra 5.6. Przywództwo w klastrze

5 5.7. Wnioski i rekomendacje 6. Podsumowanie Część II Bogusława Skulska, Marcin Haberla, Aleksandra Kuźmińska-Haberla, Anna Jankowiak, Artur Kotliński, Jarosław Sawicki Możliwości funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim 1. Wprowadzenie 2. Analiza desk research dotycząca funkcjonowania i rozwoju klastrów rekreacyjnoruchowych w Polsce i na świecie 2.1. Metodologia 2.2. Klastry w teorii 2.3. Zjawisko klasteringu w Polsce 2.4. Wspieranie klastrów i polityka proklastrowa 2.5. Klastry turystyczne 3. Badania jakościowe dotyczące możliwości funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim (raport z badań IDI) 3.1. Metodyka badań 3.2. Charakterystyka badanych 3.3. Analiza wyników Informacje o firmie i działalności na Opolszczyźnie Zrzeszanie się firm Funkcjonowanie w klastrach 4. Badania jakościowe dotyczące możliwości funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim (raport z badań FGI) 4.1. Metodyka badań i ograniczenia 4.2. Charakterystyka badanych 4.3. Analiza wyników Warunki prowadzenia działalności gospodarczej w województwie opolskim Kooperacja przedsiębiorstw

6 Klastry Czynniki rozwojowe i ograniczające funkcjonowanie i rozwój klastra rekreacyjno-ruchowego Miejsce powstania i funkcjonowania klastra Propozycje nazwy dla kastra rekreacyjno-ruchowego Współpraca między klastrami Ocena szans powstania klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim 5. Badania ilościowe dotyczące możliwości funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim (raport z badań ankietowych) 5.1. Metodyka badań i ograniczenia Badania ankietowe wspomagane pytaniami otwartymi (kwestionariusz ankietowy) metodą ankiet CATI 5.2. Charakterystyka próby badawczej 5.3. Analiza wyników 6. Podsumowanie Załącznik 1. Analiza SWOT powstającego klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim Załącznik 2. Scenariusz indywidualnego wywiadu pogłębionego Załącznik 3. Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI) Załącznik 4. Ankieta do badania ilościowego

7 WSTĘP Z prawdziwą satysfakcją prezentujemy Czytelnikom kolejną książkę wydaną w tym roku przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Administracji w Opolu w ramach projektu Klastry badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w województwie opolskim pt. Klaster drzewny, klaster energii odnawialnych, klaster chemiczny. Możliwości funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim. Wskazuje to, jak sądzimy, dobitnie, że uczelnia nasza należycie docenia znaczenie tej problematyki, stanowiąc ważne regionalne centrum badań w tym zakresie. Ponieważ owa publikacja w założeniu trafić ma poza zarządzającymi i politykami gospodarczymi także do rąk m.in. naukowców, studentów, samorządowców i konsultantów, przypomnieć można, iż znaczenie problematyki klastrów trudno jest przecenić. Projekt ten jest kompleksową propozycją badań w temacie perspektyw rozwoju i uwarunkowań funkcjonowania inicjatyw klastrowych w województwie opolskim. Składa się z dziesięciu modułów badawczych poświęconych różnym aspektom tworzenia klastrów od analizy statystycznej potencjału opolskich firm, przez przygotowanie bilansu strategicznego województwa opolskiego, badania sektorów: publicznego, badawczo-rozwojowego i otoczenia biznesu do sporządzenia prognozy rozwoju klastrów w naszym regionie. Badania realizują m.in. naukowcy z Wrocławia, Politechniki Śląskiej, Politechniki Opolskiej, Uniwersytetu Opolskiego, PIN Instytutu Śląskiego w Opolu oraz Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu. Warto podkreślić, że wykształcenie się swoistej tkanki instytucjonalno-organizacyjnej w postaci klastra warunkuje we współczesnej gospodarce osiągnięcie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Warunki produkcji i dystrybucji towarów w gospodarce światowej w ostatnich latach bardzo się zmieniły, ponieważ wymogi dotyczące oferty towarowo-usługowej uległy znaczącym przeobrażeniom. Jedną z istotnych możliwości tych zmian jest integracja procesów zachodzących m.in. w zarządzaniu klastrami. Klastry bowiem generują potencjały współpracy przedsiębiorstw działających w jednej lub podobnych branżach, a także w sferze nauki oraz samorządności. Działanie w ramach klastra ułatwia też tworzenie i wdrażanie nowych technologii. Idea klastrów jest silnie powiązana z marketingiem i zarządzaniem strategicznym. Jej znaczenie wzrasta szczególnie ze względu na zmiany na rynkach, powodujące podwyższenie poziomu oferowanych usług dystrybucyjnych i zwiększające konkurencje między firmami. Pod presją zmian rynku producenci, dystrybutorzy i usługodawcy logistyczni oferują klientom niezawodne dostawy, wygodę w obsłudze, niezbędną komunikację w sprawie zamówień i

8 coraz krótszy czas dostawy. Podstawą tej konkurencyjnej oferty są wysokie możliwości w zakresie kształtowania procesów logistyczno-marketingowych i obsługi klienta, które w ostateczności mogą prowadzić do wyższego udziału w rynku i wyższych zysków. Praca składa się z dwóch niezależnych części. Część pierwsza, to kompleksowe przedstawienie procesu genezy i rozwoju trzech przedsięwzięć klastrowych: Śląskiego Klastra Drzewnego, Ekoenergii Opolszczyzny oraz Innowacyjnej Chemii. Stanowią one integralny przedmiot badań w aspekcie metodologii ich tworzenia oraz formalizowania ze szczególnym uwzględnieniem problematyki finansowej, infrastrukturalnej i kadrowej. Ponadto w tej części pracy podniesiono kwestię aktywności rynkowej klastrów i efektywności podejmowanych przez nie zadań, a także zależności między środowiskiem naukowym, biznesowym i sektorem publicznym, akcentując przede wszystkim rolę i kompetencje zatrudnionych kadr. Podjęto w pracy również próbę wnioskowania i nakreślenia podstawowych kierunków działań mogących w sposób istotny pomóc w wypracowaniu skutecznego mechanizmu nawiązywania partnerskich relacji sieciowych. Wydaje się jak wynika z przeprowadzonych badań iż trudno zarysować jeden uniwersalny model takiego mechanizmu, gdyż decyduje głównie o tym podstawowy podmiot strategiczny. Prezentowane w case study sposoby powoływania klastrów dywersyfikują także poziom zaawansowania transferu technologii oraz relacje biznesu z samorządem. Część druga zatytułowana Możliwości funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjnoruchowego w województwie opolskim jest wprowadzeniem w zakres analizowanej problematyki klastrów i traktuje o podstawach zagadnienia integracji, koncentrując się w szczególności na genezie tej integracji oraz jej ewolucji. Opisuje ona także bardziej szczegółowe zagadnienia w postaci szerokiej weryfikacji opinii firm działających w branży turystycznej na temat powstania klastra rekreacyjno-ruchowego. Klastry jak podkreślono stają się bowiem coraz bardziej popularną formą współpracy w różnych branżach, a jak się wydaje branża rekreacyjno-ruchowa jest bardzo dobrym obszarem do powstawania i rozwoju klastrów, tym bardziej że mimo oficjalnego braku ich identyfikacji formalnej, firmy w branży turystycznej działają na zasadzie podobnej do klastrów już od dawna, ze względu na ich uwarunkowania przestrzenne. Dziękujemy wszystkim Autorom za pracę włożoną w przygotowanie naszej publikacji. Podziękowania składamy również Zespołowi Wydawnictwa Instytut Śląski Sp. z o.o. w Opolu, który podjął się opracowania wydawniczego i druku tejże książki. Tadeusz Pokusa

9 Iwona Święch-Olender Roland Kulig Aneta Rzepińska KLASTER DRZEWNY, KLASTER ENERGII ODNAWIALNYCH, KLASTER CHEMICZNY. CASE STUDY

10 1. Wprowadzenie Współczesne inicjatywy klastrowe różnią się między sobą pod względem form powstania i funkcjonowania, czynników sprzyjających efektywności konkretnych powiązań kooperacyjnych, czy też optymalnych warunków zacieśniania relacji z bliższym lub dalszym otoczeniem. W zasadzie każdy klaster posiada jedyny w swoim rodzaju zespół cech, odmienną historię powstania i doświadczenia, które w dużej mierze determinują kształt i formułę współpracy poszczególnych jego aktorów. Przytaczane w literaturze przedmiotu przykłady zawiązywanych inicjatyw klastrowych potwierdzają regułę, że brak jest jednego skutecznego antidotum, niwelującego bariery i ograniczenia w procesie zawiązywania i rozwoju współpracy sieciowej w ramach klastrów, zaś rozwiązania wdrożone z powodzeniem w jednym przypadku, częstokroć w innych okazują się nieskuteczne. Niemniej jednak każdy rodzaj doświadczeń pozyskanych poprzez analizę konkretnych przykładów współpracy sieciowej wzbogaca wiedzę na temat pewnych powtarzalnych zjawisk i mechanizmów charakterystycznych dla klastrów, przygotowując tym samym potencjalnych animatorów nowych inicjatyw do wypełniania swej roli w bardziej efektywny sposób, zaś środowiskom zainteresowanym tego rodzaju formułą współpracy ułatwiając dotarcie do sprawdzonych, skutecznych rozwiązań. Badaniem objęto trzy inicjatywy klastrowe w województwie opolskim. Rezultaty przeprowadzonych prac badawczych umożliwiły zgromadzenie obszernego materiału źródłowego, który przedstawia proces powstawania i rozwoju klastrów branży drzewnej, chemicznej oraz energii odnawialnych, z uwzględnieniem szczegółowych informacji na temat uwarunkowań i okoliczności podejmowania i wdrażania poszczególnych działań. Analizując materiał badawczy, starano się zobrazować indywidualny charakter poszczególnych inicjatyw klastrowych oraz wykazać wpływ poszczególnych procesów i decyzji na wyjątkowość zaistniałych powiązań. Ostatecznie jednak, jako efekt finalny przeprowadzonych analiz, podjęto również próbę sformułowania pewnych uogólnień i wspólnych rekomendacji, mogących stanowić istotne wskazówki w wypracowaniu skutecznego modelu zawiązywania współpracy sieciowej.

11 2. Cel, zakres i metody prowadzonych badań 1 Głównym celem podjętych prac badawczych było zgromadzenie kompleksowych danych na temat ścieżki rozwoju trzech wybranych klastrów drzewnego, odnawialnych źródeł energii i chemicznego w województwie opolskim. Jak już wcześniej wspomniano, badania należało zaprojektować w taki sposób, by zgromadzone spostrzeżenia i sformułowane na ich bazie wnioski mogły zostać wykorzystane dla zidentyfikowania pewnych skutecznych mechanizmów wsparcia rozwoju kolejnych tego typu inicjatyw. Za główną metodę realizacji badań przyjęto studium indywidualnego przypadku (case study), którą odpowiednio dostosowano i wdrożono w odniesieniu do każdego z wyłonionych do analizy klastrów. W rezultacie przeprowadzonych prac badawczych uzyskano trzy odrębne, zindywidualizowane opisy zawiązanych inicjatyw klastrowych z uwzględnieniem najważniejszych wniosków i rekomendacji odnośnie możliwości implementacji zastosowanych rozwiązań w odniesieniu do innych tego typu inicjatyw. Działania związane z realizacją wyznaczonych celów badawczych przeprowadzano w okresie od 1 marca do 20 maja 2011 r. Oprócz stosunkowo krótkiego okresu trwania procesu wdrażania przyjętych założeń badawczych, w przygotowanym raporcie z badań uwzględniono w kompleksowy sposób wiele opisów o charakterze retrospektywnym, opartych na przekazie bezpośrednich uczestników zdarzeń bądź też w oparciu o dostępne materiały źródłowe. Poddając się specyfice studium indywidualnego przypadku, w ramach realizowanych badań bazowano w głównej mierze na nawiązanych kontaktach z przedstawicielami struktur klastrowych, a także z przedsiębiorcami, środowiskiem naukowo-badawczym, instytucjami otoczenia biznesu (przy których zainicjowano powstanie inicjatyw klastrowych i/lub przy których one do chwili obecnej funkcjonują), samorządowcami oraz innymi podmiotami i osobami, które mogły pełnić rolę informatorów w obszarze omawianych inicjatyw klastrowych. Z uwagi na specyfikę przyjętej metody badawczej, analizy przybrały w głównej mierze charakter jakościowy. Techniką najczęściej wykorzystywaną w toku prac badawczych był m.in. wywiad swobodny, obserwacja uczestnicząca oraz analiza materiałów zastanych 1 Badania stanowiły jeden z 10 modułów prac badawczych zrealizowanych w ramach projektu Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji Klastry badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w województwie opolskim realizowanego w ramach Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki i budżetu państwa.

12 (dokumenty urzędowe, oficjalne pisma, notatki ze spotkań, prezentacje multimedialne, materiały szkoleniowe, korespondencja owa, dokumentacja fotograficzna, etc.). Uzyskany w trakcie wywiadów i obserwacji materiał badawczy rejestrowano w formie nagrań za pomocą dyktafonu oraz w formie pisemnych notatek. Ponieważ grupa wszystkich osób, podmiotów i instytucji zaangażowanych w rozwój poszczególnych klastrów poddanych procesowi badawczemu stanowiła nader obszerną populację, wykluczono możliwość przeprowadzenia wywiadów z wszystkimi potencjalnymi respondentami, uznając, że najbardziej zasadny pozostaje dobór odpowiedniej próby. Z uwagi na zamiar zachowania odrębności analiz dotyczących poszczególnych trzech inicjatyw klastrowych, każdą z nich potraktowano jako odrębną populację i dopiero w obrębie pojedynczej struktury wyodrębniono podmioty poddane procesowi badawczemu. Dobór próby badawczej w ramach przeprowadzonych badań miał dosyć uproszczony charakter. W pierwszej kolejności, z uwagi na dobrą znajomość liczby oraz formy prawnej (statusu prawnego) poszczególnych członków klastra, dokonano celowego doboru grup respondentów (koordynator/koordynatorzy klastra przedsiębiorcy wyższe uczelnie jednostki sektora publicznego). Następnie w ramach grupy przedsiębiorców dokonano prostego doboru losowego próby, wyznaczając do badań od 2 (klaster chemiczny) do 5 (klaster drzewny) firm. W pozostałych grupach (koordynator/koordynatorzy klastra wyższe uczelnie jednostki sektora publicznego) dokonano doboru celowego, wyłaniając do badań podmioty najbardziej zaangażowane w proces zawiązywania i rozwoju inicjatywy. Tak skonstruowany mechanizm wyłaniania grona respondentów stosowano trzykrotnie dla każdego z klastrów poddawanych analizie. Biorąc pod uwagę jakościowy charakter analiz oraz zakładany brak wyraźnie dostrzegalnych zależności pomiędzy statusem firmy a rolą odegraną w procesie identyfikacji ścieżki rozwoju klastra, w grupie przedsiębiorców nie dokonywano dodatkowych rozróżnień (np. związanych z liczbą zatrudnionych pracowników bądź wysokością obrotów), traktując grono prywatnych firm jako jednorodny zbiór. W początkowej fazie projektowania prac badawczych ustalono dosyć szeroki zakres przedmiotowy analiz, uznając, że studium powinno przyjąć charakter bardzo obszernego, wieloaspektowego opisu wszystkich możliwych sfer aktywności klastra i jego głównych aktorów. W tym celu przygotowano wyczerpujący kwestionariusz wywiadu, zawierający pytania dotyczące kilkudziesięciu obszarów działania w ramach inicjatyw, z uwzględnieniem m.in. struktury zarządzania, przebiegu poszczególnych faz rozwoju, struktury i wielkości zatrudnienia w firmach przynależących do klastra, procesów dotyczących transferu

13 technologii, kondycji ekonomicznej firm członkowskich, wpływu zaangażowania w działalność klastrową na pozycję konkurencyjną przedsiębiorstw, etc. W toku przeprowadzanych badań konieczne stało się jednak ograniczenie stopnia szczegółowości stosowanej ankiety, a w szeregu przypadków nawet całkowite odejście od wywiadu ustrukturyzowanego na rzecz wywiadów swobodnych. Wiele bowiem spośród zadawanych pytań pozostawało bez odpowiedzi, zwłaszcza w kwestiach analitycznych, wymagających wcześniejszego przygotowania, zestawienia danych, pozyskania odpowiednich informacji i statystyk, etc. Dotychczas osoby i instytucje związane z klastrem nie gromadziły tego typu materiałów, zaś autorzy niniejszego raportu, kierując się głównym celem i metodą podjętych badań (studium przypadku, opis ścieżki rozwoju), celowo unikali prowadzenia pogłębionych prac analitycznych, skupiając swoją uwagę na rezultatach przeprowadzonych wywiadów oraz źródłach zastanych. Ponadto dużą trudność nastręczało takie określenie zakresu przedmiotowego badań, które mogłoby stanowić podstawę do sporządzenia rzetelnego raportu końcowego, zawierającego zagadnienia tematyczne spójne (porównywalne) dla wszystkich trzech inicjatyw klastrowych. Ostatecznie ograniczono zakres tematyczny badań do najważniejszych obszarów problematycznych sformułowanych w sposób ogólny, ujmując w ich opisach wszystkie szczegółowe zagadnienia. Tym samym sformułowano pewne kluczowe kwestie, które znalazły również swoje odzwierciedlenie w strukturze raportu końcowego. Raport ten składa się z trzech zasadniczych części, odpowiadających każdorazowo jednemu z trzech badanych klastrów. Rozdział pierwszy poświęcono problematyce tworzenia i rozwoju Śląskiego Klastra Drzewnego, rozdział drugi inicjatywie w zakresie odnawialnych źródeł energii, tj. klastrowi Ekoenergia Opolszczyzny, natomiast rozdział trzeci inicjatywie Innowacyjna Chemia. W każdym z rozdziałów zastosowano identyczny układ treści, obejmujący: historię zawiązania inicjatywy; potencjał kadrowy, finansowy i infrastrukturalny klastra; aktywność i skuteczność rynkową; rozwój zasobów ludzkich; rolę otoczenia w procesie rozwoju klastra; przywództwo w klastrze; wnioski i rekomendacje. Niezależnie od konkluzji sformułowanych w końcowych częściach każdego z rozdziałów, w raporcie uwzględniono także końcowe wnioski i ogólne rekomendacje

14 dotyczące tak omawianych, jak i innych istniejących lub nowych inicjatyw klastrowych w regionie. Wszystkim osobom, które wyraziły zgodę na udział w badaniach, dzieląc się posiadaną wiedzą i doświadczeniami oraz poświęcając czas na inspirujące dla zespołu badawczego rozmowy na temat ścieżki rozwoju omawianych inicjatyw klastrowych, autorzy opracowania składają serdeczne podziękowania. 3. Klaster drzewny case study 3.1. Proces powstania i rozwoju inicjatywy klastrowej Podejmując rozważania na temat powstania Śląskiego Klastra Drzewnego, należy sięgnąć do początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to niemal jednocześnie powstały dwie odrębne struktury: Izba Gospodarcza Śląsk oraz Klub Stolarza Śląskiego. Izba Gospodarcza Śląsk to organizacja samorządu gospodarczego, powołana do życia w 1993 r. przez samych rzemieślników z terenu ówczesnych województw opolskiego, katowickiego i częstochowskiego. Mając od początku swego istnienia ponadregionalny charakter, Izba starała się reprezentować na arenie regionalnej i ponadregionalnej interesy całego śląskiego rzemiosła. Natomiast Klub Stolarza Śląskiego to typowy przykład udanej inicjatywy oddolnej, będący pierwszą (i udaną) próbą powołania w regionie silnej reprezentacji branżowej, skupiającej w nieformalny sposób firmy zainteresowane realną współpracą biznesową i rozwijaniem więzi koleżeńskich w ramach jednej grupy branżowej. Powstały Klub Stolarza Śląskiego skupiał na początku w swoich szeregach ok. 30 firm producentów stolarki otworowej i firm handlowych, zaopatrujących zakłady stolarskie wywodzące się z terenu województwa opolskiego w materiały i akcesoria do produkcji. Od samego początku swego istnienia Klub dostrzegał potrzebę integracji środowiska stolarskiego w regionie, stworzenia silnej reprezentacji branżowej na zewnątrz, podjęcia wspólnych działań biznesowych i edukacyjnych mających na celu poprawę konkurencyjności opolskiego stolarstwa, poprawy jego wizerunku oraz realizacji szeregu działań, których nie było w ofercie ówczesnych instytucji i organizacji otoczenia biznesu. W pierwszych latach swego istnienia Klub organizował m.in. regularne spotkania informacyjno-integracyjne, udzielał pomocy firmom należącym do klubu, które spotkał wypadek losowy (np. pożar zakładu),

15 stwarzał także możliwość realizacji zleceń poszkodowanej firmy na terenie innego zakładu w ramach solidarnej pomocy koleżeńskiej. Klub włączał się również w różnego rodzaju akcje charytatywne niosąc pomoc potrzebującym osobom prywatnym lub instytucjom. Wielokrotnie podejmowano również zintegrowane przedsięwzięcia promocyjnomarketingowe, jak np. wspólne dla całego Klubu broszury reklamowe, grupowe wystąpienia na targach i wystawach branżowych, wspólna realizacja dużych zleceń, etc., tworząc tym samym zapewne na tym etapie nieświadomie podwaliny przyszłej inicjatywy klastrowej. W ramach Klubu funkcjonował nieformalny Zarząd i Sąd Koleżeński, obowiązywał kodeks etyczny oraz zasady przystępowania do Klubu nowych członków. Budżet Klubu oparty był o regularnie pobierane i ustalane na każdy kolejny rok składki członkowskie. Momentem przełomowym w kierunku rozwijania świadomości potrzeby konsolidacji stolarskiej grupy branżowej, zacieśnienia współpracy gospodarczej między firmami należącymi do Klubu oraz konkretyzowania dotychczasowych powiązań kooperacyjnych, stało się formalne skojarzenie Klubu z Izbą Gospodarczą Śląsk, które nastąpiło w 2000 r., będąc naturalną konsekwencją trwającego już od kilku lat ciągłego procesu zbliżania się Klubu do Izby. Bezpośredni wpływ na podjęcie decyzji o powiązaniu obu struktur miały następujące fakty: najsilniejszą i najlepiej zorganizowaną grupą branżową w Izbie była wówczas grupa stolarska; na czele władz Klubu i Izby znajdowały się wówczas (w znaczącej przewadze) te same osoby, które posiadały duży wpływ na kształtowanie się polityki rozwoju obydwu struktur organizacyjnych; Klub nie posiadał swojego stałego zaplecza administracyjno-biurowego, Izba posiadała natomiast spory potencjał rozwojowy w tym zakresie (tj. dotyczący wolnych powierzchni biurowych oraz zasobów kadrowych); prawie wszyscy członkowie Klubu byli równocześnie członkami Izby; Izba realizowała wówczas szereg działań dedykowanych branży drzewnej, których Klub był naturalnym odbiorcą; coraz częściej sygnalizowano potrzebę powiązania obydwu struktur, zarówno po stronie Klubu, jak i Izby dla ich obopólnej korzyści. Ostatecznie wiosną 2000 r. decyzją Rady Izby podjęto decyzję o przejęciu formalnej opieki nad Klubem przez biuro Izby Gospodarczej Śląsk a ówczesny menedżer Izby, pełniący obowiązki dyrektora, otrzymał stosowne umocowania do tego, aby zacząć realizować powierzone mu w związku z tą fuzją nowe zadania. Efektem tego były liczne

16 działania dedykowane branży drzewnej, w tym przede wszystkim członkom Izby i Klubu, wśród których do najważniejszych zaliczały się m.in.: organizacja cyklu specjalistycznych szkoleń oraz zagranicznych wizyt studyjnych; organizacja regularnych spotkań członków Klubu (obsługa organizacyjna i logistyczna); organizacja pokazów i prezentacji nowoczesnych systemów i technologii we współpracy z wiodącymi firmami w różnych dziedzinach związanych z branżą drzewną; realizacja grupowego wdrożenia systemu zarządzania jakością według normy ISO 9001:2000; organizacja spotkań i imprez integracyjno-promocyjnych, np. Gala Biznesu, konkurs dla firm: Firma Roku i Złote Dłuto ; organizacja akcji charytatywnych, np. pomoc powodzianom z Podbeskidzia, zbiórki pieniędzy na cele charytatywne podczas dorocznych Gal Biznesu; bieżąca praca administracyjno-biurowa na rzecz Klubu. Kolejnym przełomem na drodze do powstania klastra było w 2006 r. przystąpienie Izby Gospodarczej Śląsk do ogólnokrajowego projektu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości pn.: Program Szkoleń Promujących Klastering. W trakcie szkoleń i warsztatów specjalistycznych udało się przekonać większość ich uczestników do powołania w 2006 r. nowej inicjatywy klastrowej o początkowej roboczej nazwie Stolarz Śląski. Ustalono wówczas, że to nowe powiązanie funkcjonować będzie przy Izbie Gospodarczej Śląsk, która jako jego koordynator stanowić będzie dla niej zaplecze administracyjnobiurowe i oficjalną reprezentację na zewnątrz. W trakcie realizowanego w ramach projektu cyklu pięciu zajęć warsztatowych, które odbywały się w okresie od września 2006 r. do marca 2007 r., doszło także do podpisania wstępnych deklaracji członkowskich w inicjatywie klastrowej Stolarz Śląski, do której przystąpiło ostatecznie 56 firm z terenu województw opolskiego, śląskiego, dolnośląskiego i łódzkiego, gdzie najliczniejszą grupę stanowili przedsiębiorcy opolscy. Dzięki warsztatom udało się także określić tzw. schemat blokowy klastra, oddający jego właściwą strukturę organizacyjną, czyli określający jego rdzeń oraz bliższe i dalsze otoczenie (ryc. 1). Rdzeń klastra stanowiło wówczas biuro Izby Gospodarczej Śląsk, pełniące dla niego rolę koordynatora wszystkich działań podejmowanych z inicjatywy i w imieniu członków klastra. Do tzw. otoczenia bliższego klastra zaliczyć można było w tamtym czasie Politechnikę Opolską (PO), Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego (UMWO) oraz Instytut Technik Budowlanych (ITB) z Warszawy. Wszystkie te instytucje pełniły wówczas

17 przede wszystkim rolę obserwatorów, przy jednoczesnej deklaracji gotowości podjęcia bardziej aktywnych form współpracy z klastrem, np. w obszarze projektowym, wspólnej promocji bądź specjalistycznych badań. Otoczenie bliższe Biuro Izby Członkowie klastra dalsze Otoczenie PO, UMWO, ITB w Warszawie Dostawcy, firmy spoza granic klastra świadczące dla niego usługi i firmy współpracujące Ź r ó d ł o: Materiały archiwalne Izby Gospodarczej Śląsk. Ryc. 1. Schemat blokowy klastra drzewnego Już na etapie powstawania klastra drzewnego pojawiać się zaczęły w jego dalszym Dostawcy, firmy spoza granic klastra świadczące dla otoczeniu firmy i instytucje, które niego zainteresowane usługi i firmy współpracujące były nawiązaniem współpracy komercyjnej z racji jego znaczącego potencjału gospodarczego (będącego sumą wartości wielu powiązanych ze sobą podmiotów). Do ich grona zaliczały się np.: banki, ubezpieczalnie, agencje reklamowe, firmy konsultingowe, dostawcy urządzeń i surowców do produkcji. Rosnące zainteresowanie tworzącą się inicjatywą na zewnątrz, chociażby w odniesieniu do określonych powyżej obszarów zaliczonych do otoczenia bliższego i dalszego klastra, sprawiły, że w ramach jego rdzenia rosło sukcesywnie poczucie przewagi konkurencyjnej i przekonanie o słuszności podjętych działań. W efekcie działań projektowych udało się także wypracować ostateczną nazwę dla klastra Śląski Klaster Drzewny (SKD), co korespondowało z zasięgiem terytorialnym

18 występowania siedzib firm należących do klastra, miało być także kojarzone z pozytywnymi cechami śląskiego rzemiosła, takimi jak: etos pracy, wielopokoleniowy i rodzinny charakter firm, przywiązanie do tradycji oraz dążenie do osiągnięcia wysokiego poziomu jakości produktów i usług. Ukoronowaniem starań zmierzających do powołania do życia sformalizowanej struktury klastra była uroczysta inauguracja istnienia Śląskiego Klastra Drzewnego podczas dorocznej Gali Biznesu Izby Gospodarczej Śląsk, która miała miejsce 2 marca 2007 r. w zabytkowych wnętrzach pałacu w Izbicku (ryc. 2). W ramach tego wydarzenia, w którym uczestniczyli poza samymi przedsiębiorcami także przedstawiciele władz szczebla lokalnego i regionalnego oraz media, doszło do podpisania porozumienia o współpracy pomiędzy Śląskim Klastrem Ź r ó d ł o: Izba Gospodarcza Śląsk. Ryc. 2. Gala Biznesu 2007: uroczysta inauguracja Śląskiego Klastra Drzewnego i formalne zawarcie współpracy z Morawsko-Śląskim Klastrem Drzewnym, marzec 2007 r. Drzewnym a Morawsko-Śląskim Klastrem Drzewnym z Mošnova w Republice Czeskiej, z którym SKD od pewnego czasu utrzymywał ożywione kontakty. Dopełnieniem kwestii formalnych związanych z koordynowaniem działalności klastra przez Izbę było przyjęcie stosowną uchwałą Walnego Zgromadzenia Izby nowych zapisów do jej statutu, umożliwiających formalną realizację przez Izbę działań klastrowych i reprezentowanie klastra na zewnątrz. Wspomniane tu Walne Zgromadzenie członków Izby Gospodarczej Śląsk miało miejsce w Pietraszowie 16 czerwca 2007 r. Wkrótce po tym właściwy sąd rejestrowy w Opolu zatwierdził przyjęte na Walnym Zgromadzeniu Izby zmiany statutowe, co otworzyło drogę do dalszego intensywnego rozwoju Śląskiego Klastra Drzewnego u boku Izby, która pozostała jego koordynatorem. SKD stał się pierwszym sformalizowanym klastrem z terenu województwa opolskiego, pozostając w kręgu zainteresowań władz regionu i regionalnych jednostek badawczo-rozwojowych.

19 W marcu 2008 r. w Głuchołazach zorganizowano warsztaty dla członków Śląskiego Klastra Drzewnego, których celem było określenie nowej formuły jego funkcjonowania oraz wypracowanie planu najważniejszych działań w perspektywie krótko-, średnio- i długookresowej. Najważniejszym efektem tych warsztatów była jednak bez wątpienia decyzja o powołaniu do życia nowej formy prawnej klastra, dającej możliwość swobodnej działalności na zasadach komercyjnych oraz realizacji celów biznesowych klastra. Uznano bowiem, że jest to właściwy moment na wdrożenie projektowanych rozwiązań oraz rozpoczęcie długookresowego planu komercjalizacji zawiązanej współpracy sieciowej. Postanowiono rozeznać przy pomocy Izby oraz innych instytucji otoczenia biznesu w ciągu najbliższych kilku miesięcy wszystkie dopuszczalne w oparciu o polskie ustawodawstwo prawne formy funkcjonowania klastrów. Zaproponowano jednocześnie, by w pierwszej kolejności zaznajomić się z zasadami powołania i funkcjonowania klastrów w formie spółki prawa handlowego. W następnych miesiącach po zakończeniu warsztatów (we współpracy Izby Gospodarczej Śląsk, Opolskiego Centrum Rozwoju Gospodarki oraz Opolskiego Parku Naukowo-Technologicznego i Politechniki Opolskiej, które zawiązały stosowne porozumienie w tej sprawie) udało się zrealizować na rzecz Śląskiego Klastra Drzewnego szereg istotnych działań nakierowanych na jego przyszłą nową formę prawną oraz pomóc w realizacji niektórych zapisów nowej strategii klastra, wypracowanej w ramach marcowych warsztatów. Do najistotniejszych zadań, które zostały wówczas zrealizowane, można zaliczyć: sporządzenie profili kooperacyjnych firm członkowskich klastra; opracowanie zakresów obowiązków osób funkcyjnych w klastrze, w tym menedżera; sporządzenie i podpisanie umowy dotyczącej współpracy koordynatora klastra (Izba Gospodarcza Śląsk ) z wybranymi instytucjami sektora badawczo-rozwojowego oraz administracji samorządowej; opracowanie listy strategicznych partnerów dla klastra z kraju i zagranicy; przygotowanie i podpisanie deklaracji członkowskich między koordynatorem klastra i firmami członkowskimi; opracowanie kodeksu etycznego oraz zasad przystępowania nowych członków do klastra; opracowanie systemu komunikacji wewnętrznej w klastrze; rozwinięcie współpracy z sektorem B+R; opracowanie i wydanie folderu promocyjnego klastra;

20 dokonanie wstępnej kategoryzacji cenowej produktów i usług klastra w odniesieniu do poziomów: Top Premium, Premium, Standard i Economic; określenie głównych kanałów dystrybucji oraz podstawowych narzędzi promocji produktów i usług klastra; opracowanie listy najważniejszych imprez targowo-wystawienniczych pod kątem branży drzewnej; uruchomienie w serwisie internetowym Izby podstrony internetowej SKD; podjęcie się grupowego wdrażania nowej aprobaty technicznej dla producentów stolarki otworowej; zrealizowanie kilku spotkań informacyjnych z udziałem ekspertów na tematy związane z przyszłą nową formą prawną klastra oraz zasadami wspólnych działań marketingowych; organizację kilku wyjazdów na targi i wystawy branżowe w kraju i zagranicą. Powyższe działania odbywały się głównie z inicjatywy Izby Gospodarczej Śląsk, jednak przy znaczącym wsparciu innych instytucji i organizacji otoczenia biznesu z terenu województwa opolskiego. W rezultacie w lipcu 2008 r. powołano do życia nowy podmiot Śląski Klaster Drzewny Sp. z o.o. z siedzibą w Opolu. W skład klastra-spółki weszły 23 firmy należące wcześniej do klastra-stowarzyszenia. Dla nowego podmiotu sporządzono odpowiednią umowę spółki, która regulowała podstawowe kwestie dotyczące m.in. wysokości wnoszonych udziałów, zasad przystępowania i występowania ze spółki, obszaru działalności oraz jej siedziby. Wybrano także trzyosobowy Zarząd oraz pięcioosobową Radę Programową. W okresie bezpośrednio poprzedzającym powołanie spółki oraz później, w początkowej fazie jej istnienia, największy wysiłek związany z przygotowaniem i realizacją najważniejszych kwestii formalnych (np. treść umowy spółki, konsultacje prawne, proces rejestracji itp.) przejęła na siebie nieodpłatnie jedna z firm należących wcześniej do klastrastowarzyszenia, której współwłaściciel został później powołany także do Zarządu klastraspółki. Umożliwiło to w miarę szybkie i sprawne przejście wszystkich kwestii formalnych i pozwoliło w krótkim czasie stworzyć odpowiednie przesłanki do tego, aby zacząć zajmować się opracowaniem nowej, nakierowanej na działalność komercyjną, strategii działania dla utworzonego podmiotu. W ramach spotkania założycielskiego klastra-spółki zadecydowano także, że nowy podmiot klastrowy będzie miał charakter otwarty i po spełnieniu pewnych kryteriów formalnych (dotyczących przede wszystkim wniesienia wymaganej liczby udziałów), będzie istniała możliwość przyjmowania w poczet jego członków nowych firm, traktowanych jako wartość dodana klastra.