NIKO AJ IWANOW POWSTANIE WARSZAWSKIE WIDZIANE Z MOSKWY

Transkrypt

1 NIKO AJ IWANOW POWSTANIE WARSZAWSKIE WIDZIANE Z MOSKWY

2

3 NIKO AJ IWANOW POWSTANIE WARSZAWSKIE WIDZIANE Z MOSKWY WYDAWNICTWO ZNAK KRAKÓW 2010

4 Spis treści Wprowadzenie Część I. Druga wojna światowa: komunizm i polskość w godzinie próby Rozdział 1. Sowiecka propaganda i obraz Polaków w sowieckim społeczeństwie Imperialistyczny wróg Pierwszy naród ukarany: Polacy i wielki terror Bękart układu wersalskiego: lata wojny Rozdział 2. Polska i strategiczne cele Kremla Od układu Ribbentrop-Mołotow do Barbarossy Wielka wojna ojczyźniana Schyłek dziwnego sojuszu W stronę ostatecznego zerwania Rozdział 3. Stalin i Katyń Decyzja Broń katyńska Najlepszą obroną jest atak Dezinformacja Rozdział 4. Akcja Burza i reakcja Kremla Co zrobić z Polakami w Polsce? Rozgromić Burzę Część II. Zatrzymana ofensywa: Armia Czerwona i powstanie w Warszawie Rozdział 1. Możliwości ofensywne Armii Czerwonej latem 1944 roku Wojna totalna Stalina

5 Operacja Bagration zatrzymana pod Warszawą? Zaopatrzenie Rozdział 2. Sowieckie plany opanowania Warszawy Natarcie na Warszawę? Wybuch powstania i drugi plan zdobycia Warszawy Wznowienie natarcia? Rozkaz zatrzymać się Rozdział 3. Polska lubelska i jej wpływ na sowieckie postrzeganie Powstania Warszawskiego Nasi Polacy i ich plany Oszukany sojusznik Kremla? Reprymenda Część III. Moskwa wobec Powstania Warszawskiego Rozdział 1. Mikołajczyk w Moskwie: kwestia pomocy dla powstania Scenariusze podporządkowania Wizyta ostatniej szansy Rozdział 2. Co w Moskwie wiedziano o powstaniu? Czerwona agentura Polska teczka Stalina Bezpośrednio z Polski Fałszywe rozkazy, fałszywe raporty Rozdział 3. Oficjalne stanowisko Moskwy wobec powstania a propaganda sowiecka Sierpniowa dezorientacja Pierwsze sygnały z Moskwy Ideologiczna twardość Stalina Rozdział 4. Kapitan Kaługin: nieznany bohater powstania? Nawrócony własowiec Kapitan wkracza na scenę wielkiej polityki W Warszawie Rezultaty

6 8 Spis treści Rozdział 5. Co o powstaniu wiedzieli żołnierze Armii Czerwonej? Bracia z obcego mocarstwa Propaganda w praktyce Rezultat wieloletniej pracy Część IV. Operacja desantowa w Warszawie września: próba wyzwolenia Warszawy? Rozdział 1. Dwie polskie armie: armia Berlinga a Armia Krajowa Fundament nowej Polski Armia Polski lubelskiej Rozdział Armia Wojska Polskiego i Armia Czerwona pod Warszawą Wrześniowy front pod Warszawą Przygotowania Rozdział 3. Rokossowski czy Berling kto stał za rozkazem sforsowania Wisły? Marszałek Rokossowski Zygmunt Berling i jego samowola Raport Rokossowskiego Rozdział 4. Klęska desantów Pierwsze walki Wsparcie operacji desantowej Czy możliwe było wyzwolenie Warszawy we wrześniu? Krajobraz po bitwie Rozdział 5. Reakcja Moskwy na kapitulację powstania Zaskakująca kapitulacja Jak wykorzystać kapitulację? Część V. Jak Rosjanie patrzą dziś na Powstanie Warszawskie? Rozdział 1. Historycy sowieccy i rosyjscy o powstaniu Czasy sowieckie Spojrzenie po przełomie Historycy polonofobi Czy w Rosji da się napisać prawdę o powstaniu?

7 Spis treści 9 Rozdział 2. Czy Polacy i Rosjanie mogą dojść do porozumienia na temat powstania? Historyczna inkwizycja? Jelena Jakowlewa Zakończenie Po tragedii Indeks nazwisk

8 24 I. Druga wojna światowa: komunizm i polskość... przygranicznym oraz na to, że w oczach mas pracujących Polski i zagranicy będą mogli nową wojnę imperialistyczną przed stawić jako rzekomą walkę o wyzwolenie ludności polskiej jęczącej pod jarzmem bolszewickim. Złudne są te nadzieje. Ponadto wzrost sympatii i przywiązania ludności polskiej ZSRR do Władzy Radzieckiej sam przez się wywiera rewolucjonizujący wpływ na masy robotniczo-chłopskie Polski, a zwłaszcza na robotników i chłopów Białorusi i Ukrainy Zachodniej. Dąbal nieprzypadkowo uwypuklił los dwóch najliczniejszych słowiańskich mniejszości w II Rzeczypospolitej, były one bowiem traktowane w ZSRS jako swego rodzaju odwrotność dla polskiej mniejszości narodowej w Związku Sowieckim. Polskojęzyczna prasa sowiecka nie przepuściła żadnej okazji do podkreślania tej współzależności. Można nawet zaryzykować twierdzenie, że charakter stosunków polsko-sowieckich w tym okresie sprzyjał pogłębianiu świadomości politycznej i aktywności społecznej tych grup mniejszościowych po obu stronach granicy polsko-sowieckiej. Nie ulega również wątpliwości, że im bardziej były podatne na komunistyczną ideologię społeczności ukraińska i białoruska w Polsce, tym bardziej władze sowieckie przykręcały śrubę Polakom na dalszych Kresach. Po prostu Polacy przestawali być potrzebni do bieżącej rozgrywki z II RP. Ta współzależność jest znamienna. Pokazuje bowiem, że władzom sowieckim nie zależało na autentycznym rozwoju polskiej mniejszości narodowej na swoim terenie, lecz na wykorzystywaniu jej w celach propagandowych do destabilizacji państwa polskiego. Przyglądając się istocie polityki tworzenia polskiej autonomii, można dojść do wniosku, że jej aspekt zagraniczny wyraźnie przeważał. Miał on tak doniosłe znaczenie, że gdyby nawet w ZSRS nie było odpowiednio licznej polskiej mniejszości narodowej nadającej się do przeprowadzenia eksperymentu polonijnego, to pewnie kierownictwo komunistyczne nie zawahałoby się przed stwarzaniem pozorów jej istnienia. Dowodów potwierdzających dominację celów zewnętrznych w tej sprawie jest sporo. Oto fragment rezolucji II Zjazdu Rad Polskiego Rejonu Narodowościowego im. J. Marchlewskiego (19 i 20 marca 1927): Zjazd obecny ma znaczenie sięgające poza granice Związku Radzieckiego. Będzie on naocznym porównaniem polityki narodowościowej władzy radzieckiej z polityką faszystowskiej Polski, gnębiącej mniejszości narodowe 6. Pierwszy naród ukarany: Polacy i wielki terror Druga połowa lat trzydziestych to okres szczególnego nasilenia procesu kształtowania wrogiego obrazu Polski i Polaków. Terror stalinowski osiągnął apogeum i stał się głównym narzędziem polityki wewnętrznej totalitarnego państwa. 6 Archiwum Akt Nowych, MSZ, sygn. 6705, s

9 1. Sowiecka propaganda i obraz Polaków Propaganda komunistyczna nie szczędziła wysiłków, aby przekonać obywateli, że Polak to wróg ustroju socjalistycznego, a Polska knuje plany agresji militarnej na ZSRS. W roku 1935 Stalin uznał, że postępy sowietyzacji wśród sowieckich Polaków są niewystarczające, że aby zwalczyć lojalność wobec II Rzeczypospolitej i Kościoła katolickiego nie wystarczy perswazja, lecz trzeba zastosować o wiele ostrzejsze środki. Tym bardziej że chętnych do zastosowania tych środków w jego imperium nigdy nie brakowało. Rozpoczęła się pierwsza fala antypolskich represji. Jednym z głównych wykonawców stalinowskiego planu był Polak, namiestnik Stalina na Ukrainie, pierwszy sekretarz Ukraińskiej Kompartii Stanisław Kosior, który sam niedługo miał zginąć w kolejnej fali represji. Być Polakiem w Związku Sowieckim w latach to prawie to samo, co być Żydem w III Rzeszy 7 zauważyła 79-letnia dziś Helena Trybl, matka znanego ukraińskiego polityka, byłego premiera Ukrainy Jurija Ehanurowa, mieszkająca w byłej polskiej stolicy Ukrainy Sowieckiej Marchlewsku (obecnie Dowbysz). W kraju zapanowała atmosfera powszechnego strachu, GPU i NKWD na polecenie władz urządziły prawdziwe polowanie na Polaków. Uważano ich za swoistą piątą kolumnę, gotową w razie konfliktu zbrojnego z Polską zdradzić ojczyznę światowego proletariatu. Losy Heleny Trybl dobitnie odzwierciedlają tragiczne doświadczenia Polaków sowieckich w XX wieku. Kiedy mała Helenka miała pójść do pierwszej klasy polskiej szkoły w Marchlewsku, szkoła ta została zamknięta, a sama Marchlewszczyzna rozwiązana. Prawie połowę jej mieszkańców wysiedlono do Kazachstanu. Był rok Kolejna fala terroru antypolskiego to lata Przeprowadzona wtedy przez NKWD operacja polska swoją skalą i bezwzględnością przeraża nawet doświadczonego badacza. Rozstrzelano Polaków obywateli sowieckich, czyli co siódmego mającego w paszporcie wpisaną narodowość polską. Polacy w tym okresie stanowili mniej więcej 0,6 procent ludności Kraju Rad, natomiast wśród ofiar terroru stalinowskiego było ich prawie 15 procent 8. Operację polską przeprowadzono według rozkazu nr komisarza ludowego spraw wewnętrznych Związku Sowieckiego Nikołaja Jeżowa, który wyszczególniał następujące kategorie Polaków podlegających represjom: emigranci polityczni, wymienieni więźniowie polityczni z Polski (...), byli członkowie PPS i innych polskich partii politycznych (...), wszyscy pozostający w ZSRS jeńcy wojenni armii polskiej (...), a także najbardziej aktywny miejscowy antysowiecki i nacjonalistyczny element polskich rejonów autonomicznych 9. Według rosyjskiego 7 Mikołaj Iwanow, Matka Premiera. O Polakach w Dowbyszu, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2009, nr 1 2, s Magdalena Okraj, Pierwsza zagłada Polaków, Wprost, 30 kwietnia 2006, s Cyt. za: Mark Sołonin, Mozgoimenije. Falszywaja istorija wielikoj wojny, Moskwa 2008, s. 200.

10 26 I. Druga wojna światowa: komunizm i polskość... badacza Marka Sołonina, wymagana przez centralę NKWD skala antypolskich represji była tak wielka, że miejscowe oddziały sowieckiej bezpieki zmuszone były w wielu wypadkach korzystać po prostu z książek telefonicznych i wybierać z nich polskie i polsko brzmiące nazwiska ewentualnych przestępców politycznych 10. Zdumiewa również niezwykła nawet w czasach wielkiego terroru surowość represji antypolskich. Po aresztowaniu Polaka uniewinnienie było rzeczą wyjątkowo rzadką, prawie niespotykaną. Ze aresztowanych podczas operacji polskiej kary udało się uniknąć zaledwie 3975 osobom. Uniewinniono zatem zaledwie 2,8 procent aresztowanych. Kontrastowało to z charakterem represji wobec aresztowanych innych narodowości. Niespotykany był również odsetek skazanych na karę śmierci. Ze skazanych, wyroki od 5 do 10 lat otrzymały zaledwie osoby. Pozostałe osób stanęło przed plutonem egzekucyjnym. Była to swoista przymiarka stalinowskich organów karnych do Katynia, tylko na o wiele większą skalę. Zniszczenie polskości na tak zwanych dalszych Kresach w okresie międzywojennym można uważać za kolejny etap konsekwentnej polityki odpolonizowania tych terenów, prowadzonej przez Rosję carską nieprzerwanie w ciągu całego XIX wieku. Antypolska polityka caratu i stalinowskie wyniszczanie narodu polskiego miały wyraźny wspólny cel: doprowadzić do powstania zupełnie nowej sytuacji narodowościowej, do przekształcenia niegdyś licznych Polaków Kresowian w kategorię wyłącznie historyczną. Prawie dwadzieścia lat temu wyszła moja książka Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim Przedstawiłem w niej nie do końca wtedy jeszcze, nawet w moim mniemaniu, udowodnioną tezę, że Polacy byli pierwszą wielką grupą narodowościową ukaraną przez reżim stalinowski właśnie za swoją przynależność etniczną, a nie, jak dotychczas, za przynależność klasową. Po raz pierwszy już w roku 1935 w ZSRS zastosowano masowe represje według krwi, jak to określił w Archipelagu GUŁag Aleksander Sołżenicyn. Dziś, po wieloletnich badaniach tego zagadnienia, z całą stanowczością potwierdzam tę tezę Polacy rzeczywiście byli pierwszym narodem ukaranym przez system stalinowski w okresie wielkiego terroru. Tragiczne pierwszeństwo Polaków wśród narodów prześladowanych przez stalinizm (później, jak wiadomo, do tej grupy ukaranych narodów dołączyli Koreańczycy, Iżorowie, Tatarzy krymscy, Niemcy nadwołżańscy, Czeczeni, Ingusze, Kałmucy i inni) wynikało z kilku przesłanek. Przede wszystkim oczywiście chodziło o wyjątkową rolę II Rzeczypospolitej w stalinowskim systemie propagandowym i podsycanie strachu przed widmem polskiego zagrożenia wojennego, o czym już wcześniej wspominałem. Nie bez znaczenia były zapewne także osobiste uprzedzenia Stalina wobec Polaków i zadawnione antypolskie nastroje w społeczeństwie rosyjskim i sowieckim. 10 Tamże, s. 207.

11 1. Sowiecka propaganda i obraz Polaków Stalin i partia komunistyczna w okresie międzywojnia zbudowali w ZSRS system polityczny, który zniszczył tradycyjne zasady uczciwości i moralności. Dla sprawy zwycięstwa rewolucji bolszewickiej wszystko jest dopuszczalne taką główną zasadę życia politycznego wyznawała partia komunistyczna i jej przywódcy. Stalin potrafił obiecać swym byłym towarzyszom partyjnym, że jeśli publicznie, przed sądem pokazowym przyznają się do winy (w wielu wypadkach absurdalnej), on ocali im życie. Jednocześnie tego samego dnia wydawał rozkaz, aby ich rozstrzelać. Właśnie w taki sposób zginęli w latach znani partyjni przywódcy: Lew Kamieniew, Grigorij Zinowjew, Nikołaj Bucharin, Karol Radek i wielu, wielu innych. Nie bez znaczenia w tym wypadku jest to, że szpiegostwo na rzecz Polski było jednym z głównych zarzutów postawionych oskarżonym. Proces kształtowania obrazu Polaka jako wroga ustroju nabierał rozmachu, zbierając swe potworne żniwo w postaci setek tysięcy ofiar. Charakterystyczne, że głównym oskarżycielem na procesach był Andrej Wyszynski, Polak z pochodzenia. Rzadko się podkreśla, jak bardzo złowieszcza była to postać. Niewątpliwie Stalin nieprzypadkowo wykorzystywał Polaków jako głównych katów i wykonawców swej polityki zastraszenia narodów ZSRS. Charakterystyczną cechą międzywojennej propagandy sowieckiej był jej klasowy charakter. Początkowo w ZSRS nie zapominano o istnieniu dobrych Polaków: biednych chłopów, robotników, komunistów. Partia Komunistyczna ZSRS i mająca swą siedzibę w Moskwie Międzynarodówka Komunistyczna rygorystycznie przestrzegały zasady klasowości na każdym bez wyjątku odcinku narodowościowym. Przed przeprowadzeniem operacji polskiej w ZSRS represje prawie zawsze opierały się na zasadzie klasowej: niszczono najpierw burżujów, arystokratów, kułaków, obszarników itp.. Jedynie w sprawach polskich ten czujny instynkt klasowy nieco zawodził. Stalina i jego partię opanowała psychoza antypolska. Wzmożona propaganda coraz częściej wychodziła poza ramy klasowości i przekształcała się w propagandę etnicznie antypolską. Zniszczenie KPP tuż przed drugą wojną światową pokazuje, że już każdy Polak, niezależnie od swego pochodzenia klasowego, jest wrogiem. Po prostu tych dobrych Polaków komunistów albo rozstrzelano, albo posłano do łagrów. Te tendencje propagandy sowieckiej najlepiej są widoczne w karykaturach politycznych okresu międzywojnia. Najlepsi sowieccy karykaturzyści malowali obraz Polski jako kraju powszechnego głodu, analfabetyzmu, bezrobocia, prostytucji i ostrych konfliktów społecznych. Podkreślali również podporządkowaną, służebną pozycję Polski wobec czołowych państw kapitalistycznych 11. Pośrednim świadectwem niezwykłego nasilenia antypolskiej kampanii propagandowej jest liczba karykatur dotyczących polskiej tematyki, zamieszczonych 11 Oleg Riabow, Obraz wraga w sowietskoj politiczeskoj karikaturie mieżwojennogo pierioda. Sluczaj Polszy, w: Polacy i Rosjanie przezwyciężanie uprzedzeń, red. Andrzej de Lazari, Tatiana Rongińska, Łódź 2006, s. 282.

12 28 I. Druga wojna światowa: komunizm i polskość... w popularnym czasopiśmie humorystycznym Krokodił. Polska pod tym względem w latach dwudziestych i trzydziestych prawie nie ustępuje takim rekinom świata kapitalistycznego, jak Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Japonia czy Stany Zjednoczone 12. Kolejną cechą charakterystyczną propagandy sowieckiej było niezwykle częste i dość umiejętne wykorzystanie hasła polscy faszyści w stosunku do kół rządzących II Rzeczypospolitej. Dziś trudno w to uwierzyć, ale do charakterystyki polskiego faszyzmu często wykorzystywano nawet symbol swastyki, mającej tak mało wspólnego z II Rzecząpospolitą 13. Nic zatem dziwnego, że z początkiem wielkiej wojny ojczyźnianej ten obraz ohydnego agresora, Polaka faszysty logicznie nakładał się w świadomości milionów zwykłych mieszkańców ZSRS na obraz Niemca faszysty, jeszcze bardziej ohydnego i agresywnego. Krótki okres współpracy polsko-sowieckiej ( ) nie mógł zachwiać tym ugruntowanym stereotypem. Okres wzmożonego terroru antypolskiego ( ) i nadzwyczaj intensywnej kampanii kształtowania w społeczeństwie sowieckim wrogiego obrazu Polski i Polaków doprowadził do prawie całkowitego wyniszczenia polskiej elity komunistycznej w ZSRR. Zginęli przywódcy Polskiej Partii Komunistycznej: Julian Leszczyński-Leński, Adam Warski, główny architekt polskiej autonomii socjalistycznej Tomasz Dąbal. Przeżyli nieliczni. Z ocalałych wymienić można jedynie żonę żelaznego Feliksa Zofię Dzierżyńską, marszałka Konstantego Rokossowskiego (po prawie trzyletniej okrutnej odsiadce w obozie) i osławionego Andreja Wyszynskiego. Bękart układu wersalskiego: lata wojny Użyte przez Wiaczesława Mołotowa na posiedzeniu Rady Najwyższej ZSRS określenie potworny bękart układu wersalskiego już wcześniej na trwałe weszło do arsenału sowieckiej propagandy 14. Wykonując zadanie partii, armia zawodowych propagandystów: dziennikarzy, pisarzy, filmowców, malarzy i innych pracowników tak zwanego frontu ideologicznego, aktywnie włączyła się w proces oczerniania wszystkiego co polskie, w proces jeszcze głębszego ugruntowywania w świadomości własnego narodu negatywnego obrazu Polski i Polaków. Lata drugiej wojny światowej, mimo krótkiego okresu odprężenia, przyniosły nasilenie tego procesu. Agresji ZSRS na Polskę towarzyszyła niezwykle intensywna kampania propagandowa. 14 września 1939 roku, trzy dni przed napaścią na Polskę, Prawda zamieściła artykuł redakcyjny omawiający podstawy polityki ZSRS 12 А. Gołubiew, Mieżwojennaja Ewropa głazami sowietskoj karikatury, Ewropa, 2003, nr Rewizor 1930, nr Prawda, 1 listopada 1939.

13 3. Stalin i Katyń 59 Oczywiście nic się nie zmieniło po podpisaniu układu Sikorski-Majski w lipcu 1941 roku, kiedy rozpoczął się okres krótkotrwałej współpracy polsko-sowieckiej. Wypracowany w latach system ukrywania losu, jaki spotkał polskich jeńców, został udoskonalony i wydawało się, że działał bez zarzutu w stosunkach z polską ambasadą w Moskwie w latach Broń katyńska Akcja likwidacji polskich oficerów prawdopodobnie była przeprowadzana jeśli nie w ścisłej współpracy z III Rzeszą, to przy milczącym poparciu i zrozumieniu ze strony niemieckiego sojusznika. Dowodów kooperacji na razie jest niewiele, jednak już te nieliczne ujawnione fakty potwierdzają tę tezę. Niemcy na przykład skierowali do Moskwy spis adresów oficerów stale mieszkających w niemieckiej strefie okupacyjnej, którzy trafili do niewoli sowieckiej, a także kompletną listę adresów rodzin generałów przetrzymywanych w tej niewoli 86. Los polskich oficerów prawdopodobnie był znany w Berlinie jeszcze przed napadem III Rzeszy na Związek Sowiecki, jednak Goebbels zdecydował się wykorzystać tę wiedzę w wojnie propagandowej dopiero na początku roku Przebieg wojny sowiecko-niemieckiej w latach był dla III Rzeszy tak zadowalający, że wykorzystanie karty katyńskiej wydawało się Niemcom po prostu zbędne. Dopiero Stalingrad i poważny kryzys w prowadzeniu wojny zmusiły kierownictwo faszystowskich Niemiec do użycia broni katyńskiej. Wczesną wiosną 1943 roku, po kolejnych porażkach na wschodzie i na zachodzie, Niemcy przystąpiły do wojny totalnej i aby uniknąć porażki, nie cofały się przed niczym. Sprawa Katynia mogła się stać skuteczną bronią ideologiczną, zdolną zniszczyć podstawy sojuszu polsko-sowieckiego i nawet wywołać poważny kryzys w koalicji antyhitlerowskiej. Nie bez racji Goebbels i jego współpracownicy uważali, że Katyń jest w stanie wywrzeć realny wpływ na bieg wojny. Niewątpliwie rozumiał to również Stalin, który do perfekcji opanował sztukę prowokacji politycznej. Niemiecka kampania katyńska, mimo całej jej skuteczności, nie uwzględniała jednak kilku bardzo istotnych szczegółów. Po pierwsze, nikt w koalicji antyhitlerowskiej, poza częścią polskiego obozu londyńskiego, nie był zainteresowany ujawnieniem prawdy o Katyniu, po drugie, po tylu znanych światu aktach barbarzyństwa ze strony III Rzeszy trudno było uwierzyć, że któryś z przeciwników Hitlera jest zdolny do podobnie potwornej zbrodni. I po trzecie, hitlerowcy nie uwzględnili, że sowieccy specjaliści od propagandy są równie doskonałymi mistrzami prowokacji politycznej i fałszerstw jak ich niemieccy koledzy po fachu. 86 Inessa Jażborowska, Anatolij Jabłokow, Walentina Parsadanowa, dz. cyt., s. 123.

14 60 I. Druga wojna światowa: komunizm i polskość... Zadziwiające, ale te same czynniki zostały zignorowane przez dowódców Polski podziemnej podejmujących decyzję o rozpoczęciu powstania. W Warszawie nie brano pod uwagę, że Związek Sowiecki jest zdolny do popełniania wcale nie mniejszych zbrodni niż faszyści. Trudno było uwierzyć, że przywódcy sowieccy w imię doraźnych celów politycznych mogą dopuścić do zniszczenia polskiej stolicy i śmierci setek tysięcy jej mieszkańców, a także w to, że sojusznik naszych sojuszników może oskarżyć powstańców o współpracę z III Rzeszą, że możliwa jest zagłada Warszawy na oczach świata i przy biernej postawie sojuszników. Sprawa katyńska była jednym z rzadkich wypadków w historii drugiej wojny światowej, kiedy Niemcy rzeczywiście szczerze pragnęli, naturalnie w imię doraźnych celów politycznych, aby wyniki pracy międzynarodowej komisji ekspertów ujawniły prawdę. Kierownictwo III Rzeszy za pośrednictwem krajów neutralnych zaproponowało rządowi londyńskiemu, by jego przedstawiciele byli obecni podczas ekshumacji. Rozpatrywano nawet możliwość zaproszenia do Katynia, przy współpracy Hiszpanii, generała Sikorskiego, gwarantując mu nietykalność 87. Ujawnienie przez Niemców prawdy o Katyniu pozwoliło im osiągnąć konkretny sukces zerwanie polsko-sowieckich stosunków dyplomatycznych. Po wyprowadzeniu polskiej armii pod dowództwem generała Władysława Andersa z terytorium Związku Sowieckiego stosunki polsko-sowieckie nie były najlepsze. Sprawa katyńska jeszcze je pogorszyła. Stalin jednak nie od razu zdecydował się na ich zerwanie. Z jednej strony był już gotów spisać londyńskich Polaków na straty i bez skrupułów przystąpić do komunizacji Polski. Z drugiej jednak zerwanie z rządem londyńskim mogło poważnie zagrozić jedności całej koalicji antyhitlerowskiej. A to z kolei mogło mieć silny wpływ na przebieg wojny. Zaniepokojona kryzysem katyńskim strona sowiecka wysłała pilną depeszę do Aleksandra Bogomołowa, swego ambasadora w Londynie przy emigracyjnych rządach kilku krajów europejskich okupowanych przez armię niemiecką, polecając mu w trybie pilnym sprawdzenie reakcji na tę sprawę rządów Czechosłowacji, Grecji i Jugosławii. Moskwa obawiała się, że w Londynie może powstać swoisty wspólny antysowiecki front małych europejskich narodów. 18 kwietnia Bogomołow skierował do Moskwy tajny raport na ten temat, uspokajając nieco Stalina i jego otoczenie. Według jego informacji rządy małych państw europejskich nie mają zamiaru podnosić sprawy Katynia na arenie międzynarodowej. Rząd Wielkiej Brytanii pisał Bogomołow robi wszystko, aby utrzymać londyńskich Polaków w ryzach i nie pozwala im prowadzić aktywnej kampanii antysowieckiej na temat Katynia i polskich granic na wschodzie Czesław Madajczyk, Dramat katyński, Warszawa 1989, s Albina Noskowa, dz. cyt., s. 100.

15 3. Stalin i Katyń 61 Najlepszą obroną jest atak W tej skomplikowanej sytuacji Stalin wybrał jedyne i jak się później okazało, słuszne z punktu widzenia kierownictwa sowieckiego rozwiązanie zastosował sprawdzoną metodę politycznej prowokacji i oskarżył rząd londyński o próbę porozumienia się z Niemcami. Nakazał przeprowadzenie potężnej akcji dezinformacyjnej, aby ukryć ślady tej potwornej zbrodni. Stalin i jego otoczenie spróbowali zrzucić swą winę za zabójstwo polskich oficerów na Niemców i w ten sposób odsunąć groźbę zdemaskowania. Wielka akcja dezinformacyjna ruszyła już 15 kwietnia 1943 roku, kilka tygodni po pojawieniu się pierwszych niemieckich informacji o mordzie katyńskim i jeszcze zanim niemiecka kampania zdążyła nabrać rozmachu. 16 kwietnia sowiecka agencja informacyjna Sowinformbiuro opublikowała w Prawdzie i innych gazetach centralnych specjalne oświadczenie w tej sprawie. Niemieckie informacje o Katyniu napiętnowano jako ohydne oszczerstwo, potworny wymysł i podłe kłamstwo i 28 kwietnia opublikowano na temat Katynia artykuły w Prawdzie, 21 kwietnia w Izwiestiach. Sowinformbiuro i inne sowieckie agencje jako sprawców zbrodni wskazały Niemców, w których ręce latem 1941 roku rzekomo dostali się polscy oficerowie. 25 kwietnia w liście do Churchilla Stalin osobiście poinformował brytyjskiego przywódcę o zerwaniu stosunków dyplomatycznych z polskim rządem w Londynie. Plan kampanii dezinformacyjnej w sprawie katyńskiej został ułożony, jeszcze zanim Armia Czerwona znów przejęła kontrolę nad terenami, gdzie przeprowadzano egzekucje. 22 września 1943 roku generał NKWD Gieorgij Aleksandrow skierował na ręce sekretarza KC WKP(b), przewodniczącego Głównego Wydziału Politycznego Armii Czerwonej i kierownika agencji Sowinformbiuro Aleksandra Szczerbakowa raport, w którym czytamy: Wojska sowieckie zbliżają się do lasu katyńskiego, gdzie wiosną 1943 roku Niemcy w celach prowokacyjnych rozkopali mogiły oficerów polskich. W związku z tym, że nasze oddziały znajdują się już kilometrów od Katynia i możliwe, że wkrótce wyzwolą ten rejon, należy już teraz poczynić odpowiednie kroki, aby ujawnić niemiecką prowokację. Należy od razu stworzyć specjalną komisję, do której trzeba włączyć przedstawicieli Komisji Nadzwyczajnej (do spraw przestępstw niemieckich) i organów śledczych, i skierować ją w rejon działań wojennych. Komisja powinna natychmiast zabezpieczyć mogiły, zebrać niezbędne materiały, przesłuchać świadków itd. 89 Prawda, 16 kwietnia 1943.

16 62 I. Druga wojna światowa: komunizm i polskość... Opublikowanie materiałów o wysokim poziomie redakcyjnym, demaskujących niemiecką prowokację może mieć bardzo duże znaczenie polityczne 90. Ten sporządzony w warunkach prawie polowych wiosną 1943 roku sowiecki plan zafałszowania prawdy o wydarzeniach katyńskich nie uległ zmianie przez następne pół wieku. Na jego realizację wydano ogromne środki, tysiące zawodowych propagandystów (nie tylko sowieckich) zaangażowano w uwiarygodnienie i rozpowszechnienie kłamliwej wersji wydarzeń. Wkrótce, już w kwietniu 1943 roku, strona sowiecka spróbowała wywrzeć nacisk na polski rząd w Londynie, aby ten odciął się od stanowiska Niemców i wydał oficjalne oświadczenie, że zbrodnia katyńska nie została popełniona przez Sowietów 91. Odmowę Polaków wykorzystano jako pretekst do spotęgowania kampanii propagandowej, którą tym razem przeprowadzono pod hasłem polscy współpracownicy Hitlera 92. Przeciw polskim współpracownikom Hitlera, Polska reakcja na służbie Hitlera, Wolna Polska piętnuje hitlerowskich kolaborantów to tylko niektóre z tytułów artykułów zamieszczonych w prasie sowieckiej w kwietniu 1943 roku 93. Jedną z czołowych ról w tej politycznej prowokacji Stalin powierzył polskim komunistom, którzy chętnie dołączyli się do chóru sowieckich propagandystów. Wanda Wasilewska pisała na łamach Izwiestii : Rząd emigracyjny coraz bardziej przechodzi na pozycje prohitlerowskie, potajemne nici, łączące niektórych z polskich działaczy w Nowym Jorku i Londynie z Berlinem, stają się coraz bardziej widoczne. Na cały świat rozpowszechniono informację, że w Związku Sowieckim bestialsko zamordowano tysiące polskich oficerów. Znalazły się mogiły, znaleziono świadków, dokumenty, nazwiska zabitych. Ale co tam mówić o nazwiskach zabitych, według ostatnich doniesień agencji informacyjnych hitlerowskich marionetek znaleziono nawet sprawców zabójstwa bolszewicko-żydowskich komisarzy, który przez dwa lata cierpliwie ukrywali się na okupowanym terenie obwodu smoleńskiego, czekając, kiedy wreszcie gestapo wpadnie na pomysł, aby ich aresztować. Zdawało się, że każdy Polak z pogardą odwróci się od kolejnej niemieckiej maskarady, od potwornego widowiska, kiedy hitlerowscy oprawcy wyjmowali z mogił ciała swoich ofiar i przelewali nad nimi krokodyle łzy. Jednak nie. Polski rząd natychmiast zadecydował przyłączyć się do tej komedii RAPHSP, , s Janusz Zawodny, Katyń, Lublin 1989, s Prawda, 28 kwietnia Prawda, 28, 29, 30 kwietnia Izwiestija, 28 kwietnia 1943.