Zachowanie zasobów genowych roślin użytkowych w Polsce Prof. dr hab. Jerzy H. Czembor Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych

Transkrypt

1 Zachowanie zasobów genowych roślin użytkowych w Polsce Prof. dr hab. Jerzy H. Czembor Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin - Państwowy Instytut Badawczy

2 Plan prezentacji 1. Bioróżnorodność czynniki zagrożenia i problemy w ochronie 2. Założenia priorytetów krajowych dotyczących ochrony zasobów genowych roślin użytkowych na lata : 3. Rola KCRZG i Ogrodów Botanicznych w ochronie bioróżnorodności w ramach Programu Wieloletniego na lata a. Kierunek konserwatorski: gromadzenie, przechowywanie, opis, udostępnianie b. Kierunek edukacyjny: poszerzanie różnorodności na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych

3 Różnorodność biologiczna genotyp (populacja) Różnorodność genetyczna Gatunek Różnorodność gatunkowa (taksonomiczna) Ekosystem Różnorodność ekologiczna

4 Czynniki zagrożenia bioróżnorodności - Sukcesja człowieka - porzucanie gruntów ornych zmiany sposobów użytkowania ziemi ograniczenie lub zaniechanie tradycyjnych metod produkcji rolnej powodujące przekształcenia struktury krajobrazu oraz zarówno likwidację i fragmentację siedlisk/ekosystemów jak i uproszczenie, ujednolicenie i zniszczenie mozaiki siedlisk skażenie gleb związkami chemicznymi odwodnienie zakwaszenie - zmiany termiczne zmiany ekosystemów / siedlisk i ich walorów przyrodniczych poprzez wypieranie tradycyjnych gatunków i starych odmian (przystosowane) przez nowoczesne (wysokowydajne) odmiany (erozja genetyczna)

5 Czynniki zagrożenia bioróżnorodności urbanizacja i zagospodarowanie terenu, realizowane często bez uwzględnienia wymagań ekologicznych i zachowania bioróżnorodności prowadzą one do zmniejszenia powierzchni naturalnej i półnaturalnej przyrody, zaburzenia funkcjonowania ekosystemów (ich łączności) oraz dysharmonii krajobrazu; przenikanie gatunków obcych - postępująca synantropizacja fauny i flory (w tym także ich planowe lub przypadkowe introdukcje).

6 Edukacja Problemy w ochronie bioróżnorodności Niska świadomość ekologiczna społeczeństwa Silne zawężenie gamy produktów oferowanych przez rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo uzyskanych na bazie starych odmian Niewystarczające rozpoznanie stanu - oraz zmian i zagrożeń różnorodności biologicznej Systemy prawne / finansowanie Konieczność wprowadzenia / udoskonalania systemów prawnych i organizacyjnych, które ograniczą niezrównoważoną eksploatację np. udostępnianie prób Siły i środki finansowe przeznaczane na realizację zadań z zakresu ochrony przyrody

7 Cele strategiczne Programu Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Różnorodności Biologicznej wraz z Planem Działań na lata Podniesienie poziomu wiedzy oraz kształtowanie postaw społeczeństwa do działania na rzecz różnorodności biologicznej. Włączenie sektorów gospodarki w działania na rzecz różnorodności biologicznej. Zachowanie i przywracanie populacji zagrożonych gatunków i siedlisk. Efektywne zarządzanie zasobami przyrodniczymi. Utrzymanie i odbudowa ekosystemów oraz ich usług. Ograniczenie presji gatunków inwazyjnych i konfliktowych. Ograniczenie i łagodzenie skutków zmian klimatycznych. Ochrona różnorodności biologicznej poprzez rozwój współpracy międzynarodowej.

8 Cele strategiczne MRiRW, MŚ i Ministerstwa Nauki opisane w dokumentach: o Program Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Różnorodności Biologicznej wraz z Planem Działań na lata o Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 (z perspektywą do roku 2030) opracowany przez MŚ, a za wdrażanie którego będą również odpowiedzialne inne resorty i jednostki o Strategia Rozwoju Kraju 2020 za wdrożenie której odpowiada Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. o Strategia Rozwoju Wsi i Rolnictwa, która jest w trakcie dopracowywania przez MRiRW o Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ).

9 W IHAR-PIB jest realizowany program wieloletni W latach Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju

10 Ochrona Zasobów Genowych Roślin Użytkowych Cel nadrzedny: Obszar 1 PW IHAR-PIB / IO na lata Zachowanie w stanie żywym i wykorzystanie zasobów genowych roślin użytkowych dla potrzeb bezpieczeństwa żywności, rolnictwa i zachowania bioróżnorodności na terenach wiejskich w warunkach zmieniającego się klimatu oraz dla podniesienia świadomości społecznej o ich znaczeniu.

11 Ochrona zasobów genowych roślin użytkowych PW IHAR-PIB / IO na lata Liczba zadań - 7 o IHAR-PIB jest wykonawcą zadań 1.1, 1.2, 1.4, 1.5. i 1.6 w obszarze 1 oraz wszystkich zadań w obszarach tematycznych 2-5 Programu. o W realizacji zadnia 1.2 (prowadzone przez IHAR-PIB) uczestniczy dodatkowo 12 instytucji na podstawie zawartych umów o IO jest wykonawcą zadań 1.3 i 1.7 w obszarze 1. o W realizacji zadnia 1.3 (prowadzone przez IO) dodatkowo 8 instytucji na podstawie zawartych umów. 1. punkt 4. Umowy dot. Obszaru 1 Ochrona zasobów genowych roślin użytkowych PW IHAR-PIB / IO na lata Zleceniobiorca (IHAR-PIB) jest koordynatorem Programu w zakresie określonym w rozdziale IV, w obszarze badawczym 1.

12 Zadania Obszaru 1 Ochrona zasobów genowych roślin użytkowych PW IHAR-PIB / IO na lata Zad Koordynacja działań związanych z ochroną i udostępnianiem zasobów genetycznych roślin użytkowych Zad Gromadzenie i zachowanie w kolekcjach polowych, in vitro i kriokonserwacja, charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genetycznych i informacji w zakresie roślin rolniczych oraz innych roślin użytkowych, spokrewnionych dzikich gatunków i roślin towarzyszących Zad Gromadzenie i zachowanie w kolekcjach polowych, in vitro i kriokonserwacja, charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genetycznych i informacji w zakresie roślin ogrodniczych oraz innych roślin użytkowych, spokrewnionych dzikich gatunków i roślin towarzyszących (IO)

13 Zadania Obszaru 1 Ochrona zasobów genowych roślin użytkowych PW IHAR-PIB / IO na lata Zad Prowadzenie centralnej długoterminowej przechowalni nasion zasobów genetycznych roślin użytkowych, prowadzenie herbarium Zad Prowadzenie centralnej bazy danych i udostępnianie informacji o zasobach genetycznych roślin użytkowych Zad Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i zielarskich na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych Zad Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin ogrodniczych na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych (IO)

14 Zad. 1.1 Koordynacja działań związanych z ochroną i udostępnianiem zasobów genetycznych roślin użytkowych 1. koordynacja i merytoryczna kontrola zadań realizowanych w ramach obszaru I Programu; 2. określenie działań w ramach obszaru I Programu i ich okresowa weryfikacja stosownie do realizacji celów ochrony zasobów genetycznych roślin użytkowych; 3. koordynacja spotkań i szkoleń prowadzonych w ramach realizacji zadań obszaru I Programu w tym: zorganizowanie spotkania koordynacyjnego z wykonawcami zadań realizowanych przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB i Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach, zorganizowanie spotkań koordynacyjnych członków Rady Banku Genów i wykonawców obszaru I, zorganizowanie seminarium zdawczo-odbiorczego dla wykonawców realizujących zadania w obszarze I, przygotowanie planu szkoleń, regularne informowanie wykonawców o zaplanowanych spotkaniach, szkoleniach i ekspedycjach terenowych w obszarze I (Zad, ).

15 Zad Koordynacja działań c.d. 4. koordynacja organizacji ekspedycji terenowych i wyjazdów w ramach zobowiązań międzynarodowych, w tym przygotowanie planu ekspedycji w uzgodnieniu z wykonawcami obszaru I. 5. wizytacja kolekcji utrzymywanych w ramach obszaru I Programu; 6. opracowanie sprawozdań okresowych dla Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi; 7. koordynacja wdrażania postanowień aktów prawnych dotyczących ochrony zasobów genetycznych roślin objętych Krajowym Programem Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych w tym opracowanie projektu programu ochrony roślinnych zasobów genowych po roku 2020; 8. opracowywanie wytycznych w zakresie wdrażania m.in. umów i dokumentów międzynarodowych oraz kontrola realizacji zadań z nich wynikających; 9. udział w Komitecie Sterującym i innych organach zarządzających Europejskim Programem Kooperacyjnym Zasobów Genetycznych Roślin (ECPGR) oraz koordynowanie realizacji działań krajowych przyjętych w ramach współpracy ECPGR; 10. udział w pracach krajowych i zagranicznych związanych z realizacją Europejskiego Programu Kooperacyjnego Zasobów Genetycznych Roślin; 11. wsparcie eksperckie Ministerstwa w działaniach międzynarodowych i w pracach międzyrządowych dotyczących ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej w rolnictwie.

16 PW Zad. 1.2 Zad. 1.5 Rola Banku Genów i Ogrodów Botanicznych w ochronie bioróżnorodności kierunek konserwatorski Cel gromadzenie i przechowywanie, opis, udostępnianie Zad. 1.2., Zad Gromadzenie materiałów i zachowanie w kolekcjach, charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genetycznych i informacji Zad Prowadzenie centralnej długoterminowej przechowalni nasion zasobów genetycznych roślin użytkowych, prowadzenie herbarium Zad Prowadzenie centralnej bazy danych i udostępnianie informacji o zasobach genetycznych roślin użytkowych

17 Zad IHAR-PIB Zad IO Gromadzenie i zachowanie w kolekcjach polowych, in vitro i kriokonserwacja, charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genetycznych i informacji w zakresie roślin rolniczych, ogrodniczych oraz innych roślin użytkowych, spokrewnionych dzikich gatunków i roślin towarzyszących w kulturach in vitro Młochów, IHAR-PIB szkółki kolekcyjne, IHAR-PIB przechowalnia nasion 0 o C i 18 o C, IHAR-PIB

18 Kolekcje roślin objęte PW Ochrona zasobów genowych roślin użytkowych PW IHAR-PIB / IO na lata Kol. roślin rolniczych: żyta, pszenicy jarej i ozimej, grochu, łubinu i seradeli, gatunków marginalnych roślin strączkowych, pszenicy twardej, pszenżyta, gryki, kukurydzy, ziemniaka, roślin zielarskich, leczniczych i aromatycznych (w tym przyprawowych), chmielu, konopi, roślin motylkowatych drobnonasiennych, łąkowo-pastwiskowych, rekultywacyjnych i energetycznych i traw Kol. roślin warzywnych: cebuli, czosnku, szalotki, ogórka, roślin dyniowatych, pomidora, pietruszki, selera, kopru, fasoli, szparaga, marchwi, kapusty, kalafiora, brokuła i papryki,

19 Kolekcje roślin objęte PW Ochrona zasobów genowych roślin użytkowych PW IHAR-PIB / IO na lata Kol. drzew owocowych: jabłoni, gruszy, śliwy, wiśni, czereśni, brzoskwini, moreli, leszczyny i orzecha włoskiego, podkładek drzew ziarnkowych i pestkowych oraz kolekcje rzadkich gatunków roślin sadowniczych, Kol. roślin jagodowych: truskawki i poziomki, maliny, jeżyny, porzeczki, agrestu, borówki wysokiej i żurawiny wielkoowocowej), winorośli, roślin ozdobnych (lilii, narcyzów, tulipanów, mieczyków i róż)i dzikich krewniaków roślin uprawnych. Kolekcja roślin dzikich pokrewnych oraz roślin towarzyszących

20 Kolekcje obejmują odmiany i populacje miejscowe zbierane podczas ekspedycji krajowych i w krajach sąsiedzkich oraz uzyskane w drodze wymiany, dzikie gatunki spokrewnione z roślinami uprawnymi, dziko rosnące rośliny jadalne i rośliny towarzyszące uprawom polowym, odmiany polskie skreślone z krajowego rejestru, nowe polskie odmiany zarejestrowane w COBORU oraz linie i inne materiały hodowlane polskiego pochodzenia o szczególnych cechach dla hodowli, cenne materiały zagranicznego pochodzenia stanowiące źródło poszukiwanych cech.

21 Kolekcje utrzymanie - ex situ przechowalnia długoterminowa - w warunkach polowych gatunków rozmnażanych wegetatywnie (kolekcje: ziemniaka, buraka, roślin łąkowo-pastwiskowych, roślin rekultywacyjnych i energetycznych, traw, roślin zielarskich, leczniczych i aromatycznych - w tym przyprawowych, chmielu, motylkowatych drobnonasiennych), - w ciekłym azocie (kolekcja ziemniaka) - w kulturach in vitro (kolekcja ziemniaka i buraka) Kolekcja traw Ogród Botaniczny, IHAR-PIB ciekły azot

22 Kolekcje - charakterystyka i ocena opracowanie oraz przekazywanie do centralnej bazy danych EGISET danych paszportowych danych waloryzacyjnych (charakterystyka morfologiczna i molekularna) oceny cech użytkowych tj. rolniczych, jakościowych i technologicznych) dokumentacji fotograficznej poszczególnych faz rozwojowych dotyczących obiektów z kolekcji Kolekcja gryki Kolekcja buraka Zakład Doświadczalny Hodowli Roślin Strzelce Sp. z o.o. w Kończewicach, IHAR-PIB

23 Zasoby genowe roślin rolniczych

24 Zasoby genowe rośliny warzywne

25 Ogród Botaniczny IHAR-PIB kolekcje polowe roślin energetycznych roślin motylkowatych

26 Kolekcje ekspedycje obszary rośliny warzywne - północno-wschodnie, wschodnie i południowe regiony Polski drzewa owocowe - ziemie zachodnie i północne -, ekotypy traw i motylkowate drobnonasienne - obszar całego kraju roślinność segetalna - wschodnie i południowe regiony Polski stare odmiany wszelkich roślin uprawnych i dzikich gatunków pokrewnych - kraje ościenne

27 Ekspedycje zadania zbiór (roślin użytkowych rolniczych, warzywnych, sadowniczych i ozdobnych oraz ich dzikich przodków, roślin towarzyszących uprawom oraz zbiór materiałów do herbariów), ocena erozji genetycznej roślin użytkowych, monitorowanie występowania materiału genetycznego na terenie Polski,

28 Ekspedycja - organizacja dobranie rodzaju ekspedycji: single-crop expeditions - multicrop exploration Termin - zgodny z czasem dojrzewania nasion, Pozyskiwanie nasion od gospodarzy oraz kupowane na lokalnych targowiskach, Prowadzenie wywiadów z rolnikami, Nadawanie ujednoliconych numerów ekspedycyjnych, Zapisywanie informacji o miejscu zbioru. nazwa kraju, regionu, wsi, nazwisko i adres gospodarza, współrzędne geograficzne, Opis miejsca zbioru wysokość nad poziomem morza, opis siedliska (w przypadku zbioru roślin ze stanu dzikiego).

29 Dotychczas najczęściej zbierane to stare odmiany fasoli, cebuli i czosnku warzywne rośliny dwuletnie gwałtownie zanikają lokalne formy zbóż praktycznie nie występują

30 Zad Jednostki współpracujące z IHAR-PIB (12) Lp. Nazwa Instytucji 1 Poznańska Hodowla Roślin Sp. z o.o. w kolekcja zasobów grochu, łubinu i Tulcach seradeli 2 Instytut Włókien Naturalnych i Roślin kolekcja lnu, konopi oraz chronionych i Zielarskich w Poznaniu rzadkich roślin leczniczych kolekcja odmian uprawnych i dzikich 3 Instytut Uprawy Nawożenia i gatunków tytoniu oraz odmian Gleboznawstwa PIB w Puławach uprawnych, cennych klonów i roślin męskich rodzaju chmiel 4 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie kolekcja pszenżyta i pszenicy twardej 5 Instytut Genetyki Roślin PAN kolekcja marginalnych roślin w Poznaniu strączkowych gruboziarnistych 6 Małopolska Hodowla Roślin Sp. z o.o. w Krakowie kolekcja gryki i życicy wielokwiatowej 7 Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o. Grupa IHAR kolekcja pszenicy jarej i ozimej

31 Zad Jednostki współpracujące z IHAR-PIB Lp. 8 9 Nazwa Instytucji Polska Akademia Nauk, Ogród Botaniczny Centrum Zachowania Bioróżnorodności Biologicznej w Powsinie Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 10 COBORU, Stacja Dośw. w Karżniczce Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego Sp. z o. o., Straszków Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie kolekcja żyta roślin leczniczych i aromatycznych (w tym przyprawowych prowadzenie regeneracji zasobów genowych traw kolekcja polowa form uprawnych buraka BETA przechowywanie wybranych materiałów genetycznych i prowadzenie badań nad przedłużeniem żywotności nasion w różnych warunkach przechowywania

32 Jednostki współpracujące w prowadzeniu kolekcji roślin rolniczych

33 Zad Jednostki współpracujące z IO (8) 1. Arboretum i Zakład Fizjografii w Bolestraszycach (prowadzenie kolekcji starych odmian drzew owocowych w Bolestraszycach), 2. Polska Akademia Nauk Ogród Botaniczny Centrum Zachowania Bioróżnorodności Biologicznej w Powsinie (prowadzenie kolekcji jabłoni i utrzymanie w kriobanku gatunków roślin sadowniczych oraz prowadzenie kolekcji historycznych odmian róż), 3. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (prowadzenie i ocena kolekcji zasobów genowych roślin dyniowatych), 4. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu (kolekcja winorośli oraz prowadzenie kolekcji polowej szparaga), 5. Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły w Grucznie (Ochrona in situ i ex situ starych odmian drzew owocowych nad Dolną Wisłą), 6. COBORU SDOO w Karżniczce Zakład Doświadczalny Oceny Odmian w Lisewie (prowadzenie kolekcji polowych ozdobnych roślin cebulowych), 7. Spójnia Sp. z o.o. Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze, w Nochowie (rozmnażanie i waloryzacja roślin warzywnych pochodzących z kolekcji banku genów), 8. PlantiCo Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Zielonki Sp. z o.o. (rozmnażanie i charakterystyka zasobów genowych roślin warzywnych z banku genów).

34 Jednostki współpracujące w prowadzeniu kolekcji roślin ogrodniczych

35 Mierniki Zadań 1.2 i 1.3 Gromadzenie i zachowanie w kolekcjach polowych, in vitro i kriokonserwacja, charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genetycznych i informacji w zakresie roślin rolniczych, ogrodniczych oraz innych roślin użytkowych, spokrewnionych dzikich gatunków i roślin towarzyszących

36 Zad Prowadzenie centralnej długoterminowej przechowalni nasion zasobów genetycznych roślin użytkowych, prowadzenie herbarium o zarządzanie zbiorami długoterminowej przechowalni nasion (kolekcja bazowa, kolekcja aktywna), w tym monitorowanie żywotności przechowywanych zbiorów, dostępności i ilości nasion danego obiektu, prowadzenie na bieżąco dostępności nasion, o współpraca z prowadzącymi kolekcje w zakresie regeneracji, rozmnażania i udostępniania materiałów kolekcyjnych, o nadzór nad infrastrukturą techniczną, o udostępnianie nasion użytkownikom, o prowadzenie dokumentacji zbiorów przechowalni i przekazywanie informacji do centralnej bazy danych, o prowadzenie herbarium.

37 DŁUGOTERMINOWA PRZECHOWALNA ZARZĄDZANIE - KONCEPCJA PRZECHOWYWANIA NASION Kolekcja bazowa zestaw obiektów(-20 C): Charakteryzujących się odrębnością Integralnych genetycznie z oryginalną próbą Przechowywanych długoterminowo Niedostępnych do dystrybucji Kolekcja aktywna (0-5 C) Kolekcja duplikatów bezpieczeństwa Kolekcje zarchiwizowane - depozyty Monitoring żywotności Zapis online wyników testów Wyniki dostępne w EGISET (nowe i z lat ubiegłych) W planach: żywotność z rokiem badania także na etykietce torebki z nasionami do regeneracji

38 Zad Prowadzenie centralnej bazy danych i udostępnianie informacji o zasobach genetycznych roślin użytkowych (EGISET) prowadzenie centralnej bazy danych w tym współpraca z bazami danych kolekcji roboczych, nadzór merytoryczny i techniczny nad dokumentacją zasobów genowych roślin zgromadzonych w krajowych kolekcjach polowych, w ciekłym azocie, in vitro i długoterminowej przechowalni IHAR-PIB, udostępnianie informacji użytkownikom poprzez własną stronę internetową oraz poprzez międzynarodowe portale Internetowe między innymi EURISCO (European Seed Catalogue) i europejskie bazy danych, zarządzanie systemem informacyjnym EGISET, prowadzenie ewidencji o udostępnianych obiektach, przygotowanie projektu aplikacji umożliwiającej pobieranie z banku genów próbek nasion przez amatorów bez konieczności podpisywania SMTA, przeprowadzenie szkoleń dla kuratorów kolekcji.

39 Stworzenie aplikacji umożliwiającej pobieranie z banku genów próbek nasion przez amatorów bez konieczności podpisywania SMTA Będzie opierać się o krajowe prawodawstwo z zakresu nasiennictwa, ochrony gatunków zagrożonych, prawa własności intelektualnej i in.. Odpowiednie umowy będą / powinny zostać przygotowane na szczeblu ministerialnym. Może okazać się koniecznie przygotowanie kilku typów umów: o Udostępnianie krajowe do bezpośredniego wykorzystania o Udostępnianie krajowe do celów niezarobkowych (badania naukowe, edukacja itp.) o Udostępnianie krajowe do celów komercyjnych (farmaceutyka, suplementy diety itp.) o Udostępnianie obiektów dla krajów UE o Udostępnianie obiektów dla pozostałych krajów

40 Dystrybucja nasion poza SMTA Uproszczony dostęp do zasobów genetycznych dla rolników, działkowców i hobbystów (projekt) Nieodpłatnie/Niewielka płatność (koszt wysyłki) Wyłącznie na własny użytek Odbiorca nie będzie rościł sobie praw własności intelektualnej, ani żadnych innych praw do otrzymanego materiału Odbiorca nie może przekazać otrzymanego materiału innej osobie lub innemu podmiotowi Brak gwarancji jakości nasion, danych i praw do przekazanych materiałów ze strony przechowalni

41 Dystrybucja nasion Poza SMTA Priorytetem są gatunki z PROW Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie pszenica płaskurka (Triticum dicoccum) pszenica samopsza (Triticum monococcum) żyto krzyca (Secale cereale var. multicereale) lnianka siewna (Camelina sativa) nostrzyk biały (Melilotus albus) lędźwian siewny (Lathyrus dativus) soczewica (Lens culinaris) pasternak (Pastinaca sativa) przelot pospolity (Anthyllis vulneraria) gryka (Fagopyrum esculentum)

42 Rola Banku Genów i Ogrodów Botanicznych w ochronie bioróżnorodności Kierunek edukacyjny: Zad. 1.6 (IHAR-PIB) i 1.7 (IO) PW na lata Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych, zielarskich i ogrodniczych na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych Szczególny nacisk należy położyć na zwiększanie stopnia wykorzystania zasobów genowych roślin użytkowych - a zwłaszcza na rozwinięcie działań edukacyjnych, uświadamiających społeczeństwu i administracji państwowej potencjalne korzyści i potrzeby zachowania różnorodności biologicznej roślin użytkowych.

43 Reintrodukcja starych odmian zwiększenia różnorodności gatunków i odmian rolniczych (użytkowych i zielarskich) w agroekosystemach. Wytypowanie dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych i gatunków roślin zielarskich w oparciu o istniejącą bazę danych i przeprowadzoną waloryzację obiektów kolekcyjnych zgromadzonych w banku genów oraz odmian mających znaczenie w rejonie ich pochodzenia dla zachowania różnorodności roślin rolniczych w celu ich reintrodukcji. Uświadamiać rolników, że pomimo tego że stare odmiany często niżej plonują, lecz przewyższają obecnie uprawiane pod względem wybranych cech jakościowych.

44 Reintrodukcja starych odmian nieodpłatne przygotowanie materiału rozmnożeniowego dawnych i/lub miejscowych odmian rolniczych, który będzie przekazywany rolnikom z całego kraju. Wraz z tym materiałem przekazywana powinna być charakterystyka poszczególnych odmian, takie jak: wskazany region do rozmnożenia, odporność na choroby, wyleganie, masa tysiąca ziaren itp W razie dostępności do literatury będzie również przekazywana informacja na temat przydatności danego materiału. Ułatwi to pozyskanie zasobów genowych i informacji o nich podmiotom zainteresowanym rejestracją odmian regionalnych. Wprowadzenie starych odmian na Polskim rynku przyczyni się do zwiększenia świadomości na temat ważności polskiej hodowli. Podniesienie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia zasobów genetycznych roślin jest wyznacznikiem dla programów ochrony roślinnych zasobów genowych oraz zwiększania bezpieczeństwa żywnościowego.

45 Reintrodukcja starych odmian W roku 2016 zostanie wytypowanych i całościowo opisanych przynajmniej: 11 odmian w grupie zbóż (6 odmian populacyjnych kukurydzy, 1 odmiany pszenicy jarej, 1 odmiany pszenicy ozimej, 1 odmiany jęczmienia jarego, 1 odmiany owsa, 1 obiektu Avena strigosa), 2 obiekty gatunków roślin zielarskich, 1 obiekt ziemniaka, 2 obiekty roślin strączkowych. Małopolanka

46 Kierunek edukacyjny szkolenia przeprowadzenie działań szkoleniowych, edukacyjnych i promocyjnych dotyczących wartości, zachowania, znaczenia i wykorzystania zasobów genowych roślin rolniczych i zielarskich oraz zachowania bioróżnorodności w systemach rolniczych. Ogród Botaniczny KCRZG w Bydgoszczy IHAR-PIB

47 Mierniki Zadań 1.6 (IHAR-PIB) i 1.7 (IO)

48 Uporządkowanie kolekcji Uporządkowanie kolekcji i wzmocnienie roli kuratorów (zad. 1.2 i 1.3) 1. Istnieje konieczność przygotowania skoordynowanej informacji nt. trzonu banku genów - w obrębie kolekcji najcenniejszych obiektów i duplikatów. 2. Istnieje potrzeba uporządkowania kolekcji wybór tych kolekcji, które z uwagi na ich znaczenie dla dziedzictwa narodowego muszą być finansowane po roku 2020, oraz na te mniej ważne. np. kolekcja roślin rekultywacyjnych, która ma charakter ściśle utylitarny i złożona jest z różnych grup roślin, wchodzących już w skład innych kolekcji.

49 Rodzaj Liczba kuratorów Brachypodium 2 Brassica 2 Camelina 2 Coriandrum 2 Echinops 3 Eruca 2 Fagopyrum 2 Helianthus 3 Lavatera 3 Lens 2 Linum 4 Lolium 3 Melilotus 2 Nigella 2 Oenothera 3 Ornithopus 2 Sinapis 2 Trifolium 2 Planowane zmiany: wprowadzenie ogólnej zasady jeden rodzaj/gatunek zarządzany przez jednego kuratora. Lista z przypisanymi rodzajami/gatunkami ma powstać (powstaje) we współpracy z kuratorami, Należy zdawać sobie sprawę, że nie zawsze będzie możliwe zastosowanie zasady jeden gatunek/jedna kolekcja/jeden kurator (np. trawy)

50 Rola kuratorów Jasne zdefiniowanie roli kuratorów Kurator odpowiada za zasoby genetyczne, w obrębie przypisanych im gatunków czy grup roślin (crop/crop group). Kurator odpowiada za: o gromadzenie nowych obiektów i o przekazywanie ich do przechowalni długoterminowej o dokumentowanie ich (dane paszportowe, dane charakterystyki i ewaluacji) o regenerację z zachowaniem tożsamości genetycznej o wstępne wytypowanie potencjalnych duplikatów do weryfikacji pod kątem ich usunięcia z kolekcji; Kurator odpowiada za przekazanie regenerowanych obiektów do kolekcji referencyjnej Herbarium.

51 Karty zielnikowe

52 Rola kuratorów Kurator odpowiada aby procedury postępowania z obiektami były zgodne z procedurami opracowanymi przez grupy robocze ECPGR (bezpośrednio wdrożone lub gdy nie ma takich procedur - opracowane przez samych kuratorów i okresowo weryfikowane). Kuratorzy powinni uzupełniać dokumentację obiektów znajdujących się już w EGISET (szczególnie dot. możliwości ich udostępniania; poza tym jest wiele obiektów, które z danych paszportowych nie posiadają niczego poza nazwą rodzajową) Kurator odpowiada za udostępnianie zasobów genowych i informacji zgodnie z obowiązującymi międzynarodowymi umowami, standardami i obowiązującymi procedurami w ramach obszaru (w kolekcjach zgodnie z zapotrzebowaniem odbiorców);

53 Informacje dotyczące realizacji zadań w Obszarze tematycznym 1 PW Ochrona Zasobów Genowych Roślin Użytkowych dostępne są na stronie internetowej:

54 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ