OCENA NIEKTÓRYCH CECH MORFOLOGICZNYCH NIESZPUŁKI ZWYCZAJNEJ (MESPILUS GERMANICA L.) UPRAWIANEJ W WARUNKACH PRZYRODNICZYCH OLSZTYNA.

Transkrypt

1 Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII (2007) JADWIGA WAŹBIŃSKA, BEATA PŁOSZAJ OCENA NIEKTÓRYCH CECH MORFOLOGICZNYCH NIESZPUŁKI ZWYCZAJNEJ (MESPILUS GERMANICA L.) UPRAWIANEJ W WARUNKACH PRZYRODNICZYCH OLSZTYNA Z Katedry Ogrodnictwa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie ABSTRACT. Among two investigated cultivars of Mespilus germanica L.: and, the first one was characterized by earlier growth resumption as well as earlier flowering and fructification. The fruits of this cultivar acquired higher weight, bigger diameter and heavier fruit yield than cultivar. Key words: Mespilus germanica L., morphological features Wstęp Nieszpułka zwyczajna (Mespilus germanica L.) należy do rodziny różowatych (Rosaceae). Występuje na stanowiskach naturalnych w Azji Środkowej i Azji Mniejszej oraz na Kaukazie (Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001, Seneta i Dolatowski 2000). Obecnie spotyka się ją jako nieliczne egzemplarze drzew ozdobnych w parkach i ogrodach w Europie południowej i zachodniej (Kremer 2000, Lańska 1992, Noordhuis 1997, Vermeulen 1997). Jest drzewem lub krzewem o atrakcyjnym wyglądzie ze względu na pokrój roślin, ładne liście i kwiaty oraz owoce o rzadko spotykanym kształcie. Nieszpułka osiąga wysokość do 5 m. Tworzy szeroką, przeważnie nisko osadzoną koronę. Ma charakterystyczne liście eliptyczne, do 14 cm długości, drobno piłkowane, od spodu biało omszone, przebarwiające się jesienią na żółto; kwiaty 5-płatkowe, białe, o średnicy do 5 cm. Nieszpułka wydaje kuliste lub gruszkowate owoce o średnicy do 3 cm, z pięcioma zachowanymi działkami kielicha na wierzchołku, które nie zasychają po kwitnieniu, lecz rozwijają się wraz z owocami (Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001, Kremer 2000, Noordhuis 1997, Seneta i Dolatowski 2000, Vermeulen 1997, Waźbińska 1998, Waźbińska i in. 1999, Witt 1997). Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN

2 224 J. Waźbińska, B. Płoszaj Nieszpułka rośnie najlepiej na wilgotnych, lecz dobrze nasłonecznionych stanowiskach. Wymaga gleb dobrych i żyznych. Znosi dobrze zanieczyszczenia środowiska miejskiego. Jest w znacznym stopniu wytrzymała na mróz (Lańska 1992, Mika 1994, Noordhuis 1997). Gatunek ten można rozmnażać generatywnie, a odmiany wielkoowocowe rozmnaża się z reguły wegetatywnie przez szczepienie lub okulizację, na podkładkach głogu, gruszy i pigwy (Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001, Mika 1994, Waźbińska 2001). Ze względu na ciekawą formę owoców, drzewo to powinno być częściej wykorzystywane do sadzenia w parkach i ogrodach (Noordhuis 1997, Vermeulen 1997). Owocuje regularnie, gdyż kwitnie późno i wiosenne przymrozki nie uszkadzają kwiatów (Waźbińska i in. 1999). Nieszpułkę można też wykorzystać w ziołolecznictwie jako środek wzmacniający organizm oraz dietetyczny, ponieważ owoce zawierają znaczne ilości garbników, cukrów, kwasów organicznych, pektyn, soli mineralnych i witaminy C. W gospodarstwie domowym owoce nieszpułki służą do wyrobu konfitur (Lańska 1992). Celem pracy była ocena dwóch odmian nieszpułki zwyczajnej uprawianej w warunkach przyrodniczych Olsztyna. Materiał i metody Doświadczenie z nieszpułką zwyczajną założono w Ogrodzie Doświadczalnym UWM w Olsztynie w 1999 roku. Materiałem doświadczalnym były drzewka nieszpułki zwyczajnej dwóch odmian: i, sprowadzone ze szkółki doświadczalnej w Boskoop (Holandia). Rośliny posadzono w rozstawie 3 3,5 m w czterech powtórzeniach. Jednym powtórzeniem były trzy rośliny. W każdym roku prowadzono obserwacje fenofaz odmian oraz pomiary niektórych cech morfologicznych owoców: masy jednego owocu, średnicy owocu i plonu z jednego drzewa. Wyniki badań poddano analizie wariancji, a średnie testowano testem t-duncana na poziomie istotności α 0,05. Wyniki i dyskusja W latach nieszpułka rozpoczynała wegetację w różnych terminach. Stosunkowo wysoka temperatura w lutym i marcu 2000 i 2002 roku, w porównaniu ze średnimi z wielolecia, umożliwiła rozpoczęcie wegetacji odmiany już 7 i 8 kwietnia (tab. 1, 2), natomiast odmiana rozpoczęła wegetację później (12.04). Odmiana weszła także wcześniej w okres kwitnienia (początek, pełnia) o 4-8 dni, w zależności od roku badań. Liczba dni kwitnienia w latach 2003 i 2004 była zbliżona u obydwu odmian i wynosiła 6-11 dni. W latach 2000, 2001, 2002 odmiana kwitła o cztery dni dłużej od odmiany. We wszystkich latach badań odmiana charakteryzowała się większą masą owoców, wynoszącą od 16,24 do 25,30 g, natomiast masa owoców odmiany wynosiła tylko od 10,38 do 17,21 g. Obie odmiany osiągnęły największą masę owoców w latach 2002 i Można to tłumaczyć korzystną temperaturą i opadami

3 Ocena niektórych cech morfologicznych nieszpułki zwyczajnej Tabela 1 Średnie miesięczne temperatury powietrza i sumy opadów w latach na podstawie danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Olsztynie Average air temperatures and total precipitation in the years according to Institute of Meteorology and Water Management in Olsztyn Miesiąc Month Temperatura powietrza Air temperature ( C) rok year Opady atmosferyczne Temperatura Precipitation średnia z lat (mm) Average temperatures rok year for years Suma opadów z wielolecia Sum of precipitation for years I 1,3 1,1 1,0 3,6 6,4 3,0 35,3 16,7 41,6 32,9 29,8 28,3 II 0,4 1,6 2,8 4,7 0,9 2,8 39,8 13,4 53,4 4,9 51,9 19,5 III 2,0 0,7 3,6 1,2 2,0 1,0 48,5 41,2 43,2 14,9 33,7 24,9 IV 10,7 7,2 7,8 6,0 7,3 6,5 20,8 54,9 14,2 35,5 46,5 32,8 V 14,0 12,8 16,2 14,1 11,0 12,6 53,5 33,2 81,5 30,2 79,3 49,4 VI 16,0 13,9 16,5 16,6 14,6 15,7 34,8 77,9 48,6 72,0 111,6 83,9 VII 15,9 20,0 20,1 19,2 16,7 17,4 98,7 148,6 27,5 79,2 76,1 74,9 VIII 16,9 18,1 19,8 17,4 18,2 16,9 110,8 53,0 61,0 56,5 99,0 71,4 IX 10,3 11,4 12,0 12,9 12,4 12,5 49,6 110,4 56,4 32,2 22,6 58,8 X 10,7 10,1 6,2 4,7 8,4 7,8 2,7 28,3 141,5 88,6 52,3 46,6 XI 5,7 2,1 2,9 4,8 7,8 2,8 37,8 45,4 21,3 45,5 47,6 51,3 XII 1,4 4,3 6,7 2,3 6,8 1,3 37,2 25,5 9,6 48,0 50,62 37,4 Fenofazy dwóch odmian nieszpułki zwyczajnej Phenophases of two Mespilus germanica L. cultivars Tabela 2 Rok Year Początek wegetacji Beginning of vegetation początek beginning Kwitnienie Flowering pełnia full koniec end Liczba dni kwitnienia Number of days of blooming ,04 12,04 20,05 27,05 25,05 30,50 20,05 2, ,04 15,04 23,05 29,05 26,05 4,05 2,06 4, ,04 12,04 17,05 23,05 22,05 28,05 30,05 1, ,04 15,04 19,05 23,05 24,05 29,05 30,05 3, ,04 16,04 20,05 24,05 23,05 29,05 27,05 30,06 7 6

4 226 J. Waźbińska, B. Płoszaj występującymi w tych latach od marca do września (tab. 1). Odmiana miała większe owoce, o średnicy od 3,13 do 4,78 cm, podczas gdy średnica owoców odmiany wynosiła od 2,57 do 2,90 cm. Mika (1994) podaje, że owoce odmiany Dutch Giant mogą osiągać średnice 5-6 cm. Waźbińska i in. (1999) otrzymały owoce tej odmiany o średnicy 4,00 cm, a średnica owoców odmiany Royal miała tylko 2,40 cm. Odmiana wydała większy plon od 3,80 do 6,80 kg z drzewa, natomiast odmiana tylko od 2,48 do 3,99 kg. Największy plon uzyskano w latach 2002 i 2004, w których warunki klimatyczne Olsztyna sprzyjały rozwojowi nieszpułki zwyczajnej (tab. 1). Waźbińska i in. (1999) uzyskały w badaniach nad odmianami Doutch Giant i Royal o wiele mniejszy plon z drzewa (tab. 3). Porównanie niektórych cech owoców nieszpułki zwyczajnej Comparison of some morphological features of Mespilus germanica L. Tabela 3 Rok Year Masa jednego owocu Fruit weight (g) Średnica owocu Fruit diameter (cm) Plon z 1 drzewa Yield per 1 tree (kg) ,12 14,30 3,80 2,67 4,20 2, ,24 10,38 3,13 2,57 3,80 2, ,86 17,21 4,11 2,87 5,00 3, ,45 15,22 3,45 2,66 4,10 2, ,30 17,00 4,78 2,90 6,80 3,99 NIR 0,05 4,11 0,62 0,82 LSD 0.05 Wnioski 1. Odmiana jest odmianą wcześniejszą niż. Różnice we wczesności wchodzenia w poszczególne fenofazy wynoszą od czterech do ośmiu dni. 2. Odmiana charakteryzuje się większymi owocami i większym plonem z jednego drzewa. Literatura Hrynkiewicz-Sudnik J., Sękowski B., Wilczkiewicz M. (2001): Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: Kremer B.P. (2000): Drzewa i krzewy przewodnik. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa:

5 Ocena niektórych cech morfologicznych nieszpułki zwyczajnej Lańska D. (1992): Jadalne rośliny dziko rosnące. Polska Oficyna Wydawnictwa Delta W-Z, Warszawa: Mika A. (1994): Owoce dla amatorów. Krajowa Rada Polskiego Związku Działkowców, Warszawa: Noordhuis K. (1997): Tuinplanten encyclopedie. Rebo International b.v., Lisse: 28. Seneta W., Dolatowski J. (2000): Dendrologia. Wyd. PWN, Warszawa: Vermeulen N. (1997): Bomen en struiken encyclopedie. Rebo International b.y., Lisse: 91. Waźbińska J. (1998): Nowe rośliny w uprawach sadowniczych północno-wschodniej Polski. W: Mater. konferencji naukowo-promocyjnej Lepsza żywność , Olsztyn: Waźbińska J. (2001): Vegetative propagation of medlar cultivars (Mespilus germanica L.). Sci. Works Lithuanian Inst. Hortic. Lithuanian Univ. Agric. Babtai 20, 3: Waźbińska J., Puczel U., Januszewicz E. (1999): Niektóre cechy morfologiczne dwóch odmian nieszpułki zwyczajnej (Mespiluis germanica L.). Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 466: Witt R. (1997): Przewodnik krzewy. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa: THE ESTIMATION OF SOME MORPHOLOGICAL FEATURES OF MESPILUS GERMANICA L. CULTIVATED UNDER NATURAL CONDITIONS OF OLSZTYN AREA Summary The field investigation was conducted in an experimental garden of the Warmia and Masuria University in The subject of the experiment were trees of two Mespilus germanica cultivars ( and ) obtained from a Boskoop nursery. The cultivar began earlier its growth resumption, as well as flowering and fructification. The fruits acquired higher weight and bigger diameter. This cultivar (also) gave higher fruit yield from one tree than cultivar.