WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Transkrypt

1 Sygn. akt V KKN 137/99 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 26 lutego 2016 r. Przewodniczący: sędzia SN Jerzy Bratoszewski (współspr.) sędzia SN Przemysław Kalinowski sędzia SA (del. do SN) Andrzej Wąsek (spr.) przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej: K. Parchimowicz po rozpoznaniu w dniu 4 lutego 2000 r. sprawy Piotra Z., skazanego za przestępstwo określone w art pkt 2 k.k., z powodu kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Okręgowego w Ś. z dnia 12 stycznia 1999 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Z. z dnia 29 września 1998 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Ś. do ponownego rozpoznania (...).

2 UZASADNIENIE Sąd Rejonowy w Z., wyrokiem z dnia 29 września 1998 r., uznał Kazimierza Z. za winnego tego, że w dniu 7 stycznia 1994 r. w K., uderzył kilkakrotnie nożem Krzysztofa T., powodując u niego rany kłute klatki piersiowej z uszkodzeniem płuca oraz ranę kłutą uda prawego, czym spowodował obrażenia zazwyczaj zagrażające życiu. Czyn ten zakwalifikował jako przestępstwo określone w art k.k. i na podstawie tego przepisu skazał oskarżonego na rok pozbawienia wolności. Od tego wyroku wniósł apelację obrońca oskarżonego (...). Sąd Okręgowy w Ś., po rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego, utrzymał w mocy wyrok Sądu Rejonowego. Od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Ś. obrońca oskarżonego wniósł kasację do Sądu Najwyższego, w której zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego, wskutek błędnej wykładni art k.k. oraz naruszenie prawa procesowego, a mianowicie art k.p.k., domagając się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Kasacja jest zasadna. Obrońca oskarżonego podniósł w apelacji, iż czyn oskarżonego został błędnie uznany za przestępstwo określone w art k.k., mimo iż w przepisie tym ustawodawca odmiennie opisał znamiona czynu zabronionego w porównaniu do art pkt 2 k.k. z 1969 r. Brzmienie art. 156 k.k. odbiega bowiem w sposób zasadniczy od treści art. 155 k.k. z 1969 r., gdyż obecnie za przestępstwo określone w art. 156 k.k. odpowiada ten tylko, kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu, podczas gdy w poprzednim stanie prawnym skutkiem choroby zazwyczaj zagrażającej życiu nie musiał być ciężki uszczerbek na zdrowiu. Ponadto ów ciężki uszczerbek na zdrowiu - jak wywodził dalej obrońca oskarżonego - musi być skutkiem długotrwałej choroby realnie zagrażającej życiu, a nie tylko choroby zazwyczaj zagrażającej życiu, których to różnic w sformułowaniach nie można uznać za mające jedynie charakter redakcyjny.

3 Ustosunkowując się do tych argumentów Sąd Okręgowy nie zajął się rozstrzygnięciem kwestii, czy przyjęta przez Sąd Rejonowy kwalifikacja prawna czynu, której uzasadnieniu Sąd Rejonowy nie poświęcił w ogóle uwagi, uznając ją za oczywistą, pozostaje w zgodzie z unormowaniem zawartym w art. 4 1 k.k., lecz skoncentrował swoją uwagę wyłącznie na tym, iż obrońca oskarżonego posługiwał się przy porównaniu różnic w określeniu znamion przestępstwa tekstem art pkt 2 k.k. ogłoszonym pierwotnie w Dzienniku Ustaw, a nie uwzględnił tego, że ten pierwotny tekst został następnie sprostowany w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów. Sprostowanie to polegało na tym, że w tekście tego przepisu po słowach: ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, a przed słowami: choroby realnie zagrażającej życiu powinien być przecinek. Zdaniem Sądu Okręgowego, zmiana ta sprawia, że ciężki uszczerbek na zdrowiu może być skutkiem choroby realnie zagrażającej życiu, natomiast element długotrwałości jest w tym przypadku całkowicie zbędny. Z kolei obrońca oskarżonego zarzucił w kasacji, że wprowadzenie zmian do kodeksu karnego drogą obwieszczenia Prezesa Rady Ministrów, mimo iż dotyczyły one nie zmian redakcyjnych, lecz merytorycznych, sprzeczne jest z Konstytucją RP, wobec czego błąd legislacyjny może być usunięty wyłącznie w drodze nowelizacji ustawy dokonanej przez władzę ustawodawczą, przepis art pkt 2 zaś w wersji podanej w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów nie powinien być przez sądy stosowany jako niezgodny z Konstytucją RP. Sąd Najwyższy uznał, że zarówno argumentacja przytoczona w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, jak i w uzasadnieniu kasacji są niezwykle interesujące i mogłyby nawet uzasadniać ewentualne `wystąpienie przez Sąd Najwyższy ze stosownym pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego, pod jednym wszakże warunkiem, że od odpowiedzi na pytanie prawne udzielonej przez Trybunał Konstytucyjny zależałoby rozstrzygnięcie sądowe w niniejszej sprawie (art. 193 Konstytucji RP i art. 32 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Tymczasem w niniejszej sprawie sytuacja taka nie zachodzi. Skazując oskarżonego za to, że spowodował obrażenia zazwyczaj zagrażające życiu, Sąd Rejonowy dokonał bowiem ustalenia nie mieszczącego się w żadnym ze znamion przestępstwa określonego w art pkt 2 k.k., lecz ustalił skutek, który był wystarczający do przyjęcia kwalifikacji prawnej (zawartej w akcie oskarżenia) z art pkt 2 obowiązującego poprzednio kodeksu karnego (z 1969 r.), nie odniósł się natomiast do któregokolwiek ze znamion przestępstwa

4 określonego w art pkt 2 nowego k.k. W szczególności sąd ten nie ustalił, by skutkiem działań oskarżonego było spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci ciężkiej choroby długotrwałej (pierwszy człon kwestionowanego przepisu przed przecinkiem), czy też że było nim spowodowanie choroby realnie (podkreślenie SN) zagrażającej życiu (drugi człon kwestionowanego przepisu po przecinku). Sąd Okręgowy również nie dokonał żadnej zmiany w opisie czynu przypisanego oskarżonemu, lecz w pełni zaakceptował stanowisko Sądu Rejonowego, nie ustosunkowując się w pełni do zarzutów podniesionych w apelacji. Najprawdopodobniej postąpił tak, kierując się zakazem reformationis in peius, to jest niedopuszczalnością orzekania na niekorzyść oskarżonego, gdy nie wniesiono środka odwoławczego na jego niekorzyść. Równocześnie jednak Sąd Okręgowy niewątpliwie dostrzegł, że opis czynu przypisanego oskarżonemu nie przystaje w pełni do przyjętej przezeń kwalifikacji prawnej czynu z art pkt 2 k.k., w którym przecież skutek w postaci choroby zazwyczaj zagrażającej życiu nie stanowi już znamienia tego przestępstwa i dlatego usiłował niejako drogą okrężną zmodyfikować to ustalenie. Mianowicie, w uzasadnieniu swego wyroku, po przytoczeniu opinii biegłych, że obrażenia odniesione przez pokrzywdzonego stanowią chorobę zazwyczaj zagrażającą życiu (co rzeczywiście wynikało z tej opinii) Sąd Okręgowy po słowie: zazwyczaj dopisał w nawiasie słowo: realnie, którego zresztą w opinii tej nie było (podobnie jak nie było powołania się na art. 156 k.k., lecz na art. 155 d.k.k.). Oczywiste jest, że taki sposób procedowania nie może być, po pierwsze, uznany za dokonanie przez Sąd Okręgowy odmiennych ustaleń, niż te, których dokonał Sąd Rejonowy, gdyż wiążące mogą być tylko ustalenia zawarte w opisie czynu przypisanego oskarżonemu, a po wtóre, ich dokonanie nie było dopuszczalne ze względu na zakaz wyrażony w art k.p.k. Nie uzasadniało to konieczności rozważań przez Sąd Najwyższy trafności kwalifikacji prawnej przyjętej przez oba sądy niższe w kontekście znamion przestępstwa, wymienionych w art pkt 2 k.k., skoro żadnego ze znamion wymienionych w tym przepisie nie ustalono. Nie ulega bowiem - zdaniem Sądu Najwyższego - wątpliwości, że określenie: choroba zazwyczaj zagrażająca życiu nie może być uznane za synonim określeń: choroba realnie zagrażająca życiu. Słowo: zazwyczaj może być uznane za synonim określeń: najczęściej, w przeważającej liczbie wypadków (co oznacza, że mogą być wypadki odmienne), podczas gdy słowo: realnie nie odnosi się do przeważającej liczby wypadków,

5 lecz do konkretnego, jednostkowego wypadku, w którym owa realność zagrożenia życia musi być jednoznacznie ustalona. Wynika stąd, że przyjęcie przez sądy orzekające, iż spowodowanie obrażeń zazwyczaj zagrażających życiu powinno być zakwalifikowane z art pkt 2 k.k., mimo że ich spowodowanie nie stanowi żadnego ze znamion przestępstwa, wymienionych w tym przepisie, było błędne, próba zaś innego dookreślania owych znamion podjęta przez Sąd Okręgowy, była niedopuszczalna, sprzeczna z zakazem reformationis in peius, o którym mowa w art k.p.k. Skoro bowiem środek odwoławczy nie został wniesiony na niekorzyść oskarżonego, to subsumpcja przypisanego mu działania pod przepis art pkt 2 k.k. była w istocie orzekaniem na jego niekorzyść. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy jeszcze pod rządem dawnego kodeksu postępowania karnego, zakaz orzekania (przewidziany w art d.k.p.k., a obecnie w art k.p.k.) na niekorzyść oskarżonego oznacza, że w wypadku braku środka odwoławczego wniesionego na niekorzyść oskarżonego sytuacja jego w postępowaniu odwoławczym nie może ulec pogorszeniu w jakimkolwiek zakresie - w tym również w sferze ustaleń faktycznych - powodujących, lub tylko mogących powodować, negatywne skutki w sytuacji prawnej oskarżonego (por. wyrok SN z dnia 2 kwietnia 1996 r., V KKN 4/96 OSN Prok. i Pr. 1996, z. 10, poz. 14). O tym, jak wielką wagę przywiązuje ustawodawca do zakazu pogorszenia sytuacji oskarżonego, gdy nie wniesiono środka odwoławczego na jego niekorzyść, świadczy zresztą nie tylko treść art k.p.k., ale i treść art. 435 in fine k.p.k., przewidującego zakaz poprawienia samej tylko kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego, gdy nie wniesiono środka odwoławczego na jego niekorzyść. Gdyby więc nawet Sąd Rejonowy przyjął błędnie (wbrew art. 4 1 k.k.) kwalifikację prawną z art pkt 2 k.k. z 1969 r. (która odpowiadałaby opisowi czynu), to Sąd Okręgowy nie byłby władny jej poprawiać na podstawie art. 455 k.p.k. Tym bardziej nie mógł tego uczynić Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym. Uprawnienia przewidziane w art. 536 k.p.k. co do możliwości orzekania w zakresie szerszym od granic zaskarżenia i podniesionych w kasacji zarzutów, obejmujące m.in. wypadek określony w art. 455 k.p.k., to jest poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej, może być zrealizowane jedynie przy zaistnieniu przesłanek wymienionych w tym przepisie. Musiałaby więc, po pierwsze, zaistnieć możliwość zmiany samej tylko kwalifikacji prawnej bez dokonywania zmiany ustaleń faktycznych w opisie czynu przypisanego, a po wtóre, nie mogłaby to być zmiana na

6 niekorzyść oskarżonego wobec braku środka odwoławczego wniesionego w tym właśnie kierunku. W tej sytuacji, wobec stwierdzenia przez Sąd Najwyższy rażącej obrazy przepisów prawa materialnego, a mianowicie art pkt 2 k.k. i art. 4 1 k.k., a także obrazy art k.p.k. (w zarzucie kasacji błędnie określonej jako obraza art. 424 k.p.k.), Sąd Najwyższy zmuszony był uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu w Ś. do ponownego rozpoznania, jako że sam nie mógł tych uchybień skorygować (arg. z art i 2 k.p.k.). Za zbędne i nie znajdujące oparcia w treści art. 193 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy uznał ewentualne zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego z odpowiednim pytaniem prawnym, gdyż jak - to już podkreślono - udzielona odpowiedź co do konstytucyjności przepisu art pkt 2 k.k. (w zakresie wynikającym z istnienia lub braku przecinka po słowie: długotrwałej a przed słowami: choroby realnie zagrażającej życiu ), choć bardzo istotna dla wielu innych spraw, w których problem ten występuje, nie mogłaby mieć znaczenia w realiach niniejszej sprawy. Chodzi po prostu o to, że oskarżonemu nie przypisano spowodowania jakiegokolwiek skutku wymienionego w art pkt 2 k.k., lecz inny skutek, nie objęty tym przepisem, a w dalszym postępowaniu także nie będzie to możliwe ze względu na zakaz wyrażony w art , a pośrednio także w art. 443 k.p.k. W tej sytuacji przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd odwoławczy powinien rozważyć, czy czyn przypisany oskarżonemu wyczerpuje znamiona innego przestępstwa, a mianowicie określonego w art k.k., a w wypadku pozytywnym powinien także dokonać odpowiedniej zmiany ustaleń faktycznych (co będzie dopuszczalne, gdyż nie będą to ustalenia na niekorzyść oskarżonego). Uzasadnienie zdania odrębnego sędziego SA (del. do SN) A. Wąska Uważam, że Sąd Najwyższy przedwcześnie wydał przedmiotowy wyrok. Należało, moim zdaniem, odroczyć rozpoznanie sprawy i na podstawie art. 193 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643) przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności przepisu art pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. -

7 Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, sprostowanie Dz. U. Nr 128, poz. 840 ze zm.) z unormowaniem art. 122 ust. 1 i art. 42 ust. 1 zd. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, iż nie zachodzi potrzeba zwrócenia się przez Sąd Najwyższy do Trybunału Konstytucyjnego ze stosownym pytaniem prawnym, ponieważ od odpowiedzi na to pytanie prawne nie zależy rozstrzygnięcie sądowe w niniejszej sprawie (art. 193 Konstytucji i art. 32 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Skoro zaskarżony kasacją wyrok Sądu Okręgowego i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego dotyczą skazania oskarżonego na podstawie art pkt 2 k.k., skoro do unormowania art pkt 2 k.k. kilkakrotnie odwołuje się Sąd Najwyższy, skoro przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy rozważać powinien kwestię stosowania i interpretacji art pkt 2 k.k., lub art k.k. w zw. z art. 4 1 k.k. i art k.p.k. - to nie jest zasadne uznanie przez Sąd Najwyższy, iż zbędne jest i nie znajdujące oparcia w treści art. 193 Konstytucji RP zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego z odpowiednim pytaniem prawnym co do konstytucyjności przepisu art pkt 2 k.k. (w zakresie wynikającym z istnienia lub braku przecinka po słowie długotrwałej a przed słowami: choroby realnie zagrażającej życiu ), ponieważ odpowiedź ta, choć bardzo istotna dla wielu innych spraw, w których ten problem realnie występuje, nie mogłaby mieć znaczenia w realiach niniejszej sprawy. Co więcej, orzeczenie o uchyleniu przez Sąd Najwyższy zaskarżonego kasacją wyroku i przekazaniu sprawy sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania wynika m.in. ze stwierdzenia przez Sąd Najwyższy rażącej obrazy prawa materialnego, a mianowicie art pkt 2 k.k. i art. 4 1 k.k. Skoro jednak pojawiły się w tej sprawie poważne wątpliwości co do konstytucyjności przepisu art pkt 2 k.k., to rzeczą pierwotną winno być ustalenie na właściwej drodze, czy i w jakim zakresie przepis ten obowiązywał w czasie orzekania przez sądy pierwszej i drugiej instancji, jak też czy obowiązuje w czasie orzekania przez Sąd Najwyższy. Ta kwestia nie powinna budzić wątpliwości. Chodzi tu wszak o ustalenie wzorca metra jakim jest w tej sprawie unormowanie prawa karnego materialnego - przepisu art pkt 2 k.k. Trafne, skądinąd, rozważania Sądu Najwyższego odnoszące się do karnoprawnych kwestii w postępowaniu przed sądami pierwszej i drugiej instancji, w postępowaniu przed Sądem Najwyższym i w przyszłym ponownym postępowaniu przed sądem odwoławczym, nie

8 biorą pod uwagę tej okoliczności, że mamy tu do czynienia z prymatem prawa konstytucyjnego i prawa karnego materialnego nad prawem karnym procesowym. Rzecz bowiem w tym, o czym była już mowa, że należy jednoznacznie, bez żadnych w tym względzie wątpliwości, ustalić punkt odniesienia właściwych ocen prawnokarnych czynu przypisywanego i przypisanego oskarżonemu, tzn. należy wiedzieć jaki jest kształt i zakres obowiązującego unormowania art pkt 2 k.k. Dla uzasadnienia zdania odrębnego wydaje się celowe szersze przedstawienie i omówienie realiów tej sprawy, a to dla wykazania potrzeby zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego ze stosownym pytaniem prawnym. Sąd Najwyższy orzekał w tej sprawie w związku z kasacją obrońcy oskarżonego. Kasacja zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi Sądu Okręgowego rażące naruszenie prawa materialnego wskutek błędnej wykładni art k.k. Otóż wyrok Sądu Okręgowego, jak też poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego, opierają skazanie oskarżonego na przepisie art pkt 2 k.k. - ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 88, poz. 553) w brzmieniu ustalonym obwieszczeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 października 1997 r. o sprostowaniu błędów (Dz. U. Nr 128, poz. 840). Wyjaśnić należy, że zgodnie z pkt. 3 tego obwieszczenia - Prezes Rady Ministrów stwierdził, iż: na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski (Dz. U. Nr 58, poz. 524, z 1991 r. Nr 94, poz. 420 i z 1993 r. Nr 7, poz. 34) prostuje się następujące błędy: [...] w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553) w art. 156 w 1 w pkt. 2 zamiast wyrazów ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej choroby realnie zagrażającej życiu powinny być wyrazy ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu. Autor kasacji podnosi, że przedmiotowe obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów o sprostowaniu błędów w kodeksie karnym z 1997 r., w istocie rzeczy, zmieniło treść ( poprawiło ) przepis art pkt 2 k.k., do czego Prezes Rady Ministrów, oczywiście, nie był upoważniony w świetle art. 10 Konstytucji, określającego zasadę podziału władz. Zmiany tej, w żadnym wypadku, nie można uznać za sprostowanie błędu, choćby z powodu konsekwencji jakie niesie dla osób oskarżonych o czyn z art. 156 k.k. Prezes Rady Ministrów działał przy tym na podstawie budzącej wątpliwości, zdaniem skarżącego, o zgodności z

9 Konstytucją ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski (Dz. U. Nr 58, poz. 524, zm. Dz. U. z 1991 r. Nr 94, poz. 420, Dz. U. z 1993 r. Nr 7, poz. 34). Kasacja podnosi, że art. 148 Konstytucji RP, określając kompetencje Prezesa Rady Ministrów, nie wspomina o jego prawie do wydawania obwieszczeń. Zdaniem wnoszącego kasację, zmiana art pkt 2 k.k., dokonana w kodeksie karnym przez Prezesa Rady Ministrów w formie obwieszczenia, jest pozbawiona podstaw prawnych i orzekające w tej sprawie sądy winny były odmówić stosowania tego przepisu jako niezgodnego z normami art. 2, 10, 87 i 148 Konstytucji. Procedując w tej sprawie w postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy postanowił zwrócić się do Szefa Kancelarii Sejmu z prośbą o udzielenie informacji co do tego w jakim brzmieniu - w świetle stenogramów obrad Sejmu II Kadencji oraz druków sejmowych, które stanowiły podstawę głosowania przez posłów nad projektem kodeksu karnego z 1997 r. - uchwalony został przepis art pkt 2 k.k., a w szczególności: czy w wersji zawierającej przecinek pomiędzy słowem długotrwałej a słowem choroby, czy też bez tego przecinka. Sąd Najwyższy postanowił też zwrócić się do Sekretarza Rady Ministrów o udzielenie informacji, co do tego, jakie okoliczności faktyczne spowodowały wydanie przez Prezesa Rady Ministrów w dniu 13 października 1997 r. obwieszczenia o sprostowaniu błędów m.in. w art pkt 2 k.k. W szczególności chodzi o informację co do tego, jaka relacja istniała między tekstem wskazanego przepisu, ogłoszonym w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (Nr 88, poz. 553), a tekstem, który w świetle stenogramów obrad Sejmu II Kadencji oraz druków sejmowych, które stanowiły podstawę głosowania przez posłów nad projektem kodeksu karnego z 1997 r. - został przyjęty przez Parlament, tj. czy art pkt 2 k.k. uchwalony został w wersji zawierającej przecinek między słowem długotrwałej a słowem choroby, czy też bez tego przecinka (postanowienie SN z dnia 6 października 1999 r. [V KKN 137/99] i pismo Prezesa SN z dnia 14 października 1999 r.). Z pisma z dnia 26 października 1999 r. Szefa Kancelarii Sejmu do Prezesa Sądu Najwyższego wynika, że w tekście ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny przekazany przez Marszałka Sejmu Prezydentowi RP, a następnie do publikacji w Dzienniku Ustaw, w art pkt 2 między wyrazem długotrwałej a wyrazem choroby jest przecinek. Taki więc dokument potwierdzony podpisem Marszałka Sejmu, zgodnie z art. 52

10 Regulaminu Sejmu, jest autentycznym tekstem uchwalonej w dniu 6 czerwca ustawy i stanowił on podstawę do jej ogłoszenia. Następnie Szef Kancelarii Sejmu pisze: stwierdzając powyższe pragnę równocześnie zauważyć, iż w wieloletniej i dotąd niekwestionowanej praktyce prac legislacyjnych, we wszystkich fazach tych prac, co w szczególności z reguły ma miejsce w wypadkach bardzo obszernych aktów prawnych, poddawane są one przed przedłożeniem do podpisu, oglądowi w celu wyeliminowania oczywistych usterek w zakresie ortografii, interpunkcji oraz układu tekstu. Nie można więc wykluczyć, że określony znak interpunkcyjny może być rezultatem tego rodzaju czynności. W tekście projektu ustawy zawartym w druku sejmowym nr 1275, jak również w tekście ustawy zawartym w aneksie do Diariusza Sejmowego ze 108 posiedzenia Sejmu II Kadencji w art. 156, między wyżej wymienionymi wyrazami, przecinek nie występował. Jak wynika z uzyskanych przeze mnie informacji, skorygowanie usterek o charakterze technicznym zauważonych w kodyfikacjach karnych odbyło się za wiedzą i aprobatą projektodawców. Z pisma zaś Sekretarza Rady Ministrów z dnia 29 października 1999 r. do Prezesa Sądu najwyższego wynika, że w podpisanym przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej tekście ww. ustawy w art w pkt 2 po wyrazie «długotrwałej» jest przecinek. Błąd, polegający na pominięciu tego przecinka, a zatem na ogłoszeniu wspomnianego przepisu niezgodnie z oryginałem ustawy, powstał w redakcji Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego, w czasie przygotowywania ustawy do druku. Dlatego zgodnie z obowiązującymi w tej mierze zasadami podlegał sprostowaniu przez Prezesa Rady Ministrów w drodze obwieszczenia. W świetle powyższych informacji, uzyskanych od Szefa Kancelarii Sejmu i Sekretarza Rady Ministrów, nie znajduje zatem potwierdzenie pogląd autora skargi kasacyjnej, iż Prezes Rady Ministrów drogą swego obwieszczenia z dnia 13 października 1997 r., miałby poprawić przepis art pkt 2 kodeksu karnego, uchwalonego ustawą z dnia 6 czerwca 1997 r. Tego rodzaju supozycje spotkać można też w piśmiennictwie. (Por. K. Daszkiewicz: Uszkodzenie ciała w świetle przepisów kodeksu karnego z 6 czerwca 1997 r., Palestra 1998, z. 1-2, s. 8). Nie powinno być bowiem teraz wątpliwości co do tego, że w tekście ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - kodeks karny, podpisanej przez Marszałka Sejmu oraz Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i przekazanej następnie do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów do

11 druku w Dzienniku Ustaw, w przepisie art pkt 2, po wyrazić długotrwałej był przecinek. Wskutek błędu Redakcji nie znalazł się on jednak w tekście rzeczonego przepisu w ogłoszonej drukiem ustawie (Dz. U. Nr 88, poz. 553). Błąd ten został sprostowany drogą obwieszczenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 października 1997 r., opublikowanym w Dz. U. Nr 128, poz Zgodnie z art. 6 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego (Dz. U. Nr 58, poz. 524; zmiany: Dz. U r. Nr 94, poz. 420, Dz. U r. Nr 7, poz. 34): Prezes Rady Ministrów prostuje błędy w ogłoszonych tekstach aktów prawnych, Sprostowanie błędów następuje w drodze obwieszczenia, ogłoszonego w dzienniku, w którym ogłoszono prostowany tekst lub przykład. Nie można zatem podzielić poglądu autora kasacji, że unormowanie to przestało obowiązywać po wejściu w życie Konstytucji RP, ponieważ nie przewiduje ona w art. 148 uprawnienia Prezesa Rady Ministrów do wydawania obwieszczeń. Przyjąć bowiem trzeba, że unormowanie zawarte w art. 5 cytowanej ustawy z 30 grudnia 1950 r. ma charakter lex specialis w stosunku do unormowania art. 148 Konstytucji. Ten ostatni przepis nie zawiera zamkniętego katalogu uprawnień Prezesa Rady Ministrów. Zgodnie z art. 88 ust. 2 Konstytucji Zasady i tryb ogłoszenia aktów normatywnych określa ustawa. Nie ma co do tego wątpliwości, że w grę w chodzi tu cyt. ustawa z 30 grudnia 1950 r. W myśl art. 5 ust. 1 tej ustawy wydawanie Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Monitora Polskiego należy do zakresu działania Prezesa Rady Ministrów. Dopełnieniem tego prawa Prezesa Rady Ministrów jest jego uprawnienie do prostowania błędów w drodze obwieszczenia w ogłoszonych aktach prawnych (art. 6 ust. 1 i 3 cyt. ustawy). Istotna jest natomiast inna kwestia. Otóż z ww. pisma Szefa Kancelarii Sejmu wynika, że w tekście art pkt 2 uchwalonej dnia 6 czerwca 1997 r. ustawy - kodeks karny nie występuje przecinek między wyrazem długotrwałej a wyrazem choroby. Rzeczony przecinek znalazł się natomiast w tekście ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny przekazanej przez Marszałka Sejmu Prezydentowi RP, a następnie do publikacji w Dzienniku Ustaw. Szef Kancelarii Sejmu nie wyklucza, że wprowadzenie owego przecinka nastąpiło w trakcie oglądu (nie podaje przy tym kto to czynił) w celu wyeliminowania oczywistych usterek w zakresie ortografii, interpunkcji oraz układu tekstu. Nie powinno budzić wątpliwości, że wprowadzenie przez służby sejmowe rzeczonego przecinka do tekstu art pkt 2 uchwalonego przez Sejm kodeksu karnego nie można,

12 wbrew temu jak to uważa Szef Kancelarii Sejmu, traktować li tylko w kategoriach skorygowania usterek o charakterze technicznym zauważonych w kodyfikacjach karnych. Nie ma przy tym żadnego znaczenia, czy odbyło się to za wiedzą i aprobatą projektodawców. Rzecz bowiem w tym, że służby sejmowe nie są uprawnione do dokonywania zmian w treści uchwalonych przez Sejm ustaw. Tego rodzaju zmiana może nastąpić tylko w drodze nowelizacji ustawy przez parlament. Należy przy tym podnieść, że od lipca 1990 r. tożsame były wersje przepisu dotyczącego przestępstwa ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w kolejnych wersjach kodeksu karnego. Dotyczy to też wniesionego do Sejmu projektu kodeksu karnego z sierpnia 1995 r. (art pkt 2). Vide Sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej do Spraw Kodyfikacji Karnych o rządowym projekcie ustawy kodeks karny (druk 1274). Sejm Rzeczypospolitej Polskiej II kadencja. Druk Por. też K. Daszkiewicz: Uszkodzenie ciała... s Konkluzja rysuje się jednoznacznie. Ma ona też istotne znaczenie dla niniejszej sprawy. Treść projektowanego i uchwalonego przepisu art pkt 2 kodeksu karnego jest inna niż treść tego przepisu, który znalazł się w ustawie - kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. podpisanej przez Marszałka Sejmu i przekazanej do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. Wprowadzenie przecinka do tekstu art pkt 2 k.k. w sposób oczywisty, a przy tym bardzo istotny, zmieniło treść tego przepisu. Przed ową zmianą jedną z postaci alternatywnie określonych znamion przestępstwa ciężkiego uszczerbku na zdrowiu było spowodowanie: ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej choroby realnie zagrażającej życiu. Po zmianie tego przepisu, dokonanej przez służby sejmowe, przestępstwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu może polegać m.in. na spowodowaniu ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, lub choroby realnie zagrażającej życiu. Ów wprowadzony przecinek pełni w przepisie art pkt 2 k.k. funkcję spójnika lub. Jasne jest zatem, że w nowym brzmieniu omawianego przepisu zakres znamion przestępstwa ciężkiego uszczerbku na zdrowiu określony jest inaczej, ściślej - szerzej niż poprzednio. Dla bytu tego przestępstwa istotne jest teraz spowodowanie przez sprawcę ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroba ta nie musi przy tym realnie zagrażać życiu ofiary. Por. A. Zoll, errata do tezy 16 na str. 280 w: A. Zoll (red.) Kodeks karny. Część szczególna. Kraków 1999.

13 Okazało się zatem, że wydanie w niniejszej sprawie orzeczenia przez Sąd Najwyższy (art i 2 k.p.k.) zależne powinno być od rozstrzygnięcia wyłaniającej się kwestii zgodności z Konstytucją przepisu art pkt 2 k.k. Potrzebę wyjaśnienia tej kwestii dostrzegł Sąd Najwyższy wydając dnia 6 października 1999 r. postanowienie, o zwróceniu się do Szefa Kancelarii Sejmu i Sekretarza Rady Ministrów o udzielenie stosownych informacji dotyczących okoliczności uchwalenia przepisu art pkt 2 k.k., a następnie jego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Uzyskana od Szefa Kancelarii Sejmu informacja w dużym stopniu potwierdza wątpliwości co do zgodności z Konstytucją przepisu art pkt 2 k.k. Raz jeszcze wyrazić należy pogląd, że w świetle powyższych ustaleń i ocen uzasadnione było zatem w oparciu o art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy z dnia 2 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643) przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego co do zgodności przepisu art pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 i Nr 128, poz. 840 ze zm.) z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem autora niniejszego zdania odrębnego przepis art pkt 2 k.k. nie pozostaje w zgodności z przepisem art. 122 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym po zakończeniu postępowania określonego w art. 121 Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej. Por. też art. 52 Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst - Monitor Polski z 1998 r., poz. 618, zm. Monitor Polski z 1999 r. nr 11, poz. 150, nr 23, poz. 331). W sposób niekonstytucyjny doszło bowiem do zmiany unormowania art pkt 2 kodeksu karnego po uchwaleniu tej ustawy przez Sejm, a przed złożeniem pod nią podpisu przez Marszałka Sejmu. Przepis art pkt 2 k.k. może być też uznany za niezgodny z przepisem, art. 42 ust. 1 zd. 1 Konstytucji: Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuszcza się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Przepis ten głosi kardynalną dla prawa karnego zasadę nullum crimen sine lege. Z przyczyn wyżej wskazanych przepis art k.k. nie w pełni jednak odpowiada wymogom stawianym wobec ustawy (art Konstytucji). Nie jest też wykluczone uznanie niezgodności art pkt 2 k.k. z innymi przepisami Konstytucji; np. art. 2 i 87.

14 W uzupełnieniu powyższych uwag podnieść należy, że ponieważ orzekający ponownie w tej sprawie sąd odwoławczy stanie przed nierozstrzygniętym dotychczas, a przy tym zasadnym dylematem, co do konstytucyjności stosowanego poprzednio przez sądy obu instancji przepisu art pkt 2 kodeksu karnego, nie da się wykluczyć, że uzna on za właściwe zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego ze stosownym pytaniem prawnym. Omawiany problem występuje też w wielu sprawach, w których znalazł zastosowanie przepis art pkt 2 k.k., lub w sprawach, w których przepis ten może być zastosowany. Zgodnie z zasadą rozstrzygnięcia spraw w rozsądnym terminie (art. 2 1 pkt 4 k.p.k.) celowe byłoby rozstrzygnięcie omawianego problemu możliwie wcześnie przez Trybunał Konstytucyjny, a następnie rozważenie wynikających stąd konsekwencji przez Sąd Najwyższy.