This copy is for personal use only - distribution prohibited.
|
|
- Antoni Kowalski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Praca poglądowa/review Europejskie wytyczne na temat zapalenia zatok przynosowych i polipów nosa 2012 najnowsze spojrzenie na problematykę rynosinusitis European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2012 most current knowledge on rhinosinusitis Magdalena Arcimowicz *, Jarosław Balcerzak Katedra i Klinika Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Kierownik: prof. dr hab. med. K. Niemczyk, Warszawa, Polska informacje o artykule Historia artykułu: Otrzymano: Zaakceptowano: Dostępne online: Słowa kluczowe: EPOS zapalenie zatok przynosowych ostre zapalenie zatok przynosowych przewlekłe zapalenie zatok polipy nosa diagnostyka leczenie Keywords: EPOS Rhinosinusitis Acute rhinosinusitis Chronic sinusitis Nasal polyps Diagnosis Treatment Dostępne online abstract ScienceDirect journal homepage: The European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2012 (EPOS 2012) is the updated version of EPOS document, published in 2005 and Among the chairs and authors of EPOS 2012, similarly like previously are: W.J. Fookens, V.J. Lund, J. Mullol and C. Bachert. From Poland prof. Marek Kowalski from Lodz participated in preparing this document. It contains chapters on definitions and classification, with new term of difficult to treat rhinosinusitis and control of disease, as well as novelized, better description of rhinosinusitis in children. In fact, the chapters on paediatric acute and chronic rhinosinusitis are totally rewritten comparing to previous issues.the authors put more attention on the diagnosis and treatment of acute rhinosinusitis. Although still the chronic rhinosinusitis is divided into: CRS with nasal polyps and CRS without nasal polyps, but the differences between these two entities are described, especially in pathophysiology and treatment.there are some new data on epidemiolgy, coming from latest studies, predisposing factors, inflammatory mechanisms, differential diagnosis of facial pain, genetics, cystic fibrosis, aspirin exacerbated respiratory disease (AERD), immunodeficiencies, allergic fungal rhinosinusitis (AFRS) and the relationship between upper and lower airways. EPOS 2012 is addressed not only to ENT-specialists but also to primary care and non-ent specialists Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved. * Adres do korespondencji: Katedra I Klinika Otolaryngologii WUM, Banacha 1a, Warszawa, Polska. Adres magdalena.arcimowicz@wum.edu.pl (M. Arcimowicz) / 2014 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
2 10 Dokument zatytułowany,,europejskie wytyczne na temat zapalenia zatok przynosowych i polipów nosa (European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps; EPOS) po raz pierwszy ukazał się w 2005 roku. Dwa lata później opublikowana została jego kolejna, uzupełniona wersja. W 2012 roku otrzymaliśmy wersję najnowszą, wdużej mierze zmienioną, poszerzoną o najnowsze doniesienia i badania w dziedzinie rynologii, związane z zapaleniami błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Głównymi redaktorami i autorami tego wydania, podobnie jak w poprzednich latach, są: W.J. Fookens, V.J. Lund, J. Mullol oraz C. Bachert. Wśród współtwórców z Polski w przygotowaniu EPOS 2012 brał udział prof. Marek Kowalski z Łodzi. Dokument ten jest adresowany zarówno do lekarzy specjalistów otolaryngologów, jak i lekarzy spoza tej specjalności: lekarzy POZ, internistów, pediatrów, pulmunologów. Podobnie jak w poprzednich wydaniach, EPOS 2012 zawiera definicje i klasyfikacje, uzupełnione jednakże o nowe pojęcie,,trudnego do leczenia rynosinusitis (difficult to treat rhinosinusitis), pojęcie,,kontroli choroby oraz przedstawienie, w dużej mierze całkowicie nowego, podejścia do rynosinusitis u dzieci. W najnowszym dokumencie więcej uwagi poświęcono diagnozowaniu i leczeniu ostrego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, przedstawiając nowe spojrzenie na tę problematykę. Pomimo że pozostawiono podział przewlekłych zapaleń na przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych bez i z polipami nosa, podkreślono różnice w patofizjologii i leczeniu tych dwóch podtypów CRS. Zdecydowanie poszerzono rozdziały poświęcone epidemiologii i czynnikom predysponującym, mechanizmom zapalenia, diagnostyce różnicowej, zwłaszcza bólów głowy twarzoczaszki ( facial pain), aspektom genetycznym, mukowiscydozie, nietolerancji leków przeciwzapalnych, zaburzeniom odporności, alergicznemu grzybiczemu zapaleniu zatok i wzajemnym związkom pomiędzy górnymi i dolnymi drogami oddechowymi. Na wstępie, za prof. Wytske J. Fokkens, warto przytoczyć, czym dla lekarza praktyka są wytyczne, standardy, zwane w literaturze anglojęzycznej najczęściej position papers lub guidelines: 1. Wykorzystują wyłącznie dane pochodzące ze źródeł respektujących zasady medycyny opartej na faktach (Evidence Based Medicine; EBM). 2. Pomagają klinicystom i lekarzom praktykom w wyborze i wdrożeniu do codziennej praktyki najbardziej efektywnych i trafnych dróg postepowania diagnostyczno-leczniczego. 3. Wskazują obszary, gdzie istnieje potrzeba dalszych badań klinicznych. 4. Pomagają wybrać najbardziej racjonalne ekonomicznie metody leczenia (opieki nad pacjentem), nawet jeśli nie wydają się one najtańsze. 5. NIE SĄ: sztywnym zbiorem wskazówek dla lekarzy praktyków,,co robić. 6. NIE SĄ: urzędowym dokumentem. Zapalenia zatok przynosowych należą do najczęściej występujących chorób w populacji. Błona śluzowa nosa i zatok przynosowych stanowi pewną całość pod względem fizjologicznym i patofizjologicznym. Mając nauwadzepowyż- sze, od kilkunastu lat w literaturze dla tego schorzenia przyjęto nazwę rynosinusitis, jako że nie istnieje zapalenie zatok przynosowych bez toczącego się równolegle zapalenia błony śluzowej nosa, które z reguły poprzedza rozwój patologii zatok (wyjątek stanowią zapalenia zębopochodne czy odczyn zapalny związany z guzem zatok przynosowych). Zgodnie z dokumentem EPOS 2012, klinicznie zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych definiowane jest jako schorzenie, w którym występują dwa lub więcej objawów, ale warunkiem rozpoznania jest wystąpienie jednego z poniższych: blokada nosa (upośledzenie drożności nosa) i/lub wydzielina nosowa (anterior/posterior nasal drip) oraz ból twarzy, twarzoczaszki, rozpieranie redukcja/utrata węchu (u dzieci: kaszel) jak również: w badaniu endoskopowym polipy i/lub śluzowo-ropna wydzielina pierwotnie w przewodzie nosowym środkowym; obrzęk śluzówki pierwotnie w przewodzie nosowym środkowym i/lub zmiany w CT zmiany śluzówkowe w obrębie kompleksu ujściowo-przewodowego (OMC) i/lub zatok. Klasyfikacja zapaleń błony śluzowej nosa i zatok przynosowych (ZNiZP; rynosinusitis) Ze względu na długość trwania objawów wyróżnia się: OSTRE ZAPALENIE ZATOK PRZYNOSOWYCH (OZNiZP) (acute rhinosinusitis; ARS): objawy < 12 tygodni; całkowite ustępowanie objawów. PRZEWLEKŁE ZAPALENIE ZATOK PRZYNOSOWYCH (PZNiZP) (chronic rhinosinusitis; CRS): objawy 12 tygodni, niecałkowite ustępowanie objawów. PZNiZP może także przebiegać z kolejnymi zaostrzeniami. Podział ostrych zapaleń zatok przynosowych: przeziębienie (ostre wirusowe zapalenie zatok) objawy nie trwają dłużej niż 10 dni, powirusowe (postwirusowe) ostre zapalenie zatok objawy nasilają się po 5 dniach lub utrzymują dłużej niż 10 dni, ale trwają krócej niż 12 tygodni, ostre bakteryjne zapalenie zatok (acute bacterial rhinosinusitis; ABRS) możemy podejrzewać wówczas, gdy stwierdzamy obecność przynajmniej trzech z następujących objawów: podbarwiona wydzielina (z jednostronną dominacją) i ropna wydzielina w jamie nosa silne miejscowe dolegliwości bólowe (z jednostronną dominacją) gorączka > 388C podwyższone OB lub CRP double sickening pogorszenie po wstępnej, łagodniejszej fazie choroby. Stanowi to tylko niewielki odsetek ostrych zapaleń błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. W przypadku
3 nawracających ARS pomiędzy nawrotami choroby występują okresy wolne od objawów. W grupie przewlekłych zapaleń zatok przynosowych wyróżnia się: PZNiZP bez polipów polipy nieobecne w badaniu endoskopowym (nawet po anemizacji błony śluzowej), PZNiZP z polipami obustronne polipy widoczne w badaniu endoskopowym (w przewodzie nosowym środkowym u nieoperowanych wcześniej pacjentów). Podział przewlekłych zapaleń błony śluzowej nosa i zatok przynosowych na z polipami i bez polipów musi opierać się na badaniu endoskopowym. Ostatnia edycja EPOS dodaje dwa nowe elementy do omawianej klasyfikacji PZNiZP z polipami nosa: Klasyfikacja związana z zabiegiem chirurgicznym PZNiZP bez zabiegu chirurgicznego pacjenci z PZNiZP, u których dotychczas nie były wykonywane zabiegi operacyjne w obrębie zatok przynosowych. PZNiZP po zabiegu chirurgicznym pacjenci z PZNiZP po dokonanej uprzednio interwencji chirurgicznej w obrębie zatok przynosowych. Ponieważ operacja powoduje zmiany anatomii ściany bocznej nosa, obecność polipów określa się jako obustronne uszypułowane zmiany odróżnialne endoskopowo od pozostałej błony śluzowej, po upływie 6 miesięcy od zabiegu. Nie należy zaliczać do tej postaci żadnych chorób błony śluzowej, jeśli nie są widoczne polipy nosa. Klasyfikacja ZNiZP pod względem nasilenia objawów Chorobę możemy podzielić na postać lekką, umiarkowaną oraz ciężką, w oparciu o wizualną skalę analogową VAS (0 10 cm), gdzie 0 oznacza całkowity brak dolegliwości, a 10 najgorsze, najbardziej uciążliwe objawy (VAS dla przynajmniej 1 głównego objawu lub średnia dla wszystkich objawów symptom score) - łagodne ZNiZP: VAS umiarkowane ZNiZP: VAS > nasilone ZNiZP: VAS 7 10 Dla potwierdzenia stopnia ciężkości rynosinusitis należy spytać chorego (dorosłego), czy punktacja VAS równa lub wyższa niż 5 oznacza pogorszenie jakości życia zależnej od choroby (QOL). Trudne do leczenia rynosinusitis (rhinosinusitis difficult-to-treat) W aktualnym opracowaniu EPOS pojawia się nowe określenie: trudnego do leczenia ZNiZP. Dotyczy ono pacjentów leczonych zgodnie z zaleceniami zachowawczo i chirurgicznie, którzy jednak nie osiągnęli akceptowalnego poziomu kontroli choroby. Definicja obejmuje przypadki poddane zabiegowi chirurgicznemu, leczone donosowymi glikokortykosteroidami, w których w ciągu ostatniego roku zastosowano co najmniej dwukrotnie krótkie kursy leczenia antybiotykami lub GKS ogólnie. Alergiczne grzybicze zapalenie zatok jest diagnozowane na podstawie obecności mucyny (nadmiernie zagęszczonej wydzieliny o zabarwieniu od jasnobrązowego po 11 ciemnozielony), obecności strzępek (lub czopów) nieinwazyjnej grzybni, IgE-zależnej alergii na grzyby i widocznych polipów. U osób z niewydolnością układu immunologicznego może dojść do dużego nasilenia objawów, w tym zniekształceń twarzy i powikłań ze strony narządu wzroku. Na skanach TK widoczne są zwapnienia. Rozpoznanie potwierdza zabieg operacyjny. Na podstawie badań mikologicznych przyczynowo rozróżnia się najczęściej alergiczne kropidlakowe zapalenie zatok. Rozpoznanie ZNiZP Rozpoznanie ZNiZP winno opierać się przede wszystkim na: 1) wywiadzie oraz ocenie nasilenia i czasu trwania objawów 2) badaniu przedmiotowym (rynoskopia, ocena tylnej ściany gardła, specjaliści badanie endoskopowe). Konieczne jest: 1) wykluczenie infekcji zębopochodnych, zwłaszcza w ostrym zapaleniu zatok 2) uzyskanie informacji o współwystępowaniu alergii (ew. diagnostyka w tym kierunku). Dopiero w dalszej kolejności zalecane są badania diagnostyczne: tomografia komputerowa zatok przynosowych (tylko w uzasadnionych przypadkach!!!) cytologia nosa/biopsja bakteriologia ocena aparatu rzęskowego ocena drożności nosa badanie węchu próby prowokacyjne z aspiryną badania laboratoryjne ocena dolnych dróg oddechowych. Ostre zapalenie zatok przynosowych (acute rhinosinusitis; ARS) Charakteryzuje się nagłym początkiem objawów typowych dla zapaleń zatok, które trwają < 12 tygodni. Rozpoznanie następuje na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego. CT zatok nie jest rekomendowane poza następującymi przypadkami: bardzo ciężki przebieg pacjenci z niedoborami odporności objawy powikłań. Leczenie Należy pamiętać, że ostre wirusowe zapalenie zatok jest chorobą samoograniczającą się. Leczenie początkowe zależy od nasilenia objawów: łagodne (inf. wirusowa, przeziębienie) należy zacząć od leczenia objawowego (niesteroidowe leki przeciwzapalne NLPZ, płukanie roztworami soli fizjologicznej, leki obkurczające błonę śluzową nosa, fitoterapia), umiarkowane (powirusowe) dodać glikokortykosteroidy donosowe (dgks),
4 12 nasilone (w tym bakteryjne ostre zap. zatok) dodać GKS donosowe, rozważyć antybiotyk. Badania wykazały, że pacjenci otrzymujący dgks szybciej osiągali poprawę w zakresie objawów ARS niż otrzymujący placebo. Wyższe dawki dgks miały silniejszy wpływ na uzyskanie poprawy lub całkowite ustępowanie objawów ZALECANE STOSOWANIE dgks: 2 X DZIENNIE. ARS jest czasami chorobą bakteryjną, ale antybiotyki mają bardzo ograniczony efekt. Autorzy EPOS 2012 podkreślają, że są one zdecydowanie nadużywane w leczeniu ARS, co przyczynia się do wzrostu antybiotykooporności w populacji, a nie ma np. większego wpływu na odsetek pojawiających się powikłań ARS. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych (PZNiZP) (chronic rhinosinusitis; CRS) Częstość występowania CRS w populacji europejskiej na podstawie ostatnio opublikowanych badań (GA2LEN CRS study) to średnio 10,9% i waha się między 6,9 a 27,1%. Najczęściej zgłaszane objawy przez pacjentów z CRS, to: blokada nosa (83,7%) wydzielina nosowa (63,6%) dolegliwości bólowe (64,7%) zaburzenia węchu (48,5%) Jak pokazały cytowane badania, istnieją istotne epidemiologiczne związki pomiędzy występowaniem CRS a: alergicznym nieżytem nosa (ANN) (OR 3.1), szczególnie przewlekłym, uporczywym NN (OR 6.0) astmą oskrzelową (OR 2.2) paleniem, aktualnym (OR 2.1) i w przeszłości (OR 1.3). CRS ma negatywny wpływ na jakość życia pacjentów, ponieważ upośledza szereg jego aspektów, a w szczególności: codzienną aktywność życiową (71,6% pacjentów) czas wolny (63,1%) życie zawodowe/szkolne (59,2%). Jakość życia chorych z CRS jest istotnie bardziej obniżona niż w innych chorobach przewlekłych, jak choroby serca, kręgosłupa, choroba wrzodowa, alergiczny nieżyt nosa czy cukrzyca. Pomimo pozostawionego przez autorów dokumentu EPOS podziału PZNiZP na dwie podgrupy: z polipami i bez polipów nosa, przyjmują oni, że chronic rhinosinusitis to spektrum chorób, a nie pojedyncza choroba. Pomiędzy tymi dwoma grupami schorzeń istnieje szereg istotnych różnic, co wielokrotnie EPOS podkreśla, począwszy od obrazu klinicznego, a skończywszy na typie reakcji zapalnej. Polipom nosa zawsze towarzyszą objawy charakterystyczne dla przewlekłego zapalenia zatok przynosowych, natomiast w przewlekłym zapaleniu zatok przynosowych zmiany polipowate rozwijają się jedynie w około 20%. Specyfika PZNiZP u dzieci 1. Reakcja zapalna obserwowana w błonie śluzowej zatok u dzieci z CRS jest bogata w limfocyty i prezentuje mniej nacieków eozynofilowych oraz uszkodzeń nabłonka niż u dorosłych. 2. Nie każda nieprawidłowość w CT odpowiada istotnemu klinicznie CRS u dzieci. 3. Adenoidektomia jest skuteczna w poprawie objawów u 50% operowanych dzieci. 4. Czy objawy były związane z adenoidem per se, czy też eliminacją udziału VA w rozwoju CRS nadal pozostaje niejasne. Rozpoznanie PZNiZP ustala się na podstawie: wywiadu (u dzieci istotnym objawem jest kaszel!) badania przedmiotowego, w tym badania endoskopowego w uzasadnionych przypadkach: CT zatok (kiedy rozważamy leczenie chirurgiczne, po niepowodzeniu leczenia zachowawczego lub przy podejrzeniu powikłań, schorzeń ogólnoustrojowych). Wśród pomyłek i trudności diagnostycznych autorzy dokumentu zwracają między innymi uwagę na problematykę bólów głowy/twarzoczaszki ( facial pain; FP): częstość występowania w populacji bardzo duża: 18 77,9%, 80% pacjentów z ropną wydzieliną nie ma FP, większość pacjentów z FP ma negatywny wynik endoskopii i CT, 90% tzw.,,zatokopochodnych bólów głowy spełnia kryteria rozpoznania migreny; aż 60% pacjentów otrzymuje antybiotyki!!!! Stąd uwaga, że niekoniecznie pacjent wykazujący takie dolegliwości od razu powinien być klasyfikowany jako chory,,laryngologiczny, ale wymaga często pogłębionej diagnostyki, zwłaszcza neurologicznej. Natomiast niezwykle istotnym objawem są zaburzenia węchu, bardzo charakterystycznym zwłaszcza dla CRS z polipami nosa. Leczenie PZNiZP ogólne zasady Powinno być oparte na intensywności objawów/dolegliwości (skala VAS, badanie endoskopowe). Zaostrzenia CRS (dorośli, dzieci) powinny być leczone jak ARS. Schematy dla małych dzieci odmienne, dzieci starsze (z reguły w badaniach > 12. r.ż.) powinny być leczone jak dorośli (dotyczy to zwłaszcza dzieci, u których migdałek nosowo-gardłowy nie wydaje się być już istotnym problemem). Podstawowe leki stosowane w terapii PZNiZP to przede wszystkim glikokortykosteroidy donosowe (dgks): są korzystnym leczeniem w CRS bez polipów i leczeniem z wyboru w CRS z polipami nosa, efekty uboczne/działania niepożądane są niewielkie, bezpośrednie podanie GKS do zatok może przynieść lepsze efekty, natomiast, modyfikowanie sposobu podania donosowego nie wydaje się mieć znaczenia w CRS bez polipów (ale w polipach nosa tak!), pacjenci z CRS bez polipów poddani operacji zatok mają porównywalny efekt leczenia dgks z pacjentami, którzy nie byli operowani wcześniejsze leczenie chirurgiczne nie poprawia efektów leczenia GKS donosowymi, natomiast w CRS z polipami operacja wpływa korzystnie na skuteczność leczenia dgks.
5 Tabela I Ocena aktualnej klinicznej kontroli PZNiZP (w ciągu ostatniego miesiąca) Table I Evaluation of the current clinical control of PZNiZP (within the last month) Oceniana cecha Kontrolowane (wszystkie poniższe) Stosowanie glikokortykosteroidów (GKS) ogólnie CRS bez polipów nosa w tej grupie schorzeń nadal nie ma wystarczających dowodów potwierdzających skuteczność GKS podawanych ogólnie. CRS z polipami nosa GKS podawane ogólnie są skuteczne i znajdują zastosowanie w schematach terapeutycznych. Zalecane jest również płukanie nosa roztworami soli fizjologicznej, w części przypadków (zwłaszcza, jeśli IgE jest niepodwyższone) antybiotyki doustnie w terapii przewlekłej 12 tygodni (małe dawki makrolidów); nie zaleca się leków przeciwgrzybiczych (ogólnie i miejscowo), mukolityków, antybiotyków miejscowo, leków przeciwhistaminowych. W przypadkach niepoddających się leczeniu zachowawczemu należy rozważyć wskazania do operacji endoskopowej zatok przynosowych. Wśród innych leków, które mogłyby znaleźć zastosowanie w leczeniu CRS, autorzy EPOS 2012 wymieniają: makrolidy (przewlekłe leczenie małymi dawkami) doksycyklinę leki biologiczne (anty-il5, anty-ige) Terapie te wymagają jednak dalszych, pogłębionych badań i nie zawsze mogą być adresowane do całej grupy pacjentów z CRS. Kontrola choroby w przewlekłym zapaleniu błony śluzowej nosa i zatok przynosowych Celem leczenia PZNiZP jest osiągnięcie i utrzymanie klinicznej kontroli. Jest ona definiowana jako stan choroby, w którym pacjent nie ma dolegliwości/objawów lub objawy nie są kłopotliwe i łączy się, jeśli to możliwe, ze zdrową lub prawie zdrową śluzówką oraz potrzebą przyjmowania wyłącznie leków miejscowych (Tab. I). Nie wiadomo, jaki odsetek pacjentów z PZNiZP faktycznie może osiągnąć kontrolę choroby. Chociaż dotyczy to Częściowo kontrolowane (przynajmniej 1 obecne) większości pacjentów z PZNiZP, pozostaje część, która kontroli nie uzyskuje nawet przy maksymalnym leczeniu zachowawczym i chirurgicznym. Podsumowanie Niekontrolowane Blokada nosa nieobecna lub niekłopotliwa obecna przez większość dni tygodnia 3 lub więcej cech częściowo kontrolowanego PZNiZP Wydzielina/PND niewielka, śluzowa śluzowo-ropna przez większość dni tygodnia Ból twarzoczaszki/głowy nieobecny lub niekłopotliwy obecny Węch normalny lub tylko lekko upośledzony upośledzony Zaburzenia snu/zmęczenie nie występują występują Bad. endoskopowe (jeśli dostępne) zdrowa lub prawie zdrowa śluzówka zmieniona chorobowo śluzówka (polipy, śluzowo-ropna wydzielina, stan zap. śluzówki) Leki systemowe konieczne dla kontroli PZNiZP 13 nie są potrzebne potrzeba zastosowania antybiotyku lub GKS ogólnie w ciągu ostatnich 3 miesięcy potrzeba zastosowania długoterminowo antybiotyku lub GKS ogólnie w ostatnim miesiącu W podsumowaniu dokumentu autorzy EPOS 2012 przedstawiają problematykę, która wymaga dalszej analizy i pogłębiania, wyznaczając tym samym kierunki dalszych badań: 1. Badania epidemiologiczne: częstość występowania i czynniki predysponujące; choroby współistniejące i ich wpływ na rhinosinusitis; epidemiologia powikłań. 2. Wykazanie zależności pomiędzy obrazem klinicznym choroby a odpowiedzią na zastosowane leczenie, wskazanie biomarkerów, czynników genetycznych, determinujących tę odpowiedź. 3. Mechanizmy zapalenia w rhinosinusitis. Związki pomiędzy zapaleniem a remodelingiem dróg oddechowych. 4. Choroby dróg oddechowych zaostrzane aspiryną (nietolerancja NLPZ i jej wpływ na CRS). 5. Alergiczne grzybicze zapalenie zatok przynosowych. 6. CRS z polipami nosa a dolne drogi oddechowe. 7. Biofilmy w CRS. 8. Osteitis w CRS. 9. Steroidooporne CRS z polipami nosa. 10. CRS trudne do leczenia, źle kontrolowane. 11. Choroby genetyczne (PCD, CF). 12. Leczenie farmakologiczne (dowody EBM; leki biologiczne, badania genetyczne endotypy choroby). 13. Granice chirurgii; agresywna chirurgia. 14. Edukacja (lekarze rodzinni, specjaliści) w zakresie wytycznych zgodnych z EBM, tak by optymalizować proces diagnostyczno-terapeutyczny, uzyskiwać lepszą kontrolę choroby i zmniejszać liczbę nawrotów. Kolejna edycja dokumentu EPOS z pewnością przyniesie odpowiedzi na przynajmniej część z przedstawionych powyżej problemów. Zarówno dla lekarzy praktyków, jak
6 14 i dla badaczy w zakresie rynologii, dokument ten stanowi nieoceniony zasób wiedzy dotyczącej tak częstych schorzeń, jakimi są zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Wkład autorów/authors' contributions Według kolejności. Konflikt interesu/conflict of interest Nie występuje. Finansowanie/Financial support Nie występuje. Etyka/Ethics Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych. literatura dodatkowa/further reading Artykuł ten w całości oparty został na dokumencie EPOS 2012, stąd nie jest on cytowany w jego treści: Fokkens W.J., Lund V. J., Mullol J., Bachert C., i wsp.: European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps (EPOS). Rhinology, 2012, Vol. 50, Supplement 23, Szczegółowe piśmiennictwo do problematyki poruszanej w niniejszym opracowaniu znajduje się w dokumencie EPOS i liczy 2071 pozycji.
ScienceDirect. journal homepage:
polski przeglą d otorynolaryngologiczny 3 (2014) 9 14 Dostępne online www.sciencedirect.com ScienceDirect journal homepage: www.elsevier.com/locate/ppotor Praca poglądowa/review Europejskie wytyczne na
Bardziej szczegółowoPOSTÊPY W CHIRURGII G OWY I SZYI 1/2008 19
Zalecenia diagnostyczno-terapeutyczne w zakresie rynologii Klasyfikacja zapaleñ zatok przynosowych i zalecenia Europejskiego Towarzystwa Rynologicznego Na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów
Bardziej szczegółowoEuropejskie wytyczne na temat zapalenia nosa i zatok przynosowych oraz polipów nosa EPOS 2012
60 Otorynolaryngologia PRACE 2013, POGLĄDOWE 12(2): 60-71 Europejskie wytyczne na temat zapalenia nosa i zatok przynosowych oraz polipów nosa EPOS 2012 Wersja kieszonkowa European Position Paper on Rhinosinusitis
Bardziej szczegółowoALERGIA kwartalnik dla lekarzy Wpływ hipertonicznego roztworu wody morskiej na upośledzenie drożności nosa
autor(); Dr n. med. Piotr Rapiejko, Prof. dr hab. n. med. Dariusz Jurkiewicz Klinika Otolaryngologii, WIM w Warszawie Kierownik Kliniki: Prof. dr hab. n. med. Dariusz Jurkiewicz keywords (); TERAPIA PRACA
Bardziej szczegółowoDziecko w wieku 10 lat z bólami głowy i nawracającymi nieżytami nosa
Dziecko w wieku 10 lat z bólami głowy i nawracającymi nieżytami nosa Dr hab. n med. Piotr Albrecht Klinika Gastroenterologii i Żywienia Dzieci WUM Wywiad, 10 lat zgłosiła się do lekarza POZ z powodu okresowych
Bardziej szczegółowoPostępowanie w zakażeniach układu oddechowego
Postępowanie w zakażeniach układu oddechowego Etiologia Wirusy; Rinowirusy; Adenowirusy; Koronawirusy; Wirusy grypy i paragrypy; Wirus RS; Enterowirusy ; Etiologia Bakterie Streptococcus pneumoniae Haemophilus
Bardziej szczegółowoOpieka po operacjach endoskopowych zatok (FEOZ) z oceną regeneracji błony śluzowej na podstawie badań cytologicznych
Opieka po operacjach endoskopowych zatok (FEOZ) z oceną regeneracji błony śluzowej na podstawie badań cytologicznych Dr n. med. Jacek Schmidt Oddział Otolaryngologiczny ZOZ MSWiA w Łodzi Operacje endoskopowe
Bardziej szczegółowoIm szybciej poprawimy drożność nosa tym większa szansa na pełne wyleczenie i brak ryzyka związanego z wystąpieniem powikłań omówionych powyżej.
Przegroda nosa to część nosa wewnętrznego zbudowana z części chrzęstnej i kostnej. Jej skrzywienie powstaje na granicy styku części chrzęstnych i kostnych najczęściej jako wada wrodzona. Jeżeli skrzywienie
Bardziej szczegółowo12 SQ-HDM Grupa farmakoterapeutyczna: Wyciągi alergenowe, kurz domowy; Kod ATC: V01AA03
SUBSTANCJA CZYNNA (INN) GRUPA FARMAKOTERAPEUTYCZNA (KOD ATC) PODMIOT ODPOWIEDZIALNY NAZWA HANDLOWA PRODUKTU LECZNICZEGO, KTÓREGO DOTYCZY PLAN ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 12 SQ-HDM Grupa farmakoterapeutyczna:
Bardziej szczegółowoPrzegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski.
Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Program MOTO-BIP /PM_L_0257/ Ocena wyników programu epidemiologicznego. Dr n. med. Bartosz Małkiewicz
Bardziej szczegółowoZapalenie ucha środkowego
Zapalenie ucha środkowego Poradnik dla pacjenta Dr Maciej Starachowski Ostre zapalenie ucha środkowego. Co to jest? Ostre zapalenie ucha środkowego jest rozpoznawane w przypadku zmian zapalnych w uchu
Bardziej szczegółowoAerozol pulsujący. Nowa jakość w leczeniu zapalenia zatok. skuteczne, dokładne i bezpieczne leczenie zapalenia zatok
Nowa jakość w leczeniu zapalenia zatok Aerozol pulsujący skuteczne, dokładne i bezpieczne leczenie zapalenia zatok PARI SINUS Terapia inhalacyjna stosowana w ostrych i przewlekłych chorobach górnych dróg
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Opinia Rady Przejrzystości nr 38/2012 z dnia 27 marca 2012 r. w sprawie objęcia refundacją budesonidu w produktach leczniczych podawanych w leczeniu
Bardziej szczegółowoZadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia
Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie
Bardziej szczegółowoMAM HAKA NA CHŁONIAKA
MAM HAKA NA CHŁONIAKA CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Chłoniaki są to choroby nowotworowe, w których następuje nieprawidłowy wzrost komórek układu limfatycznego (chłonnego). Podobnie jak inne nowotwory, chłoniaki
Bardziej szczegółowoAstma oskrzelowa. Zapalenie powoduje nadreaktywność oskrzeli ( cecha nabyta ) na różne bodźce.
Astma oskrzelowa Astma jest przewlekłym procesem zapalnym dróg oddechowych, w którym biorą udział liczne komórki, a przede wszystkim : mastocyty ( komórki tuczne ), eozynofile i limfocyty T. U osób podatnych
Bardziej szczegółowoDziecko ma katar od tygodnia, gorączkuje
Dziecko ma katar od tygodnia, gorączkuje Dr hab. n. med. Piotr Albrecht Kierownik Kliniki Gastroenterologii i Żywienia Dzieci WUM 2,5 lat Przypadek 7 dni katar, surowiczy, śluzowo-ropny Nocny kaszel Od
Bardziej szczegółowoCzy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec
Czy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec Klinika Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc OT w Rabce-Zdroju Epidemiologia Zakażenia
Bardziej szczegółowoSkale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego Omnisolvan przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego Omnisolvan przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Nadmierne wydzielanie śluzu w drogach
Bardziej szczegółowoKOMPLEKSOWA AMBULATORYJNA OPIEKA SPECJALISTYCZNA NAD PACJENTEM Z ALERGIĄ LECZONYM IMMUNOTERAPIĄ
KOMPLEKSOWA AMBULATORYJNA OPIEKA SPECJALISTYCZNA NAD PACJENTEM Z ALERGIĄ LECZONYM IMMUNOTERAPIĄ Charakterystyka problemu zdrowotnego Alergia uznawana jest za chorobę cywilizacyjną XX wieku. W wielu obserwacjach
Bardziej szczegółowoAstma trudna w leczeniu czy możemy bardziej pomóc choremu? Maciej Kupczyk Klinika Chorób Wewnętrznych, Astmy i Alergii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Astma trudna w leczeniu czy możemy bardziej pomóc choremu? Maciej Kupczyk Klinika Chorób Wewnętrznych, Astmy i Alergii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Astma trudna do leczenia CIĘŻKA UMIARKO WANA ŁAGODNA
Bardziej szczegółowoPrzegląd wiedzy na temat leku Simponi i uzasadnienie udzielenia Pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w UE
EMA/115257/2019 EMEA/H/C/000992 Przegląd wiedzy na temat leku Simponi i uzasadnienie udzielenia Pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w UE Co to jest lek Simponi i w jakim celu się go stosuje Simponi jest
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)
Załącznik B.32. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY A. Leczenie infliksymabem 1. Leczenie choroby Leśniowskiego-Crohna (chlc)
Bardziej szczegółowoZnaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów.
Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów. Program DAL-SAFE /ALFUS_L_01798/ Ocena wyników programu epidemiologicznego.
Bardziej szczegółowoGRYPA CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ NA TEN TEMAT? CZY WYKORZYSTAŁŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI BY USTRZEC SIĘ PRZED GRYPĄ?
GRYPA CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ NA TEN TEMAT? CZY WYKORZYSTAŁŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI BY USTRZEC SIĘ PRZED GRYPĄ? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ! SZCZEPIONKA PRZECIW GRYPIE CZYM JEST
Bardziej szczegółowoCzym jest funkcjonalna (czynnościowa) chirurgia zatok przynosowych (FESS)
Czym jest funkcjonalna (czynnościowa) chirurgia zatok przynosowych (FESS) Operacja zatok metodą endoskopową jest alternatywą dla tradycyjnej metody charakteryzującej się dużą inwazyjnością. Obecnie w laryngologii
Bardziej szczegółowoRAPORT Z PRZEBIEGU BADAŃ PRZESIEWOWYCH MOJE DZIECKO NIE CHRAPIE WYKONYWANEGO PRZEZ FUNDACJĘ ZDROWY SEN. PROGRAM POD PATRONATEM
RAPORT Z PRZEBIEGU BADAŃ PRZESIEWOWYCH MOJE DZIECKO NIE CHRAPIE WYKONYWANEGO PRZEZ FUNDACJĘ ZDROWY SEN. PROGRAM POD PATRONATEM WIELKIEJ ORKIESTRY ŚWIĄTECZNEJ POMOCY Warszawa dnia 2014-05-08 Opracowanie:
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie
brygatynib Informacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie Imię i nazwisko pacjenta: Dane lekarza (który przepisał lek Alunbrig ): Numer telefonu
Bardziej szczegółowow kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Bardziej szczegółowoAnna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)
Załącznik B.32. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY SCHEMAT DAWKOWANIA LEKÓW W PROGRAMIE BADANIA DIAGNOSTYCZNE WYKONYWANE W
Bardziej szczegółowoOcena ogólna: Raport całkowity z okresu od 04.05.2007 do 15.11.2007
W Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej ABC medic Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Zielonej Górze w okresie od 04.05.2007-15.11.2007 została przeprowadzona ocena efektów klinicznych u pacjentów
Bardziej szczegółowo3 MAJA MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ ASTMY I ALERGII
3 MAJA MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ ASTMY I ALERGII Astma jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, charakteryzującą się nawracającymi atakami duszności, kaszlu i świszczącego oddechu, których częstotliwość
Bardziej szczegółowoI. STRESZCZENIE Cele pracy:
I. STRESZCZENIE Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest przewlekłym procesem zapalnym, powodującym postępujące i nieodwracalne włóknienie trzustki. Choroba przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, prowadząc
Bardziej szczegółowoMetoksyfluran (Penthrox) Lek. Justyna Kasznia
Metoksyfluran (Penthrox) Lek. Justyna Kasznia Metoksyfluran nowy-stary środek Stosowany w Australii i Nowej Zelandii od 40 lat jako środek p- bólowy Zarejestrowany we wszystkich krajach Europejskich w
Bardziej szczegółowoStopa cukrzycowa. Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B.
Stopa cukrzycowa Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B. Wyrzykowski Stopa cukrzycowa - definicja Infekcja, owrzodzenie lub destrukcja
Bardziej szczegółowoPrzewlekły alergiczny nieżyt nosa w przebiegu uczulenia na alergeny roztoczy kurzu domowego. Opis przypadku
Przewlekły alergiczny nieżyt nosa w przebiegu uczulenia na alergeny roztoczy kurzu domowego. Opis przypadku Persistent allergic rhinitis in the course of dust mites allergy. Case discussion dr n. med.
Bardziej szczegółowo1.1. Słowo wstępne Patofizjologia w aspekcie historycznym Diagnostyka Leczenie... 3
Spis treści 1. Kamienie milowe postępu wiedzy o patofizjologii i leczeniu astmy w XX wieku 1 1.1. Słowo wstępne......................... 1 1.2. Patofizjologia w aspekcie historycznym............ 1 1.3.
Bardziej szczegółowoVOLTAREN MAX Diklofenak dietyloamoniowy 23,2 mg/g Żel
VOLTAREN MAX Diklofenak dietyloamoniowy 23,2 mg/g Żel Wskazania do stosowania Voltaren MAX jest wskazany do stosowania u dorosłych i młodzieży w wieku powyżej 14 lat. Produkt działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 10
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 10 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Tyreologia Opis przypadku ATA/AACE Guidelines HYPERTHYROIDISM
Bardziej szczegółowoAneks II. Wnioski naukowe
Aneks II Wnioski naukowe 5 Wnioski naukowe Dipropionian beklometazonu (ang. beclometasone dipropionate, BDP) jest lekiem z grupy glikokortykosteroidów i prolekiem dla aktywnego metabolitu 17-monopropionianu
Bardziej szczegółowoPostępowanie w ostrym zapaleniu zatok przynosowych w praktyce lekarza rodzinnego* Stanowisko 4 Towarzystw (StanForT)
: 393 398 Copyright by Wydawnictwo Continuo KSZTAŁCENIE USTAWICZNE CONTINUOUS MEDICAL EDUCATION (CME) Postępowanie w ostrym zapaleniu zatok przynosowych w praktyce lekarza rodzinnego* Stanowisko 4 Towarzystw
Bardziej szczegółowoPrawidłowe zasady podawania leków donosowo
Prawidłowe zasady podawania leków donosowo WSKAZANIA do podawania leków donosowo 1) ostre infekcyjne zapalenie błony śluzowej nosa 2) alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa 3) idiopatyczny nieżyt nosa
Bardziej szczegółowoChoroby układu oddechowego wśród mieszkańców powiatu ostrołęckiego
Choroby układu oddechowego wśród mieszkańców powiatu ostrołęckiego Podczas akcji przebadano 4400 osób. Na badania rozszerzone skierowano ok. 950 osób. Do tej pory przebadano prawie 600 osób. W wyniku pogłębionych
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 3
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 3 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 25-letnia kobieta zgłosiła się do Poradni Endokrynologicznej
Bardziej szczegółowoDr n. med. Anna Prokop-Staszecka Dyrektor Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II
Dr n. med. Anna Prokop-Staszecka Dyrektor Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II Przewodnicząca Komisji Ekologii i Ochrony Powietrza Rady Miasta Krakowa Schorzenia dolnych dróg oddechowych
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA PRZECIW GRYPIE
PROFILAKTYKA PRZECIW GRYPIE Koordynator profilaktyki : mgr piel. Anna Karczewska CELE: zwiększanie świadomości pacjenta na temat szczepionek przeciwko grypie zapobieganie zachorowań na grypę zapobieganie
Bardziej szczegółowoOTORYNO- LARYNGOLOGICZNY. Europejskie wytyczne dotyczàce zapaleƒ zatok przynosowych i polipów nosa 2007. Podr czny przewodnik WYDANIE SPECJALNE 2008
www.magazynorl.pl OTORYNO- ISSN 1643-0050 LARYNGOLOGICZNY WYDANIE SPECJALNE 2008 Europejskie wytyczne dotyczàce zapaleƒ zatok przynosowych i polipów nosa 2007 Wytske Fokkens Valerie Lund Joaquim Mullol
Bardziej szczegółowoZapalenia płuc u dzieci
Zapalenia płuc u dzieci Katarzyna Krenke Klinika Pneumonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego Warszawski Uniwersytet Medyczny Zapalenie płuc - definicja 1. Objawy wskazujące na ostre zakażenie (gorączka,
Bardziej szczegółowoOtolaryngologia - opis przedmiotu
Otolaryngologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Otolaryngologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-Ol Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów
Bardziej szczegółowoBól uważany jest za jeden z potencjalnie istotnych czynników ryzyka dotyczących śmiertelności (Sokka).
VI. 2 Elementy do podsumowania podawanego do publicznej wiadomości. VI. 2.1 Przegląd epidemiologii choroby Odczuwanie bólu jest powszechnym zjawiskiem wśród dzieci. Szacuje się, że ta dolegliwość może
Bardziej szczegółowoStosowanie preparatu BioCardine900 u chorych. z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń
Jan Z. Peruga, Stosowanie preparatu BioCardine900 u chorych z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń wieńcowych II Katedra Kardiologii Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 1 Jednym
Bardziej szczegółowoScienceDirect. journal homepage:
polski przeglą d otorynolaryngologiczny 2 (2013) 245 249 Dostępne online www.sciencedirect.com ScienceDirect journal homepage: www.elsevier.com/locate/ppotor Sprawozdanie/Meeting Report Sprawozdanie z
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)
Załącznik B.32.a. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY SCHEMAT DAWKOWANIA LEKÓW W PROGRAMIE BADANIA DIAGNOSTYCZNE WYKONYWANE
Bardziej szczegółowoPodstawy leczenia PCD
Podstawy leczenia PCD Henryk Mazurek Klinika Pneumonologii i Mukowiscydozy IGiChP OT w Rabce - Zdroju Podstawy leczenia Brak badań wykonanych wg EBM w PCD Zasady leczenia proponowane wg doświadczeń w innych
Bardziej szczegółowoPostępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2013 Aneks 2 Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą Opracowano we współpracy z dr.
Bardziej szczegółowoWCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI
WCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI Elżbieta Adamkiewicz-Drożyńska Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Początki choroby nowotworowej u dzieci Kumulacja wielu zmian genetycznych
Bardziej szczegółowoKonieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii
Konieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii dr hab. Anna Machoy-Mokrzyńska, prof. PUM Katedra Farmakologii Regionalny Ośrodek Monitorujący Działania Niepożądane
Bardziej szczegółowoWytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,
Bardziej szczegółowoPrzywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie
Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie Jak wspomniano we wcześniejszych artykułach cyklu, strategia postępowania w migotaniu przedsionków (AF) polega albo na kontroli częstości rytmu komór i zapobieganiu
Bardziej szczegółowoLECZENIE INHIBITORAMI TNF ALFA ŚWIADCZENIOBIORCÓW Z CIĘŻKĄ, AKTYWNĄ POSTACIĄ ZESZTYWNIAJĄCEGO ZAPALENIA STAWÓW KRĘGOSŁUPA (ZZSK) (ICD-10 M 45)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 615 Poz. 27 Załącznik B.36. LECZENIE INHIBITORAMI TNF ALFA ŚWIADCZENIOBIORCÓW Z CIĘŻKĄ, AKTYWNĄ POSTACIĄ ZESZTYWNIAJĄCEGO ZAPALENIA STAWÓW KRĘGOSŁUPA (ZZSK) (ICD-10 M
Bardziej szczegółowoWZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?
SZCZEPIONKA WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ!
Bardziej szczegółowoImię i nazwisko Pacjenta:..PESEL/Data urodzenia:... FORMULARZ ZGODY. Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:...
FORMULARZ ZGODY I Informacje o osobach uprawnionych do wyrażenia zgody Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:... PESEL/Data urodzenia Pacjenta:... II Nazwa procedury medycznej
Bardziej szczegółowoDagmara Samselska. Przewodnicząca Unii Stowarzyszeń Chorych na Łuszczycę. Warszawa 20 kwietnia 2016
Dagmara Samselska Przewodnicząca Unii Stowarzyszeń Chorych na Łuszczycę Warszawa 20 kwietnia 2016 przewlekła, autoagresywnie uwarunkowana, nawrotowa choroba zapalna o podłożu genetycznym nie zaraża!!!
Bardziej szczegółowoINTESTA jedyny. oryginalny maślan sodu w chronionej patentem matrycy trójglicerydowej
INTESTA jedyny oryginalny maślan sodu w chronionej patentem matrycy trójglicerydowej Dlaczego INTESTA? kwas masłowy jest podstawowym materiałem energetycznym dla nabłonka przewodu pokarmowego, zastosowanie,
Bardziej szczegółowoPodsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu leczniczego Dobenox przeznaczone do publicznej wiadomości.
VI.2 Plan Zarządzania Ryzykiem dla produktów kwalifikowanych jako "Well established use" zawierających Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu leczniczego Dobenox przeznaczone do publicznej
Bardziej szczegółowoPodsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktu leczniczego Demezon
VI.2 VI.2.1 Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktu leczniczego Demezon Omówienie rozpowszechnienia choroby Deksametazonu sodu fosforan w postaci roztworu do wstrzykiwań stosowany jest
Bardziej szczegółowoWZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?
WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ! szczepionka przeciw
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - diabetologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-D Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja zmian w charakterystyce produktu leczniczego i ulotce
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 12
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 12 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku Pacjent lat 72 skierowany do poradni endokrynologicznej
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)
Załącznik B.32. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY SCHEMAT DAWKOWANIA LEKÓW W PROGRAMIE BADANIA DIAGNOSTYCZNE WYKONYWANE W
Bardziej szczegółowoWydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Klinika Rehabilitacji Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku z Ośrodkiem Wczesnej Pomocy Dzieciom Upośledzonym "Dać Szansę" ul. Waszyngtona
Bardziej szczegółowoPytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej
Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej - 2017 1. Proszę wymienić zagrożenia zdrowotne dla kobiety jakie mogą wystąpić w okresie okołomenopauzalnym. 2. Proszę omówić rolę położnej w opiece
Bardziej szczegółowoMAXimus. Ul. Wita Stwosza 4. 71-173 Szczecin. tel: 071-718-18-96. fax: 071-718-18-97. biuro@kriokomora.com. www.kriokomora.com
MAXimus Ul. Wita Stwosza 4 71-173 Szczecin tel: 071-718-18-96 fax: 071-718-18-97 biuro@kriokomora.com www.kriokomora.com 1434 MAXimus s.c., Wita Stwosza 4, 71-173 Szczecin STANOWISKO DO INHALACJI MAGIC
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - pulmonologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - pulmonologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - pulmonologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-P Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek
Bardziej szczegółowoAktualne zasady diagnostyki i leczenia chorób zapalnych jelit
Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Odział Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii Al. Dzieci Polskich 20, 04-730, Warszawa Aktualne zasady diagnostyki i leczenia chorób zapalnych
Bardziej szczegółowo4. Wyniki streszczenie Komunikat
4. Wyniki streszczenie Komunikat Aby przygotować powyższe zestawienia objęliśmy programem ponad 22.700 osób w 9 regionach kraju, z czego prawie ¼ przeszła szczegółowe badania lekarskie. Program ten jest
Bardziej szczegółowoPrzewlekła obturacyjna choroba płuc. II Katedra Kardiologii
Przewlekła obturacyjna choroba płuc II Katedra Kardiologii Definicja Zespół chorobowy charakteryzujący się postępującym i niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe.
Bardziej szczegółowoNazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI
Załącznik nr 11 do Zarządzenia Nr 41/2009 Prezesa NFZ z dnia 15 września 2009 roku Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI ICD 10 D80 w tym D80.0, D80.1, D80.3, D80.4, D80.5,
Bardziej szczegółowoPOLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE
POLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE Iwona Grabska-Liberek Badania przesiewowe w kierunku jaskry ważnym elementem profilaktyki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Klinika Okulistyki Działania PTO na
Bardziej szczegółowoSYLABUS Część A - Opis przedmiotu kształcenia.
Nazwa modułu/przedmiotu : Wydział: Kierunek studiów: Specjalności: SYLABUS Część A - Opis przedmiotu kształcenia. OTOLARYNGOLOGIA DZIECIĘCA Kod modułu LK.3.F.003 I Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologicznym
Bardziej szczegółowouszkodzenie tkanek spowodowane rozszerzeniem lub zwężeniem zamkniętych przestrzeni gazowych, wskutek zmian objętości gazu w nich zawartego.
Barotrauma uszkodzenie tkanek spowodowane rozszerzeniem lub zwężeniem zamkniętych przestrzeni gazowych, wskutek zmian objętości gazu w nich zawartego. Podział urazów ciœnieniowych płuc zatok obocznych
Bardziej szczegółowoGRYPA. Jak zapobiec zakażeniom grypy? m. st. Warszawie. Oddział Promocji Zdrowia, ul. Cyrulików 35; Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w
Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w m. st. Warszawie ul. Kochanowskiego 21, Oddział Promocji Zdrowia, ul. Cyrulików 35; tel. 22/311-80-07 08; e-mail: oswiatazdrowotna@pssewawa.pl GRYPA Jak zapobiec
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DLA PACJENTÓW JAK DBAĆ O GARDŁO I KRTAŃ? Przewlekły nieżyt gardła i krtani
PRZEWODNIK DLA PACJENTÓW JAK DBAĆ O GARDŁO I KRTAŃ? Przewlekły nieżyt gardła i krtani 1 W codziennej praktyce lekarskiej rozróżnia się zapalenie gardła, będące procesem zapalnym, rozwijającym się bez udziału
Bardziej szczegółowoProcedura postępowania w przypadkach zagrożenia zdrowia i życia dziecka w Samorządowym Przedszkolu nr 33 w Krakowie
Procedura postępowania w przypadkach zagrożenia zdrowia i życia dziecka w Samorządowym Przedszkolu nr 33 w Krakowie Podstawa prawna: Rozporządzenie MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa
Bardziej szczegółowoPrzegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem
Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem Overview of current guidelines for the diagnosis and treatment of sinusitis with practical
Bardziej szczegółowoPodział nieżytów nosa
Podział nieżytów nosa Dr n. med. Piotr Rapiejko 1,2 Dr n. med. Agnieszka Lipiec 2 Klinika Otolaryngologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie Kierownik Klinik: Prof. dr hab. n. med. Dariusz Jurkiewicz
Bardziej szczegółowomagazyn OTORYNO- LARYNGOLOGICZNY EUROPEJSKIE WYTYCZNE NA TEMAT ZAPALENIA ZATOK PRZYNOSOWYCH I POLIPÓW NOSA 2012 Podr czny przewodnik
magazyn OTORYNO- LARYNGOLOGICZNY www.magazynorl.pl ISSN 1643-0050 WYDANIE SPECJALNE sierpieƒ 2013 EUROPEJSKIE WYTYCZNE NA TEMAT ZAPALENIA ZATOK PRZYNOSOWYCH I POLIPÓW NOSA 2012 Podr czny przewodnik Wytske
Bardziej szczegółowoSamokształcenie (Sk) Zajęcia praktyczne (W) (Ć) (L) (S) (Zp) laboratoryjne III 30 35 15 3
Kod przedmiotu: IOZRM-L-3k18-2012-S Pozycja planu: B18 1. INFORMACJE O PRZEDMIOCIE A. Podstawowe dane Nazwa przedmiotu Kierunek studiów Poziom studiów Profil studiów Forma studiów Specjalność - Jednostka
Bardziej szczegółowo3 Zespół czerwonego ucha opis, diagnostyka i leczenie Antoni Prusiński. 4 Zawroty głowy w aspekcie medycyny ratunkowej Antoni Prusiński
VERTIGOPROFIL VOL. 3/Nr 3(11)/2009 Redaktor naczelny: Prof. dr hab. n. med. Antoni Prusiński Zastępca redaktora naczelnego: Dr n. med. Tomasz Berkowicz 2 XXXVI Międzynarodowy Kongres Towarzystwa Neurootologicznego
Bardziej szczegółowoLeczenie ciężkich zakażeń. Propozycje zmian w finansowaniu. Dariusz Lipowski
Leczenie ciężkich zakażeń. Propozycje zmian w finansowaniu Dariusz Lipowski Definicja Ciężkie zakażenie zakażenie prowadzące do dysfunkcji lub niewydolności jednolub wielonarządowej zakażenie powodujące
Bardziej szczegółowoOstra niewydolność serca
Ostra niewydolność serca Prof. dr hab. Jacek Gajek, FESC Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Niewydolność serca Niewydolność rzutu minutowego dla pokrycia zapotrzebowania na tlen tkanek i narządów organizmu.
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - gastroenterologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - gastroenterologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - gastroenterologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-G Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu
Bardziej szczegółowoMonitorowanie niepożądanych działań leków
Monitorowanie niepożądanych działań leków Anna Wiela-Hojeńska Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Niepożądane działanie leku (ndl) Adverse Drug Reaction (ADR) (definicja
Bardziej szczegółowoŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE
ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski
Bardziej szczegółowoInstrukcja obsługi systemu wsparcia decyzji terapeutycznej AsystentMD - bezpieczny wybór leków
Instrukcja obsługi systemu wsparcia decyzji terapeutycznej AsystentMD - bezpieczny wybór leków Informacja o aplikacji AsystentMD ma na celu wsparcie lekarza w codziennym procesie podejmowania decyzji terapeutycznej.
Bardziej szczegółowo