Kodeks etyczno-zawodowy psychologa. Diagnoza psychologiczna: podstawowe kompetencje (II część - decyzje diagnostyczne)

Transkrypt

1 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Psychologii Anna Słysz Diagnoza psychologiczna: podstawowe kompetencje (II część - decyzje diagnostyczne) konwersatorium/wykład Poznań Wykład 5. Etyczne aspekty postępowania diagnosty na róŝnych etapach diagnozowania Standardy stosowania testów psychologicznych 3. Dyskusja na temat rozpowszechniania metod testowych 4. Tajemnica zawodowa 2 Tekst Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa w obecnej wersji zatwierdzony został przez Walne Zgromadzenie Delegatów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w 1991 roku. Kodeks ten stanowi podstawową wykładnię zasad etycznych obowiązujących członków Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, co zostało wyraŝone w statucie Towarzystwa 3 1

2 1. Wykonując czynności zawodowe, psycholog zawsze dąŝy do tego, Ŝeby kontakt z nim był pomocny dla drugiego człowieka czy grupy osób. Psycholog z racji swojego zawodu poczuwa się do udzielenia pomocy psychologicznej w kaŝdych okolicznościach, gdy zachodzi potrzeba. 4 Psycholog uznaje prawo kaŝdego człowieka do kierowania się własnym systemem wartości, dokonywania własnych wyborów, jak równie prawo do intymności. Jednocześnie psycholog świadomy jest skutków, jakie przynosi lub przynieść moŝe w przyszłości jego oddziaływanie - ostatecznie powinny to być skutki pomyślne dla odbiorcy lub odbiorców czynności zawodowych. W kaŝdym przypadku na psychologu ciąŝy odpowiedzialność za następstwa kontaktu, jaki w ramach swojej roli zawodowej nawiązuje z drugim człowiekiem. Granice ingerencji wyznaczone są z jednej strony jego kompetencjami profesjonalnymi, z drugiej strony - celami i oczekiwaniami formułowanymi przez osoby zgłaszające się po pomoc psychologiczną. 5 Psycholog wykazuje stałą troskę o prestiŝ i poziom wykonywania zawodu. Nie udostępnia specyficznych technik diagnozy psychologicznej osobom nieprzygotowanym do ich kompetentnego stosowania. Psycholog przeciwstawia się podejmowaniu działalności psychologicznej, a zwłaszcza stosowaniu specyficznych technik diagnostycznych i terapeutycznych przez osoby nie posiadające kwalifikacji psychologicznych. 6 2

3 Osobom korzystającym z diagnozy i terapii psychologicznej psycholog udziela informacji o stosowanych metodach i uzyskanych wynikach, kierując się dobrem tych osób. Psycholog unika postępowania stwarzającego ryzyko zagroŝenia wartości cenionych przez klienta a takŝe okazji do błędnej interpretacji podawanych informacji. W wypadkach wątpliwych psycholog upewnia się, czy informacje zostały właściwie zrozumiane. 7 Psycholog zachowuje wraŝliwość etyczną, nie unika rozstrzygania konfliktów moralnych, lecz stara się je dostrzegać, dokładnie rozwaŝa sytuację i podejmuje decyzje kierując się własnym rozeznaniem, w oparciu o naczelne wartości etyczne swojego zawodu. Nawet nie akceptując postępowania osoby, psycholog powinien starać się jej pomóc. 8 Rozpoczynając pracę, psycholog kaŝdorazowo uzgadnia z klientem cel i zakres swoich oddziaływań oraz zasadnicze sposoby postępowania. Ustalenia te mają charakter wstępny i mogą ulec zmianie w toku dalszych kontaktów. Osoby zgłaszające się do nie z własnej inicjatywy zarówno dorośli jak dzieci (kierowane na badania diagnostyczne lub zabiegi psychokorekcyjne) powinny być przez niego informowane o celu postępowania, stosowanych metodach, wynikach i sposobie ich udostępnienia. Psycholog stara się uzyskać akceptację planowanych czynności zawodowych przez te osoby. 9 3

4 Ustalenie kontraktu w diagnostyce psychologicznej Przymusowe badania psychologiczne dotyczą wyłącznie sytuacji przewidzianych prawem i tylko oskarŝony lub podejrzany ma obowiązek poddania się takiemu badaniu (art. 74 par. 2 Kodeksu postępowania karnego). Trzeba ustalić, jakie konsekwencje dla klienta będzie mieć diagnoza, a takŝe jakie są jego oczekiwania. 10 Ustalenie kontraktu w diagnostyce psychologicznej Cel diagnozy określa, w jakim stopniu psycholog będzie ingerować w psychikę klienta (np. badanie kierowcy). WaŜnym elementem kontraktu jest określenie czasu badania. Określenie celu, zakresu badania i metod w sposób zrozumiały dla klienta jest punktem wyjścia do uzyskania świadomej, dobrowolnej zgody na udział w badaniu. 11 Przebieg procesu diagnozowania 2 problemy: - wykraczanie poza granice ustalonego kontraktu (naruszanie zasady prywatności, intymności) - dobór właściwych dla diagnozowanego obszaru metod diagnostycznych, a takŝe metod spełniających określone warunki metodologiczne 12 4

5 Sytuacja 1 Polska firma rekrutacyjna jest filią duŝego koncernu, który we wszystkich krajach uŝywa tych samych technik diagnostycznych. Psycholog jest zobowiązany przez pracodawcę do stosowania metody, która nie została adaptowana kulturowo do warunków polskich, a normy pochodzą z innego kraju (Brzeziński, Toeplitz-Winiewska, 2008). 13 Sytuacja 2 Firma rekrutacyjna oczekuje, Ŝe psycholog będzie tworzył sytuacje stresowe, aby zbadać odporność kandydata, np. Jest pan głupi! Nie rozumiem jak pan mógł w ogóle przyjść i starać się o tę pracę (Staszewski, 2007) 14 Zakończenie procesu diagnostycznego Zadania: 1. Przekazać badanemu informacje zwrotne 2. Przygotować pisemną opinię (orzeczenie) Tak przekazać wyniki, by były zrozumiałe, nie powodowały cierpienia klienta, nie miały destrukcyjnego wpływu na dalsze postępowanie. Jak to robić? 15 5

6 Zasady przekazywania informacji zwrotnych Stosować zrozumiały dla klienta język Nie podawać wyników liczbowych Nie przypisywać etykietek Przeplatać informacje pozytywne z negatywnymi ( kanapkowa konstrukcja informacji zwrotnych ) Odpowiedzieć na pytania klienta 16 Opinie psychologiczne Błędy w opiniach: - nieuprawnione interpretacje nie znajdujące podstaw w danych z badania - wykraczanie we wnioskach poza zebrany materiał - opiniowanie osób, których się nie badało (np. opinia o matce dziecka oparta wyłącznie na wypowiedziach ojca) - podawanie informacji nieistotnych, często naruszających zasadę poufności 17 Opinie psychologiczne Standardy pisania opinii: Ograniczenie zakresu opinii tylko do celu jej sporządzenia Selekcja informacji uzyskanych w procesie diagnozy Interpretacja wyłącznie materiału diagnostycznego Sformułowanie opinii w sposób komunikatywny Unikanie stygmatyzacji i etykietowania (Brzeziński, 2009) 18 6

7 Sytuacja 3 24-letni męŝczyzna starający się o zezwolenie na posiadanie broni (praca ochroniarza). Psycholog pisze: Opiniowany pochodzi z rodziny pełnej, ma sześcioro rodzeństwa (on jest trzeci). Mama jest emerytką, pracowała jako tkaczka, ojciec pracuje w zakładach energetycznych. Ojciec naduŝywa alkoholu, bywa, Ŝe się awanturuje ( ). Jedynie najstarsza siostra jest męŝatką, pozostałe dzieci mieszkają z rodzicami (Brzeziński, 2009) 19 Tajemnica zawodowa Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Czy są wyjątki? 20 Tajemnica zawodowa Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej wynika z: 1. Zaufania w relacji psycholog-klient 2. Prawa klienta do poszanowania autonomii i prywatności 3. Lojalności wobec klienta zagwarantowanej w kontrakcie 21 7

8 Testy psychologiczne 3 grupy testów psychologicznych (APA, 2000, za: Brzeziński, 2009) A proste testy (np. komptencji zawodowych, osiągnięć), które mogą być stosowane przez nie-psychologów B - bardziej złoŝone testy (np. test Ravena, zainteresowań zawodowych i inne, które mogą być stosowane przez osoby mające podstawową wiedzę 22 Testy psychologiczne C indywidualnie stosowane test inteligencji (np. WAIS-R) i testy osobowości (np. NEO-FFI) oraz techniki projekcyjne (np. test Rorschacha, TAT), które mogą być stosowane przez psychologów z tytułem mgr 23 Standardy stosowania testów psychologicznych Standard UŜytkownicy testów są zobowiązani do ochrony bezpieczeństwa testów w takim zakresie, w jakim jest to zalecane przez autora testu. Standard UŜytkownicy testów mają obowiązek respektowania praw autorskich. 24 8

9 Standardy stosowania testów psychologicznych Standard UŜytkownicy testów powinni przypominać osobom badanym i tym osobom, które mają dostęp do materiałów testowych, Ŝe ze względu na prawa wydawców testów, w tym prawa autorskie i prawne zobowiązania innych osób uczestniczących w procesie testowania, nie wolno bez uzyskania specjalnej zgody ujawniać treści pozycji testowych. 25 9