RAPORT KOŃCOWY. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata

Transkrypt

1 c Ocena skuteczności projektów obejmujących współpracę instytucji B+R i biznesu, w zakresie realizacji transferu wiedzy między sferą nauki i przedsiębiorstw w programach stażowych (Poddziałanie PO KL) RAPORT KOŃCOWY Październik 2014 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata

2 Spis treści Wykaz skrótów... 4 Definicje... 5 Streszczenie... 6 Executive summary Wprowadzenie Cele i zakres badania Kryteria ewaluacyjne Metodologia badania Opis wyników badania Realizacja programów stażowych Charakterystyka wsparcia Charakterystyka programów stażowych Charakterystyka uczestników staży Społeczno-demograficzna charakterystyka uczestników Sytuacja zawodowa uczestników staży Doświadczenia we współpracy międzysektorowej Charakterystyka podmiotów zaangażowanych w realizację staży Podmioty delegujące stażystów Podmioty przyjmujące stażystów Planowanie programów i rekrutacja Efekty programów stażowych Trafność programów stażowych Zakładane efekty Uzyskane efekty Dodatkowe efekty programów stażowych Skuteczność programów stażowych Użyteczność programów i trwałość efektów Użyteczność programów Trwałość efektów Ocena programów i propozycje rozwiązań Zakres merytoryczny wsparcia Sposób wdrażania Kryteria wyboru projektów System monitorowania Trudności w realizacji programów stażowych Formuła realizacji przedsięwzięć wspierających współpracę biznesu i sektora B+R

3 Analiza SWOT Przykłady dobrych praktyk Wnioski i rekomendacje Spisy Spis wykresów Spis tabel Załącznik - narzędzia badawcze Scenariusze IDI Kwestionariusz badania CAWI z uczestnikami staży Scenariusz FGI z przedstawicielami IP

4 Wykaz skrótów B+R CATI CAWI EFS FGI IDI IP2 IZ KSI MARR MŚP MRR NCBR PAN PARP PEFS PKD PO KL PZP RPO WM RPO WSL RSI SIMIK UMWD UMWM UMWO UMWŚ UMWW WUP Badania i rozwój Computer Assisted Telephone Interview (Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny) Computer Assisted Web Interview (Wspomagany komputerowo wywiad internetowy) Europejski Fundusz Społeczny Focus Group Interview (Zogniskowany wywiad grupowy) Individual in-depth Interview (Indywidualny wywiad pogłębiony) Instytucja Pośrednicząca Drugiego Stopnia Instytucja Zarządzająca Krajowy System Informatyczny Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego Małe Średnie Przedsiębiorstwa Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (obecnie Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju) Narodowe Centrum Badań i Rozwoju Państwowa Akademia Nauk Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego Polska Klasyfikacja Działalności Program Operacyjny Kapitał Ludzki Prawo zamówień publicznych Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego Regionalna Strategia Innowacji System Informatyczny Monitoringu i Kontroli Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego Wojewódzki Urząd Pracy 4

5 Definicje Dla uściślenia sposobu rozumienia kluczowych pojęć używanych w niniejszym raporcie przyjmuje się następujące definicje wynikające z obowiązujących aktów prawnych: Jednostka naukowa Działalność badawczorozwojowa Prace rozwojowe Badania naukowe Pracownik naukowy Pracownik naukowodydaktyczny Pracownik dydaktyczny Jednostka prowadząca w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe. Do jednostek naukowych zalicza się: a. podstawowe jednostki organizacyjne uczelni w rozumieniu statutów tych uczelni, b. jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz. U. Nr 96, poz. 619), c. instytuty badawcze, d. międzynarodowe instytuty naukowe utworzone na podstawie odrębnych przepisów, działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, e. Polską Akademię Umiejętności, f. inne jednostki organizacyjne, niewymienione w lit. a-e, posiadające osobowość prawną i siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym przedsiębiorców posiadających status centrum badawczo-rozwojowego, nadawany na podstawie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej (Dz. U. Nr 116, poz. 730 oraz z 2010 r. Nr 75, poz. 473). 1 Działalność twórcza obejmującą badania naukowe lub prace rozwojowe, podejmowana w sposób systematyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy oraz wykorzystania zasobów wiedzy do tworzenia nowych zastosowań. 2 nabywanie, łączenie, kształtowanie i wykorzystywanie dostępnej aktualnie wiedzy i umiejętności z dziedziny nauki, technologii i działalności gospodarczej oraz innej wiedzy i umiejętności do planowania produkcji oraz tworzenia i projektowania nowych, zmienionych lub ulepszonych produktów, procesów i usług, w szczególności: a. tworzenie projektów, rysunków, planów oraz innej dokumentacji do tworzenia nowych produktów, procesów i usług, pod warunkiem że nie są one przeznaczone do celów komercyjnych, b. opracowywanie prototypów o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym oraz projektów pilotażowych, w przypadkach gdy prototyp stanowi końcowy produkt komercyjny, a jego produkcja wyłącznie do celów demonstracyjnych i walidacyjnych jest zbyt kosztowna; w przypadku gdy projekty pilotażowe lub demonstracyjne mają być następnie wykorzystywane do celów komercyjnych, wszelkie przychody uzyskane z tego tytułu należy odjąć od kwoty kosztów kwalifikowanych pomocy publicznej, c. działalność związana z produkcją eksperymentalną oraz testowaniem produktów, procesów i usług, pod warunkiem że nie są one wykorzystywane komercyjnie, d. prace rozwojowe nie obejmują rutynowych i okresowych zmian wprowadzanych do produktów, linii produkcyjnych, procesów wytwórczych, istniejących usług oraz innych operacji w toku, nawet jeżeli takie zmiany mają charakter ulepszeń. 3 Do badań naukowych zaliczane są: a. badania podstawowe - oryginalne prace badawcze eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie praktyczne zastosowanie lub użytkowanie, b. badania stosowane - prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy, zorientowane przede wszystkim na zastosowanie w praktyce, c. badania przemysłowe - badania mające na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności w celu opracowywania nowych produktów, procesów i usług lub wprowadzania znaczących ulepszeń do istniejących produktów, procesów i usług; badania te obejmują tworzenie elementów składowych systemów złożonych, szczególnie do oceny przydatności technologii rodzajowych, z wyjątkiem prototypów objętych zakresem prac rozwojowych. 4 Pracownicy naukowi są zatrudniani na stanowiskach: profesora zwyczajnego; profesora nadzwyczajnego; profesora wizytującego; adiunkta oraz asystenta w jednostkach naukowych i nie prowadzą działalności dydaktycznej. 5 Pracownicy naukowo-dydaktyczni są zatrudniani na stanowiskach: profesora zwyczajnego; profesora nadzwyczajnego; profesora wizytującego; adiunkta oraz asystenta w jednostkach naukowych oraz prowadzą działalność dydaktyczną. 6 Pracownicy dydaktyczni są zatrudniani na stanowiskach: starszego wykładowcy; wykładowcy oraz lektora lub instruktora. 7 1 Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. z 2010 r. Nr 96 poz. 615 z późn. zm.) 2 Tamże 3 Tamże 4 Tamże 5 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U nr 164 poz. 1365) 6 Tamże 7 Tamże 5

6 Streszczenie REALIZACJA PROGRAMÓW STAŻOWYCH Charakterystyka wsparcia Programy stażowe na terenie woj. małopolskiego realizowano w ramach Poddziałania POKL. Staże najczęściej trwały 3, a rzadziej 6 miesięcy. Podczas staży bardzo często prowadzono działania mające na celu konsultacje i wymianę doświadczeń. Projekt Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie cechował się nieco odrębną specyfiką związaną z organizacją staży dla pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych. Osobami odbywającymi staże byli najczęściej pracownicy uczelni zatrudnieni w charakterze pracowników naukowodydaktycznych. Przed przystąpieniem do projektu większość stażystów brała udział we współpracy międzysektorowej. Podmioty, które realizowały programy stażowe (zarówno przyjmujące, jak i delegujące stażystów) pochodziły głównie z terenu miasta Krakowa. Wcześniejsza współpraca międzysektorowa podejmowana przez podmioty realizujące programy stażowe nie generowała znaczących problemów. Ewaluacji poddano 4 projekty zakończone (w zakresie badań terenowych, desk research i case study) oraz 7 projektów będących w trakcie realizacji (w zakresie desk research). W projektach zakończonych dominowały staże pracowników naukowych w przedsiębiorstwach. Staże pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych realizowano tylko w ramach jednego projektu i stanowiły one tylko wszystkich 6% zakończonych staży. Czas trwania stażu jest czynnikiem determinującym jego zakres i stanowił on ograniczenie w podejmowaniu bardziej złożonych zadań. Im dłużej trwał czas staż. tym większe rezultaty uzyskiwano. Pozytywnie ocenić należy dość szerokie prowadzenie prac badawczo rozwojowych, lecz nieco mniej optymistycznie nastraja ograniczone prowadzenie prac wdrożeniowych. W organizacji staży można zauważyć etapowość polegającą na występowaniu części wstępnej, twórczej, a czasami również testowo-wdrożeniowej. Uczestnicy pozytywnie ocenili zakres działań podejmowanych w ramach staży i stopień ich zindywidualizowania. Staże dla przedstawicieli przedsiębiorstw realizowane w ramach projektu 006/11 podporządkowano nabyciu kompetencji oraz transferowi wiedzy naukowej, z kolei w tych dla pracowników jednostek naukowej położono nacisk na twórcze przetworzenie wiedzy naukowej, którego efektem jest wypracowanie nowatorskich rozwiązań. Staże zorganizowane w rzeczonym projekcie są dłuższe niż te organizowane w innych projektach, a w ich ramach nieco częściej prowadzone były prace badawczo-rozwojowe i wdrożeniowe. Większość z uczestników należy do grupy wiekowej od 25 do 40 lat. Stażyści naukowi najczęściej delegowani byli z uczelni technicznych oraz uniwersytetów zlokalizowanych na terenie miasta Krakowa. Najczęściej związani oni byli zawodowo z dziedzinami nauki o charakterze technicznym i ścisłym, a w następnej kolejności z dziedzinami nauk społecznych w tym ekonomicznych. Średni czas pracy zawodowej uczestnika staży wynosi około 10 lat. Posiadane doświadczenie zawodowe uczestników cechuje duża spójność z profilem stażu. Współpraca ta polegała na realizacji zleceń oraz konsultacjach i wymianie doświadczeń. W toku współpracy rzadko pojawiały się problemy i w przeważającej mierze dotyczyły one kwestii związanych z formalnościami, komunikacją oraz wynikających z odmiennej kultury organizacyjnej sektora biznesu i nauki. Doświadczenie uczestników we współpracy między sektorowej nie przekłada się wprost na większa skuteczność staży. Jednostki naukowe przyjmujące stażystów prowadziły działalność w ramach dziedzin nauki o charakterze technicznym i ścisłym. Większość przedsiębiorstw delegujących stażystów należy do sektora mikroprzedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa te prowadziły głównie działalność profesjonalną, naukową i techniczną, przemysłową, a także związaną z informatyką. Jednostki naukowe przyjmujące stażystów miały dotąd ograniczone doświadczenie w realizacji staży, lecz stosunkowo bogate doświadczenia we współpracy z przedsiębiorstwami na innych polach, głównie w realizacji zleceń na rzecz biznesu. Przedsiębiorstwa przed oddelegowaniem pracownika na staż prowadziły nierzadko współpracę z jednostkami naukowymi, która zwykle polegała na zlecaniu różnego rodzaju prac czy zadań. 6

7 Planowanie programów i rekrutacja Planując projekt beneficjenci starali się na różne sposoby uwzględniać opinię poszczególnych kategorii interesariuszy. Skala zainteresowania programami stażowymi ze strony potencjalnych uczestników była bardzo duża. Informacja o programach stażowych nie była szeroko rozpowszechniona. Zainteresowanie zarówno po stronie partnerów naukowych, jak i biznesowych było wysokie. W największym stopniu brano pod uwagę opinie i preferencje potencjalnych uczestników staży. Współpraca na potrzeby przeprowadzenia stażu najczęściej nie była sposobem zainicjowania kooperacji międzysektorowej, ale raczej stanowiła formę zdyskontowania wcześniej istniejących relacji pomiędzy podmiotami naukowymi i biznesowymi. Ze względu na duże zainteresowaniem wsparciem stażowym konieczne było stosowanie określonych kryteriów selekcyjnych. Najczęściej były one wypadkową kryteriów stosowanych podczas naboru wniosków o dofinansowanie w ramach Poddziałania Wiedza na temat programów stażowych pozyskiwana była najczęściej bądź poprzez kontakty nieformalne, bądź też samodzielne monitorowanie informacji o realizowanych przedsięwzięciach o takim charakterze. Większą aktywnością w inicjowaniu współpracy cechowali się przedstawiciele uczelni, którzy nawiązywali kontakt z firmami mogącymi przyjąć potencjalnych pracowników naukowych na staż w przedsiębiorstwie. EFEKTY PROGRAMÓW STAŻOWYCH Trafność programów stażowych Beneficjenci zakładali uzyskanie takich efektów jak: objęcie stażystów szkoleniami, powstanie spółek spin-off/out oraz wypracowanie rozwiązań innowacyjnych. Stażyści uzyskali większość oczekiwanych w związku z udziałem w stażu efektów, zarówno twardych, jak i miękkich. Wszystkie kategorie podmiotów zaangażowanych w realizację programów stażowych oczekiwały zdobycia doświadczenia, nawiązania kontaktów oraz kontynuowania wcześniejszej współpracy. Zakładane oczekiwania zostały zrealizowane. Staże zaowocowały dodatkowymi rezultatami, które nie były wcześniej planowane. W przypadku trzech na czterech beneficjentów udało się osiągnąć lub przekroczyć wszystkie z założonych wartości wskaźników. Istotnym efektem programów stażowych w opinii beneficjentów jest uświadomienie przedsiębiorców i naukowców o możliwości współpracy i korzyściach z niej wynikających. Uczestnicy biorący udział w programach stażowych motywowani byli zazwyczaj pobudkami instrumentalnymi i autotelicznymi. Pobudki instrumentalne dotyczyły: awansu w strukturze naukowej, zdobycia uprawnień zawodowych oraz gratyfikacji finansowej. Motywacje autoteliczne związane były z oczekiwaniami dotyczącymi rozwoju zawodowego, wzbogacenia zajęć dydaktycznych, nawiązaniem nowych kontaktów oraz długofalowej współpracy.. Dla podmiotów przyjmujących stażystę z jednostki naukowej głównym motywem wzięcia udziału w projekcie była realna potrzeba przedsiębiorstwa. Założonym efektem programu stażowego w tej grupie interesariuszy było wypracowanie rozwiązania problemu. Motywem jednostek naukowych przyjmujących stażystę z przedsiębiorstwa było wykazanie użyteczności uczelni pod kątem nawiązania dalszej współpracy oraz odpowiedź na zapotrzebowanie w zespole badawczym. Przedsiębiorcy delegujący na staż swojego pracownika oczekiwali przełożenia uzyskanej wiedzy na działalność firmy. Oczekiwania te w większości zostały spełnione. Dodatkowe efekty dotyczą zarówno sektora przedsiębiorstw, jak i jednostek naukowych. Warto je zaakcentować w treści przekazów promocyjnych akcentujących użyteczność różnych form kooperacji międzysektorowej i jej funkcjonalność. Efekty te są związane z możliwością zweryfikowania wiedzy akademickiej w odniesieniu do praktycznych problemów sektora przedsiębiorstw, a także wykorzystania wyników prac prowadzonych w ramach programów stażowych w pracy naukowej, a także dydaktycznej. Często wskazywano także na efekty związane z nawiązaniem licznych międzysektorowych kontaktów oraz korzyści wizerunkowe. 7

8 Skuteczność programów stażowych Programy stażowe przyczyniły się do wypracowania rozwiązań, które mogą zostać wdrożone do praktyki gospodarczej. Wdrożone innowacje, miały głównie charakter produktowy i procesowy. Skuteczność staży, czyli skala efektów współpracy międzysektorowej w rozumieniu liczby wdrożonych innowacji jest raczej duża. Rozwiązania, które mogą zostać wdrożone wypracowano w przypadku ponad 70% staży, a faktyczne wdrożenie było wynikiem około 40% staży, choć część uczestników posiada skąpe informacje na ten temat ze względu na ograniczony kontakt z firmą po przekazaniu dzieła, a część prac wdrożono na niewielką skalę. Wśród nich występowały innowacje o poziomie krajowym, rzadziej regionalnym czy światowym. Zgłoszenia o ochronę patentową bardzo rzadko są efektem wypracowanych rozwiązań. Dłuższy okres odbywania stażu zwiększa szansę na opracowanie i wdrożenie rozwiązania o charakterze innowacyjnym. Użyteczność programów i trwałość efektów Programy stażowe cechowały się dużą użytecznością. Pomoc uzyskana w związku z uczestnictwem w programie stażowym rzadko jednak była elementem niezbędnym do tego, by w ogóle podejmować zaplanowane działania. Uzyskane przez Beneficjentów efekty zagrożone są utratą trwałości po zakończeniu finansowania. Po zakończeniu programów stażowych utrzymywane są kontakty między stażystami a podmiotami przyjmującymi. Wsparcie pozwoliło obniżyć poziom ryzyka związanego z prowadzeniem prac B+R czy podejmowaniem współpracy przez podmioty, które wcześniej ze sobą nie kooperowały. Użyteczność programów stażowych, czyli stopień, w jakim przyczyniły się one do zwiększenia współpracy międzysektorowej, jest uwarunkowana zróżnicowanymi czynnikami, takimi jak właściwy dobór stażysty do planowanego zakresu stażu, zaangażowanie wszystkich interesariuszy, czas trwania stażu. Efekt zdarzenia niezależnego (deadweight) jest relatywnie duży. Respondenci wskazywali, że bez otrzymania wsparcia stażowego byliby w stanie, a przynajmniej próbowaliby zrealizować zaplanowane działania, jednak uzyskana pomoc bez wątpienia pomogła nie tylko zwiększyć opłacalność finansową prowadzonych działań, ale także utrzymać ich pierwotny zakres merytoryczny i czasowy. Motywator finansowy ułatwiał zaangażowanie się uczestników w projekt, ale nie był postrzegany jako niezbędny przez większość stażystów. Rozwiązania wypracowane w ramach programów stażowych są nadal stosowane i wykorzystywane. Mniejsza trwałość cechuje te rezultaty, które miały charakter bezpośredni i które są łatwiej mierzalne. Wynika to z naturalnego biegu procesów innowacyjnych i modernizacyjnych. Rezultaty pośrednie tj. intensyfikacja kontaktów międzysektorowych i współpracy cechuje znacznie większa trwałość. W znacznej części ewaluowanych przypadków ma miejsce dalsza współpraca, przy czym jest ona najczęściej konsekwencją wcześniejszych, nawiązanych przed realizacją programów stażowych, kontaktów. Staże bowiem relatywnie rzadko przyczyniały się one do rozpoczęcia współpracy z partnerami z innych sektorów. Służyły raczej jej wzmocnieniu. OCENA PROGRAMÓW I PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ Zakres merytoryczny wsparcia Uczestnicy oceniają uzyskane wsparcie wysoko. Programy stażowe powinny zostać powiązane ze wsparciem doradczym. Pozytywna ocena staży jako instrumentu wspomagającego proces nawiązywania i wzmacniania współpracy na linii biznes nauka staże wynika z tego, że w opinii uczestników są one instrumentem skłaniającym do faktycznej kooperacji międzysektorowej, która pozwala na rzeczywistą wymianę wiedzy, doświadczeń i kompetencji. W przypadku stażystów reprezentujących sektor naukowy mocną stroną uczestnictwa w stażu było wykazanie się określonymi umiejętnościami /wiedzą, na które jest rynkowe zapotrzebowanie i które mogą być skutecznie przełożone na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Postuluje się także wydłużenie dopuszczalnego okresu odbywania stażu oraz dopuszczenie możliwości dofinansowania kosztów dodatkowych odbywania stażu. W przypadku staży zabrakło przede wszystkim większego zaangażowania we współpracę 8

9 ze strony uczelni / przedsiębiorstw oraz dobrej organizacji w doborze podmiotów będących miejscem odbywania stażu. Sposób wdrażania Stosowane dotąd kryteria wyboru projektów wymagają modyfikacji. Bardziej niż wprowadzenie branżowego kierunkowania wsparcia (zgodnie z obszarami wskazanymi w RIS) realizacji celu interwencji sprzyja sprecyzowanie oczekiwanych efektów programów stażowych (w postaci kryterium strategicznego dot. opracowania innowacyjnego rozwiązania) oraz precyzyjne określenie formuły stażu, by nie polegał on na samodzielnym wykonaniu określonego zadania na rzecz przedsiębiorcy. Kooperacja stażysty z podmiotem przyjmującym w trakcie wykonywania zadań będących przedmiotem staży zwiększa bowiem skuteczność tego instrumentu. Beneficjenci w trakcie realizacji projektów napotykają na trudności, które nie mają charakteru krytycznego. Obecnie obowiązujący system monitorowania produktów i rezultatów cechuje się ograniczoną użytecznością, zarówno z punktu widzenia Beneficjentów, jak i IP2. Realizatorami projektów powinny być partnerstwa międzysektorowe. Do najważniejszych barier w realizacji programów stażowych należy odmienna logika funkcjonowania sektorów: naukowego i biznesowego oraz problem z wypracowaniem optymalnej formuły organizacji staży. Jednocześnie kluczowe znaczenie w niwelacji ww. barier ma wymiana doświadczeń, wzajemne zaufanie i osobiste relacje pomiędzy przedstawicielami sektora biznesu i nauki. Monitoruje się przede wszystkim działania (produkty), a nawet środki służące osiągnięciu działań (tj. czynności administracyjne), a nie efekty (rezultaty). Ponadto, jest on niewystandaryzowany. Wskaźniki obligatoryjne są zaś zbyt ogólne, co czyni je mało adekwatnymi do charakteru realizowanych projektów. Należy jednak uwzględnić liczne uwarunkowania tworzenia partnerstw między podmiotami różnych sektorów. Beneficjentem winny być podmioty posiadające doświadczenie we współpracy z sektorem nauki. Premiowanie/weryfikowanie doświadczenia w realizacji projektów skierowanych do środowiska akademickiego, projektów z zakresu transferu wiedzy i/lub nawiązywania partnerstw projektowych z uczelniami, zagwarantuje, że projekty prowadzone będą przez podmioty mające odpowiednie zaplecze kadrowe, standardy szkoleniowe itd. Ułatwiłoby to także rekrutację, zarówno uczestników, jak i podmiotów przyjmujących. 9

10 Executive summary TRAINEE PROGRAMMES IMPLEMENTATION Support characteristics Trainee programmes in Lesser Poland Voivodeship were carried out under Sub-measure HC OP. Most traineeships lasted 3 months, with only some lasting 6 months. The traineeships very often involved activities developed in order to allow an exchange of experiences and advice. The project Knowledge, experience, human resources the key to success in business had somewhat distinct characteristics with respect to the organisation of company workers training in research and scientific institutions. The majority of trainee programme participants were university teaching and research staff. Prior to project participation, most trainees had taken part in crosssectoral cooperation. Most entities that took part in the programmes (both by hosting as well as sending trainees) were located in Cracow. Earlier cross-sectoral cooperation undertaken by entities carrying out trainee programmes did not generate significant problems. The evaluated projects included 4 completed ones (with regard to field and desk research as well as case study) and 7 undergoing projects (in terms of desk research). The majority of completed projects concerned research and scientific staff training in companies. Company workers trainings in scientific institutions were carried out within one project only and accounted for mere 6% of all completed trainee programmes. The duration of the traineeship was a factor that determined its scope and limited the possibility of carrying out more complex tasks. The longer the training was, the better the obtained results were. The fairly extensive research and development work should be evaluated favourably; however, the limited scope of implementation activities is more of a worrying issue. It can be observed that traineeships were organised in stages, mostly including initial and creative stages, as well as a test and implementation stage in some cases. The participants were satisfied with the scope of activities involved in the programmes and the degree to which they were individually tailored. Traineeships for company workers carried out within the project 006/11 were primarily focused on the acquisition of competences and the transfer of scientific knowledge. In trainings for research and scientific staff, on the other hand, there was a stress on creative processing of scientific knowledge, the result of which is to be the development of innovative solutions. Compared against other projects, trainee programmes in this case were longer and involved, to a slightly greater degree, more research and development and implementation activities. Most of the participants belongs to the age group. Research and scientific trainees were mostly sent from technical universities and those located in the city of Cracow. Most of the participants were scientists working in the fields related to hard sciences and technology, followed by social sciences, including economic sciences. The average seniority of a participant was about 10 years. The professional experience of the participants was to a large extent in line with the traineeship profile. The cooperation consisted in the execution of tasks and the exchange of advice and experiences. In the course of cooperation problems were rare, and for the most part they were related to formalities, communication, and issues arising from the different organisational culture of business and science sectors. Participants experience in crosssectoral cooperation does not directly translate into a greater effectiveness of traineeships. Research and scientific institutions hosting trainees were operative in the fields of exact sciences and technology. Most companies sending trainees belong to the sector of micro-enterprises. The companies were mainly engaged in professional, scientific, technical and industrial activities as well as those related to information technology. Research and scientific institutions hosting trainees had had a limited placement experience but were relatively well-experienced in cooperating with companies in other fields, mainly through performing tasks for businesses. Before sending their workers to the programme, companies had been quite frequently cooperating with research and scientific institutions by commissioning various jobs and tasks. 10

11 Programme planning and recruitment At the planning stage of the project, the Beneficiaries tried in different ways to take into account the opinion of the various categories of stakeholders. Prospective participants took a great interest in trainee programmes. The Information about the trainee programmes was not widespread. Both scientific and business partners displayed a great interest in the programmes. Most attention was paid to the views and preferences of prospective traineeship participants. Cooperation for the purpose of carrying out traineeships was not to initiate cross-sectoral cooperation; it was rather a way of utilising the pre-existing relationship between scientific and business organisations. Due to the large interest in this form of support, it was necessary to apply specific selection criteria. They were mostly the product of the criteria used in the selection of applications for funding under the Sub-measure The knowledge about the programmes was mostly obtained as a result of informal contacts or one s independent following of information about ongoing endeavours of this character. More active in initiating cooperation were the representatives of universities who contacted companies that would be likely to host research and scientific staff as their trainees. THE EFFECTS OF TRAINEE PROGRAMMES Trainee programmes accuracy The Beneficiaries aimed at such outcomes as: providing the participants with training, creating spin-offs and spin-outs, and developing innovative solutions. The trainees have obtained most of the anticipated results, both hard and soft. All categories of entities involved in the implementation of trainee programmes expected to gain experience, establish new contacts, and continue cooperation. The expectations have been met. Trainee programmes have also brought additional results that had not been planned previously. Three out of four Beneficiaries managed to either achieve all of the intended indicator values or to exceed them. In the view of the Beneficiaries, an important effect of trainee programmes is the raised awareness among entrepreneurs and scientists about cooperation opportunities and benefits arising from them. Participants taking part in trainee programmes were usually motivated by instrumental and intrinsic reasons. The instrumental reasons were related to the prospect of getting promotion in the university, obtaining professional qualifications, or earning a financial bonus. Intrinsic motivations were connected with expectations for professional development, diversified training, the establishment of new contacts and long-term cooperation. Companies hosting trainees from universities were mainly motivated to partake in the project by a real organisational need. In this stakeholder group, the intended outcome of the programme was to develop a solution to a problem. Scientific institutions decided to host a trainee from a business company in order to demonstrate the usefulness of universities for establishing further cooperation and to respond to the needs of research teams. Entrepreneurs sending employees to the project expected that the knowledge obtained by the participant would have a business impact. For the most part, these expectations have been met. The additional effects pertain to both the business sector and scientific institutions. It would be worth emphasising them in promotional messages stressing the usefulness of various forms of cross-sectoral cooperation and its functionality. The effects concern the ability to verify academic knowledge against practical business problems as well as to utilise the results of the work carried out within the trainee programmes in scientific and teaching work. Other frequently mentioned effects were related to cross-sectoral networking and improved image. The effectiveness of trainee programmes Trainee programmes have contributed to the development of The effectiveness of the traineeships, or the scale of cross-sectoral cooperation effectiveness understood as the number of implemented innovations, is fairly large. The 11

12 solutions that can be implemented in business practices. The main implemented solutions were product and process innovations. solutions that could be implemented were developed throughout more than 70% of the traineeships, and the actual implementation was the result of about 40%; still, some participants have scanty information regarding this issue due to limited contact with the host company after the completion of work. In addition, part of the work has been implemented on a small scale. Among them, there were innovations on the national level, with regional or worldwidescale innovations being less common. Applications for patent protection were very rarely the outcome of the developed solutions. Longer-lasting traineeships increase the chances of developing and implementing innovative solutions. The usefulness of the programmes and sustainability of the effects The trainee programmes were useful to a large degree. However, the aid obtained due to participation in the programme was rarely a crucial prerequisite to undertake the actions planned. There is the risk that once the funding ends, the effects obtained by the Beneficiaries will no longer be sustainable. Trainees and host entities have remained in touch after the end of the programme. The support allowed to lower the risk associated with carrying R&D work or undertaking cooperation by entities that have not cooperated with one another before. The usefulness of the trainee programs, or the degree to which they contributed to enhancing cross-sectoral cooperation, is determined by various factors such as selection of appropriate trainees with regard to the planned scope of the programme, the involvement of all stakeholders, and the duration of the traineeship. The deadweight has been high. They respondents pointed out that even without the traineeship support they would be able to, or at least they would try, to undertake the planned actions; however, the obtained support has undoubtedly helped not only increase the profitability of undergoing activities, but also maintain their original scope with regard to their content and timeframe. Financial motivation made it easier to engage participants in the project, but it was not seen as necessary by the majority of the trainees. The solutions developed within the trainee programmes are still utilised and applied. Direct and more easily measurable results have been less sustainable, which stems from the natural course of innovation and modernisation processes. Indirect results, i.e. intensified cross-sectoral networking and cooperation, are characterised by a much greater sustainability. In a significant percent of the evaluated cases, there is further cooperation, yet it mostly results from earlier contacts, established before the trainee programmes. In fact, the traineeships have contributed to the establishment of cooperation with partners from other sectors relatively rarely. They have rather strengthened it. THE ASSESSMENT OF THE PROGRAMMES AND RECOMMENDED SOLUTIONS The scope of substantive support The participants rated the obtained support highly. Traineeship programmes should be supplemented with consulting support. The favourable assessment of the traineeships as an instrument facilitating the process of establishing and strengthening cooperation between business and university communities stems from the opinion of the participants. As they believe, the programmes are an instrument that encourages real cross-sectoral cooperation, which allows for the actual exchange of knowledge, experiences, and competences. In the case of trainees representing the scientific sector, the positive aspect of traineeship participation was the opportunity to demonstrate specific skills/knowledge that are demanded in the market and that can be effectively translated into the functioning of an enterprise. In addition, the maximum length of the traineeship should be extended and funding to cover additional costs related to programme participation should be allowed. What the programmes lacked the most was sufficient engagement in the cooperation on the part of the university/company; there was also a lack of good organisation regarding the choice of host entities. 12

13 Implementation The criteria applied in the selection of projects heretofore require modification. The introduction of industry-specific support (in accordance with the areas outlined in RIS) is not as vital as the specification of the expected outcomes of traineeship programmes (in the form of strategic criteria regarding the development of innovative solution). What is also crucial is a precise traineeship form that would not require the participant to carry out a specific task for the entrepreneur on his or her own. The cooperation between the trainee and the host entity at the time of traineeship-related task execution increases the effectiveness of the programme. Throughout the implementation of projects, Beneficiaries do not encounter any critical difficulties. The current system of monitoring products and results is characterised by limited utility, both from the point of view of the Beneficiaries as well as IB2. The projects should be developed by cross-sectoral partnerships. The major barriers to the implementation of trainee programmes include the differences regarding the functioning of scientific and business sectors and the problem with developing an optimal way of traineeship organisation. At the same time, it is vital for the reduction of the afore-mentioned barriers that the representatives of business and science sectors exchange experiences, share mutual trust and develop personal relationships. What is primarily monitored are actions (products) and even measures taken to ensure the actions (i.e. administrative tasks) but not effects (results). Moreover, the system is not standardised. Mandatory indicators are too broad, which makes them hardly adequate for the characteristics of the undertaken projects. Still, one must take into account a number of factors conditioning the establishment of partnerships between entities belonging to various sectors. Entities with experience in cooperation with the scientific sector should be the Beneficiaries of the projects. Rewarding/verification of experience in implementation of projects directed to academia, projects involving knowledge transfer and/or the establishment of project partnerships with universities will ensure that the projects will be carried out by entities with an appropriate pool of personnel, training standards, etc. This would also facilitate the recruitment of both participants and host entities. 13

14 Wprowadzenie Niniejszy raport został przygotowany przez Pracownię Badań i Doradztwa Re-Source Korczyński Sarapata sp. j. w ramach prowadzonego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego - badania ewaluacyjnego pn. Ocena skuteczności projektów obejmujących współpracę instytucji B+R i biznesu, w zakresie realizacji transferu wiedzy między sferą nauki i przedsiębiorstw w programach stażowych (Poddziałanie PO KL). Poddziałanie Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw było wdrażane w ramach Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.2 Transfer wiedzy. Było one finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Projekty związane ze współpracą B+R i biznesu obejmować mogły takie formy wsparcia jak: staże, tymczasowe zatrudnienie wysoko wykwalifikowanego personelu, szkolenia i doradztwo, stypendia naukowe, promocję idei przedsiębiorczości akademickiej etc. Niniejsza ewaluacja koncentruje się na ocenie jakości i efektów wsparcia udzielonego w formie programów stażowych. CELE I ZAKRES BADANIA Celem głównym badania była ocena wsparcia udzielonego w ramach projektów obejmujących współpracę pomiędzy instytucjami B+R oraz przedsiębiorstwami w województwie małopolskim w ramach programów stażowych (Poddziałanie PO KL). Cele szczegółowe badania obejmowały: 1) analizę realizacji i efektów projektów wdrożonych w ramach Poddziałania 8.2.1, mających na celu wsparcie współpracy instytucji B+R i małopolskiego biznesu w ramach programów stażowych, 2) wskazanie rozwiązań (rekomendacji), mających na celu wzmocnienie współpracy instytucji B+R i małopolskiego biznesu. Zakres przedmiotowy badania obejmował przedsięwzięcia polegające na wsparciu współpracy instytucji B+R i przedsiębiorstw w programach stażowych, realizowane w ramach Poddziałania w województwie małopolskim. W ramach badania analizie poddano następujące projekty, w ramach których realizowany był typ operacji: staże i/lub szkolenia praktyczne dla pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych, oraz pracowników naukowych jednostek naukowych oraz pracowników naukowych, naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych uczelni w przedsiębiorstwach: a) w zakresie badań pierwotnych, desk research oraz case study projekty wyłonione do dofinansowania w konkursach z roku 2010 oraz 2011: POKL /10 pt. Małopolski Transfer Technologii Informatycznych [MTTI] modelowy program wymiany kompetencji w zakresie zarządzania firmą oraz wspierających ją systemów informatycznych, którego Beneficjentem jest ComArch S.A. POKL /10 pt. Wzmocnienie przedsiębiorczości oraz świadomości w zakresie współpracy nauka-biznes wśród małopolskich pracowników naukowych sposobem na wzrost innowacyjności i konkurencyjności małopolskich firm, którego Beneficjentem jest Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki POKL /10 pt. SPiN - Skuteczny Przedsiębiorca i Naukowiec, którego Beneficjentem jest Centrum Transferu Technologii Medycznych Park Technologiczny Sp. z o. o. 14

15 POKL /11 pt. Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie, którego Beneficjentem jest Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. b) w zakresie analizy desk research - projekty wyłonione w konkursie ogłoszonym w roku 2013 (rozstrzygniętym w roku 2014): 8.2.1/002/ /003/ /005/ /012/ /024/ /026/ /027/14 Zakres podmiotowy badania obejmował Beneficjentów projektów wybranych do badania; podmioty, które podjęły współpracę z Beneficjentami w ramach wybranych do badania projektów, w tym: przedsiębiorstwa kierujące na staże, jednostki naukowe przyjmujące stażystów, przedsiębiorstwa przyjmujące stażystów; uczestnicy projektów odbywający staże, przedstawiciele IP2 PO KL. Zakres terytorialny badania obejmował teren województwa małopolskiego. Zakres czasowy badania obejmował okres od początku wdrażania PO KL w województwie małopolskim do dnia podpisania umowy na realizację badania tj KRYTERIA EWALUACYJNE W badaniu uwzględniono następujące kryteria badawcze: Trafność - ocena, czy wsparcie oferowane w ramach projektów dedykowanych współpracy instytucji B+R i biznesu w ramach Poddziałania PO KL jest adekwatne do potrzeb uczestników/czek oraz instytucji przyjmujących/delegujących stażystów, jak również, czy jest adekwatne względem zapotrzebowania regionu na tego typu wsparcie; Użyteczność - ocena, w jakim stopniu zrealizowane programy stażowe przyczyniły się do zwiększenia współpracy instytucji B+R i biznesu i co jest tego przejawem; Skuteczność - oszacowanie skali efektów współpracy (w rozumieniu liczby wdrożonych innowacji) między przedstawicielami B+R i biznesu podjętych na skutek realizacji badanych projektów; Trwałość - ocena, czy efekty wsparcia udzielanego w projektach dedykowanych zwiększeniu współpracy instytucji B+R i biznesu w ramach Poddziałania PO KL utrzymują się lub mogą utrzymać się w dłuższej perspektywie czasowej. METODOLOGIA BADANIA W ramach badania zastosowano następujące techniki badawcze: Desk research - analiza obejmowała następujące źródła: 1. Program Operacyjny Kapitał Ludzki, 2. Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL obowiązujący dla wybranych projektów, 3. Plany Działań na lata w odniesieniu do Poddziałania 8.2.1, 4. Sprawozdania (roczne i półroczne) z realizacji PO KL w zakresie przedmiotowym badania za lata: 2010 i Dokumentacja konkursowa dla konkursów, z których wybrano projekty do badania, 15

16 6. Wnioski o dofinansowanie beneficjentów, którzy podpisali umowę o dofinansowanie i zrealizowali projekty wybrane do badania, oraz wnioski rekomendowane do finansowania z konkursu POKL/8.2.1/I/13 7. Wnioski o płatność końcową 8. Karty zamknięcia projektów (informacja o spełnianiu kryteriów strategicznych) 9. Podsystem Monitorowania EFS 2007, 10. Dane z KSI SIMIK w zakresie projektów objętych badaniem, 11. Opracowania na temat innowacyjności gospodarki i kontaktów biznesu z instytucjami B+R: a) Ewaluacja procesu komercjalizacji wyników prac B+R oraz współpracy jednostek naukowych z przedsiębiorcami w ramach I osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Poddziałanie oraz Poddziałanie 1.3.1), NCBR, Warszawa 2013 b) Efekty realizacji projektów innowacyjnych, zrealizowanych w ramach środków unijnych, wpisujących się w cele taktyczne Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego , UMWM c) Ocena działań badawczo-rozwojowych oraz innowacyjnych podejmowanych w ramach unijnych projektów na rzecz wzrostu konkurencyjności Opolszczyzny, UMWO, Opole 2012 d) Obszary aktywności polskich samorządów w zakresie polityki innowacyjnej regionu, UMWW e) Badanie jakości i wpływu projektów w Działaniu 8.2 PO KL na upowszechnienie transferu wiedzy pomiędzy sferą nauki i gospodarki w województwie dolnośląskim, UMWD f) Wpływ projektów szkoleniowych oraz staży realizowanych w ramach Priorytetu VIII na regionalny rynek pracy, WUP w Poznaniu, Poznań 2012 g) Badanie stanu innowacyjności opolskich MSP oraz aktywności i współpracy instytucji naukowo-badawczych pod kątem budowy systemu oceny wskaźnikowej na lata w ramach Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Opolskiego, Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki, Opole 2009 h) Współpraca nauki i biznesu jako czynnik wzmacniający innowacyjność regionu łódzkiego, Wydawnictwo Biblioteka, Łódź 2013 i) Ewaluacja projektu Nauka, transfer, rozwój. Raport z badania ewaluacyjnego., Mateusz Łukasik, Lublin 2012 j) Współpraca nauki i biznesu, PARP 2013 k) Wpływ projektów szkoleniowych realizowanych w Priorytecie VIII na potrzeby przedsiębiorstw, poprawę ich konkurencyjności/funkcjonowania oraz zmianę polityki szkoleniowej firm, a także wpływ na adaptacyjność uczestników projektu szkoleń w kontekście zmian gospodarczych zachodzących w regionie, WUP w Szczecinie, Szczecin 2013 l) Współpraca firm z sektorem edukacji, PARP, Lewiatan, Warszawa 2013 m) Współpraca nauki i biznesu przyszłością Pomorza, Regionalna Izba Gospodarcza Pomorza n) Raport z badania focusowego. Grupa: uczestnicy staży w ramach działania 8.2.1, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne o) Raport z badania focusowego. Grupa: przedstawiciele działów nauki, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne p) Raport z badania focusowego. Grupa: przedsiębiorcy, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne q) Raport z badań case study w zakresie transferu WIEDZY, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne r) Raport całościowy z pogłębionej analizy i diagnozy w ramach projektu inlab cz. I. Analiza danych zastanych., Polskie Towarzystwo Ekonomiczne s) Raport całościowy z pogłębionej analizy i diagnozy w ramach projektu inlab cz. II. Wnioski z części badawczej (sytuacja po stronie przedsiębiorstw i uczelni wyższych), Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 16

17 073/10 054/10 048/10 006/11 Razem OCENA SKUTECZNOŚCI PROJEKTÓW OBEJMUJĄCYCH WSPÓŁPRACĘ INSTYTUCJI B+R I BIZNESU, W ZAKRESIE REALIZACJI TRANSFERU WIEDZY MIĘDZY t) Wnioski i rekomendacje dotyczące realizacji Poddziałania PO KL, Gdański Park Naukowo-Technologiczny, Gdańsk 2012 u) Strategiczne modelowanie i animowanie rozwoju oraz technologii. Dobre praktyki., Opole 2014 v) Komercjalizacja wyników badań oraz kreowanie postaw przedsiębiorczych przez Akademię Morską w Gdyni, Akademia Morska w Gdyni, Gdynia 2012 Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI) Wywiady IDI przeprowadzone zostały w terminie W poniższej tabeli przedstawiono strukturę zrealizowanej próby badawczej 8 : Projekt IDI z beneficjentem IDI z pracownikami naukowymi odbywającymi staże w przedsiębiorstwach IDI z pracownikami przedsiębiorstw odbywającymi staże w jednostkach naukowych IDI z przedsiębiorcami przyjmującymi stażystów IDI z jednostkami naukowymi przyjmującymi stażystów IDI z przedsiębiorcami kierującymi swych pracowników na staże w jednostkach naukowych Razem: Ankieta internetowa CAWI Technika CAWI została zastosowana w przypadku badania uczestników staży z czterech projektów, których realizacja została zakończona. Zastosowano dobór quasi-zupełny tzn. Wykonawca skierował ankietę do wszystkich uczestników staży. Strukturę badanej populacji i zrealizowanej próby przedstawia poniższa tabela: Lp. Numer projektu Wielkość populacji (na podstawie PEFS 9 ) Ilość staży Procent w kolumnie Ilość Zrealizowana próba Procent w kolumnie Response rate 1 POKL /10 8 2,2% 8 2,4% 100% 2 POKL / ,6% 74 22,6% 82,2% 3 POKL / ,1% ,4% 92,8% 4 POKL / ( ) 39,1% ,6% 90,1% R a z e m : 367 (366) 100,0% ,0% 89,6% 8 W raporcie metodologicznym założono, że dla każdego z 4 projektów zostaną przeprowadzone wywiady IDI z 7 stażystami z jednostek naukowych oraz 7 przedsiębiorcami przyjmującymi niniejsze osoby na staż do swojej firmy. W związku z tym, że w przypadku projektu 073/10 (Małopolski Transfer Technologii Informatycznych), którego Beneficjentem jest Comarch, wszyscy stażyści odbyli staż w tej właśnie firmie i pracodawca przyjmujący stażystów był jeden, w porozumieniu z Zamawiającym ustalono, że dla tej kategorii zostanie przeprowadzony 1 IDI, zaś pozostałych 6 wywiadów zostało rozdysponowane i przeprowadzone w pozostałych kategoriach respondentów. 9 W PEFS nieznacznie różnią się liczebności uczestników jednego projektu - MARR (006/11) - w porównaniu z SOPZ i raportem metodologicznym 135 względem 144 staży osoba ujęta w PEFS nie ukończyła projektu zgodnie ze ścieżką i nie została włączona do populacji badania CAWI 17

18 W celu zidentyfikowania uczestników, którzy brali udział w więcej niż 1 stażu i przygotowania bazy mailingowej z niepowtarzającymi się adresami (tak, by jedna osoba nie otrzymała kilku maili) przeprowadzono deduplikację bazy PEFS. Każdy z uczestników ujętych w bazie PEFS miał przypisany adres owy. Badanie CAWI realizowano w dniach Wysłano 300 maili, w tym 244 maili do osób, które uczestniczyły w stażu w ramach Poddziałania tylko jeden raz (z jednym linkiem), 46 maili do osób, które uczestniczyły w dwóch różnych stażach (dwa linki) oraz 10 do osób, które trzykrotnie uczestniczyły w stażach (trzy linki do ankiety). W przypadku 13 uczestników staży, otrzymano zwrot z informacją o błędnym adresie . W stosunku do tych respondentów podjęto próby nawiązania kontaktu telefonicznego w celu pozyskania prawidłowego adresu lub przeprowadzenia ankiety metodą CATI. Badanie było wspierane techniką CATI tj. w przypadku osób, które nie wypełniły ankiety pomimo monitów, nawiązano kontakt telefoniczny i przeprowadzono/dokończono ankietę z zastosowaniem techniki CATI lub uczestnik w wyniku nawiązanego kontaktu wypełnił samodzielnie ankietę CAWI. Wypełniono 330 z łącznej liczby 366 ankiet, co oznacza, że uzyskano współczynnik responsywności na poziomie 90%. Dalszej analizie statystycznej poddano 328 prawidłowo wypełnionych ankiet. Uzyskane wyniki są reprezentatywne - błąd statystyczny wynosi 1,7% (przy poziomie ufności 0,95). Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) Wywiad FGI przeprowadzony został w dniu Wzięło w nim udział 3 przedstawicieli IP2 PO KL (Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie - przedstawiciele komórki zajmującej się wdrażaniem projektów z Poddziałania 8.2.1) oraz 3 moderatorów. Funkcją FGI było uszczegółowienie i pogłębienie informacji dotyczących charakteru interwencji zebranych w toku analizy desk research oraz merytoryczne przygotowanie członków zespołu do dalszych etapów badania, w szczególności prowadzenia IDI. Case study Technika case study służyła do skonstruowania pogłębionych charakterystyk pięciu przykładów odbywania stażu - po jednym przykładzie odbytego stażu pracownika naukowego w przedsiębiorstwie, z projektów: Małopolski Transfer Technologii Informatycznych [MTTI] modelowy program wymiany kompetencji w zakresie zarządzania firmą oraz wspierających ją systemów informatycznych, Wzmocnienie przedsiębiorczości oraz świadomości w zakresie współpracy nauka-biznes wśród małopolskich pracowników naukowych sposobem na wzrost innowacyjności i konkurencyjności małopolskich firm. SPiN - Skuteczny Przedsiębiorca i Naukowiec, Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie W analizie uwzględniono również jeden przykład stażu pracownika przedsiębiorstwa odbytego w jednostce naukowej w ramach projektu pt. Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie. Dogłębnej analizie podlegał cały proces prowadzący do realizacji stażu oraz uzyskane efekty stażu zarówno z perspektywy stażysty, jak i podmiotu kierującego oraz przyjmującego na staż. 18

19 W ramach case study podjęta została także kwestia pojawiających się trudności oraz zastosowanych sposobów ich przezwyciężania. Na etapie zbierania i analizy danych wykorzystany został zespół technik tj. CAWI, IDI, desk research (analiza wniosku o dofinansowanie). Analiza ekspercka Na potrzeby badania wykorzystana została także metoda analizy eksperckiej, w tym analiza SWOT, której celem była identyfikacja barier oraz stymulatorów współpracy instytucji B+R i biznesu w zakresie objętym badanymi projektami z uwzględnieniem kontekstu i specyfiki regionu małopolskiego. Analiza ekspercka jest techniką mająca charakter przekrojowy tzn. prowadzona była w ramach wszystkich technik i zagadnień badawczych, w szczególności zaś w ramach ostatniego rozdziału p.t. Ocena programów i propozycje rozwiązań. 19

20 Opis wyników badania REALIZACJA PROGRAMÓW STAŻOWYCH Charakterystyka wsparcia W ramach niniejszego podrozdziału scharakteryzowano programy stażowe oraz osoby i podmioty zaangażowane w realizację programów stażowych, zarówno w roli stażystów, jak i podmiotów uczelni oraz przedsiębiorstw - przyjmujących i delegujących swoich pracowników na staż. Zaprezentowane poniżej dane oraz wnioski zostały oparte m.in. na analizie desk research obejmującej: wnioski o dofinansowanie projektów, dane PEFS i inne dane przekazane przez Beneficjentów oraz IP2, źródła internetowe; wywiadach pogłębionych z beneficjentami, uczestnikami staży, przedstawicielami przedsiębiorstw kierujących na staże oraz jednostek naukowych i przedsiębiorstw przyjmujących stażystów oraz wynikach ankiety internetowej z uczestnikami staży. PYTANIA BADAWCZE: Jaka była charakterystyka programów stażowych (w tym ich długość, szczegółowy zakres i charakterystyka podejmowanych działań etc.)? Ile trwał staż? Jaki był zakres obowiązków w ramach stażu? Jakie były efekty stażu (np. co udało się wprowadzić w życie w tym czasie)? W przypadku projektu nr 8.2.1/006/11 - jakie specyficzne cechy/uwarunkowania dotyczą staży pracowników naukowych, a jakie staży pracowników przedsiębiorstw? Kim były osoby odbywające staże? W analizie należy uwzględnić: podział na pracowników przedsiębiorstw, pracowników naukowych jednostek naukowych oraz pracowników naukowych, naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych uczelni; płeć; wiek; typ i lokalizację uczelni/firmy, z którą związany/a jest respondent/ka, branże działalności/dziedzinę nauki, doświadczenie w pracy naukowej/zawodowej itp. Czy przed przystąpieniem do projektu stażyści mieli styczność ze współpracą biznesu z instytucjami B+R? Jak ta współpraca wyglądała? Czy napotykano na jakieś bariery/trudności? Jakie i jak je przezwyciężano? Jaka jest charakterystyka podmiotów (przedsiębiorstw, instytucji B+R), które realizowały programy stażowe, uwzględniająca m.in. lokalizację instytucji, branżę/przedmiot działalności, doświadczenie w przyjmowaniu stażystów? Czy przed przystąpieniem do projektu podmioty te miały styczność ze współpracą biznesu z instytucjami B+R? Jak ta współpraca wyglądała? Czy napotykano na jakieś bariery/trudności? Jakie i jak je przezwyciężano? Jaka jest charakterystyka przedsiębiorstw, które kierowały swoich uczestników na staże (wielkość, lokalizacja, branża i przedmiot działalności itd.)? Czy w dotychczasowej działalności przedsiębiorstw prowadzono współpracę z instytucjami naukowymi? Charakterystyka programów stażowych W ramach małopolskiego komponentu regionalnego PO KL, w Poddziałaniu rozpoczęto realizację 11 projektów obejmujących swoim zakresem staże dla pracowników uczelni i jednostek naukowych oraz przedsiębiorstw. Za realizację największej części sześciu przedsięwzięć odpowiedzialne były instytucje otoczenia biznesu, realizatorami kolejnych czterech były przedsiębiorstwa, a pozostały jeden projekt realizowany był przez uczelnię wyższą. Trzy spośród analizowanych przedsięwzięć realizowane były w partnerstwie, w realizację projektów w roli partnerów najczęściej angażowane były uczelnie wyższe. Taki katalog realizatorów przedsięwzięć stażowych należy ocenić pozytywnie, ponieważ szeroko zaangażowane w realizację instytucje otoczenia biznesu, przy założeniu odpowiednio prężnej działalności, posiadają duży potencjał koordynacyjny by pełnić funkcję łącznika pomiędzy sferą nauki i biznesu. 20

21 Łączna wartość 11 projektów obejmujących swoim zakresem staże według zapisów wniosków o dofinansowanie wynosiła ,55 zł,, przy czym najniższa wartość projektu wyniosła ,00 zł, a najwyższa ponad dziesięciokrotnie więcej ,13 zł. Rozstęp ten świadczy o dużej różnorodności skali realizowanych projektów. Przedstawionych wartości nie należy jednak utożsamiać z kosztami organizacji programów stażowych, ponieważ zakres działań podejmowanych w ramach tych przedsięwzięć był różnorodny i często obejmował poza programem stażowym szereg innych form wsparcia. Według zapisów wniosków o dofinansowanie, we wszystkich 11 analizowanych przedsięwzięciach projektowych zaoferowano staże dla pracowników uczelni i innych jednostek naukowych w przedsiębiorstwach, mają one objąć łącznie 745 osób. Natomiast staże zakładające przepływ pracowników w stronę przeciwną, czyli skierowane do pracowników przedsiębiorstw i obejmujące staż w jednostkach naukowych zaoferowano w 6 przedsięwzięciach, łącznie mają one objąć grupę ponad pięciokrotnie mniejszą niż w przypadku pracowników jednostek naukowych (130 osób). W czterech zakończonych dotąd projektach zaplanowano objęcie stażami 358 osób 336 pracowników uczelni i jednostek naukowych oraz 22 pracowników przedsiębiorstw, jednak finalnie wg danych PEFS w stażach, w ramach tych projektach wzięła udział większa liczba osób. Wniosek o większej skali organizacji staży w przedsiębiorstwach potwierdzają także wyniki ilościowego badania CAWI realizowanego wśród uczestników czterech zakończonych projektów, którym szczególną uwagę poświęcono w niniejszym badaniu. Wykres 1. Formy wsparcia, z których korzystali uczestnicy projektów 100% 90,5% 80% 60% 40% 39,0% 34,5% 20% 9,5% 0% staż w przedsiębiorstwie staż na uczelni lub innej jednostce naukowe 0,6% szkolenia / kursy doradztwo innego rodzaju wsparcie Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=328; pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Wśród badanych uczestników projektów zdecydowanie dominują osoby odbywające staż w przedsiębiorstwie, które stanowią 90,5% uczestników, pozostała część 9,5% osób biorących udział w projektach to uczestnicy odbywający staż na uczelni lub innej jednostce naukowej. Wśród kobiet i mężczyzn odsetki te są bardzo podobne. Dysproporcję w zakresie udziałów osób odbywających staże w przedsiębiorstwach oraz na uczelniach i jednostkach naukowych należy uznać za zjawisko niepożądane, ponieważ ogranicza ona zakres zdobywania przez pracowników przedsiębiorstw cennych doświadczeń oraz poznania przez nich sposobów działania jednostek naukowych. Na możliwość uzyskania pozytywnych efektów dla stażystów z sektora przedsiębiorstw wskazywał w wywiadzie jakościowym Beneficjent projektu przewidującego tego typu wsparcie. Potencjał ten potwierdza również 21

22 zakres celów organizacji staży tego typu omawiany we wniosku o dofinansowanie projektu. Zagadnienie to szerzej, wraz z egzemplifikacjami, omówiono w dalszej części niniejszego podrozdziału dotyczącej specyfiki projektu Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie. Część uczestników staży brała udział także w dodatkowych formach wsparcia, 39,0% respondentów wskazało na udział w szkoleniach / kursach, a 34,5% na korzystanie z doradztwa. Według zapisów wniosków o dofinansowanie, osobom zatrudnionym w firmach w większości przypadków oferowano staże o długości 3 miesięcy, jedynie w dwóch projektach były one dłuższe i obejmowały okres 4 oraz 6 miesięcy. Podobna sytuacja występuje również w przypadku staży dla pracowników uczelni i innych jednostek naukowych, w 7 na 11 projektów oferujących staże dla pracowników tych podmiotów czas stażu wynosił 3 miesiące, jeden projekt oferował staże czteromiesięczne, a pozostałe trzy projekty oferowały najdłuższe staże - sześciomiesięczne. Biorąc pod uwagę, iż w poszczególnych projektach brała udział zróżnicowana liczba uczestników, długość programów stażowych trafniej charakteryzować będą wyniki ilościowego badania stażystów, którzy w badaniu CAWI wskazywali dokładną długość swojego stażu. Wykres 2. Czas odbywania stażu w miesiącach 60% 60,4% 40% 27,4% 20% 5,8% 4,9% 0% 0,6% 0,3% 0,3% 0,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=328 Wśród badanych uczestników projektów, największą część 60,4% stanowią osoby biorące udział w trzymiesięcznym stażu, relatywnie szeroką grupę uczestników stanowią także osoby biorące udział w stażach sześciomiesięcznych, ich udział wynosi 27,4%. Wskazania na udział w stażu o innym niż trzy lub sześciomiesięcznym okresie trwania występowały rzadko. Taki rozkład czasu trwania staży trudno jednoznacznie ocenić, ponieważ wydawana ocena musi być ściśle z celem konkretnego programu stażowego, a także skalą i złożonością podejmowanych zadań, a te w realizowanych stażach były bardzo różnorodne. Wobec tego warto wsłuchać się w głos samych uczestników staży, którzy wzięli udział w jakościowym badaniu IDI. Wśród uczestników dominują opinie, iż okres stażu pozwolił na realizację zaplanowanych z formalnego punktu widzenia zadań, rzadko pojawiały się głosy o niewystarczalności dostępnego czasu. Wszystko się odbywało, musiało się odbywać terminowo, bo my byliśmy tutaj przez tą firmę kontrolowani. Tam był 22

23 pracownik, który przed upływem miesiąca już wysyłał komunikaty, że trzeba złożyć. (Stażystka) Wobec tego oferowanej długości staży nie należy uznawać za czynnik w sposób krytyczny utrudniający osiągnięcie zakładanych celów. Jednak wśród uczestników pojawiają się głosy o konieczności takiego planowania zadań stażowych, aby ich realizacja była możliwa w założonym czasie. Można powiedzieć, że wybraliśmy sobie taką tematykę, która nie wymagała zbyt dużej ilości pracy, ponieważ wiedziałem, że to będą tylko 3 miesiące. Więc żeby nam się udało właśnie zrealizować to w ciągu 3 miesięcy to ułożyliśmy to w taki sposób, że właśnie czasu zupełnie wystarczyło. (Stażysta) Tego typu strategia jest naturalna przy ograniczonych zasobach czasu, lecz można w tym wypadku wyciągnąć wniosek, iż zapewnienie możliwości dłuższego uczestnictwa stażu mogłoby owocować podejmowaniem w ramach prowadzonych prac badawczych bardziej złożonej problematyki, co może prowadzić do lepszych efektów programu stażowego. Badani uczestnicy wskazywali, iż 3 miesięczny okres stażu niejednokrotnie okazywał się zbyt krótki, jeśli w ramach stażu podejmowane są działania badawcze zgłębiające nowe obszary. Myślę, że w ogóle na taki projekt 3 miesiące to jest za mało czasu. Może gdyby to była osoba, która jest w tym bardziej zaznajomiona z tym albo coś już robiła w tym kierunku ja poszłam całkowicie nie znając tego tematu, więc myślę, że to jest za trudny i zbyt skomplikowany temat, żeby w 3 miesiące uzyskać taki wymierny efekt. (Stażystka) Zdecydowanie do badań naukowych to jest bardzo krótki okres czasu. Jeżeli chcemy przeprowadzać jakieś badania na nowym składzie, ok., niby znanego produktu, ale tak naprawdę już nowego, bo na nowym składzie to 3 miesiące badania chemiczne to jest kropla w morzu potrzeb. (Stażystka) To był zdecydowanie za krótki. Ja o tym zresztą tam pisałem w tym podsumowaniu końcowym. To krótko mówiąc wynikało z samego charakteru prac. To były prace doświadczalne i to prace podjęte nad nowym kierunkiem. W związku z tym ten czas jest do takich działań zdecydowanie za krótki. (Stażysta) Opinie te wskazują na potrzebę uelastycznienia długości staży, w taki sposób, aby możliwe było przeprowadzenie dłuższego sześciomiesięcznego stażu, jeżeli zachodzi potrzeba uzasadniona podejmowaną problematyką. Stosowanie dłuższych staży może stać się szansą na zwiększenie użyteczności i stopnia dopracowania rozwiązań uzyskiwanych w ramach staży. W zakresie organizacji programów stażowych warto zwrócić uwagę na ciekawe rozwiązanie zastosowane w jednym z projektów wyłonionych w najnowszym konkursie POKL8.2.1-I-13, jakim jest organizacja staży grupowych. Polegały one na pracy nad jednym rozwiązaniem innowacyjnym przez więcej niż jednego stażystę, praca mogła przebiegać w sposób równoległy lub poprzez następstwo realizacje kolejnych etapów pracy przez stażystów odbywających staż po sobie. Dzięki pracom zespołowym możliwa staje się realizacja bardziej czasochłonnych czy złożonych zadań, których przeprowadzenie przez jednego stażystę nie byłoby możliwe. Wariant staży zespołowych wydaje się pożądanym ze względu na ograniczenie czasowe stażu, nastawienie na wypracowanie konkretnych rozwiązań oraz konieczność podejmowania złożonej, a niekiedy nowej dla stażysty problematyki. Potrzebę realizacji staży w takiej formie potwierdza również wypowiedź jednego z beneficjentów. 23

24 Ten projekt tym się wyróżniał, że tam była możliwość, aby w jednym przedsiębiorstwie staże realizował zespół naukowców, ( ) z różnych dziedzin. Znaczy mogą być z jednej dziedziny, tylko chodzi o to, że nam zgłaszali też naukowcy takie problemy, że uczelnia zabija tą umiejętność pracy w zespole. (Beneficjent) Kluczowym elementem charakterystyki programów stażowych jest określenie zakresu zadań podejmowanych w ich ramach. W zapisach wniosków o dofinansowanie realizatorzy dość oględnie podejmowali to zagadnienie nierzadko ograniczając się do zapisu, iż zakres stażu zostanie ustalony indywidualnie pomiędzy stażystą a przedstawicielem jednostki przyjmującej na staż. Taki stan rzeczy pozwala na zindywidualizowanie zakresu staży i należy ocenić go pozytywnie, ponieważ mamy do czynienia z dużą różnorodnością branżową oraz dziedzin nauki, co uniemożliwia ustalenie jednolitego i trafnego zakresu stażu. Na indywidualny sposób ustalania zakresu podejmowanych działań bardzo często wskazywali w badaniu jakościowym uczestnicy. Tak, zupełnie przed stażem myśmy usiedli, ustaliliśmy zakres obowiązków, co będzie należało do moich obowiązków, co będzie należało z kolei do obowiązków firmy, w której odbywałam staż. Dograliśmy szczegóły i dopiero potem tutaj zaczęliśmy działać. (Stażystka) Były konsultacje. To znaczy tak - co mogę zrobić, czy się na to zgadzam, jak to będzie wyglądało. Tak, było. Na początku każdego miesiąca jak był nowy dział, bo to też było podzielone na miesiące, to było spotkanie właśnie, jak będzie dany miesiąc wyglądał. (Stażystka) Więc one [zasady współpracy], były konsultowane na bieżąco, ale też wcześniej były ustalone. To nie było tak, że firma narzuciła z góry swoje wymagania, a ja tylko się dostosowałam i zrobiłam. Tylko to była taka obopólna współpraca. Takie przyjazne ustalenie zasad współpracy. Więc to było takie mobilne, ale były punkty już ustalone, których się trzymaliśmy od samego początku. (Stażystka) W związku ze zindywidualizowaniem staży wiarygodnym źródłem informacji o zakresie podejmowanych działań będą sami stażyści. Poniżej przedstawiono odpowiedzi udzielone przez nich w badaniu CAWI. 24

25 Wykres 3. Zakres działań podejmowanych w ramach odbywania stażu konsultacje i wymiana doświadczeń 90,6% 100,0% wspólne prowadzenie prac badawczorozwojowych 49,8% 54,8% samodzielne prowadzenie prac badawczorozwojowych realizacja zadań związanych ze zwyczajową działalnością firmy, nieobejmującą prac B+R i wdrożeniowych wspólne prowadzenie prac wdrożeniowych 35,5% 36,7% 33,0% 29,0% 55,9% opracowywanie publikacji naukowych samodzielne prowadzenie prac wdrożeniowych prowadzenie wystąpień na konferencjach naukowych inne działania 19,4% 9,4% 19,4% 12,9% 2,4% 3,2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% odbywający staż w przedsiębiorstwie odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; odbywający staż w przedsiębiorstwie n=297, odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej 31; działania, w ramach których występują odpowiedzi tylko jednej z badanych grup są dla tej grupy specyficzne tj. możliwe do wskazania tylko przez tę grupę Wszystkie badane osoby odbywające staż na uczelni lub jednostce naukowej prowadziły konsultacje oraz działania związane z wymianą doświadczeń, tego typu działania prowadziła także znacząca większość 90,6% osób odbywających staż w przedsiębiorstwie. Ta miękka forma współpracy często nie gwarantuje wypracowania bezpośrednich i wymiernych efektów, lecz ma duże znaczenie w kontekście nabycia doświadczenia, poznania kultury organizacyjnej podmiotu, w którym odbywany jest staż czy budowania więzi nieformalnej, która ułatwia dalszą współpracę. Ponad połowa 54,8% osób odbywających staż na uczelni lub jednostce naukowej oraz niemal połowa 49,8% osób odbywających staż w przedsiębiorstwie zaangażowania była w we wspólne, czyli angażujące pracowników podmiotu przyjmującego, prowadzenie prac badawczo-rozwojowych. Na samodzielne prowadzenie tego typu prac wskazało 55,9% osób odbywających staże w przedsiębiorstwach oraz 35,5% uczestników staży na uczelniach lub jednostkach naukowych. Jak wynika z przedstawionych danych, osoby odbywające staż w przedsiębiorstwach, czyli pracownicy uczelni lub jednostek naukowych nieco częściej angażowani byli w samodzielne prace badawczo-rozwojowe, aniżeli w prace zespołowe. Z kolei w przypadku osób odbywających staż w jednostkach naukowych, czyli przedstawicieli sektora przedsiębiorstw, tendencja jest odwrotna są oni angażowani częściej w prace zespołowe, aniżeli w te realizowane samodzielnie. Powodem tego zróżnicowania może być mniejszy potencjał przedstawicieli przedsiębiorstw do prowadzenia prac badawczych. Generalnie rzecz ujmując wg deklaracji uczestników badania CAWI samodzielne lub zespołowe prace badawczo-rozwojowe realizowane były w przypadku 78,0% badanych uczestników staży, przy czym znacznie częściej tego typu działania realizowały osoby odbywające staż 25

26 w przedsiębiorstwach (80,5%), aniżeli osoby odbywające staż w jednostkach naukowych (54,8%). Taką skalę prowadzenia prac badawczo-rozwojowych należy ocenić pozytywnie, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę, iż nie wszystkie branże i dziedziny nauki generują potencjał do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, w niektórych z nich użyteczne okazują się prace analityczne, dostarczające wiedzę przedsiębiorstwu. Rzadziej stażyści realizowali prace wdrożeniowe. Na wspólne prowadzenie prac wdrożeniowych wskazała co trzecia osoba odbywająca staż w przedsiębiorstwie oraz 29,0% uczestników staży w jednostkach naukowych. Samodzielne prowadzenie prac wdrożeniowych było jeszcze rzadsze, dotyczyło ono 9,4% osób odbywających staż w przedsiębiorstwa oraz 19,4% uczestników staży na uczelniach lub jednostkach naukowych. Ogólnie wg deklaracji uczestników badania CAWI, samodzielne lub zespołowe prace wdrożeniowe prowadzone były w przypadku 38,1% staży. Powodów mniejszego zaangażowania w prowadzenie prac wdrożeniowych należy szukać w samym charakterze tych prac wymagają one rzeczywistej zmiany w praktyce gospodarczej przedsiębiorstwa, która wiąże się z kosztami dla przedsiębiorstwa i jak każda zmiana w działalności przedsiębiorstwa jest obarczona ryzykiem np. niskiej ekonomiczności czy przestojów w działalności firmy. Stąd decyzje o rzeczywistym wdrożeniu wśród przedsiębiorców są zwykle bardziej ostrożne, niż decyzje o chęci wypracowania nowych rozwiązań, które potencjalnie mogą być wdrożone. Innym powodem relatywnie niskiej skali działalności wdrożeniowej może być wspominane wcześniej i podkreślane w badaniu jakościowym ograniczenie czasowe staży. Należy pamiętać, iż prace wdrożeniowe są zwykle procesem czasochłonnym wymagającym prowadzenia testów i wprowadzania zmian we wdrażanej koncepcji. Uczestnicy staży biorący udział w badaniu jakościowym generalnie pozytywnie odnosili się do zakresu podejmowanych działań, rzadko pojawiały się głosy o niedopasowaniu zakresu stażu do posiadanych kompetencji. Pojawiły się zarówno opinie o jego mało wymagającym charakterze, jak i o jego wysokich wymaganiach merytorycznych. Tak, jak dla mnie to nie było takie wymagające specjalnie. [chciałam] żeby było coś bardziej kreatywnego. Żebym ja więcej wyniosła z tego stażu, czyli więcej się dowiedziała. To by było in plus. (Stażystka) [Staż adekwatny] kompetencjom - pewnie nie do końca, bo tak jak mówię, ja się w trakcie trwania tego stażu bardzo wielu rzeczy uczyłam, więc pewnie nie byłam do końca kompetentna, jak podejmowałam w ogóle staż. Natomiast No jakby to się w trakcie stało wszystko, ja sobie z tym jakoś poradziłam (Stażystka) W związku z tym kwestii dopasowania stażu do potrzeb i kompetencji uczestników nie należy interpretować jako problemu o charakterze systemowym. Zebrane w badaniu IDI wypowiedzi stażystów na temat zakresu zadań stażowych są nasycone specjalistycznym żargonem branżowym, lecz sam ich kontekst świadczy o wysokiej spójności podejmowanych działań z charakterem działalności podmiotów, w których odbywany był staż oraz wysokiej specjalizacji staży. Jest to widoczne w przytoczonych wypowiedziach. [Zakres stażu obejmował] głównie wykonywanie analiz porównywalnych. Ponieważ firma, w której miałam staż akurat uruchomiła nową instalację. Chcieli porównać wyniki, które były wykonywane u nich w firmie z wynikami tzw. z zewnątrz, czyli czy zakres ich poprawności działania jest na tyle dobry, żeby można było tą instalację wdrożyć potem już w 100% wydajności w przemyśle. (Stażystka) Firma, w której ja miałem staż zajmowała się w tamtym czasie produkcją systemów sterowania do takich wytwórni 26

27 mas bitumicznych. To znaczy te systemy miały na celu może nie tyle wspomaganie, co nawet zastąpienie operatora. W tym sensie, że mogą tego pilnować algorytmy komputerowe. No i ten nasz system właśnie na tym polegał, że on jakby pilnował całego procesu od A do Z. (Stażysta) Ponadto w wielu wypowiedziach uczestników dostrzec można swego rodzaju etapowość w organizacji programów stażowych. Staże często rozpoczynały się etapem wstępnym, który polegał na zapoznaniu z działalnością firmy czy wykorzystywanymi technologiami, elementem etapu wstępnego były często również studia literaturowe mające teoretyczny charakter. Po etapie wstępnym następował zwykle etap, który określić można jako twórczy, w ramach którego prowadzone były konkretne prace badawcze czy analityczne. W przypadku części staży można wyróżnić także etap testowo-wdrożeniowy, w którym prowadzone były prace mające na celu praktyczne zastosowanie rozwiązań wypracowanych w ramach etapu twórczego. Poniższe wypowiedzi stanowią egzemplifikację tego rodzaju etapowości. W pierwszym miesiącu to był przede wszystkim przegląd literatury i przegląd baz patentowych, porównanie z istniejącymi algorytmami, porównanie z tym, co istnieje na świecie. W drugim miesiącu było to zapoznanie się z pewnym oprogramowaniem, które już uczelnia posiadała. Realizacja takiego projektu dla uczelni, który był związany z fotografowaniem znaków drogowych i wprowadzaniem do tego systemu właśnie po to, żeby wiedzieć, jak ten system, na jakiej zasadzie działa. Trzeci miesiąc to już konkretnie było tworzenie tego algorytmu, który był dla przedsiębiorstwa. (Stażystka) Pierwszy miesiąc był taki bardzo na zapoznanie, czyli poznałam aparaturę, nie używałem jej, tylko ją poznałam, zobaczyłam do czego służy, a później te dwa miesiące to były takie, że już fizycznie wykonywałam jakieś badania. Była jeszcze taka drobna analiza wyników uzyskanych, takie obliczenia. (Stażystka) W ramach charakterystyki programów stażowych na szczególne miejsce zasługuje określenie specyfiki programów stażowych oferowanych w ramach projektu Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie realizowanego przez Małopolską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. Przedsięwzięcie to jako jedyne z czterech projektów, na których skupia się niniejsze opracowanie oferowało staże na uczelniach lub jednostkach naukowych dla pracowników przedsiębiorstw, co jest podstawowym elementem wyróżniającym ten projekt. Ponadto, należy dodać, iż projekt ten w największej skali w porównaniu z pozostałymi projektami - wykorzystywał wsparcie stażowe. W jego ramach zaplanowano objęcie stażami łącznie 143 uczestników. W związku z tym projekt stał się również przedsięwzięciem najbardziej kosztownym - jego łączna wartość wyniosła ,13 zł. Inną cechą wyróżniającą go na tle pozostałych projektów oferujących programy stażowe, jest szczególnie zintensyfikowane wykorzystanie zasady partnerstwa - w realizację tego projektu zaangażowanych zostało aż 5 partnerów z sektora uczelni wyższych. Kluczowe znaczenie ma jednak specyfika samych programów stażowych realizowanych w ramach projektu Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie realizowanego przez Małopolską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. Program dla pracowników przedsiębiorstw różni się od tego kierowanego do pracowników uczelni i jednostek naukowych skalą. Ten pierwszy skierowany został do grupy 22 osób, a drugi do grupy ponad pięciokrotnie większej 121 osób. Jednak różnicą o znaczeniu fundamentalnym jest postawienie przed stażystami z przedsiębiorstw i uczelni zróżnicowanych celów i zadań. Według zapisów wniosku o dofinansowanie W ramach staży pracownicy naukowi będą rozwiązywać problemy, opracowywać nowe rozwiązania dla 94 przedsiębiorstw, komercjalizować wyniki swoich badań 27

28 naukowych., natomiast pracownicy przedsiębiorstw w ramach staży wskażą ośrodkom badawczo rozwojowym potrzeby biznesu, nawiążą kontakty, nabędą umiejętność pracy w zespołach badawczych, podniosą swoje kompetencje zawodowe, wzmacniając swoją pozycję na rynku pracy. Zapisy te jednoznacznie przypisują stażom przedstawicieli jednostek naukowych cele badawczo-komercjalizacyjne, a stażom przedstawicieli przedsiębiorstw cele związane z nawiązaniem kooperacji oraz nabyciem kompetencji. Jednak według relacji Beneficjenta projektu, realizacja celu postawionego pracownikom przedsiębiorstw również posiada element twórczy: Pracownicy przedsiębiorstw wykonują dzieło na rzecz swojego pracodawcy. Taka jest konstrukcja i pracodawca, czyli to przedsiębiorstwo otrzymuje pomoc de minimis. Oni bardziej transferują wiedzę na uczelni. Po to są na uczelni, żeby korzystać z zasobów wiedzy po to, by na bazie swojej praktycznej wiedzy, doświadczenia, praktyki biznesowej opracować dzieło dla swojego pracodawcy. (Beneficjent) Pracownicy przedsiębiorstw odbywający staż w jednostkach naukowych, tak jak pracownicy uczelni tworzyli opracowanie mające w założeniu mieć praktyczne funkcje dla przedsiębiorstwa. Jednak odbywanie stażu na uczelni ma bardziej na celu zdobycie pewnego zasobu wiedzy, która już istnieje i przekazanie go w praktycznej formie dla przedsiębiorstwa. Na aspekt poznawczy stażu zwracali uwagę również sami pracownicy przedsiębiorstw będący uczestnikami staży w tym projekcie. Na pewno to, że zobaczyłam, jaka jest tam aparatura, jakie badania można wykorzystać powiedzmy od nas z przedsiębiorstwa, żeby im zlecić. Też myślę, że samo to, że właśnie poznałam, co oni robią innego to mogę zasugerować firmie, że oni coś takiego robią, może warto się tym zainteresować. Czyli głównie współpraca jakaś w przyszłości. (Stażystka) Natomiast odbywanie stażu w przedsiębiorstwie, choć również przyczynić się ma do transferu wiedzy naukowej, której swoistym nośnikiem jest stażysta, to w tym wypadku większy nacisk położono na aspekt wynalazczości, innowacyjności twórczego przetworzenia już istniejącej wiedzy naukowej, a nie samego jej transferu w niezmienionym kształcie. Wniosek ten potwierdza przytoczona niżej wypowiedź Beneficjenta. Specyfiką staży pracowników naukowych w przedsiębiorstwach jest to, że oni co do zasady wypracowują jakieś innowacje, tworzą jakieś wydawało by się czasami abstrakcyjne pomysły. I mogą je zweryfikować, mogą je skomercjalizować, mogą sprawdzić czy ta ich naukowa teoria lub wiedza może mieć wykorzystanie w biznesie. (Beneficjent) Na specyfikę omawianego projektu warto spojrzeć także z perspektywy zróżnicowania odpowiedzi udzielanych przez jego uczestników, dane w tym zakresie zawarto na dwóch kolejnych wykresach. 28

29 Wykres 4. Średnia długość staży pracowników uczelni i jednostek naukowych w projekcie Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie oraz pozostałych 6 5, , projekt "Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie" pozostałe projekty Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; projekt "Wiedza, praktyka ( )" - n=107, pozostałe projekty - n=190; Specyfiką staży organizowanych w ramach projektu Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie w porównaniu do organizowanych w ramach innych projektów jest z pewnością ich długość. Przeciętna długość stażu dla pracowników uczelni i jednostek naukowych realizowanego w ramach tego projektu to 5,50 miesiąca, a wśród pozostałych było to 3,31 miesiąca 11. Odpowiedzi uczestników projektów wskazują także na występowanie zróżnicowania pod względem charakteru działań podejmowanych w ramach staży. 11 Należy w tym miejscu wyjaśnić, iż mamy do czynienia rozbieżnością pomiędzy zapisami wniosków o dofinansowanie, a odpowiedziami udzielonymi przez uczestników projektów respondentów badania CAWI. Wg zapisów wniosków projekt Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie jest jedynym ujmowanym w badaniu CAWI przedsięwzięciem oferującym staże dla pracowników lub właścicieli przedsiębiorstw. Mimo to nieznaczna część 8 uczestników spoza tego projektu wskazała, iż została oddelegowana do udziału w stażu jako pracownik lub właściciel przedsiębiorstwa. Powodów takiego stanu rzeczy należy doszukiwać się w omyłkowym zaznaczeniu odpowiedzi w pytaniu odnoszącym się do pracodawcy delegującego na staż lub niedokładności w zapamiętaniu swojego statusu zawodowego, co jest również prawdopodobne, jeśli weźmiemy pod uwagę odległy termin realizacji części staży. 29

30 Wykres 5. Zakres działań realizowanych w ramach staży pracowników uczelni i jednostek naukowych w projekcie Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie oraz pozostałych konsultacje i wymiana doświadczeń 94,4% 88,4% wspólne prowadzenie prac badawczo-rozwojowych 57,9% 45,3% samodzielne prowadzenie prac badawczorozwojowych 57,0% 55,3% wspólne prowadzenie prac wdrożeniowych 24,2% 48,6% realizacja zadań związanych ze zwyczajową działalnością firmy, 26,2% 42,6% opracowywanie publikacji naukowych 17,4% 25,0% prowadzenie wystąpień na konferencjach naukowych 8,7% 25,0% samodzielne prowadzenie prac wdrożeniowych 10,3% 8,9% projekt "Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie" pozostałe projekty inne zadania 4,7% 1,1% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; projekt "Wiedza, praktyka ( )" - n=107, pozostałe projekty - n=190 Pracownicy jednostek naukowych odbywający staż w ramach projektu Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie nieco częściej niż pracownicy odbywający staż w innych projektach podejmowali takie działania jak wspólne prace badawczo-rozwojowe (57,9% uczestników versus 45,3% w innych projektach), wspólne prace wdrożeniowe (48,6% uczestników w stosunku do 24,2% w innych projektach), z kolei nieco rzadziej angażowani byli w realizację zadań związanych ze zwyczajową działalnością firmy (26,2% uczestników versus 42,6% w innych projektach). Podsumowując rozważania związane z charakterystyką programów stażowych należy zwrócić uwagę, iż staże w większości trwały 3, a rzadziej 6 miesięcy, czas trwania stażu jest czynnikiem determinującym jego zakres i mogącym stanowić ograniczenie w podejmowaniu bardziej złożonych zadań. Podczas staży bardzo często prowadzono działania mające na celu konsultacje i wymianę doświadczeń. Pozytywnie ocenić należy dość szerokie prowadzenie prac badawczo rozwojowych, lecz nieco mniej optymistycznie nastraja ograniczone prowadzenie prac wdrożeniowych. Warto zaznaczyć, iż prowadzenie prac wdrożeniowych stało się przedmiotem kryterium strategicznego, jednak nie było ono stosowane w początkowymi okresie wdrażania ewaluowanej interwencji - nie miało zastosowania dla projektów wyłonionych do dofinansowania w konkursie w 2010 roku. Szerzej kwestię kryteriów wyboru projektów omówiono w podrozdziale Sposób wdrażania niniejszego raportu. Uczestnicy pozytywnie ocenili zakres staży, a ich wypowiedzi wskazują na wysokie zindywidualizowanie staży, a także dopasowanie do specyfiki działalności podmiotów 30

31 przyjmujących. W organizacji staży można zauważyć etapowość polegającą na występowaniu części wstępnej, twórczej, a czasami również testowo-wdrożeniowej. Programy stażowe zorganizowane w ramach projektu Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie posiadają specyficzne cechy. Staże dla przedstawicieli przedsiębiorstw podporządkowano nabyciu kompetencji oraz transferowi wiedzy naukowej, z kolei w tych dla pracowników jednostek naukowych położono nacisk na twórcze przetworzenie wiedzy naukowej, którego efektem jest wypracowanie nowatorskich rozwiązań. Staże zorganizowane w rzeczonym projekcie są dłuższe niż te organizowane w innych projektach, a w ich ramach nieco częściej prowadzone były prace badawczo-rozwojowe i wdrożeniowe. 31

32 Charakterystyka uczestników staży Kluczowym elementem charakterystyki wsparcia jest przedstawienie cech jego uczestników. Rozpoczęte ono zostanie od zagadnień demograficznych, w następnej kolejności przedstawiona zostanie sytuacja zawodowa stażystów, a zwieńczeniem będzie charakterystyka dotychczasowego doświadczenia we współpracy międzysektorowej tej grupy osób. Według danych przedstawionych we wnioskach o dofinansowanie, w 11 projektach obejmujących staże łącznie zaplanowano 875 staży, z czego 745 to staże dla pracowników uczelni i jednostek naukowych, a pozostałe 130 przeznaczono dla pracowników przedsiębiorstw. W tych częściach wniosków, które dotyczą charakterystyki grup docelowych projektów rzadko dokonywano obostrzeń dotyczących cech uczestników, częściej wskazywano na cechy podmiotów, które reprezentują lub które będą przyjmować stażystów. Wskazywano tam często na podmioty reprezentujące branże lub dziedziny nauki wskazane jako ważne dla województwa w RSI. Wyjątkiem w tym względzie są zapisy dotyczące zapewnienia równego dostępu do wsparcia pod względem płci uczestników, w ramach których zakładany był udział we wsparciu odpowiedniej liczby kobiet. Wobec tego dla szerszego scharakteryzowania odbiorców wsparcia stażowego należy sięgnąć do danych zastanych z systemu PEFS, a dla uzyskania bardziej szczegółowych informacji również z wyników badania CAWI uczestników. Społeczno-demograficzna charakterystyka uczestników Charakterystyka rozpoczęta zostanie od analizy zbiorowości uczestników staży ze względu na takie cechy jak: wiek, płeć oraz miejsce zamieszkania. Wykres 6. Wiek uczestników w chwili przystępowania do projektu 50% 40% 38,5% 30% 27,9% 29,6% 30,4% 29,9% 26,9% 24,3% 23,8% 21,2% 20% 10% 0% 7,6% 7,7% 7,6% 5,8% 5,2% 0,4% 0,0% 0,3% 1,9% 1,8% 1,9% 1,8% 1,8% 1,9% 1,8% poniżej 25 lat od 25 do 30 lat od 31 do 35 lat od 36 do 40 lat od 41 do 45 lat od 46 do 50 lat od 51 do 60 lat powyżej 60 lat pracownicy uczelni i innych jednostek naukowych pracownicy i właściciele przedsiębiorstw ogółem Źródło: opracowanie własne na postawie danych PEFS oraz wyników badania CAWI; pracownicy uczelni i innych jednostek naukowych - n=276, pracownicy i właściciele przedsiębiorstw n=52; ogółem n=328 Wśród uczestników staży dominują osoby w relatywnie młodym wieku. Aż 83,3% osób w chwili udziału w projekcie było w wieku od 25 do 40 lat. Osoby młodsze praktycznie nie brały udziału w stażach, z kolei udział osób starszych niż 40 lat jest zdecydowanie niższy i wynosi 16,4%. Przeciętny wiek uczestnika stażu nieznacznie przekroczył 35 lat (35,3 roku życia), przy czym 32

33 kobiety biorące udział w stażach były nieznacznie młodsze, ich średni wiek wyniósł 35,0 lat, a mężczyźni byli przeciętnie o 0,5 roku starsi. Pracownicy i właściciele przedsiębiorstw biorący udział w stażach nieznacznie różnią się od pracowników uczelni i jednostek naukowych pod względem wieku, w tym względzie należy zwrócić uwagę na udział grupy wiekowej od 25 do 30 lat, który wśród stażystów z firm wyniósł 38,5%, a wśród uczestników staży z uczelni i jednostek naukowych był on niższy i wyniósł 27,9%. W pozostałych grupach wiekowych udziały są zbliżone. Wiek uczestników należy ocenić pozytywnie, ponieważ osoby młode w świetle wielu analiz określane są jako bardziej skłonne do innowacji. Powodów takiego stanu rzeczy należy upatrywać z jednej strony w naturalnym dopasowaniu przedstawicieli tej grupy wiekowej do zmieniającej się sytuacji społeczno-gospodarczej rozwoju społeczeństwa informacyjnego czy gospodarki opartej na wiedzy, a z drugiej strony osoby młode często charakteryzują się pewnego rodzaju świeżością myślenia poza utartymi schematami. Wiek osób odbywających staże wskazuje, iż były one raczej w początkowej fazie kariery zawodowej, wobec tego dodatkowym motywem do wzięcia udziału w stażu jest dla nich szansa na rozwój w pracy zawodowej w wyniku udziału w stażu. Występowanie tego typu uwarunkowań potwierdza także wypowiedź beneficjenta: [w projekcie] dominowała kadra młodsza wiekiem. Tak naprawdę, chodzi o kwestie troszkę mentalności, otwartości, takiego przysposobienia do przedsiębiorczości szeroko rozumianej. Mówię tutaj bardziej o cesze charakteru niż zdolność do założenia firmy. (Beneficjent) Wśród uczestników staży nieznacznie przeważały kobiety, które stanowiły 52,2% wszystkich osób odbywających staże. Dla uzyskania tego kształtu struktury płci znaczenie z pewnością mają przyjmowane w projektach założenie o równym dostępie do wsparcia kobiet i mężczyzn, o których wspominano wcześniej. Bez ich występowania można by się spodziewać przewagi mężczyzn, ponieważ wśród uczestników o czym mowa w dalszej części raportu dominują przedstawiciele nauk technicznych i ścisłych, w populacji których wciąż kobiety stanowią mniejszość. Osoby odbywające staże dość rzadko pod swoją opieką posiadały osoby zależne czyli dzieci do lat 7 lub innych członków rodziny wymagających opieki taka sytuacja dotyczyła 23,0% stażystów. Zakładając, iż większość przypadków opieki związane jest z posiadaniem dzieci, można wnioskować, iż niewielka część uczestników była rodzicami, co jest zgodne z ogólnopolską tendencją związaną mniejszą dzietnością oraz późniejszym decydowaniem się na posiadanie potomstwa wśród osób z wyższym wykształceniem, które - o czym mowa w dalszej części raportu - dominują wśród stażystów. 33

34 Wykres 7. Powiaty, na terenie których zamieszkują uczestnicy staży m. Kraków krakowski wielicki myślenicki bocheński nowosądecki limanowski m. Nowy Sącz oświęcimski tarnowski m. Tarnów olkuski tatrzański wadowicki brzeski dąbrowski nowotarski spoza województwa 9,3% 3,8% 1,9% 1,6% 1,6% 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% 0,5% 0,3% 0,3% 4,9% 68,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PEFS; n=366 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Zdecydowana większość - 95,1% uczestników staży pochodzi z terenu województwa małopolskiego. Wśród uczestników spoza województwa najczęściej występowały osoby zamieszkujące na terenie województw sąsiadujących: podkarpackiego (2,2%) i śląskiego (1,4%). Z kolei rozpatrując rozkład terytorialny wewnątrz województwa małopolskiego, mamy do czynienia z wyraźną centralizacją uczestników na mieście Krakowie oraz jego okolicach z powiatu grodzkiego m. Kraków pochodziło 68,0% uczestników, z powiatu krakowskiego 9,3%, a z pobliskiego powiatu wielickiego 3,8% uczestników. Udział uczestników z pozostałych powiatów jest znikomy. Skupienie uczestników w mieście Krakowie oraz jego okolicach nie powinno dziwić ze względu na szerokie zaangażowanie pracowników uczelni i innych jednostek naukowych, których siedziby znajdują się na terenie stolicy województwa, co implikuje zgodność ze specyfiką województwa w tym zakresie 12. W kontekście miejsca zamieszkania uczestników staży warto dodać, iż przeważająca część 81,4% stażystów pochodziło z miast, a tylko 18,6% z terenów wiejskich. 12 Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego publikowanych w Banku Danych Lokalnych, w 2013 roku na terenie powiatu m. Kraków swoje siedziby miało 21 szkół wyższych, co stanowiło 65,6% wszystkich szkół województwie małopolskim. Ponadto na terenie miasta Krakowa prowadzą działalność największe szkoły wyższe, a to one w głównej mierze są podmiotami delegującymi stażystów. 34

35 Sytuacja zawodowa uczestników staży Charakterystyka uczestników staży byłaby w swoim zakresie niepełna gdyby nie ujęto w jej ramach analizy cech związanych z sytuacją zawodową stażystów. Dane w tym zakresie prezentowane są na kolejnych stronach niniejszego opracowania. Zgodnie z danymi bazy danych PEFS niemal wszyscy 99,7% uczestników projektów posiadało w chwili przystępowania do projektu wykształcenie wyższe, z kolei jeden uczestnik stanowiący 0,3% posiadał wykształcenie pomaturalne. Taki rozkład wykształcenia jest naturalną konsekwencją szerokiego udziału w stażach osób związanych ze środowiskiem naukowym. Aby lepiej scharakteryzować uczestników w tym zakresie konieczne jest sięgnięcie do posiadanych tytułów i stopni naukowych lub zawodowych. Wykres 8. Struktura posiadanych przez uczestników staży tytułów i stopni naukowych lub zawodowych 80% 60% 63,4% 40% 27,7% 20% 0% magister / lekarz medycyny 7,3% 1,5% doktor doktor habilitowany profesor Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=328 Najszerszą grupę uczestników stanowią osoby posiadające obecnie najniższy stopień naukowy doktora, stanowią one 63,4% uczestników. Na drugim miejscu pod względem liczebności uplasowały się osoby legitymujące się tytułem zawodowym magistra lub równorzędnego do niego tytułem lekarza medycyny, ich udział wynosi 27,7%. Zdecydowanie rzadziej w stażach brały osoby posiadające stopień naukowy doktora habilitowanego (7,3%) oraz tytuł naukowy profesora (1,5%). Taki stan rzeczy potwierdza wyciągany wcześniej wniosek, iż osoby odbywające staż były w początkowej fazie kariery zawodowej utożsamiając ją w tym względzie z karierą naukową, co ma swoje uzasadnienie w przeważającym udziale w stażach osób związanych ze sferą nauki. Analiza danych pochodzących z bazy PEFS wykazała, iż wszyscy uczestnicy staży w chwili rozpoczynania udziału w projekcie byli osobami zatrudnionymi, przy czym w większości z nich w PEFS nie zawarto uszczegółowienia, co do miejsca zatrudnienia. Stąd dla przeprowadzenia bardziej szczegółowej charakterystyki konieczne jest wykorzystanie wyników badania CAWI. 35

36 Wykres 9. Struktura uczestników staży ze względu na miejsce pracy w chwili delegowania do udziału w projekcie 5,2% 15,8% pracownicy lub właściciele przedsiębiorstw pracownicy uczelni wyższych pracownicy jednostek naukowych innych niż uczelnie 79,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=328 Spośród badanych uczestników staży aż 79,0% osób w chwili delegowania do udziału w projekcie była pracownikami uczelni wyższych, a kolejne 5,2% pracowało w jednostkach naukowych innych niż uczelnie. Pozostałe osoby w chwili rozpoczynania udziału w projekcie były pracownikami lub właścicielami przedsiębiorstw, ich udział wśród respondentów wynosi 15,8%. Udział poszczególnych grup wśród kobiet i mężczyzn jest bardzo podobny. Przedstawione dane jednoznacznie potwierdzają, zidentyfikowaną na wcześniejszych stronach raportu, znaczącą przewagę wśród uczestników staży osób związanych ze środowiskiem naukowym. Należy w tym miejscu jednak zwrócić uwagę, iż w przypadku części uczestników staży występowała mobilność, jeśli chodzi rodzaj podmiotu będącego pracodawcą. Oznacza to, iż zmieniali oni miejsce swojego zatrudnienia w toku kariery zawodowej. Potwierdzeniem występowania tego typu sytuacji są poniższe wypowiedzi uczestników staży zebrane w ramach jakościowych wywiadów IDI. Na początku nabywałem wiedzy w dziedzinie biochemii w laboratoriach naukowych. W ciągu tych kilku lat nabyłem doświadczenia w dziedzinie po pierwsze biochemii mózgu, po drugie farmakologii, leków związanych z mózgiem i leków psychotropowych. Najbardziej koncentrowałem się właśnie na metodach analitycznych, właśnie na tych chromatograficznych, no i jeszcze metodach radioizotopowych i innych metodach biochemicznych, które się stosuje w tej dziedzinie do takich badań. Następnie wyszedłem z nauki i zacząłem pracować w firmach, korporacjach, które zajmują się aparaturą naukową i analityczną, oczywiście do celów przemysłowych (Stażysta) Przez 3 lata od 2006 do 2009 roku pracowałem jako programista, po czym zacząłem pracować na Uniwersytecie. W tej chwili jestem adiunktem. (Stażysta) Moje doświadczenie najpierw zaczęło się zawodowo, potem naukowo. W czasie studiów już pracowałam w firmie kosmetycznej, jednak tam miałam głównie do czynienia z kosmetykami od strony sprzedaży. Byłam tam najpierw sprzedawcą, później specjalistą do spraw handlu. No i to już dało mi taką informację, że ta konieczność zweryfikowania wiedzy z przemysłem jest dość istotna i bardzo mnie to zaintrygowało. (Stażystka) Posiadanie doświadczenia w pracy zawodowej w różnych sektorach ma pozytywne konsekwencje dla procesu odbywania stażu, ponieważ znane jest już nastawienie czy typ kultury organizacyjnej występujący w podmiotach, w których odbywany jest staż. Pracownicy uczelni i innych jednostek naukowych nie są grupą jednolitą. Warto zwrócić uwagę na funkcje jakie pełnili oni w swoich miejscach pracy w momencie delegowania do udziału w projekcie, którą to kwestię ujęto na kolejnym wykresie. 36

37 Wykres 10. Sytuacja zawodowa pracowników uczelni i innych jednostek naukowych w chwili udziału w projekcie 100% 86,6% 80% 60% 40% 20% 0% 12,3% 1,1% pracownicy naukowi pracownicy naukowo-dydaktyczni pracownicy dydaktyczni Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=276, pytanie zadawane wyłącznie pracownikom uczelni i innych jednostek naukowych Wśród odbywających staże pracowników uczelni i innych jednostek naukowych dominują osoby zatrudnione jako pracownicy naukowo-dydaktyczni. Ich udział wynosi 86,6%. Znacząco rzadziej w stażach brały udział osoby będące pracownikami naukowymi, stanowią oni 12,3% wszystkich stażystów z uczelni i innych jednostek naukowych. Z kolei udział pracowników dydaktycznych w tej grupie jest znikomy wynosi 1,1%. Przewaga pracowników naukowo-dydaktycznych wśród stażystów wynika z podziału ról przyjętego na polskich uczelniach, na których zwykle większość pracowników łączy realizację zadań naukowych z pracą dydaktyczną. Jednocześnie, szeroki udział pracowników naukowo-dydaktycznych należy ocenić z perspektywy występowania w ich przypadku możliwości wystąpienia dodatkowych efektów staży w postaci wprowadzenia zmian czy ulepszeń w pracy dydaktycznej ze względu na osiągnięte doświadczenia praktyczne. Przytaczane wcześniej dane dotyczące wieku oraz posiadanych stopni i tytułów naukowych uczestników staży sugerują, iż brali oni udział w stażach będąc w początkowej fazie kariery zawodowej. Wniosek ten potwierdzają zawarte na poniższym wykresie dane dotyczące długości stażu pracy. Wykres 11. Staż pracy uczestników staży 60% 50,0% 40% 36,6% 28,8% 27,2% 20% 0% 20,3% 8,7% 7,7% 5,8% 4,3% 3,8% 3,8% 0,7% 2,2% 0,0% do 5 lat 6-10 lat lat lat lat lat i więcej pracownicy uczelni i innych jednostek naukowych pracownicy i właściciele przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; pracownicy uczelni i innych jednostek naukowych - n=276, pracownicy i właściciele przedsiębiorstw n=52; w stosunku do pracowników i właścicieli przedsiębiorstw pytano o łączny czas pracy zawodowej, a w przypadku pracowników uczelni i innych jednostek naukowych pytano o łączny staż pracy na uczelniach i innych jednostkach naukowych 37

38 Średni staż pracy uczestnika z jednostki naukowej wyniósł 10,23 roku, a w przypadku reprezentanta sektora przedsiębiorstw był on niewiele niższy i wynosił 9,29 roku. W obu analizowanych grupach najszerszą kategorię stanowią osoby ze stażem zawodowym od 6 do 10 lat. Wśród przedstawicieli przedsiębiorstw co drugi uczestnik posiadał staż zawodowy na tym poziomie, a wśród przedstawicieli jednostek naukowych udział tej grupy wyniósł 36,6%. Analizowane grupy najbardziej różnią się w zakresie udziału osób ze stażem zawodowym od 11 do 15 lat, wśród pracowników i właścicieli przedsiębiorstw udział tej grupy wniósł 5,8%, a wśród pracowników uczelni i innych jednostek naukowych był on o 14,5% wyższy i wynosił 20,3%. Mimo to należy uznać, iż obie analizowane grupy charakteryzują się zbliżonym doświadczeniem zawodowym. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż wg wyników badania CAWI kobiety i mężczyźni będący pracownikami uczelni i innych jednostek naukowych nieznacznie różnią się od siebie pod względem doświadczenia zawodowego, średnie doświadczenie kobiet wyniosło 9,87 roku, a mężczyzn 10,65 roku. Inaczej wygląda sytuacja wśród pracowników i właścicieli przedsiębiorstw, w tej grupie kobiety charakteryzują się doświadczeniem zawodowym o długości 6,25 roku, a mężczyźni doświadczeniem przeciętnie niemal dwukrotnie dłuższym 11,89 roku. Poziom doświadczenia zawodowego posiadany przez stażystów niewątpliwie należy ocenić pozytywnie, ponieważ udział osób z krótkim stażem zawodowym jest niewielki. Gdyby wśród stażystów występowała szeroka grupa osób z niskim poziomem doświadczenia zawodowego możliwe byłoby występowanie ograniczeń w wypracowywaniu efektów przez stażystów, ze względu na niski poziom kompetencji, które w wielu przypadkach są kształtowane wraz nabywaniem doświadczenia zawodowego. Natomiast w analizowanym przypadku zagrożenie tego typu nie występuje. Poziom doświadczenia stażystów był pozytywnie oceniany przez podmioty przyjmujące na staż, czego przykładem jest wypowiedź przedsiębiorcy przyjmującego stażystę z jednostki naukowej. Widać było, że to są pasjonaci i do tego przede wszystkim z ogromnym doświadczeniem właśnie już typowo w modelowaniu, w budowaniu modeli matematycznych. (Przedsiębiorca przyjmujący) Charakter doświadczenia zawodowego uczestników staży determinowany jest nie tylko przez długość pracy zawodowej, lecz także przez cechy podmiotów będących miejscem pracy stażystów. Dane dotyczące charakteru tych podmiotów przedstawiono poniżej, rozpoczynając od struktury dziedzin nauki, w ramach których prowadzą działalność jednostki delegujące stażystów. 38

39 Wykres 12. Struktura dziedzin nauki, w ramach których prowadzą działalność jednostki delegujące stażystów wg klasyfikacji ISCED 97 podgrupa inżynieryjno-techniczna podgrupa produkcji i przetwórstwa podgrupa fizyczna podgrupa ekonomiczna i administracyjna podgrupa informatyczna podgrupa społeczna podgrupa rolnicza, leśna i rybactwa podgrupa medyczna podgrupa architektury i budownictwa podgrupa humanistyczna podgrupa ochrony środowiska podgrupa pedagogiczna podgrupa matematyczna i statystyczna podgrupa usług transportowych podgrupa artystyczna podgrupa biologiczna podgrupa usługi dla ludności brak możliwości zakwalifikowania 11,6% 8,7% 8,0% 4,7% 4,0% 3,3% 3,3% 2,2% 1,8% 1,1% 1,1% 1,1% 0,7% 0,7% 0,3% 3,6% 19,2% 24,6% 0% 10% 20% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=276, pytanie zadawane wyłącznie pracownikom uczelni i innych jednostek naukowych Dziedzina nauki stanowiąca przedmiot działalności jednostek naukowych delegujących na staż determinuje kierunek pracy naukowej uczestników. W związku z tym należy stwierdzić, iż pracownicy uczelni i jednostek naukowych odbywający staż najczęściej związani byli z dziedzinami nauki związanymi z podgrupą inżynieryjno-techniczną. W ramach tej grupy działalność prowadził niemal co czwarty stażysta z jednostki naukowej. Relatywnie często stażyści byli związani także z dziedzinami należącymi do podgrupy produkcji i przetwórstwa (19,2%), fizycznej (11,6%), ekonomicznej i administracyjnej (8,7%) oraz informatycznej (8,0%). Ujmując rzecz w sposób bardziej ogólny stażyści najczęściej związani byli z dziedzinami nauki o charakterze technicznym i ścisłym, a w dalszej kolejności z dziedzinami z zakresu nauk społecznych, w tym związanych z ekonomią. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, iż kobiety uczestniczące w stażach częściej niż mężczyźni związane były dziedzinami należącymi do podgrupy fizycznej (wśród kobiet 14,8%, mężczyzn 7,9%), z kolei mężczyźni częściej niż kobiety reprezentowali podgrupę informatyczną (wśród mężczyzn 11,0%, wśród kobiet 5,4%) oraz produkcji i przetwórstwa (wśród mężczyzn 23,6%, wśród kobiet 15,4%). W przypadku pozostałych podgrup udziały wśród kobiet i mężczyzn są podobne. Zidentyfikowany rozkład dziedzin nauki jednostek delegujących należy ocenić pozytywnie, ponieważ dziedziny nauki o charakterze technicznym i ścisłym mają relatywnie wysoki potencjał wdrożeniowy. Jest on także zbieżny ze specyfiką sektora naukowego w województwa, w którym jednostki o charakterze technicznym oraz te prowadzące działalność min. w dziedzinach technicznych i ścisłych wedle badań Małopolskiego Obserwatorium Polityki Rozwoju 13 posiadają 13 J. Górniak, M. Jelonek, J. Kwinta-Odrzywołek, J. Skrzyńska, H. Uhl (2009) Ocena wpływu projektów zrealizowanych dzięki funduszom europejskim przez uczelnie wyższe z terenu województwa małopolskiego na wzrost konkurencyjności 39

40 najwyższy potencjał naukowy. Ponadto taki kształt struktury dziedzinowej osób objętych wsparciem jest źródłem wzrostu potencjału do współpracy międzysektorowej w obszarach, które są powiązane z wyzwaniami stawianymi przed województwem małopolskim w kontekście rozwoju nowych technologii. Warto zwrócić uwagę, iż spośród 10 technologii przyszłości 14 wskazanych w projekcie foreseight-owym Perspektywa technologiczna Kraków Małopolska 2020 Wyzwania rozwojowe większość wymaga wysokiego potencjału intelektualnego w zakresie nauk technicznych. Wykres 13. Struktura rodzajowa uczelni i jednostek naukowych delegujących stażystów do udziału w projekcie 60% 50,9% 40% 20% 12,2% 14,6% 0% uczelnie techniczne uniwersytety 3,1% jednostki PAN 1,4% jednostki naukowe poza PAN 5,9% 5,9% 5,9% uczelnie ekonomiczne uczelnie rolnicze inne brak możliwości zakwalifikowania Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=287, dane na podstawie informacji pozostawionych w formularzu danych kontaktowych Ponad połowa 50,9% - uczestników staży z uczelni i jednostek naukowych oddelegowana została przez uczelnie techniczne, dużo rzadziej stażyści oddelegowywani byli przez uniwersytety (12,2%), uczelnie ekonomiczne (5,9%) czy rolnicze (5,9%). Tylko 4,5% stażystów zostało oddelegowane z jednostek naukowych niebędących uczelniami wyższymi, z czego 3,1% pochodziła z jednostek PAN, a pozostałe jednostki naukowe stanowiły 1,4%. Zdecydowana większość 83,3% - uczestników staży z uczelni i jednostek naukowych delegowana została przez podmioty z terenu miasta Krakowa, bardzo rzadko występowali uczestnicy delegowani przez jednostki z terenu Nowego Sącza (1,7%) czy uczelnie spoza województwa małopolskiego (0,3%). Taki rozkład terytorialny jest naturalną konsekwencją wiodącej roli Krakowa jako głównego ośrodka akademickiego i naukowego w województwie małopolskim. W tym miejscu warto zaznaczyć, iż w przypadku 14,6% uczestników nie było możliwe zakwalifikowanie do żadnej jednostki terytorialnej ze względu na niepoprawne lub niezrozumiałe wpisy pozostawione w formularzu danych kontaktowych. Co warto podkreślić, charakter posiadanego przez stażystów doświadczenia zawodowego jest oceniany przez nich samych jako zbieżny z profilem odbywanego stażu. Fakt ten potwierdzają przytoczone wypowiedzi z badania jakościowego. [Profil stażu był] bardzo zbieżny. Przyznam szczerze, że wiedzę z większości publikacji, które miałam do tej pory gospodarczej regionu oraz wzmocnienie potencjału sektora badawczo-naukowego w województwie, Kraków, Małopolskiego Obserwatorium Polityki Rozwoju s E. Bendyk, S. Kosieliński (red.) (2010) Perspektywa technologiczna Kraków Małopolska 2020 Wyzwania rozwojowe, Kraków, wyd. Infostrategia Krzysztof Heller i Andrzej Szczerba Sp. J. s

41 napisane udało mi się wykorzystać w przedsiębiorstwie. Dlatego, że akurat przedsiębiorstwo, to wydawnictwo chciało wdrożyć rozwiązania środowiskowe (Stażystka) [Dotychczasowe doświadczenie] było [zbieżne], ponieważ pomimo tego, że firma się zajmuje konstrukcyjnymi rzeczami to chodziło tam głównie o to, żeby stworzyć program do usprawnienia ich pracy, program komputerowy. (Stażysta) Tak. To znaczy, to chyba wynika z samej formuły tego projektu, którym istotą było sparowanie naukowców i przedsiębiorców, którzy się mniej więcej poruszają w tych samych obszarach technologii albo inaczej, którzy się uzupełniają. Więc myślę, że jak najbardziej, oczywiście. (Stażysta) Doświadczenia we współpracy międzysektorowej Ostatnim podejmowanym wymiarem charakterystyki uczestników staży jest ich doświadczenie we współpracy międzysektorowej w okresie przed uczestnictwem w projekcie. W tym względzie warto wspomnieć, iż dla części uczestników staż, w którym brali udział nie był pierwszym, w którym brali udział, na co wskazują wypowiedzi z badania IDI. Pierwszy [staż] był z Małopolskiej Agencji Rozwoju Regionalnego i ten staż odbywałam w firmie [nazwa firmy]. Później miałam drugi staż w ramach projektu SPIN, on dotyczył poszukiwania związków zapachowych. Kolejny staż, który miałam to był z Wyższej Szkoły w Białymstoku, niestety nazwy tego programu nie pamiętam, ten staż realizowałam w firmie farmaceutycznej. Tam było poszukiwanie związku aktywnego, który mógłby znaleźć zastosowanie w lekach, bądź w suplementach diety. (Stażystka) Realizowałam dwa staż, takie krótkie, też w zasadzie były 3-miesięczne. Jeden w Bolesławcu w zakładach chemicznych, ale to nie jest staż z jakimkolwiek tego typu programem związany, bo wtedy jeszcze takich programów nie było, a drugi na oczyszczalni ścieków w Tarnowie. (Stażystka) Zrobiłam jeszcze taki staż naukowy, bo mamy taką możliwość jak staż naukowy w korporacji. To były Polskie Zakłady Lotnicze w Mielcu, ponieważ stwierdziłam, żeby może swoją habilitację oprzeć na stopach aluminium, a ten przemysł się tylko tym zajmuje, więc odbyłam sobie wtedy taki staż również. (Stażystka) O dotychczasowe doświadczenie we współpracy międzysektorowej uczestnicy staży pytani byli również ilościowym badaniu CAWI. Dane dotyczące tego zagadnienia przedstawiono na kolejnym wykresie. Wykres 14. Udział we współpracy międzysektorowej przed uczestnictwem w projekcie Udział we współpracy międzysektorowej 7,9% realizacja zleceń Forma prowadzonej współpracy 53,1% konsultacje 31,3% Na czym polegała współpraca? staże 17,7% 33,6% 58,5% realizacja wspólnych prac 12,5% inne 6,3% tak nie nie wiem / trudno powiedzieć 0% 20% 40% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; deklaracja udziału n=328, forma współpracy n=192, pytanie zadawane tym osobom, które wskazały na udział we współpracy 41

42 Nieznacznie więcej niż 1/3 uczestników staży (33,5%) przed uczestnictwem w projekcie nie brała udziału w żadnym przedsięwzięciu obejmującym współpracę międzysektorową. Większość 58,5% osób odbywających staże już wcześniej prowadziła działania obejmujące współpracę międzysektorową. Współpraca ta przybierać mogła zróżnicowaną formę, niżej przedstawiono najczęściej występujące rodzaje współpracy wraz z przykładami konkretnych przedsięwzięć z badania jakościowego. Najczęściej wykorzystywaną formą współpracy międzysektorowej była realizacja zleceń, na którą wskazało 53,1% prowadzących współpracę uczestników: Myśmy jako zespół na uczelni niejednokrotnie wykonywaliśmy rzeczy takie typu zlecenie badań, zlecenie wykonania opracowania, zaprojektowanie, zaopiniowanie, więc to dość ścisłe w sumie. (Stażystka) Dość liczna część uczestników wskazywała także na współpracę konsultacyjną, mającą charakter dalece mniej formalny, wskazało na nią 31,3% uczestników, którzy zadeklarowali prowadzenie współpracy: Bardziej to było na zasadzie takiej, że oni wykonywali w moją stronę telefon i mówili, że mają taki problem z takim materiałem i na przykład czy mogłabym ich pomóc, wesprzeć w tym momencie. (Stażystka) Nieco mniej 17,7% współpracujących uczestników wskazało na wcześniejszy udział w stażach, o czym wspominano już na wstępie charakterystyki dotychczasowego doświadczenia we współpracy. Relatywnie rzadko wśród stażystów pojawiały się odpowiedzi związane z realizacją wspólnych prac, czyli działań mających element zespołowości przy założeniu, iż zespół ma charakter mieszany. Tego typu działania dotyczyły 12,5% uczestników staży podejmujących wcześniej współpracę: Oni [przedsiębiorcy] w ramach grantów, które są realizowane tutaj na uczelni są współkonsorcjantem. Ze względu na to, że pojawiają różne potrzeby w ramach projektu, których uczelnia nie jest w stanie wykonać. Oni mają pewne doświadczenie w stworzeniu systemu, projektowaniu i mogą nam tutaj w czymś pomóc. (Stażysta) Współpraca międzysektorowa może być aktywnością generującą problemy dla podmiotów w nią zaangażowanych, dlatego w badaniu ilościowym podjęto również to zagadnienie. 42

43 Wykres 15. Problemy we współpracy międzysektorowej prowadzonej przed udziałem w projekcie Występowanie problemów we współpracy Rodzaj występujących problemów 13,0% 15,1% formalności, biurokracja 33,3% Jakie problemy? trudności komunikacyjne i wynikające z różnic w kulturze organizacyjnej problemy finansowe 11,1% 18,5% niewielkie zaangażowanie przedsiębiorców 7,4% 71,9% inne 29,6% tak nie nie wiem / trudno powiedzieć 0% 10% 20% 30% 40% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; deklaracja występowania problemów n=192, pytanie zadawane osobom, które wskazały na udział we współpracy; rodzaj problemów n=27, b.d.=2, pytanie zadawane tym osobom, które wskazały na występowanie problemów W podejmowanej przed udziałem w stażu współpracy międzysektorowej dość rzadko występowały problemy, wskazało na nie tylko 15,1% uczestników staży podejmujących się tego typu współpracy. Występujące problemy najczęściej związane były formalnościami i biurokracją, dotyczyły one co trzeciego uczestnika staży, który zaobserwował występowanie problemów, dobrze ilustruje je następująca wypowiedź uczestnika staży: Jeśli były trudności, to były one zupełnie niezależne ode mnie, czyli związane z formalnościami. Jedyne z czym się spotykam ze strony firm, to są trochę przerażone ilością dokumentów, które muszą podpisać. (Stażystka) Relatywnie często występowały trudności związane komunikacją i związane z różnicą w kulturze organizacyjnej przedsiębiorstw i jednostek naukowych, wskazało na nie 18,5% badanych. Z jednej strony mogą one wynikać z wykorzystania hermetycznego języka, a z drugiej przeszkodą może być wzajemne niezrozumienie zasad czy zwyczajów panujących w przedsiębiorstwach i jednostkach naukowych, co wynika pośrednio ze zróżnicowania celów działalności. Za ilustrację tego typu problemów niech posłuży poniższy fragment wypowiedzi. Myślę, że problemy komunikacyjne zawsze występują w zbudowaniu jakiegoś takiego wzajemnego zaufania. W szczególności, jeżeli chodzi o firmy, które pierwszy raz na przykład z uczelnią podejmowały takie działania, ponieważ one nie za bardzo wiedziały, czego się można spodziewać i zbudowanie nici zaufania było ważnym aspektem każdego projektu. (Stażysta) Nieco rzadziej wskazywano na problemy związane z finansową częścią prowadzenia współpracy, dotyczyły one 11,1% uczestników. Wśród pisemnych wypowiedzi uczestników staży udzielonych w badaniu CAWI występuje też mająca udział 29,6% kategoria inne, w której znalazły się wysoce zindywidualizowane problemy we współpracy, takie jak: brak czasu, problemy merytoryczne wynikające z charakteru współpracy czy problemy związane z tajemnicą handlową firmy dotyczącą technologii. 43

44 Wypowiedzi uczestników projektów dotyczące środków zaradczych podejmowanych w celu niwelacji występujących trudności zwykle wskazywały na praktykę w postaci zwiększenia intensywności starań oraz nakładów pracy, co ilustruje wypowiedź respondenta dotycząca problemów komunikacyjnych. [Rozwiązywaliśmy te problemy] komunikując się intensywnie. To wydaje mi się kwestia zarządzania projektem tutaj wchodzi w grę, częstych spotkań, dyskusji. (Stażysta) Omówione w niniejszym podrozdziale zagadnienia warto poddać zwięzłemu podsumowaniu. Wśród uczestników staży zdecydowanie przeważają pracownicy uczelni i innych uczelni pełniący zwykle funkcje pracowników naukowo-dydaktycznych. Odbywający staże są osobami stosunkowo młodymi większość z nich należy do grupy wiekowej od 25 do 40 lat. Ponadto stażystami nieznacznie częściej od mężczyzn stają się kobiety. Stażyści naukowi najczęściej delegowani byli z uczelni technicznych oraz uniwersytetów zlokalizowanych na terenie miasta Krakowa. Najczęściej związani oni byli zawodowo z dziedzinami nauki o charakterze technicznym i ścisłym, a w następnej kolejności z dziedzinami nauk społecznych, w tym ekonomicznych. Średni czas pracy zawodowej uczestnika staży wynosi około 10 lat, osoby biorące udział w stażach należy uznać za będące w początkowej fazie kariery zawodowej, lecz niepozbawione niezbędnego doświadczenia, którego spójność z profilem stażu oceniana została pozytywnie. Większość uczestników staży jeszcze przed ich rozpoczęciem brała udział we współpracy międzysektorowej, która głównie polegała na realizacji zleceń oraz konsultacjach / wymianie doświadczeń. W toku tej współpracy rzadko pojawiały się problemy, a kiedy już miały one miejsce, to w przeważającej mierze dotyczyły kwestii związanych z formalnościami, komunikacją oraz wynikających z odmiennej kultury organizacyjnej. Wśród sposobów radzenia sobie z problemami przede wszystkim zwracano uwagę na intensyfikację starań oraz zwiększenie nakładów pracy (przykładowo: zwiększenie czasu poświęconego na wzajemne kontakty, konsultacje i ustalenia). 44

45 Charakterystyka podmiotów zaangażowanych w realizację staży Ostatnim dopełniającym etapem charakterystyki wsparcia jest przedstawiona niżej charakterystyka podmiotów zaangażowanych w realizację staży. Cechy tych podmiotów - delegujących i przyjmujących stażystów - determinują charakter odbywanych staży. Opis rozpoczęty zostanie od przedstawienia informacji na temat podmiotów gospodarczych delegujących stażystów. Podmioty delegujące stażystów W zapisach wniosku o dofinansowanie projektu Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie, który przewidywał delegowanie stażystów z przedsiębiorstw nie poświęcono wiele miejsca wytycznym związanym z charakterem firm. Wskazano, iż mogą to być przedsiębiorstwa sektora MŚP, posiadające siedzibę, oddział lub filię na terenie województwa, prowadzące działalność w ramach branż wskazanych w RSI jako strategiczne, zapisy te zbieżne są ze stosowanymi kryteriami wyboru projektów, które szerzej omówiono w podrozdziale Sposób wdrażania niniejszego raportu. Dlatego wprowadzanie tego typu założeń nie wynika z własnej inicjatywy realizatorów, co podkreślił również Beneficjent. Tutaj tymi kryteriami strategicznymi było wpisywanie się w [założenia] RSI. Czyli pracownik naukowy miał prowadzić badania w dziedzinach zgodnych z obszarami strategicznymi wskazanymi w RSI. Natomiast przedsiębiorstwa również miały działać lub rozwijać się w branżach określonych w RSI. (Beneficjent) Tak jak w przypadku jednostek naukowych delegujących stażystów również wśród firm delegujących swoich pracowników do udziału w stażach mamy do czynienia z centralizacją w mieście Krakowie, o czym świadczą przedstawione niżej dane dotyczące rozkładu terytorialnego. Wykres 16. Rozkład terytorialny przedsiębiorstw delegujących stażystów do udziału w projekcie 60% 40% 41,0% 35,9% 20% 0% 10,3% 5,1% 2,6% 2,6% 2,6% m. Kraków krakowski myślenicki bocheński chrzanowski m. Nowy Sącz brak możliwości zakwalifikowania Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=39, dane na podstawie informacji pozostawionych w formularzu danych kontaktowych Według danych pozostawionych w formularzu danych kontaktowych przez uczestników staży największa część 41,0% firm delegujących stażystów pochodziła z terenu powiatu grodzkiego m. Kraków. Relatywnie wysoki udział posiadały również firmy z powiatu krakowskiego, wyniósł 45

46 on 10,3%. Wśród firm delegujących stażystów znalazły się też posiadające siedzibę na terenie powiatu myślenickiego (5,1%), bocheńskiego (2,6%), a także chrzanowskiego (2,6%) i m. Nowy Sącz (2,6%). Ponadto warto wspomnieć, iż wpisy pozostawione przez 35,9% uczestników staży z przedsiębiorstw nie pozwalały na jednoznaczne zakwalifikowanie do żadnej jednostki terytorialnej ze względu na niepoprawność lub niekompletność. Wykres 17. Struktura branżowa przedsiębiorstw delegujących stażystów wg sekcji PKD 2007 M.działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 26,8% C. przetwórstwo przemysłowe 22,0% J. informacja i komunikacja 9,8% P. edukacja E. dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami F. budownictwo N. działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Q. opieka zdrowotna i pomoc społeczna R. działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 4,9% 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% brak możliwości zakwalifikowania do branży 24,4% 0% 10% 20% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=41 b.d.=11, pytanie zadawane wyłącznie pracownikom i właścicielom przedsiębiorstw Wśród firm delegujących stażystów najszerzej reprezentowane były przedsiębiorstwa prowadzące działalność w ramach sekcji M. działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, które stanowiły 26,8% przedsiębiorstw delegujących. Relatywnie szerokie grono stażystów reprezentowało również przedsiębiorstwa przemysłowe - należące do sekcji C. przetwórstwo przemysłowe (22,0%) oraz informatyczne należące do sekcji J. informacja i komunikacja (9,8%). Charakter dominujących branż wskazuje, iż mogą w największym stopniu wykorzystywać wiedzę naukową z dziedzin technicznych i ścisłych. Również w przypadku struktury branżowej wystąpiły wpisy (pytania otwartego) uniemożliwiające zakwalifikowanie do branży, stanowiły one 24,4%. Zwykle były to zapisy w bardzo ogólny sposób charakteryzujące działalność przedsiębiorstw delegujących takie jak metalowa, inżynierska czy sprzęt elektro instalacyjny, a także pozostawianie przez respondentów wpisów niekompletnych w postaci -. Dopełnieniem danych charakteryzujących dość wąską grupę przedsiębiorstw delegujących stażystów jest przedstawiony niżej wykres dotyczący wielkości zatrudnienia tych podmiotów. 46

47 Wykres 18. Wielkość zatrudnienia przedsiębiorstw delegujących pracowników do udziału w stażach 60% 55,8% 40% 20% 17,3% 13,5% 13,5% 0% do 9 osób osób osób 250 osób i więcej Nie wiem / trudno powiedzieć 0,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=52, pytanie zadawane wyłącznie pracownikom i właścicielom przedsiębiorstw Przeważająca część przedsiębiorstw delegujących stażystów zatrudniała do 9 osób, stanowiła ona 55,8% wszystkich firm. Znacznie mniejszy udział stanowią podmioty gospodarcze zatrudniające od 10 do 49 osób oraz od 50 do 249 osób, wynosi on odpowiednio 17,3% oraz 13,5%. Żadne z przedsiębiorstw delegujących pracowników na staże nie zatrudniało 250 i więcej osób. W związku z powyższym można wciągnąć wniosek, iż większość firm delegujących stażystów należała do sektora mikroprzedsiębiorstw. Warto zaznaczyć, iż część przedsiębiorstw delegujących pracowników na staż do jednostek naukowych, to podmioty już mające doświadczenie w korzystaniu ze wsparcia unijnego, co potwierdzają wypowiedzi przedstawicieli tych przedsiębiorstw. Realizowaliśmy poprzednio projekt, zresztą finansowany z funduszy unijnych, gdzie realizowaliśmy system, który umożliwiał nam automatyzację procesu i powiązanie z innymi przedsiębiorstwami, bo to było z [Działania] 8.2 [PO KL]. (Przedsiębiorca delegujący) Wziąłem udział w konkursie tzw. technostarterów. To był konkurs [organizowany] przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Przy wsparciu Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej został przygotowany wniosek i jako jeden z kilkunastu uczestników tego konkursu w Polsce zostałem jednym z laureatów. No i wówczas to był początek firmy [nazwa firmy], ponieważ jednym z elementów tego konkursu było założenie innowacyjnej firmy. (Przedsiębiorca delegujący) 47

48 Podmioty przyjmujące stażystów W niniejszym opracowaniu nie może zabraknąć również identyfikacji kluczowych cech podmiotów przyjmujących na staż, ponieważ ich specyfika determinuje charakter doświadczenia, jakie mogą zdobyć uczestnicy podczas stażu. We wnioskach o dofinansowanie często wskazywano, iż zarówno uczelnie jak i przedsiębiorstwa przyjmujące powinny prowadzić działalność na terenie województwa i reprezentować branże lub dziedziny nauki wskazane jako ważne dla województwa w RSI. Zapisy te stanowią następstwo stosowanych kryteriów wyboru projektów, które omówiono szerzej w podrozdziale Sposób wdrażania niniejszego raportu. Charakterystyka bazująca na danych ilościowych rozpoczęta zostanie od jednostek naukowych przyjmujących stażystów z przedsiębiorstw, wśród których zdecydowanie dominowały podmioty z terenu miasta Krakowa. Taki rozkład terytorialny jest naturalną konsekwencją wiodącej roli Krakowa jako głównego ośrodka akademickiego i naukowego w województwie małopolskim. Wykres 19. Struktura rodzajowa uczelni i jednostek naukowych przyjmujących stażystów 60% 48,7% 40% 30,8% 20% 10,3% 5,1% 2,6% 2,6% 0% uczelnie techniczne uniwersytety instytuty poza PAN jednostki PAN uczelnie rolnicze brak możliwości zakwalifikowania Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=39, dane na podstawie informacji pozostawionych w formularzu danych kontaktowych Tak jak w przypadku jednostek delegujących stażystów, również wśród przyjmujących największą część stanowią uczelnie techniczne. Przyjęły one 48,7% stażystów z sektora przedsiębiorstw. Na drugim miejscu pod względem skali przyjmowania stażystów znalazły się ośrodki uniwersyteckie, lecz ich udział wśród jednostek przyjmujących jest już znacząco mniejszy i wynosi 10,3%. Szeroki udział uczelni technicznych zarówno wśród jednostek przyjmujących, jak i delegujących stażystów świadczy z jednej strony o skłonności przedstawicieli tych podmiotów do podejmowania współpracy, a z drugiej o szerokim zapotrzebowaniu w sektorze przedsiębiorstw na wiedzę z zakresu nauk o charakterze technicznym. W kreowaniu takiej struktury jednostek naukowych przyjmujących i delegujących stażystów znaczenie może mieć również stosowanie w procesie wyboru projektów kryterium strategicznego związanego z adekwatnością obszarów działalności do dziedzin nauki wskazanych jako istotne dla rozwoju województwa w RSI. 48

49 Wykres 20. Struktura dziedzin nauki w ramach których prowadzą działalność jednostki przyjmujące stażystów wg klasyfikacji ISCED 97 podgrupa inżynieryjno-techniczna podgrupa fizyczna 25,8% 29,0% podgrupa produkcji i przetwórstwa 16,1% podgrupa informatyczna podgrupa ochrony środowiska podgrupa humanistyczna podgrupa biologiczna podgrupa medyczna brak możliwości zakwalifikowania 9,7% 6,5% 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% 0% 10% 20% 30% 40% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=31, pytanie zadawane wyłącznie osobom odbywającym staż na uczelni lub jednostce naukowej Największa część 29,0% - stażystów z sektora przedsiębiorstw przyjęta została przez jednostki prowadzące działalność w ramach dziedzin nauk należących do podgrupy inżynieryjno technicznej. Niewiele mniejsza część ośrodków przyjmujących prowadziła działalność w ramach dziedzin należących do podgrupy fizycznej, stanowiła ona 25,8% wszystkich jednostek przyjmujących. Wśród jednostek naukowych, w których odbywały się staże relatywnie często występowały również te prowadzące działalność w ramach dziedzin należących do podgrupy produkcji i przetwórstwa (16,1%) oraz podgrupy informatycznej (9,7%). Przedstawiony stan rzeczy potwierdza szerokie zainteresowanie w sektorze przedsiębiorstw wiedzą z zakresu dziedzin o charakterze technicznym i ścisłym, przy czym nie bez znaczenia w tym zakresie jest fakt szerokiego występowania wśród przedsiębiorstw delegujących podmiotów zaangażowanych w działalność profesjonalną, naukową i techniczną oraz działalność przemysłową. Te obszary gospodarki są w sposób naturalny związane z wiedzą techniczną. Następną częścią charakterystyki podmiotów zaangażowanych w realizację staży będzie przedstawienie informacji o firmach, które przyjmowały stażystów delegowanych z uczelni i innych jednostek naukowych. 49

50 Wykres 21. Rozkład terytorialny przedsiębiorstw przyjmujących stażystów m. Kraków krakowski myślenicki m. Nowy Sącz wielicki olkuski brzeski chrzanowski nowosądecki limanowski oświęcimski wadowicki proszowicki dąbrowski gorlicki miechowski nowotarski m. Tarnów spoza województwa brak możliwości zakwalifikowania 4,5% 3,8% 3,1% 2,1% 1,7% 1,4% 1,4% 1,4% 1,0% 1,0% 1,0% 0,7% 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% 0,7% 19,9% 54,4% 0% 20% 40% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=287, dane na podstawie informacji pozostawionych w formularzu danych kontaktowych Również i w przypadku tej kategorii podmiotów zaangażowanych w realizację programów stażowych mamy do czynienia ze skupieniem rozkładu terytorialnego na mieście Krakowie. Większość 54,4% firm przyjmujących stażystów posiadało swoje siedziby na terenie miasta Krakowa. Udział przedsiębiorstw z innych powiatów był niewielki, tylko 4,5% firm przyjmujących miało swoje siedziby w powiecie krakowskim, 3,8% w powiecie myślenickim, 3,1% w powiecie m. Nowy Sącz, a 2,1% w powiecie wielickim. Udział innych powiatów nie przekraczał 2,0%. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż 19,9% wpisów pozostawionych w formularzu danych kontaktowych badania CAWI nie pozwalała na jednoznaczną identyfikację jednostki terytorialnej ze względu na niepoprawność lub niekompletność. Powodów wysokiej koncentracji terytorialnej podmiotów organizujących staże można doszukiwać się również w sposobie rekrutacji tych podmiotów, która często miała charakter wąski, ograniczony do wewnętrznych baz danych realizatorów lub kontaktów posiadanych przez Beneficjenta. Mieliśmy bazy danych firm, z którymi myśmy wcześniej współpracowali, plus partnerzy współpracowali. Czasami szukaliśmy firmy ad hoc, że się tak wyrażę, jeżeli akurat branża, specjalizacja naukowca była bardzo zawężona. Takiej firmy szukaliśmy przede wszystkim przez nasz wewnętrzny system kapitału relacyjnego, jak ja to nazywam, czyli przede wszystkim przez instytucje, z którymi my współpracujemy. Na przykład inne centra transferu technologii. (Beneficjent) W większości były to poszukiwania stażystów, oni mieli swoje zaprzyjaźnione już firmy, z którymi nawiązali kontakt i chcieli taki staż odbyć, natomiast były też sytuacje, że ja szukałam firm, które były też jakby w naszej bazie danych takich zaprzyjaźnionych firm, które ewentualnie mogłyby przyjąć stażystów. (Beneficjent) 50

51 Skupienie przedsiębiorstw przyjmujących na mieście Krakowie i jego okolicach należy uznać za konsekwencję przewodniej roli stolicy województwa jako głównego ośrodka akademickiego i naukowego, co spowodowało skupienie na tym mieście zarówno jednostek delegujących stażystów, jak i ich miejsc zamieszkania. W przypadku wysokiej koncentracji uczelni i jednostek naukowych delegujących i przyjmujących stażystów jest to całkowicie zgodne ze specyfiką województwa, wg danych Głównego Urzędu Statystycznego publikowanych w Banku Danych Lokalnych, w 2013 roku na terenie powiatu m. Kraków swoje siedziby miało 21 szkół wyższych, co stanowiło 65,6% wszystkich szkół województwie małopolskim, a szkoły z terenu m. Krakowa posiadają największy potencjał naukowy. Natomiast w przypadku angażowanych przedsiębiorstw koncentracja na Krakowie jest zbyt wysoka, ponieważ wg danych za 2013 na terenie powiatu m. Kraków swoje siedziby posiadało było 35,5% podmiotów gospodarki narodowej wpisanych Rejestru Gospodarki Narodowej, a wśród podmiotów przyjmujących na staże jak wspominano wcześniej wyniósł on 54,4%, z kolei wśród firm delegujących 41,1% 15. W związku z tym rozkład terytorialny przedsiębiorstw przyjmujących i delegujących stażystów odbiega od rozkładu terytorialnego przedsiębiorstw w ogóle. W związku z powyższym należy wdrożyć działania mające na celu szersze zaangażowanie we wsparcie mające na celu współpracę międzysektorową przedsiębiorstw działających poza akademickim centrum województwa, jednak nie może się to odbywać kosztem kryteriów merytorycznych. Proponowanym rozwiązaniem jest stosowanie adekwatnych i mających szeroką skalę sposobów rekrutacji i środków promocji. 15 W przypadku rozkładów przedsiębiorstw delegujących i przyjmujących, ze względu na bazowanie na formularzu kontaktowym badania CAWI wystąpiły dość szerokie udziały wpisów, które nie pozwalały na zakwalifikowanie do jednostki terytorialnej ze względu na niepoprawność lub niekompletność, a należy się spodziewać, iż spora część z nich pozostawiona została przez osoby odbywające staż w przedsiębiorstwie z terenu miasta Krakowa lub oddelegowane przez przedsiębiorstwa z terenu miasta Krakowa. Jeżeli wykluczyć by całkowicie niepoprawne wpisy z analizy w przypadku przedsiębiorstw delegujących udział miasta Krakowa wyniósłby 64,0%, a w przypadku firm delegujących 67,9%. 51

52 Wykres 22. Struktura branżowa przedsiębiorstw przyjmujących stażystów wg sekcji PKD 2007 C. przetwórstwo przemysłowe 27,9% M.działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 21,9% J. informacja i komunikacja 14,1% F. budownictwo P. edukacja Q. opieka zdrowotna i pomoc społeczna G. handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów H. transport i gospodarka magazynowa E. dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami B. górnictwo i wydobywanie D. wytwarzanie i zaopatrywanie w energię I. działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi L. działalność związana z obsługą rynku nieruchomości N. działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca R. działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją K. działalność finansowa i ubezpieczeniowa brak możliwości zakwalifikowania do branży 6,7% 4,4% 4,4% 2,7% 2,4% 1,7% 1,3% 1,3% 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% 0,3% 8,1% 0% 10% 20% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=297, pytanie zadawane wyłącznie osobom odbywającym staż w przedsiębiorstwach Wśród przedsiębiorstw przyjmujących stażystów największy odsetek stanowiły firmy prowadzące działalność w ramach sekcji C. przetwórstwo przemysłowe oraz M. działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, wynosił on odpowiednio 27,9% oraz 21,9%. Relatywnie często wśród podmiotów gospodarczych przyjmujących stażystów występowały także firmy z sekcji J. informacja i komunikacja (14,1%) oraz F. budownictwo (6,7%). Udział pozostałych sekcji PKD nie przekroczył 5%. W tym miejscu warto wskazać również na zróżnicowanie pod względem płci, kobiety częściej niż mężczyźni odbywali staż w przedsiębiorstwach prowadzących działalność w ramach sekcji C. przetwórstwo przemysłowe (wśród kobiet 30,6%, wśród mężczyzn 25,0%) oraz Q. opieka zdrowotna i pomoc społeczna (wśród kobiet 7,6%, wśród mężczyzn 0,7%). Z kolei mężczyźni częściej odbywali staże w firmach prowadzących działalność w ramach sekcji F. budownictwo (wśród mężczyzn 9,3%, wśród kobiet 4,5%), M. działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (wśród mężczyzn 25,7%, wśród kobiet 18,5%) oraz J. informacja i komunikacja (wśród mężczyzn 16,4%, wśród kobiet 12,1%). Udział pozostałych sekcji wśród kobiet i mężczyzn jest zbliżony. Charakter branż dominujących wśród przedsiębiorstw przyjmujących stażystów należy uznać za spójny z dominującymi dziedzinami nauki, w których prowadziły działalność podmioty delegujące stażystów, ponieważ posiadają one szerokie możliwości wykorzystania wiedzy z dziedzin technicznych i ścisłych. Ponadto struktura przedsiębiorstw, w których odbyto staże 52

53 jest zbieżna ze specyfiką branżową województwa małopolskiego, które należy do najsilniej uprzemysłowionych regionów Polski, a sektor przemysłu ma bardzo duże znaczenie dla gospodarki 16. Ponadto większość dziedzin stanowiących inteligentne specjalizacje 17 wytyczone w najnowszej wersji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego jest ściśle powiązane z przemysłem, Warto w tym miejscu wspomnieć, iż wśród przedsiębiorstw przyjmujących stażystów znalazły się podmioty prowadzące działalność w dziedzinach wysokiej techniki, takich jak branża farmaceutyczna czy automatyka i robotyka przemysłowa. Potwierdzają to wypowiedzi przedstawicieli przedsiębiorstw przyjmujących. Jesteśmy średnim przedsiębiorstwem i zajmujemy się automatyką przemysłową, czyli dostarczamy rozwiązania dla przemysłu poprawiające efektywność (Przedsiębiorca przyjmujący) Jesteśmy jedną ze spółek połączonych w tzw. [nazwa grupy]. To jest kilka spółek inżynierskich zajmujących się szeroko rozumianą działalnością badawczo-rozwojową dla przemysłu. Zarówno lotniczego, jak i kolejowego, energetycznego. My jesteśmy taką jednostką badawczo-rozwojową w tej spółce całej. (Przedsiębiorca przyjmujący) Farmaceutyczna. Przy czym oczywiście produkujemy wyroby farmaceutyczne, wyroby spożywcze, wyroby kosmetyczne w różnych formach. Są zioła sypkie, zioła w saszetkach do zaparzania, są również tabletki, są kosmetyki. Także pełny zestaw. (Przedsiębiorca przyjmujący) Końcowy etap charakterystyki podmiotów zaangażowanych stanowić będzie analiza dotychczasowych doświadczeń tych podmiotów w realizacji staży oraz współpracy międzysektorowej w ogóle. Jednostki naukowe, które przyjęły stażystów mają raczej ograniczone doświadczenia w realizacji programów stażowych. Często wskazywały one, iż staż przeprowadzony w ramach projektu PO KL był pierwszym, jaki odbył u nich pracownik przedsiębiorstwa. To był pierwszy raz, kiedy pracownik firmy przyszedł na uczelnię. Bo wcześniej było tak, że pracownicy uczelni byli w tej firmie. (Przedstawiciel jednostki naukowej przyjmującej stażystę) To był chyba nasz pierwszy i jak dotychczas jedyny stażysta. Myśmy wysyłali osoby na staże do firm. (Przedstawiciel jednostki naukowej przyjmującej stażystę) Większość jednostek naukowych posiada także bogate doświadczenie we współpracy z przedsiębiorstwami na innych polach niż programy stażowe. Często prowadzą one współpracę na zasadzie realizacji zleceń czy wspólnej realizacji zadań min. w ramach klastrów. Nasza współpraca z zakładami obuwniczymi, kaletniczymi, garbarniami istnieje od x czasu. Nie polega tylko na tym, że my odbywamy staże, czy ktoś z tych firm, ale na wykonywaniu badań, na przekazywaniu technologii czy wspólnym opracowywaniu nowych rozwiązań techniczno-technologicznych. (Przedstawiciel jednostki naukowej przyjmującej stażystę) Wcześniej był kontakt nawiązany ze względu na to, że my jesteśmy zainteresowani przede wszystkim badaniami 16 J. Dobrzańska (red.) (2010) Województwo Małopolskie 2010, Kraków, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, s Program Strategiczny Regionalna Strategia Innowacji Województwa Małopolskiego , Kraków, Departament Rozwoju Gospodarczego UMWM, s

54 przemysłowymi, badaniami rozwojowymi, tam gdzie możemy troszeczkę inne spojrzenie dać przedsiębiorcy na dane zagadnienie i rozwiązać różnego rodzaju problemy. I my współpracowaliśmy w ramach klastra. (Przedstawiciel jednostki naukowej przyjmującej stażystę) Składamy razem wspólnie projekty np. do NCN-u, NCBR-u, do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i wtedy opracowujemy jakieś gotowe produkty. Plus dodatkowo jest kilka klastrów na naszym wydziale. Więc to już jest widoczna współpraca. (Przedstawiciel jednostki naukowej przyjmującej stażystę) Przedsiębiorstwa przyjmujące stażystów z jednostek posiadają dość bogate doświadczenie w przyjmowaniu stażystów, choć często polega ono na organizacji staży dla studentów lub innych osób spoza środowiska naukowego. Bo to są różne staże, w różnych tematach, blokach. Ja generalnie prowadzę pracownię techniki dentystycznej, czyli przychodzą do mnie technicy, którzy uczą się w ten czy w inny sposób tego zawodu. (Przedsiębiorca przyjmujący) Mieliśmy stażystów, praktykantów w ramach takiej wymiany międzynarodowej. Oni uczestniczyli w przygotowaniu takich wersji językowych naszego oprogramowania i to byli studenci, którzy tu u nas byli miesiąc, dwa, trzy w zależności od tego, co robili. (Przedsiębiorca przyjmujący) Jednym z powodów większego doświadczenia przedsiębiorstw w organizacji staży jest fakt, iż staż jest formą współpracy, która w sposób naturalny funkcjonuje na rynku pracy od bardzo długiego czasu i przedsiębiorcy są do niej przyzwyczajeni. Spora część przedsiębiorstw realizujących staże dla pracowników jednostek prowadziła już wcześniej współpracę międzysektorową na innych polach. W większości polegała ona na realizacji zleceń przedsiębiorstwa przez pracownika uczelni, lecz również wskazywano na współpracę przy pracy dydaktycznej uczelni czy mniej formalnych tj. konsultacje. Mamy umowy z pracownikami różnych uczelni właśnie z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Rolniczego, z politechniki, Mamy takie umowy o dzieło np. badanie cukru w syropach, mieliśmy takie opracowanie wykonane przez pracownika uczelni. (Przedsiębiorca przyjmujący) My współpracujemy na przykład z ludźmi, którzy są zatrudnieni na stałe na uczelni i przy konkretnych tematach wykorzystujemy ich umiejętności. Jeśli obu stronom pasują warunki, na jakich się to odbywa, tak że to nie jest nic nadzwyczajnego. (Przedsiębiorca przyjmujący) Podobne doświadczenia posiadają także przedsiębiorcy delegujący stażystów na staż do jednostek naukowych. One również w większości przypadków już wcześniej były zaangażowane we współpracę z jednostkami naukowymi. Podobnie jak w przypadku przedsiębiorstw przyjmujących współpraca często polegała na wykonywaniu przez pracowników uczelni prac zleconych. W projektach, w których potrzebujemy jakichś analiz prowadzonych na przykład przez certyfikowane laboratoria często korzystamy z instytucji naukowych, niekoniecznie akurat na uczelni (Przedsiębiorcy delegujący) współpracujemy z Politechniką Krakowską w temacie pomiarów na przykład na maszynach współrzędnościowych. I oni dla nas wykonują usługę jako pomiar, wykonują dla nas pewne jakieś tam analizy. (Przedsiębiorcy delegujący) Zdarzały się także wskazania na prowadzenie konsultacji o mniej formalnym charakterze czy współpracę w procesie opracowywania prac dyplomowych. 54

55 W prowadzonej przed programami stażowymi współpracy międzysektorowej rzadko występowały problemy. Wśród tych nielicznych przypadków wskazywano na brak możliwości poświęcenia odpowiedniej ilości czasu na współpracę oraz trudności wynikające z odmiennego charakteru działalności oraz odmiennych oczekiwań jednostek naukowych i przedsiębiorstw, co ilustruje przedstawiona niżej wypowiedź przedstawiciela jednostki naukowej przyjmującej stażystę z przedsiębiorstwa. Po pierwsze czas i zrozumienie. Bo w firmie wygląda to tak, że trzeba wypuścić gotowy produkt na rynek, więc tutaj musi być powtarzalna ilość w jak najszybszym czasie zrobiona gotowego, dobrego produktu. A na uczelni jest czas, żeby eksperymentować, wymyślać, opracować nowe technologie (Przedstawiciel jednostki naukowej przyjmującej stażystę) Tego typu problemy rozwiązywane były poprzez zmiany w zasadach współpracy lub nie podejmowano działań zapobiegawczych ponieważ problem wynikał z niewielkiego doświadczenia we współpracy i niwelowany był w sposób naturalny w toku współpracy. Reasumując analizy przeprowadzone w niniejszym rozdziale należy stwierdzić, iż jednostki naukowe przyjmujące stażystów pochodziły głównie z terenu miasta Krakowa i prowadziły działalność w ramach dziedzin nauki o charakterze technicznym i ścisłym. Miały one dotąd raczej ograniczone doświadczenie w realizacji staży, lecz stosunkowo bogate doświadczenia we współpracy z przedsiębiorstwami na innych polach. Polegała ona głównie na realizacji zleceń na rzecz przedsiębiorstw i nie generowała większych problemów. Te jeśli występowały, to związane były z brakiem czasu oraz odmiennym nastawieniem w działalności jednostek naukowych i przedsiębiorstw. Problemy rozwiązywano poprzez zmianę zasad współpracy. Przedsiębiorstwa realizujące programy stażowe również najczęściej pochodziły ze stolicy województwa. Prowadziły one głównie działalność w ramach branż związanych z przemysłem, aktywnością profesjonalną, naukową i techniczną, a także informatyką. Firmy te posiadają doświadczenie w organizacji staży, lecz raczej kierowanych do osób spoza środowiska naukowego. Przed organizacją staży firmy te często były zaangażowane we współpracę z jednostkami naukowymi, polegała ona głównie na zlecaniu zadań pracownikom tych instytucji i nie generowała większych problemów. Również przedsiębiorstwa delegujące stażystów najczęściej posiadały siedziby na terenie miasta Krakowa. Większość z nich należy do sektora mikroprzedsiębiorstw, udział przedsiębiorstw małych i średnich był znacząco niższy, a podmioty duże w ogóle nie występowały. Przedsiębiorstwa te zaangażowane były głównie w działalność profesjonalną, naukową i techniczną, przemysłową, a także związaną z informatyką. Nierzadko firmy te jeszcze przed oddelegowaniem pracownika na staż prowadziły współpracę z jednostkami naukowymi, która zwykle polegała na zlecaniu różnego rodzaju prac czy zadań. Współpraca ta przebiegała w sposób nie generujący większych problemów. 55

56 Planowanie programów i rekrutacja W ramach podrozdziału analizie poddano proces przygotowania do realizacji programów stażowych. Wskazano zasady, które podjęto planując projekt. Ocenie poddano skalę zainteresowania programami stażowymi poszczególnych kategorii respondentów: uczestników, beneficjentów, przedsiębiorstw, uczelni. Zidentyfikowano stronę, która była inicjatorem podjęcia staży, omówiono stosowane metody rekrutacji do programów i wskazano źródła informacji, z których korzystano. Zaprezentowane poniżej dane oraz wnioski zostały oparte na wywiadach pogłębionych z beneficjentami, uczestnikami staży, przedstawicielami przedsiębiorstw kierujących na staże oraz jednostek naukowych i przedsiębiorstw przyjmujących stażystów oraz wynikach ankiety internetowej z uczestnikami staży. PYTANIA BADAWCZE: Jakie zasady przyjęto planując projekt? Jak wyglądał ten proces? Czy na etapie planowania projektu kontaktowano się z potencjalnymi instytucjami, które miałyby przyjąć stażystów? Jaka była skala zainteresowania programami stażowymi? Kto wykazywał zainteresowanie? Na jakich zasadach była prowadzona rekrutacja? Jakie były jej wyniki (zainteresowanie, problemy i środki zaradcze)? Skąd podmioty dowiedziały się o możliwości udziału w projektach? Od kogo wyszła inicjatywa podjęcia stażu - od pracownika, pracodawcy, czy podmiotu przyjmującego na staż? Jakie było zainteresowanie przedsiębiorstw/instytucji B+R udziałem w programach stażowych? Kto wykazywał takie zainteresowanie? Co kierowało instytucjami, które chciały wziąć udział w projektach? Proces planowania programów stażowych stanowiących przedmiot niniejszej ewaluacji ma kluczowe znaczenie dla późniejszego efektu, gł. z tego względu, iż projekty te, ze względu na swoją specyfikę, muszą uwzględniać potrzeby, oczekiwania i ograniczenia przynajmniej dwóch kategorii interesariuszy: przedsiębiorstw i jednostek naukowych. W przypadku beneficjentów realizujących ewaluowane przedsięwzięcia mieliśmy do czynienia z o tyle korzystną sytuacją, że były to podmioty posiadające określonego rodzaju doświadczenie w obszarach zbliżonych do przedmiotu projektu, bądź w relacjach z organizacjami / osobami będącymi jednocześnie odbiorcami ewaluowanego wsparcia (zdarzały się wręcz przypadki dobierania takich partnerów do współpracy, by zapewnili oni sprawną rekrutację i współpracę z podmiotami z różnych branż): Sami realizowaliśmy wcześniej projekty skierowane głównie do środowiska akademickiego i wiedzieliśmy, że jest wśród naukowców zapotrzebowanie na tego typu elementy. (Beneficjent) My mamy systemy informatyczne, które służą do zarządzania przedsiębiorstwami. Te systemy informatyczne też pracują na uczelni w ramach zajęć dydaktycznych, co powoduje, że współpracujemy z kadrą dydaktyczną i naukową w ramach właśnie uruchamiania tych systemów, wykorzystywania ich. Często też prowadziliśmy zajęcia warsztatowe na uczelni to było wszystko w ramach współpracy dosyć otwartej, luźnej, bez jakichś dużych zobowiązań, bo to nigdy nie wiązało się z dużymi nakładami finansowymi. (Beneficjent) Planowanie projektu przede wszystkim było oparte na doświadczeniu i na już istniejącej wiedzy jaką instytucja miała z wcześniejszej realizacji innego projektu, gdzie też partnerem były jednostki naukowe. (Beneficjent) Warto w tym miejscu podkreślić, że jeśli chodzi o włączenie w proces planowania działań projektowych poszczególnych kategorii interesariuszy ewaluowanych przedsięwzięć, to 56

57 w oparciu o wyniki badania jakościowego stwierdzić należy, iż najczęściej ewentualne konsultacje prowadzone były z potencjalnymi stażystami. To właśnie w przypadku tej kategorii interesariuszy realizatorzy projektów przeprowadzali swego rodzaju rozpoznanie zapotrzebowania na planowane w projekcie wsparcie. Rzadziej natomiast w proces planowania aktywnie włączani byli przedstawiciele firm lub jednostek naukowych pełniących rolę podmiotów delegujących na staż swoich pracowników lub przyjmujących stażystów. W proces konsultacji z potencjalnymi stażystami wpisują się także te działania podejmowane przez beneficjentów, które przybierały formę badań ankietowych realizowanych wśród uczestników poprzednich realizowanych przez te podmioty projektów lub też wśród osób mogących być potencjalnymi odbiorcami wsparcia w planowanych przedsięwzięciach (obie te kategorie mogły się zresztą pokrywać): Proces planowania przeprowadzany był w oparciu o badania i wyniki ankiet ewaluacyjnych. Na ich podstawie wiedzieliśmy, że zakres jaki my planujemy odpowiada w jakiś sposób na potrzeby rynku. Stąd też nowy projekt był rozszerzony o dodatkowe działania. ( ) To wynikało głównie z potrzeb, które zgłaszali uczestnicy pierwszego projektu. No i jak również z tych ankiet, które przeprowadzaliśmy. (Beneficjent) W odniesieniu do przywołanego przypadku przeprowadzone przez beneficjenta badanie potrzeby potencjalnych odbiorców wsparcia pozwoliło wprowadzić do zakresu merytorycznego planowanego przedsięwzięcia nowe elementy, które wyłoniły się właśnie podczas badania ankietowego, czy też innych form analizy potrzeb uczestników projektu. Było to uwzględnienie w projekcie dodatkowej formy wsparcia jaką jest zatrudnienie wysokospecjalistycznego personelu w przedsiębiorstwach oraz umożliwienie odbywania staży nie tylko przez pojedyncze osoby, lecz także zespoły interdyscyplinarne pracujące nad rozwiązaniem określonego problemu. Innymi słowy, niezaprzeczalną wartością poprzedzania procesu planowania działań projektowych badaniami potrzeb potencjalnych odbiorców jest nie tylko zidentyfikowanie skali popytu na oferowane wsparcia, ale także zebranie użytecznych sugestii dotyczących przebiegu planowanego przedsięwzięcia. Prawidłowość polegająca na znaczącym zaakcentowaniu roli potencjalnych stażystów w procesie planowania działań projektowych znajduje swoje pośrednie potwierdzenie także w wynikach badania ilościowego przeprowadzonego wśród uczestników projektów, które przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 23. Sposób inicjowania udziału w stażu 100% 80% 79,6% 60% 40% 20% 9,1% 11,3% 0% przez pracodawcę przez podmiot przyjmujący na staż inicjatywa własna Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=328 57

58 Jak się okazuje, w zdecydowanej większości przypadków (79,6%) mamy do czynienia z inicjatywą własną stażystów w zakresie wzięcia udziału w programie stażowym. Rola pracodawcy lub podmiotu przyjmującego na staż jest znacznie bardziej ograniczona inicjatywa po stronie tych podmiotów występowała w przypadku ok. co dziesiątego stażu. Skoro więc, tak wyraźnie dominującą okazuje się formuła, w której to sami stażyści wychodzili z inicjatywą odbycia międzysektorowego stażu, to tym bardziej trudno mówić o włączaniu przedsiębiorstw i jednostek naukowych w proces planowania działań projektowych. Choć oczywiście takie sytuacje też miały miejsce i dotyczyły tych przypadków, w których na etapie planowania projektu wykorzystywano posiadane już sieci kontaktów z podmiotami mogącymi być zainteresowanymi udziałem w przygotowywanym przedsięwzięciu. Uzupełnieniem, a jednocześnie potwierdzeniem, powyższych danych są także wyniki badania jakościowego, w ramach którego uczestnicy projektów również najczęściej wskazywali, że to właśnie oni byli inicjatorami stażu i samodzielnie szukali podmiotu, w którym mogliby go odbyć. W tym kontekście za szczególnie pozytywny uznać należy fakt, iż niejednokrotnie poszukiwanie podmiotu mogącego zaoferować odbycie stażu bazowało na sieci kontaktów samego stażysty z podmiotami z innego sektora (odpowiednio, biznesowego lub naukowego): Swego czasu rozmawiałem z tą firmą i pojawił się problem związany z tym, że oni chcieli realizować jakiś system dla marynarki wojennej i mieli problemy merytoryczne dotyczące tego jak pewne rzeczy zrobić. I okazało się w jakiejś rozmowie, że możemy rozwiązać to wspólnie w ramach jakiegoś projektu. (Stażysta) W międzyczasie też miałam krótkotrwałe przygody z przemysłem. W czasie tych przygód między innymi spotkałam się z tą firmą. No i stąd ta znajomość i możliwość odbycia stażu. (Stażystka) Uczelnia zaproponowała mi udział w tym projekcie, więc byłem zmuszony znaleźć sobie taką firmę, w której mógłbym odbyć staż. Zaproponowałem szefowi firmy, którego znam, żeby mnie na taki staż przyjął i on się zgodził. (Stażysta) Jak wynika z powyższych wypowiedzi staże w wielu przypadkach nie były formą nawiązywania kontaktu pomiędzy nauką a biznesem, a raczej formą dyskontowania już posiadanej sieci kontaktów, czy wręcz doświadczeń we współpracy międzysektorowej. Instrument stażowy pozwalał zinstytucjonalizować i co istotne częściowo dofinansować konkretne działania w obszarze kooperacji między nauką i biznesem, ale w mniejszym stopniu traktować go należy jako narzędzie inicjowania tego rodzaju współpracy. Taki stan rzeczy świadczy, z jednej strony, pozytywnie o potencjale do podejmowania wspólnych przedsięwzięć, ale jednocześnie wskazuje także na potrzebę oferowania takich instrumentów wsparcia, które pozwolą wyjść poza fazę nawiązywania kontaktu i realizować rzeczywiste wspólne działania w obszarze B+R. Choć sytuacja samodzielnego poszukiwania podmiotów do odbycia stażu zdecydowanie dominowała, to jednak w pojedynczych przypadkach takie rozwiązanie było dla uczestników projektów zaskoczeniem, a jednocześnie nastręczało im trudności i wymagało podejmowania dodatkowych, nieplanowanych działań. Sytuacja ta wynikała z nieprecyzyjnego określenia formuły organizacji stażu przez realizatora projektu na jego wstępnym etapie. W odniesieniu do planowania ewaluowanych projektów warto także zwrócić uwagę na fakt, iż ci beneficjenci, którzy realizowali wcześniej przedsięwzięcia o zbliżonym charakterze wykorzystywali zdobyte doświadczenie dotyczące zakresu merytorycznego projektu, czy sposobu jego realizacji, tak by zoptymalizować planowany program stażowy. Dotyczyło także 58

59 planowania charakteru i skali efektów projektu, tak by były one realne do osiągnięcia przy istniejących możliwościach i ograniczeniach, które często beneficjenci uświadamiali sobie właśnie dopiero w toku realizacji wcześniejszych projektów. Mamy tu więc do czynienia ze swego rodzaju efektem doświadczenia, którego występowanie może korzystnie wpływać na jakość kolejnych działań podejmowanych w obszarze wspierania kooperacji międzysektorowej. Rekonstruując proces planowania projektów stażowych przez ich realizatorów wyłaniają się dwie logiki, które następnie znalazły odzwierciedlenie w zakresie merytorycznym projektów. W ramach pierwszej z nich projekty koncentrują się na wykorzystaniu staży jako instrumentu kojarzenia ze sobą przedstawiciela świata nauki i biznesu. W takim wariancie staże były zasadniczym elementem projektu pozwalającym na przeprowadzenie międzysektorowego transferu wiedzy. W takim ujęciu korzyści z realizacji stażu czerpie nie tylko stażysta, ale w dużym stopniu także podmiot, który go przyjmuje (i ma możliwość korzystania z wiedzy wnoszonej do danego podmiotu przez stażystę) oraz jednostka delegująca (w której może być następnie wykorzystywana nowa wiedza i/lub umiejętności nabyte podczas odbywania stażu). Z kolei w ramach drugiego wariantu logiki planowania działań projektowych, staż traktowany był jako jeden z kilku instrumentów pomocowych stosowanych w projekcie, którego celem przede wszystkim było przygotowanie pracowników jednostek naukowych do uruchamiania własnej działalności gospodarczej w formule spin-off / spin-out. W tym przypadku funkcją stażu był nie tyle międzysektorowy transfer wiedzy, co oswojenie przedstawicieli świata nauki ze specyfiką funkcjonowania przedsiębiorstw i aplikacją wiedzy do praktyki gospodarczej. Zdobyte w ten sposób doświadczenia miały być później zdyskontowane we własnej działalności gospodarczej: Padła taka idea, że oprócz tego, że ich przeszkolimy w zakresie przedsiębiorczości i pomożemy zrobić biznesplany, to dodatkowo osoby te pójdą na staż. Ten staż to była praktyka w przedsiębiorstwie, nawet nie traktowałem tego jako stażu stricte naukowego. Z jednej strony chodziło o przetarcie naukowca [w przedsiębiorstwie], ale przede wszystkim to była praktyka w firmie i efekty tej praktyki stażyści mieli implementować w swojej przyszłej działalności gospodarczej. (Beneficjent) Projekt był skierowany do pracowników naukowych, którzy chcą otworzyć własną działalność spin-off, spin-out. ( ) Natomiast staże miały być takim dodatkiem dla tych naukowców, czymś, co ich jeszcze bardziej zachęci, żeby w tym projekcie wziąć udział. (Beneficjent) Powyższa kategoryzacja sposobów uwzględniania wsparcia stażowego w projektach świadczy o tym, że nawet jeśli w przyszłym okresie finansowania nie będzie w woj. małopolskim przewidziane dofinansowanie programów stażowych, to jednak nie oznacza to, że należy całkowicie rezygnować z instrumentu jakim są staże. Okazuje się bowiem, że w wsparcie stażowe może także pełnić rolę wsparcia towarzyszącego w projektach dotyczących współpracy międzysektorowej. Jest to bowiem narzędzie pozwalające w sposób relatywnie mało kosztowny generować rzeczywisty transfer wiedzy pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami, a tym samym może np. pełnić funkcję uzupełniającą w projektach badawczych lub badawczowdrożeniowych, czy z drugiej strony stanowić formę wsparcia doradczo-mentoringowego dla pracowników naukowych zainteresowanych uruchamianiem własnej działalności gospodarczej. 59

60 W większości przypadków realizatorzy zwracali uwagę na bardzo duże zainteresowanie ofertą staży stanowiącą element wsparcia oferowanego w ewaluowanych projektach. Dotyczy to zarówno przedstawicieli sektora przedsiębiorstw, jak i jednostek naukowych. Dodatkowo, jeden z beneficjentów (który poza przedsięwzięciem prowadzonym w ramach Poddziałania PO KL realizował także inne projekty w obszarze współpracy międzysektorowej) zwrócił w wywiadzie jakościowym uwagę, iż w kontekście zainteresowania projektami tego typu widać tendencję wzrostową: To działa tak jak poczta pantoflowa. Jeśli komuś się udało i jest efekt, jest rezultat, firma coś zrobiła i ma faktycznie korzyść z tej współpracy ze środowiskiem naukowym, to również kolejni chcą skorzystać. (Beneficjent) Jak wynika z powyższej wypowiedzi, czynnikiem który może korzystnie wpływać na poziom zainteresowania oferowanym wsparciem jest dostrzeganie rzeczywistych i użytecznych korzyści wynikających z uczestnictwa w projekcie. Wtórna jest tutaj kwestia tego, w jaki sposób i za pomocą jakich instrumentów pomocowych efekty te są osiągane, w związku z czym niniejszy wniosek traktować należy w kategoriach zalecenia dotyczącego działań promocyjnych odnoszących się do wspierania współpracy międzysektorowego bez względu na to w jaki sposób owo wspieranie przebiega. Innymi słowy, promocja przyszłych przedsięwzięć tego typu oraz rekrutacja uczestników powinny być podporządkowane właśnie problematyce osiąganych korzyści i efektów, jakie generuje korzystanie ze wsparcia. Jest to szczególnie istotne, gdy adresatem działań promocyjnych i rekrutacyjnych jest sektor przedsiębiorstw, w którym mamy do czynienia ze szczególną orientacją na szybkie i konkretne efekty. Zresztą specyfika sektora biznesowego ujawniała się także w tym, że choć zarówno wśród przedsiębiorstw, jak i jednostek naukowych (a w praktyce osób reprezentujących oba wymienione typy podmiotów) poziom zainteresowania wsparciem stażowym był wysoki, to nieco inaczej wyglądał w obu kategoriach sposób włączania się w działania projektowe. Podczas, gdy jak zauważano już wcześniej stażyści najczęściej aktywnie i samodzielnie poszukiwali partnerów u których mogliby odbyć staż, podmioty gospodarcze cechował niższy poziom inicjatywy i gotowości do podejmowania samodzielnych działań, przy jednocześnie dużym popycie i gotowości do przyjęcia stażystów. Wydaje się, że zidentyfikowaną prawidłowość należy tłumaczyć przede wszystkim specyfiką funkcjonowania sektora przedsiębiorstw, gdzie aktywność skoncentrowana jest przede wszystkim na głównym przedmiocie działalności firmy, a organizacja stażu nie jest w tym obszarze zagadnieniem priorytetowym. Trzeba jednak podkreślić, że występowały choć wyraźnie rzadziej przypadki poszukiwania stażystów przez przedsiębiorców. Dotyczyło to główne takich sytuacji, gdy w firmie istniał istotny problem, którego rozwiązanie wymagało wsparcia merytorycznego ze strony partnera naukowego. Wtedy to kontaktowano się z uczelnią w celu znalezienia jednostki / osoby mogącej wesprzeć przedsiębiorstwo w rozwiązaniu danego problemu lub też sama firma kontaktowała się ze znanym jej pracownikiem naukowym. Często dopiero wtedy przedsiębiorca pozyskiwał od uczelni lub potencjalnego stażysty informację o możliwości zorganizowania współpracy międzysektorowej w formule stażowej. Choć jak wynika z wcześniejszego opisu rekrutacja nie nastręczała znaczących trudności, to jednak warto wspomnieć o jednym projekcie, którego realizator wskazał na występujące problemy w rekrutacji stażystów (reprezentujących w tym przypadku sektor naukowy): 60

61 Trudności z rekrutacją były bardzo duże. Musieliśmy bardzo duży nakład pracy wykonać, żeby pracowników zachęcić były to głównie telefony. (Beneficjent) W tym konkretnym przypadku czynnikiem, który znacząco utrudnił i zakłócił przebieg procesu rekrutacyjnego był jednak przede wszystkim fakt, iż potencjalnym uczestnikom projektu oferowano zupełnie nowy rodzaj wsparcia. Rzeczą naturalną była w tej sytuacji konieczność wykonania dodatkowej pracy przez beneficjenta, która polegała na dokładnym przedstawieniu formuły planowanego wsparcia i przezwyciężeniu ewentualnych wątpliwości potencjalnych odbiorców wsparcia. Korzystną okolicznością był profil podmiotu realizującego projekt była to jednostka naukowa, która miała ułatwiony dostęp nie tylko do zatrudnionych w niej pracowników, ale także dzięki sieci nieformalnych kontaktów przedstawicieli innych małopolskich placówek naukowych (nie tylko uczelni, ale także instytutów naukowych). Nie bez znaczenia był także fakt, iż rekrutacja prowadzona była właśnie przez podmiot naukowy, nie zaś np. prywatną firmę prowadzącą projekt. Dzięki temu oraz dodatkowym, wcześniej nieplanowanym działaniom zaradczym, udało się zrealizować cały proces rekrutacyjny w założonym pierwotnie wymiarze. Jednocześnie, jak zwrócił w wywiadzie uwagę przedstawiciel beneficjenta, powyższy problem w zakresie rekrutacji dotyczył tylko omawianego pierwszego dla tej jednostki projektu uwzględniającego wsparcie stażowe. Wobec tego faktu, oraz uwzględniając opinie pozostałych realizatorów projektów, stwierdzić należy, że wysoki poziom zainteresowania uczestnictwem w projektach o takim charakterze znacząco ułatwił przeprowadzenie samej rekrutacji, niezbędne było jednak odpowiednie zaprojektowanie i zrealizowanie procedur rekrutacyjnych. Kluczowe były w tym przypadku dwie kwestie: dotarcie do potencjalnych uczestników i zachęcenie ich do udziału w projekcie oraz sformułowanie optymalnych zasad i kryteriów uczestnictwa w projekcie. Jeśli chodzi o pierwsze zagadnienie, to szczególnie użyteczne okazały się wcześniejsze doświadczenia w realizacji podobnych przedsięwzięć i współpracy z podobnymi kategoriami interesariuszy: Mieliśmy bazy danych firm, z którymi wcześniej współpracowaliśmy my lub nasi partnerzy. Czasami szukaliśmy firmy ad hoc, jeżeli akurat specjalizacja danego naukowca była bardzo zawężona i takiej firmy szukaliśmy przede wszystkim przez nasz wewnętrzny system kapitału relacyjnego, czyli przede wszystkim przez instytucje, z którymi my współpracujemy. (Beneficjent) Jeśli chodzi o czysto techniczny aspekt przebiegu procesu rekrutacji, to beneficjenci stosowali zróżnicowane warianty przeprowadzania naboru. Poza niezbędnym elementem złożenia dokumentacji aplikacyjnej były przewidziane np. także rozmowy kwalifikacyjne, które okazały się mieć szczególnie duże znaczenie w przypadku przedsięwzięć, w których celem było uruchomienie działalności gospodarczej przez stażystów. Stosowane były także bardziej zaawansowane rozwiązania technologiczne, pozwalające nie tylko przeprowadzić w sposób sprawny i skuteczny proces rekrutacji (głównie dzięki zastosowaniu elektronicznego trybu naboru dokumentów aplikacyjnych), ale także umożliwiające samodzielne kojarzenie się stażystów i podmiotów przyjmujących na staż (dane podmiotów i ich stażowe oferty zostały uprzednio zaimplementowane do systemu): 61

62 Powstała sieć wiedzy i praktyki, gdzie faktycznie mamy narzędzie, które pozwala na profesjonalne kojarzenie się, wyszukiwanie, nawiązywanie kontaktów, współpracę, zamieszczanie swoich publikacji, ofert współpracy. To nam bardzo ułatwia pracę, a przede wszystkim ułatwia uzyskiwanie realnych korzyści dla dwóch stron, bo oni transferują wiedzę. ( ) Każdy mógł tam zaprezentować siebie i uczelnia, i pracownik naukowy, i pracownik przedsiębiorstwa i jednocześnie opisać, kogo poszukuje. I bardzo często już w tym systemie uczestnicy odnajdywali się i spotykali. (Beneficjent) Fakt, iż tego rodzaju rozwiązanie okazało się wysoce funkcjonalne dla skuteczności procesu rekrutacji uczestników projektu, a tym samym dla przebiegu całego projektu sprawia, że warto rozważać je jako narzędzie, które na bardziej generalnym (tj. wykraczającym poza jeden projekt) poziomie mogłoby usprawniać kooperację międzysektorową. Należałoby w związku z tym rozważyć realizację systemowego przedsięwzięcia zorientowanego na stworzenie ogólnodostępnego regionalnego systemu wymiany informacji na temat podejmowania współpracy pomiędzy biznesem i nauką. Bardzo istotny byłby w tym przypadku interaktywny i dynamiczny charakter takiego narzędzia pozwalający na szybkie nawiązanie kontaktu z potencjalnym partnerem. Tego rodzaju instrument mógłby być wykorzystywany do inicjowania i utrzymywania relacji pomiędzy potencjalnymi kooperantami bez względu na charakter tych relacji, nie należy go więc utożsamiać wyłącznie ze wsparciem o charakterze stażowym jako sposobu na kojarzenie stażystów i podmiotów przyjmujących na staże. Co się natomiast tyczy kryteriów uczestnictwa w projekcie, to często były one wypadkową kryteriów stosowanych podczas naboru wniosków o dofinansowanie. Przykładowo, jeśli w procedurze konkursowej stosowano kryteria strategiczne wskazujące na możliwość dofinansowania wyłącznie staży w tych branżach, które wskazano w Regionalnej Strategii Innowacji, to wymóg ten przekładał się na profilowanie branżowe stosowane podczas naboru stażystów. Podobnie było w przypadku dążenia do zapewnienia odpowiedniej z punktu widzenia realizacji wskaźników Programu struktury płciowej uczestników projektu. Warto zauważyć, że stosowanie tego rodzaju kryteriów rekrutacyjnych wpływało na sam przebieg procesu w ten sposób, że niekiedy niezbędne było wydłużenie naboru stażystów, gdyż pomimo bardzo dużej liczby chętnych, nie wszyscy spełniali przyjęte kryteria rekrutacyjne. W trakcie badania jakościowego beneficjenci zwrócili także uwagę na przyczyny odmowy udziału w projekcie, czy braku zainteresowania ze strony potencjalnych odbiorców wsparcia. Dominowały obiektywne utrudnienia dotyczące przede wszystkim braku czasu niezbędnego do zaangażowania się w nowe przedsięwzięcie, będące przede wszystkim skutkiem skupienia się przede wszystko na działalności naukowo-dydaktycznej w ramach uczelni. Jednocześnie jednak podkreślono występowanie większych trudności z rekrutacją do udziału w projekcie starszych (gł. samodzielnych) pracowników naukowych, w porównaniu z naborem młodszych pracowników, którzy wyrażali o wiele większe zainteresowanie partycypacją w przedsięwzięciu zorientowanym na współpracę międzysektorową. W przypadku tych projektów, w których staże traktowane były jako jeden z elementów wsparcia dla pracowników naukowych zainteresowanych uruchomieniem własnej działalności gospodarczej realizowana była w trakcie trwania projektu dodatkowa procedura rekrutacyjna, której celem było wyłonienie najlepiej rokujących pomysłów biznesowych. W ramach tej procedury uczestnicy przygotowywali biznesplany dotyczące ich planowanych przedsięwzięć (wcześniej oferowane było im wsparcie szkoleniowo-doradcze, dzięki któremu pozyskiwali oni wiedzę na temat przygotowywania biznesplanów), a także weryfikowana była ich gotowość do 62

63 założenia własnej firmy. Dzięki zastosowaniu tego etapu weryfikacji możliwe było zapewnienie wyboru nie tylko najlepszych pomysłów biznesowych, ale także cechujących się największym prawdopodobieństwem ich późniejszej realizacji. W jednym projekcie taka procedura stosowana była nie w trakcie trwania przedsięwzięcia, ale już w momencie wstępnej rekrutacji uczestników projektu, co pozwoliło jeszcze dodatkowo zwiększyć szanse na włączenie do projektu tych osób, które miały sprecyzowany i interesujący pomysł na działalność gospodarczą: Natomiast przede wszystkim opieraliśmy się na kryteriach merytorycznych samego projektu biznesowego. I tak naprawdę każda z osób przychodząca do nas nie pisała tylko i wyłącznie, że chce pójść na staż, bo interesuje je taka i taka branża, tylko raczej selekcjonowaliśmy po projekcie biznesowym, z którym oni przychodzą, a obok tego weryfikowaliśmy branżę w której pracują. Ale przede wszystkim czy jest to osoba, która ma potencjał do założenia działalności gospodarczej ma potencjał mentalny i pomysł na biznes. ( ) Na etapie wejścia do projektu była także oceniana skala innowacyjności pomysłu biznesowego ( ). Oczywiście nie dyskryminowaliśmy kogoś na wstępie, jeżeli po prostu nie miał bardzo sprecyzowanego pomysłu, czy raczej nie miał projektu, a jedynie pomysł. Po to właśnie były szkolenia i konsultacje, żeby sprecyzować ten pomysł. (Beneficjent) W kontekście procedur rekrutacyjnych warto także wspomnieć, że były one stosowane nie tylko w stosunku do samych stażystów, ale także podmiotów, w których miały odbywać się staże. W tym przypadku chodziło o selekcję takich firm, które są podmiotami aktywnymi, prowadzą działalność zbieżną z dziedziną nauki reprezentowaną przez stażystę oraz którym współpraca ze stażystą przyniesie realne korzyści zarówno w trakcie stażu, jak i po jego zakończeniu. Można więc powiedzieć, że stosowane procedury selekcji podmiotów przyjmujących pracowników naukowych na staż zorientowane były nie tylko na zapewnienie formalnej poprawności przebiegu staży (poprzez weryfikację faktu rzeczywistego prowadzenia działalności przez daną firmę), ale także optymalizację osiągniętych efektów (poprzez zapewnienie możliwie najwyższego stopnia adekwatności przedmiotu działalności firmy do profilu stażysty). By zwiększyć skuteczność stosowanych procedur naboru podmiotów, w których miały odbywać się staże beneficjenci podejmowali bardzo różnorodne działania zorientowane na identyfikację oraz skuteczną rekrutację takich jednostek: Jeżeli przychodził stażysta posiadający określony ciąg badań, które prowadzi czy też specjalizację naukową, to wówczas tak naprawdę my szukaliśmy firmy, która jest zainteresowana efektem jego pracy. (Beneficjent) W kilku bądź kilkunastu przypadkach zdarzyło się tak, że zgłaszały się do nas firmy z zapotrzebowaniem na stażystów i wówczas to my tak naprawdę szukaliśmy naukowców. (Beneficjent) W większości były to poszukiwania samych stażystów. Oni mieli swoje zaprzyjaźnione już firmy, z którymi nawiązali kontakt i chcieli w nich odbyć staż. Natomiast były też sytuacje, że to my szukaliśmy zaprzyjaźnionych firm, które były w naszej bazie danych i które ewentualnie mogłyby przyjąć stażystów. (Beneficjent) Ci, którzy nie mieli kontaktów w środowisku i nie brali udziału w pierwszym projekcie mogli korzystać z naszych baz danych, ale my też ich wspieraliśmy. Jeśli firma zgłaszała zapotrzebowanie, że szuka konkretnie jakiegoś naukowca o wąskiej specjalizacji to cały nasz zespół starał się znaleźć odpowiedniego kandydata albo przynajmniej kilku, bo też potem mogli się oni nie sprawdzić charakterologicznie, by sprostać jakiemuś zadaniu, które firma planowała. (Beneficjent) Jak wynika z powyższych wypowiedzi, strategie pozyskiwania uczestników i partnerów do współpracy były bardzo zróżnicowane i dostosowane do potrzeb poszczególnych kategorii 63

64 interesariuszy projektu. Sytuację tę ocenić należy pozytywnie, gł. ze względu na fakt, iż trudno wypracować jeden optymalny model postępowania w zakresie kojarzenia partnerów ewentualnej współpracy międzysektorowej. Użyteczność i skuteczność różnych strategii rekrutacyjnych i matchmakingowych jest bowiem wypadkową potencjału i ograniczeń osób i podmiotów poszukujących kooperantów. Dlatego najbardziej funkcjonalnym podejściem jest różnicowanie przez realizatorów projektów dotyczących współpracy międzysektorowej technik rekrutacji i kojarzenia partnerów, w zależności od specyfiki odbiorców wsparcia. Tym samym, trudno mówić w tym przypadku o zalecaniu, a tym bardziej wymaganiu od realizatorów projektów kooperacyjnych, stosowania określonych rozwiązań w zakresie identyfikacji i rekrutacji uczestników. Podsumowując powyższą analizę stwierdzić należy, że skala zainteresowania ewaluowanymi programami stażowymi była relatywnie duża, i to zarówno po stronie partnerów naukowych, jak i biznesowych. Jednocześnie, większą aktywnością w podejmowaniu współpracy cechowali się w tym przypadku przedstawiciele uczelni, którzy nawiązywali kontakt z firmami mogącymi przyjąć potencjalnych pracowników naukowych na staż w przedsiębiorstwie. Warto nadmienić, że współpraca na potrzeby przeprowadzenia stażu najczęściej nie była sposobem zainicjowania kooperacji międzysektorowej, ale raczej stanowiła formę zdyskontowania wcześniej istniejących relacji pomiędzy podmiotami naukowymi i biznesowymi. Wiedza na temat programów stażowych pozyskiwana była najczęściej bądź poprzez kontakty nieformalne, bądź też monitorowanie informacji o realizowanych przedsięwzięciach o takim charakterze. Jeśli chodzi o proces planowania działań projektowych, to beneficjenci starali się na różne sposoby uwzględniać opinię poszczególnych kategorii interesariuszy, w największym stopniu potencjalnych uczestników staży. Co się natomiast tyczy samego przebiegu procedury rekrutacyjnej, to ze względu na duże zainteresowanie wsparciem stażowym konieczne było stosowanie określonych kryteriów selekcyjnych. Najczęściej były one wypadkową kryteriów stosowanych podczas naboru wniosków o dofinansowanie w ramach omawianego Poddziałania po uzyskaniu wsparcia beneficjenci musieli podporządkować się narzuconym wymogom, by przyczynić się swoimi przedsięwzięciami osiągnięcia celów Poddziałania i założonych na poziomie Programu wskaźników. 64

65 EFEKTY PROGRAMÓW STAŻOWYCH Trafność programów stażowych W ramach poniższego podrozdziału podjęto próbę oceny, czy wsparcie oferowane w ramach projektów dedykowanych współpracy instytucji B+R i biznesu w ramach Poddziałania PO KL było adekwatne do potrzeb uczestników staży oraz instytucji przyjmujących/delegujących stażystów, jak również, czy było adekwatne względem zapotrzebowania regionu na tego typu wsparcie. Wskazano także inne, nieplanowane efekty, które udało się uzyskać dzięki realizacji programów stażowych, zarówno z punktu widzenia stażystów, jak i podmiotów przyjmujących i kierujących na staże. Zaprezentowane poniżej dane oraz wnioski zostały oparte na m.in. analizie desk research obejmującej: wnioski o dofinansowanie projektów zakończonych; wywiadach pogłębionych z beneficjentami, uczestnikami staży, przedstawicielami przedsiębiorstw kierujących na staże oraz jednostek naukowych i przedsiębiorstw przyjmujących stażystów oraz wynikach ankiety internetowej z uczestnikami staży. PYTANIA BADAWCZE: Jakie były zakładane efekty prowadzonych projektów/programów stażowych? Które z nich udało się osiągnąć? Co było ich mocną a co słabą stroną? Jak wpłynęły na współpracę instytucji B+R i przedsiębiorstw? Jakie były motywy podjęcia decyzji o skorzystaniu z programu stażowego? Które z nich zostały spełnione? Jakie były motywy i jakich efektów oczekiwano przystępując do programów stażowych? Czy zrealizowane staże przyniosły zakładane efekty? Jakie i w jakim czasie? Czy efekty te są trwałe? Jeśli nie - to jaka była tego przyczyna i jak temu zaradzić? Jakich efektów oczekiwano kierując pracowników na staże? Czy efekty te zostały osiągnięte? Czy w wyniku udziału w projektach stażowych pojawiły się jakieś dodatkowe korzyści? Jakie to były korzyści? Czy programy stażowe przyniosły efekty, których respondenci początkowo nie zakładali? Jakie? Zakładane efekty Aby udzielić rzetelnej odpowiedzi na pytanie badawcze związane z założonymi efektami prowadzonych programów stażowych, dokonano dwuetapowej analizy niniejszego zagadnienia. Biorąc pod uwagę fakt, iż efekty te określone zostały na etapie planowania projektu, adekwatnym źródłem danych służącym ich identyfikacji są wnioski o dofinansowanie. Analiza desk research stanowi zatem pierwszy etap prac. Etapem drugim jest analiza wypowiedzi określonych grup respondentów dotycząca założonych efektów projektów. Niniejsze pytanie badawcze łączy w sobie dwa zagadnienia: motywację do podjęcia decyzji o skorzystaniu z programu stażowego oraz oczekiwania względem podjętej współpracy zarówno ze strony uczestników staży, przedsiębiorców delegujących swoich pracowników na staże, jak i podmiotów, które przyjmowały stażystów. Tabela zamieszczona poniżej zawiera zbiór efektów zakładanych przez beneficjentów realizowanych programów stażowych na etapie planowania projektów. Każdy z projektów ze względu na różnorodność cechował się innymi, założonymi do realizacji wskaźnikami. Jednakże dwa główne wskaźniki Działania 8.2 Priorytetu VIII miały charakter obligatoryjny. Należą do nich: liczba osób, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych w podziale na: pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych oraz pracowników naukowych w przedsiębiorstwach; liczba osób, które zakończą udział we wsparciu w zakresie 65

66 rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out. Dobierając do analizy pozostałe wskaźniki kierowano się ich istotnością, powiązaniem z wykonaniem dzieła oraz częstotliwością występowania w omawianych projektach. W związku z tym analizie poddano wskaźniki, tj. liczba osób, które utworzą własną działalność gospodarczą w branżach RSI, liczba spin off/out, które uzyskają wsparcie w postaci tymczasowego zatrudnienia wysoko wyspecjalizowanej kadry lub liczba MSP, które tymczasowo zatrudniły wysoko wykwalifikowany personel, liczba przedsiębiorstw, które podniosą konkurencyjność dzięki pracy stażystynaukowca, liczba ONBR, które rozpoczną i ukończą współpracę z pracownikami przedsiębiorstw zatrudnionymi w MSP, liczba opracowanych innowacyjnych rozwiązań wraz we strategią ich wdrażania, liczba osób, które zakończą udział w szkoleniu z zakresu obsługi nowoczesnych systemów informatycznych do zarządzania przedsiębiorstwem oraz liczba publikacji naukowych. Zrezygnowano natomiast ze wskaźników (1) stricte administracyjnych związanych z liczbami zatwierdzonych raportów, wydanych zaświadczeń, wypłacanych wynagrodzeń, liczby godzin realizowanych szkoleń; ze wskaźników (2) związanych z promocją projektów, tj. liczba spotów radiowych, imprez promujących, artykułów prasowych itp. oraz ze wskaźników (3) bezpośrednio wynikających z udziału w projekcie, np. podniesienie wiedzy z zakresu przedsiębiorczości i prowadzenia działalności gospodarczej, podniesienie wiedzy i świadomości dotyczącej budowania strategii innowacji przedsiębiorstw i współpracy z przedsiębiorcami (itp.), których wartości pozostają zbieżne z założoną liczbą osób objętych wsparciem szkoleniowo-doradczym. Tabela 1. Wybrane efekty założone przez beneficjentów zrealizowanych projektów Zakładane efekty 048/10 054/10 073/10 006/11 18 Liczba osób, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych w podziale na: pracowników naukowych w przedsiębiorstwach pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych Liczba osób, które zakończą udział we wsparciu w zakresie rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out Liczba osób, które utworzą własną działalność gospodarczą w branżach RSI Liczba spin off/out, które uzyskają wsparcie w postaci tymczasowego zatrudnienia wysoko wyspecjalizowanej kadry lub liczba MSP, które tymczasowo zatrudniły wysoko wykwalifikowany personel Liczba przedsiębiorstw, które podniosą konkurencyjność dzięki pracy stażystynaukowca Liczba ONBR, które rozpoczną i ukończą współpracę z pracownikami przedsiębiorstw zatrudnionymi w MSP Liczba opracowanych innowacyjnych rozwiązań wraz we strategią ich wdrażania opracowanego przez zespoły pracowników naukowych dla przedsiębiorstw Liczba osób, które zakończą udział w szkoleniu z zakresu obsługi nowoczesnych systemów informatycznych do zarządzania przedsiębiorstwem Publikacje naukowe Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research wniosków o dofinansowanie, - oznacza, iż w danym projekcie wskaźnik nie był założony do realizacji 18 Jednym z celów szczegółowych projektu 006/11 było także podniesienie innowacyjności sektora MSP i zwiększenie dostępu do wysoko wykwalifikowanego personelu (WWP), w związku z czym efekty zakładane dotyczą także liczby innowacyjnych rozwiązań wraz ze strategią wdrażania opracowanych przez WWP dla sektor MSP. Z uwagi na fakt, że badanie dotyczyło osób odbywających staże, tabela nie zawiera wskaźników związanych z zatrudnianiem WWP. 66

67 Największą liczbę uczestników programu stażowego zakładał projekt Małopolskiej Agencji Rozwoju Regionalnego Wiedza, praktyka, kadry klucz do sukcesu w biznesie. Założono, iż staż ukończy 135 osób w tym 113 pracowników naukowych oraz 22 pracowników przedsiębiorstw. Zakładał on także podniesienie konkurencyjności i innowacyjności 99 przedsiębiorstw. Efektem oczekiwanym było opracowanie siedmiu innowacyjnych rozwiązań wraz ze strategią ich wdrażania. W projekcie Politechniki Krakowskiej oraz projekcie Centrum Transferu Technologii Medycznych założono tę samą liczbę osób, które zakończą udział we wsparciu szkoleniowym (90), utworzą własną działalność gospodarczą (9) oraz uzyskają wsparcie w postaci tymczasowego zatrudnienia wysoko wyspecjalizowanej kadry (9). W pierwszym z projektów oczekiwano udziału 124 stażystów i 80 przedsiębiorców. W drugim zaś, 90 stażystów oraz 65 firm. Jeżeli chodzi o efekty założone przez beneficjenta, jakim jest Comarch założono liczbę uczestników projektu równą ośmiu osobom oraz zakończenie przez nie udziału w szkoleniu. Efektami oczekiwanymi były także opracowanie czterech innowacyjnych rozwiązań oraz czterech publikacji. Poza wskazanymi powyżej oczekiwaniami wskaźnikowymi staży we wnioskach wskazano także oczekiwane rezultaty miękkie, do których w przypadku projektów SPiN Skuteczny Przedsiębiorca i Naukowiec oraz Wzmocnienie przedsiębiorczości oraz świadomości w zakresie współpracy nauka-biznes wśród małopolskich pracowników naukowych sposobem na wzrost innowacyjności i konkurencyjności małopolskich firm należą: podniesienie wiedzy i umiejętności z zakresu prowadzenia przedsiębiorstwa i prowadzenia działalności gospodarczej typu spin off/out; podniesienie wiedzy i świadomości dotyczącej budowania strategii innowacji przedsiębiorstw i współpracy z przedsiębiorstwami; kreowanie postaw przedsiębiorczości i nabycie doświadczenia zawodowego i biznesowego; podniesienie wiedzy i świadomości MMSP w zakresie wagi współpracy z nauką; podniesienie kompetencji zawodowych i wiedzy praktycznej oraz redukcji ryzyka upadku nowopowstałych w ramach projektu firm spin-off/out. Efektami oczekiwanymi w przypadku projektu Małopolski Transfer Technologii Informatycznych modelowy program wymiany kompetencji w zakresie zarządzania firma oraz wspierających ją systemów informatycznych są wzrost wiedzy i umiejętności pracowników naukowych z zakresu obsługi nowoczesnych systemów informatycznych do zarządzania przedsiębiorstwem oraz wzrost doświadczenia pracowników naukowych w zakresie analizy wieloźródłowych danych. Natomiast projekt Wiedza, praktyka, kadry klucz do sukcesu w biznesie zakładał zwiększenie dyfuzji innowacji w gospodarce Małopolski, wzmocnienie współpracy i transferu wiedzy pomiędzy nauką i biznesem, podniesienie kompetencji pracowników przedsiębiorstw, zdobycie doświadczenia i skomercjalizowanie wyników badań naukowych przez pracowników naukowych biorących udział w projekcie oraz podniesienie innowacyjności sektora MSP. Kwestia efektów oczekiwanych została także poruszona w wywiadach bezpośrednich z beneficjentami projektów. Wskazane przez nich odpowiedzi pozostają spójne z założeniami zawartymi we wnioskach o dofinansowanie. Projektodawcy oczekiwali wzmocnienia współpracy pomiędzy sferą biznesu i sferą nauki oraz komercjalizacji wiedzy. Jeżeli chodzi o motywy podjęcia przez poszczególne osoby decyzji udziału w programie stażowym, największą ilością pobudek i oczekiwań kierowali się stażyści z jednostek naukowych. Ich motywacje mają charakter zarówno autoteliczny, jak i instrumentalny. Z jednej strony, kierują się potrzebą rozwoju, zdobycia nowego doświadczenia zawodowego, wykorzystaniem swojej wiedzy w praktyce oraz wzbogaceniem zajęć dydaktycznych: 67

68 Główny motyw to była możliwość zdobycia doświadczenia praktycznego. Ja zaczęłam pracować na uczelni zaraz po studiach, nie mając praktycznie doświadczenia ( ). Druga rzecz staż wydawał mi się dobrą możliwością, jeśli chodzi o dydaktykę. Możliwością zobaczenia, jak pewne rzeczy wyglądają w praktyce, żeby to, co przekazuję studentom na zajęciach miało odzwierciedlenie w rzeczywistości. (Stażystka) Można było wykorzystać potencjał, wiedzę, którą się ma w obszarze bardziej komercyjnym. Na uczelni nasze działanie kończy się na publikacji, czasem na badaniach przemysłowych, jeżeli jest projekt NCBiR-u. A tutaj było coś więcej realne zderzenie z rzeczywistością biznesową. (Stażystka) Z drugiej strony, zwracają uwagę na gratyfikację finansową, wymogi wobec pracowników jednostek naukowych związane ze zdobyciem wyższego stopnia naukowego oraz możliwość zdobycia niezbędnych do wykonywania zawodu uprawnień. Jak wynika z wypowiedzi stażystów, w przypadku niektórych dziedzin nauki w celu zdobycia awansu naukowego niezbędne jest wykazanie współpracy z biznesem. Motywem wskazywanym zdecydowanie najczęściej był czynnik finansowy. Jednakże w żadnym przypadku nie był on jedynym oczekiwanym efektem, lecz jednym z wielu wskazywanych. Kwestia podjęcia udziału w stażu bez gratyfikacji finansowej została szczegółowo omówiona w podrozdziale dotyczącym użyteczności programów stażowych. Kilka było powodów. Na pewno ten finansowy. Na pewno też taki powód, że pracownik naukowy co jakiś czas musi spełnić pewne kryteria i jednym z tych kryteriów był właśnie staż w przemyśle. ( ) Wiedziałem o tym i wiedziałem, że za kilka lat będę musiał coś takiego osiągnąć, tak że to też był wybór. (Stażysta) Z wykształcenia jestem geodetą ( ) Żeby pracować samodzielnie w takim zawodzie i żeby w ogóle wykonywać samodzielnie opracowania jako geodeta trzeba mieć uprawnienia. Współpraca z firmami pozwalała mi na wykonywanie takich zadań geodezyjnych pod opieką doświadczonego geodety. W związku z tym zbierałam staż, żeby zdobyć te uprawnienia. (Stażystka) Mnie to jest najnormalniej w świecie potrzebne do kolejnego stopnia. Akurat w naszej dziedzinie jest tak, że do habilitacji na przykład ja muszę mieć dorobek projektowy. (Stażystka) Należy jednakże zwrócić uwagę na fakt, iż zdecydowana większość stażystów wskazuje nie jeden, a kilka powodów i związanych z nimi oczekiwań, dla których zdecydowali się wziąć udział w projekcie. Jak wskazują badani, istotne jest dla nich nawiązanie w danej branży kontaktów, które mogą skutkować w przyszłości kontynuowaniem lub nawiązaniem nowej współpracy nie tylko bezpośredniej pomiędzy pracownikiem jednostki naukowej a przedsiębiorstwem, ale także pomiędzy firmą a studentami w postaci zleceń lub umożliwienia odbycia praktyk studenckich. Nawiązanie kontaktów ma wpływ w przypadku części stażystów na wzbogacenie zajęć dydaktycznych, w postaci organizowania spotkań z przedsiębiorcami. Jak człowiek uczy studentów ma w wielu sytuacjach wątpliwości, czy to się studentom przyda, czy nie. Ponieważ uczę psychologii a studenci mają określone oczekiwania, to nie wiem do końca, czy moje plus studentów równa się rzeczywiście to, co im się przyda. Chciałam to zweryfikować. (Stażystka) Osoby, których motywacją do udziału w programie stażowym był rozwój i poszerzenie własnych umiejętności oczekiwały nie tylko nawiązania kontaktów oraz współpracy w przyszłości, lecz także pozyskania wiedzy w ramach oferowanych im szkoleń. Dotyczy to przede wszystkim 68

69 stażystów, którzy wzięli udział w szkoleniach 19 dotyczących zakładania firm spin-off/out. Część badanych traktowała je jako czynnik dodatkowy staży. Natomiast były także osoby, dla których to właśnie możliwość odbycia szkolenia była główną motywacją: Dla mnie główną zachętą było to, żeby się nauczyć, jak pozyskiwać środki i jak ewentualnie założyć własne przedsiębiorstwo. Oprócz stażu był cykl szkoleń, które podejmowaliśmy i były jeszcze konsultacje darmowe, pomagające nam założyć własne przedsiębiorstwo. To było dla mnie najważniejsze w tym wszystkim. (Stażysta) Fakt wzięcia udziału w szkoleniu przełożył się także na nawiązanie kontaktów ze szkoleniowcami, które w przypadku części osób, utrzymywane są do chwili obecnej. Większość respondentów w udzielonych wywiadach wysoko oceniła jakość szkoleń i kompetencje osób je prowadzących. Docenili merytorykę, ilość poruszonych zagadnień oraz podkreślili, iż jest to wiedza praktyczna, której nie można zasięgnąć z teoretycznie skonstruowanych podręczników naukowych. Specyficznym rodzajem efektów założonych przez pracowników jednostek naukowych odbywających staż w przedsiębiorstwie są oczekiwania interpersonalne, wynikające z indywidualnych dyspozycji respondentów. Część osób jako motywację uczestnictwa w projekcie wskazała weryfikację swoich umiejętności oraz sprawdzenie kompetencji. Badani w swoich wypowiedziach używali także określeń tj. wykorzystanie swojej wiedzy, zmierzenie się z tematem czy wyzwanie. Jest to potwierdzeniem, iż dla części z nich staż nie był wykorzystany instrumentalnie w celu zdobycia dodatkowych środków finansowych lub umożliwienia naukowego awansu, lecz działaniem, w które zaangażowano się z potrzeby rozwoju, zbieżności stażu z prowadzoną dotychczas działalnością naukową, spójności z zainteresowaniami oraz w odpowiedzi na rzeczywiste potrzeby przedsiębiorcy. W zasadzie trzy motywy. Pierwszy był taki, że jest we mnie tzw. niecierpliwy duch i było to wyzwanie. Kolejny motyw to ambicja, bo tęsknię za przemysłem i lubię iść w teren. Trzeci, to jest motyw finansowy. Nie ma co ukrywać, że to stypendium stażowe to są dodatkowe pieniądze. Ciężko zdobyte, ale są. (Stażystka) Dla mnie ważne było to, żeby moja praca naukowo-badawcza była związana ze środowiskiem zewnętrznym, czyli będę robić coś, co się komuś przyda. Nie sztuka dla sztuki, tylko zrobię badania, które się przydadzą. Więc pierwszym krokiem, jaki wykonałam było zapytanie protetyków, z czym na co dzień mogą sobie nie radzić. Powiedzieli, że nie mają wiedzy w tym kierunku, że brakuje informacji na temat tego materiału, więc ja stwierdziłam, że jak to zbiorę w całość, to im pomogę, że mogę coś przebadać, wdrożyć i ewentualnie wspólnymi siłami możemy dojść do wniosków. (Stażystka) Motywacje podjęcia udziału w stażu pracowników przedsiębiorstw są niemalże identyczne jak motywacje pracowników jednostek naukowych. Należą do nich rozwój zawodowy, zdobycie wiedzy i nowych umiejętności, nawiązanie sieci kontaktów oraz gratyfikacja finansowa. Również odpowiedź na potrzeby przedsiębiorstwa jest oczekiwaniem związanym z realizacją stażu. Nie jest to jednak cecha różnicująca stażystów ponieważ jak wskazano w powyższym cytacie, była to także jedna z pobudek pracowników jednostek naukowych. Cechą różniącą omawiane grupy stażystów jest natomiast zbieżność zainteresowań z tematyką projektu. O ile wśród stażystów z jednostek naukowych następowała spójność problematyki stażu z ich doświadczeniem 19 Do pozostałych tematów szkoleń realizowanych w ramach projektów należą m.in.: planowanie i zarządzanie finansowe, pozyskiwanie środków na badania naukowe, zarządzanie projektami badawczymi na uczelni, podstawy rachunkowości, marketing czy zarządzanie strategiczne. 69

70 naukowym, o tyle w przypadku stażystów z przedsiębiorstwa spójność dotyczyła profilu działalności firmy, niekoniecznie zaś zainteresowań pracownika odbywającego staż. Należy jednakże podkreślić, iż pracownicy przedsiębiorstw odbywający staż w jednostkach naukowych byli równie mocno zaangażowani w realizowane działania, a oczekiwania związane z nabyciem nowych doświadczeń były dla nich równie istotne: [Motywem były] na pewno potrzeby przedsiębiorstwa, bo wynikło to z pewnych braków, które okazały się w przedsiębiorstwie. Chęć na pewno rozwoju zawodowego, chęć zdobycia nowych doświadczeń i weryfikacji tego, co robimy z osiągnięciami, które są tak naprawdę dominujące na świecie. (Stażystka) Wyniki badania ilościowego pozostają spójne z analizą części jakościowej. Poniższy wykres przedstawia wskazane przez stażystów korzyści, których uzyskanie stało się motywem do udziału w projekcie. Wykres 24. Korzyści, których uzyskanie stało się motywem do udziału w stażu nabycie doświadczeń praktycznych 87,5% rozszerzenie już posiadanej wiedzy i umiejętności zdobycie nowej wiedzy i umiejętności uzyskanie stypendium stażowego nawiązanie lub wzmocnienie współpracy międzysektorowej opracowanie rozwiązań / koncepcji o charakterze innowacyjnym zwiększenie kompetencji w zakresie prowadzenia badań naukowych wzrost kompetencji w dziedzinie współpracy międzysektorowej zwiększenie kompetencji w zakresie wykorzystania źródeł naukowych 35,5% 67,0% 83,9% 70,7% 71,0% 72,7% 67,7% 71,7% 64,5% 51,9% 67,7% 54,8% 68,7% 51,6% uzyskanie danych, informacji na potrzeby wprow. innowacji w firmie delegującej uzyskanie danych, informacji na potrzeby bieżącej działalności firmy delegującej wdrożenie do praktyki gospodarczej rozwiązań o charakterze innowacyjnym zwiększenie dorobku naukowego 48,4% 38,7% 35,4% 29,0% 30,3% uzyskanie danych, informacji na potrzeby badań własnych 25,9% inne korzyści 0,7% 0,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% odbywający staż w przedsiębiorstwie odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; odbywający staż w przedsiębiorstwie n=297, odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej 31; efekty, w ramach których występują odpowiedzi tylko jednej z badanych grup są dla tej grupy specyficzne tj. możliwe do wskazania tylko przez tę grupę Dla pracowników naukowych odbywających staż w przedsiębiorstwie najważniejszym motywem było nabycie doświadczeń praktycznych (87,5%), zaś najmniej ważnym uzyskanie danych, informacji na potrzeby badań własnych (25,9%). Pracownicy przedsiębiorstw odbywający staż w jednostce naukowej jako najważniejszy motyw udziału w stażu wskazali rozszerzenie już 70

71 posiadanej wiedzy i umiejętności (83,9%), natomiast jako najmniej ważny wdrożenie do praktyki gospodarczej rozwiązań o charakterze innowacyjnym (29%). Motywy, tj. zdobycie nowej wiedzy i umiejętności, uzyskanie stypendium stażowego, nawiązanie lub wzmocnienie współpracy międzysektorowej oraz wdrożenie do praktyki gospodarczej rozwiązań o charakterze innowacyjnym wskazane zostały przez obie badane grupy stażystów w zbliżonej ilości procentowej. Największa rozbieżność występuje w przypadku korzyści, tj. wzrost kompetencji w dziedzinie współpracy międzysektorowej. Motyw ten wskazało prawie dwa razy więcej osób odbywających staż w przedsiębiorstwie (68,7%) niż odbywających staż w jednostce naukowej (35,5%). Być może kontrast ten wynika z charakteru realizowanych prac. Pracownicy przedsiębiorstw z racji wykonywanej działalności kontaktują się z kontrahentami, działami innych firm, klientami czy urzędnikami, w związku z czym wzrost kompetencji w dziedzinie współpracy międzysektorowej nie stanowiła dla nich tak atrakcyjnej korzyści wynikającej z udziału w projekcie, jak dla przedstawicieli uczelni realizujących prace naukowe i nie podejmujących szerokiej współpracy z zewnętrznymi podmiotami. Pracownicy przedsiębiorstw wskazywali natomiast częściej niż pracownicy uczelni korzyści, tj. rozszerzenie już posiadanej wiedzy i umiejętności oraz opracowanie rozwiązań o charakterze innowacyjnym. O motywy i efekty oczekiwane związane z przystąpieniem do programów stażowych zapytano w wywiadach pogłębionych również podmioty, w których odbywały się staże. Pracodawcy przyjmujący stażystę oczekiwali przede wszystkim pozyskania wiedzy i rozwiązania problemu, który dotyczył ich przedsiębiorstwa. W zależności od branży działalności firmy problemy dotyczyły, np. wpływu temperatury na przechowywanie surowców, badania rynku czy modelowania sprzęgła i skrzyni biegów. Część pracodawców traktowała przyjęcie stażysty jako zasięgnięcie fachowej opinii (dotyczącej np. możliwości stosowania środków przyjaznych dla środowiska), część jako odciążenie w realizacji bieżących zadań (np. odczytanie pierwotnych inskrypcji z przemalowanych obrazów). Pracodawcy przyjmujący stażystów jako efekt udziału w programie stażowym zakładali także nawiązanie długofalowej współpracy, polegającej na wymianie wiedzy i informacji oraz w przypadku owocnej współpracy możliwość zatrudnienia stażysty w przedsiębiorstwie. Przede wszystkim oczekiwałem dwóch rzeczy z jednej strony chodziło mi o pomoc w realizacji bieżących działań, odciążenie od pewnych obowiązków. Z drugiej strony, o wykorzystanie wiedzy osoby, która była na stażu do tego, żeby lepiej zrealizować powierzone zadania i lepiej odpowiadać na potrzeby klientów. Trzecia [rzecz] to sprawdzenie, jak się współpracuje ze stażystą możliwość w przyszłości zatrudnienia kogoś do firmy, czyli pozyskania pracownika. (Przedsiębiorca przyjmujący) Warto w tymże miejscu zauważyć, iż opracowanie przygotowane w ramach projektu jest użyteczne dla przedsiębiorstwa, bowiem osoby odbywające staż zrzekają się praw do niego. Jeden z respondentów zaznaczył, iż jest to rozwiązaniem korzystnym nie tylko ze względu na aspekt finansowy, lecz także z uwagi na w zależności od charakteru wypracowanego dzieła możliwość wdrożenia lub wykorzystania wypracowanego dzieła w przyszłości. To, że dostanę opracowanie, które mogę później wykorzystywać, ponieważ mam prawa autorskie do tego, było dla mnie cenne. To zagadnienie często wraca do nas w różnych tematach. Dlatego staż był o tyle korzystny, że to nie było tylko jednorazowe opracowanie, tylko mogę wracać do tego później, przy innych tematach. (Przedsiębiorca przyjmujący) 71

72 Poza wskazanymi wyżej oczekiwanymi efektami udziału w stażu, badani przedsiębiorcy wskazali szereg oczekiwań, których uzyskanie stało się motywem udziału w projekcie. Pierwszym z nich jest zewnętrzne sfinansowanie projektu. Motyw ten wymieniła nieliczna część przedsiębiorców, jednak ci, którzy nań wskazali podkreślali jego istotność. Zewnętrze finansowanie staży reperowało budżet firm lub w ogóle umożliwiało nawiązanie współpracy, która z racji ograniczonych środków budżetowych nie miałaby w przypadku finansowania wewnętrznego miejsca. W tej sytuacji przedsiębiorcy biorący udział w programach stażowych odnosili niejako potrójną korzyść. Po pierwsze, pozyskali pomoc ekspercką w postaci pracownika naukowego. Po drugie, otrzymali wypracowane w ramach stażu dzieło. Po trzecie, zaoszczędzili środki finansowe, które w przypadku nawiązania innego rodzaju współpracy z pracownikiem naukowym musieliby wyłożyć. Ponadto, współpraca w formie stażu nie była obarczona ryzykiem. Bowiem w przypadku niepowodzenia współpracy lub nieuzyskania zakładanego rezultatu przedsiębiorca nie ponosił straty finansowej. Motywy były proste: pozyskanie kogoś, kto ma bardzo konkretną wiedzę i kompetencje, by te nasze problemy ( ) rozwiązać. To była główna motywacja. I wiadomo też pieniężna, nie musimy tych pieniędzy lokować z własnych środków, jest to sfinansowane. My mamy korzyść podwójną można powiedzieć. (Przedsiębiorca przyjmujący) W przypadku dalszego wspierania współpracy pomiędzy nauką i biznesem, należy wymagać od przedsiębiorców wniesienia wkładu własnego. Działanie to z jednej strony z racji pojawiającego się ryzyka inwestycyjnego - wykluczy projekty o słabych możliwościach wdrożeniowo - komercjalizacyjnych. Z drugiej zaś, zaangażuje przedsiębiorców, aby w większym stopniu brali udział w danym przedsięwzięciu. Do pozostałych wskazywanych motywacji należą m.in. udział w szkoleniu, budowanie przewagi nad konkurencją oraz kontynuowanie współpracy występującej przed stażem. Jak podkreśla jeden z pracodawców przyjęcie na staż poznanej już osoby, rzutuje na oczekiwania wobec jego rezultatów. [Współpraca] była przed stażem. Zdecydowaliśmy się na staż, ponieważ mieliśmy ten podkład. Mieliśmy zaufanie do wzajemnego współdziałania i dlatego zdecydowaliśmy się na staż. Mając nadzieję, czy może pewność, że staż przyniesie nam obopólne korzyści. (Przedsiębiorca przyjmujący) W przypadku wskazanych przez przedstawicieli jednostek naukowych przyjmujących stażystów motywów uczestnictwa w programach stażowych dominują aspekty związane z utrzymaniem bądź podtrzymaniem współpracy z przedsiębiorstwami. Większość osób odpowiedzialnych na uczelni za przyjęcie i opiekę nad stażystami wskazywała jako efekty założone oczekiwania miękkie, tj. konfrontację wiedzy (np. konfrontację realizowanego projektu z systemami już istniejącymi na świecie) oraz wymianę doświadczeń pod kątem dydaktycznym. Bardzo istotna okazała się potrzeba wykazania przez jednostki naukowe użyteczności przekazania za pomocą udziału w stażu informacji o zaangażowaniu uczelni, promocji realizowanych działań oraz zniwelowaniu stereotypu zamkniętego w wieży nauki naukowca. [Motywy] to podtrzymanie współpracy z przedsiębiorstwem, wykazanie, że uczelnia jest zainteresowana nie tylko wysyłaniem pracowników do firmy na staże, ale też przeszkoleniem pracowników z firmy, pokazaniem, że my fajne rzeczy robimy na uczelni. Czasami przedsiębiorcom się wydaje, że na uczelni tylko się siedzi i pisze kredą po tablicy 72

73 albo produkuje się mnóstwo slajdów i nic z tego nie wynika. ( ) Uczelni bardziej zależało na pokazaniu, że jesteśmy w stanie coś zrobić i jesteśmy w stanie czegoś nauczyć przedsiębiorcy. Wiem, że to nie był efekt zapisany w dokumentacji, ale wbrew pozorom uczelni zależy żeby pokazać, że my też jesteśmy w stanie czegoś nauczyć firmy. Że warto zgłaszać się do nas z prośbą o pomoc, że możemy pomóc coś opracować, przygotować procedury, że zajmujemy się takimi rzeczami. Więc to nie chodziło o opracowanie dzieła, zrobienie innowacyjnego produktu, ale pokazanie, że my też jesteśmy w stanie zrobić coś życiowego i coś ciekawego. (Przedstawiciel jednostki naukowej przyjmującej stażystę) Uczelniani opiekunowie stażystów zwrócili uwagę, podobnie jak stażyści będący pracownikami jednostek naukowych, na dydaktyczny wymiar programów stażowych. Następująca wymiana doświadczeń pomiędzy pracownikiem przedsiębiorstwa a naukowcem skutkuje pulą praktycznych informacji, która może zostać wykorzystana w zajęciach ze studentami. Ostatnim motywem przyjęcia stażysty z przedsiębiorstwa było zapotrzebowanie w zespole badawczym uczelni na osobę posiadającą doświadczenie zawodowe i wiedzę praktyczną w zakresie realizowanego przez jednostkę naukową projektu. Oczekiwania dotyczyły rozszerzenia zakresu prac badawczych oraz weryfikacji dotychczas przeprowadzonych działań. Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż jeden ze staży 20 realizowany był w formule wymiany pracowników. Oznacza to, iż w tym samym czasie pracownik przedsiębiorstwa odbywał staż w jednostce naukowej, z której to pracownik naukowy odbywał staż w przedsiębiorstwie delegującym. Stażyści wspólnie opracowywali dzieło w postaci oświetlenia auli. Z racji tego, iż wydział, na który przyjęto stażystę charakteryzuje się długoletnią współpracą z wieloma przedsiębiorstwami najważniejszym oczekiwanym efektem stażu było użyteczne dzieło. Kolejnym aspektem niniejszej analizy są efekty oczekiwane przez pracodawców delegujących swoich pracowników na staż do jednostki naukowej. W wywiadach pogłębionych wskazywali podobnie jak pozostałe grupy respondentów na zdobycie nowego doświadczenia, wiedzy, kompetencji i umiejętności, które zostaną przełożone przez pracownika na działalność firmy. Przedsiębiorcy podkreślali, iż nabyta w stażu wiedza jest na tyle specyficzna, iż nie możliwe byłoby nabycie jej za pomocą innego sposobu. [Oczekiwaliśmy] przede wszystkim zdobycia wiedzy przez naszego pracownika, umiejętności w zakresie prowadzenia badań oraz konkretnych realizacji naszych problemów ( ), pogłębienie bazy teoretycznej do tego co żeśmy wdrażali. (Przedsiębiorca delegujący) Ważnym motywem jest także dostęp pracodawców do niezbędnej aparatury i laboratorium, którym dysponują uczelnie. Motyw ten jest szczególnie istotny, ponieważ poza nabyciem umiejętności obsługi danego urządzenia, wiąże się on z nieodpłatnym korzystaniem z infrastruktury jednostki naukowej. Możliwość dostępu do pewnej infrastruktury, do pewnej wiedzy, której nie sposób zdobyć pracując w firmie czy współpracując z innymi firmami. Chodzi konkretnie o dostępność do laboratorium, do pewnych urządzeń, pewnych praktyk, które uczelnia ma i od lat realizuje. (Przedsiębiorca delegujący) 20 Wśród staży omawianych przez przedstawicieli jednostek naukowych przyjmujących stażystę 73

74 Ostatnim wskazywanym przez pracodawców delegujących stażystów oczekiwanym efektem jest nawiązanie trwałych kontaktów, które skutkować będą nie tylko współpracą, ale również wymianą cennych informacji i postrzeżeń dotyczących nowych trendów branżowych. Reasumując, zakładane przez beneficjentów efekty prowadzonych programów stażowych wyrażone są we wnioskach o dofinansowanie poprzez wskaźniki produktu określające ilość pracowników naukowych, pracowników przedsiębiorstw oraz przedsiębiorstw biorących udział w projektach. Do pozostałych zakładanych efektów należy objęcie stażystów szkoleniami, powstanie spółek typu spin-off/out oraz wypracowanie rozwiązań innowacyjnych wraz ze sposobem ich wdrożenia. Motywy udziału stażystów w projektach podzielono na pobudki instrumentalne oraz autoteliczne. Pierwsze, wynikają z założonych przezeń efektów, tj. awans w strukturze naukowej, zdobycie uprawnień zawodowych oraz gratyfikacji finansowej. Drugie, związane są z oczekiwaniami dotyczącymi rozwoju zawodowego, wzbogacenia zajęć dydaktycznych, nawiązaniem nowych kontaktów oraz długofalowej współpracy. W przypadku przedsiębiorców przyjmujących stażystę z jednostki naukowej głównym motywem wzięcia udziału w projekcie była realna potrzeba przedsiębiorstwa. W związku z tym założonym efektem programu stażowego było w tej grupie badanych osób wypracowanie rozwiązania problemu. Istotnym motywem jednostek naukowych przyjmujących stażystę z przedsiębiorstwa było wykazanie użyteczności uczelni pod kątem nawiązania dalszej współpracy oraz odpowiedź na zapotrzebowanie w zespole badawczym. Natomiast przedsiębiorcy delegujący na staż swojego pracownika oczekiwali przełożenia uzyskanej wiedzy na działalność firmy. Wszystkie badane grupy osób łączy założenie dot. zdobycia nowego i cennego dlań doświadczenia, chęć nawiązania kontaktów oraz dalszej współpracy. 74

75 Uzyskane efekty Niniejszy podrozdział stanowi odpowiedź na pytanie, które z założonych efektów udało się osiągnąć. Jak wskazują beneficjenci, wskaźnikowe założenia trzech z czterech zrealizowanych programów stażowych zostały osiągnięte. Tabela 2. Efekty osiągnięte przez beneficjentów realizowanych projektów Zrealizowane efekty 048/10 054/10 073/10 Liczba osób, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych w podziale na: - pracowników naukowych w przedsiębiorstwach 125 (101%) 125 (101%) 90 (100%) 90 (100%) - pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych (100%) 8 (100%) 006/ (105,9%) 121 (107%) 22 (100%) Liczba osób, które zakończą udział we wsparciu w zakresie rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out 91 (101%) 90 (100%) - - Liczba osób, które utworzą własną działalność gospodarczą w branżach RSI Liczba spin off/out, które uzyskają wsparcie w postaci tymczasowego zatrudnienia wysoko wyspecjalizowanej kadry lub liczba MSP, które tymczasowo zatrudniły wysoko wykwalifikowany personel Liczba przedsiębiorstw, które podniosą konkurencyjność dzięki pracy stażysty-naukowca Liczba ONBR, które rozpoczną i ukończą współpracę z pracownikami przedsiębiorstw zatrudnionymi w MSP Liczba opracowanych innowacyjnych rozwiązań wraz we strategią ich wdrażania opracowanego przez zespoły pracowników naukowych Liczba osób, które zakończą udział w szkoleniu z zakresu obsługi nowoczesnych systemów informatycznych do zarządzania przedsiębiorstwem 12 (133%) 10 (111%) 101 (126%) 7 (77,8%) 6 (66,7%) 73 (112,3%) Publikacje naukowe - - Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków końcowych o płatność (200%) 8 (100%) 6 (150%) 7 (140%) 114 (115,2%) 17 (242,9%) 7 (100%) W przypadku projektu Wiedza, praktyka, kadry klucz do sukcesu w biznesie początkowo zakładano podpisanie siedemdziesięciu umów z pracownikami naukowymi i przedsiębiorstwami oraz 20 umów z pracownikami przedsiębiorstw. Jednakże z racji na skalę zainteresowania i uzyskanie dodatkowych środków finansowych, projekt został rozszerzony. Jak wskazuje beneficjent, na jedno miejsce pierwotnie założone w programie przypadało 2,7 chętnych pracowników jednostek naukowych. Docelowo podpisano 121 umów z pracownikami naukowymi oraz 22 umowy z pracownikami przedsiębiorstw. Wysoka ilość chętnych osób może być wynikiem prowadzenia przez beneficjenta rekrutacji za pomocą specjalnie stworzonego elektronicznego narzędzia rejestrowania się jednostek naukowych, pracowników naukowych, Jednym z celów szczegółowych projektu Wiedza, praktyka, kadry klucz do sukcesu w biznesie było także podniesienie innowacyjności sektora MSP i zwiększenie dostępu do wysoko wykwalifikowanego personelu, w związku z czym efekty zakładane dotyczą także liczby innowacyjnych rozwiązań wraz ze strategią wdrażania opracowanych przez WWP dla sektor MSP. Jednakże z uwagi na fakt, iż niniejsze badanie dotyczyło osób odbywających staże, powyższa tabela nie zawiera szczegółowych założeń związanych z zatrudnianiem wysoko wykwalifikowanego personelu. 75

76 przedsiębiorstw oraz pracowników przedsiębiorstw. System umożliwiał stworzenie opisu swoich oczekiwań, dzięki czemu powstała baza, umożliwiająca wzajemnie poszukiwania partnerów współpracy. Twardym efektem współpracy jest opracowanie łącznie 143 dzieł. Przykładem opracowanych rozwiązań są: materiały antybakteryjne wykorzystane w zakrętkach do pokarmu niemowląt; model zlewni służący wybieraniu terenów, które mogą zostać zalane podczas powodzi, zazielenianie dachów, lecznicze wykorzystanie wód zalewających kopalnię soli w Wieliczce czy opracowanie pompy ciepła jako dodatkowego źródła energii w zakładzie geotermalnym. W przypadku projektu SPiN Skuteczny Przedsiębiorca i Naukowiec przekroczono założoną wartość wskaźnika jakim była liczba osób, które utworzą własną działalność gospodarczą w branżach RSI. Efektem oczekiwanym było powstanie minimum dziewięciu firm typu spinoff/out. Natomiast w rezultacie założono ich 12. Firmy oparte są na innowacyjnych rozwiązaniach. Większość z nich charakteryzuje się usługowym profilem prowadzonej działalności, opartej na technologiach. Jak wskazuje beneficjent, pozostałe założone wskaźniki zrealizowane zostały na poziomie minimum stu procent. W projekcie Małopolski Transfer Technologii Informatycznych również zrealizowano założone wartości wskaźnikowe. Efektem osiągniętym przez beneficjenta jest natomiast wypracowanie schematu działania i usystematyzowania realizowanej współpracy z jednostką naukową. Jeden z prowadzonych przez stażystę przed dwoma laty projektów jest kontynuowany do chwili obecnej. Efektem uzyskanym jest także zdobyta w ramach projektu wiedza, dzięki której zmodyfikowano dotychczasowe metody pracy. Zrealizowane dzieła to m.in. dokonanie segmentacji klientów firmy czy skonstruowanie narzędzia badania zaangażowania pracowników. Natomiast w przypadku projektu Wzmocnienie przedsiębiorczości oraz świadomości w zakresie współpracy nauka-biznes wśród małopolskich pracowników naukowych sposobem na wzrost innowacyjności i konkurencyjności małopolskich firm nie zrealizowano wszystkich założonych wartości wskaźnikowych. Problemem okazał się proces rekrutacji uczestników projektu. Pracownicy naukowi nie wykazali zainteresowania projektem. Reklamy radiowe, prasowe i mailing nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, w związku z czym z potencjalnymi uczestnikami kontaktowano się drogą telefoniczną. Mimo iż docelowo udało się zrekrutować założoną liczbę uczestników projektu, nie udało się osiągnąć wskaźnika związanego z liczbą osób, które utworzą własną działalność gospodarczą w branżach RSI. W trakcie odbywających się szkoleń uczestnicy rezygnowali z pomysłu tworzenia firm. Należy jednak pamiętać, iż niniejszy projekt był pierwszym projektem promującym współpracę nauki i biznesu w województwie małopolskim, w związku z czym realizacja tego typu działań nie była zjawiskiem powszechnie znanym i promowanym. Doświadczeniem bardzo [ważnym], na które wielu naukowców zwracało uwagę była świadomość możliwości komercjalizacji wyników swoich badań. Czasami byli to naukowcy, którzy nie współpracowali jeszcze w ogóle z biznesem i im się wydawało, że ich badania są do szuflady i nic nie wnoszą. (Beneficjent) W opinii beneficjentów mocną stroną programów stażowych jest przede wszystkim uświadomienie obu stron o możliwości współpracy i korzyściach z niej wynikających. Konfrontacja pracy naukowej z praktyką niesie za sobą wiele konsekwencji w postaci: możliwości komercjalizacji wyników prac badawczych, założenie spółek typu spin off/out czy nawiązanie 76

77 dalszej współpracy. Istotnym czynnikiem jest także kwestia stypendium stażowego, które rekompensowało stażystom poświęcony czas. Beneficjenci dostrzegają także wpływ staży na współpracę instytucji B+R i przedsiębiorstw. Istniały bowiem projekty, których czas trwania nie pozwalał na pełną realizację założonego dzieła. W związku z tym, po zakończeniu stażu, współpraca była kontynuowana. Czasami współpraca nie dotyczyła stricte realizowanego projektu, lecz przybrała inny wymiar, np. w postaci prelekcji dla studentów oraz przyjmowania ich na staże. Staż to było preludium tak naprawdę i okazało się, że jednak wymaga kontynuacji już w ramach na przykład umowy cywilno-prawnej podpisanej z naukowcem. (Beneficjent) Część beneficjentów zdecydowała się na kontynuację projektów. Przykładem dobrej praktyki jest Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego, która po zakończeniu omawianego programu stażowego zrealizowała projekt Wiedza, praktyka, współpraca klucz do sukcesu w biznesie oraz obecnie realizuje projekt Wiedza, praktyka, doświadczenie klucz do sukcesu w biznesie. W przypadku pozostałych beneficjentów odrzucono złożony przez nich wniosek konkursowy lub nie podjęto decyzji o realizacji kolejnego projektu. Były telefony, czy jeszcze taka forma wsparcia [staże] będzie. Natomiast ( ) był to tak trudny projekt, że nie zdecydowaliśmy się na nowy konkurs. ( ) Dlatego, że ciężko było zebrać 90 [uczestników]. (Beneficjent) Zdecydowana większość stażystów odbywających staż zarówno w jednostce naukowej, jak i przedsiębiorstwie przyznała, że motywy podjęcia przez nich udziału w programie stażowym zostały spełnione. Respondenci wskazywali zarówno na wymiar materialny uzyskanie stypendium stażowego oraz wymiar niematerialny uzyskanie wiedzy dotyczącej funkcjonowania przedsiębiorstw i uczelni oraz zdobycie nowego doświadczenia. W przypadku firm prężnie się rozwijających, nastawionych na wymianę doświadczenia zawodowego oraz nawiązywanie kontaktów, współpraca ze stażystami jest kontynuowana: One [motywacje] są nadal spełniane, ponieważ współpraca trwa, więc nadal prowadzę u nich badania. Oni mi wykonują próbki wszelkiego rodzaju, ja wymyślam, co bym chciała. Oni jako praktycy wykonują mi to, ja się uczę, bo też przy tym uczestniczę i wykonuję sama też próbki. Później je przynoszę na Akademię i tworzymy na podstawie tego prace inżynierskie, magisterskie, dyplomowe czy jakieś projekty. I w tym momencie realizuję się naukowo, poszerzam swój dorobek naukowy, bo staram się z każdej pracy z moim dyplomantem napisać artykuł. (Stażysta) Wśród osób odbywających staż w przedsiębiorstwie wyłania się jedna negatywna opinia dotycząca spełnienia motywacji uczestnictwa. Respondentka zwróciła uwagę na fakt jednostronności stażu. Oznacza to, iż zaangażowanie firmy w realizację stażu nie było adekwatne do stopnia zaangażowania stażystki. Negatywna ocena jest wynikiem specyfiki realizowanego działania, polegającego na prowadzeniu pogłębionej analizy, która to mogła zostać wykonana w dowolnym miejscu i czasie. Jednakże z racji wymogów firmy praca stażystki musiała odbywać się w siedzibie zakładu. 77

78 Nie do końca ten pierwszy, główny motyw [został spełniony], przynajmniej z mojego punktu widzenia. Ja przebywałam w firmie w otoczeniu pracowników, natomiast moje zadanie było wydzielone tylko i wyłącznie dla mnie. Nikt ze mną nie współpracował. Nie włączałam się w działalność tej firmy. Pewne rzeczy obserwowałam z zewnątrz, nie uczestnicząc w tym bezpośrednio. Więc wydaje mi się, że pod tym kątem nie został osiągnięty ten efekt. (Stażystka) Efekty osiągnięte przez stażystów podzielić można na uzyskane efekty twarde i uzyskane efekty miękkie. Do pierwszej grupy należą dzieła opracowane przez stażystów będących pracownikami naukowymi, jak i pracownikami przedsiębiorstw. W zależności od specyfiki projektu oraz branży przedsiębiorstwa efektami uzyskanymi są: aplikacje, oprogramowania, projekt płytek elektronicznych, nowe technologie, systemy lub programy informatyczne; modyfikacje formuły kosmetyków, analizy, modele, metody obliczeniowe, projekty urządzeń, mapy oraz program profilaktyki starzenia się, model kultury organizacyjnej firmy, zbiór informacji o konkurencji, narzędzie kwestionariuszowe służące badaniu zaangażowania pracowników, opracowanie ścieżki rozwoju firmy, raporty, publikacje i artykuły. Przykładowa lista dzieł wykonanych przez pracowników naukowych i pracowników przedsiębiorstw została załączona w aneksie. Natomiast szczegółowy opis przygotowanych innowacji oraz zagadnienie wdrożenia zawarte zostały w kolejnym podrozdziale. Do drugiej grupy osiągniętych efektów, należą efekty miękkie wszystkie pozostałe zakładane przez uczestników efekty, tj.: poszerzenie wiedzy praktycznej, nabycie nowych umiejętności, uzyskanie awansu zawodowego, nawiązanie sieci kontaktów, nawiązanie długotrwałej współpracy, chęć otworzenia własnej działalności, weryfikacja swoich kompetencji i umiejętności, wzbogacenie dydaktyki oraz dostarczenie firmie wiedzy i rozwiązania problemu. Najważniejsze efekty? Moja skuteczność. Uważam, że się znacznie poprawiła. Wyczucie, że można coś powiedzieć studentom ( ) konkretniej niż tylko obliczenia i wzory bez żadnych podstaw. Tak namacalnie to zostaję adiunktem, dlatego, że mam ten staż. (Stażystka) Sporo się dowiedziałam. Jestem zachęcona do otworzenia firmy. Jak zrobię doktorat, to bardzo bym chciała taką firmę otworzyć. ( ) Zobaczyłam od kuchni, jak to wygląda w przedsiębiorstwie, my zajmujemy się kosmetyką, a w takiej firmie kosmetycznej można zobaczyć jak to wygląda. (Stażystka) Najważniejsze efekty to otwarcie na współpracę z przedsiębiorstwem, konsultacje, znalezienie efektów, które przedsiębiorca chciałby uzyskać, rozwiązywanie problemów w przedsiębiorstwie ( ), praca badawcza. To jest wykorzystanie umiejętności, które nabyłem na studiach i w czasie doktoratu do właśnie takiego praktycznego zastosowania. (Stażysta) Efekt? Na pewno nawiązanie współpracy, znajomość ludzi z uczelni. Na pewno to, że zobaczyłam, jaka jest tam aparatura, jakie badania można od nas z przedsiębiorstwa im [uczelni] zlecić. (Stażystka) Wyniki badania ilościowego potwierdzają, iż zdecydowana większość założonych przez stażystów efektów została osiągnięta. Szczegółową ilustrację wyników prezentuje poniższy wykres. 78

79 Wykres 25. Deklaracja uzyskania efektów będących motywem udziału w stażu odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej odbywający staż w przedsiębiorstwie nabycie doświadczeń nabycie doświadczeń praktycznych praktycznych 86,2% 1,3% 0,0% 83,9% rozszerzenie rozszerzenie już posiadanej już posiadanej wiedzy i wiedzy i umiejętności umiejętności 64,6% 2,4% 0,0% 67,7% uzyskanie stypendium uzyskanie stypendium stażowego stażowego 72,4% 0,3% 0,0% 71,0% zdobycie zdobycie nowej wiedzy nowej wiedzy i umiejętności i umiejętności 69,0% 1,7% 3,2% 61,3% nawiązanie nawiązanie lub lub wzmocnienie współpracy współpracy międzysektorowej 68,4% 3,4% 3,2% 64,5% opracowanie opracowanie rozwiązań rozwiązań / koncepcji / koncepcji o o charakterze charakterze innowacyjnym innowacyjnym 46,1% 5,7% 3,2% 51,6% zwiększenie zwiększenie kompetencji kompetencji w zakresie w zakresie prowadzenia prowadzenia badań naukowych badań naukowych 0,0% 51,6% zwiększenie zwiększenie kompetencji kompetencji w zakresie w zakresie wykorzystania wykorzystania źródeł naukowych źródeł naukowych 0,0% 35,5% wzrost kompetencji wzrost kompetencji w dziedzinie w współpracy dziedzinie międzysektorowej współpracy międzysektorowej 67,3% 1,3% 0,0% 48,4% uzyskanie danych, danych, informacji na na potrzeby wprow. wprow. innowacji w firmie w firmie delegującej 0,0% 38,7% uzyskanie danych, danych, informacji na potrzeby na potrzeby bieżącej bieżącej działalności firmy firmy delegującej zwiększenie zwiększenie dorobku naukowego dorobku naukowego 25,6% 4,4% uzyskanie danych, danych, informacji na potrzeby na potrzeby badań badań własnych 24,2% 1,7% 9,7% 19,4% wdrożenie wdrożenie do praktyki do praktyki gospodarczej gospodarczej rozwiązań rozwiązań o charakterze o charakterze innowacyjnym 23,2% 12,1% inne korzyści inne korzyści 0,7% 0,0% 100% 80% 60% 40% 20% 0% tak nie 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; odbywający staż w przedsiębiorstwie n=297, odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej 31; efekty, w ramach których występują odpowiedzi tylko jednej z badanych grup są dla tej grupy specyficzne tj. możliwe do wskazania tylko przez tę grupę Pracownicy przedsiębiorstw odbywający staż w jednostce naukowej uzyskali niemal wszystkie zakładane przez siebie efekty. W przypadku nawiązania lub wzmocnienia współpracy międzysektorowej, opracowaniu rozwiązań o charakterze innowacyjnym i zwiększeniu kompetencji w zakresie prowadzenia badań naukowych wyłącznie 3,2% badanych nie uzyskało niniejszych efektów. Oczekiwaniem, które nie zostało uzyskane przez największą część uczestników odbywających staż zarówno w jednostce naukowej, jak i w przedsiębiorstwie jest wdrożenie do praktyki gospodarczej rozwiązań o charakterze innowacyjnym. W przypadku pierwszej grupy badanych efekt ten nie został osiągnięty przez 9,7% osób, natomiast w przypadku grupy drugiej 12,1%. Należy mieć jednak na uwadze, iż samo opracowanie rozwiązań innowacyjnych jest zabiegiem czasochłonnym, którego w wielu przypadkach nie da zamknąć się w sztywnych ramach czasowych. Ważnym aspektem jest także branża, w której realizowano staż. Bowiem o ile skonstruowanie narzędzia badającego zaangażowanie pracowników lub opracowanie i przetestowanie mało skomplikowanej aplikacji jest możliwe do realizacji w określonym czasie, o tyle badania związane z branżą farmaceutyczną i chemiczną, wymagają wielu testów, a ich wdrożenie może trwać latami. 79

80 uzyskanie ochrony patentowej złożenie wniosku o ochronę patentową wzrost przychodów przedsiębiorstwa wprowadzenie innowacji w przedsiębiorstwie wzrost potencjału naukowego jednostki naukowej wdrożenie wyników badań naukowych do praktyki gospodarczej przedsiębiorstwa wypracowanie rozwiązań, które mogą w przyszłości zostać wdrożone do praktyki gospodarczej OCENA SKUTECZNOŚCI PROJEKTÓW OBEJMUJĄCYCH WSPÓŁPRACĘ INSTYTUCJI B+R I BIZNESU, W ZAKRESIE REALIZACJI TRANSFERU WIEDZY MIĘDZY W przypadku pracowników jednostek naukowych założone efekty stażu zostały zrealizowane przez zdecydowaną większość badanych. Mimo iż żadnego z nich nie udało się osiągnąć w stu procentach, ilość osób wskazująca na nieuzyskanie założenia jest niska i nie przekracza 6%. Wykres 26. Zakres rezultatów realizacji programów stażowych odbywający staż w przedsiębiorstwie odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej odbywający staż w przedsiębiorstwie odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej odbywający staż w przedsiębiorstwie odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej odbywający staż w przedsiębiorstwie odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej odbywający staż w przedsiębiorstwie odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej odbywający staż w przedsiębiorstwie odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej odbywający staż w przedsiębiorstwie odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej 79,8% 3,7% 16,5% 77,4% 9,7% 12,9% 45,1% 18,2% 36,7% 38,7% 29,0% 32,3% 47,14% 24,24% 28,70% 51,6% 6,5% 41,9% 39,7% 20,2% 40,1% 35,5% 32,3% 32,3% 8,5% 10,4% 81,1% 16,1% 25,8% 58,1% 3,4% 74,7% 21,9% 9,7% 58,1% 32,3% 2,0% 74,8% 23,2% 3,2% 64,5% 32,3% TAK NIE NIE WIEM 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; odbywający staż w przedsiębiorstwie n=297, odbywający staż na uczelni lub jednostce naukowej 31 Jeżeli chodzi o zakres rezultatów realizacji programów stażowych, nie odnotowano znaczących różnic w opiniach osób odbywających staż w przedsiębiorstwie oraz na uczelni. Rezultatem najczęściej wskazywanym przez obie badane grupy jest wypracowanie rozwiązań, które mogą w przyszłości zostać wdrożone do praktyki gospodarczej (odpowiednio 79,8% i 77,4%). Równie istotny jest rezultat w postaci wdrożenia wyników badań naukowych do praktyki gospodarczej przedsiębiorstwa, na który wskazało odpowiednio 45,1% pracowników naukowych i 38,7% pracowników przedsiębiorstw. Odpowiedzi potwierdzające występowanie wyszczególnionych na powyższym wykresie rezultatów zostały udzielone w obu badanych grupach przez zbliżony procent badanych różnice pomiędzy nimi nie przekraczają 6,5%. Natomiast największe rozbieżności dostrzegane są w odpowiedziach przeczących występowaniu danego rezultatu. I tak w przypadku wzrostu potencjału naukowego jednostki naukowej nie dostrzega prawie ¼ badanych pracowników jednostek naukowych i tylko 6,5% pracowników przedsiębiorstw 80

81 odbywających staż na uczelni. Z jednej strony pracownicy naukowi, przebywający na uczelni codziennie lepiej niż pracownicy przedsiębiorstw znają potencjał jednostki naukowej. Z drugiej zaś, mogą nie dostrzegać zachodzących weń zmian. Kolejna rozbieżność osiągniętych rezultatów dotyczy złożenia wniosku o ochronę patentową. Działanie to dotyczy 9,7% pracowników przedsiębiorstw i 3,4% pracowników jednostek naukowych odbywających staż w przedsiębiorstwie. Wyjaśnień zaistniałej sytuacji może być wiele. Od braku środków finansowych na rozpoczęcie procedur patentowych, po brak innowacyjnego rezultatu stażu, który mógłby zostać objęty patentem. Natomiast samo uzyskanie ochrony patentowej jest rezultatem 2% osób odbywających staż w przedsiębiorstwie i 3,2% osób odbywających staż na uczelni. Natomiast o ile na wprowadzenie innowacji w przedsiębiorstwie wskazało więcej pracowników naukowych niż pracowników przedsiębiorstw, o tyle ci drudzy zauważyli wzrost przychodów przedsiębiorstwa. Efekty założone przez podmioty przyjmujące stażystów zostały spełnione. Efekty osiągnięte, wyszczególnione zarówno przez przedsiębiorców, jak i przedstawicieli jednostek naukowych przyjmujący stażystów pozostają spójne z efektami osiągniętymi wskazanymi przez stażystów. Istotne jest jednak, iż podmioty, w których odbywały się staże zdecydowanie częściej wskazują w swoich wypowiedziach na rezultaty twarde czyli opracowane dzieło w postaci, np. modeli, projektów, technologii, analiz, oprogramowania czy algorytmów. Jednakże dla podmiotów przyjmujących ważny jest także aspekt wzrostu konkurencyjności firmy poprzez dostarczenie jej wiedzy i uzupełnienie jej funkcjonowania. Wzrosło zainteresowanie i postrzeganie firmy wśród stałych klientów. I to jest plus przede wszystkim tego [stażu]. To się też przekłada oczywiście na efekty finansowe. Nie w jakiejś bardzo dużej skali, ale też ma to wpływ na wszystkie te aspekty działalności firmy. (Przedsiębiorca przyjmujący stażystę) To jest całe sedno tego wszystkiego, że ta osoba [stażysta] miała to, czego my nie mieliśmy wieloletnie już doświadczenie, prowadzone badania w tej materii. Tak obrazowo pokazując: mamy pewną maszynę, pewien ciąg technologiczny, pewien zakład, który funkcjonuje nie do końca sprawnie, więc tutaj chodziło o zastosowanie rozwiązań, które by to poprawiły. (Przedsiębiorca przyjmujący stażystę) Przedsiębiorcy podkreślali również, iż spotkanie z fachowcem ze strony naukowej poszerzyło nie tylko ich wiedzę, ale także świadomość dotyczącą samej możliwości prowadzenia współpracy. W przypadku jednego z pracodawców staż był wstępem do sporządzenia oferty biznesowej nt. kompleksowej realizacji badań. Sprawdziły się również oczekiwania przedstawicieli jednostek naukowych przyjmujących stażystów. W trakcie staży opracowano założone do realizacji dzieła, przekazano wiedzę, nawiązano kontakty oraz wykazano użyteczność uczelni jako podmiotu godnego współpracy z biznesem. To [staż] zmusiło zarówno uczelnię jak i przedsiębiorców do szukania wspólnych kontaktów. Bo jeżeli chce się zrobić coś ciekawego to trzeba współpracować. Jeżeli się pracuje tylko na uczelni, nie wyjdzie się do firmy to ciężko jest opracować coś, co będzie miało zastosowanie w przemyśle. Widzę tutaj wiele korzyści i wydaje mi się, że największa korzyść to nawiązanie kontaktu. Bo jeżeli współpracuje z jedną firmą, to inna firma z branży pokrewnej słyszy, że u nas na uczelni opracowaliśmy coś ciekawego, więc pocztą pantoflową roznosi się, że można z nami współpracować. Jak najbardziej jest to korzystne. (Przedstawiciel jednostki naukowej przyjmujący stażystę) Ostatnią badaną grupę stanowią przedsiębiorcy delegujący pracowników na staż do jednostki naukowej. Również z ich wypowiedzi wynika, iż założone przez nich efekty udało się osiągnąć. 81

82 Poza uzyskanymi dziełami w postaci aplikacji, kompozytów i prototypów, podkreślają pozyskanie przez pracownika nowych umiejętności i praktyczne ich wykorzystanie w działalności firmy. Poznane przez stażystów rozwiązania zostały zastosowane w praktyce, co przekłada się w niektórych przypadkach na wzrost konkurencyjności firmy. Świadczy to o użyteczności staży. Wiedza to jedno, ale za tym [stażem] poszła też praktyka. To znaczy nauczono się podczas stażu przeprowadzać badania, obsługiwać urządzenia w laboratorium, odczytywać wyniki i formułować raporty. To jest wiedza i umiejętności, które niekoniecznie były celem samego stażu, ale są istotne. Później można te umiejętności wykorzystywać dalej. (Przedsiębiorca delegujący stażystę) Należy jednak pamiętać, iż w zdecydowanej większości projektów staż nie przekłada się bezpośrednio na sytuację finansową firmy, jednakże jest on przez pracodawców kierujących oceniany pozytywnie. Jeden z pracodawców zwrócił także uwagę na problem związany z zatrzymaniem pracownika w firmie. Jak wynika z doświadczenia respondenta, staż nie mógł mieć realnego przełożenia na sytuację firmy, z racji zakończenia przez stażystę współpracy z firmą delegującą. Badany podkreśla, iż przedsiębiorca kierujący obarczony jest ryzykiem utraty po odbytym stażu oddelegowanego pracownika. Kwestia ta została szczegółowo omówiona w podrozdziale dotyczącym trwałości efektów staży. Spędzony tam [na stażu] czas na pewno jest fajny, na pewno dużo jej [stażystce] pomógł. Natomiast przełożenie takie, że ja mogę nagle fortunę zarobić to się nie przekłada tak. Wiem, że warto iść na staż z punktu widzenia pracownika i z punktu widzenia firmy, bo mnie to kosztuje przede wszystkim mniej, a ona [stażystka] się uczy, bo ja jej tego nie nauczę. (Przedsiębiorca delegujący stażystę) Reasumując, w przypadku trzech na czterech beneficjentów udało się osiągnąć lub przekroczyć wszystkie z założonych ilości wskaźnikowych. W związku z tym złożyli oni wnioski o ponowną realizację projektu, jednakże tylko w przypadku jednego z nich okazało się to możliwe. Generalnie, w opinii beneficjentów mocną stroną programów stażowych jest przede wszystkim uświadomienie przedsiębiorców i naukowców o możliwości współpracy i korzyściach z niej wynikających. Wyniki badania jakościowego i ilościowego spójnie dowodzą, iż stażyści uzyskali większość założonych przez siebie efektów. Dotyczy to zarówno efektów twardych w postaci opracowanego dzieła, jak i efektów miękkich w postaci zdobycia doświadczenia, nawiązania kontaktów, współpracy, wzbogacenia zajęć dydaktycznych oraz zweryfikowania własnych umiejętności. Staże przyniosły zakładane efekty także przedsiębiorcom przyjmującym pracowników naukowych, jak i przedstawicielom jednostek naukowych przyjmujących pracowników przedsiębiorstw. Wskazane przez nich efekty dotyczą użyteczności opracowanych dzieł oraz ich wpływu na sytuację firmy. W dalszej kolejności wyszczególniają także uzyskanie efektów, tj. nawiązanie współpracy i zdobycie wiedzy. W przypadku jednostek naukowych oczekiwanym i uzyskanym efektem było wykazanie użyteczności uczelni. Również efekty założone przez przedsiębiorców delegujących stażystów zostały w większości przypadków uzyskane. 82

83 Dodatkowe efekty programów stażowych Choć z punktu widzenia oceny programów stażowych kluczowe jest oczywiście przede wszystkim zidentyfikowanie faktu i stopnia osiągnięcia zakładanych efektów ewaluowanych projektów, to jednak warto także podjąć próbę uchwycenia rezultatów dodatkowych (a więc tych, które nie miały charakteru zaplanowanego). Na poniższym wykresie przedstawiono dane wskazujące na skalę występowania wśród samych stażystów efektów dodatkowych, a także identyfikujące charakter tych efektów. Wykres 27. Dodatkowe efekty udziału w stażu Występowanie dodatkowych - nieprzewidzianych efektów Rodzaj występujących efektów 19,8% nawiązanie kontaktów nabycie doświadczeń praktycznych / biznesowych 18,5% 26,2% 40,3% Jakie efekty? zdobycie wiedzy / umiejętności 18,5% kontynuowanie / nawiązanie trwałej współpracy 18,5% rozwój w ramach pracy zaowodowej 13,8% 39,9% inne 7,7% tak nie nie wiem / trudno powiedzieć 0% 10% 20% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; deklaracja występowania n=328, rodzaj efektów n=65, pytanie zadawane tym osobom, które wskazały na występowanie dodatkowych efektów Jak wynika z przedstawionych powyżej danych występowanie dodatkowych (nieprzewidzianych) efektów nie miało charakteru powszechnego na pojawienie się tego rodzaju rezultatów wskazała jedna piąta respondentów (19,8%). Brak efektów o charakterze nieplanowanym potwierdziło 39,9% badanych i niemalże taki sam odsetek uczestników projektów nie był w stanie w sposób jednoznaczny odpowiedzieć na zadane pytanie. Spośród rodzajów, dostrzeganych przez stażystów, efektów dodatkowych programów stażowych dominowało nawiązanie kontaktów (26,2%). W przypadku trzech kolejnych rezultatów nabycie doświadczeń praktycznych / biznesowych; zdobycie wiedzy / umiejętności; kontynuowanie / nawiązanie współpracy mamy do czynienia z takim samym odsetkiem wskazań (18,5%). Nieco mniejszy udział wśród udzielonych odpowiedzi miał wariant rozwój w ramach pracy zawodowej (13,8%). Na występowanie innych niż powyższe nieprzewidzianych rezultatów wsparcia wskazało 7,7% respondentów. Choć katalog zidentyfikowanych przez stażystów efektów dodatkowych okazuje się być bardzo różnorodny, to jednak pamiętać należy, że nieplanowany charakter poszczególnych rezultatów wynika przede wszystkim z przyjętych w projekcie (czy nawet w konkretnym stażu) założeń i celów. Ten sam rezultat w jednym projekcie może być ujmowany jako planowany (jeśli wcześniej zakładano jego wystąpienie), w innym zaś będzie on efektem nieprzewidzianym (jeśli nie mieścił się on w zbiorze pierwotnie ustalonych celów). Mamy tu więc do czynienia nie tyle z różnicami w rzeczywistym przebiegu poszczególnych projektów / staży, ale raczej ze zróżnicowaniem założeń projektowych i operacjonalizacją celów ewaluowanych programów. Nie zmienia to jednak faktu, że identyfikacja dodatkowych efektów programów stażowych jest 83

84 niezbędna z punktu widzenia uchwycenia całości rezultatów wypracowanych w ramach odbytych staży. Uzupełnieniem powyższych danych są także wyniki badania jakościowego, w ramach którego także proszono stażystów o wskazanie dodatkowych (nieprzewidzianych) efektów ich stażu. I choć zdarzały się odpowiedzi wskazujące, iż rezultaty nieplanowane nie wystąpiły, to w większości przypadków uczestnicy staży dostrzegali, że w ich ramach udało się wypracować więcej rezultatów niż tylko te pierwotnie planowane. Przede wszystkim zwracano uwagę na trzy rodzaje dodatkowych korzyści wynikających z odbycia stażu. Po pierwsze, była to w przypadku stażystów reprezentujących sektor naukowy możliwość praktycznego zweryfikowania swojej wiedzy akademickiej w odniesieniu do praktycznych problemów charakterystycznych dla sfery biznesowej: Chyba nawet ważniejsze od pieniędzy było zyskanie doświadczenia zawodowego, współpraca z człowiekiem, który żyje w świecie praktycznym. I do tego satysfakcja, że się coś zrobiło, co działa i jest wykorzystywane. (Stażysta) Z takich pobocznych korzyści to na pewno to, że nauczyłam się wielu rzeczy, których się zupełnie nie spodziewałam wcześniej nauczyć. Czyli spotkałam się z takimi problemami, o których istnieniu nie wiedziałam. (Stażystka) Zobaczyłam, jak działa takie wielkie przedsiębiorstwo, jak działają mechanizmy w tego typu instytucjach. Poznałam też nowe analizy chemiczne. To też jest ważne, żeby człowiek cały czas się uczył i cały czas się rozwijał. (Stażystka) W związku z tą współpracą i stażem, mam więcej doświadczenia, widzę różne problemy nie tylko od strony teoretycznej, ale też praktycznej. W związku z tym jestem w stanie po prostu przeprowadzić różnego rodzaju szkolenia dla przedsiębiorstw przemysłowych. (Stażysta) Po drugie, pomimo jak wspomniano powyżej silnej orientacji na uzyskanie korzyści o charakterze praktycznym i odnoszącym się do sfery biznesowej, pojawiały się także dla pracowników naukowych dodatkowe efekty w wymiarze ich pracy naukowej: Są owoce dwa artykuły będą w znanych czasopismach naukowych. Jedno jest polskie, jest to Research in Logistics & Production, ale znane na skalę międzynarodową, a drugie Procedia Engineering, które jest wydawana przez Elsevier. (Stażysta) Pokłosiem stażu jest to, że mam motywację, żeby napisać podręcznik, który rzeczywiście będzie odzwierciedlał rzeczywistość. Na pewno staż była to inspiracja. (Stażystka) Napisałam raport, który opublikowałam. Więc to też była dla mnie korzyść, bo to była publikacja po angielsku. Prezentowałam też wyniki badań na innej konferencji psychologicznej, która dotyczyła metodologii badawcze Tak więc naukowo również wykorzystałam ten staż. (Stażystka) Po trzecie, akcentowano osiągnięcie korzyści odnoszących się nawiązania, jeśli nie trwałej współpracy międzysektorowej, to przynajmniej międzysektorowych kontaktów: Korzyścią było na pewno nawiązanie kontaktów, bo to jest też ważne, żeby mieć tych kontaktów jak najwięcej właśnie w firmach, w odlewniach. (Stażysta) Wartością dodaną stażu było to, że wciąż utrzymujemy z firmą kontakt. No i często się też konsultujemy albo oni dzwonią do nas i proszą o jakieś drobne przysługi, zlecenia. (Stażystka) Dzięki temu że ukazało się parę artykułów w czasopiśmie adresowanym do protetyków, to parę osób z Polski się odezwało do mnie, mówiąc: Badaliście coś takiego. Jakie uzyskaliście wyniki? Czy możemy na przykład to zobaczyć, sprawdzi? Czy możemy na przykład nawiązać współpracę? (Stażystka) 84

85 Po czwarte, zwracano uwagę na poszerzenie zakresu wiedzy poprzez nie tylko udział w stażu, ale także skorzystanie z różnych form wsparcia towarzyszącego oferowanych w ramach programów stażowych: A poza tym w czasie tych wcześniejszych szkoleń z różnych (np. zarządzania naszą wiedzą, czy komercjalizacji wyników badań naukowych) dużo się nauczyłam, bo powiem szczerze, że po raz pierwszy uczestniczyłam w takim szkoleniu. (Stażystka) Powyższe spostrzeżenia stażystów wskazują więc na bardzo różnorodne obszary oddziaływania staży i co ważne z punktu widzenia pracowników naukowych korzyści wynikające z odbytego stażu udawało się także dyskontować na niwie naukowej, co na pewno może stanowić dodatkowy czynnik motywujący do uczestnictwa w stażu w sytuacji, gdy pracownicy jednostek naukowych są silnie zobligowani do utrzymywania wysokiego poziomu swojej naukowej aktywności. Jednocześnie, nie sposób nie zauważyć, że część efektów dodatkowych (nieplanowanych) to tak naprawdę rezultaty, które powinny być traktowane jako naturalny i wręcz nieodzowny efekt wszelkich form wspierania kooperacji międzysektorowej. W szczególności chodzi o poszerzenie sieci społecznych i zawodowych kontaktów. Być może jego postrzeganie w kategoriach korzyści dodatkowej wynika z faktu, iż jest to rezultat niewymierny i nieformalny (trudny do precyzyjnego zewidencjonowania ) i jako taki mógł być pomijany na etapie planowania koncepcji stażu. Kwestia dodatkowych efektów programów stażowych była analizowana nie tylko z perspektywy stażystów, ale także podmiotów zaangażowanych w przebieg programów stażowych, tj. przyjmujących osoby na staż. Częściowo, identyfikowane przez te podmioty korzyści dodatkowe z uczestnictwa w programie stażowym okazały się zbieżne z nieplanowanymi rezultatami wskazywanymi przez stażystów. Chodzi tu przede wszystkim o poszerzenie wiedzy; zapoznanie się z odmiennym sposobem postrzegania określonych zagadnień, niewystarczającym obecnym w macierzystym sektorze; rozbudowanie sieci społecznych kontaktów o zasięgu międzysektorowym; zbudowanie podstaw do dalszej potencjalnej kooperacji. Jednocześnie jednak wskazywano także innego rodzaju korzyści. Pierwsza kategoria korzyści odnosi się do obu sektorów nauki i biznesu i dotyczy sfery wizerunkowej: Uczelni bardziej zależało na pokazaniu, że my jesteśmy w stanie coś zrobić i jesteśmy w stanie czegoś nauczyć przedsiębiorców. Wiem, że to nie był efekt zapisany w dokumentacji, ale wbrew pozorom uczelni zależy żeby pokazać, że my też jesteśmy w stanie czegoś nauczyć przedsiębiorstwa, firmy. I, że warto zgłaszać się do nas z prośbą o pomoc, że możemy pomóc im coś opracować, przygotować procedury, że zajmujemy się takimi rzeczami. Więc to nie chodziło o opracowanie dzieła, czy innowacyjnego produktu ale pokazanie, że my też jesteśmy w stanie zrobić coś życiowego i coś ciekawego. (Naukowiec przyjmujący) No i dodatkową korzyścią jest wpływ na poprawę wizerunku mojej firmy w oczach klientów z uwagi na to, że te opinie, ekspertyzy stały się bardziej wartościowe dzięki analizom, opracowaniom, które wykonywał stażysta. (Przedsiębiorca przyjmujący) Wzrasta prestiż firmy. To znaczy pokazujemy, że jednak to, co wymyślamy, czy co oferujemy to jest poparte nauką, nad tym pracuje nauka, to nie są wyssane z palca rzeczy, tylko to ma poparcie naukowe. (Przedsiębiorca przyjmujący) 85

86 Z punktu widzenia generalnego rozwoju współpracy pomiędzy nauką i biznesem w woj. małopolskim bardzo pozytywnie ocenić należy postrzeganie jeśli nie samej kooperacji, to przynajmniej gotowości i potencjału do jej podejmowania jako wizerunkowego atutu i czynnika zwiększającego prestiż organizacji naukowych i biznesowych. Oznacza to, że nie tylko sama taka współpraca jest rozumiana jako aktywność generująca korzyści dla podmiotu, ale także, że może znajdować swoje pozytywne odzwierciedlenie w szerszym wymiarze funkcjonowania przedsiębiorstwa lub jednostki naukowej. Bardzo pozytywnie ocenić także należy fakt, iż powyższy aspekt postrzegany jest w kategoriach korzyści zarówno przez sektor biznesowy, jak i naukowy, co powinno wpływać pozytywnie na motywację obu kategorii interesariuszy do podejmowania kooperacji międzysektorowej. Druga, relatywnie często pojawiająca się w wypowiedziach respondentów, nieplanowana i dodatkowa korzyść wynikająca z uczestnictwa w programie stażowym jest już specyficzna dla jednostek naukowych, gdyż odnosi się do oddziaływania stażu na dydaktyczny wymiar funkcjonowania uczelni: Program stażowy pozwolił inaczej spojrzeć na program studiów i czy on faktycznie jest tak adekwatny do oczekiwań rynku pracy, bo jak nasi studenci są na stażu to też pod tym kątem z firmą rozmawiamy. To znaczy rozmawiamy o tym, czego firma oczekuje, że nie tylko takiej wiedzy stricte programistycznej, ale także otwartości na współpracę. ( ) Taka wymiana stażowa ( ) jest bardzo cennym doświadczeniem, bo troszkę modyfikuje nasze spojrzenie na program dydaktyczny czy na program studiów. (Naukowiec przyjmujący) Dodatkowe korzyści dotyczą dydaktyki. Teraz został zgłoszony nowy przedmiot do programu mojego autorstwa właśnie dotyczący produktów pszczelich. Tak wiec ta wiedza wzbogaciła na pewno ofertę dydaktyczną uczelni. (Naukowiec przyjmujący) Wyłaniający się z powyższych wypowiedzi mechanizm ocenić należy jako zbliżony do tego, który wcześniej zidentyfikowano w odniesieniu do stażystów reprezentujących sektor naukowy, gdzie zwracano uwagę, iż staż pozytywnie wpływał na także na naukową aktywność uczestników programów stażowych. Jak się okazuje, także uczelnie choć podejmują kooperację międzysektorową zorientowaną przede wszystkim na wypracowanie rezultatów istotnych dla praktyki gospodarczej dostrzegają możliwość zdyskontowania tej współpracy w odniesieniu do jednego z głównych komponentów swojej statutowej działalności, tj. oferty dydaktycznej. Innymi słowy, staże mogą być postrzegane jako instrument zbliżania jednostek naukowych do praktyki gospodarczej nie tylko w aspekcie naukowo-badawczym, ale także dydaktycznym. Jest to czynnik pozytywny także w kontekście profilu i zakresu kształcenia przyszłych pracowników sektora przedsiębiorstw. Podsumowując powyższą analizę stwierdzić należy, że staże zaowocowały także dodatkowymi rezultatami, które nie były wcześniej planowane. Pozytywnie ocenić należy to, że tego rodzaju dodatkowe efekty dotyczą zarówno sektora przedsiębiorstw, jak i jednostek naukowych. Co więcej część z nich występuje w podobnej formie w obu sektorach. W kontekście występowania wszystkich zidentyfikowanych efektów dodatkowych należy podkreślić, że także te efekty powinny być zgodnie z jedną z wcześniejszych rekomendacji wykorzystywane jako treść przekazów promocyjnych akcentujących użyteczność różnych form kooperacji międzysektorowej i jej funkcjonalność dla obu zaangażowanych w nią sektorów. 86

87 Skuteczność programów stażowych W poniższym podrozdziale oszacowano skalę efektów współpracy (w rozumieniu liczby wdrożonych innowacji) między przedstawicielami B+R i biznesu podjętych na skutek realizacji ewaluowanych projektów. Zaprezentowane poniżej dane oraz wnioski zostały oparte m.in. na wywiadach pogłębionych z beneficjentami, uczestnikami staży, przedstawicielami przedsiębiorstw kierujących na staże oraz jednostek naukowych i przedsiębiorstw przyjmujących stażystów oraz wynikach ankiety internetowej z uczestnikami staży. PYTANIA BADAWCZE: Jak programy stażowe przełożyły się na wdrożone/przygotowane do wdrożenia innowacje? Jakie to były innowacje (czy przekładały się np. na: wnioski patentowe, wprowadzane istniejące już rozwiązania jednak nie używane w danych firmach, usprawnienie procedur etc.)? W zorganizowanych programach stażowych na ogół przyjęto formułę opracowywania przez stażystów dzieła stanowiącego namacalny efekt stażu, które z perspektywy celów staży stanowić ma opracowanie użyteczne dla przedsiębiorstwa i nośnik transferu wiedzy naukowej. Rozwiązanie to jest cenione od strony organizacyjnej przez realizatorów projektów. W ramach realizacji naszego projektu, my mamy wypracowaną taką metodę, że dla nas nie jest tylko istotne to, żeby ten pracownik naukowy czy pracownik przedsiębiorstwa był tam w jednostce naukowej czy w przedsiębiorstwie i tylko tam po prostu był tylko, że ma wypracować dzieło. (Beneficjent) Co ważne od strony prawnej przedsiębiorstwo stawało się właścicielem majątkowych praw autorskich do stworzonego dzieła, a autorskie prawa osobiste pozostawały przy stażyście, o nie generuje od strony prawnej przeszkód w wykorzystaniu dzieła przez przedsiębiorstwo oraz umożliwia włączenie stworzonego rozwiązania do dorobku stażysty. Kwestią sporną często pozostaje publikacja elementów dzieła jako elementu dorobku naukowego stażysty, która jest często sprzeczna z interesem przedsiębiorstwa, ponieważ ujawnienie dzieła szerokiego gronu odbiorców niweluje uzyskiwaną przynajmniej potencjalnie przewagę konkurencyjną. Opracowanie dzieła stanowiącego często swego rodzaju wzór, prototyp, zbiór założeń pewnego rozwiązania staje się często ostatnim etapem stażu. Rozwiązania te mogą mieć mniej lub bardziej nowatorski charakter, czasem stanowią one novum tylko dla konkretnego przedsiębiorstwa i mają na celu dogonienie konkurentów z branży, a czasem wypracowywane rozwiązanie posiada funkcjonalności nieznane dotąd w kraju czy nawet na świecie. Wypracowywanie i tych pierwszych i tych drugich miało miejsce w ramach staży, co relacjonuje beneficjent. Były dzieła, które faktycznie odznaczały się wysokim poziomem innowacyjności, w skali nawet światowej, tak jak tam z tymi materiałami, które zostały wytworzone. Ale były też dzieła, które w skali mikroprzedsiębiorstwa były innowacyjne, bo były to dzieła, które w jakiś sposób miały przyczynić się do rozwoju firmy pod kątem innowacji procesowej, produktowej. (Beneficjent) 87

88 Nie oznacza to jednak, że przyjęcie w posiadanie przez przedsiębiorstwo nowatorskiego dzieła stanowi wdrożenie innowacji. Aby było to możliwe musi nastąpić, często trudny, etap wdrożenia stanowiący ostateczny weryfikator praktycznej przydatności dzieła. Wobec tego należy stanowczo odróżnić efekty stażu w zakresie transferu wiedzy (w znaczeniu dostarczenia wiedzy przedsiębiorstwu), wdrożenia do praktyki gospodarczej (w znaczeniu wprowadzenia zmiany w działalności gospodarczej w wyniku uzyskania) oraz wprowadzenia innowacji (co odnosi się do charakteru zmiany w działalności przedsiębiorstwa. Skuteczność programów w zakresie transferu wiedzy należy określić jako dużą, odwołując się do danych z badania CAWI z uczestnikami staży zawartych w podrozdziale dotyczącym uzyskanych efektów. Aż 79,8% osób odbywających staż w przedsiębiorstwie oraz 77,4% osób odbywających staż w jednostce naukowej w wyniku stażu opracowało rozwiązanie, które może zostać wdrożone do praktyki gospodarczej. Jednak skuteczność w zakresie rzeczywistej zmiany w działalności gospodarczej przedsiębiorstw jest już znacząco mniejsza. Tylko 45,1% osób odbywających staż w przedsiębiorstwie i 38,7% osób odbywających staż w jednostce naukowej przyznało, iż w wyniku stażu wdrożono do praktyki gospodarczej wyniki prowadzonych prac. Jeszcze mniejsza była skala wprowadzania innowacji, na tego typu efekt wskazało już tylko 39,7% uczestników staży w przedsiębiorstwach oraz 35,5% osób odbywających staż w jednostkach naukowych. Mając na uwadze, iż proces wdrożenia jest czasochłonny oraz obarczony dużym ryzykiem i koniecznością ponoszenia nakładów finansowych, to osiągniętą skalę efektów w postaci wdrożeń oraz wprowadzania innowacji należy ocenić pozytywnie. Sukces prac wdrożeniowych nie jest zależny wyłącznie od jakości opracowanego rozwiązania, na to wszystko nakładają się również czynniki czysto rynkowe czy wynikające ze specyfiki branżowej. Taki stan rzeczy potwierdza wypowiedź przedsiębiorcy oraz przedstawiciela jednostki naukowej przyjmujących stażystów. To nie jest tak, że każdy jeden staż musi się zakończyć opracowaniem całkiem nowej technologii. Można jakieś rozwiązanie ulepszyć, ale opracowanie całkiem nowej rzeczy to nie jest takie proste, że ktoś siądzie i ma obowiązek wymyśleć. To po prostu czasami też trzeba mieć troszkę szczęścia. Doby pomysł, ale też czasami troszkę szczęścia. I nie każdą rzecz też da się wdrożyć od razu. (Przedstawiciel jednostki naukowej przyjmującej stażystę) O ile stworzenie samego prototypu było w miarę proste, czyli zbudowanie tych modeli, no to później znalezienie finansowania tego czy inwestora, który chciałby w to zainwestować, w konsumpcję tych modeli jest trudniejsze. No cały czas szukamy. (Przedsiębiorca przyjmujący) W interpretacji przytoczonych wcześniej danych ilościowych należy być jednak ostrożnym, ponieważ wypowiedzi uczestników zebrane w badaniu jakościowym często wskazują na ograniczoną wiedzę stażystów na temat toku prac po przekazaniu dzieła przedsiębiorstwu oraz częste opieranie wniosków na domysłach i planach, o których miał wiedzę stażysta i podejrzewa, że są one wdrażane w życie. Ilustrują to przytoczone niżej wypowiedzi respondentów. Mówiąc szczerze, czy ona już została wyprodukowana i sprzedana to nie wiem, bo nie pytałam. Ale wydaje mi się, że tak, bo oni to robili pod zamówienie, więc tak mi się wydaje, że tak. (Stażystka) Natomiast z tych rozmów, które zaraz po zakończeniu stażu miałem to ten produkt miał się znaleźć w ofercie firmy. Wiem, że były jakieś próbne wdrożenia tego systemu, takie pilotażowe. Natomiast, czy to finalnie jakby weszło w taką ofertę firmy to niestety nie wiem. (Stażysta) 88

89 Tego Pani nie powiem, dlatego że Jakby umowa między nimi a mną była taka, że ja wykonuję jakiś tam zakres badań, oddaję im wyniki i nie interesuję się dalej tematem. (Stażystka) Powodem występowania ograniczonej wiedzy stażystów jest sama formuła przekazania opracowanego rozwiązania w formie dzieła jako końcowego etapu stażu i występujący często brak osobistego zaangażowania stażysty we wdrożenie. Mając to na uwadze należy domniemać, iż rzeczywista skala przeprowadzonych wdrożeń i wprowadzonych innowacji może być mniejsza, aniżeli wynika to z prezentowanych wcześniej wyników badania CAWI. Pewniejszym źródłem informacji będą tu wypowiedzi przedstawicieli przedsiębiorstw biorących udział w programach stażowych, ponieważ to one pełnią rolę decydującą w kwestii wdrożeń, co implikuje fakt, iż procesy wdrożeniowe oraz wprowadzania innowacji były nierzadko niezależne nie tylko od woli stażysty, lecz także od jakości wykonanych dzieł. Wśród przedstawicieli tych podmiotów również często występują opinie o przeprowadzeniu, rozwiązań wypracowanych w ramach stażu, jednak sporą ich część można określić jako wdrożenia małe polegające na wdrożeniu testowym lub modyfikacji jedynie pewnych elementów produktów i usług czy procesów ich wytwarzania, co egzemplifikują poniższe wypowiedzi. Czyli możemy oferować coś, co wypracowaliśmy w toku tego projektu, jako pewną metodologię, bo nie dokładnie to, co zostało zrobione. Ale powiedzmy te efekty to pewien format danych, aplikacji itd., które wypracowaliśmy tutaj i na pewno u nas się sprawdził (Przedsiębiorca przyjmujący) To jest zrobione urządzenie, wie Pani. Nieduże, bo tam kilka kilogramów tego suszu to produkowało, ale z drugiej strony to było wielkości szafy. (Przedsiębiorca przyjmujący) Jak wielokrotnie wskazywano wcześniej, prace badawcze i wdrożeniowe w wielu przypadkach są działaniami czasochłonnymi, a okres 3 czy nawet 6 miesięcy stażu może okazywać się nie wystarczający. W celu ostatecznej weryfikacji wpływu długości stażu na osiąganie efektów w zakresie wdrożeń i wprowadzania innowacji przeprowadzono porównawczą analizę statystyczną opartą o wyniki badania CAWI z uczestnikami staży. Wykres 28. Długość stażu a opracowywanie i wdrażanie rozwiązań o charakterze innowacyjnym 5 4 4,54 3,86 4,33 3, tak nie tak nie opracowanie rozwiązań / koncepcji o charaterze innowacyjnym wdrożenie do praktyki gospodarczej rozwiązania o charakterze innowacyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; opracowanie rozwiązań / koncepcji o charakterze innowacyjnym: tak n=157, nie n=171; wdrożenie do praktyki gospodarczej rozwiązania o charakterze innowacyjnym: tak n=69, nie n=259 89

90 Przeciętna długość stażu osób, które w wyniku uczestnictwa opracowały rozwiązanie / koncepcję o charakterze innowacyjnym wyniosła 4,54 miesiąca i była istotnie pod względem statystycznym dłuższa 22 od przeciętnej długości stażu osób, które nie opracowały takiej koncepcji, ta wynosi 3,86 miesiąca. Podobna zależność występuje w przypadku wdrożenia rozwiązań o charakterze innowacyjnym. W przypadku osób, które wskazały, iż staż zaowocował wdrożeniem do praktyki gospodarczej rozwiązania o charakterze innowacyjnym przeciętna długość stażu wyniosła 4,33 miesiąca, a w przypadku osób, które nie wskazały na występowanie wdrożeń była ona istotnie pod względem statystycznym krótsza 23 i wyniosła 3,75 miesiąca. Występowanie znaczących zróżnicowań skłania do wniosku, iż zapewnienie dłuższego okresu uczestnictwa w stażu zwiększa szansę na uzyskanie efektów w zakresie opracowania i wdrażania rozwiązań o charakterze innowacyjnym. Proces wdrażania nowego rozwiązania w praktyce gospodarczej przekłada się zwykle na wprowadzenie innowacji co najmniej na poziomie przedsiębiorstwa. Aby lepiej poznać naturę wprowadzanych innowacji warto przyjrzeć się ich strukturze rodzajowej. Wykres 29. Rodzaj innowacji wypracowanych w wyniku programów stażowych 80% 60% 64,3% 42,6% 40% 28,7% 24,0% 20% 2,3% 0% innowacje produktowe innowacje procesowe innowacje marketingowe innowacje organizacyjne Nie wiem / trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=129; pytanie zadawane osobom, które zadeklarowały wdrożenie innowacji w wyniku stażu; pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Większość - 64,3% - wdrażanych innowacji miała charakter produktowy, to znaczy polegała na wprowadzeniu do praktyki gospodarczej nowego lub istotnie ulepszonego produktu lub usługi. Dość często wprowadzano także innowacje procesowe polegające na wprowadzenie do praktyki w przedsiębiorstwie nowych, lub znacząco ulepszonych, technologii, metod produkcji lub dostaw. Innowacje tego typu stanowiły 42,6% wszystkich wprowadzonych. Rzadziej wprowadzano innowacje marketingowe (28,7%) i organizacyjne (24,0%). Dla dopełnienia charakterystyki wprowadzanych innowacji warto poddać analizie ich poziom, który determinowany jest poprzez zakres dostępności podobnych rozwiązań w otoczeniu przedsiębiorstwa. Na wstępie warto podkreślić, iż respondenci często mieli problem, aby określić poziom innowacyjności opracowanych rozwiązań, ze względu na ograniczoną znajomość rynku, szczególnie na poziomie światowym. 22 U Manna-Whitneya=10612,00 α=0,000 p=0,05 23 U Manna-Whitneya=6258,50 α=0,000 p=0,05 90

91 Ciężko akurat śledzić na poziomie światowym, bo pod samą nazwą, czy składem danego leku ciężko jest też określić jego działanie albo na podstawie działania ciężko jest też określić dodatkowy skład. (Przedstawiciel jednostki naukowej delegującej stażystę) Może do światowej nie z uwagi na to, że nie znam jakby tego rynku światowego i ciężko mi powiedzieć, co na świecie, czy podobne firmy jak działają. (Przedsiębiorca przyjmujący) Na pewno regionalny. Jak szukałam jakiś informacji na ten temat, głównie w Internecie, to właściwie mogę powiedzieć, że tak naprawdę to chyba też krajowy, bo niewiele, bardzo niewiele znalazłam na ten temat. (Stażystka) Beneficjenci znający specyfikę wypracowywanych w ramach swoich projektów wskazywali, iż często ich innowacyjność wykraczała poza obszar samego przedsiębiorstwa. Dla mnie tak naprawdę innowacja to jest przede wszystkim usprawnienie, nowość, nowatorstwo itd. Więc jeżeli ktoś mi spełnia taką definicje innowacji i widzę, że to nie jest tylko w granicach przedsiębiorstwa tylko szerzej to dla mnie to jest innowacja. ( ) Przynajmniej połowa z tych, które były nowością generalnie wykraczało poza zakres firm. (Beneficjent) W wypowiedziach uczestników oraz przedstawicieli przedsiębiorstw często pojawiają się opinie o innowacyjności wypracowanych rozwiązań na poziomie krajowym, rzadziej wnioskowano o poziomie regionalnym, a nowatorstwo na poziomie światowym w wypowiedziach respondentów pojawiała się bardzo rzadko. Formalnym potwierdzeniem nowatorskiego charakteru opracowanego rozwiązania jest objęcie go ochroną patentową. Uczestnicy staży w ilościowym CAWI bardzo rzadko wskazywali na wykorzystanie tej formy ochrony wypracowanych rozwiązań. Na złożenie wniosku patentowego w wyniku stażu wskazało 3,4% osób odbywających staż w przedsiębiorstwie oraz 9,7% osób odbywających staż w jednostce naukowej. Ochronę tę udało się uzyskać w przypadku 2,0% uczestników staży w przedsiębiorstwach oraz 3,5% osób odbywających staż w jednostkach naukowych. Niski odsetek wykorzystania tej formuły ochrony w pewnej mierze spowodowany jest tym, że na świecie występują już rozwiązania podobne do uzyskanych, choć warto w tym miejscu także podkreślić, iż nie każdego rodzaju rozwiązania podlegają opatentowaniu. W opinii przedstawicieli przedsiębiorstw nie bez znaczenia są wysokie koszty oraz czasochłonność procedury uzyskiwania patentu. Firma się nad tym zastanawia, tutaj też chodzi o koszty. (Przedsiębiorca przyjmujący) Nie ma czasu na to i pieniędzy na to po prostu nie ma (Przedsiębiorca przyjmujący) Podsumowując rozważania dotyczące efektów programów stażowych w zakresie wdrożeń oraz wprowadzania innowacji należy wskazać, iż programy stażowe przyczyniły się do wypracowania rozwiązań, które mogą zostać wdrożone przez mechanizm opracowania dzieła będącego końcowym efektem stażu, który zapewnia element namacalnego efektu pracy włożonej przez stażystę. Wg deklaracji uczestników rozwiązania, które mogą zostać wdrożone wypracowano w przypadku ponad 70% staży, a faktyczne wdrożenie było wynikiem około 40% staży, choć część uczestników posiada skąpe informacje na ten temat ze względu na ograniczony kontakt z firmą po przekazaniu dzieła, a część przeprowadzonych prac wdrożeniowych ma niewielką skalę. 91

92 W wyniku ponad 30% staży w przedsiębiorstwach wdrożono do praktyki gospodarczej innowacje, miały one głównie charakter produktowy i procesowy. Wypracowywane innowacje mają często poziom wykraczający poza stanowienie novum tylko dla przedsiębiorstwa, wśród nich występowały innowacje o poziomie krajowym, rzadziej regionalnym czy światowym. Jak wykazano, dłuższy okres odbywania stażu zwiększa szansę na opracowanie i wdrożenie rozwiązania o charakterze innowacyjnym. Efektem wypracowania rozwiązań bardzo rzadko są zgłoszenia o ochronę patentową, co w pewnym zakresie wynika z charakteru wypracowywanych rozwiązań, lecz ma tu wpływ również czasochłonność i kosztochłonność samego procesu przyznawania patentu. 92

93 Użyteczność programów i trwałość efektów W ramach poniższej części raportu przedstawiono wyniki oceny, w jakim stopniu zrealizowane programy stażowe przyczyniły się do zwiększenia współpracy instytucji B+R i biznesu. Ocenie poddano także kwestię trwałości wsparcia, tzn. zidentyfikowano czy efekty wsparcia udzielanego w projektach dedykowanych zwiększeniu współpracy instytucji B+R i biznesu w ramach Poddziałania PO KL utrzymują się lub mogą utrzymać się w dłuższej perspektywie czasowej. Zaprezentowane poniżej dane oraz wnioski zostały oparte m.in. na wywiadach pogłębionych z beneficjentami, uczestnikami staży, przedstawicielami przedsiębiorstw kierujących na staże oraz jednostek naukowych i przedsiębiorstw przyjmujących stażystów oraz wynikach ankiety internetowej z uczestnikami staży. PYTANIA BADAWCZE: Jakie znaczenie dla transferu wiedzy ma wsparcie z EFS? Czy efekty jakie osiągnięto w skutek realizacji projektów nastąpiłyby bez angażowania środków publicznych? Czy w sytuacji braku stypendium stażowego uczestnicy zdecydowaliby się na podjęcie stażu? Czy efekty te są trwałe? Jeśli nie - to jaka była tego przyczyna i jak temu zaradzić? Czy po zakończeniu programów stażowych ma miejsce dalsza współpraca z uczelniami bądź innymi instytucjami naukowymi? Czy rozpoczęto współpracę z innymi przedstawicielami B+R/biznesu? Jeśli tak, to w jakiej formie? Czy po zakończeniu przez pracowników staży przedsiębiorcy (i jednostki naukowe) byliby skłonni ponownie skorzystać z takiego wsparcia? Dlaczego? Użyteczność programów Użyteczność wsparcia stażowego oceniana była generalnie pozytywnie, z jednoczesnym podkreśleniem, że bez angażowania środków publicznych trudno byłoby osiągnąć te efekty, które w ramach staży udało się wypracować. Zaoferowane wsparcie pozwoliło przede wszystkim obniżyć poziom ryzyka związanego z podejmowaniem współpracy przez podmioty, które wcześniej ze sobą nie kooperowały lub też bardziej generalnego ryzyka związanego z podejmowaniem wszelkiej działalności badawczej, czy innowacyjnej: Jeśli firma zobaczyła, że jest efekt i pracownik naukowy też odkrył, że ma w sobie potencjał, że może współpracować z biznesem i nauczyli się już wspólnej komunikacji, to jest im już dużo łatwiej później wejść na rynek biznesowy, nawiązywać nową współpracę. Ale ten pierwszy zastrzyk finansowy jest bardzo istotny i to na pewno jest bardzo ważne wsparcie. (Beneficjent) Ten projekt umożliwia kontakt mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnie małych. Bo jak się okazuje uczelnie nie traktują ich poważnie jako partnera. Dzięki naszemu projektowi mogą spróbować i okazuje się, że powstają bardzo dobre rozwiązania. (Beneficjent) Nauka czy wprowadzenie jakichś nowych technologii jest obarczone dość dużym ryzykiem i myślę, że jeżeli można komuś na przykład zapłacić i zobaczyć, co z tego wyjdzie, a jak wyjdzie to będzie świetnie, to na pewno jest to bardzo dobre. (Stażysta) Wysoka użyteczność w kontekście wpływu ewaluowanych projektów na współpracę międzysektorową ujawniała się niekiedy w sposób bardzo praktyczny, np. poprzez uzyskanie fizycznego dostępu do infrastruktury przedsiębiorstwa i możliwość bezpośredniego 93

94 obserwowania przebiegu cyklu techniczno-technologicznego czy zaznajomienia się z danym procesem: My się chcemy tego nauczyć, bo sprzęt nam nie pomoże, tylko dopiero ta interakcja faktycznie pomaga obu stronom nauczyć się prawidłowo interpretować wyniki badań. Bo samo wykonanie badania to faktycznie zawsze jest się w stanie zlecić, a sprzęt faktycznie kupić. (Przedsiębiorca przyjmujący) Staż przewidujący rzeczywisty transfer osób z różnych jednostek i sektorów jest dla generowania tego rodzaju efektu instrumentem optymalnym. W badaniu jakościowym zresztą wskazywali na ten właśnie atut wsparcia stażowego w relacji do prostego podzlecania zadań podmiotom spoza własnego sektora. Czynnikiem postrzeganym jako przede wszystkim decydujący o wysokiej użyteczności uzyskanej pomocy był bardzo korzystny stosunek nakładów ponoszonych przez poszczególnych interesariuszy programu stażowego do możliwych do uzyskania (lub faktycznie osiągniętych) rezultatów. W takiej sytuacji, instrument stażowy winien być postrzegany nie tylko jako relatywnie wysoko użyteczny, ale także cechujący się satysfakcjonującym poziomem efektywności. Korzystnie na aspekt użyteczności wpływa też w odczuciu respondentów odpowiednie przygotowanie merytoryczne osób zaangażowanych w program stażowy: Myślę, że staże są użyteczne pod warunkiem, że dojdzie do spotkania osób kompetentnych. Czyli zarówno osoba, która odbywa praktykę musi być kompetentna, jak i musi współpracować z osobami również kompetentnymi. ( ) Jeżeli tak się stanie, to osoby po prostu znajdą wspólny język, znajdą wspólne cele i znajdą wspólne rozwiązania. I tak się dzieje. Natomiast jeżeli przyjdzie osoba, która nie potrafi się znaleźć w tej rzeczywistości nie ma doświadczenia, nie ma wiedzy to myślę, że taki staż rzeczywiście nie ma sensu. (Przedsiębiorca przyjmujący) Jeśli jest w danym momencie zdefiniowana taka potrzeba albo ze strony firmy, albo osoba przychodząca na staż potrafi coś takiego przynieść to jest to bardzo przydatne. Natomiast jeśli jest to ewentualnie robione na zasadzie sztuka dla sztuki to źle. My byliśmy w tej szczęśliwej sytuacji, że mieliśmy konkretne zapytanie do osoby związane z jej wiedzą i wykształceniem i to potem można wykorzystać w firmie. (Przedsiębiorca przyjmujący) Z powyższej wypowiedzi wynika co zresztą jest potwierdzeniem wniosków zawartych w analizie poświęconej planowaniu programów stażowych i rekrutacji uczestników że użyteczność stażu dla obu stron jest w sposób bezpośredni wypadkową nie tylko odpowiedniego zaangażowania w przebieg stażu, ale także właściwego doboru i dopasowania stażystów do podmiotów, w których staże się odbywają. Co ważne i taki argument także pojawiał się w wypowiedziach respondentów staże pozwalają znaleźć i przyjąć na relatywnie krótki okres czasu osoby o poszukiwanym profilu kompetencyjnym, które będą w stanie rozwiązać określony problem. Gdyby np. przedsiębiorca miał szukać samodzielnie takiego pracownika, to najprawdopodobniej musiałby zaoferować stałe zatrudnienie, co z kolei nie byłoby uzasadnione rzeczywistą potrzebą i krótkim czasem niezbędnym do rozwiązania danego problemu. Staż pozwala przezwyciężyć ten problem bez generowania kosztów po stronie podmiotu przyjmującego na staż, ale jednocześnie wynagradzając osobę odbywającą staż. Jednocześnie jednak wskazywano na te elementy programów stażowych, które, w mniejszym lub większym stopniu, obniżały użyteczność udzielanego wsparcia. Był to np. brak przewidzianych dodatkowych środków finansowych na realizację konkretnych zadań przez stażystę (poza 94

95 środkami przeznaczonymi na wypłatę stypendium stażowego), czyli chociażby brak funduszy na zakup niezbędnych środków i materiałów do prowadzenia określonego rodzaju badań, czy analiz. Poza tym sygnalizowano, że w przypadku mniejszych przedsiębiorstw problemem może być brak wystarczającego potencjału do tego, by po zakończeniu stażu dyskontować jego efekty i kontynuować dalsze działania związane z wypracowanymi w jego ramach rozwiązaniami, ale z drugiej strony to właśnie dla tych najmniejszych podmiotów uzyskane wsparcie jest najbardziej użyteczne w tym znaczeniu, że najczęściej nie dysponują one wystarczającym wewnętrznym potencjałem do samodzielnego finansowania określonego rodzaju działań: No bo też za tym idą jakieś konkretniejsze pieniądze. W momencie kiedy my jako niewielka firma musimy takie rzeczy finansować z własnego budżetu to wiadomo, że robi się tylko niezbędne minimum. (Przedsiębiorca przyjmujący) Istotnym wątkiem podejmowanym w ocenie użyteczności programów stażowych była także kwestia stopnia ich uregulowania. Z jednej bowiem strony zwracano uwagę na duży atut wsparcia stażowego w porównaniu z bieżącą pracą wykonywaną w jednostce naukowej czy firmie: Dla pracowników staż to jest fajna rzecz, bo to jest miejsce, pole do takiego swobodniejszego funkcjonowania. Ja doskonale wiem, że jak byłam zatrudniona w firmie to pracodawca nie chciał, żebym ja się eksperymentowała, tylko chciał, żebym zrobiła to, co jest do zrobienia jak najszybciej i żeby klient był zadowolony. Tu można trochę jednak tak pogodzić to jedno z drugim. (Stażystka) Z drugiej strony pojawiały się jednak i takie opinie, że atutem formuły stażowej jest właśnie konkretyzacja, by nie rzec formalizacja, współpracy międzysektorowej i jej ścisłe zaplanowanie (gł. pod kątem planowanych do osiągnięcia rezultatów): Firmy łatwiej przyjmują na staż, jeżeli to jest jakoś sformalizowane, jeżeli jest konkretne zadanie, konkretna współpraca. No i też łatwiej ten cel określić, jeżeli to rzeczywiście ma polegać na konkretnym zadaniu. (Stażystka) Pożądanym działaniem byłoby natomiast na pewno zwiększenie elastyczności dotyczącej okresu udzielania wsparcia stażowego rozumiane przede wszystkim jako możliwość jego wydłużenia: W przypadkach prac doświadczalnych powinna być możliwość dłuższego okresu stażu, co oczywiście można by było udokumentować planem stażu konkretnie podając, co by się chciało zrobić i w jakim czasie. (Stażysta) Wydaje się, że powyższe spostrzeżenie stażysty z jednej strony może mieć bardzo silne uzasadnienie w przypadku wybranych branż czy dziedzin nauki, gdzie czas na całościowe przeprowadzenie procesu badawczego musi być odpowiednio długi. Tak naprawdę jednak kluczowe jest nie tyle uznanie, że generalnie staże powinny być dłuższe (w przypadku np. opracowywania ekspertyz, prowadzenia prostych badań i analiz, czy wsparcia doradczego oferowanego przez stażystę nie ma takiej konieczności), ale raczej wprowadzenie większej elastyczności w kształtowaniu różnych aspektów świadczenia pomocy, w tym aspektu 95

96 czasowego, tak by zapewnić możliwie największa adekwatność, a tym samym użyteczność udzielonej pomocy. Istotną miarą użyteczności programów stażowych jest stopień w jakim były one niezbędne dla uzyskania faktycznie osiągniętych efektów. W badaniu jakościowym proszono w związku z tym o deklarację, czy uzyskane efekty zostałyby osiągnięte bez interwencji finansowej ze środków publicznych, co w praktyce jest identyfikacją występowania tzw. efektu zdarzenia niezależnego. Wśród uzyskanych odpowiedzi dominowało wskazywanie na realizację podjętych działań i osiągnięcie założonych efektów także bez partycypacji w programie stażowym, przy czym wiązałoby się to z koniecznością, bądź to wydłużenia czasu realizacji danego zadania, bądź modyfikacji zakresu merytorycznego, tak podejmowanych działań, jak i ich planowanych rezultatów: Natomiast ten program umożliwia jednak o przeprowadzenie o wiele szybciej skondensowanych działań, których efekty mogą być szybciej dostępne.. (Przedsiębiorca delegujący) Wiadomo, że liczą się pieniądze i pewnie dłużej by to trwało. I może nie osiągnęlibyśmy takich efektów, jak oczekiwaliśmy i jakie w tym momencie mamy. Tak, że na pewno taki staż był pomocny w tym, żeby być w tym punkcie, w którym teraz jesteśmy. (Przedsiębiorca przyjmujący) Innymi słowy, wsparcie stażowe postrzegane jest przede wszystkim jako sposób na zoptymalizowanie planowanych działań i minimalizację kosztów związanych z ich podejmowaniem i realizowaniem kooperacji międzysektorowej. Część osób postrzegała to zresztą w kategoriach okazji, z której należało skorzystać, by w sposób bardziej korzystny zrealizować określone działania, np. zlecić jednostce naukowej wykonania analiz niezbędnych w prowadzonej działalności gospodarczej. Oczywiście pojawiały się także opinie sugerujące niezbędność wsparcia stażowego dla realizacji zaplanowanych działań i osiągnięcia założonych efektów. Przy czym warto zwrócić uwagę, że choć odnosiły się one do sektora przedsiębiorstw, to w mniejszym stopniu sygnalizowano w ich przypadku ewentualne niedobory finansowe, a raczej deficyty kompetencyjne, wobec których jako niezbędną postrzegano pomoc z jednostki naukowej. Przedsiębiorcy podkreślali wręcz, że byliby gotowi skorzystać np. ze szkoleń komercyjnych dotyczących interesującej ich tematyki, te jednak są niedostępne i dlatego konieczne byłoby otrzymanie zindywidualizowanej pomocy od pracownika naukowego właśnie poprzez odbycie przez niego stażu w firmie lub pomocy od jednostki naukowej poprzez przyjęcie do niej na staż pracownika przedsiębiorstwa. Biorąc pod uwagę, że w przypadku działań badawczych i innowacyjnych kwestia czasu ich realizacji oraz dokładnego zakresu merytorycznego ma kluczowe znaczenie, stwierdzić należy, że instrument stażowy okazuje się być relatywnie mało kosztownym narzędziem wspomagania współpracy międzysektorowej zorientowanej właśnie na tego rodzaju czynności. Dlatego też nawet jeśli wobec jego braku nie mielibyśmy do czynienia z całkowitym zaniechaniem określonego rodzaju działań po stronie firm czy jednostek naukowych, to konieczność opóźniania, skracania, czy modyfikowania zakresu merytorycznego prowadzonych prac mogłaby znacząco ograniczyć osiągane efekty. Wsparcie stażowe pozwoliło uniknąć tego rodzaju sytuacji i zoptymalizowało prowadzone działania oraz umożliwiło ich realizację w pierwotnie założonym zakresie czasowym i merytorycznym. 96

97 W prowadzonej analizie dotyczącej użyteczności programów stażowych podjęto także kwestię ewentualnego braku wypłacania stypendium stażowego. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące tego, czy uczestnicy projektów zdecydowaliby się na udział w stażu w przypadku braku stypendium. Wykres 30. Deklaracja udziału w stażu w przypadku braku wypłacania stypendium stażowego 28,0% 43,9% tak nie nie wiem / trudno powiedzieć 28,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; n=328 Relatywnie duże znaczenie stypendium stażowego ujawnia się przede wszystkim w fakcie, iż mniej niż jedna trzecia stażystów (28%) zdecydowałaby się na wzięcie udziału w programie stażowym. Niemal taki sam odsetek badanych nie wziąłby udziału w stażu bez wsparcia w postaci stypendium stażowego. Aż 43,9% respondentów miało w tym przypadku trudność z udzieleniem jednoznacznej odpowiedzi, przy czym należy podejrzewać, że znaczna część spośród nich w przypadku rzeczywistego podejmowania decyzji zrezygnowałaby ze stażu pozbawionego stypendium, skoro mają w tej sprawie określone wątpliwości Analiza dotycząca powyższego zagadnienia została także przeprowadzona z uwzględnieniem podziału na poszczególne projekty objęte badaniem. Okazało się, że z wyraźnie najmniejszym odsetkiem badanych gotowych na uczestnictwo w programie stażowym mamy do czynienia w przypadku projektu realizowanego przez przedsiębiorstwo, w którym później odbywali staż wszyscy uczestnicy w przypadku tego przedsięwzięcia tylko 1 na 8 osób wyraziła zainteresowanie stażem pozbawionym stypendium, podczas gdy w pozostałych projektach udział takich osób kształtował się na poziomie od ok. jednej czwartej do ok. jednej trzeciej (w dwóch projektach zresztą więcej osób deklaruje gotowość do podjęcia stażu bez stypendium niż odrzuca taką możliwość). Zidentyfikowany stan rzeczy może wynikać z faktu, iż rzeczony program stażowy pomyślany był przede wszystkim jako zorientowany na zaspokojenie sprecyzowanych potrzeb firmy go realizującej i w takiej sytuacji rzeczywiście dla samych uczestników to właśnie stypendium mogłoby być największa korzyścią. Kwestia gotowości do wzięcia udziału w programie stażowym stanowiącej pośredni wskaźnik użyteczności tego rodzaju wsparcia była także podejmowana w trakcie wywiadów jakościowych ze stażystami. Zebrany w ten sposób materiał empiryczny obejmuje uzasadnienia zarówno dla zainteresowania bezstypendialnym wsparciem stażowym, jak i odrzucenia takiej ewentualności. Szczególnie interesująca jest pierwsza wspomniana kategoria uzasadnień, gdyż pozwala ona zidentyfikować czynniki, które poza stypendium w największym stopniu decydują o użyteczności pomocy stażowej. Respondenci wskazywali tu m.in. na możliwość zdobycia doświadczenia (przy jednocześnie niewielkich szansach na zdobycie płatnego 97

98 zatrudnienia w innym sektorze, przy relatywnie niskim posiadanym doświadczeniu) i nawiązania kontaktu z innym sektorem. Z kolei jeśli chodzi o logikę argumentacji osób, które bez otrzymywania stypendium nie zdecydowałyby się na uczestnictwo w stażu, to przede wszystkim zwracały one uwagę na brak czasu, na to by odbywać staż bez finansowej rekompensaty oraz to, że zakres merytoryczny i przedmiot stażu nie były na tyle interesujące i rozwojowe, by same w sobie stanowiły zachętę do uczestnictwa w programie stażowym. Można więc powiedzieć, że decyzja o skorzystaniu ze stażu w przypadku nieotrzymywania stypendium w przeważającej mierze warunkowana jest możliwością uzyskania korzyści alternatywnych, które z kolei w największym stopniu zależą od tego, czego staż dotyczy i jaki ma to związek z codzienną pracą stażysty w jego macierzystej organizacji: Jeśli projekt byłby bardzo interesujący dla mnie i wiedziałabym, że on mnie rozwinie, że ja też się czegoś nauczę i będzie to nowe doświadczenie, które też wzbogaca moje CV, moją wiedzę i moje doświadczenie tak. Czyli to nie argument finansowy jest dla mnie przekonywujący tylko raczej warunki, które są związane z odbywaniem tego stażu. (Stażystka) Przede wszystkim, gdybym była częścią jakiegoś zespołu. Gdyby praca odbywała się faktycznie w zespole, gdzie ja mam możliwość poznania od podszewki, jak wygląda praca przy jakimś konkretnym projekcie przedsiębiorstwa, gdzie ja faktycznie mogę się czegoś nauczyć, bo już sam fakt, że jak się czegoś mogę nauczyć byłby dla mnie tą wartością dodaną. (Stażystka) Wydaje się, że powyższych wypowiedzi nie należy traktować jako argumentu na rzecz konstruowania programów stażowych bez komponentu stypendialnego. Jest to raczej wskazanie tych aspektów instrumentów wspierania kooperacji międzysektorowej, które w dużym stopniu decydują o postrzeganiu wsparcia jako użytecznego. Z tego też względu przy planowaniu jakichkolwiek działań wspierających niezbędne jest uwzględnianie wskazanego elementu, gł. poprzez konsultowanie przedmiotu współpracy przez obie strony (lub więcej, w przypadku kooperacji multilateralnej), tak by był on użyteczny z punktu widzenia wszystkich zaangażowanych interesariuszy. W optymalnym wariancie tego rodzaju konsultacje powinny odbywać się pomiędzy zainteresowanymi stronami jeszcze przed rozpoczęciem procedury aplikowania o wsparcie. Podsumowując analizę dotyczącą użyteczności wsparcia stażowego stwierdzić należy, iż generalnie programy stażowe cechowały się dużą użytecznością, przy czym była ona uwarunkowana zróżnicowanymi czynnikami, takimi jak właściwy dobór stażysty do planowanego zakresu stażu, zaangażowanie wszystkich interesariuszy, czas trwania stażu. Jednocześnie jednak podkreślano, że bez względu na ewentualne czynniki osłabiające użyteczność tego instrumentu pomocowego, to jednak i tak pozostaje ona większa niż ma to miejsce np. w przypadku wsparcia szkoleniowego, które nie zakłada aktywności obu stron procesu, jak ma to miejsce w ramach odbywania stażu. Respondenci wskazywali, że bez otrzymania wsparcia stażowego byliby w stanie, a przynajmniej próbowaliby zrealizować zaplanowane działania, jednak uzyskana pomoc bez wątpienia pomogła nie tylko zwiększyć opłacalność finansową prowadzonych działań, ale także utrzymać ich pierwotny zakres merytoryczny i czasowy. Pomoc uzyskana w związku z uczestnictwem w programie stażowym stanowiła więc raczej instrument zapewnienia optymalnego 98

99 zakresu czasowego i merytorycznego podejmowanych działań, rzadziej natomiast była ona elementem niezbędnym do tego, by w ogóle zaplanowane działania podejmować. Co się natomiast tyczy ewentualności odbywania stażu w przypadku braku stypendium stażowego, to opinie stażystów były w tej kwestii zróżnicowane, niemniej jednak zwracano uwagę, że decyzja o wzięciu udziału w stażu nie miała wyłącznie finansowego uzasadnienia, ale odnosiła się także do korzyści merytorycznych. W takiej sytuacji motywator finansowy, choć ułatwiał zaangażowanie się w projekt, to niekoniecznie winien być postrzegany jako niezbędny dla wszystkich stażystów i typów staży. 99

100 Trwałość efektów O ocenę trwałości efektów programów stażowych poproszono w badaniu jakościowym przedstawicieli podmiotów, w których odbywały się staże. Oczywiście staże mogą oddziaływać także na samych stażystów oraz podmiotów, które ich delegowały (a więc jednocześnie i do tych kategorii interesariuszy można odnosić kwestię trwałości) niemniej jednak wydaje się, że to właśnie w odniesieniu do podmiotów, w których odbywany jest staż istnieje największy potencjał do wypracowania trwałych (czasem dzięki materialnemu charakterowi) rezultatów. Przedstawiciele podmiotów przyjmujących na staże generalnie potwierdzali, że rozwiązania wypracowane w ramach programów stażowych są nadal stosowane i wykorzystywane (choć oczywiście w poszczególnych przypadkach różna jest ilość czasu, jaki upłynął od momentu zakończenia stażu, co w sposób istotny wpływa na ocenę tego, z jaką skalą trwałości rezultatów projektu mamy do czynienia). Z kolei czynniki, które miałyby ową trwałość osłabiać nie wynikają ze specyfiki wsparcia stażowego, ale są po prostu naturalnym aspektem procesów rozwojowych, innowacyjnych i technologicznych sprawiających, iż pewne rozwiązania bardzo szybko wytracają nie tylko swoją innowacyjność, ale wręcz tracą swą użyteczność w pełni się dezaktualizując (największa presja innowacyjna dotyczy przede wszystkim właśnie tych branż, w których jednocześnie występuje największa skłonność do podejmowania współpracy międzysektorowej): Wiedza została. To znaczy ludzie, którzy z tym mają do czynienia posiedli tę wiedzę i na tyle, jak długo ona będzie aktualna, to oni ją mają. Natomiast oczywiście może zdarzyć, że w ciągu 2-3 lat zostaną wymyślone nowe metodyki, wynaleziony zostanie nowy sprzęt i ta wiedza będzie już w danym momencie wymagała kolejnej aktualizacji. (Przedsiębiorca przyjmujący) Badania marketingowe raczej są nietrwałe. W tym sensie, że się bardzo szybko wszystko zmienia.(przedsiębiorca przyjmujący) Co ciekawe, w kontekście trwałości respondenci wskazywali, że choć bezpośrednie rezultaty mogą się dezaktualizować (ale jak wspomniano powyżej jest to naturalny mechanizm i nie tylko trudno byłoby mu zaradzić, ale nawet nie byłoby to celowe), to jednocześnie w przypadku rezultatów pośrednich występować może znacznie większa trwałość. Chodzi tu przede wszystkim o sam fakt utrzymywania współpracy nawiązanej lub wzmocnionej dzięki uczestnictwu w programie stażowym. Generalnie, dominuje zresztą sytuacja w ramach której partycypacja w programie stażowym stanowiła rezultat, czy nową formę, współpracy międzysektorowej, która wcześniej była już prowadzona. W związku z tym, bardziej naturalne i niewymagające szczególnej aktywności jest kontynuowanie tej kooperacji już po zakończeniu stażu. Przy czym, ta późniejsza współpraca niekoniecznie przyjmuje postać formalnych powiązań i przedsięwzięć są to niekiedy konsultacje, wymiana informacji i doświadczeń, czy też po prostu podtrzymywanie bieżącego kontaktu. Istotne jest jednak to, że w większości analizowanych przypadków nie sposób mówić o wsparciu stażowym jako incydentalnym przypadku współpracy międzysektorowej. Jest to raczej pewien jej etap i forma jej zorganizowania oraz ułatwienia (gł. w aspekcie finansowym), ale występująca w dłuższym procesie wzajemnych kontaktów. Zresztą z wypowiedzi części respondentów wynika, że kontynuacja kooperacji po zakończeniu stażu była o tyle uzasadniona, czy wręcz niezbędna, że długość samego stażu uniemożliwiała uzyskanie wszystkich oczekiwanych rezultatów. 100

101 Biorąc pod uwagę, że z wypowiedzi podmiotów zaangażowanych w realizację programów stażowych wynika, iż była to konsekwencja wcześniejszych form współpracy międzysektorowej, trudno mówić o znaczącej skali występowania zjawiska takiego oddziaływania staży, by przyczyniały się one do rozpoczęcia współpracy z partnerami z innych sektorów (odpowiednio: biznesu i nauki). Nie tyle nie było takiej potrzeby, co po prostu obiektywnie tego rodzaju oddziaływanie było niemożliwe ze względu na wcześniejsze podejmowanie kooperacji międzysektorowej. Ostatni aspekt oceny trwałości efektów programów stażowych dotyczył tego, czy już po zakończeniu stażu przez pracowników przedsiębiorcy lub jednostki naukowe byliby skłonni ponownie skorzystać z tej formy wsparcia, czy też nie dostrzegają już takiej potrzeby (bądź zasadności). Tak, rozwijamy to i myślimy, że jeżeli będzie tylko możliwość korzystania z takiego sposobu finansowania to będziemy z tego korzystać. (Przedsiębiorca delegujący) Problemem jest tu oczywiście dostępność w kolejnych latach takiej formy wsparcia, bowiem jej brak uniemożliwi zdyskontowanie gotowości do ponownego skorzystania z instrumentu stażowego. Jednocześnie jednak, jak potwierdzają wcześniejsze wyniki, nawet przy braku wsparcia stażowego współpraca międzysektorowa może być kontynuowana, choć już w innym, często nieformalnym, wariancie. Pojawiały się także, choć wyraźnie rzadziej, opinie wskazujące na niezainteresowanie w przyszłości skorzystaniem ze wsparcia stażowego. Chodziło tu jednak nie tyle o określone słabości tej formuły wsparcia podejmowania i wzmacniania kooperacji międzysektorowej, co raczej o bardziej generalny problem obciążeń formalno-administracyjnych wynikających z partycypacji w projekcie finansowanym ze środków publicznych: Gdybym miał jeszcze raz robić coś takiego, to bym się chyba nie podjął. Bo wydaje mi się, że to nie jest warte takiej energii, takiej ilości czasu, jaką żeśmy tu włożyli. Nie jest to warte. Może po prostu lepiej byłoby się czasem dogadać z uczelnią poza projektem i odrzucić tę dokumentację. My tak współpracujemy z uczelnią w temacie pomiarów na maszynach współrzędnościowych. (Przedsiębiorca delegujący) Jednocześnie, w wywiadach z beneficjentami ujawniony został inny aspekt trwałości efektów projektu, a mianowicie utrzymywanie kontaktu z podmiotem realizującym projekt, który postrzegany jest jako jednostka mogąca wesprzeć daną osobę czy organizację na różnych etapach współpracy międzysektorowej także po zakończeniu projektu. Beneficjenci zwracali uwagę, że uczestnicy projektów lub podmioty zaangażowane w omawiane przedsięwzięcia traktują ich jako naturalnego partnera do dalszego wspierania planowanych działań kooperacyjnych w sferze badawczo-rozwojowej, bądź poprzez realizowane projekty, bądź przynajmniej poprzez nieformalne doradztwo i wsparcie informacyjne. Dotyczy to oczywiście przede wszystkim tych realizatorów projektów, którzy reprezentują sektor otoczenia biznesu. W tym kontekście warto rozważyć, by w procesie planowania interwencji zorientowanej na 101

102 wspomaganie współpracy pomiędzy biznesem oraz sferą naukową w większym stopniu niż dotychczas uwzględnić rolę instytucji otoczenia biznesu 24. Zidentyfikowany stan rzeczy w zakresie trwałości rezultatów projektów stażowych pozwala stwierdzić, że z jednej strony niemalże powszechne jest zjawisko utrzymywania trwałości pośrednich rezultatów projektów (dotyczących przede wszystkim utrzymywania stałego kontaktu lub wręcz konkretnej współpracy z partnerami z programu stażowego), przy jednoczesnej trudności precyzyjnego weryfikowania tego aspektu trwałości. Z drugiej zaś strony, mniejsza trwałość cechuje te rezultaty, które miały charakter bezpośredni i które są łatwiej mierzalne. Jednakże ich ograniczona trwałość nie wynika ze słabości wsparcia stażowego, lecz naturalnego biegu procesów innowacyjnych i modernizacyjnych. Biorąc powyższe pod uwagę należałoby rozważyć zaniechanie określania precyzyjnych wymogów dotyczących trwałości rezultatów projektów odnoszących się do kooperacji międzysektorowej. Parametr ten jest bowiem w swej specyfice nieadekwatny do natury przedsięwzięć badawczych i innowacyjnych, których najczęściej dotyczy współpraca pomiędzy nauką a biznesem. 24 Kwestia ta dodatkowo i bardziej szczegółowo omówiona w części poświęconej sposobowi wdrażania ewaluowanych projektów. 102

103 OCENA PROGRAMÓW I PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ Niniejsza część raportu ma charakter podsumowująco-rekomendacyjny. Przedstawiono w niej subiektywną ocenę uzyskanego wsparcia przez uczestników staży. Wskazano te elementy, których w opinii uczestników i podmiotów zaangażowanych w realizację programów - zabrakło w ewaluowanych programach stażowych. Zidentyfikowano także formy, które winny towarzyszyć wsparciu o charakterze stażowym. W ramach niniejszego podrozdziału analizie poddano problemy związane z realizacją programów stażowych, na jakie napotykają Beneficjenci Poddziałania PO KL. W oparciu o katalog zidentyfikowanych barier w realizacji programów stażowych przygotowano zestaw rekomendacji dotyczących działań jakie IP winna podjąć w celu wspierania współpracy sektora B+R z biznesem. Dodatkowo, sformułowano katalog stymulatorów, które determinują powodzenie programów stażowych i innych działań wspierających ową współpracę. Analizie i ocenie poddano także kryteria wyborów programu stażowych obowiązujące w perspektywie finansowej i ich wpływ na osiągnięcie celu interwencji publicznej oraz wskazano rekomendacje w zakresie ich modyfikacji. Przedstawiono również zalecenia w zakresie typów podmiotów, które winny realizować projekty mające na celu wsparcia współpracy między sektorowej w Małopolsce. Zaprezentowane poniżej dane oraz wnioski zostały oparte m.in. na analizie desk research obejmującej: wnioski o dofinansowanie projektów, dokumentacji konkursowej i programowej, informacji o spełnianiu kryteriów i inne dane przekazanych przez IP2; wywiadach pogłębionych z beneficjentami, zogniskowanym wywiadzie grupowym z przedstawicielami IP2, uczestnikami staży, przedstawicielami przedsiębiorstw kierujących na staże oraz jednostek naukowych i przedsiębiorstw przyjmujących stażystów oraz wynikach ankiety internetowej z uczestnikami staży. PYTANIA BADAWCZE: Jak uczestnicy oceniają uzyskane w ramach projektów wsparcie? Co było ich mocną stroną? Czego zabrakło lub było na niewystarczającym poziomie? Na ile stosowane dotąd kryteria wyboru projektów są skutecznym narzędziem selekcji przedsięwzięć projektowych adekwatnych do celu interwencji? Z których kryteriów należałoby zrezygnować, a które wymagają zmiany? O jakie kryteria należałoby rozszerzyć obecny ich stan? (pytanie powiązane z etapem naboru projektów) Na ile użyteczny dla beneficjentów i IP2 jest obecnie obowiązujący system monitorowania produktów i rezultatów projektów związanych ze współpracą instytucji B+R z przedsiębiorstwami? Czy obowiązujący zakres wskaźników produktu i rezultatu jest adekwatny do charakteru realizowanych projektów? Z jakimi problemami zgłaszają się beneficjenci w trakcie realizacji projektów? Jak udawało się rozwiązać te problemy? Na ile zgłaszane problemy dotyczyły nawiązywania lub prowadzenia współpracy beneficjentów z podmiotami współpracującymi w ramach projektów (przedsiębiorstwami / instytucjami B+R)? Jakie są najważniejsze słabe i mocne strony obecnie obowiązującej formuły interwencji w ramach Poddziałania PO KL nakierowanej na wsparcie współpracy instytucji B+R i przedsiębiorstw? Czy programy stażowe powinny być uzupełnione innymi działaniami wspierającymi? Jeśli tak to jakimi? Czy programy stażowe powinny zostać uzupełnione/powiązane z innymi formami wsparcia? Jakimi? Jak powinno wyglądać wsparcie współpracy instytucji B+R i przedsiębiorstw w perspektywie finansowej ? Jakie formy wsparcia powinny być stosowane? Jakie podmioty powinny być realizatorami projektów? Czy wskazana jest obligatoryjna realizacja projektów w partnerstwie instytucji B+R oraz przedstawicieli sektora przedsiębiorstw? 103

104 Zakres merytoryczny wsparcia W niniejszej części przeprowadzono analizę dotyczącą zakresu merytorycznego ewaluowanego wsparcia. Uwzględniono w tym przypadku przede wszystkim wyniki dotyczące oceny poszczególnych form wsparcia przez uczestników oraz sugestii dotyczących tego jakie formy wsparcia współpracy międzysektorowej powinny być stosowane i jakimi instrumentami pomocowymi należy je ewentualne uzupełnić. Na poniższym wykresie przedstawiono dane z badania ilościowego stażystów odnoszące się do oceny użyteczności poszczególnych form wsparcia w kontekście nawiązywania i wzmacniania współpracy na linii biznes-nauka. Wykres 31. Ocena użyteczności poszczególnych form wsparcia do nawiązywania i wzmacniania współpracy na linii biznes - nauka staż 4,58 szkolenia / kursy 4,36 doradztwo 4,27 innego rodzaju wsparcie 5, bardzo niska użyteczność bardzo wysoka użyteczność Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; staż - n=323, szkolenia / kursy - n=125, doradztwo - n=111, innego rodzaju wsparcie - n=2; z analiz wyłączono odpowiedź trudno powiedzieć ; pytanie zadawane tylko tym osobom, które wskazały na udział w danej formie wsparcia Spośród ocenianych form wsparcia to właśnie staże uzyskały najwyższą notę (4,58 na 5- stopniowej skali) 25. Szkolenia / kursy oraz doradztwo oceniono nieco niżej (odpowiednio: 4,36 i 4,27), choć nadal przeważa przekonanie o wysokiej użyteczności uzyskanego wsparcia. Mamy więc do czynienia z sytuacją - generalnie pozytywnego oceniania staży jako instrumentu wspomagającego proces nawiązywania i wzmacniania współpracy na linii biznes nauka. Uzupełnieniem dla powyższych wyników są dane z badania jakościowego, gdzie stażyści wskazywali na najważniejsze mocne strony wsparcia stażowego. Zwracano tam przede wszystkim uwagę na fakt, iż staże niejako wymuszają faktyczną kooperację międzysektorową, która pozwala na rzeczywistą wymianę wiedzy, doświadczeń i kompetencji: Mocną stroną jest to, że wymagana jest współpraca z przedsiębiorstwami. To jest super. To pozwala zastosować pewne rzeczy, które się robi na uczelni w przemyśle. (Stażysta) To jest okazja, że widzimy, czego używają firmy i w związku z tym możemy tę wiedzę wykorzystać w pracy dydaktycznej, bardziej nawet niż naukowej. (Stażystka) 25 Wprawdzie w przypadku innego rodzaju wsparcia występuje ocena 5,00, ale dotyczy to tylko dwóch wskazań. 104

105 Możliwość zobaczenia, jak wygląda taki proces produkcyjny, co nie jest możliwe tak, żeby sobie wejść z ulicy i tego wszystkiego się dowiedzieć. (Stażysta) Biorąc pod uwagę częstość z jaką uczestnicy badania jakościowego zwracali uwagę na ten aspekt pozwala go traktować jako najmocniejszą stronę wsparcia stażowego. Poza tym wskazywano jednak także na korzyści finansowe (wypłata stypendium stażowego), czy możliwość skorzystania w ramach programu stażowego także z innych form, np. szkoleń: W projekcie fajne było właśnie to, że poza stażem mieliśmy jeszcze szkolenia. To była naprawdę super sprawa. Ja na początku się zżymałam strasznie, że ja tracę czas w soboty i w niedziele. Później się okazało, że to nie była strata czasu, tylko kolejny zysk. (Stażystka) Dodatkowo, szczególnie w przypadku stażystów reprezentujących sektor naukowy mocną stroną uczestnictwa w projekcie stażowym było wykazanie się określonymi umiejętnościami, czy wiedzą, na które nie tylko jest rynkowe zapotrzebowanie, ale które mogą być skutecznie przełożone na określone funkcjonowanie podmiotów gospodarczych: I to mnie cieszy, że najbardziej widzę realne przełożenie tego, co zrobiłam w ramach stażu na to, co dzieje się w firmie, że jestem tam potrzebna. (Stażystka) Doświadczeniem, które wielu naukowców nam przekazywało było to, że uzyskali świadomość możliwości komercjalizacji wyników swoich badań. Bo czasami byli to naukowcy, którzy nie współpracowali jeszcze w ogóle z biznesem i czasem im się nawet wydawało, że te ich badania to są do szuflady i nic nie wnoszą. (Beneficjent) Mamy naukowców, którzy odkryli w sobie potencjał, że mogą również prowadzić biznes. Więc to jest taka wartość dla nas dodana i bardzo się cieszymy z tych sukcesów, no bo to przecież o to chodziło również w projekcie. (Beneficjent) Tego rodzaju świadomość, która w ramach funkcjonowania na co dzień tylko w sferze naukowodydaktycznej rzeczywiście jest istotną korzyścią z partycypacji w projekcie stażowym może być postrzegana nie tylko jako mocna strona wsparcia stażowego, ale także jako swego rodzaju zasób zwiększający np. późniejszą gotowość do uruchamiania własnej działalności lub przynajmniej aktywnej współpracy z partnerami spoza swojego sektora. Jednocześnie jednak w badaniu podjęto próbę zidentyfikowania bądź tych elementów, które oceniane są przez poszczególnych interesariuszy negatywnie, bądź tych, których w ogóle w formule wsparcia stażowego zabrakło. Na poniższym wykresie przedstawiono wyniki badania ilościowego realizowanego wśród uczestników projektów, które dotyczą właśnie tych elementów o które, w opinii uczestników, należałoby uzupełnić oferowane wsparcie. 105

106 doradztwo szkolenie / kurs staż OCENA SKUTECZNOŚCI PROJEKTÓW OBEJMUJĄCYCH WSPÓŁPRACĘ INSTYTUCJI B+R I BIZNESU, W ZAKRESIE REALIZACJI TRANSFERU WIEDZY MIĘDZY Wykres 32. Elementy, których zdaniem uczestników projektów zabrakło w oferowanym wsparciu zaangażowanie we współpracę ze strony uczelni / przedsiębiorstw dobra organizacja w doborze podmiotów będących miejscem odbywania stażu odpowiednia pomoc organizatora 18,8% 25,0% 31,3% uproszczenie procedur / przepisów 12,5% inne 18,8% ćwiczenia i inne elementy praktyczne 46,2% odpowiedni zakres merytoryczny 30,8% inne 23,1% wiedza i kompetencje doradców 37,5% odpowieni dobór tematyki praktyczne informacje inne 18,8% 18,8% 25,0% 0% 20% 40% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; staż - n=16, szkolenie / kurs - n=13, doradztwo - n=16; pytanie zadawane tylko osobom, które oceniły użyteczność formy wsparcia na co najwyżej 3 na pięciostopniowej skali W przypadku staży zabrakło przede wszystkim zaangażowania we współpracę ze strony uczelni / przedsiębiorstw (problem ten zasygnalizowało 31,3% uczestników) oraz dobrej organizacji w doborze podmiotów będących miejscem odbywania stażu (25%). W przypadku pierwszego aspektu podkreślić należy jego znaczenie dla pełnej skuteczności wsparcia stażowego bez zaangażowania każdej ze stron procesu rzeczywiście uzyskane rezultaty mogą znacząco odbiegać od tych, które potencjalnie można wypracować w projekcie. Z kolei kwestia właściwej organizacji doboru podmiotów, w których odbywa się staż również powinna być uznana za kluczową, gdyż jak wynika to z wcześniej przeprowadzonych analiz odpowiedni dobór interesariuszy programów stażowych jest jednym z głównych czynników warunkujących użyteczność staży. Jeśli chodzi o szkolenia, zwrócono uwagę przede wszystkim na problem braku ćwiczeń i innych elementów praktycznych (blisko połowa, 46,2%, respondentów wskazało na ten problem), natomiast w przypadku doradztwa negatywnie oceniono przygotowanie doradców (na brak odpowiedniej wiedzy i kompetencji doradców zwróciło uwagę 37,5% badanych). Biorąc pod uwagę, że w przypadku wsparcia doradczego, wymagającego odpowiedniego dostosowania się doradcy do możliwości i ograniczeń odbiorcy wsparcia, kompetencje doradcy są szczególnie istotne, za celowe uznać należy wypracowanie mechanizmów, które zapewnią odpowiednio przygotowaną kadrę do świadczenia usług doradczych. Także w badaniu jakościowym zidentyfikowano określone słabości stażowej formuły wspierania kooperacji międzysektorowej. Zdecydowanie najczęściej wskazywano na różnego rodzaju problemy proceduralne i formalne, przy czym stwierdzić należy, że nie były to trudności specyficzne dla programów stażowych, a raczej towarzyszące korzystaniu ze wsparcia 106

107 finansowego ze środków publicznych, co wymaga stosowania określonych procedur i obostrzeń. Jeśli natomiast chodzi o ewentualne słabe strony w sposób bezpośredni powiązane z merytorycznym zakresem wsparcia, to zwracano uwagę np. na zbyt niskie stawki wynagradzania przedstawicieli świata nauki, którzy świadczyli niejednokrotnie bardzo zaawansowane usługi na rzecz przedsiębiorstw, brak przewidzianych środków finansowych na materiały wykorzystywane w trakcie stażu, zbyt krótki czas trwania stażu, jednostronny transfer wiedzy, ograniczona elastyczność w odniesieniu do ewentualnych modyfikacji zakresu stażu w czasie jego trwania. Biorąc pod uwagę zidentyfikowane słabości programów stażowych uczestnicy badania byli proszeni o wskazanie jakich zmian przede wszystkim wymaga formuła wsparcia stażowego. Przedstawiciele poszczególnych kategorii interesariuszy zwrócili przede wszystkim na celowość: wydłużenia dopuszczalnego okresu odbywania stażu, dopuszczenia możliwości dofinansowania kosztów dodatkowych odbywania stażu (np. kosztów materiałów wykorzystywanych do określonych prac badawczych przez stażystę), wprowadzenia możliwości korzystania w trakcie trwania stażu z dodatkowych form doradztwa (np. rzecznika patentowego. Specyficzną kategorią mogącą wnieść istotny wkład w ocenę wsparcia i refleksję nad najbardziej pożądanym jego kształtem są beneficjenci, którzy mają kontakt ze wszystkimi interesariuszami ewaluowanych przedsięwzięć, a jednocześnie jako jedyna ich kategoria dysponują pogłębioną wiedzą na temat wykonawczych aspektów prowadzonych projektów. Z wypowiedzi realizatorów wynika, że najistotniejszy nacisk winien być położony w tego typu przedsięwzięciach na kwestię efektów generowanych w rezultacie udzielonego wsparcia. Niesie to za sobą m.in. wymóg zmiany logiki udzielania pomocy, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii zwiększenia elastyczności w odniesieniu do jej zakresu oraz uzależnienia możliwości korzystania z poszczególnych form wsparcia od efektów wcześniejszych działań. W tym kierunku zmierza m.in. postulowana przez jednego z beneficjentów warunkowa sekwencyjność wsparcia (w ramach której instrument stażowy jest tylko pewnym etapem bardziej całościowej pomocy). Polegałoby to na tym, że kolejne etapy wsparcia byłyby realizowane tylko w przypadku pozytywnego zrealizowania etapów poprzednich, czyli np. jeśli w wyniku odbytego stażu nastąpi opracowanie koncepcji przygotowania określonego rozwiązania technologicznego dla firmy, wtedy możliwe byłoby uruchomienie dalszego wsparcia o charakterze finansowym, którego celem byłoby przeprowadzenie prac badawczych i ew. wdrożeniowych. Z kolei w przypadku tych form wsparcia, które miałyby dotyczyć uruchamiania własnej działalności gospodarczej o profilu akademickim, uczestnik po zakończeniu etapu szkoleniowo-doradczego mógłby korzystać ze wsparcia finansowego oraz w określonym horyzoncie czasowym ze wsparcia mentoringowego. Podsumowując, należy podkreślić, że staże w największym stopniu w porównaniu z innymi formami wsparcia - przyczyniają się do nawiązywania i wzmacniania współpracy na linii biznes nauka i pozwalają na faktyczną wymianę wiedzy, doświadczeń i kompetencji. 107

108 Sposób wdrażania W ramach oceny programów stażowych w zakresie sposobu wdrażania analizie poddano kryteria wyboru projektów, system monitorowania, problemy w realizacji projektów zgłaszane przez Beneficjentów. Zaproponowano jakie podmioty powinny być realizatorami projektów i określono czy należy je wdrażać w formule partnerskiej. Wskazano także najważniejsze mocne i słabe strony ewaluowanej formuły interwencji oraz zaproponowano rozwiązania w zakresie wspierania współpracy międzysektorowej w perspektywie finansowej Kryteria wyboru projektów Projekty w Poddziałaniu PO KL wdrażane były w trybie konkursowym. W trybie tym składane projekty poddawane są ocenie z zastosowaniem kryteriów formalnych i merytorycznych oraz szczegółowych kryteriów wyboru projektu, w tym kryteriów strategicznych oraz kryteriów dostępu. Te ostatnie poza dokumentacją konkursową - są wskazane w tzw. Planach Działania, będących dokumentami o charakterze planistyczno-operacyjnym przygotowywanym na każdy rok budżetowy dla każdego z Priorytetów. Mają one na celu przedstawienie założeń Instytucji Pośredniczącej odnośnie preferowanych form wsparcia (typów projektów), podziału środków na wybrane typy projektów oraz zasad i terminów wyboru projektów. W poniższej tabeli zestawiono kryteria strategiczne obowiązujące w poszczególnych konkursach dla Poddziałania PO KL w województwie małopolskim 26. W tabeli wskazano także, które z wybranych do dofinansowania projektów spełniał poszczególne kryteria. 26 Analizując kryteria szczegółowe zawarte w Planach Działań skupiono się na kryteriach strategicznych z tego względu, że to właśnie one pełnią głównie funkcję różnicującą dofinansowane przedsięwzięcia kryteria dostępu muszą być spełnione przez realizatorów wszystkich projektów. Dodatkowo, kryteria dostępu w większym stopniu dotyczą kwestii formalno-administracyjnych (miejsce zamieszkania odbiorców wsparcia, lokalizacja biura projektu na określonym obszarze itp.), zaś kryteria strategiczne bardziej odnoszą się do merytorycznego aspektu realizacji projektu. 108

109 Tabela 3. Kryteria strategiczne obowiązujące w poszczególnych konkursach dot. Poddziałania PO KL i ich spełnianie przez ewaluowane projekty Konkurs nr POKL/8.2.1/II/10 Projekt zakłada realizację szkoleń i doradztwa w zakresie rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out wyłącznie w obszarach wskazanych w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego tj. inżynieria środowiska wraz Projekt jest komplementarny z operacjami z projektowaniem architektonicznym i przemysłowym; infrastruktura techniczna i transport; zrealizowanymi bądź realizowanymi w Działaniu 2.2 ochrona środowiska i krajobrazu; energetyka odnawialna; inżynieria materiałowa wraz (Schemat A i/lub B) w ramach Małopolskiego z technologiami i technikami odlewniczymi oraz hutniczymi; technologie i techniki Regionalnego Programu Operacyjnego (MRPO) w inżynierii chemicznej; technologie i techniki w budownictwie; ochrona zdrowia przemysł uzdrowiskowy, rekreacja i turystyka; technologie medyczne; biologia i biotechnologia; edukacja w kształtowaniu kultury innowacji; technologie i techniki informacyjne 8.2.1/048/10 spełnione na etapie oceny i końcowego rozliczenia projektu niespełnione 8.2.1/054/10 spełnione na etapie oceny i końcowego rozliczenia projektu niespełnione 8.2.1/073/10 niespełnione niespełnione Konkurs nr POKL/8.2.1/I/11 Projekt obejmuje staże i szkolenia praktyczne dla pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych reprezentujących strategiczne dla regionu dziedziny określone w RSI tj: inżynieria środowiska wraz z projektowaniem architektonicznym i przemysłowym, infrastruktura techniczna i transport, ochrona środowiska i krajobrazu, energetyka odnawialna, inżynieria materiałowa wraz technologiami i technikami odlewniczymi oraz hutniczymi, technologie i techniki w inżynierii chemicznej, technologie i techniki w budownictwie, ochrona zdrowia - przemysł uzdrowiskowy, rekreacja, turystyka, technologie medyczne, biologia i biotechnologia, edukacja w kształtowaniu kultury innowacji, technologie i techniki informacyjne. Jednym z rezultatów stażu i/lub tymczasowego zatrudnienia wysoko wykwalifikowanych pracowników naukowych w przedsiębiorstwach będzie opracowanie przynajmniej jednego rozwiązania innowacyjnego wraz ze strategią jego wdrażania dla danego przedsiębiorstwa /006/11 spełnione na etapie oceny i końcowego rozliczenia projektu spełnione na etapie oceny i końcowego rozliczenia projektu Projekt przewiduje stworzenie i wdrożenie nowych rozwiązań w ramach modelu(i) współpracy ponadnarodowej: Równoległe wypracowanie rozwiązań i/lub Import, eksport i adaptacja nowych rozwiązań i/lub Wspólne tworzenie produktu lub systemu. niespełnione Konkurs nr POKL/8.2.1/I/13 - projekty w trakcie realizacji 109

110 Jednym z rezultatów stażu pracowników naukowych jednostek naukowych oraz Projekt obejmuje staże i szkolenia praktyczne dla pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych pracowników naukowych, reprezentujących strategiczne dla regionu dziedziny określone w RSI tj: inżynieria środowiska wraz z projektowaniem naukowo-dydaktycznych architektonicznym i przemysłowym, infrastruktura techniczna i transport, ochrona środowiska i krajobrazu, i dydaktycznych uczelni energetyka odnawialna, inżynieria materiałowa wraz technologiami i technikami odlewniczymi oraz hutniczymi, w przedsiębiorstwach będzie technologie i techniki w inżynierii chemicznej, technologie i techniki w budownictwie, ochrona zdrowia, przemysł opracowanie przynajmniej uzdrowiskowy, rekreacja, turystyka, technologie medyczne, biologia i biotechnologia, edukacja w kształtowaniu jednego rozwiązania kultury innowacji, technologie i techniki informacyjne. innowacyjnego wraz ze strategią jego wdrażania dla danego przedsiębiorstwa /002/14 niespełnione spełnione na etapie oceny 8.2.1/003/14 spełnione na etapie oceny spełnione na etapie oceny 8.2.1/005/14 spełnione na etapie oceny spełnione na etapie oceny 8.2.1/012/14 spełnione na etapie oceny spełnione na etapie oceny 8.2.1/024/14 spełnione na etapie oceny spełnione na etapie oceny 8.2.1/026/14 niespełnione spełnione na etapie oceny 8.2.1/027/14 niespełnione spełnione na etapie oceny Źródło:: informacje o wynikach oceny, IP2 110

111 Kryterium strategiczne, które obowiązywało w zbliżonym brzmieniu we wszystkich trzech konkursach dotyczy zgodności branżowej z dziedzinami wskazanymi w Regionalnej Strategii Innowacji. Analiza dotycząca tego kryterium (i jego wpływu na realizację wsparcia) jest szczególnie istotna ze względu na rosnące znaczenie kwestii branżowego kierunkowania wsparcia w okresie finansowania Identyfikacja na poziomie regionalnym tzw. inteligentnych specjalizacji wskazuje, że to właśnie do nich powinno być głównie adresowane wsparcie współfinansowane ze środków wspólnotowych. Szczególnie, jeśli wsparcie to dotyczy innowacyjnego rozwoju regionu. Ww. kryterium z jednej strony pozwala preferować projekty, które można uznać za cechujące się największym potencjałem w zakresie późniejszych efektów wdrożeniowych lub mające największe znaczenie z punktu widzenia regionu. Jednocześnie jednak kryterium to uznać należy za potencjalnie dyskryminujące, gdyż zmniejsza ono szansę uzyskania wsparcia spoza dziedzin wskazanych w RSI, bez względu na rzeczywistą wartość i użyteczność danego przedsięwzięcia. Kryterium to zostało spełnione na etapie oceny i końcowego rozliczenia projektu w przypadku 3 z 4 zakończonych projektów (wybranych w konkursach z 2010 i 2011 roku) oraz spełnione w przypadku 4 z 7 projektów wyłonionych do dofinansowania w konkursie z 2013 roku. W dalszej części raportu oceniono na ile spełnianie ww. kryterium przez projekt przyczynia się do osiągnięcia celu Działania 8.2, jakim jest zwiększenie transferu wiedzy i wzmocnienie powiązań sfery B+R z przedsiębiorstwami służącemu rozwojowi gospodarczemu regionów. Analizie poddano 5 czynników (zmiennych) przyczyniające się do realizacji celu Działania 8.2: -nawiązanie lub wzmocnienie współpracy z przedsiębiorstwem w wyniku udziału w stażu (U14 lub U16); - fakt prowadzenia współpracy między sektorowej w okresie przed uczestnictwem w stażu (U7); - opracowania rozwiązań / koncepcji o charakterze innowacyjnym w wyniku udziału w stażu (U14 lub U16); - wdrożenie do praktyki gospodarczej rozwiązań / koncepcji o charakterze innowacyjnym w wyniku udziału w stażu (U14 lub U16). - współpraca międzysektorowa na etapie prowadzania prac badawczych (U21 i U22) W poniższej tabeli przedstawiono udziały stażystów podejmujących wybrane działania zbieżne z celem interwencji. Dane te ujęto w podziale na projekty, ze wskazaniem które z nich spełniały kryterium strategiczne dotyczące zbieżności branżowej z RSI. Szarym kolorem wyróżniono dane dotyczące projektu, który nie spełniał analizowanego kryterium strategicznego. 111

112 Tabela 4. Spełnianie kryterium strategicznego dot. branż RSI a czynniki sprzyjające realizacji celu interwencji Projekt POKL /11 POKL /10 POKL /10 POKL /10 współpraca między przedsiębiorstwem a jednostkami naukowymi przed udziałem w programie stażowym nawiązanie lub wzmocnienie współpracy w wyniku udziału w projekcie koncepcje / rozwiązania o charakterze innowacyjnym w wyniku udziału w projekcie opracowanie wdrożenie do praktyki gospodarczej prowadzenie prac badawczorozwojowych wspólne (z przedsiębiorst wem) samodzielne (na rzecz przedsiębiorst wa) 59,2% 74,4% 61,2% 27,7% 58,5% 51,5% 56,0% 63,8% 45,7% 19,0% 47,4% 54,3% 60,8% 64,9% 31,1% 14,9% 41,9% 55,4% 62,5% 50,0% 25,0% 0,0% 37,5% 75,0% Ogółem 58,5% 67,9% 48,0% 21,0% 50,3% 54,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI oraz danych IP2 o wynikach oceny wniosków (spełnianiu kryteriów strategicznych), które stały się źródłem identyfikacji projektu, który nie spełniał kryterium strategicznego i został wyróżniony kolorem szarym Projekt, który na etapie oceny merytorycznej nie spełniał kryterium strategicznego dot. zgodności branżowej z dziedzinami wskazanymi w Regionalnej Strategii Innowacji w mniejszym stopniu przyczynił się do wygenerowania efektów sprzyjających realizacji celu Działania 8.2, tzn. nawiązania lub wzmocnienia współpracy międzysektorowej 27 czy opracowania 28 i/lub wdrożenia do praktyki gospodarczej 29 rozwiązań / koncepcji o charakterze innowacyjnym niż projekty, które ww. kryterium strategiczne spełniały. Jednocześnie jednak wcześniejsza współpraca uczestników staży z przedsiębiorstwami była w przypadku tego projektu najbardziej intensywna. Zidentyfikowane różnice nie są jednak na tyle duże by okazały się istotne pod względem statystycznym 30. Warto zwrócić uwagę na projekt 006/11, który został wybrany do dofinansowania w konkursie z 2011, kiedy obowiązywało dodatkowe kryterium strategiczne dotyczące rezultatów stażu w przedsiębiorstwach, którym było opracowanie przynajmniej jednego rozwiązania innowacyjnego wraz ze strategią jego wdrażania dla danego przedsiębiorstwa. Projekt ten na etapie oceny spełniał ww. kryterium. Jak wynika z danych przedstawionych w powyższej tabeli, uczestnicy programów stażowych realizowanych w ramach tego projektu, zdecydowanie częściej niż miało to miejsce w przypadku pozostałych analizowanych projektów opracowywali w ramach stażu koncepcje / rozwiązania o charakterze innowacyjnym 31 oraz wdrażali je do praktyki gospodarczej 32. Zidentyfikowane różnice są istotne statystycznie. W wyniku analizy statystycznej wyników badania CAWI z uczestnikami staży zidentyfikowano także zależność między faktem wspólnego prowadzenia prac badawczo-rozwojowych 27 odpowiednio: w 68 oraz 56%, dokładny test Fishera, p=0,476, α=0,05 28 odpowiednio: w 49 oraz 25%, dokładny test Fishera, p=0,286, α=0,05 29 odpowiednio: w 0 oraz 22%, dokładny test Fishera, p=0,213, α=0,05 30 odpowiednio: w 67 oraz 58%, dokładny test Fishera, p=1,000 α=0,05 31 Chi kwadrat=13,525, p=0,000, α=0,05 32 Chi kwadrat=6,042, p=0,018, α=0,05 112

113 a opracowaniem w trakcie stażu rozwiązań lub koncepcji o charakterze innowacyjnym 33. W przypadku 58% staży, w ramach których współpracowano przy pracach badawczorozwojowych, udało się wypracować innowacyjne rozwiązanie, natomiast w przypadku braku współpracy międzysektorowej, takie rozwiązanie uzyskano tylko w 38% przypadków. Na opracowanie rozwiązań /koncepcji o charakterze innowacyjnych ma oczywiście wpływ sam fakt prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, niezależnie od sposobu ich organizacji (tj. wspólnie z przedsiębiorcą czy samodzielnie), jednak efektywność formuły kooperacyjnej jest wyższa (58 wobec 54%). W przypadku ewaluowanych staży, w których prace badawczo-rozwojowe prowadzono wspólnie nieznacznie częściej wdrażano wypracowane rozwiązania do praktyki gospodarczej niż w przypadku braku współpracy na etapie prowadzonych prac (25% do 17%). Wniosek ten nie stanowi jednak prawidłowości statystycznej 34. Jednocześnie wspólne prowadzenie prac badawczo-rozwojowych w ramach stażu sprzyjało uzyskaniu efektu w postaci nawiązania lub wzmocnienia współpracy między biznesem a nauką. Ponad ¾ uczestników staży, którzy wspólnie z przedsiębiorcą prowadziło prace badawczorozwojowe uważa, że jednym z efektów stażu było nawiązanie lub wzmocnienie współpracy międzysektorowej. Natomiast w grupie osób, które w ramach staży nie prowadziły wspólnie z przedsiębiorcą prac badawczo-rozwojowych, uważających, że staż przyczynił się do nawiązania lub wzmocnienia współpracy międzysektorowej jest o 15 p.p. mniej. Pomimo, że fakt nawiązania lub wzmocnienia współpracy były przedmiotem subiektywnej oceny uczestników staży, nie należy umniejszać znaczenia zidentyfikowanej prawidłowości, gdyż okazuje się być ona istotna pod względem statystycznym 35. W przypadku samodzielnego prowadzenia prac badawczorozwojowych takiego prawidłowości nie zidentyfikowano 36. Nie zidentyfikowano natomiast wpływu wcześniejszego doświadczenia we współpracy międzysektorowej (zarówno formalnej, jak i nieformalnej) na współpracę w ramach prowadzonych prac badawczo-rozwojowych w ramach ewaluowanych programów stażowych 37. Ponad 49% uczestników staży mających wcześniejsze doświadczenia we współpracy międzysektorowej opracowało rozwiązania lub koncepcje o charakterze innowacyjnym (wobec 43% uczestników bez wcześniejszych doświadczeń tego typu). W przypadku efektu w postaci wdrożeń, uzyskało go 21 % uczestników z doświadczeniem we współpracy i 16 % uczestników bez wcześniejszego doświadczenia. Wcześniejsza współpraca z sektorem biznesu i zdobyte dzięki niej doświadczenie nie sprzyja niestety istotnie pod względem statystycznym opracowywaniu innowacyjnych rozwiązań/koncepcji 38 ani ich wdrażaniu do praktyki gospodarczej 39. W przypadku blisko 21% stażystów mających wcześniejsze doświadczenia we współpracy międzysektorowej efektem stażu było wdrożenie (wobec 16% stażystów bez doświadczenia). 33 Chi kwadrat=12,544, p=0,000, α=0,05 34 dokładny test Fishera, p=0,104, α=0,05 35 Chi kwadrat=8,056, p=0,006, α=0,05 36 Chi kwadrat=1,321, p=0,285, α=0,05 37 Chi kwadrat=3,611, p=0,168, α=0,05 38 Chi kwadrat=1,280, p=0,282, α=0,05 39 Chi kwadrat=0,900, p=0,367, α=0,05 113

114 Warto także poddać analizie sposób pracy w ramach programu stażowego tzn. na ile prace badawcze realizowane w ramach stażu prowadzone były samodzielnie przez stażystę na rzecz przedsiębiorstwa (na zasadzie wykonania dzieła), a na ile prace te prowadzono wspólnie z przedsiębiorstwem (na zasadzie współpracy). Identyfikacja specyfiki projektów w tym zakresie pozwoli na identyfikację wpływu analizowanych kryteriów wyboru projektów na faktyczną współpracę międzysektorową już na etapie realizacji programów stażowych. W przypadku projektu 073/10 w najmniejszym stopniu przyczynić się ona mogła do realizacji celu interwencji, jakim było nawiązanie trwałej współpracy międzysektorowej, gdyż działalność badawcza podejmowana w ramach staży miała przede wszystkim charakter samodzielnego wykonywania prac na rzecz przedsiębiorstwa. Największą intensywność współpracy międzysektorowej na etapie prac badawczych odnotowano w przypadku projektu 006/11, czyli projektu spełniającego oba kryteria strategiczne: w zakresie zgodności branżowej z RSI oraz w zakresie wymogu opracowania innowacyjnego rozwiązania wraz ze strategią wdrażania. Jak pokazują wyniki przeprowadzonych analiz, kwestia naboru projektów i stosowanych w tym procesie kryteriów ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia dofinansowania tym przedsięwzięciom, które cechuje największa adekwatność wobec celów interwencji. Z przeprowadzonych analiz wynika, że bardziej niż wprowadzenie branżowego kierunkowania wsparcia (zgodnie z obszarami wskazanymi w RSI) realizacji celu interwencji sprzyja sprecyzowanie oczekiwanych efektów programów stażowych (w postaci kryterium strategicznego dot. opracowania innowacyjnego rozwiązania) oraz precyzyjne określenie formuły stażu, by nie polegał on na samodzielnym wykonaniu określonego zadania na rzecz przedsiębiorcy. Szczególnie należy unikać takiej formuły, w której stażysta w domu/laboratorium wykonuje umówione dzieło i dostarcza tylko przedsiębiorcy wyniki swojej pracy. Jednocześnie, wcześniejsze doświadczenie we współpracy międzysektorowej nie jest dyskontowane (tzn. nie przynosi wartości dodanej). Nie ma więc uzasadnienia dla premiowania projektów, zakładających rekrutację do programów stażowych osób z doświadczeniem (mowa tu o uczestnikach staży, czyli grupie docelowej). Odrębną kwestią jest doświadczenie beneficjentów i jego znaczenie w kontekście osiągania celu interwencji, które okazuje się być istotne i należy je szczegółowo weryfikować na etapie oceny i wyboru projektów do dofinansowania. Kwestię tę szczegółowo omówiono w dalszej części raportu. Zasadna byłaby także zmiana kryterium dotyczącego wypracowania innowacyjnych rozwiązań ze strategicznego na kryterium dostępu (przy jednoczesnym jego doprecyzowaniu, gdyż jego brzmienie nie jest jednoznaczne i wymaga zoperacjonalizowania). Jednocześnie, by unikać sytuacji zidentyfikowanych w niniejszym badaniu, gdzie staże nie mają znamion kooperacji, a polegają głównie na wykonaniu dzieła na rzecz przedsiębiorstwa bez ponoszenia przez nie kosztów z tego tytułu tj. generują przede wszystkim korzyść dla jednej strony, warto określić w dokumentacji programowej szczegółową formułę poszczególnych form współpracy międzysektorowej, która może uzyskać dofinansowanie ze środków UE w nachodzącej perspektywie finansowej np. w ramach procedury tzw. projektów modelowych. 114

115 Projekty modelowe to takie, które są realizowane według wypracowanego na podstawie wcześniejszych doświadczeń schematu zapewniającego najbardziej skuteczne zrealizowanie celów interwencji, zakładającego powielane i przenoszone wypracowanych metod, sposobów organizacji itd. Rozwiązanie takie rekomendują również przedstawiciele IP2 zajmujący się w obecnej perspektywie finansowej wdrażaniem Poddziałania PO KL, a procedura projektów modelowych jest obecnie testowana przez IP2 w ramach konkursu nr POKL/8.1.2/I/13 z Poddziałania Uzupełnieniem dla powyższej oceny kryteriów wyboru projektów stosowanych w ramach Poddziałania PO KL są także wnioski z wywiadów pogłębionych z Beneficjentami, którzy postulowali przede wszystkim modyfikację kryteriów wyboru projektów w zakresie kryterium dotyczącym doświadczenia projektodawcy (a także uzyskiwanych przez niego efektów) polegającej na zwiększeniu jego wagi oraz bardziej szczegółowej weryfikacji: Zbyt mało jest doceniane to doświadczenie jakie mamy., nie jest ujmowane w odpowiedni sposób w ocenie (Beneficjent) Czy nie nawiązać jednak do pewnego doświadczenia instytucji i podmiotów. To co czasami w przetargach bierze się pod uwagę, czyli tak naprawdę to, co już zrobiłeś, jaka była efektywność tego, co zrobiłeś. Bo nie ukrywajmy, że czasami projekty są realizowane przez różne instytucje. W takich projektach trzeba się znać na tej tematyce i mieć przełożenie na środowisko akademickie przede wszystkim i biznesowe, żeby w tym działać. Więc uważam, że tego typu kryterium jak doświadczenie, zrealizowane projekty, założone firmy, ilość staży zrealizowanych, może projekty badawczo-rozwojowe, które się wykonuje, może spin orfy posiadane itd., to co kiedyś Ministerstwo Nauki czy Narodowe Centrum Badań i Rozwoju zrobiło i może to są kryteria, które warto by było założyć. (Beneficjent) [Należy wprowadzić] kryteria dodatkowe za te osoby, firmy itd., podmioty, które były wcześniej objęte wsparciem, ale żeby nie zaprzestawały robienia tego, tylko takie wspomożenie do robienia czegoś jeszcze żebyśmy pielęgnowali to, co już było wcześniej zrobione Więc może dobrze byłoby zrobić takie centra doskonałości, w ramach tych beneficjentów projektowych, którzy mają już to doświadczenie, mają spore bazy, mają te relacje już zawiązane, żeby mieli w portfolio coś a propos proof of koncept [ang. dowód koncepcji]. (Beneficjent) Na znaczenie doświadczenia projektodawcy w organizacji procesów współpracy między oraz znajomości specyfiki sektora zwracano także uwagę w innych ewaluacjach 40, a także podczas FGI z przedstawicielami IP2. [Wśród projektodawców występuje podział] na tych, którzy przychodzą z jakimś konkretnym pomysłem, z konkretną grupą do wsparcia, z konkretną firmą, którą będą wspierać obojętnie w jakim poddziałaniu i na tych, którzy przychodzą po prostu z ogólną chęcią wdrażania jakiegoś projektu, rozpisują go. To jest stała norma i problem całego POKL-u. I też właśnie jakoś szczególnie się nie różniło od innych poddziałań. Część jest po prostu firm, które zarządzają i wydaje mi się, że podołają temu procesowi. (IP2) 40 por. a) Ocena efektywności form wsparcia w opinii uczestników, którzy skorzystali ze szkoleń i doradztwa w zakresie rozpoczynania działalności typu spin off i spin out w projektach realizowanych w ramach Poddziałania PO KL, Pracowania Badań i Doradztwa Re-Source, UMWL, 2010 b) Badanie efektów projektów ukierunkowanych na wsparcie tworzenia działalności gospodarczych typu spin off lub spin out zrealizowanych w Poddziałaniu Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz określenie determinantów rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, Taylor Economics, UMWP, 2011; c) Badanie jakości i wpływu projektów w Działaniu 8.2 PO KL na upowszechnienie transferu wiedzy pomiędzy sferą nauki i gospodarki w województwie dolnośląskim, Master Consulting, IP POKL UM WD, 2011; d) Wpływ projektów szkoleniowych oraz staży realizowanych w ramach Priorytetu VIII PO KL na regionalny rynek pracy, Centrum Badań Stosowanych ULTEX Ankieter, WUP w Poznaniu,

116 Dzięki wprowadzeniu kryteriów związanych z premiowaniem/weryfikowaniem doświadczenia w realizacji projektów skierowanych do środowiska akademickiego, projektów z zakresu transferu wiedzy i/lub nawiązywania partnerstw projektowych z uczelniami, projekty byłyby prowadzone przez podmioty mające odpowiednie zaplecze kadrowe, standardy szkoleniowe itd. Ułatwiłoby to także rekrutację, zarówno uczestników, jak i pracodawców (ze względu m.in. na większą renomę tego typu środowisk w porównaniu z komercyjnymi formami szkoleniowymi starającymi się o uzyskanie dofinansowania na realizację projektu). 116

117 System monitorowania W dalszej części podrozdziału analizie i ocenie poddano system monitorowania produktów i rezultatów projektów związanych ze współpracą instytucji B+R z przedsiębiorstwami. Obowiązujący system monitorowania projektów w Poddziałaniu PO KL skalibrowany jest przede wszystkim produktowo. Jedyny obligatoryjny wskaźnik monitorowania postępów na poziomie Działania 8.2 dotyczy liczby osób, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych ogółem oraz w podziale na pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych oraz pracowników naukowych w przedsiębiorstwach i częściowo powiela informacje sprawozdawane w ramach tabeli nr 1. Przepływ uczestników projektu załącznika nr 2 do wniosku o płatność. Zakładane wartości tego wskaźnika zostały osiągnięte we wszystkich ewaluowanych projektach: w projekcie 006/11 - w 106%, w projekcie 048/10 w 101%, w projekcie 054/10 w 100% oraz w projekcie 073/10 również w 100%. 41 Jednocześnie, dominująca część innych wskaźników określonych przez realizatorów programów stażowych we wnioskach o dofinansowanie takie jak, przykładowo: Liczba osób, które zakończą udział we wsparciu szkoleniowo-doradczym przed założeniem działalności gospodarczej Liczba osób, które zakończą udział w szkoleniu z zakresu obsługi nowoczesnych systemów informatycznych do zarządzania przedsiębiorstwem Liczba godzin doradztwa Liczba osobo-miesięcy odbytych staży / szkoleń również mają charakter produktowy. W projektach wybranych do dofinansowania w ramach konkursu z 2010 roku, zwraca uwagę bardzo duża dowolność w proponowaniu przez projektodawców wskaźników dodatkowych, czego konsekwencją jest ich duża różnorodność, co czyni jest nieużytecznymi w kontekście szerszego niż tylko na potrzeby monitorowania jednego projektu w ramach analiz porównawczych. Benefcjenci Poddziałania często proponują także wskaźniki dotyczące podejmowanych działań informacyjno-promocyjnych, które są tylko środkiem wspomagającym osiągnięcie celu projektu, przykładowo: liczba konferencji, liczba kampanii promocyjnych, liczba spotów radiowych, liczba artykułów prasowych, liczba citilightów, liczba wydanych materiałów informacyjnych itp. Część, proponowanych przez Beneficjentów wskaźników świadczy nawet nie o zrealizowanych działaniach, tylko o pracy administracyjnej związanej z obsługą projektu (przykładowo: liczba baz danych, liczba wypłaconych wynagrodzeń, liczba wydanych zaświadczeń, liczba zatwierdzonych raportów / sprawozdań, liczba list obecności itp., co wypacza funkcję, jaką powinien pełnić system monitorowania. Projekty wybrane do dofinansowania w ramach konkursu z 2013 roku cechuje zbliżony sposób ujmowania wskaźników realizacji celu we wniosku o dofinansowanie, jak w przypadku konkursu z 2011 roku (projekt 006/11). Efekty tych projektów także mierzone w sposób produktowy. 41 na podstawie danych przedstawionych w tabeli nr załącznika nr 2 do wniosku beneficjenta o płatność końcową 117

118 Jednocześnie, w projekcie 073/10 zaproponowano wskaźnik dot. liczby publikacji naukowych, który zorientowany był na efekty po stronie uczestników staży, a nie podmiotów przyjmujących, co ma miejsce w przypadku większości analizowanych wskaźników. Dwa wskaźniki wykazywane w ewaluowanych projektach odzwierciedlały twarde (tj. obiektywnie i ilościowo mierzalne) rezultaty wsparcia. Pierwszy z nich proponowano w projektach zakładających także inne formy wsparcia niż staże - 048/10 oraz 054/10 i dotyczył on liczby osób, które otworzyły własną działalność gospodarczą w branżach z RSI. Jednocześnie jednak Beneficjenci wskazywali na relatywnie (w porównaniu z innymi wskaźnikami) duże trudności w osiągnięciu zakładanych wartości tego wskaźnika. Jeżeli chodzi o firmy, bo to jest dla mnie wskaźnik najważniejszy, który był najtrudniejszy i nawet wiele osób odradzało nam wprowadzanie takiego wskaźnika, bo to jest pierwszy projekt, który sobie wprowadził nie 6.2, czyli założenie działalności gospodarczej, tylko 8.2.1, że założymy firmę i to naukowcy założą firmę typu spin out albo spin off. (Beneficjent) 90 było pracowników naukowych, 9, czyli 10% miało założyć działalność Udało się założyć 7 firm. Wiem, że 3 firmy na pewno działają, bo to są osoby, które są mi znane tutaj z uczelni i wiem, że działają, natomiast co do dalszych 4 nie wiem Założyliśmy za wysoki ten wskaźnik, w związku z czym, nie osiągnęliśmy tego wskaźnika. To był pierwszy tego typu projekt realizowany przez nas i wydawało nam się, że te 10% to jest malutko, bo taki świetny projekt, prawda? Ale niestety, realia nas sprowadziły na ziemię i się nie udało. (Beneficjent) Drugi wskaźnik mierzący rezultaty projektu dotyczył liczby pracowników naukowych, którzy skomercjalizowali wyniki badań naukowych w przedsiębiorstwach i zdobyli doświadczenie biznesowe w ramach staży i szkoleń praktycznych. Należy jednak w odniesieniu do tego wskaźnika zwrócić uwagę na konieczność doprecyzowania pojęcia komercjalizacja i wskazanie akceptowanych form komercjalizacji 42 oraz rozdzielenia dwóch efektów tj. komercjalizacji od zdobycia doświadczenia biznesowego (która to część wskaźnika podlega z kolei tylko subiektywnej ocenie). Innym, trudno mierzalnym wskaźnikiem wymagającym doprecyzowania jest np. wskaźnik o brzmieniu redukcja ryzyka upadku 9 nowopowstałych firm spin off/out stosowany w projektach 054/10 i 048/10. Operacjonalizacji w przypadku tego wskaźnika wymaga zarówno określenie redukcja, jak i ryzyko. Realizatorzy programów stażowych wdrażanych w okresie, gdy na etapie wyboru wniosków obowiązywało dodatkowe kryterium strategiczne związane z wytworzeniem innowacyjnych rozwiązań/koncepcji, zwracają uwagę na niepewność uzyskanych wyników prowadzonych prac badawczo-rozwojowych i konieczność uwzględnienia specyfiki interwencji w systemie monitorowania. W tych wskaźnikach [tj. systemie monitorowania] powinno być [uwzględnione], że nie zawsze się musi udać. Jeżeli zakładamy stworzenie innowacyjnego rozwiązania, jeżeli to są prace badawcze, to te badania nie zawsze muszą wyjść i jeżeli będziemy tak, że każdy, kto wchodzi do projektu on bezwzględnie musi wyjść z tym innowacyjnym rozwiązaniem to jakby jest niezgodne w ogóle z ideą tworzenia innowacyjnych rozwiązań, bo jeżeli mamy założony 42 przykładowo: sprzedaż praw własności do projektu, technologii w tym sprzedaż patentów; sprzedaż gotowych produktów np. maszyn, urządzeń, aparatury; świadczenie usług konsultacyjnych, ekspertyz, analiz w celach wdrożeniowych, udzielenie licencji - czasowego lub bezterminowego prawa do wdrożenia opracowanego rozwiązania za opłatą; zawarcie umowy joint-venture; utworzenie spółki spin off lub spin-out 118

119 krótki okres realizacji stażu, że to jest 6 miesięcy, to często przy takim krótkim okresie czasu, jeżeli wystąpi niepowodzenie to trzeba te badania przeprowadzić jeszcze raz i wtedy w tym okresie się nie mieści albo może na którymś etapie prowadzenia tych badań się okazać, że są takie wyniki, że nie ma sensu ich kontynuowanie. I staż się nie kończy innowacyjnym rozwiązaniem ze względów zupełnie naturalnych. Na tym polega innowacja- albo ją można wypracować albo nie. Czasami są niepowodzenia. Sposób wskaźnikowania projektów tego nie zakłada. (Beneficjent) takie sztywne traktowanie tych kwestii na przykład kosztowych, bo jakby nie patrzy się na jakość tego, co uzyskuje się w trakcie tego stażu i na rezultat tylko bez względu na to, jaki jest ten końcowy efekt. Tutaj nie patrzy się, że nie każdy efekt ma tą samą cenę. Jeżeli u nas faktycznie jest dzieło to wypracowanie tego i cały ten system, który my tworzymy będzie troszkę bardziej kosztowny niż system taki, który tylko umożliwia pójście na uczelnię i przebywanie tam. (Beneficjent) Podnoszone w powyższych wypowiedziach kwestie są przede wszystkim związane z postulowanym wydłużeniem czasu trwania stażu, rekomendowanym we wcześniejszej części raportu, a także zróżnicowanym poziome kosztochłonności prac badawczo-rozwojowych. W przypadku podejmowania działań o zbliżonym charakterze w nadchodzącej perspektywie finansowej warto rozważyć zwiększenie elastyczności w zakresie weryfikowania i oceny harmonogramów oraz budżetów projektów uwzględniając różne poziomy kosztochłonności (a także czasochłonności) prac badawczych i badawczo-rozwojowych prowadzonych w różnych dziedzinach nauki. Jednocześnie, Beneficjenci w wywiadach pogłębionych zgłaszali problemy dotyczące realizacji zasady równości płci uwzględnianej w systemie monitorowania, czyli zapewnienia w projekcie takiego samego udziału stażystów płci żeńskiej i męskiej. Problem z tymi wskaźnikami jest może z podziałem na kobiety i mężczyzny, bo to nie jest trywialne. Znaczy myśmy to też uzasadniali we wniosku. Wbrew pozorom są duże dysproporcje, jeżeli chodzi o pracowników naukowych na pewnym poziomie, bo jeżeli byśmy Doszliśmy na etapie pisania wniosku, rozmawialiśmy z Uniwersytetem, okazało się, że ta przewaga pań jest na takich stanowiskach adiunktów, asystentów na niektórych wydziałach, ale właśnie Musieliby to uzasadniać dosyć mocno, bo to jest bardzo niejednolite na całej uczelni. To jakieś rodzi takie problem ( )w projekcie, jak tworzy projekt, musi podać, bo są te sztywne podziały, bo równouprawnienie, które wymusza jak gdyby to, że w projekcie trzeba zaprogramować. Natomiast to przy takiej małej próbie i zamkniętym polu manewru, jakim jest liczba osób możliwych do rekrutacji powoduje później, że to nie wychodzi tak, jak byśmy chcieli. (Beneficjent) I te główne powinny być jakaś możliwość taka elastyczna od początku założona. I też na pewno problemem, który u wszystkich się pojawia to jest ta konieczność rozdzielania na kobiety i na mężczyzn tych założonych wskaźników (Beneficjent). Ostatecznie jak wskazują wartości ujęte w końcowych wnioskach o płatność - w projekcie 006/11 uczestniczyło 77 mężczyzn (54%) i 66 kobiet (46%). We wniosku o dofinansowanie tego projektu zakładano natomiast udział 62 kobiet i 73 mężczyzn. W projekcie 048/10 uczestniczyło 75 kobiet (60%) i 50 mężczyzn (40%). Udział kobiet był dokładnie taki sam, jak zakładany we wniosku o dofinansowanie (tj. 60%). W projekcie 054/10 zakładano minimalny udział kobiet na poziomie 50%. Ostatecznie uczestniczyło w nim 44 mężczyzn (49%) i 46 kobiet (51%). Zaś w projekcie 073/10 założono równy udział kobiet i mężczyzn w grupie uczestników staży i udało się zrealizować przyjęte założenia dot. grupy docelowej. 119

120 Reasumując, obecnie obowiązujący system monitorowania produktów i rezultatów projektów związanych ze współpracą instytucji B+R z przedsiębiorstwami cechuje się ograniczoną użytecznością, zarówno z punktu widzenia Beneficjentów, jak i IP2. Monitoruje się przede wszystkim działania (produkty), a nawet środki służące osiągnięciu działań (tj. czynności administracyjne), a nie efekty (rezultaty). Ponadto, jest on niewystandaryzowany. Wskaźniki obligatoryjne są zaś zbyt ogólne, co czyni je mało adekwatnymi do charakteru realizowanych projektów. 120

121 Trudności w realizacji programów stażowych Kolejną kwestią mająca wpływ na sprawność wdrażania programów stażowych, a pośrednio także ich efekty mają trudności występujące w trakcie realizacji projektów. Z deklaracji Beneficjentów wynika, że generalnie nie napotykali oni na większe trudności na etapie rekrutacji do programów, zarówno, jeśli chodzi o uczestników, jak i podmioty przyjmujące na staże. Nieznacznym utrudnieniem z punktu widzenia Beneficjentów była konieczność wyjaśnienia i informowania podmiotów i osób zaangażowanych w realizację programów stażowych w zakresie obowiązujących przepisów i wytycznych i egzekwowania terminów. Troszeczkę były problemy z formalnościami, bo tego było naprawdę bardzo dużo, umowa stażowa i to jest pomoc de minimis, w związku z czym to też trzeba było wszystkim wyjaśnić, na czym to polega, jak to ma wyglądać w praktyce (Beneficjent) W ewaluowanych projektach zdarzały się sytuacje związane z występowaniem opóźnień w stosunku do założonego harmonogramu. Nie stanowiły one jednak zagrożenia dla terminowego zakończenia czy rozliczenia całego projektu. Pracownicy naukowi w momencie, gdy deklarowali chęć nie zawsze później mogli w danym obszarze przyjść na staż, więc tam była kwestia przesunięć. (Beneficjent) Cały czas nam groziły jakieś tam poślizgi nieustające ze względu właśnie na to, że nie wszystko się udawało tak ładnie spiąć. (Beneficjent) Najwięcej trudności dotyczyło wypracowania optymalnego sposobu organizacji, zarówno staży, jak i wsparcia związanego z zatrudnianiem wysokowykwalifikowanego personelu. Problemy te obejmowały zarówno kwestie związane rozliczaniem stażystów z wypracowanych efektów, jak i doprecyzowaniem sposobu mierzenia zaangażowania stażystów - czasowego lub zadaniowego. Część z nich wynikała z nieznajomości specyfiki sektora naukowego, zarówno po stronie instytucji programującej interwencję, jak i projektodawców i braku wcześniej wypracowanych zasad realizacji programów stażowych, szczególnie w kwestiach formalno-organizacyjnych. Myśmy ten staż założyli trzy miesiące i z jednej strony to się może wydawać mało, ale dla nich [pracowników naukowych] to już jest dużo, bo część z nich musiała poświęcić naprawdę kawałek wakacji na to, część musiała jeszcze później sobie zajęcia odpowiednio poukładać, żeby jeszcze być w stanie pracować. (Beneficjent) Najbardziej nas uwierało, że nie byliśmy w stanie zaplanować tego czasu. Trochę był dyskomfort, że te nasze plany idą do kosza. Musieliśmy to wszystko przesuwać, inaczej układać. Natomiast to nie były jakieś duże problemy (Beneficjent) To działanie generalnie powinno być kierowane do pracowników jednostek naukowych, ale którzy nie są zatrudnieni na umowę o pracę w uczelniach, jak i również tam mogli też uczestniczyć pracownicy przedsiębiorstw. Natomiast jeśli chodzi o pracowników naukowych, którzy byli zatrudnieni na uczelniach tam był problem, bo należało zmniejszyć wymiar etatu i w przypadku, kiedy są to pracownicy naukowi mianowani oni czegoś takiego nie mogą zrobić, ponieważ wiązałoby się to z utratą ich stanowiska, czyli tego mianowania. Więc wielu pracowników naukowych, którzy chcieli uczestniczyć i chcieli pracować w ramach jako wysoko wykwalifikowany personel nie mogli uczestniczyć w tym działaniu ze względu na te ograniczenia. (Beneficjent) Czasami to są takie personalne, czysto osobowe problemy, że osoby jakby czego innego wzajemnie oczekują od siebie niż to, co było zapisane w planie stażu. ( ) Czasami musieliśmy dyscyplinować przedsiębiorców. To były pojedyncze 121

122 oczywiście przypadki - czasami niektóre osoby mają tendencję do traktowania naukowca jako takiej taniej siły roboczej. I to wtedy dochodzi do nieporozumień, bo przedsiębiorcy oczekują dużo więcej niż to, co tak naprawdę obejmuje umowa stażowa. (Beneficjent) Jeśli chodzi o czas, który dany pracownik naukowy ma spędzić nad wykonaniem dzieła, to tutaj jest zmuszanie nas do rozliczania go godzinowo, co jest niezgodne w ogóle z prawem, tym jak funkcjonuje umowa o dzieło. I to jest na pewno dla nas problem( ) Problem jest dla naukowców również, bo jeden chemik może faktycznie opracować daną mieszankę innowacyjną czy nieinnowacyjną w ciągu 10 godzin, a drugi spędzi tydzień, dwa, dziesięć w laboratorium i dalej nie będzie miał efektu, ale tak naprawdę jakby w rezultacie muszą opracować coś, co firma zaakceptuje, co jest konkretne. Natomiast to jego jest problem, czy on sobie spędzi tam czasu 2 godziny czy 20 dni. (Beneficjent) Zasadniczy problem z realizacją wsparcia ukierunkowanego za zwiększenie współpracy międzysektorowej ma charakter zewnętrzny, zarówno wobec realizatorów programów stażowych, jak i instytucji wdrażającej i związany jest z odmiennością logik funkcjonowania podmiotów z sektora naukowego i komercyjnego (przejawiającą się chociażby w odmiennym timingu ), a także barierami mentalnymi i świadomościowymi przedstawicieli świata nauki polegającymi na negatywnym postrzeganiu aktywności biznesowej, na które licznie wskazuje się w literaturze przedmiotu 43. Problem ten dotyczy również odmienności interesów obu stron przejawiający się np. w angażowaniu jednostek naukowych w proces dydaktyczny oraz działalność podporządkowaną celom czysto naukowym, niezwiązanym bezpośrednio lub wręcz będącą w kolizji z praktyką gospodarczą. Zgodnie z obowiązującymi kryteriami oceny jednostek naukowych, to od efektów tego typu działań zależy ocena jednostek naukowych (tzw. ocena parametryczna) czy kariera naukowa pracowników, w której liczy się liczba i jakość publikacji naukowych, a nie przeprowadzonych wdrożeń. Jednostki naukowe na początku nie za bardzo rozumiały, jaka jest ich korzyść z tego projektu. Później się okazywało, że to właśnie to, że mają kontakt z tym pracownikiem przedsiębiorstwa, który do nich przychodzi i przekazuje informacje na temat badań, które by były potrzebne poprzez takie konsultacje i wzajemne poznawania się, co dla siebie można wykonać nawiązywane były później współprace, kontynuowana była współpraca (Beneficjent) Zawsze w takich kontaktach między światem nauki a biznesem pojawia się ten problem, że naukowiec to by mógł sobie tam siedzieć parę lat i dłubać jakąś drobną rzecz. Natomiast w biznesie jest ważne, żeby w krótkim czasie osiągnąć konkretny efekt po to żeby go wdrożyć i żeby przyniósł jak najszybciej dochód. (Beneficjent) Do najważniejszych barier w realizacji programów stażowych należy odmienna logika funkcjonowania sektorów: naukowego i biznesowego oraz problem z wypracowaniem optymalnej formuły organizacji staży. Jednocześnie kluczowe znaczenie w niwelacji ww. barier ma wymiana doświadczeń, wzajemne zaufanie i osobiste relacje pomiędzy przedstawicielami sektora biznesu i nauki, a te można tworzyć m.in. poprzez realizacje programów stażowych. 43 por. Współpraca nauki i biznesu jako czynnik wzmacniający innowacyjność regionu łódzkiego, Wydawnictwo Biblioteka, Łódź 2013; Współpraca nauki i biznesu, PARP 2013; Ewaluacja procesu komercjalizacji wyników prac B+R oraz współpracy jednostek naukowych z przedsiębiorcami w ramach I osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Poddziałanie oraz Poddziałanie 1.3.1), ReSource, NCBR, Warszawa

123 Formuła realizacji przedsięwzięć wspierających współpracę biznesu i sektora B+R W nadchodzącej perspektywie finansowej nie jest przewidziana realizacja programów stażowych w takiej formie, jak to miało miejsce obecnie, a wdrażanie wsparcia mającego na celu zwiększenie współpracy między biznesem a sektorem badawczo-rozwojowym będzie realizowane w ramach I osi priorytetowej Gospodarka wiedzy, której zasadniczym celem będzie wzrost innowacyjności gospodarki regionalnej, wyrażający się głównie zwiększeniem nakładów na działalność badawczo-rozwojową. Uwzględniając, że interwencja w ramach osi priorytetowej 1. ukierunkowana zostanie na zwiększenie aktywności badawczej przedsiębiorstw oraz komercjalizację badań i prac rozwojowych, szczególnie w obszarach specjalizacji regionalnej, branżowe kierunkowanie wsparcia będzie musiało być zachowane, ale będzie weryfikowane na wcześniejszym etapie związanym z określaniem kategorii interwencji, a nie kryteriów wyboru projektów, jak miało to miejsce dotychczas. Obszarem wsparcia, którego planowane rezultaty są zbliżone do zakładanych efektów Poddziałania PO KL będzie priorytet inwestycyjny 1.2. Wsparcie w jego ramach będzie obejmowało trzy grupy operacji: bezpośrednie wsparcie inwestycji przedsiębiorstw w obszarze działalności badawczorozwojowej i innowacyjnej, w zakresie projektów dotyczących badań naukowych i prac rozwojowych, wdrożeń wyników prac badawczo-rozwojowych oraz tworzenia warunków infrastrukturalnych dla działalności badawczo-rozwojowej w przedsiębiorstwach, bony na innowacje ukierunkowane na zwiększenie aktywności innowacyjnej mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, w ramach projektów o małej skali, rozwój i profesjonalizacja oferty wsparcia na rzecz innowacyjnych przedsiębiorstw. Interwencje dotyczące badań i prac rozwojowych oraz wdrożeń wyników prac B+R zgodnie z projektem RPO WM na lata obejmować będą mogły uzupełniająco wydatki związane z rozwijaniem potencjału kadr przedsiębiorstw oraz organizacji badawczych w powiązaniu z realizowanym przedsięwzięciem inwestycyjnym (tzn. w zakresie niezbędnym do osiągnięcia celu danego przedsięwzięcia). W tym aspekcie planuje się zastosowanie mechanizmu cross-financingu. 44 Warto w tym miejscu odnotować, że wg wyników badania CAWI z uczestnikami projektów wdrożenia do praktyki gospodarczej w wyniku realizacji programów stażowych objętych niniejszą ewaluacją miały miejsce w przypadku 24,3% staży, których inicjatorem był podmiot przyjmujący, 22,6% staży odbytych z własnej inicjatywy uczestnika, oraz tylko 3,3% staży odbytych z inicjatywy pracodawcy stażysty. W przypadku efektu w postaci opracowania innowacyjnego rozwiązania/koncepcji, zdiagnozowano go w przypadku 59,5% stażu zainicjowanych rzez podmiot przyjmujący, 50,0% staży zainicjowanych przez podmiot delegujący (pracodawcę) oraz 46% staży odbytych z własnej inicjatywy stażysty. Jeśli zaś chodzi o efekt polegający na nawiązaniu lub wzmocnieniu współpracy przedsiębiorstwa z sektorem badawczo-rozwojowym, jego uzyskaniu w największy stopniu sprzyja inicjatywa własna stażysty (69,2%). 44 Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata z dnia r. 123

124 Powyższe wnioski są spójne z opiniami niektórych Beneficjentów oraz przedstawicieli IP2 na temat zasadności tworzenia partnerstw zarówno nieformalnych, jak i partnerstw projektowych, szczególnie partnerstw międzysektorowych. My znamy uniwersytet i z wieloma osobami już wcześniej współpracowaliśmy, tak że to nie było takie stresujące. Znaczy to nie były te same osoby, które później przyszły do nas na staż, ale dzięki nim później mogliśmy trafić do pracowników, którzy faktycznie są zainteresowani takimi obszarami, w których pracujemy. (Beneficjent) Dużo łatwiej realizować, jeżeli jest jakieś partnerstwo z uczelniami, bo wtedy z automatu jakby można jako miejsce stażu również te uczelnie. Już jest to miejsce stażu na tych uczelniach. Przynajmniej nie pamiętam, w którym projekcie, chyba w MARR-ze było tak, że było partnerstwo z 5 uczelniami bodajże i część stażystów brała udział właśnie w stażach na konkretnych uczelniach, więc tutaj jest ten transfer informacji na wejściu( ) Są utrudnienia formalne i różne inne, przepływ dokumentów, konieczność egzekwowania pewnych zobowiązań od partnerów. To też są pewne utrudnienia w realizacji, więc są i dobre strony, i złe strony współpracy partnerskiej. (IP2) Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonej ewaluacji - które wskazują na większą skuteczność staży mierzoną: a) faktem opracowania innowacyjnego rozwiązania/koncepcji, b) wdrożeniem go do praktyki gospodarczej, w sytuacji, gdy inicjatorem udziału w stażu był podmiot przyjmujący na staż - projektowaną formułę wsparcia w ramach RPO WM na lata w ramach priorytetu inwestycyjnego 1.2, która zakłada jego kierunkowanie bezpośrednio do przedsiębiorstw chcących prowadzić prace B+R należy uznać za zasadną. Jednocześnie, w przypadku wdrażania instrumentów wsparcia dotyczących badań i prac rozwojowych oraz wdrożeń wyników prac B+R w przyszłym okresie finansowania należy zastosować obligatoryjny wymóg zaangażowania przedsiębiorstwa do współtworzenia konsorcjum projektowego w przypadku, gdy beneficjentem jest podmiot spoza sektora biznesu, co zagwarantuje przedsiębiorcy wpływ na charakter i kierunek prowadzonych prac badawczych, a jednocześnie będzie realizacją podejścia popytowego rekomendowanego przez ewaluatorów oceniających programy i projekty wdrażane w mijającym okresie finansowania 45. Należy jednak zwrócić uwagę - co dostrzegają również przedstawiciele IP2 biorący udział w FGI - na uwarunkowania związane z realizacją projektu w partnerstwie, które w świetle wyników przeprowadzonych badań - mają przeważnie charakter ograniczający 46. Jednym z nich są obowiązujące regulacje ustawowe, które nie stanowią zachęty do tworzenia partnerstw projektowych 47. Potencjalnych partnerów może szczególnie zniechęcać potencjalne ryzyko prawne związane z przepływami finansowymi oraz rozliczeniem projektu partnerskiego. 45 Ewaluacja procesu komercjalizacji wyników prac B+R oraz współpracy jednostek naukowych z przedsiębiorcami w ramach I osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Poddziałanie oraz Poddziałanie 1.3.1), NCBR, Warszawa por. Ocena realizacji projektów partnerskich realizowanych w ramach krajowych i regionalnych programów operacyjnych w okresie perspektywy finansowej , raport z badania PBD Re-Source. MRR 2010; Obszary aktywności polskich samorządów w zakresie polityki innowacyjnej regionu (rozdział dot. realizacji projektów systemowych PO KL w partnerstwie), PBD Re-Source, UMWW 2010; Ocena realizacji i efektów projektów partnerskich i zintegrowanych w ramach RPO WSL w kontekście zastosowania zintegrowanych inwestycji terytorialnych w przyszłym okresie programowania, raport z badania, PDB Re-Source, UMWŚ, Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym, Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa oraz Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych 124

125 Utrudnienia związane z przepływami finansowymi między partnerami z różnych sektorów (publicznego i prywatnego) oraz zasady dobierania partnerów spoza sektora finansów publicznych przez jednostki sektora finansów publicznych polegające na ogłoszeniu otwartego naboru partnerów są istotną barierą realizacji projektów partnerskich 48. Jednocześnie, w sytuacji gdy partnerstwo jest tworzone przez podmioty zobowiązane do stosowania ustawy Prawo Zamówień Publicznych oraz podmioty, które nie mają obowiązku stosowania jej zapisów, sugeruje się by udzielać zamówienia zgodnie z zapisami PZP. Partner zobowiązany do stosowania PZP najczęściej jednostka finansów publicznych winien wówczas przeprowadzić postępowanie o udzielenie zamówienia (dla łącznej jego wartości). Może to stanowić jeden z czynników zniechęcających podmioty sektora prywatnego do tworzenia partnerstw międzysektorowych. Niechęć beneficjentów do podejmowania roli lidera w projekcie może wynikać również z finansowych i pozafinansowych kosztów obsługi partnerstwa, a także odpowiedzialności lidera za działania/zaniechania partnerów. W przypadku partnerstw, których uczestnikami są przedsiębiorstwa/jednostki prowadzące działalność gospodarczą, stosuje się dodatkowo przepisy dotyczące pomocy publicznej 49, które to regulacje mają wpływ na tworzenie partnerstw o tyle, że w Działaniach/Poddziałaniach, gdzie pomoc publiczna nie występuje nie są możliwe przepływy finansowe na rzecz przedsiębiorców, co oznacza, że przedstawiciele sektora prywatnego nie mogą być liderami ani partnerami w projektach. W tych przypadkach partnerstwa mogą mieć tylko charakter wewnątrzsektorowy, nie mogą wystąpić partnerstwa prywatne i partnerstwa mieszane. Biorąc pod uwagę, że projekty realizowane były także przez instytucje otoczenia biznesu, w wypowiedziach respondentów pojawiły się też sugestie dotyczące zmiany i/lub zwiększenia roli właśnie tych podmiotów w kreowaniu i wzmacnianiu współpracy instytucji B+R i biznesu: Jeżeli uczelnia będzie mądrze to wykorzystywała i zbierała sobie tylko te technologie, które naprawdę stanowią dla niej przyszłość i faktycznie będzie chciała sama to skomercjalizować, we współpracy z tym naukowcem, to niech to robią. A jeżeli widzą, że albo nie dadzą rady, albo nie zdążą, albo nie mają pieniędzy, albo z innych przyczyn tego nie zrobią, to niech oddadzą to naukowcowi. I w tym momencie zaczyna się całe wsparcie instytucji otoczenia różnego rodzaju, żeby spróbować to skomercjalizować. A wcześniej tego naukowca może trzeba będzie przygotować właśnie pod kątem praktycznym, a może przetestować tę technologię w warunkach rynkowych. Proszę bardzo staż byłby pierwszym takim elementem. (Beneficjent) Ale gdybym ja miał takiego beneficjenta gdzie wiem, że to jest jego pomysł, bo ja też weryfikuję czystość patentową to nazwijmy, czyli czystość własności intelektualnej, to dlaczego on ma iść do uczelni jak może zostać u mnie, bo ja już go znam. On u mnie skończył pewien etap i w tym momencie ma do mnie zaufanie. Jeżeli nie ma to ze mną nie będzie współpracował. Ale on widzi po projekcie, że jestem godny zaufania i on do mnie by chętnie wrócił, żebym ja 48 Podstawę prawną dla realizacji projektów partnerskich w Polsce stanowi znowelizowana ustawa z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Ustawa ta określa zasady wyboru partnerów projektowych spoza sektora finansów publicznych przez podmioty sektora finansów publicznych, które są spójne z uregulowaniami Ustawy Prawo Zamówień Publicznych, co oznacza konieczność ogłoszenia otwartego naboru partnerów w dzienniku lokalnym lub ogólnopolskim oraz w Biuletynie Informacji Publicznej, uwzględnienia przy wyborze partnerów zgodności działania potencjalnego partnera z celami partnerstwa, oferowanego wkładu partnera oraz doświadczenia partnera w realizacji podobnych projektów, podania do publicznej wiadomości informacji o stronach partnerstwa i zakresu zadań partnerów. 49 Rozporządzenie zawarte w art. 87 (1) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) oraz ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej oraz rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy 125

126 mu pomógł w czymś jeszcze. Ale ja nie wyłożę na to pieniędzy komercyjnych swoich na razie, bo mogę też ich nie mieć. Bo jednak innowacja to jest ryzyko. I ten efekt finansowy pojawi się za 5, 10, 15 lat. A może i później. A może w ogóle. Ktoś musi wziąć ryzyko. (Beneficjent) Jak wynika z powyższych wypowiedzi, sugerowana rola w procesie kooperacji międzysektorowej dla instytucji otoczenia biznesu wpisuje się w ogólny schemat zwiększenia kompleksowości wsparcia i wprowadzenia jego sekwencyjności, tzn. uruchamiania ewentualnych kolejnych instrumentów pomocowych dopiero po skutecznym sfinalizowaniu etapów wcześniejszych. Takie podejście gwarantuje adekwatność udzielanej pomocy do rzeczywistych potrzeb, możliwości, ale także ograniczeń odbiorcy wsparcia. Poza tym, instytucje otoczenia biznesu nie są w takim modelu postrzegane jako podmiot ułatwiający nawiązanie kontaktu między sferą biznesu a nauki, ale stają się instytucjami doradzającymi w przebiegu procesu komercjalizacji wyników prac badawczych. Wydaje się, że taka formuła włączenia sektora otoczenia biznesu we współpracę międzysektorową w sposób najbardziej adekwatny pozwoli zarówno wykorzystać potencjał IOB, jak i zredukować ewentualne deficyty kompetencyjne przedstawicieli firm i jednostek naukowych w zakresie rozwiązań związanych z finansowaniem i/lub urynkowieniem wypracowanych rozwiązań. Formułę wsparcia projektowaną w ramach priorytetu inwestycyjnego 1.2 MRPO WM na lata , która zakłada jego kierunkowanie bezpośrednio do przedsiębiorstw chcących prowadzić prace B+R należy ocenić pozytywnie. W ramach wdrażania instrumentów dotyczących prowadzenia/wdrażania prac B+R należy zastosować obligatoryjny wymóg zaangażowania przedsiębiorstwa do współtworzenia partnerstwa projektowego w przypadku, gdy beneficjentem jest podmiot spoza sektora biznesu, co zagwarantuje przedsiębiorcy wpływ na charakter i kierunek prowadzonych prac badawczych i zwiększy jego zaangażowanie. 126

127 Analiza SWOT Poniżej przedstawiono zestawienie mocnych i słabych stron obecnie obowiązującej formuły interwencji w ramach Poddziałania PO KL nakierowanej na wsparcie współpracy instytucji B+R i przedsiębiorstw, wraz ze wskazaniem najistotniejszych szans i zagrożeń w kontekście przyszłego okresu programowania. MOCNE STRONY 1. Wysoka trafność staży względem potrzeb i oczekiwań, zarówno uczestników, jak i podmiotów przyjmujących i delegujących 2. Duża trwałość efektów w postaci wzmocnienia współpracy międzysektorowej i nawiązania kontaktów na linii nauka - biznes 3. Wysoka skuteczność staży pod względem wypracowanych rozwiązań 4. Duże zainteresowanie programami stażowymi SZANSE 1. Niwelacja barier świadomościowych i mentalnych oraz stereotypów nt. sektora nauki i biznesu 2. Możliwość wykorzystania formuły stażowej w ramach wsparcia dla przedsiębiorstw w priorytetu inwestycyjnego 1.2 w nowej perspektywie finansowej (cross-financing) SŁABE STRONY 1. Niski stopień doprecyzowania sposobu organizacji staży uwzględniający specyfikę sektorów biznesowego i B+R 2. Relatywnie niska efektywność wdrożeniowa wypracowanych rozwiązań 3. Brak szerokiego rozpowszechnienia informacji o programach stażowych ZAGROŻENIA 1. Krótki czas trwania staży 2. Relatywnie duży efekt zdarzenia niezależnego (deadweight) w odniesieniu do większości podmiotów zaangażowanych w realizację programów stażowych 3. Niedoskonałość systemu wyboru projektów 4. Niedoskonałość systemu monitorowania 5. Bariery prawne związane z tworzeniem partnerstw międzysektorowych (PZP, ustawa o finansach publicznych, ustawa o pomocy publicznej) 6. Bariery systemowe, w tym prawne związane z współpracą biznesu z nauką i komercjalizacją wyników badań naukowych (prawa autorskie odmienne logiki funkcjonowania) 127

128 Przykłady dobrych praktyk Staż I Projekt Status stażysty Jednostka naukowa Dziedzina nauki Opracowanie Czas trwania stażu Branża firmy przyjmującej SPiN Skuteczny Przedsiębiorca i Naukowiec Pracownik naukowo - dydaktyczny Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Inżynieria materiałowa, technologie odlewnicze, materiały kompozytowe Opracowanie koncepcji projektu oraz dobór technologii wykonania jej wytwarzania. Przygotowanie projektu i opracowanie technologii wytwarzania statuetki. 3 miesiące Nieruchomości, inżynieria, materiały kompozytowe CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU STAŻOWEGO Projekt SPiN Skuteczny Przedsiębiorca i Naukowiec został zrealizowany przez Centrum Transferu Technologii Medycznych Park Technologiczny w partnerstwie z Akademickim Inkubatorem Przedsiębiorczości Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica oraz Akademickim Inkubatorem Przedsiębiorczości Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki. Całkowity okres realizacji projektu to styczeń 2012 grudzień Projekt stanowił odpowiedź na zapotrzebowanie wśród pracowników uczelni i jednostek naukowych w województwie małopolskim na wiedzę w zakresie tworzenia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej typu spin off, spin out w kluczowych branżach wskazanych w RSI. Celem projektu było także podniesienie świadomości, wiedzy i umiejętności praktycznych w zakresie możliwości współpracy nauki z biznesem. Grupę docelową projektu stanowili pracownicy naukowi bądź naukowo-dydaktyczni uczelni lub jednostek naukowych w Małopolsce. Do działań podejmowanych w projekcie należą: wsparcie szkoleniowo-doradcze (w tematyce m.in. zakładanie firm spin-off/out, tworzenia biznesplanu, zarządzania projektami badawczymi, marketingu, zarządzania własnością intelektualną), trzymiesięczne płatne (ze środków projektowych) staże w przedsiębiorstwach w województwie małopolskim oraz tymczasowe zatrudnienie eksperta dla osób, które założą własną działalność gospodarczą. CHARAKTERYSTYKA STAŻYSTKI Stażystka zajmuje stanowisko adiunkta w Katedrze Inżynierii Stopów i Kompozytów Odlewanych Wydziału Odlewnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Funkcję pracownika naukowego pełni od trzynastu lat. Realizuje także dydaktykę oraz prowadzi badania w zakresie właśnie wytwarzania materiałów kompozytowych. Stażystka miała styczność ze współpracą z biznesem przed wzięciem udziału w projekcie. Zrealizowała wówczas na zlecenie przedsiębiorstw opracowanie naukowe dotyczące wytworzenia wałów. Współpraca ta przybrała również postać stażu, co oznacza, iż SPiN był drugim w kolejności realizowanym przez respondentkę projektem. Głównym motywem, dla którego zdecydowała się wziąć udział w projekcie było wykorzystanie przez stażystkę posiadanej wiedzy i potencjału w obszarze komercyjnym oraz chęć poznania 128

129 rzeczywistości biznesowej. Mimo iż stypendium stażowe nie było pobudką nawiązania współpracy, stażystka nie zdecydowałaby się wziąć udziału w projekcie bez gratyfikacji finansowej. Swoje stanowisko uzasadnia ilością pracy i trudu włożonego w realizację stażu oraz dotychczasowymi osiągnięciami związanymi z komercjalizacją wiedzy. Podkreśla przy tym fakt, iż oczekiwania projektodawców przewyższają możliwości realizacji ambitnych tematów, co wynika ze zbyt niskich nakładów finansowych oraz zbyt krótkiego czasu realizacji projektu. Jednakże niniejszy staż, stanowiący przykład dobrej praktyki charakteryzuje się terminową realizacją założonych zadań i wypracowaniem wdrożonej innowacji. CHARAKTERYSTYKA STAŻU Staż odbył się w jednej z krakowskich firm konsultingowych. Jej działalność opiera się na dwóch członach. Pierwszy dotyczy branży nieruchomości, drugi zaś, inżynierii materiałów kompozytowych i różnego rodzaju tworzyw. Przedmiotem stażu było opracowanie koncepcji projektu statuetki oraz dobór technologii wykonania jej wytwarzania. Temat ten był stuprocentowo zbieżny z doświadczeniem naukowo zawodowym uczestniczki. Zakres obowiązków został ustalony w drodze konsultacji. Po określeniu oczekiwań przedsiębiorstwa oraz możliwości stażystki nakreślono plan stażu, który w efekcie został zrealizowany. Stażystka opracowała nietypową technologię wykonania statuetki za pomocą specjalnych metod formowania. Pracodawca otrzymał know-how technologii, za pomocą której wytworzył serię odlewów. Innowacja ma charakter produktowy, do rozpoczęcia procedur patentowych nie doszło z racji wysokich kosztów niniejszego działania. EFEKTY UDZIAŁU W STAŻU Stażystka łącznie wzięła udział w dwóch programach stażowych, których rezultatem było utworzenie spółki spin-out. Firma powstała w 2012 roku i jako pierwsza w Polsce, zajmuje się wdrażaniem technologii kompozytowych. Celem mikroprzedsiębiorstwa jest komercjalizacja innowacyjnego rozwiązania w obszarze inżynierii materiałowej. Firma rozwija się bardzo prężnie w okresie jednego roku wprowadziła na rynek produkt i opatentowaną technologię dotyczącą wytwarzania stref i warstw kompozytowych w odlewanych elementach konstrukcyjnych. Firma prowadzi także sprzedaż trzech grup produktów: odlewów kompozytowych, kompozytowych kształtek do regeneracji oraz komponentów. UŻYTECZNOŚĆ STAŻU Formuła stażu została przez uczestniczkę oceniona wysoko z racji na poszerzenie świadomości pracowników naukowych dotyczącej możliwości współpracy z biznesem. Staż wiąże się także z poznaniem specyfiki pracy przedsiębiorców zarówno pod względem czasowym, jak i wdrożeniowym. Omawiany staż charakteryzuje się dużą skutecznością i użytecznością. Korzyści wynikające z jego realizacji są zdecydowanie obustronne. Stażystka opracowała innowacyjną 129

130 technologię, założyła spółkę spin-out. Przedsiębiorca uzyskał know-how. Jak podkreśla stażystka chęć pomocy firmie jest również ważnym elementem współpracy. Te projekty są czymś. Są jakimś początkiem. Gdyby ich nie było może nie założyłabym firmy i nie byłabym tym naiwniakiem, który wdraża w mojej branży kompozyty. Przez te projekty po prostu założyłam [firmę] i znalazłam osobę z biznesu, która mnie wsparła. (Stażystka) 130

131 Staż II Projekt Status stażysty Jednostka naukowa Dziedzina nauki Opracowanie Czas trwania stażu Branża firmy przyjmującej Wzmocnienie przedsiębiorczości oraz świadomości w zakresie współpracy nauka-biznes wśród małopolskich pracowników naukowych sposobem na wzrost innowacyjności i konkurencyjności małopolskich firm Pracownik naukowo - dydaktyczny Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Inżynieria materiałowa Opracowanie nowej technologii koron teleskopowych metodą nalewania metalu na metal 3 miesiące Stomatologia CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU STAŻOWEGO Projekt Wzmocnienie przedsiębiorczości oraz świadomości w zakresie współpracy nauka-biznes wśród małopolskich pracowników naukowych sposobem na wzrost innowacyjności i konkurencyjności małopolskich firm został zrealizowany przez Politechnikę Krakowską im. Tadeusza Kościuszki. Całkowity okres realizacji projektu to luty 2011 luty Projekt stanowił odpowiedź na zapotrzebowanie wśród pracowników uczelni i jednostek naukowych w województwie małopolskim na wiedzę w zakresie współpracy nauki z biznesem. Celem projektu było także podniesienie świadomości, wiedzy i umiejętności praktycznych pracowników naukowych z województwa małopolskiego w zakresie tworzenia i funkcjonowania przedsiębiorstw spin-off, spin-out w kluczowych branżach wskazanych w RSI. Grupę docelową projektu stanowili pracownicy jednostek naukowych, tj. uczelnie wyższe, jednostki B+R oraz PAN. Do działań podejmowanych w projekcie należą: wsparcie szkoleniowo-doradcze (w tematyce m.in. zakładanie firm spin-off/out, tworzenia biznesplanu, zarządzania projektami badawczymi, marketingu, zarządzania własnością intelektualną), trzymiesięczne płatne (ze środków projektowych) staże w przedsiębiorstwach oraz tymczasowe zatrudnienie eksperta dla osób, które założą własną działalność gospodarczą. CHARAKTERYSTYKA STAŻYSTKI Stażystka pełni stanowisko adiunkta w Katedrze Metaloznawstwa i Metalurgii Proszków Wydziału Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Do dorobku naukowego stażystki należy około 50 artykułów w skali zarówno krajowej, jak i światowej. Uczestniczka współpracowała z przedsiębiorcą przyjmującym przez wzięciem udziału w projekcie. Z racji częstych kontaktów z laboratorium protetyki dentystycznej zaczęła pełnić funkcję ciała doradczego od strony konsultacyjno-technicznej. Współpraca nie miała charakteru formalnego, lecz opierała się wsparciu w wykonywaniu próbek na danym materiale. Stażystka miała styczność ze współpracą z biznesem również poprzez realizację stażu naukowego w korporacji zajmującej się stopami aluminium. Jego realizacja miała charakter wyłącznie naukowy. 131

132 Do głównych motywów, dla których zdecydowano się wziąć udział w projekcie należą powiązanie pracy naukowo badawczej z praktyką oraz chęć pomocy przedsiębiorstwu w realizacji problematycznych zadań. Dla mnie ważnym było to, żeby moja praca naukowo-badawcza była związana ze środowiskiem zewnętrznym czyli będę robić coś, co się komuś przyda. Nie sztuka dla sztuki, tylko zrobię badania, które się przydadzą. Więc w pierwszym momencie, pierwszym krokiem, jaki wykonałam było podejście do protetyków i zapytanie ich, w czym mają problem, z czym oni na co dzień nie radzą. (Stażystka) Stypendium stażowe nie było pobudką nawiązania współpracy. Uczestniczka zdecydowała się na wzięcie udziału w projekcie nie wiedząc o gratyfikacji finansowej. Jak podkreśla, wynagrodzenie nie stanowiło nadrzędnej pobudki, w przeciwieństwie do zacieśnienia współpracy, która trwa do chwili obecnej. Efektem zakładanym przez stażystkę jest także ukończenie pracy habilitacyjnej powiązanej z tematyką stażu. CHARAKTERYSTYKA STAŻU Staż odbył się w jednej z krakowskich pracowni stomatologicznych, zajmującej się wykonywaniem wszelkich prac protetycznych w nowoczesnych technologiach. Firma korzysta ze specjalistycznych materiałów, tj. porcelana do licowania koron i mostów, kompozyt do licowania oraz system do wykonywania licówek i wkładów. Firma zaangażowała się także w prowadzenie kursów szkoleniowych dla techników dentystycznych. Był to pierwszy projekt promujący współpracę nauki i biznesu, w którym firma wzięła udział. Wcześniej przyjmowano stażystów wyłącznie z Urzędu Pracy. Motywem podjęcia przez przedsiębiorcę udziału w stażu było zdobycie nowych informacji o wykorzystywanych przez niego technologiach. Inicjatorem realizacji współpracy w formule stażowej był pracownik naukowy. Przedmiotem stażu było opracowanie nowej technologii koron teleskopowych metodą nalewania metalu na metal. Temat ten był stuprocentowo zbieżny z doświadczeniem naukowo zawodowym uczestniczki. W drodze konsultacji omówiono zakres obowiązków i czas pracy stażystki. Przedsiębiorca zapoznał stażystkę z katalogiem używanych przez protetyków produktów; specyfikacją własności materiałów fizyko-chemicznych, mechanicznych i plastycznych; obsługą użytkowanej w przedsiębiorstwie aparatury oraz procedurą wykonywania zębów. Natomiast pracownik naukowy zapoznał przedsiębiorcę z dziedziną nauki, jaką jest metaloznawstwo. W ramach stażu sprawdzono trafność pochodzących od producentów informacji dot. temperatur topnienia i odlewania materiałów oraz zmodyfikowano je tak, aby stały się użyteczne w branży stomatologicznej. Innowacja ma charakter technologiczny. Przedsiębiorca został zaopatrzony w zaktualizowaną wiedzę teoretyczną. EFEKTY UDZIAŁU W STAŻU Stażystka dostrzega wiele korzyści wynikających z udziału w stażu. Przede wszystkim jest to uzyskana wiedza praktyczna, która wynika z wielu konsultacji i wysokiego zaangażowania opiekuna stażu w działania pracownika naukowego. Efektem jest także opracowanie przez obie ze stron wspólnych artykułów, które zaowocowały dużym zainteresowaniem. Osoby z pisma wdrożeniowego zwróciły się do stażystki z prośbą o realizację kolejnych publikacji. Z uwagi na nieczęstą współpracę protetyków i stomatologów z naukowcami, istnieje bardzo mało artykułów o charakterze naukowym w tej branży. W związku z tym, również sami protetycy z różnych miast 132

133 w Polsce nawiązały ze stażystką współpracę. Ma ona charakter nieformalny, w postaci transakcji wymiennej protetycy otrzymują wyniki badań przesłanych przezeń próbek, natomiast stażystka wyniki przeprowadzonych badań wykorzystuje w artykułach naukowych. Kolejną korzyścią jest możliwość oddelegowania studentów na praktyki do przedsiębiorstwa przyjmującego. Dodatkowym efektem udziału w programie stażowym jest udział przez stażystkę w konferencji stomatologicznej, który skutkował nawiązaniem nowych kontaktów oraz udział w kolejnym programie stażowym, jakim był SPiN Skuteczny Przedsiębiorca i Naukowiec. Jednakże efektem najistotniejszym jest zacieśnienie współpracy, która kontynuowana jest do chwili obecnej. UŻYTECZNOŚĆ STAŻU Formuła stażu została przez uczestniczkę oceniona wysoko z racji na możliwość nabycia praktyki oraz możliwość nabycia kontaktów w hermetycznym środowisku branżowym. Jako plus wskazuje także możliwość dostrzeżenia potencjału małych firm, które rzadko postrzegane są przez uczelnie jako potencjalni partnerzy współpracy. Staże ocenia jako użyteczne również ze względu na zbieżność realizowanych zadań z zainteresowaniami i możliwość przełożenia nowych umiejętności na wymiar naukowy (planowana habilitacja). Jak podkreśla stażystka, ważne jest to, iż motywacje podjęcia udziału w stażu są nadal spełnianie, ponieważ współpraca trwa. One [motywacje] są nadal spełniane, ponieważ współpraca trwa, więc nadal prowadzę u nich badania. Oni mi wykonują próbki wszelkiego rodzaju, ja wymyślam, co bym chciała. Oni jako praktycy wykonują mi to, ja się uczę, bo też przy tym uczestniczę i wykonuję sama też próbki. Później je przynoszę na Akademię i tworzymy na podstawie tego prace inżynierskie, magisterskie, dyplomowe czy jakieś projekty. I w tym momencie realizuję się naukowo, poszerzam swój dorobek naukowy, bo staram się z każdej pracy z moim dyplomantem napisać artykuł. (Stażystka) 133

134 Staż III Projekt Status stażysty Jednostka naukowa Dziedzina nauki Opracowanie Czas trwania stażu Branża firmy przyjmującej Małopolski Transfer Technologii Informatycznych [MTTI] modelowy program wymiany kompetencji w zakresie zarządzania firmą oraz wspierających ją systemów informatycznych Pracownik naukowo - dydaktyczny Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Psychologia Opracowanie narzędzi do badania zaangażowania zespołów tworzących oprogramowanie ERP. 3 miesiące IT CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU STAŻOWEGO Projekt Małopolski Transfer Technologii Informatycznych [MTTI] modelowy program wymiany kompetencji w zakresie zarządzania firmą oraz wspierających ją systemów informatycznych został zrealizowany przez firmę Comarch w partnerstwie z Uniwersytetem Ekonomicznym w Krakowie. Całkowity okres realizacji projektu to kwiecień 2011 październik Celem projektu było nabycie praktyki zawodowej przez pracowników naukowych oraz podniesienie innowacyjności i konkurencyjności beneficjenta poprzez wymianę doświadczeń i wiedzy w obszarze zarządzania przedsiębiorstwami i systemami informatycznymi wspierającymi ten proces między kadrami przedsiębiorstw a kadrami naukowymi szkół wyższych działającymi na terenie Małopolski. Do działań podejmowanych w projekcie należą: (1) realizacja szkoleń praktycznych dotyczących w zależności od jednostki organizacyjnej przyjmującej stażystę systemów informatycznych lub modelów biznesowych funkcjonujących w przedsiębiorstwie oraz (2) trzymiesięczne płatne staże w firmie Comarch. W ramach projektu zrealizowano łącznie osiem tematów stażowych. CHARAKTERYSTYKA STAŻYSTKI Stażystka pełni stanowisko pracownika naukowego w Katedrze Psychologii i Dydaktyki Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Doświadczenie zawodowe respondentki związane jest z pracą na uczelni oraz realizacją szkoleń. Stażystka miała styczność ze współpracą z przedsiębiorstwem przed wzięciem udziału w projekcie. W ramach projektu unijnego prowadziła wówczas szkolenia dla kadry i służb mundurowych. Jeżeli chodzi o nawiązanie bezpośredniej współpracy z firmą staż był pierwszym tego rodzaju przedsięwzięciem. Uczestniczka wskazała trzy główne motywy, dla których zdecydowała się wziąć udział w projekcie. Pierwszym z nich, jest motyw finansowy, związany z poszukiwaniem dodatkowych źródeł zarobku. Drugi, dotyczy weryfikacji treści przekazywanych w ramach prowadzonych ze studentami zajęć dydaktycznych. Trzeci zaś, wynikał z przyczyn indywidualnych i związany był ze sprawdzeniem własnych umiejętności w kontekście biznesowym. Mimo iż stypendium stażowe było pobudką nawiązania współpracy, stażystka zdecydowałaby się wziąć udziału w projekcie bez gratyfikacji finansowej. Jednakże warunkiem, który musiałby 134

135 zostać spełniony, jest mniejsza ilość godzin w ramach odbywanego stażu. Wynika to z racji konieczności godzenia obowiązków stażowych z pracą naukową. Najbardziej korzystnym rozwiązaniem byłoby jednak zmniejszenie i uelastycznienie wymiaru czasu pracy przy jednoczesnym zachowaniu lecz również zmniejszeniu wysokości stypendium stażowego. CHARAKTERYSTYKA STAŻU Staż odbył się w dziale Biura Obsługi Zarządu firmy Comarch, będącej beneficjentem niniejszego programu stażowego. Działalność przedsiębiorstwa dotyczy branży IT. Specjalizacją firmy jest projektowanie, wdrażanie oraz integracja zaawansowanych systemów informatycznych, narzędzi i infrastruktur sieciowych. Telekomunikacja, usługi finansowe oraz ubezpieczeniowe to sektory, do których Comarch kieruje swoją ofertę. Przedmiotem stażu było opracowanie narzędzi do badania zaangażowania zespołów tworzących oprogramowanie ERP. Temat ten był zbieżny z doświadczeniem naukowo zawodowym uczestniczki, ponieważ zawierał element coachingowo doradczy. W przeszłości stażystka pełniła także funkcję pełnomocnika do spraw jakości i dziekana w jednej z prywatnych szkół wyższych. Doświadczenie związane z zarządzaniem zasobami ludzkimi było przydatne w trakcie przeprowadzania badania jakościowego z dyrekcją działu. Staż został zainicjowany przez beneficjenta. Do pracownika naukowego dotarła informacja o możliwości udziału w programie stażowym i podjął on decyzję o przystąpieniu do programu. Zakres obowiązków został ustalony w drodze konsultacji. Stażystka potwierdziła możliwość jasno sprecyzowanych oczekiwań firmy. Do obowiązków pracownika naukowego należało zdiagnozowanie potrzeb działu firmy, którego dotyczyło badanie; skonstruowanie narzędzia służącemu pomiarowi zaangażowania pracowników w realizowane przez nich działania; obliczenie wyników ilościowej części badania oraz stworzenie po-badawczego raportu wraz z rekomendacjami. Wszystkie z wymienionych wyżej działań zostały zrealizowane. Narzędzie ma dla firmy charakter innowacyjny, ponieważ zdecydowana większość firm korzysta z badań satysfakcji pracowników, nie poziomu zaangażowania. Narzędzie zostało wdrożone i wykorzystywane jest w przedsiębiorstwie do chwili obecnej. EFEKTY UDZIAŁU W STAŻU Wskazane przez uczestniczkę efekty stażu można sklasyfikować w dwie kategorie. Pierwsza to efekty subiektywne, tj. zmiana percepcji na temat pracy w korporacjach; weryfikacja wiedzy psychologicznej, potwierdzenie swoich kompetencji; dostrzeżenie umiejętności pracy zespołowej czy umiejętność adaptacji w różnym miejscu pracy. Druga, to efekty obiektywne, tj. weryfikacja dydaktyki; nawiązanie kontaktów z pracownikami firmy skutkującymi dalszym podejmowaniem współpracy; publikacja raportu w języku angielskim oraz udział w konferencji psychologicznej. Efektami dodatkowymi udziału w stażu są: pomysł napisania własnego podręcznika dla studentów, zawierającego elementy wiedzy praktycznej oraz pojawienie się propozycji zatrudnienia w firmie, z którego jednak stażystka nie skorzystała. 135

136 UŻYTECZNOŚĆ STAŻU Formuła stażu została przez uczestniczkę oceniona wysoko z racji na osiągnięcie wszystkich założonych efektów oraz wystąpienie efektów dodatkowych. Stażystka proponuje także, aby staże były obowiązkowe dla naukowców, ponieważ są bardzo dobrym narzędziem weryfikacji przekazywanej studentom wiedzy. Współpraca z firmą oraz częścią osób, z którymi nawiązano kontakt w trakcie realizacji stażu jest kontynuowana do dzisiaj. Uważam, że [staże] powinny być obowiązkowe dla naukowców, dlatego że to bardzo weryfikuje to, co robimy potem na uczelni. I też w kategoriach nauki, bo my czasami robimy naukę dla punktów z artykułów, a biznes mówi ale do czego to służy, czy to się da zastosować? To naprawdę człowieka potrafi spionizować. (Stażystka) 136

137 Staż IV Projekt Status stażysty Jednostka naukowa Dziedzina nauki Opracowanie Czas trwania stażu Branża firmy przyjmującej Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie. Dobra praktyka stażu odbytego w przedsiębiorstwie. Pracownik naukowo - dydaktyczny Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki Chemia organiczna Opracowanie receptury innowacyjnych produktów kosmetycznych zawierających jako składnik aktywny kwas migdałowy 6 miesięcy Produkcja kosmetyków CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU STAŻOWEGO Projekt Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie został zrealizowany przez Małopolską Agencję Rozwoju Regionalnego w partnerstwie z Akademią Górniczo-Hutniczą im. Stanisława Staszica; Uniwersytetem Jagiellońskim; Akademią Sztuk Pięknych im. Jana Matejki; Uniwersytetem Rolniczym im. Hugona Kołłątaja oraz Politechniką Krakowską im. Tadeusza Kościuszki. Całkowity okres realizacji projektu to wrzesień 2011 marzec Celami projektu były: zwiększenie dyfuzji innowacji w gospodarce Małopolski; wzmocnienie współpracy i transferu wiedzy pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami; podniesienie kompetencji pracowników przedsiębiorstw MŚP; zwiększenie doświadczenia biznesowego pracowników naukowych oraz wzrost innowacji przedsiębiorstw poprzez zapewnienie dostępu do wykwalifikowanego personelu. Grupę docelową projektu stanowili pracownicy naukowi zatrudnieni na stanowiskach profesora, adiunkta lub asystenta w jednostkach naukowych lub badawczo-rozwojowych na terenie województwa małopolskiego oraz mikro, małe i średnie firmy posiadające siedzibę główną, oddział, filię lub inną jednostkę organizacyjną w Małopolsce. Do działań podejmowanych w projekcie należały płatne staże, szkolenia oraz tymczasowe zatrudnienie wysoko wykwalifikowanego personelu w MŚP. Należy podkreślić, iż cechą wyróżniającą niniejszy projekt spośród pozostałych jest organizowanie staży pracowników naukowych w przedsiębiorstwach oraz staży pracowników MŚP w jednostkach naukowych. CHARAKTERYSTYKA STAŻYSTKI Stażystka pełni stanowisko adiunkta w Zakładzie Chemii Organicznej Instytutu Chemii i Technologii Organicznej Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki w Krakowie. Doświadczenie zawodowe respondentki jest bogate. Jeszcze jako studentka pracowała oraz odbywała praktyki w firmie kosmetycznej. Było to źródłem informacji o konieczności weryfikacji nabywanej wiedzy z przemysłem. Przed udziałem w projekcie stażystka, jako członek zespołu badawczego brała udział w projekcie realizowanym przez uczelnię wraz z firmą farmaceutyczną. Współpracowała także z firmami z branży kosmetycznej, poszukującymi substancji aktywnych. Współprace utrzymywane są do chwili obecnej. 137

138 Przemysł ukierunkowuje nasze badania, bo wiemy, co jest poszukiwane i istotne dla firmy. Ja cały czas oscyluję pomiędzy firmami farmaceutycznymi i kosmetycznymi, chociaż te dwie branże są bardzo blisko siebie. ( ) Cały czas poszukuję różnego rodzaju kontaktu z firmami. Jest to dla mnie napęd do działania, jeśli wiem, że praca, którą wykonam znajdzie realne przełożenie w przemyśle. (Stażystka) Stażystka odbyła łącznie cztery staże. Pierwszy z nich dotyczył opracowania i wdrożenia metody pozwalającej ocenić czy w miodzie znajdują się niedopuszczalne ilości salicylamidów. Drugi staż odbył się w ramach projektu SPiN Skuteczny Przedsiębiorca i Naukowiec i dotyczył poszukiwania związków zapachowych. Realizatorem trzeciego stażu była Wyższa Szkoła w Białymstoku, zrealizowany został w firmie farmaceutycznej i dotyczył poszukiwania związku aktywnego, który mógłby znaleźć zastosowanie w lekach, bądź w suplementach diety. Natomiast omawiany staż, będący przykładem dobrej praktyki, jest czwartym w kolejności podjętym przez pracownika naukowego stażem. Głównym motywem podjęcia decyzji o udziale w projekcie jest możliwość weryfikacji posiadanej wiedzy z przemysłem oraz możliwość zdobycia nowego doświadczenia. Stypendium stażowe nie było pobudką nawiązania współpracy, stażystka zdecydowałaby się wziąć udział w projekcie także bez gratyfikacji finansowej, jeżeli projekt odpowiadałaby jej oczekiwaniom. Jeśli projekt byłby bardzo interesujący dla mnie i wiedziałabym, że mnie rozwinie, że też się czegoś nauczę i będzie to nowe doświadczenie, które też wzbogaci moje CV, moją wiedzę i moje doświadczenie tak [wzięłabym udział]. Tu nie argument finansowy jest dla mnie przekonywujący tylko raczej warunki, które są związane z odbywaniem tego stażu, które w moim odczuciu są dość korzystne. (Stażystka) CHARAKTERYSTYKA STAŻU Staż odbył się w jednej z krakowskich firm, zajmującej się produkcją kosmetyków. Przedsiębiorstwo jest producentem podwykonawcą kolorowej kosmetyki proszkowej. Działalność firmy zorientowana jest na produkcję kontraktową. Zarówno wielkość serii, jak i receptura produktów dostosowywane są do potrzeb zamawiających. Staż został zainicjowany przez pracownika naukowego. Przedmiotem projektu było opracowanie receptury innowacyjnych produktów kosmetycznych zawierających jako składnik aktywny kwas migdałowy. Temat ten był zbieżny z dotychczasowym doświadczeniem naukowo zawodowym uczestniczki. Zdecydowana większość wiedzy potrzebnej do realizacji przedsięwzięcia była w posiadaniu pracownika naukowego. Natomiast występowały także elementy nowe, które należało zweryfikować. Zakres obowiązków został ustalony w drodze konsultacji. Część realizowanych zadań dotyczyła poszukiwania danych literaturowych, część pracy laboratoryjnej. Do szczegółowych obowiązków stażystki należała analiza zastanych źródeł informacji dotyczących nowych substancji aktywnych; opracowywanie na ich podstawie raportów; wyszukiwanie trendów oraz praca laboratoryjna związana z otrzymywaniem konkretnych substancji aktywnych. Wszystkie z wymienionych wyżej działań zostały zrealizowane. Opracowane dzieło ma charakter innowacyjny, ponieważ rozwiązanie, które pojawiło się w produktach firmy nie jest rozpowszechnione na rynku polskim. Zmodyfikowany produkt nie został jeszcze wdrożony na rynek, jednakże trwają prace przygotowawcze do wdrożenia. 138

139 EFEKTY UDZIAŁU W STAŻU Stażystka wskazuje wiele korzyści, które wyniknęły z udziału w programie stażowym. Przede wszystkim jest to wzbogacenie wiedzy w dziedzinie chemii bowiem firma, z którą podjęto współpracę, jest jedną z nielicznych firm w Polsce prowadzących nietypowy sposób produkcji kosmetyków. Atutem współpracy było także nawiązanie kontaktów i możliwość zdobycia nowego doświadczenia. Przedsiębiorstwo otrzymało natomiast uzasadnienie wprowadzenia zmian do produktu, dzięki czemu wzrosła jego konkurencyjność na rynku. Stażystka kontynuuje współpracę z przedsiębiorstwem. W chwili obecnej konsultowane są z nią nowe rozwiązania. Efektem dodatkowym realizowanych przez pracownika naukowego działań są propozycje nawiązania współpracy inicjowane przez inne firmy. Jednakże z racji konkurencyjności firm w stosunku do przedsiębiorstwa, w którym odbył się staż stażystka rezygnuje z nawiązania współpracy, wskazując jednak inną osobę z uczelni do kontaktu. UŻYTECZNOŚĆ STAŻU Formuła stażu została przez uczestniczkę oceniona wysoko z racji na wystąpienie wielu korzyści. Nawiązanie trwałej współpracy ze wszystkimi czterema firmami, w których odbyto staże dowodzi ich skuteczności. Również fakt polecenia innych pracowników naukowych, który mogą być zainteresowani współpracą z biznesem jest bardzo istotnym aspektem dodatkowym realizowanych staży. Każdy ze staży, z którymi miałam do tej pory do czynienia, bardzo wiele mnie nauczył i nawiązałam dzięki niemu trwały kontakt z firmami. Czyli właściwie z przedstawicielami z każdej z tych firm mam do dnia dzisiejszego kontakt i w jakimś stopniu konsultujemy się. To jest dla mnie bardzo cenne. (Stażystka) 139

140 Staż V Projekt Status stażysty Branża firmy delegującej Opracowanie Czas trwania stażu Jednostka naukowa przyjmująca stażystę Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie. Dobra praktyka stażu odbytego w jednostce naukowej. Właściciel firmy Biotechnologia i nanotechnologia Opracowanie nowej metody wczesnego wykrywania wysiłkowego obniżenia odporności. Realizacja I. fazy projektu. 3 miesiące Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU STAŻOWEGO Projekt Wiedza, praktyka, kadry - klucz do sukcesu w biznesie został zrealizowany przez Małopolską Agencję Rozwoju Regionalnego w partnerstwie z Akademią Górniczo-Hutniczą im. Stanisława Staszica; Uniwersytetem Jagiellońskim; Akademią Sztuk Pięknych im. Jana Matejki; Uniwersytetem Rolniczym im. Hugona Kołłątaja oraz Politechniką Krakowską im. Tadeusza Kościuszki. Całkowity okres realizacji projektu to wrzesień 2011 marzec Celami projektu były: zwiększenie dyfuzji innowacji w gospodarce Małopolski; wzmocnienie współpracy i transferu wiedzy pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami; podniesienie kompetencji pracowników przedsiębiorstw MŚP; zwiększenie doświadczenia biznesowego pracowników naukowych oraz wzrost innowacji przedsiębiorstw poprzez zapewnienie dostępu do wykwalifikowanego personelu. Grupę docelową projektu stanowili pracownicy naukowi zatrudnieni na stanowiskach profesora, adiunkta lub asystenta w jednostkach naukowych lub badawczo-rozwojowych na terenie województwa małopolskiego oraz mikro, małe i średnie firmy posiadające siedzibę główną, oddział, filię lub inną jednostkę organizacyjną w Małopolsce. Do działań podejmowanych w projekcie należały płatne staże, szkolenia oraz tymczasowe zatrudnienie wysoko wykwalifikowanego personelu w MŚP. Należy podkreślić, iż cechą wyróżniającą niniejszy projekt spośród pozostałych jest organizowanie staży pracowników naukowych w przedsiębiorstwach oraz staży pracowników MŚP w jednostkach naukowych. CHARAKTERYSTYKA STAŻYSTY I PRZEDSIĘBIORSTWA Pracownik przedsiębiorstwa pełni w niniejszym projekcie podwójną rolę: stażysty oraz przedsiębiorcy delegującego. Oznacza to, iż udział w projekcie przybrał postać auto-delegacji. Stażysta jest właścicielem jednej z krakowskich firm, działających w obszarze bioi nanotechnologii. Doświadczenie zawodowe stażysty jest powiązane z jednostkami naukowymi. Uczestnik stażu pracował w przeszłości w Instytucie Farmakologii PAN, odbył kilkanaście szkoleń w laboratoriach badawczych różnych firm z zakresu aparatury naukowej i analitycznej. W Instytucie Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN rozpoczął pracę nad doktoratem. Stażysta wziął udział w konkursie organizowanym przez PARP nt. techno-starterów. Jako laureat konkursu utworzył pierwszą w Polsce firmę zajmującą się biosensorami. 140

141 Kontakt z jednostkami naukowymi był podczas całej mojej kariery zawodowej, dlatego że w tej dziedzinie począwszy od pierwszej, samodzielniej pracy badawczej poprzez pracę w firmach również klientami bardzo często były jednostki naukowe. Charakter moich obowiązków dotyczył instalowania, wdrażania czy rozwiązywania problemów serwisowych związanych właśnie z aparaturą naukową, która jest wykorzystywana w tych jednostkach naukowych. (Stażysta) Firma pracując nad systemem biosensorowym, poszukiwała partnerów naukowych. To właśnie było motywem wzięcia udziału w programie stażowym. Jak wskazuje stażysta, program stażowy wyglądał dla mikro-firmy atrakcyjnie. Możliwość zacieśnienia współpracy badawczej i doświadczalnej z instytucją naukową oraz proces wyszukiwania podmiotów współpracy w bazie były kolejną motywacją podjęcia udziału w stażu. Dodatkowym atutem było odciążenie budżetu firmy. Stypendium stażowe nie było główną pobudką nawiązania współpracy, jednakże stażysta nie zdecydowałaby się wziąć udział w projekcie bez gratyfikacji finansowej. Swoje stanowisko uzasadnia faktem, iż w przypadku braku finansowania współpraca mogłaby przebiegać w innej, mniej sformalizowanej formie. CHARAKTERYSTYKA STAŻU Staż odbył się na Wydziale Rehabilitacji Ruchowej Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Inicjatorem współpracy był stażysta. Przedmiotem projektu było opracowanie nowej metody wczesnego wykrywania wysiłkowego obniżenia odporności. Temat ten był zbieżny z dotychczasowym doświadczeniem zawodowym stażysty i profilem działalności firmy. Zakres obowiązków został ustalony w drodze konsultacji. Do zadań realizowanych w trakcie stażu należało: zapoznanie się z potencjałem laboratorium uczelni, sformułowanie zespołu współpracującego, przygotowanie literaturowego podłoża działań oraz przygotowanie serii doświadczeń. Wszystkie z wymienionych wyżej działań zostały zrealizowane, co przyczyniło się do wytyczenia nowej ścieżki diagnostycznej dotyczącej badań komórek. Komórki te mogą zostać uzyskane od sportowców w przypadku badań testujących ich wydolność lub od pacjentów w przypadku badań klinicznych. Opracowane dzieło jest innowacyjne w skali światowej. Na chwilę obecną nie doszło jeszcze do wdrożenia, jednakże trwają prace przygotowawcze w tym kierunku. Jak podkreśla respondent, w przypadku braku współpracy z jednostką naukową niemożliwe byłoby osiągnięcie efektu końcowego. Dla tego typu firmy, która pracuje nad biosensorami, układami biosensorowymi współpraca z jednostkami naukowymi jest niezbędna na każdym etapie, dlatego że cały czas działa się w obszarze badań i rozwoju. Jeśli wytycza się zupełnie nowe kierunki to również bez ścisłej współpracy z naukowcami, z jednostkami naukowymi na pewno niczego nie można by było [niczego] osiągnąć, bo to jest samo sedno działań. (Stażysta) EFEKTY UDZIAŁU W STAŻU Najważniejszym efektem udziału w stażu jest dla pracownika przedsiębiorstwa nawiązanie trwałej współpracy badawczej, której kontynuacja trwa do chwili obecnej. Staż był punktem wyjścia do realizacji spektrum prac doświadczalnych. Wyniki opracowane w ramach trzymiesięcznej współpracy przyczyniły się do posunięcia prac badawczych. Stażysta podkreśla także, iż efektem stażu jest wzbogacenie wiedzy nie tylko firmy, ale także jednostki naukowej, w której odbył się staż. Pracownicy uczelni mogli bowiem zapoznać się z funkcjonowaniem mikroprzedsiębiorstwa w kontekście założenia własnej działalności gospodarczej. 141

142 UŻYTECZNOŚĆ STAŻU Formuła stażu została przez stażystę oceniona bardzo wysoko. Przede wszystkim argumentem przemawiającym za kontynuacją programów stażowych jest możliwość nawiązania współpracy, dzięki której może dojść tak, jak w przypadku charakteryzowanej praktyki do uzyskania innowacji w skali światowej. Zdaniem respondenta należałoby jednak wydłużyć czas trwania projektu, który w przypadku niniejszej współpracy okazał się zbyt krótki. Problem przezwyciężono rozwijając współpracę po zakończonym stażu. 142