Analiza ryzyka zawodowego kierowcy samochodu ciężkiego w aspekcie bezpieczeństwa transportu drogowego

Transkrypt

1 FALKOWICZ Katarzyna 1 WYSMULSKI Paweł 1 RÓŻYŁO Patryk 1 Analiza ryzyka zawodowego kierowcy samochodu ciężkiego w aspekcie bezpieczeństwa transportu drogowego WSTĘP Zawód kierowcy samochodu ciężarowego uznany jest za zawód średnio ciężki ze względu na znaczące obciążenie fizyczne. Jest również odpowiedzialną pracą gdyż zachowanie kierowców podczas pracy ma ogromny wpływ na bezpieczeństwo osób trzecich, którzy również biorą udział w ruchu drogowym, działania kierowców mają również wpływ na jakość i terminowość przewozu ładunków [2]. Od osób, które chcą wykonywać ten zawód wymaga się nie tylko dużej sprawności fizycznej ale i umysłowej. Zawodowy kierowca narażony jest na wiele czynników fizycznych, chemicznych mechanicznych i biologicznych mogący mieć negatywny wpływ na jego zdrowie, a nawet życie. Dlatego też podstawowym elementem organizacji bezpiecznej pracy jest dokonanie analizy występujących zagrożeń z jakimi potencjalny kierowca będzie miał do czynienia w trakcie wykonywania pracy. Człowiek w środowisku pracy może być narażony na oddziaływanie różnorodnych czynników zagrażających jego zdrowiu i życiu. Z punktu widzenia ich oddziaływania na organizm człowieka czynniki te dzieli się na: niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe. Zależnie od stężenia lub natężenia, czynniki uciążliwe mogą stać się szkodliwymi (zagrażającymi zdrowiu) lub niebezpiecznymi (zagrażającymi życiu). W aspekcie ich natury, czynniki środowiska pracy dzieli się, zgodnie z obowiązującą w normach klasyfikacją, na czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne. Praca w warunkach ekspozycji na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza możliwość wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i życia człowieka, a prawdopodobieństwo i zakres wystąpienia tych następstw określa się jako ryzyko zawodowe ( ) [6]. Praca kierowcy jest pracą mobilną, narażoną na wiele czynników szkodliwych, dlatego też celem pracy jest identyfikacja i analiza zagrożeń pracy kierowcy samochodu ciężarowego na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa, a także zaproponowanie działań zmierzających do poprawy oraz zmniejszenia ryzyka zawodowego. 1. CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA PRACY Identyfikacja zagrożeń związanych z pracą kierowcy pojazdu ciężarowego oraz ocena ryzyka zawodowego została przeprowadzona na podstawie analizy firmy transportowej, świadczącej usługi przewozu towarów na terenie kraju. Badana jednostka organizacyjna zlokalizowana jest w województwie lubelskim i zatrudnia 93 pracowników na stanowiskach: kierowca pojazdu ciężarowego, pracownik biurowy, mechanik samochodowy. Przedsiębiorstwo funkcjonuje na rynku od ok. piętnastu lat i specjalizuje się głównie w przewozie materiałów sypkich (piasek, kruszywo, cement, popioły itp.) na zlecenie zakładów produkcyjnych. Firma jest w posiadaniu czterdziestu samochodów ciężarowych typu wywrotki oraz trzydziestu dwóch ciągników siodłowych z naczepami i cementonaczepami (rysunek1). 1 Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, Katedra PKM; Lublin; ul. Nadbystrzycka 36. Tel: +48 (81) , k.falkowicz@pollub.pl, p.wysmulski@pollub.pl, p.rozylo@pollub.pl 1297

2 a) b) Rys.1. Typy samochodów ciężarowych wykorzystywanych w przedsiębiorstwie a) wywrotka b) ciągnik siodłowy z cementonaczepą. Źródło: opracowanie własne Kierowca pojazdu ciężarowego, aby przejść wstępny proces rekrutacji w rozpatrywanym przedsiębiorstwie transportowym musi spełnić szereg wymagań do których należą: posiadanie prawa jazdy kat. C+E oraz uprawnień na przewóz towarów, niekaralność, aktualne badania lekarskie, odpowiednie predyspozycje fizyczne i psychospołeczne. Ponadto potencjalny kierowca musi w bardzo dobrym stopniu znać przepisy ruchu drogowego, a także posiadać doświadczenie pracy na podobnym stanowisku. Do najważniejszych podstawowych czynności kierowcy należy prowadzenie pojazdu o masie powyżej 3,5 t z ładunkiem (głównie materiał sypki) na ustalonej przez daną spedycję trasie, a także czynności towarzyszące takie jak: drobne naprawy samochodu, operacje załadunku i rozładunku, wypełnianie karty pracy, kontrola tygodniowego i dziennego czasu pracy na tachografie, kontrola stanu technicznego pojazdu, uzupełnianie paliwa i innych płynów eksploatacyjnych, pozostawanie w stałej łączności telefonicznej i satelitarnej z bazą. Jeśli chodzi o czas pracy to zgodnie z obowiązującymi przepisami odnoszącymi się do czasu pracy kierowcy kat. prawa jazdy C+E (Kodeks Pracy, Ustawa o czasie pracy kierowców z dnia 16 kwietnia 2004 r., Umowa Europejska z dnia r., Rozporządzenie Rady EWG nr 3820/85 z ), kierowca może prowadzić pojazd przez 9 godzin dziennie nieprzerwanie, a dwa razy w tygodniu czas pracy może zwiększyć do 10 godzin. Standardowo po 4,5 godzinach jazdy następuje przerwa 45-minutowa. Dodatkowo w ciągu dwóch tygodni nie może on przekroczyć 90 godzin samej jazdy. Stanowi to bardzo istotny czynnik z punktu widzenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz zapobiegania wypadkowym drogowym. 2. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ ZWIĄZANYCH Z PRACĄ KIEROWCY SAMOCHODU CIĘŻAROWEGO Praca kierowcy samochodu ciężkiego ze względu na swoja specyfikę i występujące obciążenia zarówno fizyczne jak i psychiczne zaliczana jest do zawodów średnio ciężkich. Kierowca narażony jest na działanie wielu czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych dla jego zdrowia. W tabeli 1 zestawiono wybrane i najistotniejsze zagrożenia związane z pracą kierowcy pojazdu ciężarowego wraz z przyczynami i możliwymi skutkami ich wystąpienia w wybranym przedsiębiorstwie transportowym. Przedstawione potencjalne zagrożenia mają wpływ na ogólny poziom bezpieczeństwa transportu drogowego. 1298

3 Tab. 1. Przykładowe zagrożenia występujące na stanowisku pracy kierowcy pojazdu ciężarowego w analizowanym przedsiębiorstwie transportowym Zagrożenie Źródło/Przyczyna Możliwe skutki Kolizja, wypadek drogowy Przewrócenie, stoczenie się pojazdu zmęczenie lub wyczerpanie organizmu kierowcy, senność, praca w godzinach nocnych, oślepiający efekt świateł innego pojazdu i reflektorów iluminacyjnych, niedostosowanie prędkości jazdy do warunków drogowych, potencjalne zagrożenia ze strony innych uczestników ruchu drogowego, duże natężenie ruchu drogowego, niekorzystne warunki atmosferyczne. śliska/pochyła nawierzchnia, brak zaciągniętego hamulca ręcznego, nieodpowiednie zabezpieczenie potłuczenia, obrażenia zewnętrzne, złamania kończyn, śmierć. potłuczenia, obrażenia zewnętrzne Upadek wsiadanie i wysiadanie z auta złamania kończyn, urazy, zewnętrzne, siniaki Zaśnięcie kierowcy w trakcie jazdy długotrwałe prowadzenie pojazdu, mała liczba godzin snu poprzedzająca jazdę samochodem, zmęczenie i wyczerpanie organizmu, praca w godzinach nocnych, zmęczenie wzroku, ograniczona koncentracja Stres presja czasowa, utrudnienia w ruchu drogowym, kontrola telefoniczna i satelitarna przez przełożonych. kolizja lub wypadek drogowy, potłuczenia, obrażenia zewnętrzne. przemęczenie, agresja, zmniejszenie wydolności umysłowej i psychicznej, dolegliwości żołądkowe Przeciążenie układu wzroku pokarmowego oddechowego praca w godzinach nocnych, niedostateczna widoczność, konieczność ciągłej obserwacji obiektów na drodze, oślepiający efekt świateł innego pojazdu i reflektorów iluminacyjnych nieregularne odżywianie, stres, złe nawyki jedzeniowe, spożywanie dużych ilości napoi kofeinowych, ograniczone możliwości przygotowywania i spożywania wartościowych posiłków, zatrucia wdychanie spalin, palenie tytoniu, nieodpowiednia wentylacja w kabinie, stosowanie klimatyzacji, praca w warunkach zmiennych temperatur, zmienne warunki pogodowe, niewyleczone przeziębienia, niesprawne webasto, częste wychodzenie i wchodzenie do kabiny, kontakt z pyłami i kurzem, kontakt z różnymi ludźmi zaburzenia ostrości widzenia, pieczenie/swędzenie i łzawienie oczu, osłabienie wzroku dolegliwości wątrobowe, wrzody żołądkowe, zaparcia przeziębienia, choroby infekcyjne, duszności, alergie Źródło: opracowanie własne Poddając tabelę 1 wstępnej analizie można zauważyć, że pracownicy badanej firmy transportowej zatrudnieni na stanowisku kierowcy pojazdu ciężarowego narażeni są na szereg zagrożeń wynikających ze zdarzeń losowych, świadomej działalności zarówno pracownika jak i pracodawcy. Z pośród wymienionych zagrożeń, istotny wpływ na poziom bezpieczeństwa w transporcie drogowym mają: stres, choroby układu pokarmowego, przeciążenie układu wzroku, co prowadzi do zaśnięcia, a w ostateczności wypadków i kolizji. Zagrożenia te wiążą się głównie z nieregularnym trybem życia, jazdą niezgodną z przepisami ruchu drogowego, presją czasu, zmiennymi i niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, niesprawnym pojazdem, niedostatecznym oświetleniem, sennością czy też pracą w godzinach nocnych. Wymienione zagrożenia przyczyniają się do strat materialnych jak i ludzkich, zarówno drobnych i tych bardziej poważnych jak kalectwo czy też śmierć uczestników ruchu drogowego. Mogą również przyczynić się do uszkodzenia taboru samochodowego. Wśród potencjalnych skutków wymienić można również trwały uszczerbek na zdrowiu, uszkodzenia fizyczne ciała i problemy natury psychicznej oraz wysoki poziom wskaźnika zachorowalności zawodowej. Ponadto zagrożenia związane z pracą kierowcy pojazdu ciężarowego mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo drogowe, tym samym powodując reorganizację ruchu, opóźnienia w dostawie towaru i wzrost kosztów transportowych. 1299

4 3. OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO METODĄ RISK SCORE Do oceny ryzyka zastosowano metodę wskaźnikową Risc -Score [1, 3, 4, 6, 7]. Jest to metoda która została opracowana w USA i spełnia wymagania wszystkich standardów międzynarodowych. W jej skład wchodzą cztery główne etapy: pierwszy etap polega na określeniu i opisaniu występowania zagrożenia, dla którego przeprowadzona zostanie ocena; drugim etapem jest sporządzenie listy rozpoznanych zagrożeń; trzeci etap polega na oszacowaniu ryzyka do którego wykorzystuje się trzy parametry: prawdopodobieństwo zaistnienia zdarzenia wypadkowego (P), czas ekspozycji (wystawienia) na czynnik niebezpieczne (E), możliwe skutki (S). Parametry te służą do obliczenia wskaźnika ryzyka (R) na podstawie poniższego wzoru: R = S E P (1) ostatni etap to wartościowanie ryzyka. Szacowanie parametrów przeprowadza się według specjalnie opracowanych skal na kilku poziomach dla każdego zagrożenia. Kategorię ryzyka określa się zgodnie z tabelą 2. Tab. 2. Ocena jakościowa ryzyka według metody Risk Score Wartość R Kategoria ryzyka Działania zapobiegawcze R 20 akceptowalne wskazana kontrola 20<R<70 małe potrzebna kontrola 70<R<200 istotne potrzebna poprawa warunków 200<R<400 duże potrzebna natychmiastowa poprawa warunków R>400 bardzo duże wskazane wstrzymanie prac Źródło: opracowanie własne na podstawie [5, 6, 7] Identyfikacja głównych zagrożeń oraz ocena ryzyka zawodowego kierowcy pojazdu ciężarowego została przeprowadzona na podstawie danych statystycznych zgromadzonych przez przedsiębiorstwo, a także na podstawie przeprowadzonych wywiadów z pracownikami oraz kierownictwem firmy (tabela 3). Tab. 3. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego przeprowadzona metodą Risk Score Zagrożenie Prawdopodobieństwo zdarzenia "P" Ekspozycja na zagrożenie "E" Skutki zdarzenia "S" Kategoria Dopuszczalność ryzyka "R" Kolizja, wypadek drogowy 1 0,5 3 1,5 Przewrócenie, stoczenie się pojazdu 0,5 0,5 3 0,75 Upadek 0, ,5 Zaśnięcie kierowcy w trakcie jazdy 0,5 0,5 1 0,25 Stres 0, ,6 Przeciążenie układu wzroku pokarmowego oddechowego Źródło: opracowanie własne Ocena ryzyka zawodowego kierowcy pojazdu ciężarowego wybranego przedsiębiorstwa transportowego wskazuje na kilka ewentualnych zagrożeń, mających wpływ na poziom bezpieczeństwa pracownika. Najwyższy wskaźnik ryzyka zawodowego dotyczy chorób układu oddechowego, w mniejszym stopniu przeciążenia układu wzroku i chorób układu pokarmowego. 1300

5 Jednak wszystkie zagrożenia, dla których została przeprowadzona ocena ryzyka zaliczają się do kategorii ryzyka akceptowalnego i wymagają ewentualnej kontroli, aby ryzyko pozostało na tym samym poziomie. Działania profilaktyczne mające na celu utrzymanie ryzyka na poziomie akceptowalnym przedstawiono w tabeli 4. Tab. 4. Środki ochrony przed zagrożeniem na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego Zagrożenie Działania profilaktyczne Kolizja, wypadek Posługiwanie się sprawnym samochodem. Wykonywanie obsługi codziennej oraz okresowych drogowy przeglądów technicznych. Przestrzeganie przepisów prawa drogowego. Zwracanie uwagi na Przewrócenie, stoczenie się pojazdu Upadek Zaśnięcie kierowcy w trakcie jazdy Stres Przeciążenie układu wzroku pokarmowego oddechowego Źródło: opracowanie własne zachowania innych użytkowników dróg. Zachowanie ostrożności zachowanie ostrożności; zabezpieczenie samochodu; zaciąganie hamulca zachowanie ostrożności, wzmożona uwaga wysypianie się, robienie przerw w kierowaniu samochodem precyzyjnie określone zakresy obowiązków i odpowiedzialności pracowników; dostosowanie pracy do doświadczenia, kompetencji i tempa pracy pracownika, stałe doskonalenie miejsca pracy stosowanie sprawnego i dobrze ustawionego oświetlenia samochodu; dbanie o czystość reflektorów i szyb, używanie dobrej jakości okularów przeciwsłonecznych, zaleca się stosowanie okularów podnoszących ostrość widzenia we mgle i w nocy, stosowanie przerw w kierowaniu samochodem spożywanie regularnych i ciepłych posiłków; picie mniejszej ilości napoi kofeinowych wykonywanie przeglądów okresowych oraz konserwacji wentylacji i klimatyzacji (dezynfekcja, odgrzybianie, wymiana filtrów); ustawianie parametrów klimatyzacji zgodnie z zaleceniami producenta Na podstawie przeprowadzonej oceny można stwierdzić iż w analizowanym przedsiębiorstwie transportowym warunki pracy kierowcy można ocenić jako dobre, zatem działania zapobiegawcze nie są konieczne, aczkolwiek nie oznacza to, że nie są wskazane. Przeprowadzane co jakiś czas kontrole mają za zadanie ułatwić identyfikację zagrożeń w związku z występowaniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych, a także przedsięwziąć odpowiednie środki zaradcze, poprawiające stan bezpieczeństwa i higieny na stanowiskach pracy. WNIOSKI Transport drogowy, ze względu na jego szeroką dostępność i możliwość dowiezienia różnego rodzaju ładunków do niemalże każdego miejsca przeznaczenia jest obecnie najczęściej wykorzystywanym rodzajem transportu. Jednakże z punktu widzenia zagrożenia życia jest również jednym z najbardziej niebezpiecznych rodzajów transportu, albowiem jednym z rodzajów wypadków mogących zdarzyć się podczas całej operacji transportowej są wypadki drogowe. Jednak wypadki i kolizje drogowe nie stanowią jedynego zagrożenia, bowiem praca kierowcy samochodu ciężarowego wiąże się również z innymi rodzajami zagrożeń które niewątpliwie przyczyniają się do kreowania poziomu bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Jednocześnie stanowią one zagrożenie dla samego kierowcy. Dlatego też, w celu zapobiegania występowania sytuacji kryzysowych oraz minimalizowania strat materialnych i ludzkich konieczna jest skrupulatna analiza ryzyka zawodowego oraz zaimplementowania działań profilaktycznych. W niniejszym artykule identyfikacja i ocena parametrów ryzyka została dokonana za pomocą metody analizy ryzyka Risc Score, która wskazała że najwyższy poziom ryzyka w przypadku analizowanego przedsiębiorstwa odnosi się do chorób układu pokarmowego, a także przeciążenia układu wzroku. Praktycznym narzędziem służącym do zapobiegania zagrożeniom są działania profilaktyczne i zaradcze w celu identyfikacji zagrożenia przed, w trakcie i po jego wystąpieniu co pozwala na dokonanie skrupulatnej analizy danego 1301

6 zdarzenia kryzysowego. Dzięki takim przykładowym działaniom jak: intensyfikacja mechanizmów kontrolujących zarządzanie czasem pracy w firmach transportowych i spedycyjnych w celu ograniczania niekorzystnego wpływu zmęczenia kierowców, weryfikacja wymagań homologacyjnych pojazdów samochodowych pod kątem zwiększanie komfortu jazdy poprzez stosowanie ergonomicznych rozwiązań w kabinie kierowcy, czy też zapewnienie w przedsiębiorstwach transportowych możliwości wsparcia specjalistycznego (psychologicznego, medycznego) w przypadku konieczności otrzymania pomocy, jesteśmy w stanie zminimalizować ryzyko zawodowe osób pracujących na stanowisku kierowcy samochodu ciężkiego. Nie ulega wątpliwości, że wypadek w pracy to dla pracodawcy strata finansowa czy to w postaci uszkodzonego pojazdu czy też zniszczenia przewożonego towaru. Jednym z celów wyznaczonych przez kodeks pracy w dziedzinie bhp jest uświadamianie pracowników o zagrożeniach na stanowisku pracy w tym poprzez organizowanie systematycznych obowiązkowych szkoleń w tym zakresie. Kierowca musi pamiętać, że jego działania, które często zagrażają bezpieczeństwu na drodze, mogą być przyczyną uszczerbku na zdrowiu nie tylko dla niego jako pracownika, ale również dla innych uczestników ruchu drogowego. Streszczenie W artykule przedstawiono identyfikację głównych zagrożeń występujących na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego, wraz z oceną ryzyka zawodowego w aspekcie bezpieczeństwa transportu drogowego. Identyfikacja zagrożeń została przeprowadzona na podstawie analizy firmy transportowej, świadczącej usługi przewozu towarów na terenie kraju. Do przeprowadzenia analizy ryzyka zawodowego wykorzystano metodę Risc Score, która oparta jest na oszacowaniu trzech istotnych parametrów jak prawdopodobieństwo, ekspozycja i skutki zdarzenia. W celu zapobiegania wystąpienia poszczególnych zagrożeń i ograniczenia potencjalnych strat zaproponowano przykładowe działania profilaktyczne. Słowa kluczowe: kierowca samochodu ciężarowego, transport drogowy, ryzyko zawodowe, zagrożenia Analysis of occupational risk of truck driver in the aspect of road transport safety Abstract The article presents the identification of the main risks in the work of the truck driver, including assessment of occupational risk in terms of road safety. Hazard identification was carried out on the basis of the transport company analysis, providing freight transport service in the country. For occupational risk analysis was used Risc Score method, which is based on the estimation of three important parameters such as probability, exposure and event effects. In order to prevent the occurrence of individual risks and limiting of potential losses the examples of preventive measures was proposed. Keywords: truck driver, road transport, occupational risk, hazards BIBLIOGRAFIA 1. PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. 2. Korzeniowski L.F., Podstawy nauk o bezpieczeństwie. Zarządzanie bezpieczeństwem., Wyd. Difin, Warszawa Romanowska-Słomka I., Słomka, A., Zarządzanie ryzykiem zawodowym. Wyd. Tarbonus, Tarnobrzeg Romanowska-Słomka I., Słomka A., Ryzyko zawodowe. Procedury, Metody, Zagrożenia. Wyd. Ośrodek Szkolenia PIP, Wrocław Wojtyło D., Wierzba A., Madejski R., Bezpieczeństwo transportu drogowego w aspekcie pracy kierowcy pojazdu ciężarowego. Logistyka 3/ Zawieska W., Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny, Wyd. CIOP-PIB, Warszawa