Jak przygotować się do wdrożenia kształcenia modułowego z pomocą eksperta zewnętrznego

Transkrypt

1 Jak przygotować się do wdrożenia kształcenia modułowego z pomocą eksperta zewnętrznego Doświadczenia projektu System wsparcia szkół i placówek wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 JAK PRZYGOTOWAĆ SIĘ DO WDROŻENIA KSZTAŁCENIA MODUŁOWEGO Z POMOCĄ EKSPERTA ZEWNĘTRZNEGO. DOŚWIADCZENIA PROJEKTU Raport opracowany w ramach projektu System wsparcia szkół i placówek wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Autorki: Hanna Grządziel, Joanna Ksieniewicz, Gabriela Poloczek, Grażyna Uhman Redaktor merytoryczny i językowy: Joanna Ksieniewicz Koordynator projektu: Nina Janiak Publikacja bezpłatna. Copyright by Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej Warszawa 2012 Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej Warszawa, ul. Spartańska 1B Wydanie pierwsze (2012) Skład: Biuro Projektów KOWEZiU (JK) 2 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 Spis treści List przewodni Opis projektu Cel projektu Sposób zarządzania projektem Zasoby ludzkie rekrutacja i zadania Zasoby merytoryczne O kształceniu modułowym Problemy szkół wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego Analiza raportów końcowych Organizacja i zakres zewnętrznego wspierania szkół wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego Organizacja i tematy konsultacji Wsparcie szkół podczas przygotowania i wdrażania modułowych programów nauczania Oczekiwania szkół w kwestii wsparcia podczas przygotowania i wdrażania modułowych programów nauczania Trudności w realizacji zewnętrznego wspierania szkół Długoterminowe wsparcie szkół Wpływ modernizacji kształcenia zawodowego Wpływ modernizacji kształcenia zawodowego na realizację kształcenia modułowego Wpływ modernizacji kształcenia zawodowego na realizację projektu Trwałość projektu Promocja kształcenia modułowego Przykłady dobrych praktyk Zespół Szkół Łączności w Szczecinie dobra praktyka w kształceniu modułowym Zespół Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica w Szprotawie dobra praktyka w kształceniu modułowym Zespół Szkół Artystyczno-Projektowych w Tarnowskich Górach dobra praktyka w kształceniu modułowym w branży odzieżowej Rekomendacje zmian prawnych Załączniki Załącznik 1. Nota biograficzna osoby kandydującej do uczestnictwa w realizacji projektu Załącznik 2. Ankieta dla autora poradnika Załącznik 3. Program szkolenia trenerów kształcenia modułowego Załącznik 4. Zakres obowiązków eksperta Załącznik 5. Program szkolenia ekspertów kształcenia modułowego Załącznik 6. Tematy konsultacji dotyczących wdrożenia programów nauczania o strukturze modułowej Załącznik 7. Tematyka konsultacji dotyczących zmian programowych Załącznik 8. Formularz diagnostyczny Załącznik 9. Plan konsultacji Załącznik 10. Schemat scenariusza konsultacji Załącznik 11. Raport z konsultacji eksperta Załącznik 12. Lista obecności

4 Załącznik 13. Wykaz raportów z konsultacji Załącznik 14. Raport z konsultacji obserwowanej eksperta Załącznik 15. Raport końcowy z pracy eksperta Załącznik 16. Kwestionariusz końcowego wywiadu z dyrektorem szkoły/placówki dotyczący oceny i poziomu kompetencji eksperta Załącznik 17. Zakres obowiązków koordynatora wojewódzkiego Załącznik 18. Raport miesięczny z pracy koordynatora wojewódzkiego Załącznik 19. Raport końcowy z pracy koordynatora wojewódzkiego Wykaz schematów

5 List przewodni Szanowni Państwo! Oddajemy Państwu raport końcowy z realizacji projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.3 Poprawa jakości kształcenia, Poddziałanie Modernizacja treści i metod kształcenia pt. Jak przygotować się do wdrożenia kształcenia modułowego z pomocą eksperta zewnętrznego. Zdajemy sobie sprawę z faktu, iż wprowadzenie w szkole nowego sposobu organizacji pracy nauczyciela, a także zajęć dydaktycznych wiąże się z wieloma wątpliwościami, a nierzadko trudnościami. Dlatego też, wychodząc naprzeciw Państwa oczekiwaniom, prezentujemy opis organizacyjny i merytoryczny wsparcia, jakie udzielone zostało w ramach niniejszego projektu ponad 220 szkołom na terenie całego kraju w celu przygotowania i wdrożenia do praktyki szkolnej programów nauczania o strukturze modułowej. W raporcie znajdziecie Państwo wszystkie niezbędne informacje dotyczące tego jak rozpocząć przygotowania do procesu zmian w szkole i dlaczego warto w tym czasie współpracować z doświadczonym ekspertem, w formie długoterminowej. Zapraszamy do korzystania z naszych doświadczeń zarówno w aspekcie organizacyjnym, a także merytorycznym. W raporcie podane zostały źródła, gdzie należy szukać kontaktu z ekspertami kształcenia modułowego i gdzie można znaleźć wszystkie materiały dydaktyczne przydatne w trakcie wdrażania programów modułowych. Życzymy powodzenia i liczmy, iż doświadczenia szkół uczestniczących w projekcie System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego będą dla Państwa zachętą i inspiracją do wprowadzenia zmian w swoich szkołach. Zespół projektu 5

6 1. Opis projektu 1.1. Cel projektu Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego realizowany przez Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej w latach Niniejszy projekt postawił sobie za cel wypracowanie systemu działań wspierających wdrożenie kształcenia modułowego, zarówno z punktu widzenia szkoły (dyrektora, nauczycieli), jak i przedstawicieli organów prowadzących i nadzorujących. Aby skutecznie przygotować się i wdrożyć kształcenie modułowe, musi zaistnieć współpraca wszystkich ww. podmiotów. Dlatego też, oprócz promowania idei kształcenia modułowego, która miała miejsce podczas 17 konferencji wojewódzkich, działania projektu skupiły się na szerzeniu merytorycznych i metodycznych zasad i korzyści wynikających z tego rodzaju kształcenia. W I etapie projektu zaprosiliśmy do współpracy ok. 300 osób, które przeszły szkolenie (uzyskały tytuł eksperta kształcenia modułowego), na którym zostały przygotowane do przeprowadzenia cyklu 12 spotkań konsultacyjnych w ponad 220 szkołach na terenie całego kraju. Szkoły uczestniczące w projekcie wcześniej nie prowadziły kształcenia modułowego, bądź już podejmowały samodzielne próby, jednak dzięki wsparciu otrzymanemu w projekcie ich działania zostały zharmonizowane i usystematyzowane. Eksperci spotykali się zarówno z dyrektorami, nauczycielami, ale także z przedstawicielami organów prowadzących i nadzorujących. Założenie, jakie przyświecało tym spotkaniom to przygotowanie szkoły/ placówki oświatowej do cyklu zmian organizacyjnych oraz merytorycznych, jakie wynikają ze zmiany systemu kształcenia i pracy szkoły. Każdy z ekspertów ustalał indywidualnie z dyrektorem zakres tematyczny konsultacji dokonując wyboru 12 spośród 15 zaproponowanych tematów. W efekcie w roku szkolnym 2010/2011 odbyło konsultacji, w których uczestniczyło nauczycieli i dyrektorów. Rys. Elementy systemu wsparcia szkół przygotowujących się do wdrożenia kształcenia modułowego Źródło: opracowanie własne. 6

7 W związku z reformą programową kształcenia zawodowego eksperci kształcenia modułowego zostali dodatkowo przeszkoleni w zakresie zmian wchodzących w życie od roku szkolnego 2012/2013. W efekcie uczestnicy projektu są kompleksowo przeszkolonymi ekspertami z dziedziny nowoczesnych i innowacyjnych sposobów kształcenia zawodowego, szczególnie biorąc pod uwagę konstrukcję nowej podstawy programowej, która sprzyja realizacji programu nauczania w systemie modułowym. W listopadzie i grudniu 2011 r. eksperci przeprowadzili 104 konferencje o zasięgu powiatowym nt. zmian programowych w kształceniu zawodowym, w których uczestniczyło ponad nauczycieli. Dodatkowo w okresie kwiecień-czerwiec 2012 r. w 330 szkołach i placówkach oświatowych uczestniczących w projekcie eksperci przeprowadzili cykl konsultacji. Spotkania dotyczyły opracowywania i modyfikowania planów nauczania, konstruowania i modyfikowania programów nauczania oraz przygotowywania programu i oferty kursów kwalifikacyjnych (również w odniesieniu do programów nauczania o strukturze modułowej). Eksperci przeprowadzili 1183 konsultacje, w których uczestniczyło 4018 nauczycieli i dyrektorów. Rys. Szkolenia związane ze zmianami programowymi w kształceniu zawodowym Źródło: materiały projektu. Na potrzeby obydwu cyklów konsultacji oraz konferencji powiatowych stworzono przestrzeń roboczą na platformie Moodle. Znalazły się tam przykładowe scenariusze konsultacji, niezbędne materiały dydaktyczne oraz wspierające przygotowanie Ekspertów do przeprowadzenia konsultacji. Prowadzącym konsultacje oaz konferencje udostępniono forum dyskusyjne, na którym poruszano wiele wątków problemowych i przykładów dobrych praktyk. Prace ekspertów nadzorowało 15 koordynatorów wojewódzkich. Ich zadaniem było opracowanie przydziału szkół i konferencji, nadzorowanie terminowego wykonywania zleconych spotkań, wspieranie ekspertów w kwestiach merytorycznych. 7

8 1.2. Sposób zarządzania projektem Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego kierowany był z poziomu centralnego, a następnie na poziomie regionalnym zarządzanej kaskadowo. Struktura zarządzania na poziomie centralnym Za realizację projektu odpowiadał Zarząd projektu, w skład którego weszli: Dyrektor KOWEZiU, dwóch Wicedyrektorów KOWEZiU, Główna Księgowa, Menedżer Projektów oraz Koordynator Księgowo-Kadrowy. Zadaniem Zarządu był nadzór i kontrola terminowości, systematyczności realizacji kolejnych zadań projektu. Zarząd podejmował decyzje w kwestiach kluczowych dla realizacji projektu. Rys. Skład Zarządu projektu Źródło: opracowanie własne. Koordynator projektu odpowiadał za całościową realizację projektu. Do jego zadań należało realizowanie i nadzorowanie wykonania kolejnych działań zgodnie z wytyczonym we wniosku o dofinansowanie projektu harmonogramem. Bezpośrednio koordynatorowi projektu podlegali koordynatorzy wojewódzcy oraz pośrednio eksperci. Koordynator projektu odpowiadał bezpośrednio przed menedżerem projektów oraz zarządem. Rys. Podległość kierownika projektu Źródło: opracowanie własne. Rys. Hierarchia w projekcie Źródło: opracowanie własne. Łącznikiem między koordynatorem projektu a ekspertami i szkołami uczestniczącymi w projekcie byli koordynatorzy wojewódzcy. W projekcie zatrudniono 15 koordynatorów. Koordynatorzy wojewódzcy 8

9 rozliczani byli z powierzonych im zadań w cyklu miesięcznym. Oprócz karty czasu pracy, składali formularze, w których sprawozdawali swoje działania o charakterze merytorycznym. Koordynatorzy zatrudnieni byli zarówno podczas cyklu konsultacji przygotowującego szkoły do wdrożenia programów nauczania o strukturze modułowej, jak i podczas cyklu spotkań związanych z modernizacją programową kształcenia zawodowego. Rys. Podział regionalny koordynatorów wojewódzkich Źródło: opracowanie własne. Do zrealizowania zaplanowanego w projekcie cyklu konsultacji konieczne było zrekrutowanie i odpowiednie przeszkolenie grupy ekspertów. Do współpracy zaproszono osoby (po przeprowadzeniu otwartej rekrutacji), które miały wcześniejsze doświadczenia z programami nauczania o strukturze modułowej, posiadały udokumentowane zdolności edukatorskie oraz doświadczenie w prowadzeniu szkoleń min. dla rad pedagogicznych. Eksperci bezpośrednio odpowiadali i sprawozdawali wykonanie planów konsultacji do koordynatorów wojewódzkich. Ostatecznie udział w projekcie ukończyło 197 ekspertów (w tym koordynatorzy wojewódzcy, którzy także zobowiązani byli do uczestniczenia we wszystkich edycjach szkoleń w projekcie) Zasoby ludzkie rekrutacja i zadania W projekcie założono kaskadowy tryb szkoleń. W tym celu w lipcu 2009 r. ogłoszono rekrutację na trenerów i ekspertów kształcenia modułowego. Dla każdej z grup przewidziane były oddzielne szkolenia. Każda z osób, która zgłosiła się do projektu, musiała wypełnić stosowną notę (załącznik1). 9

10 Rekrutacja trenerów Na podstawie wypełnionych not biograficznych (załącznik 1) w pierwszej kolejności wyłoniono 36 trenerów, którzy przeszli specjalistyczne szkolenie (program szkolenia zamieszczono w załączniku 2). Następnie trenerzy zobligowani byli do przeszkolenia ekspertów podzielonego na 2 cykle. Oba cykle szkoleń organizował KOWEZiU. Trenerzy mieli do dyspozycji materiały (opis zajęć, wsad merytoryczny, przykładowe ćwiczenia) opracowane w ramach projektu przez ekspertów z zakresu kształcenia modułowego. W projekcie założono, że trenerzy po odbyciu pełnego szkolenia będą potrafili: Zinterpretować uregulowaniami prawne dotyczące programów kształcenia zawodowego (w tym programów o budowie modułowej) oraz określić planowane kierunki zmian w systemie kształcenia zawodowego w Polsce. Zastosować w działalności konsultacyjno-doradczej terminologie i pojęcia dotyczące modułowych programów kształcenia zawodowego i pakietów edukacyjnych zgodnie z metodologicznym opisem tych dokumentów. Analizować modułowy programy nauczania dla zawodu oraz pakiet edukacyjny dla jednostki modułowej w kontekście organizacji zajęć edukacyjnych w szkole zawodowej oraz innych usługach edukacyjnych dla rynku pracy. Zastosować aktywizujące metody nauczania i technologie informacyjne i komunikacyjne w działalności dydaktyczno-szkoleniowej oraz doradczo-konsultacyjnej. Tworzyć materiały i organizować środowisko nauczania i uczenia się dla potrzeb wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym. Doradzać szkołom i placówkom, w jaki sposób należy zabezpieczać infrastrukturę technodydaktyczną dla realizacji kształcenia zawodowego w systemie modułowym. Zastosować pomiar dydaktyczny w konstruowaniu zadań testowych oraz w ocenie wiedzy i umiejętności w kontekście standardu wymagań egzaminacyjnych i potwierdzania kwalifikacji zawodowych. Dostosować ofertę kształcenia zawodowego szkoły/placówki w określonym zawodzie do oczekiwań klientów i rynku pracy z wykorzystaniem podejścia modułowego. Opracować scenariusze konsultacji ze szkołami/placówkami oraz wspierać je w przygotowaniu wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego. Zidentyfikować potrzeby edukacyjne, przygotować ofertę i promocję kształcenia modułowego w środowisku lokalnym. Kreować działania na rzecz tworzenia partnerstwa lokalnego/regionalno/krajowego w zakresie rozwoju modułowego kształcenia zawodowego. Zmotywować szkoły/placówki do wprowadzania zmian w kontekście wdrażania modułowego podejścia w świadczeniu usług edukacyjnych dla młodzieży i osób dorosłych. Doskonalić własne kompetencje zawodowe z wykorzystaniem materiałów przeznaczonych do samouczenia się, dostępnej literatury i opracowań dotyczących kształcenia i szkolenia modułowego. 10

11 Rekrutacja ekspertów W drugiej kolejności spośród wszystkich zgłoszeń rekrutowano kandydatów na ekspertów. Założeniem projektu było wyłonienie średnio po 16 osób z każdego województwa. Rzeczywistość jednak okazała się inna i rozmieszczenie liczbowe ekspertów w kraju zostało zaburzone. Przede wszystkim miała na to wpływ liczba szkół kształcących w zawodach w danym regionie, co także przekłada się na liczbę nauczycieli. Poza tym w 2009 r. tematyka kształcenia modułowego pozostawała wciąż dość niszowym zagadnieniem Rys. Liczba ekspertów w podziale na województwa Źródło: opracowanie własne. W projekcie założono przeprowadzenie szkoleń dla ekspertów. Program tych szkoleń zamieszczono w załączniku 3. W projekcie założono, że eksperci po odbyciu pełnego cyklu szkoleń będą mieli opanowane te same umiejętności, co trenerzy. 11

12 Rekrutacja koordynatorów wojewódzkich Koordynatorzy wojewódzcy ich rekrutacja miała charakter półotwarty. Za zgodą dyrekcji KOWEZiU zaproszono do udziału w rekrutacji osoby rekomendowane przez regionalne kuratoria oświaty, centra kształcenia ustawicznego, centra kształcenia praktycznego, placówki doskonalenia nauczycieli oraz wybranych edukatorów kształcenia zawodowego. Zakres obowiązków koordynatorów wojewódzkich przedstawiono w załączniku 4. W efekcie wyłoniono 15 koordynatorów wojewódzkich. Z uwagi na brak rekomendacji z woj. opolskiego, ustanowiono wspólnego koordynatora dla woj. śląskiego i opolskiego. Decydował czynnik bliskości województw oraz zadeklarowana mobilność kandydata wyłonionego na koordynatora w woj. śląskim. Koordynatorów rekrutowano w 2010 r. Rekrutacja autorów poradników Rekrutacja autorów poradników Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego miała charakter otwarty. Każdy z kandydatów na autora zobowiązany był do złożenia we wskazanym terminie ankiety autora poradnika (załącznik 2). Komisja oceniała nadesłane zgłoszenia i wybierała osoby spełniające w najwyższym stopniu oczekiwania stawiane przed przyszłymi autorami. Wszystkie rekrutacje prowadzone były z zachowaniem równości szans kobiet i mężczyzn. Zadania uczestników projektu Wsparcie dla szkół realizowano poprzez odbycie przez przydzielonego szkole/placówce eksperta, którego zadaniem było przeprowadzenie cyklu 12 konsultacji zgodnie z listą wypracowanych w projekcie 15 tematów (załącznik 5). Konsultacje miały pomóc w przygotowaniu do wdrożenia do praktyki szkolnej programów nauczania o strukturze modułowej. O przydzieleniu eksperta do danej placówki decydował koordynator wojewódzki w porozumieniu z ekspertem. Ważnym kryterium doboru ekspertów do szkół był czynnik terytorialny. Ekspert mógł odbywać konsultacje tylko w swoim województwie. W skrajnych przypadkach konieczna była zgoda koordynatora projektu na prowadzenie konsultacji poza macierzystym regionem. Z reguły ekspertów przydzielono do szkół pod względem zgodności zawodowej z kierunkami kształcenia w danej szkole/placówce Zasoby merytoryczne Materiały szkoleniowe konsultacje modułowe Na potrzeby szkoleniowe w projekcie opracowano pełną obudowę dydaktyczną do przeprowadzenia pełnego cyklu szkoleń ekspertów kształcenia modułowego. Materiały składały się z następujących części: wprowadzenia teoretycznego, opisu przebiegu zajęć wraz z przykładowym scenariuszem, ćwiczenia. Materiały były także wykorzystywane przez trenerów i ekspertów podczas przygotowań do spotkań konsultacyjnych. Cały zestaw materiałów dostępny jest na portalu poświęconym kształceniu modułowemu pod adresem Więcej informacji o tematach szkoleń przedstawiono 12

13 w części Organizacja i zakres zewnętrznego wspierania szkół wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego niniejszego opracowania. Przykładowe scenariusze konsultacji Na potrzeby spotkań konsultacyjnych prowadzonych przez ekspertów opracowano przykładowe scenariusze konsultacji zgodnie z wykazem 15 tematów, spośród których dyrektorzy wybierali do zrealizowania 12. Scenariusze opracowane zostały przez ekspertów. Do każdego tematu opracowano kilka równorzędnych wariantów prowadzenia zajęć tak, by lepiej przygotować się do konsultacji w rzeczywistości danej szkoły. Scenariusze są dostępne po zalogowaniu na portalu Przykładowe scenariusze konsultacji z zakresu zmian programowych W związku z przygotowaniem do wdrożenia od roku szkolnego 2012/2013 zmian wynikających z modernizacji kształcenia zawodowego, w ramach projektu przeszkolono ekspertów z zakresu: struktury i sposobu korzystania z nowej podstawy programowej kształcenia w zawodach oraz opracowywania planów i programów nauczania, a także opracowywania i przygotowywania oferty kwalifikacyjnych kursów zawodowych. Eksperci mieli do dyspozycji przykładowe scenariusze konsultacji wraz z informacją o materiałach, które należy opracować zgodnie z potrzebami szkoły. Tematykę konsultacjizawiera załącznik 6. Przykładowe scenariusze z zakresu zmian programowych dostępne są na portalu Seria 21 poradników W ramach projektu opracowano serię poradników Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego. Powstały publikacje kierowane do: dyrektora, przedstawicieli organów prowadzących, przedstawicieli organów nadzorujących, kierownika kształcenia praktycznego, nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych, a także 16 poradników wskazujących, jak wdrażać kształcenie modułowe w najpopularniejszych branżach. Celem poradników jest wskazanie krok po kroku jak skutecznie przygotować się, wdrożyć i realizować kształcenie modułowe. Zamierzeniem autorów było praktyczne i przejrzyste opisanie kolejno podejmowanych działań, zaprezentowanie harmonogramu przygotowywania dokumentacji, organizacji pracy szkoły i zatrudnienia nauczycieli. W 2011 r. preprinty poradników trafiły do szkół, jednostek samorządowych i kuratoriów, gdzie przeprowadzono ich ewaluację. Poradniki dostosowane do zmian wprowadzonych wraz ze zmianami w kształceniu zawodowym (od roku szkolnego 2012/2013) zostały rozesłane do wszystkich szkół i placówek oświatowych uczestniczących w projekcie, kuratorów oświaty oraz organów prowadzących ww. szkoły. Poradniki są również dostępne bezpłatnie w wersji elektronicznej na portalu 13

14 Poradniki branżowe 14

15 15

16 Poradniki ogólne 2 filmy Obecnie skuteczne przekazywanie informacji wymaga zastosowania nowatorskich i różnorodnych form oraz metod. Aby dotrzeć do szerokiego grona odbiorców, w ramach projektu powstały 2 filmy promocyjnoinformacyjne. Celem pierwszego z nich jest zapoznanie dyrektorów, nauczycieli, przedstawicieli organów nadzorujących i prowadzących z ideą kształcenia modułowego oraz procedurą wdrażania programów modułowych. Formuła filmu pozwala na prezentowanie go podczas posiedzeń rady pedagogicznej bądź szkoleń kadry szkoły. Adresatami drugiego filmu są uczniowie gimnazjów i ich rodzice, przed którymi stoi wybór szkoły ponadgimnazjalnej. W filmie tym, oprócz omówienia czym jest kształcenie modułowe, przedstawione są argumenty, dlaczego warto wybrać szkołę, która realizuje modułowy program nauczania. Filmy dostępne są na portalu oraz portalu 16

17 Kadr z filmu dla dyrektorów i nauczycieli Kadr z filmu dla rodziców i uczniów Portal Mając na celu szerzenie idei oraz chęć dotarcia do możliwie najszerszego grona zainteresowanych kształceniem modułowym, uruchomiono portal internetowy Na portalu można znaleźć ciekawe artykuły z dziedziny kształcenia zawodowego, przykładowe modułowe programy nauczania (zgodne z nową podstawą programową kształcenia w zawodach), aktualne przepisy prawa, materiały szkoleniowe, przykłady dobrych praktyk we wdrażaniu kształcenia modułowego. Istotą projektu było założenie, że portal w dużej mierze stworzą osoby, które same doświadczyły procesu przygotowania, wdrożenia oraz realizacji tego typu kształcenia. Dzięki temu będzie on odpowiadał na faktyczne potrzeby w szczególności osób/instytucji, które są na początku drogi oraz szukają fachowej pomocy. Dodatkowo, na portalu udostępniono bazę ekspertów kształcenia modułowego z całego kraju. 17

18 1.5. O kształceniu modułowym Rozwój koncepcji kształcenia modułowego Termin moduł wywodzi się z produkcji technologicznej, a modularyzacja jest pojęciem używanym do opisania procesu, który pozwala na łatwiejsze i bardziej efektywne kosztowo wytworzenie produktów końcowych. Do obszaru edukacji idea modularyzacji została przeniesiona ponad sto lat temu w Stanach Zjednoczonych przez Johna Deweya, twórcę koncepcji Szkoły pracy i zwolennika uczenia się przez działanie. Te cechy posiada obecne modułowe kształcenie zawodowe. Początki zmodularyzowanego układu treści kształcenia możemy odnaleźć w koncepcji edukacyjnej Uniwersytetu Harvarda, zmieniającej jednolity, sztywny program kształcenia na swobodę wyboru indywidualnego programu kursu, szkolenia. Były to początki filozofii edukacji zorientowanej na ucznia. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku system kształcenia modułowego stosowano w szkoleniu pilotów amerykańskich, a następnie znalazł on szerokie wykorzystanie w edukacji zawodowej, poszukującej nowych możliwości skutecznego przystosowania kwalifikacji do zmian w środowisku pracy. Funkcjonowanie programów modułowych w kształceniu i szkoleniu zawodowym Podział treści kształcenia na moduły i jednostki modułowe występuje zarówno w programach modułowych zgodnych z klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego, jak i w programach szkoleniowych rekomendowanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy). Różnice występują w sposobie ich opisywania, co wynika z przyjętej metodologii opracowywania programów dla kształcenia i szkolenia zawodowego. W przypadku modułowych programów szkoleniowych występuje trzeci poziom podziału treści kształcenia na jednostki szkoleniowe, które stanowią kompleksową technologię nauczania i uczenia się. Natomiast w modułowych programach kształcenia zawodowego funkcję jednostek szkoleniowych przejmują pakiety edukacyjne (odnoszące się do jednostek modułowych), które przygotowywane są w formie poradników dla ucznia i dla nauczyciela. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że modułowy program kształcenia zawodowego dotyczy całego zawodu szkolnego, gdy tymczasem modułowy program szkolenia zawodowego może odnosić się do fragmentu tego zawodu (określonego wycinka pracy czy też wyodrębnionej kwalifikacji) lub zadań zawodowych należących do różnych zawodów. 18

19 2. Problemy szkół wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego U podstaw projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego spoczęła koncepcja wypracowania systemu działań umożliwiających uporanie się z problemami, jakie napotykają szkoły i placówki oświatowe podczas przygotowania, a następnie w trakcie realizowania kształcenia z wykorzystaniem programów nauczania o strukturze modułowej. Podczas wsparcia realizowanego w ramach projektu niejednokrotnie do ekspertów docierały sygnały o sytuacjach problemowych, które utrudniają bądź też uniemożliwiają skuteczne przygotowanie oraz wdrożenie programów modułowych. Część z nich na bieżąco udawało się rozwiązywać we współpracy z przydzielonym ekspertem, ale pozostałe wymagają rozwiązań na poziomie systemowym (centralnym) Analiza raportów końcowych W celu przedstawienia szerokiego spektrum problemów, z jakimi spotykają się szkoły i placówki, które zamierzają kształcić w systemie modułowym, dokonano analizy wszystkich raportów końcowych przesyłanych przez koordynatorów wojewódzkich, ekspertów kształcenia modułowego oraz wywiadów z dyrektorami szkół/placówek po zakończonych konsultacjach,. Analiza tej dokumentacji wskazała na następujące obszary, w których zdaniem uczestników projektu można napotkać trudności związane z wdrożeniem modułowych programów nauczania dla zawodu. Rys. Obszary wskazane przez koordynatorów wojewódzkich, w których można napotkać trudności związane z wdrożeniem modułowych programów nauczania dla zawodu Źródło: opracowanie własne. 19

20 Skutki finansowe związane z przygotowaniem i wdrożeniem modułowych programów nauczania dla zawodu brak środków finansowych na kształcenie zawodowe z wykorzystaniem modułowych programów nauczania, ograniczone możliwości finansowe organów prowadzących szkoły/placówki, duże nakłady finansowe na doposażenie pracowni dydaktycznych, brak zgody organu prowadzącego na podział na grupy zgodnie z modułowym programem nauczania. Przygotowanie szkoły/placówki do wdrożenia modułowych programów nauczania zróżnicowana forma zatrudnienia nauczycieli w szkołach w formach stacjonarnych i zaocznych, trudności z akceptacją przez organ prowadzący planowanej liczby godzin na kształcenie zawodowe według modułowego programu nauczania, czas pracy nauczyciela w Centrach Kształcenia jest możliwy często tylko w soboty i niedziele, nierytmiczna praca nauczycieli wdrażających modułowe programy nauczania, podział na grupy, ograniczona liczba nauczycieli oraz różna liczba godzin na realizację poszczególnych jednostek modułowych (może utrudnić realizację programu nauczania modułu), trudności związane z terminem wprowadzenia zmian organizacyjnych, konieczność reorganizacji pracowni dydaktycznych w sposób umożliwiający kontynuację kształcenia zawodowego z zastosowaniem przedmiotowego programu nauczania, braki w wyposażeniu pracowni dydaktycznych do realizacji modułowych programów nauczania. Przygotowanie nauczycieli do wdrożenia modułowych programów nauczania niedostateczne przygotowanie merytoryczne i metodyczne nauczycieli do wdrażania modułowych programów nauczania, wątpliwości związane z planowaniem pracy nauczyciela, który będzie wdrażał modułowe programy nauczania, trudności dotyczące przygotowania warsztatu pracy nauczyciela dla nauczania modułowego, obawa przed brakiem lub też znikomą ilością materiałów dydaktycznych wspomagających warsztat pracy nauczyciela wdrażającego modułowy program nauczania, brak narzędzi do przeprowadzenia ewaluacji wdrażanego planu pracy w zakresie jednostki modułowej, konieczność ścisłej współpracy zespołu nauczycielskiego realizującego jednostki modułowe z danego modułu, konieczność opracowania nowych instrukcji stanowiskowych i instrukcji do ćwiczeń związanych z wdrożeniem modułowych programów nauczania, brak poradników z zakresu metodyki wdrażania modułowych programów nauczania, niedostateczne przygotowanie nauczycieli do pisania modułowych programów nauczania dla zawodu do nowych podstaw programowych kształcenia w zawodach. Dokumentacja przebiegu nauczania potrzeba dostosowania dokumentacji przebiegu nauczania do modułowych programów nauczania, konieczność prowadzenia dodatkowej dokumentacji zawierającej np. opis umiejętności nabytych w trakcie realizacji materiału nauczania kolejnych modułów. 20

21 Promowanie i klasyfikowanie uczniów i słuchaczy brak zapisów prawnych dotyczących klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy realizujących modułowe programy nauczania, trudności z dostosowaniem wewnątrzszkolnego systemu oceniania do kształcenia modułowego, ustalenie wagi dla poszczególnych jednostek modułowych w celu wystawienia oceny z modułu, określenie możliwości zaliczenia materiału jednostki modułowej w przypadku dłuższej nieobecności ucznia/słuchacza, konieczność bieżącej ewaluacji modułowego systemu oceniania, stworzenie jednolitych kryteriów oceniania i ich stosowanie przez nauczycieli realizujących tę samą jednostkę modułową w różnych grupach, trudności w zaliczeniu modułu, w przypadku gdy realizacja treści kształcenia z danego modułu nie zakończy się po semestrze/roku szkolnym, konieczność wprowadzenia zmian do statutu w związku z wprowadzeniem modułowych programów nauczania. Nadzór pedagogiczny dyrektora w szkołach i placówkach wdrażających modułowe programy nauczania dla zawodu brak narzędzi do ewaluacji wewnętrznej modułowych programów nauczania dla zawodu, trudności w uwzględnieniu modułowych programów nauczania w harmonogramie nadzoru pedagogicznego dyrektora szkoły/placówki, brak arkuszy obserwacji zajęć dostosowanych do modułowych programów nauczania, trudności z zaplanowaniem monitorowania procesu wdrażania modułowych programów nauczania dla zawodu, konieczność monitorowania liczby godzin przeznaczonych na realizację jednostek modułowych w powiązaniu z realizacją treści kształcenia. Pomiar dydaktyczny brak narzędzi pomiaru dydaktycznego do kształcenia zawodowego z zastosowaniem modułowego programu nauczania, konieczność dysponowania wieloma narzędziami pomiaru dydaktycznego w sytuacji poprawiania i zaliczania jednostek modułowych, uzupełniania zaległości, konieczność samodzielnego konstruowania narzędzi pomiaru dydaktycznego jako dodatkowe obciążenie nauczycieli wdrażających modułowe programy nauczania, brak scenariuszy i materiałów dydaktycznych do modułowych programów nauczania, trudności związane z konstruowaniem testów i sprawdzianów osiągnięć edukacyjnych uczniów, trudności związane z konstruowaniem testów w kontekście planowanych zmian w kształceniu zawodowym, trudności związane z konstruowaniem testów w kontekście planowanej modernizacji egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie. Modułowe programy nauczania i pakiety edukacyjne konieczność aktualizacji modułowych programów nauczania w zakresie materiału nauczania oraz liczby godzin przeznaczonych na moduły i jednostki modułowe ze względu na nowe technologie, konieczność aktualizowacji pakietów edukacyjnych dla ucznia i dla nauczyciela, 21

22 konieczność udostępnienia pakietów edukacyjnych dla nauczyciela i uczniów na stronie internetowej KOWEZiU bez konieczności logowania, konieczność udostępnienia modułowych programów nauczania na stronie internetowej KOWEZiU bez konieczności logowania, trudności z identyfikowaniem modułów i jednostek modułowych. Problemy dyrektora szkoły/placówki wdrażającej modułowe programy nauczania w zawodach brak zgody organu prowadzącego na podział na grupy przy realizacji jednostek modułowych, brak środków finansowych przeznaczonych na realizację modułowych programów nauczania dla zawodu, brak zainteresowania organu prowadzącego modułowymi programami nauczania, w niektórych przypadkach przychylność organu prowadzącego do zmian w kształceniu zawodowym, ale brak środków finansowych na ich realizację, trudności w planowaniu zajęć dla uczniów i nauczycieli, trudności przy sporządzaniu arkusza organizacji pracy szkoły, trudności przy układaniu tygodniowego planu zajęć z uwzględnieniem dydaktycznej mapy modułowego programu nauczania, mała liczba kandydatów do kształcenia w niektórych zawodach. Inne wprowadzenie równolegle systemu jakości i kształcenia zawodowego z zastosowaniem modułowych programów nauczania może początkowo obniżyć jakość kształcenia, nauczyciele nie są przygotowani do opracowania i wdrożenia systemu zarządzania jakością, niektórzy nauczyciele nie potrafią wskazać zalet i wad zarządzania jakością w edukacji zawodowej, brak zainteresowania niektórych pracodawców współpracą ze szkołami/placówkami, brak sposobu motywowania pracodawców do współpracy ze szkołami/placówkami, trudności w tworzeniu lokalnych partnerstw w małych miejscowościach. Zakończenie realizacji projektu wykazało, że niektóre ze wskazanych trudności okazały się być nieaktualne. Zaliczyć do nich można: udostępnienie pakietów edukacyjnych dla nauczyciela i uczniów na stronie KOWEZIU bez konieczności logowania, udostępnienie modułowych programów nauczania na stronie KOWEZiU bez konieczności logowania. 22

23 3. Organizacja i zakres zewnętrznego wspierania szkół wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego był odpowiedzią na brak powszechnej realizacji kształcenia zawodowego w trybie modułowym. W ramach projektu zaplanowano przeprowadzenie niejako w formie pilotażu wsparcia zewnętrznego dla szkół i placówek oświatowych przygotowujących się do wdrożenia programów nauczania o strukturze modułowej Organizacja i tematy konsultacji Działania realizowane w ramach wsparcia miały na celu wprowadzenie w szkołach jednolitych zasad i sposobów rozwiązywania problemów. Ze względu na potrzeby szkół, przy zachowaniu niezbędnej różnorodności zaplanowano przeprowadzenie konsultacji przygotowujących do wdrożenia programów nauczania o strukturze modułowej. Do tego zadania przygotowano 197 ekspertów (we wszystkich szkoleniach uczestniczyło ok. 300 osób) w cyklu 40-godzinnych szkoleń (tabela 1). Tabela 1. Program i plan szkolenia ekspertów Lp Moduły szkoleniowe Liczba godzin zajęć dydaktycznych W tym: Wykład Ćwiczenia Wykorzystanie funduszy unijnych w modernizowaniu kształcenia zawodowego Rozwój kształcenie modułowego i jego formalno-prawne podstawy Projektowanie programów modułowych i pakietów edukacyjnych Analiza branżowych przykładów wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych Tworzenie partnerstw lokalnych oraz finansowanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe Razem Komunikacja i perswazja - czyli jak do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego przekonać otoczenie Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych cd. Źródło: opracowanie własne Razem Ogółem

24 Aby wyszkolić tylu ekspertów, w pierwszej kolejności przygotowano grupę 36 trenerów. Trenerzy i eksperci byli edukowani w oparciu o zbliżony program i materiały. Program szkolenia skonstruowano w formie modułowej. Powołano 15 koordynatorów wojewódzkich (KW), których zadaniem było kierowanie grupą ekspertów realizujących konsultacje na terenie danego województwa, przydzielenie szkół/placówek ekspertom, nadzór i właściwy obieg oraz kompletność dokumentacji ekspertów (załącznik 4). Ekspertom przydzielono jedną lub dwie szkoły. W każdym województwie zaplanowano udział około 16 szkół. Rekrutacja szkół i placówek miała charakter otwarty (ogłoszenie wraz z formularzem zgłoszenia zamieszczone zostało na stronie internetowej KOWEZiU). O możliwości wzięcia udziału w projekcie i otrzymaniu wsparcia informowano podczas 16 konferencji wojewódzkich i ogólnopolskiej konferencji inaugurującej projekt (lata ). Ostatecznie w cyklu konsultacji przygotowujących do wdrożenia kształcenia modułowego wzięło udział 221 szkół i placówek oświatowych z wszystkich województw. Zanim eksperci weszli do szkół, koordynator wojewódzki kontaktował się z każdym dyrektorem szkoły uczestniczącej w projekcie, informując go o celu, zakresie i organizacji konsultacji oraz rekomendował eksperta. Wytypowano 15 tematów konsultacji (tabela 2), spośród których dyrektorzy wraz ekspertami wybierali 12. Tabela 2. Tematy konsultacji Numery i tematy konsultacji 1. Formalno-prawne podstawy wdrożenia modułowego kształcenia zawodowego, korzyści z wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe dla uczniów, szkoły, pracodawców, środowiska. 2. Analiza porównawcza program przedmiotowy a program modułowy, budowa/struktura modułowego programu nauczania dla zawodu analiza wymagań programowych, opracowanie listy wniosków które należy uwzględnić w procesie planowania. Opis głównych zagadnień Analiza zapisów w aktach prawnych odnoszących się do kształcenia zawodowego opartego o modułowe programy nauczania. Wpływ aktów wyższego rzędu na prawo wewnątrzszkolne. Analiza porównawcza kształcenia przedmiotowego i modułowego ze szczególnym uwzględnieniem korzyści z wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe dla uczniów, szkoły, pracodawców, środowiska. Analiza porównawcza programu przedmiotowego i programu modułowego także pod względem struktury. Zalety i wady programu modułowego i przedmiotowego wnioski z analizy porównawczej. Analiza wymagań, jakie stawia przyjęcie modułowego programu nauczania lista wymagań. Uzasadnienie potrzeby przeprowadzenia konsultacji w tych tematach Każda forma kształcenia musi mieć umocowanie prawne. Podmioty wdrażające kształcenie modułowe nie mogą mieć żadnych wątpliwości, że działają lub będą działać zgodnie z prawem. Poza tym szkoły wdrażające lub planujące wdrażanie muszą dostosować swoje prawo wewnątrzszkolne do aktów wyższego rzędu i dokonać tego w prawidłowy sposób. Ponadto decyzja o przyjęciu modułowego systemu kształcenia powinna opierać się na gruntownej analizie za i przeciw. Poszukiwanie sposobów podnoszenia jakości kształcenia zawodowego musi opierać się na gruntownej analizie porównawczej zwłaszcza programów nauczania, ponieważ w programach są zawarte wymagania dotyczące wyposażenia, kompetencji kadry, rozwiązań organizacyjnych. Niezbędne jest sporządzenie listy wymagań do dalszej analizy i planowania. 24

25 3. Wstępna analiza skutków finansowych w roku podjęcia decyzji, po roku wdrożenia, po całym cyklu kształcenia, określenie rzeczywistych potrzeb w zakresie kadry i bazy szkoły/placówki podejmującej się wdrożenia programu modułowego. 4. Przygotowanie szkoły/placówki do wdrożenia modułowych programów kształcenia zawodowego, rozwiązania organizacyjne/ arkusz organizacyjny pracy szkoły, szkolny plan nauczania, szkolna dydaktyczna mapa programu (uwzględniająca wymagania programowe), plan doskonalenia nauczycieli, rozliczanie pensum nauczycieli. 5. Adaptacja i prowadzenie dokumentów szkolnych (sposoby wypełniania dziennika lekcyjnego, arkuszy ocen, indeksów w szkole policealnej, inne sposoby dokumentowania osiągnięć uczniów). 6. Opracowanie systemu oceniania wewnątrzszkolnego oraz zasad promowania (uzupełniania braków w przypadku nieobecności lub oceny niedostatecznej), modułowych systemów oceniania (do każdego modułu). Określenie rzeczywistych potrzeb szkoły/placówki podejmującej się wdrożenia programu modułowego w zakresie kadry i bazy szkoły/placówki. Wstępna analiza skutków finansowych w roku podjęcia decyzji, po roku wdrożenia, po całym cyklu kształcenia. Opracowanie źródeł finansowania. Sposób planowania wdrożenia kształcenia modułowego; struktura planu. Zasady powoływania zespołów ds. wdrażania KM. Rozwiązania organizacyjne: arkusz organizacyjny pracy szkoły, szkolny plan nauczania, szkolna dydaktyczna mapa programu. Plan doskonalenia nauczycieli, rozliczanie pensum nauczycieli. Adaptacja i prowadzenie dokumentów szkolnych w przypadku wdrożenia kształcenia modułowego: sposoby wypełniania dziennika lekcyjnego, arkuszy ocen, indeksów w szkole policealnej. Przykłady sporządzonej dokumentacji dla kształcenia modułowego. Sposoby dokumentowania osiągnięć uczniów wraz z przykładami. Ocenianie w kształceniu modułowym( konieczność opanowania wszystkich treści). Przykłady rozwiązań organizacyjnych związanych z uzupełnianiem braków w przypadku nieobecności lub oceny niedostatecznej z jednostki modułowej). Opracowanie modułowych systemów oceniania (do każdego modułu). 25 Kształcenie modułowe dość powszechnie uznawane było jako dużo droższe od przedmiotowego, co wynikało nierzadko z niewiedzy na temat kształcenia modułowego. W przypadku zmiany systemu kształcenia zawsze niezbędna jest analiza kosztów finansowych. W przypadku przedsięwzięcia kilkuletniego jest oczywiste, że koszty rozłożą się czasie. Dlatego rachunek powinien obejmować kilka etapów. Takie wyliczenia są niezbędne do podejmowania decyzji o uruchomieniu i w negocjacjach z organem prowadzącym. Działania złożone, do jakich z pewnością należy wdrożenie kształcenia modułowego, wymagają planu. Każde działanie często ma swoją specyfikę planowania, wynikającą z analizy działań poprzedników. Także planowanie wdrożenia kształcenia modułowego posiada taką specyfikę planowania, którą należało przedstawić w ramach konsultacji. Każdy system kształcenia wymaga prowadzenia dokumentacji przebiegu nauczania, co wynika z regulacji prawnych. Specyfika kształcenia modułowego także musiała znaleźć odzwierciedlenie w tych dokumentach. Sposoby dokumentowania osiągnięć uczniów należą również do tej dokumentacji. Zgodnie z prawem, w każdym systemie kształcenia prowadzi się ocenianie uczniów, a ramowy statut wymaga opisania wewnątrzszkolnego systemu oceniania. Również i w tym względzie należało wprowadzić regulacje i zapisy specyficzne dla kształcenia modułowego. Zagadnienia te powinno się przedyskutować i wypracować wspólnie zapisy w odpowiednich

26 7. Przygotowanie nauczyciela do wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe, zmiana funkcji i kompetencji nauczyciela, plan pracy dydaktycznej nauczyciela lub zespołu nauczycieli realizujących moduł (struktura tego planu). 8. Metody pracy z uczniami/słuchaczami warsztat pracy nauczyciela realizującego modułowy program nauczania dla zawodu (testy przewodnie, opisy przypadków, instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, arkusze oceny postępów, arkusze obserwacji, testy osiągnięć szkolnych, kryteria oceniania). 9. Nadzór pedagogiczny dyrektora w szkołach i placówkach wdrażających modułowe programy nauczania dla zawodu, w tym narzędzia do ewaluacji/hospitacji, szkolny plan nadzoru Opracowanie zapisów w systemie oceniania wewnątrzszkolnego oraz zasad promowania (Statut). Zmiana funkcji i kompetencji nauczyciela w systemie kształcenia modułowego. Plan pracy dydaktycznej nauczyciela lub zespołu nauczycieli realizujących moduł - struktura tego planu, przykłady. Kompetencje psychologiczne i społeczne nauczyciela niezbędne w realizacji kształcenia modułowego. Najkorzystniejsze metody pracy z uczniami/słuchaczami realizującymi kształcenie zawodowe w systemie modułowym. Warsztat pracy nauczyciela realizującego modułowy program nauczania dla zawodu: testy przewodnie, opisy przypadków, instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe, instrukcje do wykonywania ćwiczeń przykłady. Materiały metodyczne do oceny postępów uczniów/słuchaczy: arkusze oceny postępów, arkusze obserwacji, testy osiągnięć szkolnych, kryteria oceniania. Aspekty sprawowania nadzoru nad planowaniem i realizacją kształcenia zawodowego w systemie modułowym. Narzędzia ewaluacji w ramach nadzoru przykłady. Plan nadzoru pedagogicznego dyrektora uwzględniający modułowe kształcenie zawodowe przykłady zapisów. 26 dokumentach szkolnych. Modułowe kształcenie zawodowe w porównaniu z przedmiotowym wymaga zmiany funkcji i kompetencji nauczyciela z głównego źródła wiedzy na organizatora procesu uczenia się ucznia. Wspólne realizowanie jednostek modułowych i modułów wymaga współpracy nauczycieli oraz wspólnego planowania. Duża samodzielność uczniów w procesie edukacyjnym wymaga wzmocnienia niektórych kompetencji psychologicznych i społecznych nauczyciela: diagnozowania trudności i potrzeb uczniów, wzmacniania ich samooceny, kreowania i podtrzymywania przekonań o wartości profesjonalizmu w zawodzie itd. Powyższe argumenty uzasadniają także potrzebę wypracowania najkorzystniejszych sposobów pracy z uczniem, stworzenia bogatego warsztatu pracy nauczyciela na przykład poprzez analizę przykładów i wymianę doświadczeń. Zgodnie z prawem, każdy dyrektor ma obowiązek sprawowania nadzoru pedagogicznego. Musi więc poddać temu nadzorowi również kształcenie modułowe z całą jego specyfiką i posiadać do tego odpowiednie narzędzia.

27 10. Prowadzenie pomiaru dydaktycznego; konstruowanie testów sprawdzających osiągnięcia edukacyjne uczniów/słuchaczy, organizacja i planowanie monitoringu procesu wdrażania 11. Zarządzanie jakością w kształceniu w oparciu o programy o strukturze modułowej, mechanizmy zapewniania jakości w kształceniu modułowym. 12. Dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Identyfikacja sojuszników szkoły. Tworzenie lokalnych partnerstw. Porozumienia z pracodawcami. 13. Budowa/struktura pakietu edukacyjnego. Projektowanie pakietów edukacyjnych. 14. Projektowanie programów modułowych dla zawodu, projektowanie programu modułów specjalizacyjnych, modyfikacja programów modułowych realizowanych w szkole. Prowadzenie i formy pomiaru dydaktycznego w kształceniu modułowym. Konstruowanie i wykorzystywanie testów sprawdzających osiągnięcia edukacyjne uczniów/słuchaczy. Organizacja i planowanie ewaluacji i monitoringu programów i procesu wdrażania kształcenia modułowego. Kształcenie modułowe a systemy zarządzania jakością. Mechanizmy zapewniania jakości w kształceniu modułowym. Kształcenie modułowe jako system sprzyjający szybkiemu dostosowywaniu oferty do rynku pracy. Identyfikacja sojuszników szkoły w podejmowaniu i realizacji kształcenia modułowego. Tworzenie lokalnych partnerstw dla podniesienia jakości kształcenia zawodowego poprzez wdrażanie kształcenia modułowego. Porozumienia z pracodawcami na rzecz podejmowania i realizacji kształcenia modułowego. Budowa/struktura pakietu edukacyjnego: Poradnika dla ucznia i Poradnik dla nauczyciela oraz sposób ich wykorzystania w procesie edukacyjnym. Projektowanie i modyfikowanie pakietów edukacyjnych pod względem dostosowania do warunków szkolnych i zmieniających się wymagań rynku pracy. Projektowanie i konstruowanie programów modułowych dla zawodu. Modyfikowanie programów modułowych dla zawodu pod względem dostosowania do warunków szkolnych 27 Temat ten jest kontynuacją tematu 6, w ramach którego pozostawano jednak na poziomie rozwiązań prawa wewnątrzszkolnego. Jest więc zrozumiałe, że także na poziomie metodycznym tym zagadnieniem należało się zająć. Ponadto w ramach tej konsultacji wypracowywano sposoby monitoringu i ewaluacji, co jest niezbędne w każdym złożonym przedsięwzięciu. W niektórych szkołach/placówkach wdrożone zostały różne systemy zapewnienia jakości. Należało więc przeanalizować, jak w te systemy wpisać kształcenie modułowe. Ponadto wiele aspektów planowania i wdrażania KM można było realizować w oparciu o rozwiązania systemów jakości. Kształcenie modułowe jest systemem sprzyjającym szybkiemu dostosowywaniu oferty do rynku pracy i należało to zagadnienie przeanalizować i wykorzystać do planowania zmian oferty. Ponadto argument elastyczności KM sprzyja pozyskiwaniu pracodawców i innych sojuszników dla tego systemu kształcenia. Jedną z istotnych cech kształcenia modułowego jest jego obudowa dydaktyczna składająca się z Poradnika dla ucznia i Poradnika dla nauczyciela temu zagadnieniu poświęcono oddzielną konsultację. Programy modułowe nie były opracowane do wszystkich zawodów, dlatego do niektórych należało taki program skonstruować (na przykład w przypadku technika pojazdów samochodowych). Dla wielu zawodów opracowano

28 15. Marketing edukacyjny placówek prowadzących kształcenie z zastosowaniem programów modułowych. Akredytacja placówek. Zastosowanie kształcenia modułowego w formach pozaszkolnych. i zmieniających się wymagań rynku pracy. Projektowanie programu modułów specjalizacyjnych. Kształcenie modułowe jako element marketingowy. Strony internetowe szkół i placówek oraz ich wykorzystanie marketingowe. Kształcenie modułowe a poradnictwo zawodowe w gimnazjach. Akredytacja placówek; systemy akredytacyjne. Zastosowanie kształcenia modułowego w formach pozaszkolnych dobre praktyki. programy modułowe razem z obudową. W przypadku braku programu lub ze względu na chęć opracowania własnego programu taki temat konsultacji był niezbędny. Zdarzało się, że ten temat wybierany był dwukrotnie, zwłaszcza w szkołach i placówkach, które były w trakcie wdrażania kształcenia modułowego. Praca nad modyfikacją programów była dla nich szczególnie ważna. Także zasady modyfikacji programów dla szkół/placówek, które wybrały gotowy program i chciały dostosować do warunków szkolnych, były niezbędnym zagadnieniem poruszanym w ramach konsultacji. Działania promocyjne są nieodłączne w każdym działaniu o charakterze usługowym. Choć usługi edukacyjne mają niezaprzeczalnie charakter specyficzny, to w aspekcie promocji, reklamy, czy szeroko pojętego marketingu nie stanowią wyjątku. Przedsięwzięcia marketingowe są już powszechną praktyką szkół/ placówek oświatowych i jest oczywiste, że taki wyróżnik, jakim jest kształcenie modułowe, należy marketingowo wykorzystać. Optymalna realizacja stała się treścią oddzielnej konsultacji. Do wymienionych tematów, w ramach szkoleń ekspertów i trenerów, uczestnicy projektu opracowywali przykładowe materiały i scenariusze konsultacji do realizacji. Komplet scenariuszy zamieszczono na platformie Moodle przeznaczonej dla ekspertów i koordynatorów wojewódzkich. Eksperci zobowiązani byli do realizacji 12 tematów konsultacji. Możliwe było także zaproponowanie przez eksperta tematu spoza listy 15 tematów, co było uzależnione od potrzeb szkoły/placówki. Najczęściej wybieranymi tematami konsultacji (ponad stukrotnie) były: 4, 7, 1, 2 (patrz tabela 2). Najmniejszym zainteresowaniem cieszyły się tematy: 11, 12, chociaż wybieralność tych ostatnich była i tak na poziomie co najmniej kilkadziesiąt razy na 2661 konsultacji. Spoza 15 zaplanowanych wystąpiły tematy dodatkowe : 1) Organizacja warsztatów edukacyjnych w oparciu o modułowe programy dla uczniów ZS nr 7 i z udziałem nauczycieli, pod kierunkiem nauczycieli RST, placówki realizującej od 6 lat modułowe programy. 2) Przybliżenie dyrektorowi założeń programu dotyczącego poprawy jakości kształcenia zawodowego w branży hotelarsko gastronomicznej i zachęcenie nauczycieli ZS nr 7 w Wałbrzychu do udziału w stażach zawodowych, dających szansę na pozyskanie praktycznych doświadczeń przez nauczycieli, 28

29 poznanie stanowisk zawodowych i oczekiwań pracodawców wobec pracowników, które nauczyciele świadomie będą mogli brać pod uwagę, realizując modułowy program kształcenia zawodowego. 3) Poprawa jakości kształcenia zawodowego w branży hotelarsko-gastronomicznej. 4) Określenie rzeczywistych potrzeb w zakresie doposażenia szkoły/placówki. 5) Ocenianie kształtujące. 6) Przygotowywane zmiany w szkolnictwie zawodowym prezentacja. 7) Spotkanie z przedstawicielami organów prowadzących oraz nadzorujących szkoły z powiatu chojnickiego i człuchowskiego. 8) Wymiana doświadczeń oraz nawiązanie współpracy z nauczycielami pobliskiej szkoły, która również wdraża modułowy program kształcenia. 9) Organizacja spotkań konsultacyjnych wspierających szkolę do wdrażania modułowych programów kształcenia w zawodach: technik hotelarstwa, technik mechanik. 10) Organizacja spotkań konsultacyjnych wspierających szkołę do wdrażania modułowych programów kształcenia w zawodach: technik administracji, technik rachunkowości. 11) Metody eksponujące. Film dydaktyczny. 12) Przykład dobrej praktyki szkoła wdrażająca modułowe programy kształcenia zawodowego. Na 2661 konsultacji tylko w 8 przypadkach dyrektorzy zgłosili zapotrzebowanie na tematy spoza listy zaproponowanych w ramach projektu. Nie było takiego tematu, który nie zostałby w ogóle wybrany. Oznacza to, że zarówno tematyka, jak i zakres 15 zaproponowanych tematów konsultacji, był bardzo trafny. Tematy konsultacji były wybierane wspólnie przez eksperta i dyrektora szkoły, nierzadko z udziałem nauczycieli i ujęte najpierw w formularzu diagnostycznym (załącznik 8). Następnie na jego podstawie ekspert sporządzał plan konsultacji (załącznik 9), który podpisywał dyrektora szkoły i ekspert. Plan taki niezwłocznie przesyłany był do koordynatora wojewódzkiego celem jego zatwierdzenia, zgodnie z zakresem obowiązków eksperta (załącznik 4), co zostało potwierdzone podpisem KW. Koordynator wojewódzki dokonywał analizy i zestawień wszystkich planów. Czas trwania konsultacji zależał od tematu oraz potrzeb zgłoszonych w tym zakresie przez dyrektora szkoły i nauczycieli. Minimalny czas trwania konsultacji określono jako 2 x 45 minut dla jednego tematu. Bardzo często eksperci realizowali konsultacje w czasie znacznie dłuższym średnio 3-4 godziny lekcyjne; zdarzały się również konsultacje trwające nawet 5 czy 6 godzin lekcyjnych. Przygotowując się do konsultacji, ekspert każdorazowo wybierał właściwy dla danego tematu scenariusz i materiały, mógł je modyfikować, dostosowując do potrzeb i warunków szkoły/placówki, po czym przesyłał elektronicznie do zatwierdzenia koordynatorowi wojewódzkiemu. Jeśli planowana była konsultacja na temat spoza wyznaczonych 15, ekspert postępował podobnie. Na wstępie koordynator wojewódzki musiał zaopiniować i zatwierdzić przygotowany przez eksperta scenariusz. Scenariusze miały jednolitą strukturę (załącznik 10). Cykl konsultacji w danej szkole/placówce prowadzony był na przykładzie wybranego zawodu. Często zdarzało się, że ekspert nie był specjalistą w danym zawodzie. W sytuacji, gdy pojawiły się problemy wymagające wiedzy specjalistycznej, możliwe było skorzystanie z pomocy eksperta branżowego (specjalisty z uwzględnieniem kształcenia modułowego). Jeśli zaistniała potrzeba wsparcia przez fachowca, ekspert 29

30 realizujący w danej szkole konsultacje wnioskował do koordynatora wojewódzkiego, a ten do koordynatora projektu, o pozyskanie takiego profesjonalisty i umożliwienie mu udziału w konsultacjach. Ekspert branżowy uczestniczył w konsultacjach razem z ekspertem realizującym konsultacje w danej szkole. Wybierany był w drodze otwartej rekrutacji. Uczestnikami konsultacji mogli być: 1) Przedstawiciele kadry kierowniczej szkół/ placówek, 2) nauczyciele kształcenia zawodowego, 3) nauczyciele kształcenia ogólnego(w przypadku konsultacji dla całej rady pedagogicznej), 4) przedstawiciele organu prowadzącego szkołę/placówkę, 5) przedstawiciele organu nadzorującego szkołę/placówkę, 6) pracodawcy współpracujący z daną szkołą/placówką. Łącznie w 2661 konsultacjach wzięło udział 4862 uczestników. Każdy ekspert, także branżowy zobowiązany był do systematycznego sprawozdawania z prowadzonych konsultacji. Do tego celu służyły mu następujące dokumenty: a) raport załącznik 11, b) lista obecności załącznik 12, c) sporządzony, zatwierdzony przez KW scenariusz według schematu zawartego w załączniku 10 zgodnie z zakresem obowiązków eksperta (załącznik 4). Dokumentacja sporządzania była przez ekspertów zgodnie z terminami zawartymi w ich zakresie obowiązków. Eksperci zobowiązani byli do skrupulatnego wypełniania dokumentacji z konsultacji, co znajdowało wyraz w zestawieniach realizacji konsultacji przekazywanych przez koordynatora wojewódzkiego do koordynatora projektu (załącznik 13). Koordynatorom pozwalało to na śledzenie rytmiczności i poprawności realizacji konsultacji i reagowanie w razie potrzeb. Ponadto koordynator wojewódzki był zobowiązany do hospitowania konsultacji ekspertów, co pozwalało na ocenę stopnia przygotowania ekspertów i poziomu realizacji konsultacji. Pozwalało to niejednokrotnie na rozmowę z kadrą kierowniczą szkoły/placówki i pozyskanie wiedzy o stopniu zadowolenia z tematyki, zakresu i poziomu realizowanych konsultacji. Po hospitacji koordynator wojewódzki sporządzał raport z konsultacji obserwowanej eksperta (załącznik 14) i comiesięczny raport ze swoich działań (według załącznika 18). Zaplanowane konsultacje należało zrealizować w ciągu roku szkolnego 2010/2011. Po zakończeniu konsultacji eksperci sporządzali raporty końcowe (według załącznika 15), w których opisywali przebieg całego cyklu konsultacji oraz opisywali skutki swoich działań, uwagi i trudności w realizacji zadań. Koordynator wojewódzki osobiście lub telefonicznie kontaktował się z dyrektorem szkoły/placówki, w której odbywały się konsultacje i na podstawie rozmowy sporządzał kwestionariusz końcowego wywiadu z dyrektorem szkoły/placówki dotyczący oceny i poziomu kompetencji eksperta (załącznik 16). Koordynator wojewódzki sporządzał następnie raport końcowy zgodnie z załącznikiem

31 3.2. Wsparcie szkół podczas przygotowania i wdrażania modułowych programów nauczania Biorąc pod uwagę fakt, że konsultacje trwały cały rok szkolny oraz, że niektóre szkoły przystąpiły do projektu, mając już doświadczenie w realizacji kształcenia modułowego, a inne dopiero planowały wdrożenie, wynikały różne potrzeby, a później efekty długofalowego wsparcia zewnętrznego. Dla szkół, które były w trakcie wdrożenia (33 szkoły na 221 biorących udział) długofalowe wsparcie zewnętrzne pozwalało na bieżąco modyfikować dotychczasowe rozwiązania. Dla szkół planujących wdrożenie wsparcie koncentrowało się na etapie planowania i stąd wynikła potrzeba kontynuacji wsparcia jeszcze w trakcie wdrażania. W tym ostatnim przypadku najbardziej pożądanymi tematami, które należałoby kontynuować w tych szkołach/placówkach, były te same, które cieszyły się największym powodzeniem, ale także pozostałe często wymienianie w raportach końcowych ekspertów. W szkołach/placówkach, które korzystały z konsultacji w trakcie wdrażania i mogłyby pozostawać usatysfakcjonowane tematyką, liczbą i zakresem konsultacji, okazało się, że także w zakresie niemal wszystkich konsultacji potrzebowały kontynuacji wsparcia zewnętrznego. Wtedy silniej akcentowany byłby aspekt monitorowania i weryfikacji zaplanowanych działań. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku, wsparcie mogłoby być realizowane w formie szkoleń rady pedagogicznej. Pracownicy szkół i placówek sygnalizowali jako korzystny fakt, iż w planowaniu i wdrażaniu kształcenia modułowego towarzyszy im dobrze przygotowany i kompetentny ekspert. Pozwala to bowiem na bieżąco weryfikować opracowane rozwiązania i z większą pewnością siebie je kontynuować. Jest to oszczędność czasu bardzo obciążonych różnymi zadaniami nauczycieli i kierownictwo szkół zawodowych. Mocno podkreślano fakt, że w ramach konsultacji można było pracować na przykładowych dokumentach i analizować konkretne rozwiązania, co przyspieszało prace zarówno na etapie planowania, jak i wdrażania kształcenia modułowego w danej szkole/placówce. Kontynuowanie konsultacji w trakcie monitorowania i ewaluacji wdrażania sygnalizowano jako bardzo pożądane, zwłaszcza, że w wyniku uczestnictwa w projekcie i skorzystaniu z zewnętrznego wsparcia 91 szkół wdrożyło kształcenie modułowe. W wyniku rozpoczęcia intensywnych przygotowań do wprowadzenia reformy, na bazie doświadczeń wsparcia we wdrażaniu kształcenia modułowego zaplanowano cykl konsultacji dotyczący zmian programowych w kształceniu zawodowym. Szczególnie, że o takie konsultacje zwracano się do ekspertów już w trakcie konsultacji poświęconych kształceniu modułowemu, spodziewając się zmian. Okazało się, że zaangażowanie grupy nauczycieli we współpracę nad modernizacją kształcenia oraz umiejętne moderowanie tej współpracy przez kompetentnego eksperta wykorzystywano do opracowania niezbędnych dokumentów i materiałów do prowadzenia kształcenia zgodnie z nowymi przepisami. Zespoły uczestniczące w konsultacjach zostały przygotowane do analizowania, konstruowaniai modyfikowania programów, projektowania zmian w systemie oceniania i aktach prawa wewnątrzszkolnego. 31

32 3.3. Oczekiwania szkół w kwestii wsparcia podczas przygotowania i wdrażania modułowych programów nauczania Wsparcie dla szkół i nauczycieli Jak wykazało podsumowanie opinii zawartych w wywiadach końcowych z dyrektorami szkół, przeprowadzone przez ekspertów kształcenia modułowego cykle konsultacji spełniły oczekiwania szkół/placówek planujących wdrożyć modułowe programy nauczania. Podkreślono wysoki poziom przygotowania merytorycznego ekspertów kształcenia modułowego i umiejętność radzenia sobie z problemami, jakie napotykali podczas konsultacji. Dyrektorzy zadeklarowali, że nauczyciele z ich placówek zostali szczegółowo zapoznani ze wszystkimi aspektami wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego. Wielu dyrektorów planuje kontynuować współpracę z ekspertami (już poza projektem System wsparcia.. ). Istotnym jest, iż pomimo zakończenia realizacji projektu, szkoły mogą nadal współpracować z ekspertami lub za pośrednictwem portalu www mogą nawiązać kontakt z wybraną osobą. Oczekiwania szkół/placówek wdrażających modułowe programy nauczania Szkoły i placówki wdrażające modułowe programy oczekują wsparcia z dwóch stron. Ze strony organów prowadzących w zakresie: maksymalnego wykorzystania projektów unijnych oraz ze środków przeznaczonych na rozwój regionalny, pozyskania i zainwestowania dodatkowych środków finansowych na modernizację bazy dydaktycznej, konieczności wprowadzenia do subwencji oświatowej zwiększonej wagi na kształcenie zawodowe, planowania procesu kształcenia zawodowego z zastosowaniem modułowych programów kształcenia, potrzeby wsparcia organizacyjnego podczas przygotowywania zajęć z niektórych jednostek modułowych w wybranych obszarach kształcenia np; rolnictwa, współpracy z pracodawcami, stowarzyszeniami, m.in; w celu wzbogacenia bazy dydaktycznej. Ze strony Ministerstwa Edukacji Narodowej w zakresie: utworzenia banku narzędzi pomiaru dydaktycznego firmowanych przez wiarygodne instytucje wspierające ( KOWEZiU, ODN), wsparcia merytorycznego i metodycznego przez ekspertów kształcenia modułowego na etapie przygotowania i wdrażania modułowych programów nauczania, opracowania narzędzi do ewaluacji wewnętrznej do modułowych programów nauczania, opracowania standaryzowanych testów do określenia efektów kształcenia w zawodach, wprowadzenia zwiększonej wagi na kształcenie modułowe do rozporządzenia MEN w sprawie podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla JST (wtedy otrzymamy wyniki kosztów kształcenia modułowego/przedmiotowego w skali kraju pod kątem uzyskanych kwalifikacji zawodowych dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe), zwiększenia działania w zakresie promocji kształcenia zawodowego z wykorzystaniem modułowych programów nauczania, przygotowania pakietów edukacyjnych dla ucznia i nauczycieli do wszystkich jednostek modułowych, stworzenia systemu wsparcia finansowego pracodawców, którzy podejmą współpracę ze szkołą/placówką kształcenia zawodowego, 32

33 zaktualizowania pakietów edukacyjnych przy uwzględnieniu współczesnych technologii. Oczekiwane wsparcie podczas przygotowania i wdrażania modułowych programów nauczania powinno dotyczyć a) szkoły, m.in. w zakresie: planowania procesu kształcenia zawodowego, finansowania za strony organu prowadzącego, organizacji kursów doskonalących z zakresu metod nauczania stosowanych w kształceniu zawodowym według modułowych programów nauczania, doposażenia bazy dydaktycznej, b) nauczycieli, m.in. w zakresie: opracowania narzędzi do ewaluacji wewnętrznej do modułowych programów nauczania, opracowania standaryzowanych testów do określenia efektów kształcenia w zawodach, szkoleń dla nauczycieli przedmiotów zawodowych z zakresu tworzenia i modernizacji modułowych programów nauczania do nowych podstaw programowych, wsparcia w postaci testów i materiałów dydaktycznych do kształcenia zawodowego zgodnie z nową podstawą programowa kształcenia w zawodach, konstruowania narzędzi pomiaru dydaktycznego, wymiany doświadczeń w zakresie opracowywania i ewaluowania planów dydaktycznych, maksymalnego wykorzystanie projektów unijnych oraz środków przeznaczonych na rozwój regionalny, pozyskania i zainwestowania dodatkowych środków finansowych na modernizację bazy dydaktycznej. c) dyrektorów, m.in. w zakresie: uregulowania przepisów prawnych w zakresie kształcenia zawodowego, zmiany zasad zatrudnienia nauczycieli realizujących modułowe programy nauczania, zmiany zapisów dotyczących subwencji oświatowej odnoszącej się do finansowania kształcenia modułowego, zmiany dokumentacji przebiegu nauczania w szkołach/placówkach dla młodzieży i dorosłych, opracowania narzędzi diagnostycznych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, dalszego wsparcia metodycznego i merytorycznego nauczycieli w zakresie wdrażania modułowych programów nauczania, dalszego wsparcia metodycznego i merytorycznego nauczycieli w zakresie wdrażania nowych podstaw programowych i ich monitorowania, poradników dotyczących metodyki kształcenia zawodowego zgodnie z modułowym programem nauczania. 33

34 3.4. Trudności w realizacji zewnętrznego wspierania szkół Procesem zewnętrznego wsparcia w ramach niniejszego projektu zostały objęte szkoły i placówki oświatowe na terenie całego kraju. Przy tak dużej skali przedsięwzięcia nieuniknionymi stały się sytuacje problemowe, które dotyczyły zarówno sfery organizacyjnej, jak i merytorycznej cyklu konsultacji. Dużym wsparciem na rzecz bieżącego rozwiązywania tego typu przypadków była praca koordynatorów wojewódzkich. Należy zauważyć, że poniższe kwestie dotyczą pracy na terenie całego kraju. 1. Pierwszym zadaniem koordynatorów wojewódzkich podczas przygotowań do rozpoczęcia realizacji wsparcia stało się przyporządkowanie szkołom/placówkom ekspertów. W projekcie przyjęto zasadę, że ekspert pracujący w danej szkole/placówce (jeśli bierze ona udział w projekcie) nie mógł prowadzić w niej konsultacji. 2. Koordynatorzy wojewódzcy starali się kierować eksperta do szkoły położonej, w miarę możliwości, blisko jego miejsca zamieszkania. Nie zawsze udało się osiągnąć taki rezultat z powodu nierównomiernego rozłożenia miejsc zamieszkania ekspertów. Miały miejsce sytuacje, w których ekspert musiał pracować w placówce odległej ponad 100 km od miejsca zamieszkania. Ponadto w wyniku rekrutacji nieproporcjonalnie rozłożyły się liczby ekspertów w województwie względem liczby szkół, które zgłosiły chęć otrzymania wsparcia w ramach projektu. Istniały województwa (np. dolnośląskie, zachodniopomorskie, łódzkie, mazowieckie, śląskie), w których był nadmiar ekspertów w porównaniu z liczbą zgłoszonych szkół, oraz województwa, w których zanotowano brak ekspertów w porównaniu z liczbą zgłoszonych szkół (np. lubuskie, opolskie). W takiej sytuacji dopuszczano prowadzenie przez jednego eksperta konsultacji w dwóch szkołach/placówkach (takie przypadki miały miejsce w większości województw), bądź korzystano ze wsparcia ekspertów z sąsiednich województw (np. w województwie lubuskim pracowało dwóch ekspertów spoza województwa: jeden z województwa zachodniopomorskiego drugi z dolnośląskiego). 3. Z reguły dyrektorzy i nauczyciele szkół uczestniczących w projekcie wyrażali duże zadowolenie z ekspertów oraz prowadzonych przez nich konsultacji. Tylko w 2 przypadkach konieczna była zmiana eksperta, a szkołom przydzielono nową osobę, która dokończyła rozpoczęty cykl spotkań konsultacyjnych. 4. Kolejnym etapem realizacji zewnętrznego wspierania szkół było zaplanowanie konsultacji, ich tematyki i realizacji. Ponieważ eksperci zobowiązani byli do zaplanowania wszystkich 12 konsultacji z góry, było rzeczą oczywistą, że nie wszystkie zapisane w planie terminy będą mogły być dotrzymane. Takie zmiany były uzgadnianie z dyrekcją szkół/placówek i dokumentowano je w postaci aneksu do planu konsultacji, który podlegał takiej samej procedurze, jak plan konsultacji (załącznik 9). 5. Planując długoterminowe wsparcie, konieczne stało się skorelowanie działań z organizacją roku szkolnego, w którym należy zakładać zmiany, mogące nastąpić w czasie jego trwania. Tak zdarzyło się w czasie realizacji długoterminowego wsparcia w ramach projektu. Trzeba też wziąć pod uwagę terminy ferii, końcówki semestrów, czas egzaminów, kontrole i ważne wydarzenia w życiu szkoły, czyli takie okresy pracy szkół/placówek, kiedy nauczyciele i dyrektorzy mają więcej obowiązków, niż w innym czasie roku szkolnego. Należało wtedy planować konsultacje częściej w okresach mniejszego obciążenia obowiązkami. 6. Planując długoterminowe wsparcie, należy brać pod uwagę nieprzewidziane zmiany, jakie mogą nastąpić w czasie jego trwania. Także zapowiadane od dłuższego czasu zmiany programowe w kształceniu zawodowym zmieniły planowaną w początkowej fazie tematykę i zakres prowadzonych 34

35 konsultacji. Powodowało to liczne pytania kierowane do ekspertów. Z tego powodu w II części realizacji projektu (rok szkolny 2011/2012) zaplanowano dodatkowe konsultacje związane z wprowadzeniem reformy kształcenia zawodowego, także w kontekście kształcenia modułowego (załącznik 7). 7. Zmianami, których czasem nie dało się przewidzieć, były (na przykład) decyzje organów prowadzących o likwidacji lub łączeniu szkół/placówek. Takie postępowanie wprowadzało nerwową atmosferę w szkołach/placówkach, których te decyzje dotyczyły, oczekiwano nawet wsparcia ze strony ekspertów dla działań lub choćby porad mających na celu ochronę szkoły/placówki i ich nauczycieli przed, jak sądzono, niekorzystną zmianą. Ekspert często był osobą, która starała się obiektywnie spojrzeć na sytuację i pomóc dostrzec pozytywne aspekty decyzji władz oraz przekonać zespół uczestniczący w konsultacjach do dokończenia cyklu spotkań, gdyż uzyskanie nowej wiedzy i kompetencji zawsze będzie przynosiło im korzyść. 8. Przyczyną nielicznych zakłóceń w realizacji wsparcia były zmiany we władzach zarówno centralnych, jak i samorządowych (organ prowadzący szkoły). Zmiany kadrowe w organach prowadzących powodowały, że niektóre decyzje podejmowane przez szkoły trzeba było zmieniać lub ponownie podejmować działania informacyjne i negocjacje. Niejednokrotnie w polemikach tych brali udział eksperci. 9. Problemem okazało się także uczestnictwo wyznaczonego podczas pierwszej konsultacji zespołu przygotowującego wdrożenie programów nauczania o strukturze modułowej we wszystkich spotkaniach w pełnym składzie. W związku z tym eksperci oprócz materiałów, jakie wykorzystywane były podczas prowadzenia konsultacji, udostępniali także dodatkowe opracowania (eksperci wyszukiwali je samodzielnie), które pomagały uzupełnić wiedzę mimo nieobecności. 10. Ogromnym wysiłkiem dla zespołów nauczycielskich był udział we wszystkich konsultacjach. Założenia projektu dopuszczały możliwość nieuczestniczenia w niektórych konsultacjach i przewidywały różnorodność składu osobowego uczestników. Okazywało się jednak, że osoby, które nie brały udziału w niektórych konsultacjach (z przyczyn niezależnych), później odczuwały ich brak. Sytuacja ta była łagodzona poprzez dostarczanie przez ekspertów bogatych materiałów do każdego tematu konsultacji. 11. W czasie trwania wsparcia bardzo obiecującą była propozycja wzmocnienia konsultacji serią poradników pt. Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego. Planowano wydać 5 poradników ogólnych dla: przedstawicieli nadzoru pedagogicznego, dla przedstawicieli organu prowadzącego, dla dyrektora szkoły/placówki, dla kierownika kształcenia praktycznego, dla nauczyciela konsultanta i doradcy metodycznego, oraz 16 poradników branżowych w branżach: elektrycznoelektroniczno-teleinformatycznej, ekonomiczno-finansowo-biurowej, mechanicznej, budowlanej, turystyczno-hotelarsko-gastronomicznej, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, chemicznej, kosmetyczno-fryzjerskiej, odzieżowej, rolniczej, spożywczej, ochrony i bezpieczeństwa osób i mienia, drzewnej, poligraficznej, ochrony i kształtowanie środowiska. Opóźnienia w ich opublikowaniu wprowadziły nieco zniecierpliwienia i odczuwalny ich brak. Okazało się, że we wsparciu długoterminowym dużą rolę odgrywają publikacje i dostępna literatura tematyczna, do której zawsze można sięgnąć, gdy nie ma możliwości kontaktu z osobą prowadzącą wsparcie, bądź po jego zakończeniu. 12. Zakładany w projekcie czas realizacji jednego spotkania konsultacyjnego wynosił 2 razy po 45 minut. W większości przypadków spotkania trwały dużo dłużej ze względu na wiele pytań i zagadnień dodatkowych poruszanych przez uczestników. W każdym województwie postulowano koniecznośćkontynuacji konsultacji zarówno w szkołach/placówkach, które były w trakcie wdrażania kształcenia, jak i w tych, które go planowały. O problemach dotyczących kształcenia modułowego, które 35

36 zgłaszali uczestnicy konsultacji, pisali w swoich raportach zarówno eksperci, jak i koordynatorzy wojewódzcy. Przykładowe problemy związane z wdrażaniem kształcenia modułowego Z punktu widzenia dyrektora szkoły/placówki Uzyskanie wsparcia finansowego na doposażenie pracowni. Uzyskanie wsparcia w zakresie decyzyjnym w kwestii zwiększenia subwencji oświatowej, szczególnie dla szkół i placówek oświatowych wprowadzających innowacyjne metody nauczania. Przekonanie organów prowadzących do realizacji zajęć z podziałem na grupy, zgodnie z zapisami programów modułowych. niejedna szkoła jest w trudnej sytuacji spowodowanej niżem demograficznym, stąd trudno planować wprowadzenie kształcenia modułowego, ze względu na obowiązujący podział na grupy, zaplanowania pracy nauczycieli przy jednoczesnym prowadzeniu kształcenia modułowego i przedmiotowego oraz w różnych typach szkół. Dużą trudność organizacyjną będą stanowiły zajęcia umożliwiające uzupełnienie wiadomości i umiejętności ucznia w sytuacji dłuższej jego nieobecności szczególnie, gdy jednostka modułowa będzie już zakończona. Brakuje dokumentacji, zwłaszcza przebiegu nauczania, dostosowanej do systemu modułowego obecnie każda szkoła/placówka tworzy własną dokumentację. Dyrektorzy sugerowali potrzebę odbycia konsultacji w przypadku pojawienia się problemów z analizą zapisów dotyczących kształcenia modułowego, pojawiających się w nowelizowanych aktach prawnych. Dyrektorzy odczuwają potrzebę dalszych konsultacji/nadzoru nad procesem wdrażania kształcenia modułowego, pomocy w rozwiązywaniu bieżących problemów, wymiany doświadczeń podczas spotkań i paneli dyskusyjnych (ten postulat występował najczęściej w raportach ekspertów i koordynatorów wojewódzkich). Istnieje zapotrzebowanie na jednoznaczną interpretację przepisów prawa oświatowego dotyczących kształcenia modułowego. Niełatwo jest dostosować wszystkie akty prawa wewnątrzszkolnego do kształcenia modułowego. Brak narzędzi do realizacji nadzoru pedagogicznego w odniesieniu do kształcenia modułowego. Jak monitorować wprowadzane zmiany? Z punktu widzenia nauczyciela Dużą trudność organizacyjną będą stanowiły zajęcia umożliwiające uzupełnienie wiadomości i umiejętności ucznia w sytuacji dłuższej jego nieobecności, szczególnie jeżeli jednostka modułowa będzie już zakończona. Kształcenie modułowe wymaga przygotowania nauczycieli, by sprostali wymogom nauczania teoretycznego i praktycznego. Niełatwo zorganizować pracownie do realizacji zajęć wymagających łączenia teorii z praktyką. Nauczyciele wykazywali chęć uczestnictwa w wizycie w szkole, której program modułowy jest już wdrożony, a niejednokrotnie taka szkoła była w znacznej odległości. 36

37 Dylematem nauczycieli jest, w jakiej postaci wyposażyć uczniów w Poradniki dla ucznia papierowej czy elektronicznej. Nie jest łatwo sprostać konieczności ciągłej współpracy nauczycieli realizujących kształcenie w oparciu o modułowe programu nauczania. Niedostateczne przygotowanie nauczycieli do konstruowania i modyfikowania programów nauczania o strukturze modułowej utrudnia wdrażanie kształcenia modułowego. Trudnością jest konieczność stosowania innego systemu oceniania, niż w przypadku programów przedmiotowych. Sporej pracy wymaga modyfikowanie i uzupełnianie pakietów edukacyjnych, zwłaszcza Poradnika dla ucznia. Sporej pracy wymaga konieczność sporządzania instrukcji do ćwiczeń, instrukcji nowych urządzeń. Trudno jest zmienić funkcję nauczyciela ze źródła wiedzy na przewodnika w procesie uczenia się ucznia. Z punktu widzenia uczniów Brak upowszechniania modelu kształcenia modułowego wśród uczących się i ich rodziców oraz pracodawców. Niezbędne jest wzmocnienie poradnictwa zawodowo-edukacyjnego w gimnazjach. Praca z poradnikami zawierającymi nieaktualne treści nie sprzyja motywacji do nauki i sprawnej jej realizacji. Ucząc się w systemie modułowym, trzeba nauczyć się tego systemu kształcenia i jego zasad, gdyż często są odmienne niż w systemie przedmiotowym. 37

38 3.5. Długoterminowe wsparcie szkół Dyrekcja i nauczyciele kształcenia zawodowego szkół/placówek oczekują długoterminowego wsparcia na rzecz wdrażania i doskonalenia modułowych programów kształcenia zawodowego do praktyki szkolnej. Oczekiwania dotyczą przede wszystkim opracowania modułowych programów kształcenia zawodowego na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej i szkoły policealnej oraz modułowych programów nauczania kwalifikacyjnych kursów zawodowych. Związane są także z wdrożeniem do praktyki edukacyjnej nowych podstaw programowych kształcenia zawodowego. Długoterminowe wsparcie zewnętrzne powinno więc uwzględniać: konstruowanie różnych typów programów nauczania do nowej podstawy programowej w ujęciu kwalifikacji i jednostek efektów kształcenia, wsparcie przy pisaniu modułowych programów nauczania dla nowych zawodów, trafne zdiagnozowanie potrzeb edukacyjnych i oczekiwań rynku pracy, opracowanie form i kryteriów oceniania kształtującego. Skuteczność wsparcia długoterminowego będzie zależeć w głównej mierze od: wymiany informacji między szkołami w zakresie wdrażania modułowych programów nauczania i właściwej korelacji działań organów prowadzących, OKE i dyrektorów szkół. Bardzo istotnym działaniem jest opracowanie i wdrożenie skutecznych form długoterminowego wsparcia. W tym zakresie proponuje się wprowadzenie platformy e-learningowej informacyjno-konsultacyjnej do wymiany nauczania, stworzenie banku rozwiązań organizacyjnych, przykładów dobrej praktyki, udostępnienie platformy informacyjno-konsultacyjnej dla szkół wprowadzających i wdrażających modułowe programy nauczania, stałą informację na platformie WWW dotyczącą zmian w prawie oświatowym, wsparcie w postaci poradników i filmów, które ułatwiłyby proces wdrażania kształcenia modułowego w systemie szkolnym. Niezbędnym elementem skutecznego upowszechnienia projektu i modelu modułowych programów kształcenia zawodowego jest szeroka informacja wśród uczniów/słuchaczy i ich rodziców oraz pracodawców. Długoterminowe wsparcie szkół/placówek pozwoli na lepsze przygotowanie się do wdrożenia modułowych programów nauczania. Okres wsparcia powinien zależeć od następujących uwarunkowań: form dotychczasowego wsparcia udzielonego szkole/placówce, czasu trwania udziału szkoły/ placówki w projekcie, rodzaju zawodów, w których szkoła/placówka rozpoczęła wdrażanie modułowych programów nauczania, planów szkoły/placówki dotyczących wyboru zawodów przewidzianych do uczenia według modułowych programów nauczania, sprecyzowanych oczekiwań nauczycieli szkoły/placówki w zakresie wsparcia, oczekiwań szkoły/placówki w zakresie wsparcia ze strony organu prowadzącego, dotychczasowego rodzaju wsparcia szkoły/placówki otrzymanego przez organ prowadzący, zakresu i jakości współpracy szkoły/placówki z pracodawcami. 38

39 Projektując długoterminowe wsparcie, należy pamiętać o: podjęciu współpracy z wykwalifikowanym ekspertem oraz ustaleniu potrzeb szkoły w zakresie przygotowania i realizowania kształcenia modułowego i harmonogramu realizowanych działań, zorganizowaniu co najmniej jednej wizyty studyjnej w szkole prowadzącej kształcenie modułowe, zorganizowaniu spotkań dla organu prowadzącego, pracodawców, organizacji branżowych, by uzyskać pozytywne nastawienie przedstawicieli organu prowadzącego szkołę, mi. in. pod względem finansowym. pozyskaniu dobrych przykładów programów kształcenia zawodowego (modułowego) i programów kwalifikacyjnych kursów zawodowych, pozyskiwaniu informacji dotyczących dobrych praktyk, wykorzystaniu banku rozwiązań organizacyjnych, przykładów dobrej praktyki, wykorzystaniu platformy informacyjno-konsultacyjnej dla szkół wprowadzających i realizujących kształcenie modułowe, korzystaniu ze stałej informacji na platformie WWW dotyczących zmian i aktualności, upowszechnianiu modelu kształcenia modułowego wśród uczących się i ich rodziców oraz pracodawców, planowaniu ciągłego doskonalenia umiejętności zawodowych nauczycieli, zgromadzeniu gotowych materiałów w postaci scenariuszy, zbiorów ćwiczeń, instrukcji, zapewnieniu dostępu do różnych typów modułowych i przedmiotowych programów nauczania opartych na nowej podstawie programowej, wykorzystywaniu forum ułatwiającego rozwiązanie problemów, które mogą się pojawić po wprowadzeniu kształcenia modułowego, zapewnieniu wsparcia przy pisaniu modułowych programów nauczania dla zawodów opartych o nowe podstawy programowe kształcenia w zawodach, włączeniu się do ogólnopolskiego systemu promocji kształcenia zawodowego opartego na modułowych programach nauczania. Zalety wsparcia długoterminowego to m.in.: bieżące rozwiązywanie problemów związanych z wdrażaniem modułowych programów kształcenia zawodowego, podnoszenie kwalifikacji kadry poprzez szkolenia czy samodoskonalenie, podniesienie jakości kształcenia, możliwość podjęcia współpracy z ekspertami czy innymi szkołami w celu wymiany doświadczeń, dzielenia się dobrymi praktykami. 39

40 4. Wpływ modernizacji kształcenia zawodowego 4.1. Wpływ modernizacji kształcenia zawodowego na realizację kształcenia modułowego Większość zmian programowych w ramach modernizacji kształcenia zawodowego wprowadzanej do szkół ponadgimnazjalnych od 1 września 2012 r. dotyczy w równej mierze zawodowego kształcenia modułowego i kształcenia przedmiotowego, jednakże wprowadzenie ich do praktyki szkolnej w przypadku realizacji kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych jest inne szczegółowe rozważania przedstawiono poniżej. Ostateczna decyzja wprowadzająca reformę kształcenia zawodowego zapadła w chwili podpisania przez Prezydenta Ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw z dnia 19 sierpnia 2011 r. Ukazujące się sukcesywnie rozporządzenia Ministerstwa Edukacji Narodowej przybliżały i uszczegóławiały kierunki przyjętych zmian. Ustawa o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw z dnia 19 sierpnia 2011 r. Ustawa o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw z dnia 28 sierpnia 2011 r. wprowadziła nową formę potwierdzania kwalifikacji w zawodzie dla dorosłych w postaci tzw. kwalifikacyjnych kursów zawodowych. Zajęcia prowadzone w ramach kwalifikacyjnych kursów zawodowych zostały wpisane do podstawowych form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły. Kwalifikacyjne kursy zawodowe umożliwiają: 1) zrealizowanie podstawy programowej kształcenia w zawodach przewidzianej dla danej kwalifikacji, 2) przystąpienie do egzaminu potwierdzającego te kwalifikację. Spełniono w ten sposób postulat pracodawców, aby w kształceniu zawodowym ułatwiać zdobywanie nowych kwalifikacji zawodowych w możliwie krótkim czasie. W ten sposób kształcenie dorosłych zostało w nowy sposób zdefiniowane i zintegrowane z całym systemem oświaty, umożliwiając różne drogi zdobywania kwalifikacji zawodowych. Zawodowe kształcenie modułowe może być realizowane w formach szkolnych i kursowych. W przypadku kształcenia dorosłych na kwalifikacyjnych kursach zawodowych nauczanie poprzez działanie praktyczne zgodnie z zasadą tyle teorii, ile jest niezbędne, do wykonania zadań praktycznych odpowiada na zapotrzebowanie pracodawców. Oferta programowa kwalifikacyjnych kursów zawodowych opracowana w strukturze modułowej, gdzie moduły mogą stanowić jednostki efektów umiejętności zawodowych dla danej kwalifikacji, zwiększa elastyczność drogi dochodzenia do pełnych kwalifikacji w zawodzie. Klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego Z klasyfikacji zawodów wykreślono wiele zawodów, niektóre zawody połączono, inne podzielono, niektóre przeniesiono na inny poziom kształcenia. W każdym zawodzie wyodrębniono kwalifikacje (jedną, dwie lub trzy), które będą potwierdzane podczas egzaminu. W klasyfikacji właściwej wprowadzono nazwy kwalifikacji oraz zaznaczono możliwość prowadzenia kształcenia na kwalifikacyjnych kursach zawodowych w zakresie danej kwalifikacji. Tym samym 40

41 wprowadzono, możliwość zdobywania zawodu etapami zarówno dla młodzieży w systemie szkolnym jak i dla dorosłych. Możliwość wykonywania pracy w zakresie jednej kwalifikacji potwierdzonej na egzaminie zewnętrznym znacznie skraca czas przekwalifikowania pracownika. Wspólne kwalifikacje dla niektórych zawodów pozwalają na zdobywanie dodatkowych zawodów z uwzględnieniem posiadanych kwalifikacji. Umożliwia to także planowanie indywidualnej kariery zawodowej poprzez dostosowywanie kwalifikacji do oczekiwań pracodawców. O sukcesie pracownika na rynku pracy często będzie decydować unikatowy zestaw posiadanych kwalifikacji. Podstawa programowa kształcenia w zawodach rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach Nowa podstawa programowa kształcenia w zawodach zwiększa elastyczność procesu kształcenia zawodowego oraz mobilność uczących się na rynku pracy. Podstawa ma strukturę sprzyjającą kształceniu modułowemu, ponieważ wynika z analizy pracy w zawodzie. Wyodrębnione w poszczególnych zawodach kwalifikacje podzielone na 2 lub 3 części efektów kształcenia, pozostają w ścisłej spójności z zadaniami zawodowymi, zdefiniowanymi jako cele kształcenia w zawodzie. Potwierdzanie każdej kwalifikacji jako pewnej zamkniętej całości na egzaminie zewnętrznym oraz możliwość zdobywania nowego zawodu na bazie posiadanych kwalifikacji w pełni wpisują się w ideę kształcenia modułowego stopniowego zdobywania i potwierdzania kwalifikacji zawodowych. Wdrażanie nowej podstawy programowej od września 2012 roku, a co za tym idzie konieczność wdrożenia nowych programów nauczania dla zawodu, sprzyjało także promocji kształcenia modułowego. Wiele szkół skorzystało z tej okazji i wprowadziło do realizacji kształcenie oparte na programach o strukturze modułowej. Kształcenie ustawiczne Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 stycznia 2012 r. w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 stycznia 2012 r. w sprawie egzaminów eksternistycznych Aktualna podstawa programowa kształcenia w zawodach zapewnia nowe możliwości rozwoju ustawicznej edukacji zawodowej osób dorosłych zainteresowanych uzyskaniem dodatkowych kwalifikacji lub zmianą zawodu. Efekty kształcenia dla kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie mogą być uwzględniane w procesie kształcenia realizowanego na kwalifikacyjnych kursach zawodowych oraz kursach umiejętności zawodowych. Szkoła, która kształci w danych zawodach, może w tych zawodach prowadzić kwalifikacyjne kursy zawodowe dla dorosłych. W programach modułowych znacznie łatwiej wydzielić części programu moduły lub jednostki modułowe umożliwiające przygotowanie programu kursu kwalifikacyjnego w strukturze modułowej zgodnie z podstawą programową dla danego zawodu. Ułatwia to także podejmowanie decyzji w sprawie realizacji zapisu rozporządzenia w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych ( 8): 41

42 Osoba podejmująca kształcenie na kwalifikacyjnym kursie zawodowym posiadająca zaświadczenie o ukończeniu kursu umiejętności zawodowych na swój wniosek może być zwolniona z zajęć dotyczących efektów kształcenia zrealizowanych na tym kursie. Kurs umiejętności zawodowych może być prowadzony przez placówkę kształcenia ustawicznego, placówkę kształcenia praktycznego lub ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego według programu nauczania uwzględniającego podstawę programową kształcenia w zawodach między innymi w zakresie: jednej części efektów kształcenia wyodrębnionych w ramach danej kwalifikacji, efektów wspólnych dla wszystkich zawodów oraz wspólnych dla zawodów w ramach obszaru kształcenia stanowiących podbudowę do kształcenia w zawodzie lub grupie zawodów. Jeśli w modułowym programie kursu kwalifikacyjnego, podczas grupowania efektów w moduły i jednostki modułowe wykorzystano analizę pracy w zawodzie, którą zastosowano w podstawie programowej dla zawodu, to znacznie łatwiej będzie wydzielić te części kursu, które mogą stanowić kurs umiejętności zawodowych. Zapewnia to przejrzystość i spójność kształcenia prowadzonego przez szkoły, placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych Pełna integracja w procesie kształcenia teorii i praktyki podstawowa idea kształcenia modułowego znalazła swoje odzwierciedlenie w treści rozporządzenia w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych z dnia 7 lutego 2012 r.: 2.2 W oddziałach szkół prowadzących kształcenie zawodowe na podstawie modułowego programu nauczania dla zawodu minimalny wymiar godzin na kształcenie zawodowe jest sumą minimalnych wymiarów godzin na kształcenie zawodowe teoretyczne i kształcenie zawodowe praktyczne, określonych w ramowych planach nauczania dla danego typu szkoły. W ten sposób podkreślono integrację kształcenia teoretycznego i praktycznego w programie modułowym niezależnie od typu szkoły zawodowej (zasadniczej szkoły zawodowej, technikum czy szkoły policealnej). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych z dnia 30 kwietnia 2007 r., z późn. zm. Wyodrębnienie kwalifikacji w zawodzie spowodowało w konsekwencji zmiany w systemie zewnętrznych egzaminów zawodowych. Uczeń potwierdza kolejno kwalifikacje dla danego zawodu (zgodnie z kolejnością zapisaną w klasyfikacji zawodów szkolnych) w czasie nauki w szkole. W wielu zawodach na poziomie ZSZ i technikum są wspólne kwalifikacje, więc egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie przebiega tak samo niezależnie od typu szkoły. Kształcenie modułowe, łącząc w naturalny sposób nauczanie teorii i praktyki, sprzyja indywidualizacji procesu nauczania. W sytuacji, gdy uczący się po realizacji kształcenia w systemie szkolnym dalsze dokształcanie, przekwalifikowanie będzie realizował w ramach kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych, wtedy 42

43 modułowa struktura programów nauczania wynikająca z analizy pracy w zawodzie znacznie ułatwi planowanie ścieżki rozwoju zawodowego na bazie posiadanych kwalifikacji i ukończonych jednostek modułowych w systemie szkolnym dotyczących jednostek efektów kształcenia odpowiadającym kursom umiejętności zawodowych. W niektórych zawodach nie ma wspólnych kwalifikacji, ale w ramach różnych kwalifikacji są wspólne jednostki efektów. Można więc zdobywając nową kwalifikację na kwalifikacyjnym kursie zawodowym, ubiegać się o zwolnienie z tej części kursu ( 8 rozporządzenia w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych). Programy nauczania dla zawodu o strukturze modułowej rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników określa warunki, jakie muszą spełniać programy nauczania, aby mogły być dopuszczone do realizacji w danej szkole, niezależnie od przyjętej modułowej czy przedmiotowej struktury programu Program nauczania dla zawodu może być dopuszczony do użytku w danej szkole, jeżeli: 1) stanowi zbiór celów kształcenia i treści nauczania ustalonych w podstawie programowej kształcenia w zawodach, określonej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz. U. poz. 184), w formie efektów kształcenia właściwych dla zawodu, w którym kształci szkoła: efektów kształcenia wspólnych dla wszystkich zawodów, efektów kształcenia wspólnych dla zawodów w ramach obszaru kształcenia, stanowiących podbudowę do kształcenia w tym zawodzie oraz efektów kształcenia właściwych dla kwalifikacji wyodrębnionych w tym zawodzie; 2) zawiera programy nauczania poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia zawodowego ustalonych przez dyrektora szkoły w szkolnym planie nauczania: przedmiotów, modułów lub innych układów treści, obejmujące: a) uszczegółowione efekty kształcenia, o których mowa w pkt 1, które powinny być osiągnięte przez ucznia w procesie kształcenia, oraz propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania tych osiągnięć, b) opis sposobu osiągnięcia uszczegółowionych efektów kształcenia, o których mowa w pkt 1, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów, c) opis warunków, w jakich program będzie realizowany, z uwzględnieniem warunków realizacji kształcenia w danym zawodzie, ustalonych w podstawie programowej kształcenia w zawodach, określonej w rozporządzeniu, o którym mowa w pkt 1; 3) uwzględnia wyodrębnienie kwalifikacji w zawodzie zgodnie z klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego, określoną w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. z 2012 r. poz. 7); 4) jest poprawny pod względem merytorycznym i dydaktycznym. 2. Przed dopuszczeniem programu nauczania dla zawodu do użytku w danej szkole dyrektor szkoły może zasięgnąć opinii: 1) zespołu nauczycieli właściwych dla zawodu lub 2) konsultanta lub doradcy metodycznego, lub 3) specjalistów z zakresu danego zawodu, w szczególności pracodawców, przedstawicieli stowarzyszeń zawodowych i pracowników naukowych. 43

44 3. Opinia, o której mowa w ust. 2, zawiera w szczególności ocenę zgodności programu nauczania dla zawodu z podstawą programową kształcenia w zawodach, określoną w rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, w zakresie zawodu, w którym kształci szkoła, i dostosowania programu do potrzeb i możliwości uczniów, dla których jest przeznaczony. 4. Programy nauczania dla zawodów podstawowych dla żeglugi morskiej i śródlądowej mogą być dopuszczone do użytku w danej szkole po uzyskaniu pozytywnej opinii odpowiednio ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej i ministra właściwego do spraw transportu, w zakresie zgodności z Międzynarodową konwencją o wymaganiach w zakresie wyszkolenia marynarzy, wydawania im świadectw oraz pełnienia wacht, 1978, sporządzoną w Londynie dnia 7 lipca 1978 r. (Dz. U. z 1984 r. Nr 39, poz. 201 oraz z 1999 r. Nr 30, poz. 286). Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego pierwotnie został przygotowany do wsparcia procesu wdrażania programów modułowych opracowanych przed 2011r. Programy te były wyposażone w pakiety edukacyjne (poradniki dla ucznia i dla nauczyciela) dla każdej jednostki modułowej. Wprowadzenie zmian wynikających z reformy kształcenia zawodowego wymagało opracowania nowych modułowych programów nauczania realizujących aktualne podstawy programowe w poszczególnych zawodach. W poradniku Programy nauczania dla zawodu krok po kroku zdefiniowano modułowy program nauczania dla zawodu jako zestaw modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów umożliwiających zdobywanie wiedzy oraz kształtowanie umiejętności i kompetencji personalnych i społecznych właściwych dla zawodu. W programach o strukturze modułowej występuje integracja treści teoretycznych i praktycznych; nie ma podziału na zajęcia praktyczne i teoretyczne. W cytowanym poradniku zalecono, aby nazwy modułów zapisywane były w formie czynnościowej np. wykonywanie, sporządzanie, itp. Ponieważ przyjęta definicja programu modułowego nie precyzuje kryteriów przyjętych przy wyodrębnianiu modułów i jednostek modułowych, nic nie stoi na przeszkodzie by zrobić to poprzez analizę pracy w danym zawodzie. Grupowania efektów kształcenia z podstawy programowej w moduły i jednostki modułowe można więc dokonać, przyjmując jako kryterium analizę pracy w danym zawodzie lub obszarze zawodowym, zgodnie z założeniem, że w każdej jednostce modułowej jest wyraźnie określony początek i koniec czynności, a jej rezultatem jest produkt, usługa lub decyzja. Jednostka modułowa nie podlega zwykle dalszym podziałom i stanowi najmniejszą cząstkę modułu umiejętności zawodowych. Programy modułowe posiadają elastyczną strukturę, moduły można aktualizować (modyfikować, uzupełniać lub wymieniać) nie burząc konstrukcji programu. Modułowe programy pozwalają na tworzenie elastycznych, dostosowanych do oczekiwań pracodawców ofert nabywania kwalifikacji i kompetencji zawodowych, dają możliwość szybkiego przekwalifikowania się oraz mają wpływ na jakość kształcenia zawodowego oraz efekty pracy dydaktycznej. 44

45 Z definicji programu modułowego zawartej w poradniku Programy nauczania dla zawodu krok po kroku wynika także, że W programach o strukturze modułowej występuje integracja treści teoretycznych i praktycznych; nie ma podziału na zajęcia praktyczne i teoretyczne. Integracja treści teoretycznych i praktycznych powinna być ideą przewodnią zarówno programu nauczania dla zawodu, ale przede wszystkim nauczycielskiego planu dydaktycznego, realizowanego na zajęciach edukacyjnych. Odnosząc się do analizy efektów pracy w danym zawodzie podczas tworzenia programów nauczania o strukturze modułowej, znacznie łatwiej o wydzielenie z programu pewnych elementów i złożenie ich w nowym układzie w program kursu kwalifikacyjnego, czy w program kursu umiejętności zawodowych. Na stronie internetowej KOWEZiU opublikowano przykładowe programy modułowe nauczania dla wielu zawodów. Nie zwalnia to jednak zespołów nauczycielskich od wnikliwej analizy tych przykładów oraz takiej modyfikacji, która pozwoli przystosować te programy do warunków danej szkoły. Przed zespołami nauczycieli, które wdrażają nowe modułowe programy nauczania, stoi duże wyzwanie:opracowanie obudowy dydaktycznej do tych programów dotyczy to szczególnie zawodów niemasowych. Przygotowanie obudowy dydaktycznej do programów modułowych, wymaga znacznych nakładów pracy, zarówno organizacyjnej, metodycznej jak merytorycznej. Zajęcia edukacyjne w planie lekcji są zblokowane uczymy poprzez działanie praktyczne. Aby skutecznie i zgodnie z ww. przepisami prawa przygotować obudowę dydaktyczną, należy precyzyjnie zaplanować: jakie ćwiczenia praktyczne uczniowie będą wykonywać w poszczególnych modułach i jednostkach modułowych, w jakich pracowniach, na jakich stanowiskach i jakie jest niezbędne wyposażenie tych stanowisk, z jakich źródeł informacji uczniowie będą korzystać, w jaki sposób zostanie zapewniona indywidualizacja pracy z uczniem, jak motywować uczniów do aktywnego i odpowiedzialnego udziału w procesie kształcenia, jak oceniać rezultaty pracy, osiągnięcia i postępy uczniów. Ponieważ przygotowanie obudowy programu jest pracochłonne, należy zadbać, aby przygotowane materiały dydaktyczne można było wykorzystać podczas kształcenia w różnych formach w systemie szkolnym, na kursach kwalifikacyjnych oraz na kursach umiejętności zawodowych z zakresu tej samej kwalifikacji. Zaplanowanie zajęć edukacyjnych na cały cykl kształcenia jest jednym z elementów monitoringu realizacji podstawy programowej. Pozwala na planowanie doposażania bazy dydaktycznej szkoły lub placówki zgodnie z wymogami podstawy programowej i specyfiki kształcenia modułowego. Prawo oświatowe stwarza warunki do realizacji modułowego kształcenia zawodowego, jednak decyzję podejmują nauczyciele danej szkoły za zgodą organu prowadzącego tę szkołę. Najlepszą zachetą zarówno dla organu prowadzącego, jak i nauczycieli są przykłady dobrych praktyk wdrożenia i realizacji kształcenia 45

46 modułowego, zarówno w systemie szkolnym, jak i w dokształcaniu i przekwalifikowaniu zawodowym dorosłych. Bardzo ważna jest także opinia pracodawców, satysfakcja uczących się oraz uzyskiwane wyniki Wpływ modernizacji kształcenia zawodowego na realizację projektu W związku ze zmianami wynikającymi z modernizacji kształcenia zawodowego, eksperci kształcenia modułowego zostali dodatkowo przeszkoleni w zakresie zmian wchodzących w życie od roku szkolnego 2012/2013. W efekcie, biorąc pod uwagę konstrukcję nowej podstawy programowej, która sprzyja realizacji programu nauczania w systemie modułowym, uczestnicy projektu zostali kompleksowo przeszkolonymi ekspertami z dziedziny nowoczesnych i innowacyjnych sposobów kształcenia zawodowego. W listopadzie i grudniu 2011 r. eksperci przeprowadzili na terenie całego kraju 104 konferencje o zasięgu powiatowym nt. zmian programowych w kształceniu zawodowym, w których uczestniczyło ponad nauczycieli (patrz rys.) Rys. Liczba konferencji w listopadzie i grudniu 2011 r. w podziale na województwa Źródło: opracowanie własne. Dodatkowo, od kwietnia do czerwca 2012 r. w 330 szkołach i placówkach oświatowych uczestniczących w projekcie eksperci ponownie przeprowadzili cykl konsultacji. Spotkania dotyczyły opracowywania i modyfikowania planów nauczania, konstruowania i modyfikowania programów nauczania oraz przygotowywania programu i oferty kursów kwalifikacyjnych (również w odniesieniu do programów nauczania o strukturze modułowej). Eksperci przeprowadzili 1183 konsultacje, w których uczestniczyło 4018 nauczycieli i dyrektorów. 46

47 5. Trwałość projektu W ramach projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego, przygotowano szereg zasobów i opracowań, które po jego zakończeniu pozostaną jako trwałe i powszechnie dostępne produkty. Najcenniejszym zasobem, jaki udało się wypracować w ramach projektu jest grupa ekspertów i koordynatorów wojewódzkich. To osoby z najwyższym doświadczeniem edukatorskim, znawcy kształcenia zawodowego, a przede wszystkim entuzjaści kształcenia modułowego. Wszyscy uczestnicy projektu ukończyli specjalistyczne szkolenia przygotowujące do wspierania szkół podczas procesu przygotowania i realizowania kształcenia zawodowego w oparciu o programy nauczania o strukturze modułowej. Każdy z ekspertów prowadził wsparcie w min. jednej szkole/placówce oświatowej i zrealizował roczny cykl 12 spotkań tematycznych zgodnych z potrzebami dyrekcji i nauczycieli, a następnie cykl spotkań przygotowujących szkołę i kadrę do zmian programowych. Wykaz polecanych przez KOWEZiU ekspertów z tematyki kształcenia modułowego znajduje się na portalu Aby ułatwić i usprawnić wszystkim zainteresowanym kontakt z właściwym ekspertem, oprócz adresu , zamieszczone zostały także informacje o województwie i mieście zamieszkania danej osoby. Trwałym efektem realizacji projektu, z którego zasobów warto stale korzystać, jest wspomniany wcześniej portal poświęcony kształceniu modułowemu. W trakcie trwania projektu zamieszczano w nim materiały ze szkoleń prowadzonych w projekcie, ciekawe informacje z zakresu kształcenia zawodowego, wywiady z dyrektorami, nauczycielami, przykłady dobrych praktyk oraz przykładowe plany i programy nauczania o strukturze modułowej. Dostępna jest również baza instytucji, które realizują kształcenie modułowe oraz opis procesu i etapów wprowadzania programów modułowych. Po zakończeniu realizacji projektu (od 1 stycznia 2013 r.) zarządzanie portalem przechodzi w ręce KOWEZiU. Portal nadal będzie uzupełniany w bieżące i ciekawe informacje o kształceniu modułowym. Zapraszamy wszystkie zainteresowane osoby i środowiska do współtworzenia zasobów portalu, a także inicjowania dyskusji na forum. Na portalu bezpłatnie dostępne są przykładowe scenariusze konsultacji (149) zgodnie z 15 obszarami tematycznymi, wg których eksperci projektu prowadzili wsparcie w szkołach przygotowujących się do wdrożenia programów nauczania o strukturze modułowej. Oprócz scenariuszy dostępna jest także pełna obudowa dydaktyczna pozwalająca na przygotowanie się do prowadzenia spotkań tematycznych (wprowadzenie teoretyczne oraz propozycja ćwiczeń i warsztatów). Niewątpliwie cennym zbiorem informacji i praktycznych rad jest seria 21 poradników Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego. Komplety poradników trafiły do wszystkich szkół uczestniczących we wsparciu organizowanym w ramach niniejszego projektu (330 szkół i placówek oświatowych). Wszystkie poradniki są udostępnione bezpłatnie w wersji do pobrania na portalu Więcej o poradnikach można przeczytać w części Zasoby merytoryczne niniejszego raportu. Kształcenie zawodowe w oparciu o programy modułowe wciąż nie jest zjawiskiem powszechnym. Dlatego też przygotowując się rozpoczęcia procesu zmian organizacyjnych w szkole i wdrożenia programów 47

48 modułowych, warto zapoznać się z filmami promującymi ideę kształcenia modułowego. W filmie przeznaczonym dla dyrektorów i nauczycieli zawarto wiele cennych informacji oraz rad, jak zorganizować i realizować kształcenie modułowe. Drugi film, jaki opracowano w ramach projektu ma za zadanie zachęcać uczniów (i ich rodziców) do wybierania szkół, w których kształcenie odbywa się w trybie modułowym. Film ten na pewno ułatwi promocję kształcenia modułowego i promocje szkoły, która takie kształcenia prowadzi np. podczas tzw. dni otwartych, kiedy uczniowie gimnazjów odwiedzają swoje przyszłe szkoły. Filmy dostępne są na portalu lub bezpośrednio na portalu youtube.pl. Niewątpliwie trwałość rezultatów zapewniona zostanie dzięki wprowadzonej od roku szkolnego 2012/2013 modernizacji programowej kształcenia zawodowego. Struktura nowej podstawy programowej kształcenia w zawodach sprzyja modularyzacji kształcenia zarówno w formach szkolnych, jak i na kwalifikacyjnych kursach zawodowych. Kursy umiejętności zawodowych z odpowiadających danej kwalifikacji jednostek efektów kształcenia (w tym efektów wspólnych dla wszystkich zawodów i właściwych efektów wspólnych dla obszaru) składają się na kwalifikacyjny kurs zawodowy dla danej kwalifikacji, natomiast potwierdzenie wszystkich wyodrębnionych kwalifikacji umożliwia (pod warunkiem posiadania odpowiedniego wykształcenia ogólnego) uzyskanie dyplomu zawodowego. Przygotowanie zmodularyzowanej oferty programowej i dostosowanej do niej bazy dydaktycznej oraz kadry nauczycielskiej, umożliwia wykorzystanie tych zasobów do tworzenia oferty kształcenia szkoły/placówki dostosowanej do potrzeb potencjalnych klientów zarówno młodzieży, jak i osób dorosłych. Kształcenie modułowe łączące teorię i praktykę zapewnia w warunkach zbliżonych do naturalnych przygotowanie zawodowe przyszłych pracowników i odpowiada na zapotrzebowanie pracodawców w zakresie tworzenia elastycznych dróg rozwoju zawodowego z możliwością realizacji podczas całego okresu aktywności zawodowej. 48

49 6. Promocja kształcenia modułowego Nowa podstawa programowa kształcenia w zawodach ukierunkowana jest na zwiększenie elastyczności procesu kształcenia zawodowego oraz mobilności uczących się na rynku pracy. Takie podejście spowodowało, że podstawa ma strukturę sprzyjającą kształceniu modułowemu. Najlepszym momentem na promocję kształcenia modułowego było wdrożenie nowej podstawy programowej od września 2012 roku. Opracowano portal poświęcony kształceniu modułowemu Powstał także portal do dyspozycji ekspertów i koordynatorów wojewódzkich. Niezwykle cenne okazało się funkcjonujące na tym portalu forum, na którym uczestnicy projektu, eksperci i koordynatorzy mogli wymieniać poglądy, prosić o rady i je otrzymywać. W ramach kampanii promocyjnej, która trwała od września do grudnia 2012 r. zamieszczono 6 artykułów promocyjno-informacyjnych w prasie ogólnopolskiej: Dyrektorze szkoły, Głosie Nauczycielskim oraz Dzienniku Gazecie Prawnej. Dodatkowo na 12 portalach skierowanych do uczniów, dyrektorów, nauczycieli oraz przedstawicieli organów prowadzących i nadzorujących, zamieszczono banery promocyjne, które zachęcały do odwiedzenia portalu dotyczącego kształcenia modułowego. Wraz z kampanią promocyjną na portalu społecznościowym Facebook.com odbył się konkurs z wiedzy o kształceniu modułowym pod hasłem Postaw na kształcenie modułowe. W konkursie wzięło udział 81 osób. Mamy nadzieję, że dzięki podjętym działaniom coraz więcej szkół skorzysta z tak sprzyjającej okazji i warunków i wprowadzi do realizacji kształcenie oparte na programach o strukturze modułowej, a zainteresowanie uczniów i rodziców będzie motywowało dyrektorów do wprowadzenia zmian w szkołach i placówkach oświatowych. Wyprodukowano 2 filmy promocyjno-informacyjne jeden skierowany do rodziców i uczniów, a drugi do dyrektorów, nauczycieli, JST, KO, pracodawców. Znajdują się na stronach: i Wcześniej, w roku 2010, opracowano 21 poradników w serii Jak wdrażać modułowe programy kształcenia nauczania zawodowego, w tym 5 poradników ogólnych: dla przedstawicieli nadzoru pedagogicznego, dla przedstawicieli organu prowadzącego, dla dyrektora szkoły/placówki, dla kierownika kształcenia praktycznego, dla nauczyciela konsultanta i doradcy metodycznego oraz 16 poradników branżowych w branżach: elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej, ekonomiczno-finansowo-biurowej, mechanicznej, budowlanej, turystyczno-hotelarsko-gastronomicznej, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, chemicznej, kosmetyczno-fryzjerskiej, odzieżowej, rolniczej, spożywczej, ochrony i bezpieczeństwa osób i mienia, drzewnej, poligraficznej, ochrony i kształtowanie środowiska. Poradniki te w formie reprintów zostały skierowane do szkół/placówek, samorządów, KO, placówek doskonalenia nauczycieli. Przeprowadzono badania ich przydatności w postaci ankiety ewaluacyjnej. Na bazie wyników zmodyfikowano poradniki, uwzględniając także reformę kształcenia zawodowego. Poradniki są dostępne na stronie internetowej projektu. Po realizacji 12 konsultacji odbyły się 4 konferencje regionalne: W Poznaniu dla województw: lubuskiego, zachodniopomorskiego, wielkopolskiego i dolnośląskiego, w Gdańsku dla województw: kujawskopomorskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, w Katowicach dla województw: małopolskiego, 49

50 śląskiego, opolskiego, podkarpackiego, w Warszawie dla województw: mazowieckiego, lubelskiego, świętokrzyskiego, podlaskiego, łódzkiego. W ramach tych konferencji prezentowano wyniki statystyczne realizacji konsultacji w poszczególnych województwach oraz przykłady dobrych praktyk. W konferencjach brali udział koordynatorzy, eksperci, dyrektorzy szkół biorących udział w projekcie, przedstawiciele KOWEZiU oraz pracownicy projektu. Największą akcję promocyjną przeprowadzili jednak koordynatorzy wojewódzcy i eksperci, ponieważ wśród nich przeważali entuzjaści kształcenia modułowego. Dzięki temu, każde spotkanie z uczestnikami projektu obfitowało w argumenty przekonujące za wdrażaniem i propagowaniem idei kształcenia modułowego. Ich wewnętrzne przekonanie na ogół udzielało się uczestnikom konsultacji. Bogactwo argumentacji służyło w rozmowach z organami prowadzącymi o możliwościach wprowadzenia modułowego systemu kształcenia do szkół/placówek oraz z pracodawcami. Ci ostatni okazywali się wielkimi zwolennikami tego sposobu kształcenia i przychylnie odnosili się do realizacji praktyk uczniów oraz części innych zajęć w ich firmach, a także chętnie przyjmowali nauczycieli na staże. Wielką rolę odegrały bogate materiały do realizacji konsultacji. Uczestnicy mogli wykorzystywać je, z zachowaniem praw autorskich, do prowadzenia promocji kształcenia modułowego wśród kandydatów do swoich szkół/ placówek. Eksperci zapraszani byli na różne konferencje i spotkania, w czasie których propagowali ideę kształcenia modułowego, często sami byli inicjatorami podobnych przedsięwzięć. Zaowocowało to dodatkowymi działaniami prowadzonymi w niektórych województwach: Wystąpieniem koordynatora wojewódzkiego z woj. lubuskiego (Grażyny Uhman) na konferencji zorganizowanej przez Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze pod hasłem Od kompetencji do kwalifikacji z prezentacją Istota kształcenia modułowego. Udziałem eksperta (Jacka Karbownika) z województwa lubuskiego w konferencji zorganizowanej przez Zespół Szkół i Placówek Kształcenia Zawodowego w Zielonej Górze z udziałem zielonogórskich mediów na temat kształcenia modułowego pt.: Pozytywne aspekty kształcenia modułowego. Zorganizowaniem przez koordynatora wojewódzkiego spotkania w Bydgoszczy 13 maja 2011 r. podsumowującego realizację projektu przez 2 szkoły w obecności dyrektorów oraz przedstawicieli organów prowadzących i kuratoriów oświaty, którego celem była promocja rezultatów projektu, a także zainteresowanie problemami we wdrażaniu kształcenia modułowego organów prowadzących i nadzorujących. Zorganizowaniem 31 maja 2011 r. przez koordynatora wojewódzkiego wspólnie z Kuratorium Oświaty z Rzeszowa konferencji, podczas której przedstawiono działania ekspertów w szkołach uczestniczących w programie (było ich 17), podstawowe informacje o kształceniu modułowym, prezentację dobrych praktyk w kształceniu modułowym (prezentowały się dwie szkoły). W konferencji uczestniczyło około 80 osób dyrektorzy szkól, przedstawiciele organów prowadzących, nauczyciele, doradcy metodyczni. Ukazaniem się nakładem pracy koordynatora wojewódzkiego artykułu nt. kształcenia modułowego w biuletynie Powiatu Tarnobrzeskiego (w okresie wakacji 2012 r.) zawierający nie tylko informację o wsparciu, jakie otrzymywały szkoły, ale również trochę podstawowych informacji o kształceniu modułowym. Posiedzeniem Rady Konsultacyjnej do Spraw Kształcenia Zawodowego przy Dolnośląskim Kuratorze Oświaty z udziałem koordynatora wojewódzkiego i pracodawców, na temat kształcenia modułowego. 50

51 Zorganizowaniem przez eksperta (Barbarę Drożyńską) w dniu 25 kwietnia 2012 r. w Regionalnej Szkole Turystycznej w Polanicy-Zdroju VI edycji Konkursu Hotelarsko-Gastronomiczno-Turystycznego o tytuł: Profesjonalista i Mistrz w Branży Turystycznej. Konkurs był przeprowadzony na bazie metod pracy wykorzystywanych w kształceniu modułowym. Uczestniczyli w nim uczniowie z 9 szkół woj. dolnośląskiego. Skład jurorów konkursu został utworzony z pracodawców, dyrektorów czterogwiazdkowych hoteli, co prowokowało uczestników i nauczycieli do refleksji nad sensem wdrażanych zmian w szkołach zawodowych i konieczności dostosowania kształcenia zawodowego do oczekiwań rynku pracy, zwłaszcza z wykorzystaniem kształcenia modułowego. Spotkaniem w dniu 17 listopada 2010 r. w Urzędzie Marszałkowskim województwa zachodniopomorskiego dla 40 osób z udziałem dyrektorów szkół zakwalifikowanych do projektu, Zachodniopomorskiego Kuratora Oświaty Marii Boreckiej, przedstawicieli odpowiednich JST i koordynatora wojewódzkiego, którego efektem były wstępne uzgodnienia dotyczące planu konsultacji oraz zasad współpracy szkoły z ekspertem. Po spotkaniu ukazał się artykuł w lokalnej prasie na temat inauguracji systemu wsparcia i promujący ideę kształcenia modułowego Kurier Szczeciński 18 listopada 2010 r. Spotkaniem koordynatora wojewódzkiego z panią Jolantą Białowąs pracownikiem wydziału oświaty Urzędu Miejskiego w Szczecinie celem omówienia programu spotkania związanego z prezentacją stanu wdrożenia programów modułowych w Szczecinie. Spotkaniem w marcu 2011 r. z dyrektorami szkół zawodowych ze Szczecina oraz przedstawicielami JST Miasto Szczecin, celem zaprezentowania propozycji arkusza organizacyjnego szkół wdrażających kształcenie modułowe, analizą skutków finansowych wdrożenia programów modułowych na przykładzie dwóch zawodów: technik teleinformatyk oraz technik usług gastronomicznych. Spotkanie było inicjatywą koordynatora wojewódzkiego. Spotkanie w kwietniu 2012 r. koordynatora wojewódzkiego z radnymi komisji ds. oświaty w Urzędzie Miasta Szczecin, celem zaprezentowania idei kształcenia modułowego oraz stanu realizacji projektu na przykładzie szkół zawodowych wdrażających modułowe programy nauczania. Spotkaniem 27 kwietnia 2012 r. koordynatora wojewódzkiego z pedagogami pracującymi w gimnazjach w województwie zachodniopomorskim na temat modułowego kształcenia zawodowego. Liczne spotkania i szkolenia w ramach projektu odbywały się w ogólnie dostępnych hotelach, gdzie rozmieszczone logotypy projektu informowały o istnieniu programów kształcenia zawodowego o strukturze modułowej. Wszystkie pisma, materiały także opatrzone były stosownymi logotypami. Sposoby promocji kształcenia modułowego były osobnym tematem konsultacji, także w poradnikach jest oddzielny rozdział poświęcony temu zagadnieniu. Promowanie kształcenia modułowego powinno być oparte na rzetelnych informacjach, wskazywaniu korzyści płynących z jego stosowania w praktyce edukacyjnej oraz na doborze najlepszych sposobów dotarcia do odbiorców. W pierwszej kolejności należy więc określić, jakie cechy procesu edukacyjnego uzna się za pożądane. 51

52 Proces edukacyjny nauki zawodu uznamy za dobry, gdy: 1) wyposaża uczniów lub słuchaczy w oczekiwaną wiedzę (program nauczania jest dostosowany do rynku pracy i rozwoju osobistego uczniów), 2) w wyniku realizacji procesu uczniowie lub słuchacze posiądą zakładaną wiedzę (skuteczność procesu), 3) nakłady sił i środków są warte efektów i dostępne, 4) proces kształcenia jest elastyczny i szybko reaguje na zmiany, 5) uczestnicy procesu kształcenia są zadowoleni z jego przebiegu i rezultatów, 6) z rezultatów zadowolone jest otoczenie, 7) absolwentów wchłania rynek pracy i edukacyjny. Z całą pewnością kształcenie modułowe spełnia te kryteria, co pokazuje analiza w tabeli 3. Tabela 3. Argumenty na rzecz kształcenia modułowego Kryterium Analiza kryterialna kształcenia modułowego Ocena 1. Program modułowy jest budowany w oparciu o analizę i wyodrębnianie zadań zawodowych z zadbaniem o współczesny poziom techniczny, zatem uczy się spełnia tego, czego oczekuje rynek pracy, na poziomie, który wzbudza zainteresowanie ucznia. 2. Struktura jednostki metodycznej zapewnia samodzielną pracę tak samo nad materiałem teoretycznym, jak i ćwiczeniami, łącząc teorię i praktykę, co daje najwyższą skuteczność procesu uczenia się. Proces jest wspierany wysokiej jakości obudową dydaktyczną, a pracownie odzwierciedlają rzeczywiste warunki pracy. 3. Wyposażenie dla kształcenia modułowego kosztuje tyle samo, ile kosztuje wyposażenie dla kształcenia przedmiotowego (uczy się przecież w tym samym zawodzie). Nieco więcej przeznacza się na płace nauczycieli ze względu na podział na grupy na wszystkich zajęciach. W sytuacji niżu demograficznego i zagrożenia spełnia zwalnianiem nauczycieli tu tkwi szansa dla szkół i organów prowadzących. 4. Modularność i umiejętności dokonywania modyfikacji programu i pakietów edukacyjnych pozwalają szybko dokonywać zmian zarówno w programie, jak i w obudowie dydaktycznej, reagując na potrzeby rynku pracy i zmian w prawie. spełnia 5. Uczeń nie musi obawiać się wejściówek, kartkówek, niezapowiedzianych sprawdzianów. Na każdych zajęciach jest coś konkretnego i ciekawego do zrobienia (nie ma nudy), są powody, by chętnie chodzić do szkoły. Dla nauczyciela wszystko jest jasne, gdy idzie na zajęcia, wiadomo, co uczniowie będą robić, jakie to przyniesie efekty, i w jaki sposób będzie to sprawdzane (bogactwo gotowych narzędzi). spełnia Trzeba się napracować, przygotowując wdrożenie kształcenia modułowego, ale potem to już czysta przyjemność. 52

53 6. Stałe kontakty z pracodawcami, np. poprzez realizację zajęć u nich, pozwalają na korzystanie z ich spostrzeżeń i uwag we wprowadzaniu modyfikacji oraz zmian w programie i procesie kształcenia. Pracodawcy poznają swoich przyszłych pracowników, mają wpływ na ich kształcenie; powinni być z nich zadowoleni. spełnia 7. Podział na grupy (maksymalnie 14-osobowe) pozwala na prowadzenie w jednej klasie nauki w dwóch zawodach, co daje wejście na rynek 14 osób w jednym zawodzie, na przykład mechanika samochodowego, a nie 28 czy 30 absolwentów. Niech trzy osoby zechcą kontynuować naukę, trzy wyjadą poza dotychczasowe miejsce zamieszkania, to rynek pracy zasili 9 absolwentów; część z nich znajdzie zatrudnienie, także uzyskując dodatkowe uprawnienia. spełnia Tych, którzy zasilą grupę bezrobotnych, będzie niewielu lub wcale. Źródło: Poradnik branży mechanicznej. Założenia do planu promocji kształcenia modułowego w szkole/placówce mogły być następujące 1. Wielu ekspertów i specjalistów uważa, że kształcenie modułowe jest najlepszym systemem kształcenia zawodowego. Jest to zadanie dla marketingu i promocji. Najważniejsze, że są argumenty przemawiające na korzyść kształcenia modułowego. Kształcenie zawodowe, w tym modułowe, musi dotrzeć do powszechnej świadomości społecznej. Mała jest bowiem wiedza o zawodach w społeczeństwie polskim, a także mała u kandydatów do szkół zawodowych i ich rodziców. Zawodzi system poradnictwa zawodowego przede wszystkim w gimnazjach. Trudno wybrać zawód operatora obrabiarek, skoro operator obrabiarek sterowanych numerycznie to nazwa, z której gimnazjalista nie zrozumie ani jednego słowa. Trudno wybrać zawód, którego się kompletnie nie zna. Pierwszym przedsięwzięciem wspólnym szkół zawodowych z określonego terenu powinno być porozumienie z gimnazjami, w celu zintensyfikowania pracy nad skutecznym systemem poradnictwa zawodowego. Warto do tego przedsięwzięcia włączyć urzędy pracy, OHP jako źródła wiedzy o zawodach i o rynku pracy, poradnie psychologiczno-pedagogiczne do przeprowadzania systematycznej diagnozy predyspozycji zawodowych uczniów, a dni otwarte szkoły zamienić na dni próby wykonywania zadań zawodowych przez odwiedzających gimnazjalistów i wspólnie stworzyć program poradnictwa w gimnazjach wykorzystujący wymienione możliwości. Powinno być w nim miejscena wytłumaczenie idei kształcenia modułowego. Do popularyzacji kształcenia modułowego przyczynią się dobre praktyki tych szkół i placówek, które solidnie i z powodzeniem wdrożyły kształcenie modułowe. Natomiast należy unikać tych, które tego nie przeprowadziły. Kształcenie modułowe należy popularyzować, używając do tego dobrych praktyk i współpracowników, których dzięki pracy w projekcie i nad systemem poradnictwa już wykształcono. Warto zaangażować pracodawców i przedstawicieli organów prowadzących i nadzorujących oraz rodziców. Tak narodził się pomysł na cykl konferencji poświęconych modernizacji kształcenia zawodowego poprzez wdrożenie kształcenia modułowego z udziałem wcześniej wymienionych podmiotów. Można się pokusić 1 Na podstawie: Jak wdrażać programy o strukturze modułowej. Poradnik dla branży mechanicznej, KOWEZiU, Warszawa

54 o doprowadzenie do swoistego paktu na rzecz rynku pracy i nadać mu formę umowy społecznej, którą wszyscy uczestnicy podpiszą. Ponownie warto przeanalizować foldery o szkole, może można będzie w nowej wersji pokazać w nich walory kształcenia modułowego, efekty dobrej współpracy z pracodawcami? Warto wyeksponować je w prezentacjach multimedialnych, pokazując fragmenty modułowych zajęć w szkole i u pracodawcy. Z pewnością sprawdzą się wszelkie imprezy dla środowiska, w tym wystawy prac i projektów uczniów jeśli tylko to możliwe, niech towarzyszą im liczni goście i media. Warto zaproponować cykl artykułów i programów o zawodach i kształceniu zawodowym w systemie modułowym w lokalnych mediach. Każde spotkanie traktujące o kształceniu zawodowym powinno uwzględniać promocję kształcenia modułowego. 54

55 7. Przykłady dobrych praktyk 7.1. Zespół Szkół Łączności w Szczecinie dobra praktyka w kształceniu modułowym Co dzień przestrzegam, jak młódź cierpi na tem, Że nie ma szkół uczących żyć z ludźmi i światem. Adam Mickiewicz Nauczyciele Zespołu Szkół Łączności od wielu lat współpracowali ze szkołami zawodowymi w różnych krajach, w których stosowane były różne strategie kształcenia zawodowego, począwszy od kształcenia dualnego w Niemczech do kształcenia modułowego w Anglii. Uczestniczyli w stażach zawodowych i wizytach studyjnych w ramach wymiany doświadczeń. Podczas realizacji projektu Wspólna nauka Europy ponadgraniczne kształcenie zawodowe w zawodach telekomunikacyjnych, szkoła przez dwa lata uczestniczyła w procesie wspólnego kształcenia 80 uczniów z Neubrandenburga razem z uczniami ze Szczecina naprzemiennie w Polsce i w Niemczech. Nauczyciele doskonalili swój warsztat pracy, uczestnicząc w wielu szkoleniach dotyczących kształcenia modułowego. Jednak dopiero po konferencji promującej projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego (listopad 2009 r.), podczas której przedstawiciel urzędu Prezydenta Miasta Szczecina bardzo pozytywnie odniósł się do idei modułowego kształcenia zawodowego, zapadła ostateczna decyzja wdrożenia w szkole, począwszy od 1 września 2010 r. modułowego programu nauczania pilotażowo dla jednego zawodu technika teleinformatyka. Skorzystano wtedy z modułowego programu nauczania dla zawodu technik teleinformatyk 312[02] z 24 listopada 2008 r. (z dawnej listy programów dopuszczonych do użytku szkolnego). Dostosowano program modułowy do warunków szkoły, zmodyfikowano mapę dydaktyczną programu, opracowano wytyczne do planu zajęć oraz założenia organizacyjne: ustalono czas trwania zblokowanych zajęć z poszczególnych jednostek modułowych, przyjmując zasadę, aby zmiany w planie lekcji związane z kształceniem modułowym jak najmniej wpływały na zmiany w planie zajęć przedmiotów ogólnokształcących. Opracowanie planów pracy nauczycieli uczestniczących we wdrożeniu ukierunkowano na działanie praktyczne tematy zajęć formułowano w formie czynnościowej, jako tematy ćwiczeń. Starannie zaplanowano sposób wykorzystania posiadanej bazy kształcenia praktycznego tak, aby w procesie kształcenia, zgodnie z ideą kształcenia modułowego, priorytetowe było kształcenie umiejętności praktycznych. Przyjęto zasadę, że większość ćwiczeń uczniowie wykonują na samodzielnych stanowiskach. Upowszechniono stosowanie programów symulacyjnych wspomagających kształcenia praktyczne. 55

56 Podczas pierwszego etapu projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego (12 konsultacji z ekspertem), doskonalono proces wdrożenia programu z 2008 r. i przygotowywano się do wdrożenia od 1 września 2012 r. programów modułowych we wszystkich zawodach kształconych w szkole. Najpilniejszą potrzebą było doskonalenie umiejętności metodycznych nauczycieli w zakresie nauczania poprzez działanie praktyczne. Jest to szczególnie ważne w okresie przejściowym, gdy nauczyciel pracuje zarówno z programem modułowym, jak i przedmiotowym (starsze klasy do wygaszenia realizują program przedmiotowy). Przygotowano analizę skutków finansowych wdrożenia i zaprezentowano ją w Urzędzie Miasta Szczecin na spotkaniu dyrektorów szczecińskich szkół zawodowych zorganizowanym z inicjatywy koordynatora wojewódzkiego. Okazało się, że wzrost kosztów kształcenia według programu modułowego w skali całego cyklu kształcenia (4-letni cykl kształcenia dla technikum) wynosi równowartość około 1 etatu nauczycielskiego (wynik podziału klasy na grupy w całym kształceniu zawodowym). Sukcesywnie przygotowywano obudowę dydaktyczną programu materiały dla ucznia do realizowanych jednostek modułowych. Zunifikowano przebieg sprawdzania i oceny osiągnięć uczniów efekt ścisłej współpracy nauczycieli realizujących te same elementy programu z różnymi grupami uczniów (jednostki modułowe i moduły). Opracowano w ramach całego roku szkolnego plan zajęć dodatkowych umożliwiających uczniom dodatkowe ćwiczenia w pracowniach (uzupełnienie braków lub narobienie zaległości). Ponieważ w szkole stosowany jest dziennik elektroniczny, współpracowano z jego producentem w celu dostosowania programu e-dziennika do warunków realizacji kształcenia według programu modułowego (wirtualne klasy grupy wynikające z podziału klasy na zajęciach kształcenia zawodowego, dokumentacja oceniania, planowanie pracy dydaktycznej itp.). Podczas rekrutacji na kolejny rok szkolny skutecznie promowano wśród uczniów gimnazjum ideę zawodowego kształcenia modułowego (w roku szkolnym 2012/2013 o jedno miejsce w szkole ubiegało się dwóch kandydatów). Uczniowie klasy drugiej, którzy już dwa lata uczyli się według modułowego programu nauczania, odwiedzili swoje gimnazja i prezentowali młodszym kolegom jak przebiega kształcenie umiejętności zawodowych w ich obecnej szkole. To właśnie uczniowie są największymi entuzjastami zawodowego kształcenia modułowego. Kształcenie poprzez działanie praktyczne ułatwia im zrozumienie często bardzo złożonych zagadnień zawodowych. Zespół Szkół Łączności to szkoła zawodowa ciesząca się na terenie województwa zachodniopomorskiego popularnością, a hasło, które przyświeca działalności szkoły: KSZTAŁCIMY W ZAWODACH Z PRZYSZŁOŚCIĄ jest godne zaufania. Konsultacje z ekspertem w drugim etapie (rok szkolny 2011/2012) przygotowały kadrę szkoły do wdrożenia zmian wynikających z reformy systemu kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych. Dzięki udzielonemu wsparciu w ramach niniejszego projektu w całym okresie jego trwania, nauczyciele podjęli się samodzielnego opracowania zarówno szkolnych planów nauczania, jak i programów modułowych zgodnie ze strukturą nowej podstawy programowej i innymi wytycznymi związanymi z reformą programową, dla wszystkich zawodów, w których kształci szkoła. W ramach udziału w projektach unijnych (Phare 2001, Phare 2003, Rozwój zainteresowań młodzieży w kierunku zawodów elektryczno-elektronicznych w ramach POKL r., Szkoła Sukcesu ponadregionalny program rozwijania umiejętności uczniów w zakresie kompetencji kluczowych, ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorczości, języków obcych i ICT 2011 r.) systematycznie 56

57 doposażano pracownie kształcenia zawodowego, zapewniając stanowiska dydaktyczne umożliwiające prawidłową realizację kształcenia modułowego i w znacznym stopniu ułatwiające indywidualizację pracy z uczniem. Obecnie Zespół Szkół Łączności wyposażony jest w nowoczesne pracownie umożliwiające kształcenie zgodnie z wysokimi wymaganiami rynku pracy: dwie pracownie montażu komputerów i pracownie symulacyjne układów elektronicznych Pracownie to dwie mniejsze, osobne sale lekcyjne. Każda wyposażona w 5 samodzielnych stanowisk z podłączeniem 230 V oraz podłączeniem do sieci internet. W każdej z pracowni znajdują się cztery komputery z oprogramowaniem symulacyjnym. Do każdego komputera dostępne jest wyposażenie umożliwiające w rzeczywistości przećwiczenie obwodów elektronicznych. pracownia sieci teleinformatycznych i AUTOCAD Wyposażona w 12 komputerów (połączonych w niezależną sieć LAN) podzielonych na 6 stanowisk. Każde stanowisko ma dostęp do sieci internet. Okablowanie pracowni pozwala na dowolną konfigurację połączeń wewnątrz pracowni z niezależnymi połączeniami do sieci internet. Pracownia wyposażona jest w autonomiczną sieć bezprzewodową. Każde stanowisko posiada dwa systemy operacyjne. Jeden do pracowni sieci, drugi do pracowni AUTOCAD. 57

58 pracownia sieci teleinformatycznych Wyposażona w 15 stanowisk komputerowych, każde z własnym zasilaniem i podłączeniem do sieci lokalnej w ramach pracowni. Okablowanie pracowni pozwala na dowolną konfigurację połączeń wewnątrz pracowni z niezależnymi połączeniami do sieci internet. pracownia komutacyjna Wyposażona w 8 stanowisk z komputerami. Każde stanowisko posiada własne zasilanie oraz połączone jest do dwóch centralek telefonicznych stanowiących wyposażenie pracowni. Pracownia wymaga połączenia ISDN oraz zewnętrznego dostępu do internetu. W roku szkolnym 2012/2013 pracownia została przystosowana także do prowadzenia zajęć związanych z projektowaniem sieci teleinformatycznych. pracownia światłowodowo teletransmisyjna Wyposażona w cztery podwójne stanowiska z własnym zasilaniem. 58

59 pracownia elektronicznych układów analogowych wyposażona w 10 stanowisk. pracownia elektronicznych układów cyfrowych wyposażona w 10 stanowisk. pracownia układów elektronicznych i pracownia komutacyjna 10 stanowisk pracowni elektronicznej i 6 stanowisk pracowni komutacyjnej. pracownia montażu instalacji elektrycznych i alarmowych Wyposażona w 6 boksów z własnym zasilaniem i dużą ilością miejsca na komponenty. Dodatkowo stanowiska do montażu instalacji w klatkach. 59

60 ZSŁ jest Certyfikowanym Laboratorium Edukacyjnym ECDL, w którym odbywają się egzaminy na Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych. Jest także ośrodkiem egzaminacyjnym egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie aktualnie posiada akredytację dla zawodów: technik teleinformatyk, technik telekomunikacji, monter elektronik. Zespół Szkół Łączności od lat 60 łączy tradycję z nowoczesnością. Dbając o stały rozwój, planowany jest udział szkoły w dwóch projektach. Pierwszy projekt finansowany przez Narodowy Bank Polski, realizowany wspólnie z Uniwersytetem Szczecińskim Wydziałem Zarządzania i Ekonomiki Usług, którego głównym celem jest edukacja finansowa w zakresie finansów osobistych, efektywnego zarządzania pieniędzmi, gospodarowania nimi, oszczędzania i odpowiedzialnego zadłużania, a także zdobycie umiejętności w zakresie gospodarowania pieniądzem, w tym w szczególności procesu tworzenia budżetu domowego, zarządzania dochodami i wydatkami, szans i zagrożeń wynikających z zaciągania pożyczek i kredytów bez posiadania podstawowej wiedzy finansowobankowej, planowania finansowego, umiejętności stawiania celów finansów i ich realizacji, aspektów związanych z oszczędnościami oraz szeroko rozumianą konsumpcją. Celem projektu jest rozpowszechnianie wiedzy w zakresie finansów osobistych, edukacja finansowa na kilku poziomach: począwszy od pracowników Zespołu Szkół Łączności i Uniwersytetu Szczecińskiego, studentów i uczniów. Drugi, realizowany wspólnie ze Szczecińskim Parkiem Naukowo-Technologicznym Sp. z o.o., PO KL ICT (B)business to(2) (E)ducation, czyli modernizacja oferty kształcenia zawodowego szkół o profilu informatycznym w powiązaniu z potrzebami lokalnego/regionalnego rynku pracy w ramach Priorytetu IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Działanie 9.2. Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego, którego produktem finalnym jest model ICT B2E, tj. nowy model kształcenia zawodowego na kierunkach ICT oparty na systemowej i instytucjonalnej współpracy przedsiębiorców i nauczycieli obejmujący internetową wymianę wiedzy o ich potrzebach i możliwościach. Celem tego projektu jest podniesienie kompetencji nauczycieli przedmiotów informatycznych w zakresie różnych języków programowania, co w efekcie powinno przełożyć się na jakość kształcenia uczniów Zespołu Szkół Łączności. Udział szkoły w tych projektach pozwoli doskonalić kształcenie modułowe uczniów i przygotować atrakcyjną ofertę kwalifikacyjnych kursów zawodowych (realizowanych także w oparciu o programy modułowe) atrakcyjną zarówno dla uczestników tych kursów, jak i pracodawców. Szkoła ma podpisane umowy patronackie z Wydziałem Elektrycznym Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, z Wyższą Szkołą Bankową w Poznaniu Wydział Ekonomiczny w Szczecinie, z firmą OTICON Sp. z o.o. oraz współpracuje w zakresie organizacji praktyk zawodowych dla uczniów z około 40 pracodawcami. Prezentowane materiały zostały zamieszczone za wiedzą i zgodą dyrekcji ZSŁ w Szczecinie. 60

61 7.2. Zespół Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica w Szprotawie dobra praktyka w kształceniu modułowym W Zespole Szkół Zawodowych w Szprotawie w czasie poprzedzającym wejście do projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego bardzo wydatnie zmodernizowano bazę do kształcenia w zawodach gastronomicznych. Szkoła zawsze należała do placówek dbających o jakość kształcenia i poszukujących nowych metod i sposobów jej podnoszenia. W związku z tym dla dyrekcji szkoły stało się oczywistym, że włączenie się do niniejszego projektu będzie szansą na realizowanie kształcenia zawodowego w sposób efektywny i nowoczesny. Warto zauważyć, iż idea kształcenia modułowego była już wcześniej znana kadrze szkoły. Wdrażanie kształcenia modułowego w Zespole Szkół Zawodowych w Szprotawie odbywało się etapami. Na początku dokonano analizy przygotowania szkoły do kształcenia w oparciu o modułowe programy nauczania. Prace te zainspirował udział wicedyrektora w konferencji promującej kształcenie modułowe co spowodowało wysłanie karty zgłoszenia szkoły do udziału w projekcie. Zgłoszenie chęci udziału w projekcie wymagało przeanalizowania stopnia przygotowania nauczycieli pod kątem doświadczenia zawodowego związanego z programami modułowymi. Dzięki karcie zgłoszenia dokonano również przeglądu bazy dydaktycznej szkoły pod kątem realizacji kształcenia modułowego oraz wyboru branży. Podjęto decyzję, że w ramach konsultacji prowadzonych przez przydzielonego eksperta będzie omawiany zawód z grupy gastronomicznych. 61

62 Uzasadnienie podjęcia takiej decyzji W wyniku analizy okazało się, że od kilku lat wielu nauczycieli kierunku gastronomicznego brało udział w różnych formach doskonalenia na temat kształcenia modułowego, a w klasie technikum gastronomicznego wprowadzono do nauczania program modułowy, ale zamieniając jednostki modułowe na przedmioty. Nauczycielom program bardzo się podobał, jednak wszyscy wiedzieli, że liczba godzin przeznaczona na nauczanie zgodnie z tym programem jest zbyt mała. Wszyscy nauczyciele kierunku gastronomicznego od wielu lat są nauczycielami dyplomowanymi, a zatem o wysokich kompetencjach pedagogicznych i edukatorskich. Coraz częściej mówiono o czekających szkolnictwo zawodowe zmianach, więc postanowiono, że szkoła pójdzie o krok do przodu, tym bardziej, że liczba absolwentów gimnazjów systematycznie malała, a liczba szkół ponadgimnazjalnych pozostawała na niezmiennym poziomie. Istotnym zagadnieniem stała się konkurencyjność szkół. Wdrożenie kształcenia modułowego postrzegano także jako szansę na stworzenie dla uczniów konkurencyjnej oferty względem innych szkół. Efekty kształcenia w postaci zdawalności egzaminów zawodowych zewnętrznych były zadowalające(od 2008 r. zdawalność stale rosła, aż do 100% w roku 2010). Ambicją szkoły było, by wyniki stały się jeszcze lepsze lub na tym samym wysokim poziomie dzięki realizacji kształcenia modułowego. Baza dydaktyczna kierunku gastronomicznego w ostatnich latach poprawiła się. Było to możliwe dzięki przychylności organu prowadzącego i społeczności szkolnej (Rada Rodziców sfinansowała część wyposażenia pracowni). Zamknięto stare warsztaty, a na ich miejsce powstały dwie pracownie ćwiczeń praktycznych). Szkoła powoływała się również na tradycje kształcenia w branży gastronomicznej, w której kształci już od 1970 roku i jako jedna z niewielu w Polsce prowadzi zajęcia praktyczne w pracowniach szkolnych. Tradycją szkoły jest również udział uczniów w konkursach gastronomicznych o zasięgu wojewódzkim i ogólnopolskim, na których wiele razy znajdowali się wśród finalistów i laureatów. Od 4 lat w szkole mieści się Komitet Główny Wojewódzkiego Konkursu Gastronomicznego objętego Patronatem Lubuskiego Kuratora Oświaty. Co roku uczniowie biorą udział w tych konkursach (ostatnio w roku 2011 zajęli I m-ce). Wcześniej udział w konkursach ogólnopolskich w zawodzie kucharz i cukiernik (zakończył się tytułami laureatów). Dodatkowo szkoła bardzo często organizuje przyjęcia koktajlowe, w przygotowaniu których bardzo licznie i chętnie biorą udział uczniowie. Dzięki temu mają okazję nauczyć się przyrządzania różnorodnych potraw, a także szkolić się w obsłudze gości. W związku z udziałem szkoły w niniejszym projekcie rozpoczęto współpracę z ekspertem, dzięki któremu ustalono, jaki zawód zostanie poddany analizie podczas konsultacji. Ustalono, że będzie to kucharz małej gastronomii dla zasadniczej szkoły zawodowej. W roku szkolnym 2010/2011 kadra kierownicza oraz wszyscy nauczyciele branży gastronomicznej brali udział w 12 konsultacjach prowadzonych przez eksperta. Dzięki tym spotkaniom kadra szkoły dowiedziała się m. in.: jak przygotować szkołę do wdrożenia modułowego programu, jakie należy podjąć rozwiązania organizacyjne, jak przygotować arkusz organizacyjny, szkolny plan nauczania, jak rozliczać pensum, jak prowadzić dokumentację nauczania, opracować system oceniania i promowania itd. 62

63 Kolejnym krokiem było opracowanie szkolnego planu nauczania dla zawodu. Było to o tyle pilne, że należało już wstępnie zaplanować arkusz organizacyjny szkoły oraz przygotować się do spotkania z organem prowadzącym szkołę. Należało przygotować analizę finansową wdrożenia kształcenia modułowego, co wymagało dokonania analizy porównawczej godzin, kosztów kształcenia, w oparciu o program przedmiotowy i modułowy. Tu zaistniała potrzeba skorzystania z pomocy eksperta branżowego, który razem z nauczycielami przygotował odpowiednie wyliczenia i opracował sposób prezentacji tych wyliczeń przedstawicielom organu prowadzącego. Na spotkanie z przedstawicielami organu prowadzącego szkołę przybyli oprócz dyrektora szkoły ekspert, ekspert branżowy oraz koordynator wojewódzki. Spotkanie miało na celu przedstawienie korzyści z wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe dla uczniów, szkoły, pracodawców i środowiska i przedstawienie kalkulacji finansowych wprowadzonych zmian. Na spotkaniu przedstawiono m. in. koncepcję kształcenia modułowego, następnie argumenty przemawiające za kształceniem w systemie modułowym. Porównano liczbę godzin w programie przedmiotowym i modułowym oraz planowany wymiar etatu przy realizacji programu przedmiotowego i modułowego wykazując, że koszty z tytułu wprowadzenia kształcenia modułowego będą niewiele wyższe(w pierwszym roku wzrost godzin wynosił 84 godziny, co stanowiło 0,10 etatu). W obliczu ww. argumentów organ prowadzący wyraził zgodę na wdrożenie proponowanej formy kształcenia. Istotny był fakt, że władze przychylnie odnosiły się do tej formy kształcenia. Kolejny etap związany już był z wdrożeniem kształcenia modułowego w zawodzie kucharz małej gastronomii. Zgodnie z przydziałem wynikającym z arkusza organizacyjnego szkoły nauczyciele uczący w klasie pierwszej przystąpili do opracowania materiału planów dydaktycznych w postaci planów wynikowych, które bardzo ułatwiły im realizację treści nauczania, ze względu na zaplanowane cele, środki, metody i osiągnięcia uczniów. Nauczyciele zapoznali się gruntownie również z pakietami edukacyjnymi znajdującymi się na stronie KOWEZiU i rozpoczęli dostosowywanie ich do panujących w szkole warunków oraz zasobów kadrowych. Ustalono, w których pracowniach będą odbywać się zajęcia w trybie modułowym, mając na uwadze nie tylko praktykę, ale też konieczność samodzielnego korzystania przez uczniów z różnych źródeł informacji z wykorzystaniem komputerów. Zespół nauczycieli opracował zmiany do Statutu szkoły dotyczące m. in. zasad oceniania, uzupełniania braków spowodowanych nieobecnościami uczniów lub ocenami niedostatecznymi, sposobem prowadzenia dokumentacji nauczania w klasie, w której realizowany będzie modułowy program dla zawodu. Ostatnie konsultacje z ekspertem zbiegły się z początkiem wdrażania kształcenia modułowego, uprzednio w aspekcie przygotowania nowego roku szkolnego, jako pierwszego roku wdrażania. Realizacja tego przedsięwzięcia cały czas była i jest monitorowana. W wyniku monitoringu i ewaluacji dokonano następujących spostrzeżeń. 1. Najczęściej stosowanymi metodami pracy są: praca z tekstem przewodnim, ćwiczenia teoretyczne i praktyczne, pokaz z objaśnieniem, pogadanka. 63

64 2. Materiały metodyczne, które przygotowywane są w większości przez nauczycieli, często z wykorzystaniem technologii informacyjnej, ale także przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela, to: teksty przewodnie, karty do uzupełnienia, receptury, plany działania. 3. Środki dydaktyczne stosowane na zajęciach to: zestaw multimedialny, komputer z oprogramowaniem, przyłączem internetowym i drukarką, filmy dydaktyczne, arkusze papieru, pisaki, surowce, sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia, zgodnych z instrukcjami. Na bieżąco są rozwiązywane problemy, np. związane ze zmianą planu w szkole i w związku z drobnymi poprawkami w szkolnym planie nauczania. W trakcie roku szkolnego trafiają do szkoły uczniowie z innych szkół, gdzie nauczanie jest prowadzone w oparciu o programy przedmiotowe. Tym uczniom należy pomóc, aby mogli zaliczyć te jednostki modułowe/moduły, które już się zakończyły. Realizacja kształcenia zawodowego w oparciu o modułowe programy nauczania i wdrożenie reformy kształcenia zawodowego wymaga od nauczycieli ciągłego doskonalenia się. Nauczyciele brali udział w konsultacjach w ramach II części niniejszego projektu związanej z przygotowaniem do wdrożenia zmian programowych w kształceniu zawodowym oraz w konferencjach w ramach projektu Szkoła Zawodowa Szkołą Pozytywnego Wyboru. Ponadto zorganizowano liczne szkolenia rady pedagogicznej, m. in. nt. Dostosowania wymagań edukacyjnych dla uczniów o specyficznych potrzebach oraz Kurs z zakresu nowoczesnych rozwiązań metodycznych cel: podniesienie umiejętności z zakresu nowoczesnych metod nauczania w kształceniu zawodowym. Ponadto nauczyciele wzięli udział w stażach dla nauczycieli: Projekt Praxis pilotażowy program doskonalenia nauczycieli kształcenia zawodowego poprzez praktyki w przedsiębiorstwach cel: wsparcie nauczycieli przedmiotów zawodowych w zakresie poznawania rzeczywistych warunków pracy w przedsiębiorstwach branży hotelarskiej, zdobywania umiejętności praktycznych, niezbędnych w procesie przygotowania absolwentów szkół do wykonywania zadań zawodowych. Projekt realizowany był w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki; organizator WYG International Sp. z o. o. pod nadzorem ORE 64

65 projekt Nowoczesna wiedza zawodowa nowoczesne kadry. Projekt realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty, w kontekście uczenia się przez całe życie. Działania te zaowocowały także dobrą współpracą z pracodawcami, prowadzoną w ramach wycieczek dydaktycznych i praktyk, w trakcie których młodzież poznaje zasady funkcjonowania lokalnych zakładów gastronomicznych, czy np. działanie systemu HACCP i in. Rozważane jest realizowanie niektórych zagadnień (jednostek modułowych) u pracodawców. 65

66 7.3. Zespół Szkół Artystyczno-Projektowych w Tarnowskich Górach dobra praktyka w kształceniu modułowym w branży odzieżowej Zespół Szkół Artystyczno-Projektowych w Tarnowskich Górach w woj. śląskim to szkoła, która brała udział w projekcie. Przed przystąpieniem do projektu placówka podejmowała próby kształcenia modułowego, jednak dopiero udział w projekcie pozwolił skutecznie wdrożyć kształcenie modułowe. Szkoła wdrożyła kształcenie modułowe w branży odzieżowej w kolejnych krokach. 1. Pierwszym krokiem, jaki podjęto w szkole, było wskazanie kierunku kształcenia, możliwego do zrealizowania w oparciu o modułowy program nauczania dla zawodu i wybór rodzaju programu. W omawianym przykładzie podjęto decyzję, że będzie to zawód technik technologii odzieży. Uzasadnienie podjęcia decyzji: Obserwuje się rozwój małej i średniej przedsiębiorczości w zakresie konfekcjonowania asortymentów odzieży z materiałów wytwarzanych z włókien nowej generacji, dla różnych grup wiekowych. Rynek wymusza stosowanie nowych technologii produkcji oraz udział wysoko wykwalifikowanej kadry. Przyjęto, że w klasie otwartej w roku szkolnym 2010/2011 połowa uczniów będzie kształciła się w tym zawodzie, a druga połowa w innym. Absolwenci kierunku odzieżowego będą mieli możliwość zatrudnienia na lokalnym rynku pracy w zakładach produkujących odzież sportową i klasyczną (oferty pracy ukazują się w lokalnych gazetach). Wśród uczniów szkół gimnazjalnych rośnie zainteresowanie tym zawodem, ze względu na kształtowanie umiejętności związanych z projektowaniem odzieży na różne okazje oraz możliwość zaprezentowania swoich kolekcji na wybiegach. 66

67 Promowanie młodych talentów w konkursie dla debiutantów marzec 2012 Szkoła, w tym zawodzie kształci od ponad 80 lat. Wśród absolwentów szkoły są autorzy podręczników, doradca metodyczny, projektanci mody, nauczyciele kształcenia zawodowego. Ze szkołą współpracuje doradca zawodowy zatrudniony przez tarnogórskie starostwo. Szkoła posiada kompleksową bazę dydaktyczną, własne dobrze wyposażone warsztaty szkolne oraz pracownie do kształtowania umiejętności praktycznych. Wystawa projektów plastycznych uczniów technikum technologii odzieży wykonanych w ramach kształcenia modułowego: Projektowanie wyrobu odzieżowego. Obok zajęcia w pracowni wytwarzania odzieży. Kadra dydaktyczna posiada doświadczenie w prowadzeniu zajęć w oparciu o programy nauczania o strukturze modułowej. Podczas wdrażania korzystano z obudowy dydaktycznej: Poradniki dla uczniów i Poradniki dla nauczycieli w zawodzie technik technologii odzieży. Podjęto również dodatkowe kroki doszkolenia nauczycieli przez konsultantów RODN WOM w Katowicach na kursie doskonalącym: 67

68 Realizacja i ewaluacja modułowych programów nauczania dla zawodu (Program kursu doskonalącego kadrę nauczycielską moduł: Realizacja i ewaluacja modułowych programów nauczania dla zawodu załącznik 2 w: Jak wdrażać modułowy program kształcenia zawodowego poradnik dla branży odzieżowej wydany w ramach projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego ). Szkoła podpisała porozumienie o możliwości odbywania miesięcznych praktyk zawodowych w zakładach produkujących odzież, w których stosuje się najnowsze rozwiązania organizacyjnotechnologiczne z zastosowaniem maszyn i urządzeń automatycznych i z oprogramowaniem komputerowym. 2. W drugim kroku wybrano program nauczania podjęto decyzję o kształceniu w oparciu o program o strukturze modułowej. Uzasadnienie podjęcia decyzji: Porównano program kształcenia o strukturze przedmiotowej z programem modułowym. Zespół ds. kształcenia zawodowego działający w szkole dokonał analizy merytoryczno-metodycznej tych programów, a wnioski z oglądu przedstawił kadrze kierowniczej. Zdecydowanie liczba argumentów przemawiała za wdrożeniem programu nauczania o konstrukcji modułowej, między innymi: dobrze wyposażone pracownie krawieckie, wysoko wyspecjalizowana kadra nauczycieli do kształcenia zawodowego specjalistycznego, dostęp do poradników dla uczniów. Dużym atutem była obudowa dydaktyczna pozyskana od sponsora ITE-PIB w Radomiu dla nauczycieli i uczniów w formie papierowej i elektronicznej. Ponadto placówka złożyła akces do wdrażania koncepcji modernizacji kształcenia zawodowego w regionie, poprzez chęć udziału w projekcie realizowanym przez KOWEZiU w Warszawie System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego. Podjęto również decyzję o doszkoleniu w zakresie kształcenia modułowego kadry zarządzającej i kadry dydaktycznej w zakresie: organizacji i planowania kształcenia zawodowego wg modułowych programów nauczania dla zawodu i obudowy dydaktycznej do zawodu (załącznik 1 w: Jak wdrażać modułowy program kształcenia zawodowego poradnik dla branży odzieżowej opracowany w ramach projektu System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego ). Dokonano analizy modułowego programu nauczania pod względem spójności z obowiązującymi aktami prawnymi. Odniesiono się do zmian w programie nauczania wynikających z potrzeb lokalnego rynku pracy (w zakresie technologii wytwarzania odzieży i potrzeby organizowania nowych stanowisk pracy w zakładach odzieżowych) oraz organizacji pracy szkoły (dokonano zmian w mapie dydaktycznej w układzie jednostek modułowych oraz wprowadzono korektę orientacyjnej liczby godzin przypadającą na realizację modułów. Program nauczania zaopiniowany został przez doradcę metodycznego. W związku z wprowadzeniem od 1 września 2012 r. nowej podstawy programowej kształcenia w zawodzie, przeprowadzono analizę materiału nauczania oraz ćwiczeń kształtujących umiejętności zawodowe zamieszczonych w pakietach edukacyjnych dla zawodu technik technologii odzieży. Podjęto decyzję powierzenia zespołowi do spraw wdrażania kształcenia modułowego monitorowania wdrażanego programu nauczania. Jego zadaniem było sporządzenie planu wdrożenia. Narzędzia do monitorowania zostały opracowane przez zespół ds. kształcenia zawodowego przy współpracy z ekspertem współpracującym ze szkołą w ramach projektu systemowego: System wsparcia szkól 68

69 i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego. Nauczyciele po zrealizowaniu jednostek modułowych byli zobowiązani do przedłożenia koordynatorowi zespołu ds. kształcenia zawodowego wyników analiz dokumentów: Ankiet osiągnięć ucznia w czasie zajęć edukacyjnych, Arkuszy ewaluacji zajęć edukacyjnych (wypełnianych przez uczniów). 3. W kolejnym kroku przygotowano plan wdrożenia kształcenia modułowego. Powołanie, ustalenie składu, zadań i uprawnień zespołu do spraw wdrożenia kształcenia modułowego; w skład zespołu weszli przede wszystkim nauczyciele kształcenia zawodowego, którzy będą kształcić systemem modułowym oraz osoba z kadry kierowniczej odpowiedzialna za kształcenie zawodowe i sporządzanie arkusza organizacyjnego szkoły. Dokonanie zmian zapisów w dokumentacji szkolnej: statucie szkoły (aneks), dziennikach lekcyjnych, arkuszach ocen (w związku z wdrażaniem kształcenia modułowego). Przegląd i projektowanie bazy dydaktycznej: przeprowadzono inwentaryzację wyposażenia szkoły i warsztatów szkolnych biorąc pod uwagę program nauczania o strukturze modułowej, wyodrębniono sale do zajęć o charakterze teoretyczno-projektowym, sale do materiałoznawstwa odzieżowego, krojownię, szwalnię, biuro technologiczne (laboratorium), dział normowania, magazyn surowca i wyrobów gotowych, wprowadzono zmiany układu stanowisk pracy uczniów w pracowniach do kształcenia zawodowego, wyodrębniono umiejętności, które uczniowie będą nabywali w czasie praktyk zawodowych rozłożonych po dwa tygodnie: w klasie drugiej i trzeciej, doposażono pracownie kształcenia zawodowego w narzędzia, przyrządy i przybory niezbędne do przeprowadzania prac pomocniczych. Dyrekcja ZSAP wyasygnowała środki finansowe z budżetu szkoły i organu prowadzącego. Analiza kadry dydaktycznej pod kątem wiedzy, możliwości pracy z uczniami i monitorowania przebiegu kształcenia w oparciu o modułowy program nauczania: przeprowadzono analizę potrzeb nauczycieli wynikających z wdrażania modułowego programu nauczania, sporządzono plan spotkań kadry dydaktycznej z ekspertem w zakresie: uszczegóławiania efektów kształcenia, zapisów realizacji w dokumentacji szkolnej, wprowadzania uwag po realizacji jednostek modułowych i modułów, zaliczania umiejętności uczniów oraz prowadzenia korelacji kształcenia ogólnego z kształceniem zawodowym (załącznik 3 w: Jak wdrażać modułowy program kształcenia zawodowego poradnik dla branży odzieżowej ). Zmiany w organizacji pracy szkoły związane z wdrożeniem kształcenia modułowego: ujednolicono zapisy w dokumentacji szkolnej: w statucie szkoły, arkuszach ocen, dziennikach lekcyjnych; ustalono dodatkowe terminy konsultacji dla uczniów, którzy z różnych względów byli nieobecni i powinni przeprowadzić ćwiczenie kształtujące umiejętności; przydzielono zajęcia nauczycielom na cały cykl kształcenia zawodowego. 69

70 8. Rekomendacje zmian prawnych W wyniku pracy w projekcie zgromadzono uwagi, które należałoby rozpatrzyć przy wprowadzaniu zmian prawnych dotyczących kształcenia modułowego. 1. Jest niezbędne określenie w sposób jednoznaczny pojęć używanych w aktach prawnych związanych z kształceniem zawodowym, w tym modułowym: kształcenie praktyczne, kształcenie teoretyczne, praktyczna nauka zawodu (i ich wzajemne powiązania), program nauczania dla zawodu, zadanie zawodowe, moduł, jednostka modułowa, efekty kształcenia, jednostka efektów kształcenia, cele kształcenia, wymagania programowe, wymagania edukacyjne, kwalifikacja oraz powiązanie tych pojęć z interpretacjami wynikającymi z dydaktyki kształcenia zawodowego oraz rynku pracy. Na przykład różne rozumienie kwalifikacji zawodowej w podstawie programowej kształcenia w zawodach i jego rozumienie na rynku pracy. 2. Potrzebna jest regulacja dotycząca treści zaświadczenia dotyczącego przebiegu nauczania, które powinno zawierać m.in. strukturę programu nauczania, według którego uczył się uczeń/absolwent z przyporządkowanymi efektami kształcenia z podstawy programowej oraz plan nauczania. 3. Dyrektorzy i wizytatorzy zwrócili uwagę na potrzebę opracowania narzędzi do realizacji nadzoru pedagogicznego uwzględniających kształcenie modułowe. 4. Obowiązkowi współpracy nauczycieli realizujących kształcenie zawodowe w oparciu o modułowe programu nauczania należałoby nadać odpowiednią rangę w przepisach prawa 5. Niezbędne jest wzmocnienie poradnictwa zawodowo-edukacyjnego w gimnazjach. 6. Barierą w doposażeniu szkół jest zapis w prawie podatkowym dotyczący darowizn, który nakazuje odprowadzić od darowizny VAT. 7. Pożądane byłyby zachęty finansowe dla pracodawców podejmujących współpracę ze szkołami/placówkami kształcenia zawodowego w różnych zakresach: organizacji praktycznej nauki zawodu, staży dla nauczycieli, ułatwiania pracownikom prowadzenia zajęć w szkołach/placówkach, doposażenia szkół i innego udostępniania własnej infrastruktury do celów edukacyjnych. 8. Pożądane byłoby zebranie w jednym akcie prawnym zapisów o bezpiecznych warunkach realizacji modułowego kształcenia zawodowego, w tym o dopuszczalnej (ze względów bezpieczeństwa) liczbie uczniów w poszczególnych pracowniach i laboratoriach oraz uwzględnienie tych warunków w programach nauczania dla zawodu. 9. Korzystne byłoby zapewnienie dodatkowego finansowania w postaci dotacji celowej przeznaczonej dla szkół/placówek, które realizują kształcenie oparte o modułowe programy nauczania. 10. Niezbędne jest dostosowanie (doprecyzowanie) przepisów o ocenianiu, klasyfikowaniu i promowaniu uczniów do warunków kształcenia modułowego. 70

71 Załączniki Załącznik 1. Nota biograficzna osoby kandydującej do uczestnictwa w realizacji projektu Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego NOTA BIOGRAFICZNA OSOBY KANDYDUJĄCEJ DO UCZESTNICTWA W REALIZACJI PROJEKTU 1. Deklarowana przez kandydata funkcja w projekcie (można zaznaczyć więcej niż jedną funkcję) Zaznaczyć X Trener szkolenia ekspertów Ekspert do spraw kształcenia modułowego Autor materiałów szkoleniowych (program szkolenia, materiały dla uczestników) Autor/współautor poradników nt. Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego 2. Deklarowany profil kompetencyjny kandydata (proszę zaznaczyć właściwe profile) Zaznaczyć X Nauczyciel teoretycznych przedmiotów zawodowych Nauczyciel praktycznej nauki zawodu Nauczyciel realizujący modułowy program kształcenia zawodowego Dyrektor szkoły/placówki Kierownik kształcenia praktycznego Edukator/trener/wykładowca Nauczyciel konsultant Nauczyciel doradca metodyczny Przedstawiciel organu prowadzącego Przedstawiciel nadzoru pedagogicznego Przedstawiciel środowiska naukowego Przedstawiciel środowiska pracy: pracodawca, samorząd gospodarczy, stowarzyszenie zawodowe Inny (wpisać jaki?): 3. Opis profilu kompetencyjnego kandydata (proszę wypełnić elektronicznie syntetyczną informacją) 3.1. Nazwisko 71

72 3.2. Imię / imiona 3.3. Data i miejsce urodzenia 3.4. Adres do korespondencji 3.5. Adres / telefon komórkowy 3.6. Wykształcenie: uzyskany tytuł, nazwa uczelni, wydział, specjalność, rok ukończenia 3.7. Dodatkowe kwalifikacje: ukończone: studia podyplomowe, kursy, szkolenia zwłaszcza dotyczące kształcenia modułowego (organizator, rok ukończenia, nazwa) 3.8. Aktualne miejsce/miejsca pracy: nazwa instytucji, adres, tel., , www 3.9. Aktualnie zajmowane stanowisko/stanowiska Uzyskany stopień awansu zawodowego Informacja o przebiegu pracy zawodowej Doświadczenia w zakresie projektowania, organizowania i prowadzenia form doskonalenia nauczycieli Doświadczenia w prowadzeniu szkoleń z zakresu kształcenia modułowego Doświadczenie w zakresie opracowywania podręczników, poradników, pakietów edukacyjnych, ofert szkoleniowych, modułowych programów kształcenia i szkolenia zawodowego Doświadczenie we wdrażaniu (organizacja, realizacja i ewaluacja) programów kształcenia zawodowego o strukturze modułowej Doświadczenia w zakresie opracowywania programów 72

73 kursów doskonalących i materiałów dydaktycznych dotyczących kształcenia zawodowego Doświadczenia we współpracy z nauczycielami kształcenia zawodowego - pełnienie funkcji nauczyciela konsultanta, doradcy metodycznego, lidera wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli (WDN) Inne doświadczenia przydatne w realizacji projektu Ja niżej podpisany(a), oświadczam, że wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zgodnie z ustawą z r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 roku nr 109, poz. 926). Data:.. (podpis uzupełniony zostanie przy najbliższym spotkaniu) Prosimy o zwrot wypełnionego kwestionariusz na adres: projekt3@koweziu.edu.pl Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 73

74 Załącznik 2. Ankieta dla autora poradnika Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego ANKIETA AUTORA PORADNIKA JAK WDRAŻAC MODUŁOWE PROGRAMY KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO 1. Imię i nazwisko 2. Nr telefonu, adres Aktualne miejsce zatrudnienia, stanowisko Deklarowana specjalizacja branżowa Autorstwo/współautorstwo: publikacji i artykułów z obszaru edukacji, pakietów edukacyjnych obudowujących innowacyjne programy do kształcenia zawodowego poradnik dla nauczyciela, poradnik dla ucznia lub programu nauczania dla zawodu o strukturze modułowej 6. Autorstwo/współautorstwo innowacyjnych programów do kształcenia zawodowego i/lub podstaw programowych kształcenia w zawodzie 7. Doświadczenie w zakresie opracowywania materiałów dydaktycznych dotyczących kształcenia zawodowego Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 74

75 Załącznik 3. Program szkolenia trenerów kształcenia modułowego Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego PROGRAM SZKOLENIA TRENERÓW KSZTAŁCENIA MODUŁOWEGO Trener w niniejszym projekcie traktowany jest jako uznany w środowisku specjalista kształcenia zawodowego, który posiada udokumentowany dorobek (organizacyjny, naukowy, dydaktyczny, szkoleniowy) oraz wiedzę i doświadczenie o rozwoju i stosowaniu podejścia modułowego w kształceniu i/lub szkoleniu zawodowym w wymiarze lokalnym, regionalnym, krajowym lub międzynarodowym. Główna funkcja i potencjalne inne role trenera w projekcie mogą obejmować: szkolenie ekspertów, zgodnie z przyjętym programem (główna funkcja), współautorstwo programu i materiałów szkoleniowych, pełnienie roli eksperta po zakończonym cyklu szkoleniowym dla ekspertów, uczestnictwo w konferencjach informacyjnych i podsumowujących projekt w charakterze prelegenta, współautorstwo poradników Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego, współautorstwo scenariuszy filmów promujących przykłady dobrych praktyk wdrażania kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe, pełnienie funkcji wojewódzkiego koordynatora merytorycznego, pełnienie roli moderatora w ramach opracowanego w projekcie zintegrowanego systemu informatycznego, autorstwo/współautorstwo artykułów promujących projektu w prasie. 1. Przewidywane cele i rezultaty szkolenia Cele ogólne szkolenia zakładają: przygotowywanie grupy konsultacyjno-doradczej (trenerów i ekspertów) do wspierania kadry zarządzającej i dydaktycznej oraz przedstawicieli organów prowadzących i nadzorujących szkoły zawodowe i placówki oświatowe we wdrażaniu modułowych programów nauczania, promowanie kształcenia zawodowego w systemie modułowym w środowiskach, które dotychczas nie wdrażały programów o modułowej strukturze, wykorzystanie dotychczasowych doświadczeń i upowszechnianie przykładów dobrych praktyk kształcenia modułowego w systemie szkolnym, rozwijanie współpracy i kreowanie partnerstw na rzecz przygotowania i wdrożenia podejścia modułowego w regionie, kształtowanie postaw sprzyjających tworzeniu otwartego na zmiany i elastycznego pod względem 75

76 organizacji, doboru i realizacji treści kształcenia zawodowego, odpowiadających potrzebom współczesnego runku pracy, tworzenie warunków do poprawy jakości kształcenia ukierunkowanego na osiąganie kwalifikacji i kompetencji wymaganych na krajowym i europejskim rynku pracy. Po ukończeniu szkolenia trener będzie potrafił: Zinterpretować uregulowania prawne dotyczące programów kształcenia zawodowego (w tym programów o budowie modułowej) oraz określić planowane kierunki zmian w systemie kształcenia zawodowego w Polsce. Zastosować w działalności konsultacyjno-doradczej terminologie i pojęcia dotyczące modułowych programów kształcenia zawodowego i pakietów edukacyjnych zgodnie z metodologicznym opisem tych dokumentów. Analizować modułowy programy nauczania dla zawodu oraz pakiet edukacyjny dla jednostki modułowej w kontekście organizacji zajęć edukacyjnych w szkole zawodowej oraz innych usługach edukacyjnych dla rynku pracy. Zastosować aktywizujące metody nauczania i technologie informacyjne i komunikacyjne w działalności dydaktyczno-szkoleniowej oraz doradczo-konsultacyjnej. Tworzyć materiały i organizować środowisko nauczania i uczenia się dla potrzeb wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym. Doradzać szkołom i placówkom w jaki sposób należy zabezpieczyć infrastrukturę technodydaktyczną na potrzeby realizacji kształcenia zawodowego w systemie modułowym. Zastosować pomiar dydaktyczny w konstruowaniu zadań testowych oraz ocenie wiedzy i umiejętności w kontekście standardu wymagań egzaminacyjnych i potwierdzania kwalifikacji zawodowych. Dostosować ofertę kształcenia zawodowego szkoły/placówki w określonym zawodzie do oczekiwań klientów i rynku pracy oraz z wykorzystaniem podejścia modułowego. Opracować scenariusze konsultacji ze szkołami/placówkami oraz wspierać je w przygotowaniu wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego. Zidentyfikować potrzeby edukacyjne, przygotować ofertę i promocję kształcenia modułowego w środowisku lokalnym. Kreować działania na rzecz tworzenia partnerstwa lokalnego/regionalno/krajowego w zakresie rozwoju modułowego kształcenia zawodowego. Zmotywować szkoły/placówki do wprowadzania zmian w kontekście wdrażania modułowego podejścia w świadczeniu usług edukacyjnych dla młodzieży i osób dorosłych. Doskonalić własne kompetencje zawodowe z wykorzystaniem materiałów przeznaczonych do samouczenie się oraz dostępnej literatury i opracowań dotyczących kształcenia i szkolenia modułowego. 2. Plan szkolenia trenerów W załączonej tabeli przedstawiono układ modułów szkoleniowych z podziałem na liczbę godzin wykładów i ćwiczeń ze wskazaniem autora opracowania programu i materiału szkoleniowego. W przypadku dwóch 76

77 osób przypisanych do modułów szkoleniowych autorzy dokonają podziału pracy z uwzględnieniem punktu 4 - Zakres problemowy modułów szkoleniowych. Lp. Moduły szkoleniowe Liczba godzin zajęć dydaktycznych Wykład W tym: Ćwiczenia Osoby prowadzące zajęcia ZJAZD I ( ) 1 Wykorzystanie funduszy unijnych w modernizowaniu kształcenia zawodowego Agnieszka Pfeiffer, Przedstawiciel MEN 2 Krzysztof Symela, Rozwój kształcenia modułowego i jego formalno-prawne podstawy Anna Dudek- Janiszewska 3 Projektowanie programów modułowych i pakietów edukacyjnych 4 Analiza branżowych przykładów wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego Elżbieta Hejłasz Marek Rudziński Janusz Górny 5 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska 6 Tworzenie partnerstw lokalnych oraz finansowanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe Marek Wójcik, Stanisław Szelewa Razem ZJAZD II ( ) 7 Komunikacja i perswazja czyli jak do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego przekonać otoczenie Monika Szczygielska Hanna Grządziel 8 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych Gabriela Poloczek, Hanna Grządziel 9 Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych Hanna Grządziel Janusz Górny 5 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych cd. 4-4 Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska Razem Ogółem

78 Dydaktyczna mapa programu szkolenia trenerów M.1. Wykorzystanie funduszy unijnych w modernizowaniu kształcenia zawodowego (2 godz.) M.2. Rozwój kształcenie modułowego i jego formalnoprawne podstawy (4 godz.) M.3. Projektowanie programów modułowych i pakietów edukacyjnych (2 godz.) M.4. Analiza branżowych przykładów wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego (6 godz.) M.5. Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (2 godz.) M.6. Tworzenie partnerstw lokalnych oraz finansowanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe (4 godz.) Zjazd I M.7. Komunikacja i perswazja - czyli jak do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego przekonać otoczenie (4 godz.) Zjazd II M.8. Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (6 godz.) M.9. Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania programów modułowych w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (6 godz.) M.5. Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do 2 konsultacji godz. w szkołach i placówkach oświatowych cd. (4 godz.) 78

79 3. Rozkład zajęć szkoleniowych dla trenerów Łącznie 40 godzin szkolenia Zjazd I i II. W ramach każdego Zjazdu realizowano szkolenie w dwóch równoległych grupach po 18 osób w każdej grupie. Łącznie zostanie przygotowanych 36 trenerów. Problematyka poszczególnych Sesji szkoleniowych od 1 do 20 wynika z przyjętego planu szkolenia. Jedna sesja obejmuje 2 godziny zajęć dydaktycznych. Zjazd I Czas realizacji Zjazd I ( ) Prowadzący Piątek Rejestracja i zakwaterowanie uczestników Wprowadzenie do szkolenia oraz sprawy organizacyjne, propozycje współpracy z trenerami i ekspertami w projekcie Sesja 1 Wykorzystanie funduszy unijnych w modernizowaniu kształcenia zawodowego (M-1) Sesja 2 Rozwój kształcenie modułowego i jego formalno-prawne podstawy (M- 2) Kolacja Sobota Śniadanie Sesja 3 Rozwój kształcenie modułowego i jego formalno-prawne podstawy cd. (M-2) Agnieszka Pfeiffer Krzysztof Symela Przedstawiciel MEN Krzysztof Symela Anna Dudek-Janiszewska Sesja 4 Projektowanie programów modułowych i pakietów edukacyjnych (M-3) Elżbieta Hejłasz Sesja 5 Analiza branżowych przykładów dobrych praktyk wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego (M-4) Obiad Sesja 6 Analiza branżowych przykładów dobrych praktyk wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego cd. (M-4) Sesja 7 Analiza branżowych przykładów dobrych praktyk wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego cd. (M-4) Kolacja Niedziela Śniadanie Sesja 8 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (M-5) Sesja 9 Tworzenie partnerstw lokalnych oraz finansowanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe (M-6) Sesja 10 Tworzenie partnerstw lokalnych oraz finansowanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe (M-6) cd Obiad Wyjazd uczestników Marek Rudziński Janusz Górny Marek Rudziński Janusz Górny Marek Rudziński Janusz Górny Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska Marek Wójcik Stanisław Szelewa Marek Wójcik Stanisław Szelewa 79

80 Zjazd II Czas realizacji Zjazd II ( ) Piątek Rejestracja i zakwaterowanie uczestników Sesja 11 Komunikacja i perswazja czyli jak do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego przekonać otoczenie (M-7) Sesja 12 Komunikacja i perswazja czyli jak do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego przekonać otoczenie (M-7) cd Kolacja Sesja 13 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (M-8) Sobota Śniadanie Sesja 14 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (M-8) cd Sesja 15 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (M-8) cd Sesja 16 Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (M-9) Obiad Sesja 17 Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (M-9) cd Sesja 18 Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (M-9) cd Kolacja Niedziela Śniadanie Sesja 19 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (M-5) Sesja 20 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (M-5) Monika Szczygielska Hanna Grządziel Monika Szczygielska Hanna Grządziel Gabriela Poloczek Hanna Grządziel Gabriela Poloczek Hanna Grządziel Gabriela Poloczek Hanna Grządziel Hanna Grządziel Janusz Górny Hanna Grządziel Janusz Górny Hanna Grządziel Janusz Górny Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska Podsumowanie szkolenia oraz wręczenie certyfikatów dla trenerów Dyrektor KOWEZIU Obiad Wyjazd uczestników do Warszawy Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 80

81 Załącznik 4. Zakres obowiązków eksperta Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego ZAKRES OBOWIĄZKÓW EKSPERTA Ekspertowi powierza się zadanie polegające na przeprowadzeniu cyklu 12 konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych przygotowujących się do wdrożenia modułowych programów kształcenia zawodowego. W ramach tego zadania do eksperta należy: 1.1 W roku szkolnym 2010/2011 przeprowadzenie spotkania diagnostycznego oraz udzielenie wsparcia szkole/placówce oświatowej, przypisanej ekspertowi w ramach realizacji projektu. 1.2 Przeprowadzenie jednego spotkania diagnostycznego z dyrekcją szkoły/placówki oświatowej, mającego na celu określenie potrzeb oraz uzgodnienie harmonogramu spotkań konsultacyjnych. Zaplanowane spotkania konsultacyjno-doradcze powinny wykorzystywać scenariusze z bazy scenariuszy KOWEZiU udostępnionej ekspertom w celu zapewnienia wysokiej jakości oferowanego wsparcia szkołom/placówkom oświatowym oraz spójności z wytycznymi programowymi Projektu i potrzebami uczestników spotkań konsultacyjnych. 1.3 Przeprowadzenie konsultacji z dyrektorem i radą pedagogiczną obejmujących swym zasięgiem proces planowania, organizowania i wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego w danej szkole/placówce oświatowej, zgodnie z wykazem Obligatoryjnych Tematów Konsultacji ujętych w niniejszym załączniku. Spotkania winny dotyczyć planowania i organizacji oraz wdrażania i realizacji programu nauczania dla zawodu o strukturze modułowej. W każdym miesiącu powinna odbyć się co najmniej jedna konsultacja. 1.4 W przypadku zdiagnozowania dodatkowych potrzeb szkoleniowych w danej placówce, wykraczających poza ramy Obligatoryjnych Tematów Konsultacji, przygotowanie autorskiego scenariusza konsultacji zaakceptowanego przez koordynatora wojewódzkiego (innego niż z bazy Obligatoryjnych Tematów Konsultacji zamieszczonej w niniejszym załączniku). 1.5 Przeprowadzenie konsultacji z udziałem przedstawicieli organu prowadzącego i organu nadzorującego w zakresie uzgodnionym z koordynatorem wojewódzkim i dyrektorem szkoły/placówki oświatowej. 2. Sporządzanie planów i raportów 2.1 Sporządzenie planu pracy zawierającego harmonogram 12 konsultacji uzgodniony z dyrektorem szkoły, jak również jego kwartalnych aktualizacji oraz przedstawienie koordynatorowi wojewódzkiemu do akceptacji. 2.2 Sporządzanie i przekazywanie do zatwierdzenia koordynatorowi wojewódzkiemu okresowych raportów z pracy eksperta po przeprowadzeniu każdych 2 konsultacji. 2.3 Modyfikacja i przystosowanie scenariuszy z bazy KOWEZiU do wszystkich planowanych spotkań konsultacyjnych w przydzielonej szkole/placówce oświatowej. 81

82 2.4 Sporządzenie w wersji elektronicznej i papierowej raportu końcowego podsumowującego przeprowadzone konsultacje z uwzględnieniem uwag, wniosków, rekomendacji dla systemu wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego. 3. Współpraca z koordynatorem wojewódzkim w zakresie realizowanych zadań w projekcie. 3.1 Utrzymywanie bieżącego kontaktu z koordynatorem wojewódzkim. 3.2 Zgłaszanie koordynatorowi wojewódzkiemu problemów związanych z realizacją konsultacji (natury formalnej, personalnej, merytorycznej i metodycznej) i współdziałanie z nim w zakresie wypracowania rozwiązania problemu/problemów. 3.3 Przekazywanie planów i okresowych raportów, o których mowa w pkt. 2 niniejszego załącznika do akceptacji koordynatorowi wojewódzkiemu. 3.4 Przekazywanie koordynatorowi wojewódzkiemu informacji potrzebnych do monitorowania realizacji zadań eksperta i ewaluacji projektu (dane ilościowe i jakościowe). 3.5 Wnioskowanie do koordynatora wojewódzkiego o powołanie specjalisty branżowego do przeprowadzenia wybranego spotkania konsultacyjnego. 4. Korzystanie z zasobów informatycznej platformy Moodle KOWEZiU oraz zintegrowanego systemu informatycznego, który będzie stworzony na potrzeby projektu i wzbogacanie ich. 5. Współpraca z koordynatorem projektu. 5.1 Przekazywanie informacji o złożonych do koordynatora wojewódzkiego planach i raportach w formie zestawienia mającego charakter narastający (obejmujący cały okres pracy eksperta). Informacja ta powinna być przedkładana równolegle z przekazywanymi do koordynatora wojewódzkiego raportami okresowymi. 5.2 Przekazywanie innych informacji dotyczących projektu, w tym materiałów do artykułów, poradników itp. 6. Udział w debatach, spotkaniach i konferencjach. 6.1 Udział w dwóch spotkaniach regionalnych ekspertów i koordynatorów wojewódzkich. Termin każdego z nich zostanie przekazany z co najmniej 14-dniowym wyprzedzeniem (za organizacje spotkań, zapewnienie sal, wyżywienie oraz noclegi odpowiada Biuro Projektu). 6.1 Udział w konferencji regionalnej promującej projekt. 7. Gromadzenie i przekazywanie koordynatorowi wojewódzkiemu ankiet, które ekspert otrzyma do konsultacji oraz uwag zgłaszanych przez adresatów poradników Jak wdrażać modułowe programy kształcenia zawodowego. Obligatoryjne tematy konsultacji Ekspert w uzgodnieniu z dyrektorem szkoły może wybrać 12 z 15 niżej przedstawionych tematów. Czas trwania spotkań konsultacyjnych powinien być zróżnicowany i zależny od tematu z możliwością łączenia tematów w bloki realizowane w jednym terminie. Grupa 1 1. Formalno-prawne podstawy wdrożenia modułowego kształcenia zawodowego, korzyści z wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe dla uczniów, szkoły, pracodawców, środowiska. 82

83 2. Analiza porównawcza program przedmiotowy a program modułowy, budowa/struktura modułowego programu nauczania dla zawodu analiza wymagań programowych, opracowanie listy wniosków, które należy uwzględnić w procesie planowania. 3. Wstępna analiza skutków finansowych w roku podjęcia decyzji, po roku wdrożenia, po całym cyklu kształcenia, określenie rzeczywistych potrzeb w zakresie kadry i bazy szkoły/placówki podejmującej się wdrożenia programu modułowego. Grupa 2 1. Przygotowanie szkoły/placówki do wdrożenia modułowych programów kształcenia zawodowego, rozwiązania organizacyjne/ arkusz organizacyjny pracy szkoły, szkolny plan nauczania, szkolna dydaktyczna mapa programu (uwzględniająca wymagania programowe), plan doskonalenia nauczycieli, rozliczanie pensum nauczycieli. 2. Adaptacja i prowadzenie dokumentów szkolnych (sposoby wypełniania dziennika lekcyjnego, arkuszy ocen, indeksów w szkole policealnej, inne sposoby dokumentowania osiągnięć uczniów). 3. Opracowanie systemu oceniania wewnątrzszkolnego oraz zasad promowania (uzupełniania braków w przypadku nieobecności lub oceny niedostatecznej), modułowych systemów oceniania (do każdego modułu). Grupa 3 1. Przygotowanie nauczyciela do wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe, zmiana funkcji i kompetencji nauczyciela, plan pracy dydaktycznej nauczyciela lub zespołu nauczycieli realizujących moduł (struktura tego planu). 2. Metody pracy z uczniami/słuchaczami warsztat pracy nauczyciela realizującego modułowy program nauczania dla zawodu (testy przewodnie, opisy przypadków, instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, arkusze oceny postępów, arkusze obserwacji, testy osiągnięć szkolnych, kryteria oceniania). 3. Nadzór pedagogiczny dyrektora w szkołach i placówkach wdrażających modułowe programy nauczania dla zawodu, w tym narzędzia do ewaluacji/hospitacji, szkolny plan nadzoru. Grupa 4 1. Prowadzenie pomiaru dydaktycznego; konstruowanie testów sprawdzających osiągnięcia edukacyjne uczniów/słuchaczy, organizacja i planowanie monitoringu procesu wdrażania. 2. Zarządzanie jakością w kształceniu w oparciu o programy o strukturze modułowej, mechanizmy zapewniania jakości w kształceniu modułowym. 3. Dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Identyfikacja sojuszników szkoły. Tworzenie lokalnych partnerstw. Porozumienia z pracodawcami. Grupa 5 1. Budowa/struktura pakietu edukacyjnego; projektowanie pakietów edukacyjnych. 2. Projektowanie programów modułowych dla zawodu, projektowanie programu modułów specjalizacyjnych, modyfikacja programów modułowych realizowanych w szkole. 3. Marketing edukacyjny placówek prowadzących kształcenie z zastosowaniem programów modułowych. Akredytacja placówek. Zastosowanie kształcenia modułowego w formach pozaszkolnych Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 83

84 Załącznik 5. Program szkolenia ekspertów kształcenia modułowego Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego PROGRAM SZKOLENIA EKSPERTÓW KSZTAŁCENIA MODUŁOWEGO 1. Przewidywane cele i rezultaty szkolenia Cele ogólne szkolenia zakładają: przygotowywanie grupy konsultacyjno-doradczej (trenerów i ekspertów) do wspierania kadry zarządzającej i dydaktycznej oraz przedstawicieli organów prowadzących i nadzorujących szkoły zawodowe i placówki oświatowe we wdrażaniu modułowych programów nauczania, promowanie kształcenia zawodowego w systemie modułowym w środowiskach, które dotychczas nie wdrażały programów o modułowej strukturze, wykorzystanie dotychczasowych doświadczeń i upowszechnianie przykładów dobrych praktyk kształcenia modułowego w systemie szkolnym, rozwijanie współpracy i kreowanie partnerstw na rzecz przygotowania i wdrożenia podejścia modułowego w regionie, kształtowanie postaw sprzyjających tworzeniu otwartego na zmiany i elastycznego pod względem organizacji, doboru i realizacji treści kształcenia zawodowego, odpowiadających potrzebom współczesnego runku pracy, tworzenie warunków do poprawy jakości kształcenia ukierunkowanego na osiąganie kwalifikacji i kompetencji wymaganych na krajowym i europejskim rynku pracy. Po ukończeniu szkolenia ekspert będzie potrafił: Zinterpretować uregulowania prawne dotyczące programów kształcenia zawodowego (w tym programów o budowie modułowej) oraz określić planowane kierunki zmian w systemie kształcenia zawodowego w Polsce. Zastosować w działalności konsultacyjno-doradczej terminologie i pojęcia dotyczące modułowych programów kształcenia zawodowego i pakietów edukacyjnych zgodnie z metodologicznym opisem tych dokumentów. Analizować modułowy programy nauczania dla zawodu oraz pakiet edukacyjny dla jednostki modułowej w kontekście organizacji zajęć edukacyjnych w szkole zawodowej oraz innych usługach edukacyjnych dla rynku pracy. Zastosować aktywizujące metody nauczania i technologie informacyjne i komunikacyjne w działalności dydaktyczno-szkoleniowej oraz doradczo-konsultacyjnej. Tworzyć materiały i organizować środowisko nauczania i uczenia się dla potrzeb wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym. 84

85 Doradzać szkołom i placówkom, w jaki sposób należy zabezpieczyć infrastrukturę technodydaktyczną na potrzeby realizacji kształcenia zawodowego w systemie modułowym. Zastosować pomiar dydaktyczny w konstruowaniu zadań testowych oraz ocenie wiedzy i umiejętności w kontekście standardu wymagań egzaminacyjnych i potwierdzania kwalifikacji zawodowych. Dostosować ofertę kształcenia zawodowego szkoły/placówki w określonym zawodzie do oczekiwań klientów i rynku pracy z wykorzystaniem podejścia modułowego. Opracować scenariusze konsultacji ze szkołami/placówkami oraz wspierać je w przygotowaniu wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego. Zidentyfikować potrzeby edukacyjne, przygotować ofertę i promocję kształcenia modułowego w środowisku lokalnym. Kreować działanie na rzecz tworzenia partnerstwa lokalnego/regionalno/krajowego w zakresie rozwoju modułowego kształcenia zawodowego. Zmotywować szkoły/placówki do wprowadzania zmian w warunkach wdrażania modułowego podejścia w świadczeniu usług edukacyjnych dla młodzieży i osób dorosłych. Doskonalić własne kompetencje zawodowe z wykorzystaniem materiałów przeznaczonych do samouczenia się, oraz dostępnej literatury i opracowań dotyczących kształcenia i szkolenia modułowego. 2. Plan szkolenia ekspertów GRUPA I Lp. Moduły szkoleniowe Liczba godzin zajęć dydaktycznych Wykład W tym: Ćwiczenia Osoby prowadzące zajęcia ZJAZD I ( ) 1 Wykorzystanie funduszy unijnych w modernizowaniu kształcenia zawodowego Przedstawiciel KOWEZiU 2 Krzysztof Symela, Rozwój kształcenia modułowego i jego formalno-prawne podstawy Anna Dudek- Janiszewska 3 Projektowanie programów modułowych i pakietów edukacyjnych 4 Analiza branżowych przykładów wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego Elżbieta Hejłasz Marek Rudziński Janusz Górny 5 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska 6 Tworzenie partnerstw lokalnych oraz finansowanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe Marek Wójcik, Stanisław Szelewa Razem ZJAZD II termin będzie potwierdzony 85

86 7 Komunikacja i perswazja czyli jak do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego przekonać otoczenie Monika Szczygielska Hanna Grządziel 8 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych Gabriela Poloczek, Hanna Grządziel 9 Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych Hanna Grządziel Janusz Górny 5 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych cd. 4-4 Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska Razem Ogółem

87 Dydaktyczna mapa programu szkolenia trenerów M.1. Wykorzystanie funduszy unijnych w modernizowaniu kształcenia zawodowego (2 godz.) M.2. Rozwój kształcenie modułowego i jego formalnoprawne podstawy (4 godz.) M.3. Projektowanie programów modułowych i pakietów edukacyjnych (2 godz.) M.4. Analiza branżowych przykładów wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego (6 godz.) M.5. Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (2 godz.) M.6. Tworzenie partnerstw lokalnych oraz finansowanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe (4 godz.) Zjazd I M.7. Komunikacja i perswazja - czyli jak do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego przekonać otoczenie (4 godz.) Zjazd II M.8. Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (6 godz.) M.9. Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania programów modułowych w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (6 godz.) M.5. Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do 2 konsultacji godz. w szkołach i placówkach oświatowych cd. (4 godz.) 87

88 3. Rozkład zajęć szkoleniowych dla ekspertów I tura szkoleń Czas realizacji Zjazd I ( ) Prowadzący Piątek Rejestracja i zakwaterowanie uczestników Wprowadzenie do szkolenia oraz sprawy organizacyjne, propozycje współpracy z trenerami i ekspertami w projekcie Sesja 1 Wykorzystanie funduszy unijnych w modernizowaniu kształcenia zawodowego (M-1) Sesja 2 Rozwój kształcenie modułowego i jego formalno-prawne podstawy (M- 2) Kolacja Sobota Śniadanie Sesja 3 Rozwój kształcenie modułowego i jego formalno-prawne podstawy cd. (M-2) Krzysztof Symela Terasa Kazimierska Przedstawiciel KOWEZIU Krzysztof Symela Anna Dudek-Janiszewska Sesja 4 Projektowanie programów modułowych i pakietów edukacyjnych (M-3) Elżbieta Hejłasz Sesja 5 Analiza branżowych przykładów dobrych praktyk wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego (M-4) Obiad Sesja 6 Analiza branżowych przykładów dobrych praktyk wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego cd. (M-4) Sesja 7 Analiza branżowych przykładów dobrych praktyk wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego cd. (M-4) Kolacja Niedziela Śniadanie Sesja 8 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (M-5) Sesja 9 Tworzenie partnerstw lokalnych oraz finansowanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe (M-6) Sesja 10 Tworzenie partnerstw lokalnych oraz finansowanie kształcenia zawodowego w oparciu o programy modułowe cd. (M-6) Obiad Wyjazd uczestników Marek Rudziński Janusz Górny Marek Rudziński Janusz Górny Marek Rudziński Janusz Górny Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska Marek Wójcik Stanisław Szelewa Marek Wójcik Stanisław Szelewa 88

89 Czas realizacji Zjazd II Piątek Rejestracja i zakwaterowanie uczestników Sesja 11 Komunikacja i perswazja czyli jak do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego przekonać otoczenie (M-7) Sesja 12 Komunikacja i perswazja - czyli jak do wdrażania modułowych programów kształcenia zawodowego przekonać otoczenie (M-7) cd Kolacja Sesja 13 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (M-8) Sobota Śniadanie Sesja 14 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (M-8) cd Sesja 15 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (M-8) cd Sesja 16 Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (M-9) Obiad Sesja 17 - Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (M-9) cd Sesja 18 Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (M-9) cd Kolacja Niedziela Śniadanie Sesja 19 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (M-5) Sesja 20 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (M-5) Monika Szczygielska Hanna Grządziel Monika Szczygielska Hanna Grządziel Gabriela Poloczek Hanna Grządziel Gabriela Poloczek Hanna Grządziel Gabriela Poloczek Hanna Grządziel Hanna Grządziel Janusz Górny Hanna Grządziel Janusz Górny Hanna Grządziel Janusz Górny Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska Elżbieta Goźlińska Teresa Kazimierska Podsumowanie szkolenia oraz wręczenie certyfikatów dla trenerów Dyrektor KOWEZIU Obiad Wyjazd uczestników do Warszawy 89

90 II tura szkoleń Zjazd I Czas realizacji Zjazd października 2011 Prowadzący zajęcia 21 października, piątek Obiad SESJA DLA TRENERÓW Maria Michalak, Małgorzata Sienna Kolacja Sesja wspólna 22 października, sobota Śniadanie Sesja 1 Zmiany prawne Sesja 2 O podstawie programowej Trenerzy Sesja 3 Jak się zaprzyjaźnić z rozporządzeniem Obiad Sesja 3 Jak składać podstawę programową z rozporządzenia Sesja 4 Kwalifikacyjne kursy zawodowe Trenerzy Kolacja Sesja 5 Spotkanie ekspertów z koordynatorami wojewódzkimi Koordynatorzy wojewódzcy 23 października, niedziela Śniadanie Sesja 6 Ramowe plany nauczania Trenerzy Podsumowanie szkolenia Obiad Wyjazd uczestników 90

91 PROGRAM II ZJAZDU SZKOLENIA EKSPERTÓW 8 10 października 2010 r. Czas realizacji Zjazd II Prowadzący zajęcia 8 października, piątek Obiad Rejestracja i zakwaterowanie uczestników Sesja 11 Omówienie zasad pracy eksperta sesja wspólna Wicedyrektor KOWEZiU, Koordynator projektu Sesja 12 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (M-8.1) sesja wspólna Kolacja 9 października, sobota Śniadanie Sesja 13 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (M-8.2) praca w grupach Sesja 14 Organizacja kształcenia zawodowego z wykorzystaniem programów modułowych (M-8.3) cd. praca w grupach Sesja 15 Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (M-9.1) sesja wspólna Obiad Sesja 16 - Dostosowanie szkoły/placówki do wdrażania podejścia modułowego w kształceniu zawodowym oraz zapewnienie jakości usług edukacyjnych (M-9.2) cd. praca w grupach Gabriela Poloczek Trenerzy Trenerzy Janusz Górny Trenerzy Sesja 17 Spotkanie ekspertów z koordynatorami w grupach wojewódzkich Koordynatorzy wojewódzcy Kolacja Sesja 18 Spotkanie ekspertów z koordynatorami w grupach wojewódzkich Koordynatorzy wojewódzcy 10 października, niedziela Śniadanie Sesja 19 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (M-5.1) praca w grupach Sesja 20 Przygotowanie ekspertów kształcenia modułowego do konsultacji w szkołach i placówkach oświatowych (M-5.2) praca w grupach Trenerzy Trenerzy Podsumowanie szkolenia Koordynator projektu Obiad Wyjazd uczestników Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 91

92 Załącznik 6. Tematy konsultacji dotyczących wdrożenia programów nauczania o strukturze modułowej Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego TEMATY KONSULTACJI DOTYCZĄCYCH WDROŻENIA PROGRAMÓW NAUCZANIA O STRUKTURZE MODUŁOWEJ 1. Formalno-prawne podstawy wdrożenia modułowego kształcenia zawodowego, korzyści z wdrożenia kształcenia modułowego dla uczniów, szkoły, pracodawców, środowiska. 2. Analiza porównawcza program przedmiotowy a program modułowy, budowa/struktura modułowego programu nauczania dla zawodu analiza wymagań programowych, opracowanie listy wniosków, które należy uwzględnić w procesie planowania. 3. Wstępna analiza skutków finansowych w roku podjęcia decyzji, po roku wdrożenia, po całym cyklu kształcenia, określenie rzeczywistych potrzeb w zakresie kadry i bazy szkoły/placówki podejmującej się wdrożenia programu modułowego. 4. Przygotowanie szkoły/placówki do wdrożenia modułowych programów kształcenia zawodowego, rozwiązania organizacyjne/ arkusz organizacyjny pracy szkoły, szkolny plan nauczania, szkolna dydaktyczna mapa programu (uwzględniająca wymagania programowe). 5. Adaptacja i prowadzenie dokumentów szkolnych (sposoby wypełniania dziennika lekcyjnego, arkuszy ocen, indeksów w szkole policealnej, inne sposoby dokumentowania osiągnięć uczniów). 6. Opracowanie systemu oceniania wewnątrzszkolnego oraz zasad promowania (uzupełniania braków w przypadku nieobecności lub oceny niedostatecznej), modułowych systemów oceniania (do każdego modułu). 7. Przygotowanie nauczyciela do wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe, zmiana funkcji i kompetencji nauczyciela, plan pracy dydaktycznej nauczyciela lub zespołu nauczycieli realizujących moduł (struktura tego planu). 8. Metody pracy z uczniami/słuchaczami warsztat pracy nauczyciela realizującego modułowy program nauczania dla zawodu (testy przewodnie, opisy przypadków, instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe, instrukcje do wykonywania ćwiczeń. 9. Nadzór pedagogiczny dyrektora w szkołach i placówkach wdrażających modułowe programy nauczania dla zawodu, w tym narzędzia do ewaluacji/hospitacji, szkolny plan nadzoru. 10. Prowadzenie pomiaru dydaktycznego; konstruowanie testów sprawdzających osiągnięcia edukacyjne uczniów/słuchaczy, organizacja i planowanie monitoringu procesu wdrażania. 11. Zarządzanie jakością w kształceniu w oparciu o programy o strukturze modułowej, mechanizmy zapewniania jakości w kształceniu modułowym. 92

93 12. Dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Identyfikacja sojuszników szkoły. Tworzenie lokalnych partnerstw. Porozumienia z pracodawcami. 13. Budowa/struktura pakietu edukacyjnego. Projektowanie pakietów edukacyjnych. 14. Projektowanie programów modułowych dla zawodu. Projektowanie programu modułów specjalizacyjnych. Modyfikacja programów modułowych realizowanych w szkole. 15. Marketing edukacyjny placówek prowadzących kształcenie z zastosowaniem programów modułowych. Akredytacja placówek. Zastosowanie kształcenia modułowego w formach pozaszkolnych. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 93

94 Załącznik 7. Tematyka konsultacji dotyczących zmian programowych Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego TEMATYKA KONSULTACJI DOTYCZĄCYCH ZMIAN PROGRAMOWYCH 1. Konstruowanie i modyfikowanie planów nauczania (jeśli szkoła już nie wyraża zapotrzebowania na wsparcie przy opracowaniu planu należy przeprowadzić spotkanie pn. "Od planu do programu" podczas, którego sprawdzone zostanie grupowanie efektów kształcenia". 2. Konstruowanie i modyfikowanie programów nauczania. 3. Przygotowanie oferty i opracowanie programów kwalifikacyjnych kursów zawodowych. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 94

95 Załącznik 8. Formularz diagnostyczny Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego FORMULARZ DIAGNOSTYCZNY IMIĘ I NAZWISKO EKSPERTA NAZWA SZKOŁY: ADRES SZKOŁY: IMIĘ I NAZWISKO DYREKTORA SZKOŁY: ZAWÓD WDRAŻANE/PLANOWANE WDROŻENIE PROGRAMU MODUŁOWEGO DLA ZAWODU (proszę podać termin wdrożenie) OBLIGATORYJNE TEMATY KONSULTACJI UCZESTNICY SPOTKANIA/WARSZTATÓW PROPONOWANY CZAS TRWANIA (LICZBA GODZIN) PROPONOWANY TERMIN UWAGI (rozszerzenie/połączenie/ likwidacja tematów konsultacji) 1. Formalno-prawne podstawy wdrożenia modułowego kształcenia zawodowego, korzyści z wdrożenia kształcenia modułowego dla uczniów, szkoły, pracodawców, środowiska. 95

96 2. Analiza porównawcza program przedmiotowy a program modułowy, budowa/struktura modułowego programu nauczania dla zawodu analiza wymagań programowych, opracowanie listy wniosków, które należy uwzględnić w procesie planowania. 3. Wstępna analiza skutków finansowych w roku podjęcia decyzji, po roku wdrożenia, po całym cyklu kształcenia, określenie rzeczywistych potrzeb w zakresie kadry i bazy szkoły/placówki podejmującej się wdrożenia programu modułowego. 4. Przygotowanie szkoły/placówki do wdrożenia modułowych programów kształcenia zawodowego, rozwiązania organizacyjne/ arkusz organizacyjny pracy szkoły, szkolny plan nauczania, szkolna dydaktyczna mapa programu (uwzględniająca wymagania programowe), plan doskonalenia nauczycieli, rozliczanie pensum nauczycieli. 5. Adaptacja i prowadzenie dokumentów szkolnych (sposoby wypełniania dziennika lekcyjnego, arkuszy ocen, indeksów w szkole policealnej, inne sposoby dokumentowania osiągnięć uczniów). 6. Opracowanie systemu oceniania wewnątrzszkolnego oraz zasad promowania (uzupełniania braków w przypadku nieobecności lub oceny niedostatecznej), modułowych systemów oceniania (do każdego modułu). 96

97 7. Przygotowanie nauczyciela do wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe, zmiana funkcji i kompetencji nauczyciela, plan pracy dydaktycznej nauczyciela lub zespołu nauczycieli realizujących moduł (struktura tego planu). 8. Metody pracy z uczniami/słuchaczami - warsztat pracy nauczyciela realizującego modułowy program nauczania dla zawodu (testy przewodnie, opisy przypadków, instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, arkusze oceny postępów, arkusze obserwacji, testy osiągnięć szkolnych, kryteria oceniania). 9. Nadzór pedagogiczny dyrektora w szkołach i placówkach wdrażających modułowe programy nauczania dla zawodu, w tym narzędzia do ewaluacji/hospitacji, szkolny plan nadzoru 10. Prowadzenie pomiaru dydaktycznego; konstruowanie testów sprawdzających osiągnięcia edukacyjne uczniów/słuchaczy, organizacja i planowanie monitoringu procesu wdrażania 11. Zarządzanie jakością w kształceniu w oparciu o programy o strukturze modułowej, mechanizmy zapewniania jakości w kształceniu modułowym. 97

98 12. Dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Identyfikacja sojuszników szkoły. Tworzenie lokalnych partnerstw. Porozumienia z pracodawcami. 13. Budowa/struktura pakietu edukacyjnego. Projektowanie pakietów edukacyjnych. 14. Projektowanie programów modułowych dla zawodu, projektowanie programu modułów specjalizacyjnych, modyfikacja programów modułowych realizowanych w szkole. 15. Marketing edukacyjny placówek prowadzących kształcenie z zastosowaniem programów modułowych. Akredytacja placówek. Zastosowanie kształcenia modułowego w formach pozaszkolnych. Pieczęć szkoły: Data i podpis dyrektora szkoły.. 98

99 Data i podpis eksperta.. Data i podpis koordynatora wojewódzkiego Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 99

100 Załącznik 9. Plan konsultacji Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego PLAN KONSULTACJI IMIĘ I NAZWISKO EKSPERTA NAZWA SZKOŁY: ADRES SZKOŁY: IMIĘ I NAZWISKO DYREKTORA SZKOŁY: ZAWÓD WDRAŻANE/PLANOWANE WDROŻENIE PROGRAMU MODUŁOWEGO DLA ZAWODU (proszę podać termin wdrożenia) MIEJSCE REALIZACJI KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO WEDŁUG MODUŁOWYCH PROGRAMÓW NAUCZANIA (całego programu kształcenia zawodowego, poszczególnych modułów lub jednostek modułowych) W PRZYPADKU BIEŻĄCEGO WDROŻENIA W PRZYPADKU PLANOWANEGO WDROŻENIA OBLIGATORYJNE TEMATY KONSULTACJI UCZESTNICY SPOTKANIA/WARSZTATÓW PROPONOWANY CZAS TRWANIA (LICZBA GODZIN) PROPONOWANY TERMIN UWAGI (rozszerzenie/połączenie/ likwidacja tematów konsultacji) 100

101 1. Formalno-prawne podstawy wdrożenia modułowego kształcenia zawodowego, korzyści z wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe dla uczniów, szkoły, pracodawców, środowiska. 2. Analiza porównawcza program przedmiotowy a program modułowy, budowa/struktura modułowego programu nauczania dla zawodu analiza wymagań programowych, opracowanie listy wniosków, które należy uwzględnić w procesie planowania. 3. Wstępna analiza skutków finansowych w roku podjęcia decyzji, po roku wdrożenia, po całym cyklu kształcenia, określenie rzeczywistych potrzeb w zakresie kadry i bazy szkoły/placówki podejmującej się wdrożenia programu modułowego. 4. Przygotowanie szkoły/placówki do wdrożenia modułowych programów kształcenia zawodowego, rozwiązania organizacyjne/ arkusz organizacyjny pracy szkoły, szkolny plan nauczania, szkolna dydaktyczna mapa programu (uwzględniająca wymagania programowe), plan doskonalenia nauczycieli, rozliczanie pensum nauczycieli. 5. Adaptacja i prowadzenie dokumentów szkolnych (sposoby wypełniania dziennika lekcyjnego, arkuszy ocen, indeksów w szkole policealnej, inne sposoby dokumentowania osiągnięć uczniów). 101

102 6. Opracowanie systemu oceniania wewnątrzszkolnego oraz zasad promowania (uzupełniania braków w przypadku nieobecności lub oceny niedostatecznej), modułowych systemów oceniania (do każdego modułu). 7. Przygotowanie nauczyciela do wdrożenia kształcenia w oparciu o podejście modułowe, zmiana funkcji i kompetencji nauczyciela, plan pracy dydaktycznej nauczyciela lub zespołu nauczycieli realizujących moduł (struktura tego planu). 8. Metody pracy z uczniami/słuchaczami - warsztat pracy nauczyciela realizującego modułowy program nauczania dla zawodu (testy przewodnie, opisy przypadków, instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, arkusze oceny postępów, arkusze obserwacji, testy osiągnięć szkolnych, kryteria oceniania). 9. Nadzór pedagogiczny dyrektora w szkołach i placówkach wdrażających modułowe programy nauczania dla zawodu, w tym narzędzia do ewaluacji/hospitacji, szkolny plan nadzoru 10. Prowadzenie pomiaru dydaktycznego; konstruowanie testów sprawdzających osiągnięcia edukacyjne uczniów/słuchaczy, organizacja i planowanie monitoringu procesu wdrażania 102

103 11. Zarządzanie jakością w kształceniu w oparciu o programy o strukturze modułowej, mechanizmy zapewniania jakości w kształceniu modułowym. 12. Dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Identyfikacja sojuszników szkoły. Tworzenie lokalnych partnerstw. Porozumienia z pracodawcami. 13. Budowa/struktura pakietu edukacyjnego. Projektowanie pakietów edukacyjnych. 14. Projektowanie programów modułowych dla zawodu, projektowanie programu modułów specjalizacyjnych, modyfikacja programów modułowych realizowanych w szkole. 15. Marketing edukacyjny placówek prowadzących kształcenie z zastosowaniem programów modułowych. Akredytacja placówek. Zastosowanie kształcenia modułowego w formach pozaszkolnych. Pieczęć szkoły: 103

104 Data i podpis dyrektora szkoły.. Data i podpis eksperta.. Data i podpis koordynatora wojewódzkiego.. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 104

105 Załącznik 10. Schemat scenariusza konsultacji Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego SCHEMAT SCENARIUSZA KONSULTACJI Temat: (na przykład) Analiza porównawcza program przedmiotowy a program modułowy Uzasadnienie potrzeby realizacji tematu: Cele zajęć: Grupa docelowa: Pojęcia kluczowe: Czas trwania: Metody i formy pracy: Do przeprowadzenia zajęć niezbędne będą: W celu przygotowania się do poprowadzenia zajęć należy: Przebieg zajęć 1. Ewaluacja 2. Załącznik Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 105

106 Załącznik 11. Raport z konsultacji eksperta IMIĘ I NAZWISKO EKSPERTA Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego RAPORT Z KONSULTACJI EKSPERTA DATA KONSULTACJI NAZWA SZKOŁY ADRES SZKOŁY IMIĘ I NAZWISKO DYREKTORA SZKOŁY ZAWÓD WDRAŻANE/PLANOWANE WDROŻENIE PROGRAMU MODUŁOWEGO DLA ZAWODU (PROSZĘ PODAĆ TERMIN WDROŻENIE) MIEJSCE REALIZACJI KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO WEDŁUG MODUŁOWYCH PROGRAMÓW NAUCZANIA (CAŁEGO PROGRAMU KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO, POSZCZEGÓLNYCH MODUŁÓW LUB JEDNOSTEK MODUŁOWYCH) W PRZYPADKU BIEŻĄCEGO WDROŻENIA W PRZYPADKU PLANOWANEGO WDROŻENIA TEMAT KONSULTACJI 106

107 ODBIORCY KONSULTACJI (dyrektor, kadra kierownicza, nauczyciele, liczba osób) CZAS TRWANIA KONSULTACJI UWAGI DO KOORDYNATORA PROJEKTU.. Data i podpis Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 107

108 Załącznik 12. Lista obecności Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego Szkoła/placówka: Temat konsultacji: Miejsce: Data: LISTA OBECNOŚCI lp. Imię Nazwisko Pełniona funkcja Podpis Podpis eksperta Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 108

109 Załącznik 13. Wykaz raportów z konsultacji Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego WYKAZ RAPORTÓW Z KONSULTACJI Lp. Imię i nazwisko eksperta Nazwa szkoły Nr raportu Data konsultacji Raporty przekazane do koordynatora wojewódzkiego Wersja elektroniczna Wersja oryginalna + lista obecności Stan na dzień. r. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 109

110 Załącznik 14. Raport z konsultacji obserwowanej eksperta IMIĘ I NAZWISKO EKSPERTA NAZWA SZKOŁY: ADRES SZKOŁY: IMIĘ I NAZWISKO DYREKTORA SZKOŁY: Projekt System wsparcia szkół i placówek oświatowych wdrażających modułowe programy kształcenia zawodowego RAPORT Z KONSULTACJI OBSERWOWANEJ EKSPERTA ZAWÓD WDRAŻANE/PLANOWANE WDROŻENIE PROGRAMU MODUŁOWEGO DLA ZAWODU (proszę podać termin wdrożenia) MIEJSCE REALIZACJI KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO WEDŁUG MODUŁOWYCH PROGRAMÓW NAUCZANIA (całego programu kształcenia zawodowego, poszczególnych modułów lub jednostek modułowych) W PRZYPADKU BIEŻĄCEGO WDROŻENIA W PRZYPADKU PLANOWANEGO WDROŻENIA 110