Szybka Ocena i Reakcja

Transkrypt

1 Szybka Ocena i Reakcja Problemy młodzieży Dzielnicy Warszawa Ursus: Eksploracja, diagnoza, przeciwdziałanie. Rekomendacje dla programów profilaktycznych. Magdalena Kamieniecka Maciej Karwowski Aleksandra Krzyżanowska Łukasz Widła Raport z badań jakościowych oraz desk-research Warszawa 2004

2 Spis treści Główne wnioski i rekomendacje 4 Dzieci i młodzież Rekomendacje w zakresie dotychczas prowadzonych działań profilaktycznych Uwagi wstępne 7 Definicja problemu/cel badania Cel badania Metodologia i próba Obserwacja miejsc i sytuacji zwiększonego ryzyka Dzielnica Ursus - podstawowe informacje, obszary zagrożenia 11 Młodzież Ursusa Jaka jest młodzież Ursusa? Reanaliza danych zastanych Młodzież Ursusa w świetle innych badań Dzieci i młodzież zamieszkujące dzielnicę Ursus - problemy, używki, sposoby aktywizacji 21 Charakterystyka poszczególnych grup wiekowych młodzieży Szkoła podstawowa

3 Spis treści 2 Gimnazjum Szkoła średnia Sposoby spędzania wolnego czasu Alkohol, papierosy Narkotyki Nauczyciel/psycholog/pedagog/ksiądz - autorytet? Dorośli zajmujący się problemami młodzieży 39 Koordynacja i współpraca Uzależnienia i problemy Sfera makro i finansowanie Podsumowanie Dyskusja i wnioski 47 Informacje o zespole realizującym badanie 51

4 Spis rysunków 1.1 Struktura wiekowa mieszkańców Ursusa Dynamika zmian liczebności młodzieży w Ursusie w różnych grupach wiekowych Czyny karalne popełniane przez młodzież z Ursusa Agresja w oczach uczniów Programy profilaktyczne

5 Główne wnioski i rekomendacje - zestawienie najważniejszych wyników Mimo, iż badania psychologiczno - socjologiczne (Warsaw Area Study) pokazują, iż mieszkańcy Warszawy są bardziej szczęśliwi niż reszta kraju, widoczne są pewne problemy, które powinny być rozwiązane, by móc działać w pełni efektywnie. Dzieci i młodzież Wydaje się, iż krytycznym okresem jest przejście ze szkoły podstawowej do gimnazjum - to tu powinna ogniskować się większa uwaga osób prowadzących działania profilaktyczne, Należy umożliwić młodzieży rozpoczynającej naukę w gimnazjum miękkie wejście w nową dla nich sytuację; zapewnienie im bezpieczeństwa - zarówno psychologicznego (oswojenie nowej i trudnej sytuacji), jak również fizycznego (aktywna walka z koceniem ), Należy aktywizować dzieci i młodzież gimnazjalną oferując jej alternatywne sposoby spędzania czasu. Pokutuje stwierdzenie, że

6 Główne wnioski i rekomendacje 5 żeby być fajnym w gimnazjum trzeba palić, pić i ćpać - należy starać się zmienić ten stan rzeczy. Zmiana obecnej niepokojącej sytuacji powinna przebiegać na kilku etapach: Pokazywanie alternatywnych form spędzania czasu niekojarzących się z profilaktyką, czy socjoterapią - promowanie aktywności sportowej (sala gimnastyczna, siłownia, basen), czy kulturalnej (zespoły rockowe, czy hip-hopowe; kółka literackie, czy dziennikarskie), np. te oferowane przez Domy Kultury, Akcentowanie wartości twórczego nonkonformizmu - przekonywanie, że nie trzeba być takim jak wszyscy, że większość nie zawsze ma rację - uczenie asertywności poprzez podwyższanie samooceny a nie zajęcia, które w opinii młodych ludzi są sztuczne, Podkreślanie roli wykształcenia - pokazywanie konkretnych przypadków (wzorców) ludzi z ich okolicy, którym udało się dzięki wykształceniu; walka ze stereotypem kujona, Działania na polu polityki społecznej - szkolenia i kursy dla rodziców; to w domu następuje transmisja wzorów bierności i apatii; aktywizacja rodziców i budowanie w nich przekonania, iż są w stanie coś zrobić jest daleko trudniejsza, ale konieczna dla skuteczności każdego działania profilaktycznego. Rekomendacje w zakresie dotychczas prowadzonych działań profilaktycznych Kontrola dotychczas realizowanych programów pod kątem ich jakości merytorycznej oraz przygotowania prowadzących (ukończone studia podyplomowe oraz dodatkowe kursy),

7 Główne wnioski i rekomendacje 6 Regularne działania o charakterze audytu, czy też superwizji - szkolenia trenerów dokonywane przez osoby z zewnątrz - przygotowane do tego typu działalności, Koordynacja działań pomiędzy różnymi - publicznymi i niepublicznymi organizacjami zajmującymi się profilaktyką - wyznaczenie jednego ośrodka koordynacyjnego zajmującego się szkoleniami i nadzorem, Stworzenie bazy danych głównych obszarów realizowanych programów wraz z jasnym określeniem osób odpowiedzialnych i przygotowanych do prowadzenia tego typu działalności, Wdrożenie cyklu obligatoryjnych szkoleń realizowanych przez uznane autorytety w dziedzinie profilaktyki.

8 Uwagi wstępne Prezentowany raport jest owocem badań jakościowych oraz analizy danych zastanych przeprowadzonych w listopadzie i grudniu 2004 roku na terenie Dzielnicy Warszawa Ursus. Raport otwierają podstawowe informacje o badaniu - cele, metodologia, harmonogram badań. Kolejna część, to istotne informacje o dzielnicy Ursus uzyskane zarówno z ogólnodostępnych danych urzędowych, jak również innych źródeł - przede wszystkim z badań ilościowych przeprowadzonych na terenie Ursusa oraz informacji zebranych w trakcie badań Instytutu Psychiatrii i Neurologii i Centrum Badania Opinii Społecznej oraz Warsaw Area Study (Grzelak, Zarzycki 2004). Najistotniejsze z punktu widzenia raportu są z pewnością dwie kolejne części; w pierwszej dokonujemy eksploracyjnej analizy sytuacji społeczno-kulturowej młodzieży Ursusa, zwracając szczególną uwagę na kwestie potencjalnych zagrożeń. Analizujemy też problemy wiążące się z dostępnością używek i środków mogących stanowić niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia młodych ludzi. Istotne w tej części jest również zwrócenie uwagi na wiedzę posiadaną przez dzieci i młodzież na temat używek oraz próba określenia zalet i wad dotychczas prowadzonych programów profilaktycznych kierowanych do młodych ludzi. Następny rozdział poświęcony jest w całości omówieniu wniosków wypływających z wywiadów przeprowadzonych z osobami dorosłymi pracujących z dziećmi i mło-

9 Uwagi wstępne 8 dzieżą oraz posiadających doświadczenie w realizacji różnego typu działań, które mogą okazać się ważne przy proponowaniu młodzieży alternatywnych form spędzania czasu i ich aktywizowania. W rozdziale tym staramy się przedstawić podstawowe stymulatory i inhibitory na jakie natrafiają osoby pracujące z dziećmi i młodzieżą oraz spróbujemy zarysować kilka propozycji usprawnienia funkcjonowania działań profilaktycznych - szczególnie usprawnienia w kategoriach organizacyjnych i technicznych. Definicja problemu/cel badania W okresie od września do grudnia 2004 roku w 18 dzielnicach Warszawy zrealizowano projekt badawczy zatytułowany Szybka Ocena i Reakcja. Projekt ten w Polsce koordynowany przez Fundację MARATON został zainicjowany przez WHO, UNDP i UNICEF. Podstawowe cele badań to efektywne oszacowanie rodzajów i nasilenia problemów na jakie napotyka młodzież między 10 a 19 rokiem mieszkająca w różnych dzielnicach Warszawy. Efektem końcowym jest próba stworzenia rekomendacji dla osób zajmujących się realizacją i tworzeniem różnego typu projektów o charakterze profilaktycznym. Wśród najpoważniejszych i najbardziej wymagających uwagi problemów, szczególna rola przypada zwłaszcza nadużywaniu przez młodzież alkoholu, papierosów oraz narkotyków i innych środków psychotropowych (kleje, leki, etc.). Zrealizowany projekt badawczy pozwala na ocenę problemów o charakterze społecznym oraz kulturalnym przed jakimi staje młodzież. Cel badania Docelowym efektem badania była próba opisu (diagnozy) aktualnej sytuacji społeczno-kulturalnej młodzieży zamieszkującej Dzielnicę Ursus oraz próba odpowiedzi na pytanie w jaki sposób można efektywniej zapobiegać problemom przed jakimi staje ta młodzież.

10 Uwagi wstępne 9 Metodologia i próba Zgodnie z metodologicznym nakazem triangulacji badanie zrealizowano jako projekt kilkuetapowy oparty zarówno na miękkich danych uzyskiwanych z badań jakościowych, jak również bardziej udokumentowanych informacjach o charakterze urzędowym. Schemat badań to cztery zasadnicze etapy: Etap pierwszy - badania o charakterze desk-research Na bazie danych statystycznych dostępnych upoważnionym przedstawicielom Klienta, a przekazanych następnie SMG/KRC, w pierwszej fazie przeprowadzona została klasyczna analiza materiałów zastanych (tzw. desk research). Informacje uzyskane poprzez analizę statystycznych zestawień pozwoliły na przygotowanie tła do dalszych, bardziej jakościowych analiz. Etap drugi - przegląd aktualnych badań zrealizowanych na terenie Ursusa W związku ze znaczącą dynamiką zmian w zakresie korzystania ze środków psychoaktywnych oraz z racji faktu, iż ciągle na rynku pojawiają się nowe rodzaje narkotyków analizowano badania nie starsze niż pochodzące sprzed 2-3 lat. Analizie poddano wyniki badań ilościowych przeprowadzonych na terenie Ursusa w roku Badania te stanowią cenną podstawę do orzekania o problemach dzieci i młodzieży Ursusa. Etap trzeci - 9 sesji zogniskowanych wywiadów grupowych (focus groups interviews) Zogniskowane wywiady grupowe były przeprowadzane w cyklu 3 grupy w każdej z trzech grup wiekowych (10-12 lat; lat; lat), wedle następujących kryteriów:

11 Uwagi wstępne 10 Liczba grup Czas trwania Grupa wiekowa 1 3 Ok. 1h lat 2 3 Ok. 1h lat 3 3 Ok. 1h lat Łącznie 9 Etap czwarty - 10 częściowo ustrukturalizowanych wywiadów indywidualnych - IDI (Individual In-Depth Interviews) z przedstawicielami lokalnych organizacji mającymi ofertę dla młodzieży. Wywiady miały na celu stworzenie ogólnego rozeznania co do liczby oraz zakresu działalności organizacji z ofertą dla młodzieży na terenie dzielnicy Ursus. Cenne i pożądane było uzyskanie nie tylko informacji związanych z opisem oferty konkretnych placówek, ale również próba ustalenia jakie problemy wydają się przedstawicielom tych placówek szczególnie istotne, na jakie kłopoty natrafiają realizując swoje cele statutowe, jak ewentualnie można by pokonać te problemy. Obserwacja miejsc i sytuacji zwiększonego ryzyka W celu wyrobienia sobie rzetelniejszego obrazu warunków spędzania czasu przez młodych ludzi przeprowadzono (8 godzin) obserwacje uczestniczące na terenie barów oraz parków w Ursusie. Miejsca te, wyznaczone w porozumieniu z Klientem, znane są z konsumpcji alkoholu i papierosów oraz - w przypadku parków - narkotyków.

12 ROZDZIAŁ 1 Dzielnica Ursus - podstawowe informacje, obszary zagrożenia Młodzież Ursusa Jaka jest młodzież Ursusa? Reanaliza danych zastanych.. 15 Młodzież Ursusa w świetle innych badań Synteza Wedle danych urzędowych Ursus zamieszkuje około 8000 osób w wieku poniżej 18 roku życia, będących więc głównymi adresatami różnego typu programów profilaktycznych. Pokazuje to o jak licznej populacji mówimy. Badania przeprowadzone na terenie Ursusa wskazują, iż możemy mieć uzasadnione obawy wiążące się z młodymi ludźmi zamieszkującymi Ursus - należy podkreślić dużą akceptację dla zachowań agresywnych, znaczny sceptycyzm wobec rodziców i szereg innych - opisanych w dalszej części rozdziału - niepokojących zjawisk. Dzielnica Ursus jest najmniejszą obszarowo dzielnicą Warszawy zajmującą 935 ha powierzchni i jedną z mniejszych dzielnic pod względem liczby zamieszkujących ją osób ( osób - mniej mieszkańców mają Włochy, Rembertów, Wesoła oraz

13 Dzielnicy Ursus - podstawowe informacje 12 Wilanów). Większość mieszkańców to kobiety (22.250, przy mężczyznach) oraz ludność w wieku produkcyjnym (60% - 28% to ludność w wieku przedprodukcyjnym, 12% - w wieku poprodukcyjnym). Ursus jest dzielnicą szczególną z kilku powodów. Po pierwsze nie bez znaczenia dla dzisiejszego funkcjonowania dzielnicy jest jej historia, szczególnie zaś fakt umiejscowienia na terenie gminy fabryki ciągników URSUS (w 2003 roku fabryka obchodziła jubileusz 110-lecia). Fakt ten należy uznać za istotny, bowiem wiąże się on z napływem na teren Ursusa dużych grup ludności z innych części Polski, co przekłada się również na dzisiejsze zróżnicowanie społeczno - kulturowe i ekonomiczne dzielnicy. Drugim istotnym elementem charakteryzującym Ursus jego położenie. Znajdując się na obrzeżach Warszawy staje się on miejscem coraz intensywniejszego osiedlania się zarówno osób mieszkających wcześniej w innych dzielnicach Warszawy, jak również ludności napływowej. Atrakcyjność miejsca powodowana jest przede wszystkim względnie niewielką odległością od centrum Warszawy oraz relatywnie niskimi cenami za m 2 (w porównaniu z Centrum, Mokotowem, czy Ursynowem). Elementy te są niezwykle istotne dla zrozumienia specyfiki Ursusa oraz uświadomienia sobie potencjalnych zagrożeń i niebezpieczeństw, jakie mogą się pojawiać na terenie dzielnicy. Po pierwsze nawet najbardziej nieustrukturalizowane obserwacje, jak również bardziej kontrolowane badania i eksperymenty, każą zwrócić uwagę na coś na kształt społecznej mapy Ursusa. Gołym okiem widoczny jest podział na tutejszych i przyjezdnych - podział, który nie traci na ostrości, mimo, iż przyjezdni często zamieszkują na terenie Ursusa od 20 lub więcej lat. Być może mówienie o marginalizacji byłoby naukowym nadużyciem, tym niemniej wydaje się, iż podział na swoich i obcych jest na terenie Ursusa smutnym faktem, odbijającym się na wielu aspektach relacji społecznych. Wedle niektórych badań socjologicznych (np: Cichomski badania w ramach Warsaw Area Study) zdecydowana większość osób zamieszkujących dzielnicę Ursus to ludność napływowa. Drugą istotną i dostrzegalną kwestią może być opisywane w socjologii i psychologii społecznej zjawisko względnej deprywacji.

14 Dzielnicy Ursus - podstawowe informacje 13 Fakt powstawania na terenie i obrzeżach Ursusa coraz bogatszych, strzeżonych osiedli zamieszkałych przez osoby o wyższym statusie społeczno - ekonomicznym może rodzić w pozostałych mieszkańcach psychologiczne poczucie mniejszej wartości. Znaczne bezrobocie na terenie Ursusa oraz fakt niemal masowego korzystania z różnych form pomocy społecznej w połączeniu z ewidentnym bogactwem niektórych osiedli może być czynnikiem silnie polaryzującym i powodującym ryzyko konfliktów i zaniku poczucia dobrostanu psychicznego psychicznego u biedniejszych mieszkańców. Młodzież Ursusa Jako, że podstawowym celem badań opisanych w dalszej części raportu było poznanie dzieci i młodzieży zamieszkujących dzielnicę Ursus, wydaje się, iż im należy się szczególna uwaga. Podstawowe pytanie, które rodzi się w momencie, gdy zaczynamy mówić o dzieciach i młodzieży to kwestia: o jakiej populacji mówimy?, Jak liczna to grupa?, Czy zmienia się w czasie?. Te i nie tylko te pytania powinny znaleźć swą odpowiedź przed formułowaniem bardziej praktycznych sądów dotyczących pracy z młodymi ludźmi. Na rysunku 1.1. przedstawiono strukturę stałych mieszkańców Ursusa wedle wieku w kolejnych latach. Dokonano dość grubego podziału na kategorie wiekowe, by sprawdzić, czy procent osób będących dziećmi i młodzieżą w całej populacji jest względnie stały, czy też zmieniał się w kolejnych latach. Nietrudno zauważyć, iż w kolejnych latach udział dzieci i młodzieży w całej populacji raczej się nie zmienia na poziomie wszystkich mieszkańców (należy pamiętać, iż w każdym roku inna jest podstawa oprocentowania - tj. całkowita liczba mieszkańców) i stanowi około 1/5. Oznacza to, iż jedna na pięć osób mieszkających w Ursusie ma 18 lat lub mniej, będąc potencjalnym podmiotem oddziaływań pedagogicznych kształcących osobowość i rozwijających zdolności. By odpowiedzieć na pytanie o jak licznej populacji w rzeczywistości mówimy należy porównać rzeczywiste liczebności (w liczbach bezwzględnych). Stosowne zestawienie prezentujemy na rysunku 1.2. Jak widać, gdy skupimy się wyłącznie na

15 Dzielnicy Ursus - podstawowe informacje % 90% 80% 70% 60% 79% 80% 80% 80% 81% 81% 50% 40% ponad 18 lat lat 8-15 lat 0-7 lat 30% 20% 4% 4% 4% 4% 3% 3% 10% 0% 9% 9% 9% 8% 8% 7% 8% 7% 7% 8% 8% 8% Rys. 1.1: Struktura wiekowa mieszkańców Ursusa (źródło: dane Urzędu Dzielnicy) dzieciach i młodzieży - wyłączając z analiz osoby dorosłe - oraz przeprowadzimy analizy na liczbach bezwzględnych, rzucają się w oczy pewne interesujące zależności. Po pierwsze ważnym ustaleniem może być konstatacja, iż mówimy o ogromnej liczbie ośmiu tysięcy młodych ludzi. Liczebność ta zmienia się w kolejnych latach (od 7927 w roku 2001, do 8201 w niezakończonym jeszcze roku 2004). Widzimy więc, iż mówimy w rzeczywistości nie o abstrakcyjnej 1/5 mieszkańców, ale o bardzo rzeczywistej populacji ośmiu tysięcy młodych ludzi wobec których podejmowane są działania wychowawcze. Rzecz jasna można by oponować twierdząc, iż włączanie do analiz osób poniżej 7 roku życia jest nadużyciem, bowiem z rzeczywistą działalnością pedagogiczną dzieci spotykają się dopiero w szkole, ale jest to pogląd łatwy do obalenia. Wiele badań wskazuje niezbicie, iż wzory zachowań, oraz zręby intelektu i osobowości pojawiają się już w życiu prenatalnym, a z pewnością szczególnie istotne są tu pierwsze lata życia... Z tego powodu nie wyłączamy z analiz również najmłodszych mieszkańców Ursusa. Z pewnością jednak - przychylając się do możliwych wątpliwości - należy stwierdzić, iż szczególna uwaga należy się

16 Dzielnicy Ursus - podstawowe informacje 15 bezwglę (w liczbach dnych) Liczebność lat 8-15 lat lat Rok Rys. 1.2: Dynamika zmian liczebności młodzieży w Ursusie w różnych grupach wiekowych w kolejnych latach dwóm grupom wiekowym - osobom w wieku 8-15 lat, czyli populacji liczącej ponad 3000 osób oraz osobom w wieku lat, mniej licznej bo osobowej (w zależności od roku) populacji mieszkańców Ursusa. Wydaje się, iż by móc w pełni świadomie mówić o młodzieży, tego rodzaju statystyczne wprowadzenie jest konieczne. Musimy zdawać sobie sprawę, iż osoby w wieku 8-18 lat to około pięciu tysięcy młodych ludzi, stykających się z różnymi problemami, narażonych na rozmaite kłopoty i zagrożenia, często wymagających pomocy. Jaka jest młodzież Ursusa? Reanaliza danych zastanych Ostatnie lata przyniosły - szczególnie w dyskursie publicystycznym - wiele niepokojących uwag na temat rosnącego zdziczenia młodych ludzi szczególnie wyrażającego się w większej przestępczości wśród nieletnich. Dane urzędowe pre-

17 Dzielnicy Ursus - podstawowe informacje 16 zentowane przez Komendę Główną Policji zdają się potwierdzać tę niepokojącą tendencję. Wydawało się więc kwestią nieuniknioną sprawdzenie jak rysuje się problem przestępczości wśród młodych ludzi zamieszkujących Ursus. Dane Komisariatu Policji Warszawa Ursus wskazują, iż w okresie od roku 1999 do 2004 osoby nieletnie popełniły łącznie 110 czynów karalnych. Zestawienie dynamiki tych czynów prezentuje rysunek 1.3. Trudno mówić o dynamice przestępczości wśród nieletnich w Ursusie. Mimo, iż na- wś Liczba czynów karalnych ród niepełnoletnich ROK Rys. 1.3: Czyny karalne popełniane przez młodzież z Ursusa, rejestrowane w kolejnych latach leży pamiętać, iż dane za rok 2004 mogą być niekompletne, widać, iż przestępczość wśród młodzieży nie zwiększa się - przynajmniej jeżeli mówimy o przestępczości notowanej. Trudno też uznać, iż liczebność czynów karalnych notowana przez policję jest szczególnie wysoka - co prawda 110 zarejestrowanych czynów karalnych w ciągu ostatnich 5 lat to z pewnością zbyt wiele, ale mimo wszystko należy w tym miejscu zachować daleko idący dystans w interpretacjach tego faktu, szczególnie, jeżeli weźmie się pod uwagę fakt, iż liczba ta przypada na ponad 5000 młodych ludzi w wieku 8-18 lat. Z drugiej strony można i należy postawić pytanie, czy i na ile notowane czyny

18 Dzielnicy Ursus - podstawowe informacje 17 karalne odzwierciedlają rzeczywistą rangę problemu. Wiele może wskazywać na większą ukrytą liczbę przestępstw, które nie są zgłaszane. Młodzież Ursusa w świetle innych badań Wiele interesujących i inspirujących - a zarazem w niektórych miejscach mocno niepokojących - ustaleń na temat młodzieży Ursusa znajdujemy w raporcie z badań ankietowych przeprowadzonych na terenie uczniów Ursusa w wieku lat (klasy VI SP i I i II G) w październiku 2000 roku. Z racji faktu, iż od realizacji badań minęły ponad cztery lata wnioski w nich zawarte należy traktować z dużą ostrożnością i podchodzić do nich raczej jak do zdjęcia Ursusowskiej młodzieży cztery lata temu, niż jak do dynamicznej analizy oddającej dzisiejszą rzeczywistość. Pamiętając jednak o tych zastrzeżeniach trzeba wyraźnie stwierdzić, iż mamy do czynienia z ważnym źródłem informacji o młodych mieszkańcach Ursusa. Badanie zostało przeprowadzone przez zespół pedagogów szkół Ursusa wraz z koordynatorem do spraw oddziaływań wychowawczych 1 opracowanego przez CMPPP MEN. na bazie kwestionariusza Przegląd podstawowych wskaźników wykorzystanych w ankietach przekonuje, iż uczniowie ostatnich klas szkoły podstawowe i gimnazjum, to młodzież, która: W 1/5 pochodzi z rodzin niepełnych (10% - sama matka, 2,5% - sam ojciec, 1,5% - macocha i ojciec, 2% - matka i ojczym; 3% - wychowują inne osoby), 1/5 określa atmosferę panującą w rodzinie jako złą; 75% jako dobrą, W przypadku 45% uczniów ojciec pije alkohol (6,6% raz w tygodniu lub częściej), w przypadku 20% pije matka (1% - raz w tygodniu lub częściej), 38% stwierdza, że rzadko robi coś wspólnie z rodzicami, 16% stwierdza, że ich ojcowie spędzają z nimi za mało czasu, 23% nie chciałoby, aby ich przyszła rodzina była podobna do tej w której się wychowują, 1 Jolanta Wawrzyniak, Beata Sierańska, Anna Karczewska, Norbert Pyza, Anna Pentalska, Maria Panfil, Danuta Krantz, Agnieszka Cuper

19 Dzielnicy Ursus - podstawowe informacje 18 Młodzi ludzie mają pieniądze - 87% dostaje kieszonkowe, z tego 24% - powyżej 50 pln miesięcznie, Co trzeci uczeń uważa, że otrzymuje w szkole wystarczającą wiedzę na temat życia w rodzinie, tyle samo uważa swoją wiedzę za niewystarczającą, Podstawowe kwestie, które młodzi ludzie chcieliby poznać, to: (1) wiedza o technikach współżycia małżeńskiego; (2) wiedza o małżeństwie, rodzinie i pogłębianiu miłości; (3) wiedza o metodach wychowywania dzieci; (3) wiedza o zasadach rozwiązywania konfliktów; (3) wiedza o metodach planowania rodziny, Większość spędza wolny czas oglądając telewizję (wszyscy ankietowani oglądali TV, 8,5% przyznawał się to oglądania filmów erotycznych), Co trzeci spośród oglądających telewizję sądzi, iż przedstawiona tam agresja jest odbiciem rzeczywistości (zgadza się ze stwierdzeniem - Filmy, w których są częste bijatyki, to odbicie rzeczywistości ), Co czwarty nie uczestniczy w żadnych zajęciach pozalekcyjnych, co czwarty przeznacza na nie do dwóch godzin tygodniowo, co piąty - ponad cztery godziny tygodniowo, Niepokojąco duży procent uczniów wykazuję akceptację zachowań agresywnych (zob. rysunek 1.4), Za niepokojący należy uznać fakt, iż co trzeci uczeń stwierdza, iż bójka jest czymś naturalnym w szkole, zaś co czwarty przejawia tendencje do ekstrapunitywności i wyładowywania się na rzeczach, czy przedmiotach, W opinii uczniów nie jest agresją oszukiwanie nauczycieli, rozpowszechnianie kłamstw, czy kupienie bądź sprzedanie rzeczy skradzionej, Większość osób stosujących przemoc stwierdza, iż robi to, bo sprawia im to przyjemność, dobrze się przy tym bawią (63%) oraz bo: czują się bezkarni (56%),

20 Dzielnicy Ursus - podstawowe informacje % 90% 80% 29% 27% 40% 28% 25% 32% 31% 29% 27% 70% 60% 50% 14% 17% 21% 35% 41% 39% 41% 44% 48% Nie wiem FAŁSZ Prawda 40% 30% 20% 10% 0% 57% 56% Agresja jest dobrze widziana głównie wśród chłopców Najczęściej przemoc występuje w szkole w czasie wolnym 39% 37% Przemoc jest Stosowanie najczęściej przemocy jest stosowana w przejawem siły, grupie i przez mocy grupę 34% To naturalne, Ŝe przy bójce leci krew 29% 28% 27% 25% JeŜeli jest siębójka naleŝy do Dzięki Gdy spiętrzy dobrze normalnego przygotowanym, nigdy nie zostanie się ofiarą Ŝycia zastosowaniu uczniów w szkole przemocy moŝna bronić się we mnie duŝo złości, wyŝywam własnych się przewaŝnie na ze praw rzeczach strony innych Rys. 1.4: Agresja w oczach uczniów (źródło: Jolanta Wawrzyniak, Anna Karczewska, Norbert Pyza, Agnieszka Cuper, 2000, opracowanie robocze;) Połowa uczniów stwierdza, że narażeni na agresję są uczniowie nie podpowiadający innym, ponad połowa sądzi, iż agresja jest często wykorzystywana wobec szpanerów popisujących się bogactwem, Młodzi ludzie za najważniejsze uznają wartości uniwersalne - miłość (61%); szczęście rodzinne (49%); zdobycie zaufania przyjaciół (46%), Mniej ważne są wartości utylitarne - wykształcenie (37%); praca, którą się lubi (32%) oraz pieniądze i komfort życia (28%), Ale tylko 3% uznało za istotną wartość bogactwo wrażeń - widoczna jest więc pasywność młodych ludzi, Pokrótce wspomniane badanie poświęcone było w największej mierze tematyce agresji, ale wydaje się, iż dostarcza ono niezmiernie ważnych informoacji o młodzieży Ursusa w ogóle. Zastanawiające i niepokojące jest to, iż młodzi ludzie akceptują

21 Dzielnicy Ursus - podstawowe informacje 20 agresję i traktują ją jako coś oczywistego. Obserwacje te niestety potwierdzają się podczas obserwacji w miejscach, gdzie młodzi ludzie spędzają czas - szczególnie w barach i parkach.

22 ROZDZIAŁ 2 Dzieci i młodzież zamieszkujące dzielnicę Ursus - problemy, używki, sposoby aktywizacji Charakterystyka poszczególnych grup wiekowych młodzieży 22 Szkoła podstawowa Gimnazjum Szkoła średnia Sposoby spędzania wolnego czasu Alkohol, papierosy Narkotyki Nauczyciel/psycholog/pedagog/ksiądz - autorytet?

23 Dzieci i młodzież zamieszkujące dzielnicę Ursus 22 Synteza Wywiady z dziećmi i młodzieżą zamieszkującymi Ursus dają wiele cennych informacji na temat stylu życia, autorytetów oraz kontaktów z używkami. Widoczne są znaczne różnice między młodymi ludźmi wynikające z różnych okresów rozwojowych - dzieci i młodzież ze szkół podstawowych różnią się od tych z gimnazjum, ci zaś od młodzieży ze szkół średnich. W szkołach podstawowych autorytetami są rodzice i nauczyciele, rzadko zdarza się używanie alkoholu, narkotyków i papierosów (choć młodzież ze szkół podstawowych widzi, że starsi tego używają), czas wolny spędzany jest głównie na zajęciach pozalekcyjnych. Okres gimnazjum to bunt wobec autorytetu dorosłych - zarówno nauczycieli, jak i rodziców. Postrzegani są oni jako nadzorcy - zabraniający wielu rzeczy i unikający prób zrozumienia młodych ludzi. Dostępność papierosów, alkoholu i narkotyków jest zupełnie bezproblemowa, zaś ich używanie jest postrzegane jako pewna moda. Wydaje się, iż gimnazjum jest okresem krytycznym na którym powinna skupić się szczególna uwaga osób proponujących oddziaływania profilaktyczne. Charakterystyka poszczególnych grup wiekowych młodzieży Szkoła podstawowa W ostatnich latach szkoły podstawowej rozpoczyna się proces adolescencji, kształtowania się własnych zainteresowań, poszukiwania tożsamości, budowania poczucia odrębności w stosunku do rodziców. W relacjach z rodzicami pojawiają się najpierw mniejsze, z czasem większe, problemy we wzajemnym zrozumieniu i coraz mniejsze możliwości poruszania w rozmowach wszystkich nurtujących spraw. Z jednej strony, wynika to z procesu dorastania i dążenia do niezależności, jednak z drugiej strony problemem jest zapracowanie rodziców, brak siły i czasu na wspólne przebywanie czy rozmowy z dziećmi. W konsekwencji rodzice w rozmowach z dziećmi zaczynają ograniczać się do tematów z ich punktu najważniejszych, związanych ze szkołą i nauką. O czym możecie porozmawiać z rodzicami (z wypowiedzi dzieci):

24 Dzieci i młodzież zamieszkujące dzielnicę Ursus 23 o szkole szczerze z rodzicami nie można porozmawiać o wszystkich problemach, raczej tylko o szkole rodzice wszystko co chcą wiedzieć, to jak jest w szkole Chciałabyś więcej czasy spędzać/rozmawiać z rodzicami (z wypowiedzi dzieci): obojętne. Mamę interesuję tylko nauka ciągle pytają, jak było w szkole. W ogóle się nami nie interesują, tylko naszymi ocenami Rozmowy dzieci z rodzicami na temat problemów czy zagrożeń dotyczących młodzieży są najczęściej podejmowane przy okazji wspólnie oglądanych filmów w telewizji. Gdy w filmie, programie telewizyjnym pojawia się wątek seksu, alkoholu, narkotyków - rodzice starają się przybliżyć ten temat, próbują przedstawić i omówić go dzieciom. Dzieci w szkole podstawowej mają częściej niż starsza młodzież zorganizowany przez dorosłych czas wolny. Jest on wypełniany głównie zajęciami pozalekcyjnymi, kółkami zainteresowań, zajęciami sportowymi, tanecznymi, plastycznymi, muzycznymi, nauką języków. Są to zajęcia organizowane w dużej mierze przez szkołę. Można wymienić dwa główne powody, dla których rodzice posyłają swoje dzieci na dodatkowe zajęcia. Po pierwsze chcą im zapewnić opiekę i kontrolę, w czasie gdy sami długo pracują, po drugie poprzez gruntowną edukację dzieci nierzadko chcą zaspokajać własne ambicje. Niezależnie jednak od powyższych powodów, którymi kierują się posyłając dzieci na zajęcia, warto podkreślić, że dzieci w tym wieku same wykazują zainteresowanie taką formą aktywności. Chętniej niż starsza młodzież angażują się w zajęcia, chętniej uczą się nowych rzeczy. Dla dzieci w tej grupie wiekowej nie jest wstydem ( obciachem ) wobec rówieśników uczestnictwo w dodatkowych zajęciach. Autorytetami są dla nich zarówno rodzice, jak i nauczyciele czy pedagodzy. Z większością problemów, z którymi spotykają się na co dzień, dzieci kierują się właśnie do nich. Czas wolny (jeśli jeszcze zostaje po uczestnictwie w zajęciach dodatkowych) dzieci