KURKOWE BRACTWO STRZELECKIE W LESZNIE [CZĘŚĆ 2**]

Transkrypt

1 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA PWSZ im. J. A. Komeńskiego w Lesznie R o k , n r 7 * EUGENIUSZ ŚLIWIŃSKI* KURKOWE BRACTWO STRZELECKIE W LESZNIE [CZĘŚĆ 2**] Słowa kluczowe: bractwo kurkowe, organizacja strzelecka, organizacja społeczna, historia Leszna. Key words: Brootherhood of Rooster, shooting organization, social organization, history of Leszno. Streszczenie: Z dziejami wielu miast europejskich, w tym także polskich, związane są bogate tradycje bractw strzeleckich. Głównym ich celem była nauka posługiwania się bronią przez mieszczan, na których spoczywał obowiązek obrony murów miejskich. Wyjątkową rolę wojskowo-obronną przypisywali bractwom królowie Polski, szczególnie w okresie trwania w Europie wojny trzydziestoletniej ( ). Bractwo w Lesznie zaczęło działalność w 1627 roku. Kolejni właściciele miasta, Leszczyńscy i Sułkowscy, dbali o jego rozwój. W Bractwie leszczyńskim odzwierciedlała się wyraźnie struktura społeczna i narodowościowa mieszczan. Leszno w XIX wieku uległo znacznemu zniemczeniu i realizowało politykę pruskiego zaborcy. Repolonizacja Bractwa nastąpiła po powrocie Leszna w granice Polski w 1920 roku. Działało ono nieprzerwanie do wybuchu II wojny światowej. Po jej zakończeniu próby odnowienia działalności spotkały się z odmową ówczesnych władz. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie zostało zlikwidowane 9 października 1947 roku. Bardzo cenny zbiór 82 portretów królów kurkowych z lat znajduje się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Lesznie. ** Dr Eugeniusz Śliwiński Muzeum Okręgowe w Lesznie, Instytut Turystyki PWSZ im. J. A. Komeńskiego w Lesznie. ** Część pierwsza: E. Śliwiński, Kurkowe bractwo strzeleckie , SCL, t. 6. s

2 34 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] Abstract: Rich traditions of shooting brotherhoods are related with the histories of many European towns also with Polish ones. The main goal of the brotherhoods was to teach the townsmen, who were in charge of protecting the town, how to use weapon. The special military and protecting tasks were assigned to the brotherhood by the Kings of Poland, especially during the period of Thirty Years War ( ). The Brotherhood of Rooster in Leszno was established Succeeding owners of the town, the families of Sulkowski and Leszczynski took care of its development. Brotherhood in Leszno is a clear reflection of social and national structure of the townsmen. In 19th century Leszno was strongly Germanized and realized the politics of Prussian occupants. Regaining Polish identity of the Brotherhood took place after Leszno was brought back within the borders of Poland in It was constantly active until the outbreak of the Second World War. After its finish, the attempts of renewing the activeness of the Brotherhood were disapproved by the local authorities of that time. The Brotherhood of the Rooster in Leszno was finally dissolved on the 9th of October In the Museum of Leszno there is a very precious collection of 82 paintings of kings of the Brotherhood of the Rooster from the period of [CZĘŚĆ 2] Odzyskanie przez Polskę niepodległości otworzyło w dziejach ruchu strzeleckiego nowy rozdział. Wojewoda poznański 12 lipca 1920 roku wydał okólnik o unarodowieniu i unormowaniu działalności wszystkich bractw strzeleckich na terenie Wielkopolski. Do okólnika załączono przepisy, które miały być uwzględniane w statutach. Odwołując się do tradycji polskich bractw kurkowych idee strzeleckie wzbogacono o treści narodowe i patriotyczne. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, organizacje miały być odnowione i zatwierdzone przez władze wojewódzkie. W zniemczonych bractwach strzeleckich ich zarządy utrudniły proces polonizacji i niechętnie wydawały majątek bracki [Jakubiak, 1986, 66 67, 130]. W Lesznie 26 października 1920 roku, w siedzibie brackiej, odbyło się walne zebranie Schützengilde. Obecnych było ponad 25% członków, co zgodnie ze statutem czyniło zebranie prawomocnym. Głos zabrał dotychczasowy przewodniczący Zarządu Georg Roll (radca sprawiedliwości, adwokat i notariusz). Poinformował zebranych, że członkowie dotychczasowego Zarządu (G. Roll, F. Wurst i H. Halliant) zrezygnowali z pełnienia funkcji. W tej sytuacji przewodnictwo zebrania objął Paweł Dombek, poseł i burmistrz Leszna. Po stwierdzeniu prawomocności zebrania zaproponował, aby dalsze obrady prowadził Zarząd w składzie: Adam Ruszczyński (prezes Sądu Okręgowego) przewodniczący oraz Ignacy Oppeln-Bronikowski (kupiec), Antoni Żakowski (kupiec) i Józef Górecki (fabrykant). Okazało się jednak, że A. Ruszczyński nie jest jeszcze formalnie członkiem bractwa, wobec tego na wniosek A. Żakowskiego przewodniczącym wybrano Tadeusza Sobeskiego (starosta powiatu). Członek Schützengilde, Neumann (Niemiec), odczytał protest przeciwko przyjęciu 65 Polaków na członków Bractwa, poinformował również, że na skutek wyprowadzenia się z miasta wielu dotychczasowych członków (Niemców), pozostali zamierzali złożyć wniosek o rozwiązanie Bractwa. Głos zabrał P. Dombek,

3 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA NR 7 35 stwierdzając, że Polacy przyjęci do Bractwa po przyłączeniu Leszna do Polski, zapłacili wstępne i otrzymali pisemne potwierdzenia członkostwa, więc odebrać go sobie nie pozwolą. Ponieważ ani sekretarz ani skarbnik nie przygotowali sprawozdania i nie przedłożyli ksiąg, zrezygnowano z tych punktów porządku zebrania i przystąpiono do wyboru Zarządu według paragrafu 4 statutu. Tajne głosowanie przyniosło następujące rozstrzygnięcie, w wyniku którego Zarząd przez sześć lat stanowić mieli: Antoni Żakowski (64 głosy) Władysław Borysławski (61) Ignacy Oppeln-Bronikowski (60). Na podstawie przepisu paragrafu 1. statutu zmieniono nazwę Schützengilde zu Lissa in Posen na Bractwo Strzeleckie w Lesznie [Zbiory pryw. Protokół z zebrania Bractwa odbytego ]. Nazajutrz, 27 października 1920 roku, w Sądzie Powiatowym w Lesznie nowy Zarząd dokonał zmian rejestracyjnych. Bractwo Strzeleckie w Lesznie zapisane zostało jako następca wcześniejszego Schützengilde zu Lissa in Posen [ Orędownik Publiczny. Dodatek do Dziennika Urzędowego Województwa Poznańskiego, 1920, 45, s. 658]. 28 lutego 1921 roku Bractwo Strzeleckie w Lesznie, reprezentowane przez A. Żakowskiego, W. Borysławskiego i I. Oppeln-Bronikowskiego, przejęło sądownie teren należący do Schützengilde przy ul. Narutowicza (działki nr 996 i 997). Niemieccy członkowie dawnego Bractwa nie chcieli się jednak pogodzić z nową sytuacją i postanowili walczyć o majątek na drodze postępowania prawnego. Sądy I i II instancji wydały wyrok korzystny dla nowego polskiego Bractwa, ale dawny niemiecki Zarząd wniósł skargę do Senatu Rzeczypospolitej. Niemcy tłumaczyli, że otrzymali specjalne przywileje dla Schützengilde od królów polskich. Polacy natomiast udowadniali, że Bractwo niemieckie nie postępowało zgodnie z wolą królów polskich, bowiem służyło celom germanizacyjnym. Ten sądowy spór blokował załatwienie nadania nowego statutu i rejestracji Bractwa [APP, sygn. 549, s. 20 i sygn. 549, s. 34; Zbiory pryw. Protokół z zebrania r. oraz zapis zmian składu Zarządu i nazwy Bractwa dokonane w Sądzie Powiatowym w Lesznie ; Orędownik..., 1920, 45, s. 658]. Sprawa przeciągała się i niemiecki Zarząd Bractwa ostatecznie w marcu 1923 roku wycofał skargę i zrezygnował z procesu. Pomimo tych formalno-prawnych trudności Bractwo Strzeleckie w Lesznie postanowiło rozpocząć oficjalną działalność, w niedzielę 11 września 1921 roku, strzelaniem do tarczy o godność króla kurkowego. W wyznaczoną niedzielę, przed godz. 10, bracia zebrali się w sali ratusza, skąd wyruszyli w pochodzie z muzyką do kościoła na mszę św. Po mszy zebrano się ponownie przed ratuszem, gdzie starosta T. Sobeski powitał wszystkich gości, po czym pochód przemaszerował na Strzelnicę. Tu, w dużej sali, uroczystego otwarcia strzelania dokonał prezes A. Żakowski, potem przemawiali: burmistrz P. Dombek, przedstawiciel Bractwa Kurkowego z Poznania Pluciński i mjr Szpakowski. Następnie przystąpiono do strzelania. Koncertowała orkiestra wojskowa. W poniedziałek wieczorem, 12 września 1921 roku, nastąpiła proklamacja króla i rycerzy. Królem został Walenty Biechowiak (rusznikarz), I rycerzem P. Dombek,

4 36 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] II rycerzem Pluciński (z Poznania). Po okrzyku na ich cześć Niech żyją, wzniesiono okrzyki za Francję, Bractwo Strzeleckie i gen. Józefa Hallera. Po dokonanej proklamacji, króla i rycerzy w uroczystym pochodzie odprowadzono do domu. Pochód wzbudził duże zainteresowanie, gdyż brała w nim udział umundurowana delegacja Bractwa z Poznania [ Głos Leszczyński, 1921, 209; 1938, 126, s. 3]. Nazajutrz prezes Bractwa A. Żakowski wysłał telegram do wojewody, z krótką informacją o tym wydarzeniu: Bractwo Strzeleckie w Lesznie urządziło po raz pierwszy strzelanie do tarczy Króla Kurkowego, na zapoczątkowanie swej działalności, pomne, że dzięki poparciu Francji, Leszno i Ziemia Leszczyńska przyłączone zostały do Polski, donosi, że na cześć Francji oddany przez radnego miasta p. Biechowiaka strzał zdobył pierwszą królewską godność. O tem prosimy zawiadomić Naczelnika wiernej sojuszniczki naszej Francji [APP, sygn. 549, s. 37]. Kilka dni później treść tego telegramu Wojewoda Poznański przesłał do Mission Militaire Française en Pologne i dopisał: Komunikuję WPanom z przyjemnością powyższy telegram, przyłączam się do uczuć wyrażonych przez obywateli miasta Leszna [APP, sygn. 549, s. 39]. Inicjatywa utworzenia organizacji jednoczącej bractwa podjęta przez działaczy Bractwa poznańskiego była próbą przezwyciężenia trudności piętrzących się przed małymi i słabymi ekonomicznie bractwami. W Poznaniu, w sali Bazaru, 7 sierpnia 1923 roku, spotkało się 133 delegatów, przeważnie z województwa poznańskiego, reprezentujących blisko 7000 członków bractw (w tym także leszczyńskie). Podjęto decyzję o utworzeniu Zjednoczenia Bractw Strzeleckich Zachodnich Ziem Polskich, oraz opracowano i przyjęto statut. Za główny cel Zjednoczenia uznano: (...) krzewienie tradycyjnego strzelnictwa obywatelskiego, budzenie świadomości poczucia obowiązków obywatelskich i państwowych względem Rzeczypospolitej Polskiej [Statut Zjednoczenia, 1923, s. 3]. Członkiem Zjednoczenia mogło zostać każde bractwo lub stowarzyszenie o podobnym charakterze, działające na terenie woj. poznańskiego, pomorskiego, lub na Śląsku. Pierwszym prezesem Zjednoczenia został dr Zygmunt Głowacki z poznańskiego Bractwa Strzeleckiego [Jakubiak, 1986, s ]. Refleksja nad stanem prawnym leszczyńskiego Bractwa doprowadziła do uchwalenia nowego statutu [Statut Bractwa, b.r.w. (1923)], co dokonało się na walnym zebraniu 22 listopada 1922 roku [APP, sygn. 549, s. 74]. Dokument opracowano na wzór statutu Bractwa Strzeleckiego w Poznaniu. Istotną przesłanką wprowadzenia zmian była konstatacja, iż przywileje nadane Bractwu Kurkowemu 11 listopada 1627 roku i statuty, potwierdzone 27 marca 1846 i 14 maja 1847 roku, nie odpowiadały obecnym stosunkom. Zatem postanowiono, że powstałe na zasadzie powyższych przywilejów zrzeszenie obywateli miasta Leszna nosi nazwę Bractwo Strzeleckie w Lesznie, którego celem jest: 1. (...) ćwiczenie członków w użyciu broni palnej oraz pielęgnowanie między nimi świadomości i poczucia obowiązków obywatelskich i państwowych względem Rzeczypospolitej Polskiej, aby w razie potrzeby każdy członek Bractwa był zdolny na zawezwanie ze strony władz, do obrony Ojczyzny i do podtrzymywania bezpieczeństwa publicznego.

5 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA NR Członkiem Bractwa może być każdy obywatel pochodzenia polskiego, wyznania chrześcijańskiego, nieskazitelnego imienia, posiadający szacunek i zaufanie swych współobywateli. 3. Urzędowym językiem Bractwa Strzeleckiego jest język polski, jako też polską jest komenda strzelecka i jego korespondencja z władzami. 4. Prawo do noszenia broni w pochodach i zebraniach mają tylko te Bractwa Strzeleckie, których statuty zatwierdzone zostały przez Województwo ( ). 5. Władzą nadzorczą Bractwa Strzeleckiego jest Województwo, które szczegółowy nadzór nad nim może poruczyć podległym mu władzom policyjnym. Bez zezwolenia Wojewody nie wolno Bractwu Strzeleckiemu podejmować żadnych transakcji, dotyczących kupna, sprzedaży, zastawu wszelkiej nieruchomości. Wszystkie uchwały Zarządu i Bractwa winne być podane władzy nadzorczej do wiadomości (...). W paragrafie 8 Statut określał wygląd munduru. Ubiór strzelecki składa się z ciemnozielonej marynarki jednorzędowej z guzikami zielonymi i wyłogami, przybranymi srebrnymi żołędziami. Wszyscy oficerowie noszą oznaki złote i szarfę złotą, przeplataną zielonym (...). Dalej następuje określenie wyglądu szarż: członka honorowego, najstarszego, starszego, kapitana, porucznika, chorążego, byłego starszego, sekretarza i skarbnika. (...) król kurkowy nosi naramiennik ze złotym galonem w około z taśmą złotą łamaną, ułożoną w poprzek naramiennika, pod nią koronę. Wszyscy wyżej wymienieni noszą podczas uroczystości długie pałasze. Pierwszy rycerz nosi naramiennik ze srebrnym galonem w około, poprzek ułożoną srebrną taśmą łamaną z 2 gwiazdkami. Drugi rycerz nosi taki sam naramiennik z jedną gwiazdką. Były Król Kurkowy zatrzymuje naramiennik królewski, lecz bez taśmy łamanej i długi pałasz. Każdy strzelec nosi naramiennik okolony srebrnym galonem ( ). Do munduru należały czarne spodnie oraz szary kapelusz z czaplim piórem i białym polskim orłem. Do kompletu należał także kordzik z zielonym chwastem, noszony po lewej stronie. Członkowie niemający mundurów mieli przychodzić na uroczystość w czarnym ubraniu, czarnych sztywnych kapeluszach oraz białych rękawiczkach. Oznakę Bractwa należało nosić na białoamarantowej wstążeczce pod kołnierzem zapiętego munduru. Statut precyzował, że doroczne strzelanie o tytuł króla urządza się na Zielone Świątki i trwa ono trzy dni, natomiast zwykłe strzelania odbywają się w każdy czwartek od godz. 14 i trwają do zmroku. a Przy otwarciu strzelania na Zielone Świątki oddaje jeden z członków starszych, lub honorowych, trzy strzały na cześć Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej [ 15]. (...) Proklamacja Króla Kurkowego i rycerzy odbywa się ostatniego dnia, po ukończeniu strzelania, o godzinie 6-tej po południu [ 16].

6 38 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] Najwyższą władzą Bractwa było walne zebranie [ 20], które zwołuje się na poniedziałek, dwa tygodnie przed Zielonymi Świętami. Według tych postanowień wybierać ono mogło na okres trzech lat: najstarszego, dwóch starszych, sekretarza, skarbnika, siedmiu członków Rady Zawiadowczej, komendanta, dwóch oficerów, chorążego, siedmiu członków Rady Honorowej oraz siedmiu członków Komisji Rewizyjnej. Zarząd składał się z najstarszego i dwóch starszych [ 21]. Protokoły z posiedzeń i korespondencję Bractwa prowadził sekretarz. Do obowiązków najstarszego należało przechowywanie wszelkich dokumentów, sztandaru i przedmiotów pamiątkowych [ 25]. Statut zamyka 31, dotyczący likwidacji Bractwa Strzeleckiego: W razie likwidacji Bractwa majątek cały przechodzi na własność Towarzystwa Pomocy Naukowej Imienia Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Oryginał statutu podpisali członkowie Zarządu w składzie: najstarszy Antoni Żakowski, starsi Franciszek Nowakowski i Feliks Buliński, sekretarz Leon Flieger, skarbnik Ludwik Misiaczyk. Statut został zatwierdzony przez wojewodę poznańskiego 21 grudnia 1923 roku. Bractwo włączyło się aktywnie w życie społeczeństwa odrodzonego państwa. Uświetniano uroczystości religijne i państwowe, poprzez defilowanie przez miasto w mundurach, w zwartym szyku. We własnej siedzibie organizowano różne imprezy strzeleckie, otwarte dla wszystkich chcących ćwiczyć swoje umiejętności strzeleckie. Dużą popularnością cieszyły się bale brackie organizowane w Strzelnicy. Podczas strzelania zielonoświątecznego od 7 do 9 czerwca 1922 roku, bracia po raz pierwszy wystąpili w swych nowych mundurach i z nowym sztandarem. Królem wtedy został Siczyński (kupiec), I rycerzem Ludwik Bethge, II rycerzem dr Stanisław Polewski [Gryczka, 1992, s. 32; Głos Leszczyński, 1922, 9; 1922, 26; 1922, 128; 1922, 130]. Przypatrzmy się, jak wyglądało przygotowanie i przebieg strzelania o godność króla kurkowego w 1924 roku. W Głosie Leszczyńskim z 7 czerwca 1924 roku ukazało się następującej treści ogłoszenie, w którym do wiadomości publicznej podano: Program uroczystości zielonoświątecznych miejscowego Bractwa Strzeleckiego: I dzień strzelania, poniedziałek 9 czerwca. Hejnał z wieży ratuszowej o godzinie Zbiórka wszystkich członków w sali ratuszowej o godz Wymarsz do kościoła parafialnego na mszę św. na godz Po mszy św. wymarsz do Strzelnicy, wspólne śniadanie. Po śniadaniu rozpoczęcie strzelania. 1. strzał na cześć Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej oddaje najstarszy z Bractwa 2. strzał na część Prezydenta Rzeczypospolitej oddaje starosta 3. strzał na część Marszałka Hallera oddaje dowódca garnizonu 4. strzał na część Sojuszniczki Francji oddaje burmistrz 5. strzał na część Bractwa oddaje I starszy Po oddaniu strzałów honorowych następuje strzelanie dla wszystkich członków i zaproszonych gości. Od godz do przerwa obiadowa. Po obiedzie dalsze strzelanie od godz do

7 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA NR 7 39 W czasie od godz do zmroku odbędzie się w ogrodzie Strzelnicy koncert kapeli 17. pułku ułanów, jak również fantowa loteria, gry dla pań itp. Wieczorem ognie bengalskie. II dzień strzelania, wtorek 10 czerwca. Rozpoczęcie strzelania, wtorek o godz. 9 00, które trwać będzie do godz Od godz do przerwa obiadowa. Dalsze strzelanie od godz do III dzień strzelania, środa 11 czerwca. Strzelanie w takim porządku jak w dniu II. W dniu tym od godz do zmroku odbędzie się w ogrodzie Strzelnicy koncert kapeli 17. pułku ułanów jak również gry dla publiczności, jak koło szczęścia, fantowa loteria itp. Zakończenie strzelania o godz O godz nastąpi proklamacja króla i rycerzy. Od godz zabawa z tańcami dla członków i zaproszonych gości [ Głos Leszczyński, 1924, 131, s. 4]. Z ratusza do kościoła i z kościoła na Strzelnicę maszerowano w określonym porządku, przyjętym w bractwach strzeleckich na czele muzyka, za nią niesiono tarczę królewską, potem szedł porucznik, za nim dwóch marszałków, a między nimi chorąży ze sztandarem, za nimi oddział strzelców, potem król, magistrat i starsi, za nimi członkowie honorowi bractwa, ponownie oddział strzelców i na zakończenie strzelcy nieumundurowani. Podczas śniadania na Strzelnicy wygłaszano różne toasty i cały czas przygrywała orkiestra 17. pułku ułanów [Jakubiak, 1986, s. 249; Głos Leszczyński, 1924, 133]. Strzelanie zakończyło się w środę o godz. 18. Królem kurkowym został Bolesław Jerzykiewicz, I. Bronikowski I rycerzem, Schneider II rycerzem. Po komisyjnym stwierdzeniu najlepszych strzałów do tarczy królewskiej i tarczy premiowej, nastąpiła proklamacja i dekoracja króla oraz obu rycerzy, której dokonał starszy brat A. Żakowski. Po każdorazowym odznaczeniu fanfary grały na część nowych dostojników brackich, po czym rozdano nagrody za strzelanie o premie, które otrzymali: Jan Kornicki, I. Bronikowski, J. Ciążyński, Hasiński i T. Bryze. Następnie uformowano się przed Strzelnicą do pochodu, aby na czele z orkiestrą wojskową pod osobistą batutą por. Mariana Dzidka, odprowadzić króla i rycerzy do ich domów. Najpierw odprowadzono króla B. Jerzykiewicza na ul. Poniatowskiego, następnie I rycerza I. Bronikowskiego na ul. Sienkiewicza. Podczas przemarszu towarzyszyły pochodowi setki widzów. Nie obyło się bez incydentu, bowiem w pewnej chwili z jednej z kamienic rzucono w maszerujących torebkę z papierkami. Konfuzja była wielka, dlatego już trzy dni później w artykule Die Lumpen w Głosie Leszcyńskim czytamy: Wdowa p. Katarzyna Bänsch prosi nas o wzmiankowanie, że nikt z jej rodziny owej tutki ze skrawkami papieru na pochód Bractwa Strzeleckiego nie rzucił. Tak samo sąsiadka jej p. Scheibe twierdzi, że z jej okna nikt czynu tego się nie dopuścił [ Głos Leszczyński, 1924, 134, s. 3].

8 40 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] Zdarzenie to uroczystości nie zatrzymało i trwała ona nadal. Na ul. Sienkiewicza nastąpił krótki postój, gdzie państwo Bronikowscy podejmowali wszystkich braci i muzyków z prawdziwie staropolską gościnnością. Następnie odprowadzono II rycerza Schneidera na ul. Dworcową. Stąd pochód udał się przed dom starszego brata A. Żakowskiego (ul. Dworcowa 55), gdzie odniesiono sztandar. Na zakończenie A. Żakowski przemówił do zgromadzonych i na komendę rozejść się pochód rozwiązał się. Wieczorem o godz. 21 bracia zebrali się ponownie w pięknie ustrojonej w kwiaty i zieleń sali Strzelnicy, tym razem z paniami, aby bawić się i tańczyć do białego rana. W sobotę wieczorem na zaproszenie króla i I rycerza ponownie zgromadzili się członkowie bractwa na Strzelnicy, by przy dźwiękach orkiestry 17. pułku ułanów uczcić godność swych nowych dostojników [ Głos Leszczyński, 1924, 135, s. 3; 1924, 138, s. 3]. Budynek Strzelnicy był dobrze wyposażony. W dużej sali było 46 ogrodowych stołów, 81 krzeseł wiedeńskich i 214 krzeseł składanych, a w kręgielni były 43 krzesła i 15 stołów ogrodowych. Były ponadto trzy mniejsze pokoje, a w nich m.in. 4 szafy do przechowywania broni i 72 krzesła wiedeńskie. Na górze znajdowało się 118 obrazów olejnych (królowie kurkowi) i dwie skrzynki z aktami. Budynek wydzierżawiono J. Siudzie [ML PHa 1318]. W Poznaniu od 30 sierpnia do 4 września 1924 roku odbył się Drugi Zjazd Delegatów bractw strzeleckich, a zarazem I Kongres Zjednoczenia, w którym uczestniczyło 800 delegatów z Wielkopolski, Pomorza i Górnego Śląska. W sobotę o godz. 17 w sali kina Apollo, prezes Zjednoczenia dr Z. Głowacki otworzył obrady. W związku ze znacznym wzrostem liczby bractw, Zjazd utworzył cztery okręgi: Poznański, Pomorski, Bydgoski i Śląski. Wprowadzono również odznakę Zjednoczenia: krzyż maltański przepasany kuszą z wplecionymi w promienie skrzyżowanymi mieczem i sztucerem. Najistotniejsza uchwała Zjazdu zakazywała noszenia zdobytych w latach niewoli medali pamiątkowych, klejnotów i insygniów darowanych przez władców pruskich lub posiadających wyraźnie niemiecki charakter. Można było używać klejnotów i insygniów ofiarowanych przez królów polskich, polskich właścicieli miast i rady miejskie, nawet jeżeli widniały na nich niemieckie napisy. Skarbnikiem w Zarządzie Zjednoczenia został starszy Bractwa leszczyńskiego A. Żakowski [Jakubiak, 1986, s ; Głos Leszczyński, 1924, 176; 1924, 201, s. 3]. W niedzielę 14 września 1924 roku w Lesznie miała miejsce podniosła uroczystość związana z uczczeniem pamięci powstańców wielkopolskich odsłonięcie Pomnika Wdzięczności na pl. Kościuszki. Przybyło na nią liczni goście. Bractwo Strzeleckie wystąpiło w umundurowaniu, z bronią [ Głos Leszczyński, 1924, 224; 1924, 225]. Wkrótce potem, 28 września 1924 roku, w Bractwie leszczyńskim odbyło się strzelanie, tzw. żniwne. Po zbiórce w ratuszu o godz. 11 nastąpił wymarsz do Strzelnicy. Tu odbyło się wspólne śniadanie, a po nim nastąpiło strzelanie rozpoczęte strzałami honorowymi. Pierwszy strzał za Najjaśniejszą Rzeczypospolitą oddał starszy A. Żakowski i trafił w centrum tarczy, drugi strzał za prezydenta Stanisława Wojciechowskiego oddał ppłk R. Kawiński, trzeci strzał za gen J. Hallera oddał ppłk S. Zagórski, czwarty strzał na cześć sojuszniczej Francji oddał mjr Kossakowski. Strzelanie trwało do godz. 18.

9 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA NR 7 41 W tym czasie w ogrodzie koncertowały orkiestry. O godz nastąpiła proklamacja króla i rycerzy. Królem żniwnym został Ignacy Czajka (kupiec), I rycerzem A. Żakowski, II rycerzem Hasiński (fabrykant cholewek) [ Głos Leszczyński, 1924, 224; 1924, 225]. Zarząd Bractwa podjął też prace porządkowe wokół swojej siedziby. Wzdłuż ogrodu od ul. Zacisze postanowiono postawić nowy płot. Wystosowano pismo do władz miasta o wytyczenie granicy działki. Okazało się, że 390 m 2 ogrodu jest niezbędne na poszerzenie pasa drogi. Po kilkutygodniowych targach odsprzedano ten teren [APL, sygn. 1451, s. 1, 3 i 19]. Na trzecim Zjeździe Zjednoczenia, 26 września 1925 roku w Bydgoszczy (nie było delegata z Bractwa leszczyńskiego), by podkreślić ogólnopolski charakter struktury, do której należały 73 bractwa wielkopolskie w tym również leszczyńskie, zmieniono nazwę na: Zjednoczenie Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej. W następnym roku podczas kolejnego Zjazdu Zjednoczenia podjęto decyzję o wydawaniu miesięcznika Proporzec poświęconego popularyzacji idei strzeleckiej. Do jego abonowania zobowiązano wszystkie zrzeszone bractwa. Poświęcono także sztandar Zjednoczenia. Następny Zjazd, jaki rozpoczął się w Grudziądzu 13 sierpnia 1927 roku był jednocześnie II Kongresem Zjednoczenia. Wtedy dokonano statutowej zmiany nazwy Zjednoczenia na: Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej [Jakubiak, 1986, s ]. W związku z prężną działalnością i przypadającą w 1927 roku trzechsetną rocznicą Bractwa leszczyńskiego, postanowiono zmodernizować strzelnicę i kręgielnię. Plany wykonał budowniczy, członek Bractwa, Walenty Roszak. 14 lutego 1927 roku wystąpiono do Miejskiego Urzędu Budowlanego o zgodę na przebudowę. Przebudowa objęła poszerzenie strzelnicy na 10 stanowisk, budowę krytej strzelnicy dla broni małokalibrowej (dystans 50 m) z czterema stanowiskami oraz wybudowanie nowej kręgielni. Odbioru obiektów dokonała Miejska Policja Budowlana 27 października 1927 roku [APL, sygn. 2366]. Podczas uroczystych obchodów 300-lecia Zarząd miasta przekazał Bractwu ufundowany przez siebie łańcuch z kartuszem (wartość 405 zł) zawieszką, na której widniał na awersie herb miasta, a na odwrocie napis fundacyjny: Z okazji 300 letniej rocznicy istnienia Bractwa Kurkowego w Lesznie ofiarowali Magistrat i Rada miejska miasta Leszna, poniżej podpisy i data 1927 [MNP, sygn. MNP/DR 140]. Łańcuch miał być nagrodą przechodnią dla króla kurkowego. Odbyły się także zawody strzeleckie. Mistrzem Jubileuszowym 300-rocznicy Bractwa został Walenty Biechowiak [ML, portret W. Biechowiaka]. Obchody zakończono 7 sierpnia [Piwoń, 1996b, s. 92]. Odtąd insygnia królewskie składały się z łańcucha z herbem miasta i sześciu złotych medali pamiątkowych: 1. od Bogusława II Leszczyńskiego z 1680 roku, 2. od księżnej Karoliny Sułkowskiej była królem kurkowym w 1821 roku, 3. od hrabiego Henryka Potockiego króla kurkowego w1833 roku, 4. od księcia Augusta Sułkowskiego króla kurkowego w 1843 i 1851 roku,

10 42 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] 5. od członka Bractwa, Heinricha Scholza, zegarmistrza i dzierżawcy wagi miejskiej, na rewersie orzeł cesarski (zawieszony pod herbem miasta), 6. (zaginiony, nierozszyfrowany). Król otrzymywał także ozdobną szablę [ML PHa 1318; ML: Portrety królów kurkowych; Zbiory pryw.: portret S. Samolewskiego]. Kilka miesięcy później, 25 marca 1928 roku, otwarto w Poznaniu szósty Zjazd Delegatów Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich Rzeczypospolitej Polskiej. Uchwalono na nim nowy Regulamin Strzelecki, obowiązujący wszystkie bractwa. Dla usprawnienia działalności organizacyjnej, wyodrębniono ze struktury Okręgu Poznańskiego trzy Podokręgi: Leszczyński, Ostrowski i Szamotulski [Jakubiak, 1986, s. 74]. Prezesem Podokręgu Leszczyńskiego został Bolesław Ilski. 29 stycznia 1929 roku odbyło się walne zebranie Bractwa Strzeleckiego w Lesznie, w którym uczestniczyło 53 braci. Po ustąpieniu starego Zarządu przewodniczącym zebrania został najstarszy członek Bractwa Franciszek Łuczkiewicz. Funkcję ławników powierzono Płaczkowi i Aleksandrowiczowi, a na sekretarza wybrano L. Fligiera. W tajnym głosowaniu wybrano: prezesa A. Żakowskiego (46 głosów), I starszym wybrano, przez aklamację, F. Nowakowskiego, II starszym został F. Buliński (36 głosów). Na skarbnika, przez aklamację, wybrano Marcina Raszewskiego. Zmieniono także nazwę na Bractwo Kurkowe w Lesznie. Zmiany w składzie Zarządu i zmianę nazwy zgłoszono w Sądzie Grodzkim 29 marca 1929 roku 1. Bractwo leszczyńskie miało także do spłacenia przedwojenne długi, zwaloryzowane na zł i zł długów wekslowych. W celu wywiązania się z tych zobowiązań, wystąpiono 29 kwietnia 1929 roku z wnioskiem do wojewody, o zezwolenie na sprzedaż domu mieszkalnego, będącego własnością Bractwa oraz o zgodę na zaciągnięcie zł kredytu. Wojewoda wyraził zgodę [APP, sygn. 549, s. 85, s. 98, s. 97]. Strzelanie o godność króla kurkowego w 1929 roku rozpoczęło się 20 maja, ale ze względu na pogrzeb członka Bractwa, Władysława Peiserta (zmarł 19 maja), zostało przerwane i dokończone 25 maja. Królem został Wasilewski (mistrz malarski), a rycerzami: Kazimierz Księżniakiewicz i S. Samolewski [ Głos Leszczyński, 1929, 115, s. 3; 1929, 121, s. 3]. Odbywający się w 1929 roku w Poznaniu siódmy Zjazd Delegatów, połączony został z III Kongresem Zjednoczenia. Rozpoczął się 23 czerwca i uświetnił otwartą w tym czasie Powszechną Wystawę Krajową. Utworzono na kongresie Radę Honorową Zjednoczenia, która miała być instancją odwoławczą od wyroków sądów honorowych bractw oraz rozstrzygać wszelkie spory między bractwami i okręgami. Przyjęto także tekst nowego Marsza strzeleckiego. Doniosłe znaczenie dla Bractwa leszczyńskiego miał Zjazd Delegatów 23 marca 1 [Zbiory prywatne:] Odpis protokółu walnego zebrania z r.; Pismo do Sądu Grodzkiego z r., tu podany skład nowego Zarządu oraz zmiana nazwy na Bractwo Kurkowe ; Zapis w rejestrze stowarzyszeń Sądu Grodzkiego, Leszno r. tu podany skład Zarządu i najpierw zapis Bractwo Kurkowe w Lesznie, a następnie wyraz Kurkowe przekreślono i nad nim napisano Strzeleckie.

11 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA NR roku w Inowrocławiu. Nastąpiła ostateczna reorganizacja Okręgu Poznańskiego, utworzono samodzielne Okręgi: Poznański, Leszczyński, Szamotulski i Ostrowski. W skład Okręgu Leszczyńskiego wchodziły Bractwa: Bojanowo, Borek, Czempiń, Gostyń, Jutrosin, Kościan, Krobia, Krzywiń, Miejska Górka, Leszno, Osieczna, Piaski, Poniec, Rawicz, Rydzyna, Śmigiel, Święciechowa [Jakubiak, 1986, s ; Piwoń, 1996b, s. 99; Głos Leszczyński, 1930, 77]. Dziewiąty Zjazd Delegatów odbył się 22 marca 1931 roku w Ostrowie Wlkp. Zjednoczenie skupiało 129 bractw i liczyło 7191 członków. Zniesiono wszelkie godności królewskie, poza tytułem właściwego króla kurkowego. W związku z ujednoliceniem oznakowania stopni i tytułów, określono nazwy funkcyjne poszczególnych członków Zarządu. Określono kolejność i ceremoniał oddawania strzałów honorowych na uroczystych inauguracjach zawodów. Ważnym postanowieniem było stwierdzenie, że nieobecność na uroczystej proklamacji zwycięzcy nie pozbawia go zdobytej godności. Kolejny Zjazd odbył się w następnym roku w Poznaniu. Przyjęto w skład Zjednoczenia Bractwo Strzeleckie z Warszawy, tworząc nowy Okręg Warszawski. Liczba bractw wzrosła do 132, a liczba członków do około Zakończył się tym samym proces zjednoczenia polskich bractw kurkowych. W celu poprawy warunków bezpieczeństwa na zawodach strzeleckich oraz w trosce o los członków i ich rodzin, Zjazd upoważnił Zarząd Zjednoczenia do podjęcia rozmów w sprawie ubezpieczeń asekuracyjnych. Jedenasty Zjazd Delegatów Zjednoczenia, otwarty 2 kwietnia 1933 roku w Poznaniu, skoncentrował się nad zmianami statutowymi, które wynikały z uchwalenia w dniu 27 października 1932 roku przez Sejm, nowego prawa o stowarzyszeniach [Jakubiak, 1986, s ; Prawo o stowarzyszeniach, Dz. U. RP z 1932, nr 94]. Na nadzwyczajnym walnym zebraniu w dniu 1 grudnia 1933 roku Leszczyńskie Bractwo Strzeleckie, zajęło się zmianami w statucie. Zmieniono nazwę na Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie, założone 1627 roku. Za główne zadania uznano: a) ćwiczenie członków w użyciu broni palnej oraz pielęgnowanie między nimi świadomości i poczucia obowiązków państwowych i obywatelskich, b) szerzenie ducha państwowego i obywatelskiego wśród członków, c) udzielanie wzajemnej życzliwej pomocy i utrzymywanie życia towarzyskiego, d) podtrzymywanie wiekowej tradycji Kurkowych Bractw Strzeleckich, e) organizowanie zawodów strzeleckich z udostępnieniem strzelnicy pokrewnym towarzystwom i organizacjom za odpowiednią odpłatnością. Członkiem Bractwa mógł być każdy niewykluczony z innego bractwa obywatel polski wyznania chrześcijańskiego, nieskazitelnego imienia, o pełnych prawach obywatelskich. O przyjęciu do Bractwa decydował Zarząd, większością głosów. Pełne prawa członkowskie uzyskiwał kandydat po otrzymaniu pisemnego potwierdzenia przyjęcia, zapłacenia wstępnego i składki za jeden kwartał, doręczeniu mu odznaki członkowskiej Zjednoczenia za opłatą i po złożeniu ślubowania następującej treści:

12 44 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] Ślubuję wiernie służyć Państwu Polskiemu w każdej potrzebie, przestrzegać przepisów statutowych i regulaminowych Bractwa i dążyć wszystkimi siłami do jak najlepszego rozwoju, a w czasie służby w Bractwie przełożonym oddawać winny szacunek i posłuszeństwo. Członkostwo w Bractwie ustawało przez śmierć, dobrowolne wystąpienie, utratę obywatelstwa, sądownie zarządzoną kuratelę lub przez wykluczenie. Przyczyny wykluczenia precyzował paragraf 6, pkt. 5 Statutu. Temu środkowi statutowemu podlegał, kto: a) dopuścił się czynu haniebnego, b) został ukarany za czyn hańbiący prawomocnym wyrokiem sądów, c) została mu udowodniona rozmyślna działalność na szkodę Bractwa, d) zwraca na siebie w stanie nietrzeźwym i w umundurowaniu publiczną uwagę, e) zalega przez 6-ść miesięcy, mimo upomnienia, ze składkami lub innymi opłatami przez władze Bractwa ustanowionymi, f) nie wykonuje rozkazów przełożonych w czasie służby i nie stosuje się do przepisanych obowiązków objętych statutem i regulaminami, g) dopuści się przekroczenia regulaminu strzelniczego w celu uzyskania nagrody dla siebie lub innych. O wykluczeniu decydował Zarząd absolutną większością głosów. W skład Zarządu, wybieranego na 3 lata przez walne zebranie, wchodzili: prezes, wiceprezes, sekretarz, zastępca sekretarza, skarbnik, komendant, strzelmistrz i dwóch radnych. Komisja Rewizyjna liczyła 3 członków. Sąd Honorowy składał się z 5 członków czynnych i dwóch zastępców. Walne zebranie zatwierdzało też nominacje oficerskie Bractwa, wybierało delegatów na Zjazd Zjednoczenia, udzielało Zarządowi absolutorium, zatwierdzało programy strzelania i uroczystości brackich, uchwalało wysokość składek i rocznego budżetu oraz decydowało w sprawach zobowiązań majątkowych i pożyczek. Do zadań Zarządu należało wykonywanie uchwał walnego zebrania, wydawanie regulaminów, administrowanie majątkiem Bractwa, dbanie o bezpieczne przechowywanie klejnotów, insygniów, dokumentów i wszelkich przedmiotów wartościowych, przestrzeganie statutu oraz uchwał i rozporządzeń Zarządu Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP. W posiedzeniach Zarządu mógł brać udział także aktualny król kurkowy ( 22). Reprezentować Bractwo na zewnątrz, wobec władz, mógł prezes lub wiceprezes, a w razie ich nieobecności, członek Bractwa wyznaczony przez Zarząd. Zgodnie z 28 statutu, zwierzchnią władzę nad Bractwem stanowił Zarząd Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP [APL, sygn. 176, statut]. Zanim jednak zarejestrowano Bractwo na podstawie nowych przepisów, Starostwo Powiatowe przesłało pismo z 17 stycznia 1934 roku do Posterunku Policji Państwowej z prośbą o zaopiniowanie członków założycieli pod względem moralnym i politycznym [APL, sygn. 176, s. 2 9]. Odpowiedź nadeszła już po pięciu dniach, zawierająca krótki opis każdej osoby. Wszyscy zameldowani byli na stałe w Lesznie.

13 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA NR Antoni Żakowski ur r. w Krzywiniu, kupiec (bez zarzutu), 12. Franciszek Nowakowski ur r. w Pakości, kupiec, do BBWR (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem), 13. Feliks Buliński ur r. w Książu, kupiec, do BBWR, 14. Stanisław Polewski ur r. w Krotoszynie, lekarz chirurg, należy do Stronnictwa Narodowego (SN), 15. Józef Ciążyński ur r. w Gostyniu, lekarz dentysta, 16. Jan Metelski ur r. w Zaniemyślu, sympatyk Chrześcijańskiej Demokracji (ChD), 17. Józef Górecki ur r. w Ostrzeszowie, kupiec, należy do SN, 18. Antoni Marski ur r. w Ochodzie pow. Wągrowiec, kupiec, sympatyk SN, 19. Stefan Samolewski ur r. w Zaniemyślu, kupiec, 10. Teofil Zgaiński ur r. w Radomicku, kupiec, do BBWR, 11. Ludwik Misiaczyk ur r. w Świerczynie, właściciel nieruchomości, 12. Telesfor Jankowiak ur r. we Wrześni, restaurator, zwolennik BBWR, 13. Władysław Figaszewski ur r. w Pogorzeli, mistrz rzeźnicki, sympatyk SN, 14. Tomasz Kozłowski ur r. w Berlinie, mistrz krawiecki, sympatyk SN, 15. Leon Flieger ur r. w Młynkowie pow. Oborniki, emerytowany nauczyciel. Po wykonaniu czynności sprawdzających, 5 maja 1934 roku Bractwo zostało wpisane pod nr 224 do Rejestru Stowarzyszeń i Związków Poznańskiego Urzędu Wojewódzkiego. Następnie,15 maja, Zarząd Bractwa powiadomił Urząd Wojewódzki, poprzez Starostwo Powiatowe, o następującym składzie Zarządu: Antoni Żakowski prezes, Franciszek Nowakowski wiceprezes, Feliks Buliński strzelmistrz, Leon Flieger sekretarz, Ludwik Misiaczyk skarbnik, Tomasz Kozłowski komendant, Dr Stanisław Polewski radny, Jan Metelski radny. Za Zarząd pismo podpisał prezes i sekretarz [APL, Starostwo Pow. sygn. 176, s. 20 i 23; Pismo Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu z r. o rejestracji]. Również prezes Okręgu Leszczyńskiego, dr Stanisław Polewski przekazał do Starostwa Powiatowego skład Zarządu i wykaz Bractw. Okręg nie posiadał własnego statutu, gdyż był strukturalną częścią Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP w Poznaniu. W skład Zarządu Okręgu wchodzili: Prezes dr Stanisław Polewski (Leszno), Wiceprezes Roman Sura (Gostyń),

14 46 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] Sekretarz Leon Flieger (Leszno), Skarbnik Jan Wereszyński(?) (Leszno), Komendant Władysław Figaszewski (Leszno). oraz Stefan Samolewski, osobisty adiutant, niewchodzący do Zarządu. Okręg Leszczyński liczył 900 braci i obejmował następujące bractwa: Bojanowo, Borek, Czempiń, Gostyń, Jutrosin, Kościan, Krobia, Krzywin, Miejska Górka, Leszno, Osieczna, Poniec, Pogorzela, Rydzyna, Śmigiel, Święciechowa [APL. Starostwo Pow., sygn. 176, s ]. 8 kwietnia 1934 roku odbył się w Poznaniu dwunasty Zjazd Delegatów Zjednoczenia, na którym zaakceptowano niezwykle ważną dla bractw umowę z Towarzystwem Ubezpieczeniowym, gwarantującą pomoc pieniężną dla rodziny członka bractwa, który uległ nieszczęśliwemu wypadkowi oraz stwarzającą możliwość przejęcia odpowiedzialności cywilnej [Jakubiak, 1986, s ]. 10 lipca 1934 roku Zarząd Okręgu Leszczyńskiego rozesłał do Bractw Regulamin służby wewnętrznej. Regulował on dość szczegółowo sposób kierowania Bractwem. Ustalał porządek przy ustawieniu do pochodu, i tak: świtę króla i rycerzy mogli stanowić tylko członkowie ścisłego Zarządu (prezes, wiceprezes, strzelmistrz, sekretarz, skarbnik). Poza świtą króla ustawiają się goście i członkowie honorowi Bractwa. Pozostali członkowie Zarządu i byli królowie idą w pierwszych sekcjach Bractwa. Zarządy Zjednoczenia i Okręgu, należą do świty króla. Regulamin ustalał, że uprawnionymi do noszenia szabli podczas uroczystości są: prezes, wiceprezes, strzelmistrz, członkowie korpusu oficerskiego i król. Chorążemu i asyście (podchorążym sztandarowym) przysługuje prawo noszenia krótkiego kordelasu (od lipca 1935 asysta nosiła szable przyp. E.Ś.). Chorąży powinien mieć na piersiach ryngraf. Prawo noszenia broni palnej i białej przysługuje tylko podczas uroczystości brackich, a podczas innych uroczystości, w których Bractwa biorą udział, decyzja należy do komendanta. Każdemu członkowi Bractwa wolno nosić wszelkie ordery zdobyte z tarczy królewskiej. Ordery zdobyte z innych tarcz wolno było nosić najwyżej w takiej ilości by nie przekraczały pięciu sztuk. Mundur składać się miał z ciemnozielonej, jednorzędowej marynarki z wyłogami przybranymi srebrnymi żołędziami oraz czarnych spodni. Kapelusz sztywny, zielony, z białym orłem i z pióropuszem, biała koszula z sztywnym wykładanym kołnierzykiem, biały krawat, białe rękawiczki i czarne buty. Odznakę Zjednoczenia należało nosić na biało-amarantowej wstążeczce na piersiach, pod krawatem. Królowie zielonoświąteczni mieli prawo noszenia złotych galonów wokoło naramiennika, złotych żołędzi na wyłogach kołnierza oraz korony królewskiej na lewym rękawie. Zarząd Okręgu poinformował także, że członkom Bractw, które zalegają ze składkami dłużej jak 2 lata, nie będzie wolno na strzelaniu okręgowym oddawać strzałów do tarczy królewskiej, honorowej 2 APL. Starostwo Powiatowe w Lesznie, sygn. 176, s. 84. Jest to odręczne pismo dr Poleskiego z r. bardzo słabo czytelne. Skład Bractw Okręgu ulegał zmianom, później były tu także Bractwa z: Jaraczewa, Piasków i Rawicza. W 1935 r. Bractwo z Pogorzeli przeszło do Okręgu Ostrowskiego [ML H Okólnik 4/35 z ].

15 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA NR 7 47 i ubiegać się o puchar Okręgu [ML H Regulamin służby z 1934 r.; Okólnik Zarządu Okręgu z ]. W środę,16 stycznia 1935 roku odbyło się w Strzelnicy pierwsze po zmianie statutu walne zebranie Bractwa. Zebranie otworzył prezes A. Żakowski. Po przeczytaniu protokołu z ostatniego zebrania, przez sekretarza L. Fliegera nastąpiło sprawozdanie z działalności członków Zarządu. Przypomniano w nim udział w uroczystościach Okręgu Leszczyńskiego, które odbyły się sierpnia w Miejskiej Górce, połączone z poświęceniem sztandaru i strzałowni oraz jubileusz 290-lecia Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Rydzynie, który przypadł 20 marca 1934 roku. Za główny cel Bractwa uznano kultywowanie sportu strzeleckiego w gronie członków i sympatyków, w którym liczny udział brali goście, a wśród nich i panie. Na wniosek przewodniczącego Komisji Rewersyjnej, T. Zgaińskiego, udzielono Zarządowi absolutorium. Uchwalono budżet na 1935 rok: dochód 3741 zł i rozchód 3545 zł. Dokonano zmian w Zarządzie: wiceprezesem został J. Górecki, wybrano także zastępcę sekretarza Chojnowskiego. Do Komisji Rewizyjnej weszli: Danielak, T. Zgaiński i Idzior. Sąd Honorowy tworzyli J. Ciążyński, A. Marski, Quoss, Werner, Kasprzak. Oficerem mianowany został T. Zgaiński. Do władz Okręgu weszli: A. Żakowski i F. Buliński (strzelmistrz), a na delegatów do Zjednoczenia wybrano A. Żakowskiego i L. Fliegera. Ustalono również, że bal królewski odbędzie się 10 lutego, a jego przygotowaniem zajmie się specjalna komisja F. Buliński, T. Zgaiński i A. Marski. A. Żakowskiemu nadano dyplom, za wybitne zasługi dla rozwoju Bractwa, którym kierował od 1920 roku. Po wyczerpaniu porządku obrad, zebranie zakończono okrzykiem, na cześć Najjaśniejszej Rzeczypospolitej i odśpiewaniem Roty. Następnego dnia, z okazji 15. rocznicy przyłączenia Leszna do Polski, od godz. 10 urządzono strzelanie o krzyże pamiątkowe, połączone ze strzelaniem o nagrody dla członków Bractwa i gości [ Głos Leszczyński, 1935, 14]. Na skutek działalności Zjednoczenia KBS RP nastąpiło znaczne ujednolicenie regulaminów strzeleckich. Strzelano powszechnie ze sztucerów tarczowych. Bardzo popularna była broń systemu Aydt, rozprowadzana przez rusznikarzy poznańskich. Regulamin dopuszczał do zawodów tarcze o wymiarach cm, o 20 pierścieniach, z których 10 tworzyło czarne centrum. Do strzelań królewskich używano tarcz drewnianych, zdobionych w tradycyjny sposób. Posiadały one wyraźnie oznaczone centrum w kształcie koła lub serca. Nowością było zakładanie w centrum płytki dwupierścieniowej o średnicy 6 cm, co ułatwiało ustalenie zwycięzcy strzelania [Jakubiak, 1986, s ]. Zarząd Okręgu Leszczyńskiego, wydał 10 lipca 1935 roku Okólnik nr III/35, w którym przypominał o wzięciu udziału w strzelaniu okręgowym i noszeniu orzełków na kapeluszach. Informował jednocześnie, że komendant Okręgu, Czesław Abt (ze Śmigla) na czas trwania swej kadencji ma stopień podpułkownika, a brat kapitan S. Samolewski (z Leszna), został zastępcą sekretarza i adiutantem Okręgu. Zarządzono także, że asysta chorążego (podchorążowie) nosi szable [ML H Okólnik nr III/35 z ].

16 48 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] W 1935 roku strzelanie o tytuł króla Okręgu, odbyło się w dniach sierpnia, na nowoczesnej strzelnicy Bractwa w Śmiglu, która była wyposażona w sygnalizację elektryczną. 15 sierpnia o godz. 19, prezes Okręgu dr S. Polewski, dokonał proklamacji: króla został nim Roman Przybysz (Śmigiel), I rycerza Piotr Borysiak (Leszno), II rycerza Franciszek Rex (Śmigiel). Wygłosił przy tym przemówienie, w którym wspomniał o przypadającej w tym dniu rocznicy Cudu nad Wisłą. Następnie odczytano pozostałe wyniki strzelania. Nagrody za strzelanie do tarczy królewskiej otrzymali: dr S. Polewski, Symforian Larek i Cieśla (ze Śmigla). Najlepsze strzały do tarczy płytkowej oddali: Tasiemski (Śmigiel), Zgaiński i Pfeiffer (Leszno), Cieśla i Józefiak (Śmigiel) oraz Przywara (Krobia). Do tarczy premiowej najlepiej strzelali: Styza, Julski, Abt, Sadowski, Leśniczak (Rakoniewice), Przybysz, Borysiak, Tasiemski, Zieliński, Buliński, Vogt, Skoracki, Larek, Ciesielski i Sierant. Kilkudniowe strzelanie zakończył bal królewski [ Gazeta Leszczyńska, 1935,190; 1935, 193]. Na walnym zebraniu delegatów Okręgu, które odbyło się w sali Królewskiej Strzelnicy Bractwa w Lesznie 8 grudnia 1935 roku omawiano miniony rok. Zwrócono uwagę, na konieczność przestrzegania regulaminów oraz podjęto jednogłośnie uchwałę o zawieszeniu na rok Bractw w Jutrosinie, Sarnowie i Święciechowie, wobec zupełnego braku współpracy z Okręgiem [ML H Protokół z ]. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie, wydało w maju 1936 r., szczegółowy opis munduru i odznak obowiązujących członków Bractwa leszczyńskiego. Mundur był taki sam jak podano w Regulaminie służby wewnętrznej z 10 lipca 1934 roku wydanym przez Zarząd Okręgu [ML H Regulamin... Okólnik nr III/35 z ]. Dalej jednak precyzowano poszczególne elementy. Członkowie Zarządu i Korpusu oficerskiego mieli nosić złote odznaki Zjednoczenia KBS RP, a pozostali srebrne. Członkowie Zarządu noszą na wyłogach kołnierza złoty liść dębu i żołądź, jako też naramienniki okolone 1cm szerokimi złotymi galonami. Korpus oficerski i reszta członków srebrne odznaki i galony. Członkowie Zarządu i Korpusu oficerskiego noszą na dolnej części rękawa odznaki wzorowane na historycznych odznakach z czasów Powstania Wielkopolskiego: prezes złote szlify naokoło rękawa, górna szersza w kształcie rozety i dwa dolne kąty węższe, wiceprezes złotą rozetę i jedną złotą szlifę, strzelmistrz złotą rozetę, sekretarz i skarbnik potrójny kąt złoty, dalsi członkowie Zarządu jeden złoty kąt. Korpus oficerski: komendant srebrną rozetę, z-ca komendanta srebrną szeroką i dwie węższe szlify, porucznik srebrną szeroką i 1 węższą, chorąży dwa jedwabne, bladoszare paski, podchorąży jeden jedwabny blado szary pasek. Członkowie Bractwa odkomenderowani do Zarządu Okręgu, noszą na czas swojej kadencji mundur swego bractwa i odznaki obowiązujące w Okręgu Leszczyńskim: Prezes Okręgu złotą potrójną rozetę na rękawie, pas srebrny przepasany zielonym i złotą odznakę Zjednoczenia na złotym łańcuszku, wiceprezes złotą rozetę pojedynczą i dwa złote kąty, komendant złotą rozetę pojedynczą i 1 złoty kąt, strzelmistrz złotą rozetę pojedyńczą, sekretarz i skarbnik potrójny

17 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA NR 7 49 złoty kąt, adiutant Okręgu potrójny kąt na rękawie, górny złoty dwa dolne srebrne. Wszyscy członkowie Zarządu Okręgu podczas uroczystości Bractw i oficjalnych obchodów noszą długie szpady. Dalej podano z czego składają się odznaki króla kurkowego i rycerzy. W czasie swej kadencji Król kurkowy nosi łańcuch królewski z medalami pamiątkowymi i szablą honorową, a po upływie kadencji złote galony na naramiennikach i złote żołędzie i liście na wyłogach kołnierza oraz koronę królewską na lewym rękawie munduru. Rycerze noszą na czas swej kadencji łańcuchy rycerskie z medalami pamiątkowymi. Poza tym każdy członek na mundurze nosi zdobyte podczas zawodów strzeleckich medale i krzyże pamiątkowe. Opisano również sztandar Bractwa: jest formatu dużego, na jednej stronie koloru czerwonego, na drugiej zielono-pozłacany, z Białym Orłem, tarczą strzelecką i herbem miasta oraz napisem BÓG I OJCZYZNA. (Sztandar nie zachował się przyp. E.Ś.). Na zebraniach i zjazdach delegatów należało nosić w butonierce, przy ubraniu cywilnym, miniaturkę odznaki Zjednoczenia [APP. Bractwo Strzeleckie Leszno, sygn. 37]. Komplikowanie się sytuacji politycznej w Europie i coraz liczniejsze wystąpienia antypolskie w Niemczech były powodem, że V Kongres Zjednoczenia odbył się w Gdyni w dniach15 20 sierpnia 1936 roku. Miał on zbliżyć mieszkańców innych regionów kraju do Bałtyku. Kongres wypadł imponująco, przybyło 856 strzelców reprezentujących 89 bractw z 63 sztandarami. Okręg Leszczyński reprezentowało 114 strzelców z 12 bractw i 11 sztandarów. Na kongresie podjęto rezolucję skierowaną do rządu, domagającą się zdecydowanego przeciwstawienia się antypolskim atakom. Po przyjęciu rezolucji goście honorowi kongresu wraz z władzami Zjednoczenia wypłynęli na pokładzie holownika Marynarki Wojennej Lech na wody Zatoki Gdańskiej. Pozostali uczestnicy kongresu, zebrali się na nadbrzeżu w pobliżu Daru Pomorza. Król kurkowy Zjednoczenia, Wilhelm Kasza, wypowiedział słowa ślubowania: Zawsze gotowi bronić Rzeczypospolitej, bractwa kurkowe ślubują stać na straży również wybrzeża polskiego, w dowód czego wrzucam tę odznakę Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich do morza. Przy pochylonych sztandarach brackich, orkiestra Marynarki Wojennej odegrała hymn państwowy. Podczas kongresu odbyły się również zawody strzeleckie. Codziennie od godzin rannych do zmroku strzelało 241 braci z odległości 175 m. Nad całością zawodów nadzór sprawowała komisja klasyfikacyjna kierowana przez strzelmistrza Zjednoczenia Tadeusza Jaruszewskiego. Po podliczeniu wyników okazało się, że królem Zjednoczenia na lata został Mieczysław Pogorzelski (Poznań), I rycerzem Stefan Zygmaniak (Poznań), II rycerzem Feliks Buliński (Leszno). Król otrzymał łańcuch z klejnotem jako nagrodę przechodnią, złoty krzyż, 100 zł z kasy Zjednoczenia oraz okolicznościowy dyplom, I rycerz złoty krzyż, 75 zł z kasy i dyplom, II rycerz złoty krzyż, 50 zł i dyplom. Strzelano także do tarczy Prezydenta Rzeczypospolitej i tarczy honorowej o tytuł mistrza Zjednoczenia.

18 50 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] W rywalizacji drużynowej zwyciężył Okręg Poznański, a Okręg Leszczyński zajął dziewiąte miejsce. W strzelaniu do tarczy płytkowej Morze Polskie I miejsce zdobył Cz. Abt ze Śmigla [Jakubiak, 1986, s , ]. Wraz ze wzrostem zagrożenia państwa, bractwa kurkowe organizowały specjalne, ogólnodostępne, konkursy strzeleckie z broni małokalibrowej, połączone z festynami i zabawami. Zarząd Okręgu Leszczyńskiego wydał 18 września 1936 roku specjalny Okólnik nr 7, w którym informował Bractwa, że w porozumieniu z Powiatową Komendą Przysposobienia Wojskowego, w październiku, odbędzie się w Lesznie, ostatnie w tym roku strzelanie o Państwową Odznakę Strzelecką, połączone ze strzelaniem do specjalnej tarczy na dozbrojenie armii FON (Fundusz Obrony Narodowej przyp. E.Ś.) [ML H Zarząd Zjednoczenia KBS Okręg Leszno, Okólnik nr 7/36 z 18 IX 1936 r. FON]. Kolejne strzelanie do tarczy na F.O.N. zaplanował Zarząd Okręgu wspólnie z Zarządem Bractwa leszczyńskiego, w niedzielę 14 marca 1937 r. na Strzelnicy brackiej. Strzelanie połączone było z walnym zebraniem Okręgu. W Okólniku nr 1 rozesłanym do bractw 1 marca napisano m.in. Prosimy zatem Braci o zabranie sztucerów, gdyż będzie to zarazem ćwiczenie do strzelania o puchar i mistrzostwo Okręgu, które w tym roku z okazji 310- lecia Bractwa Kurkowego Leszno odbędzie się w pierwszej połowie czerwca w Lesznie [ML H Zarząd Okręgu Leszczyńskiego, Okólnik 1/37 z ]. Na zebranie przybyli delegaci Bractw z: Leszna, Śmigla, Kościana, Gostynia, Rawicza, Bojanowa, Rydzyny, Osiecznej, Krzywinia, Piasków i Święciechowy. Nieobecni byli delegaci z: Borku, Czempinia, Jaraczewa, Krobi, Miejskiej Górki i Ponieca. Uczczono chwilą ciszy zmarłego pierwszego prezesa Okręgu (wtedy Podokręgu), Bolesława Ilskiego i wszystkich zmarłych w minionym roku braci. Następnie przedstawiono sprawozdanie za miniony rok i podzielono się wrażeniami z Kongresu w Gdyni oraz uroczystości Jubileuszowej 300-lecia Bractwa w Śmiglu [ML H Zarząd Okręgu Leszczyńskiego, Protokół z ]. 6 czerwca 1937 roku odbyło się w Lesznie strzelanie o puchar i mistrzostwo Okręgu, połączone z 310. rocznicą Bractwa. Uroczystości wypadły znakomicie a puchar zdobył I zespół KBS Leszno. Mistrzem Okręgu został chorąży KBS Leszno Walenty Orzałkiewicz, wicemistrzem Walenty Biechowiak (Leszno), a marszałkiem Wacław Capik (Krzywiń) [ML H Zarząd Okręgu Leszczyńskiego, Okólnik nr 6 z ]. W dniach czerwca 1937 roku odbywał się w Poznaniu Międzynarodowy Kongres Chrystusa Króla. W ostatnim dniu Kongresu wzięły w nim udział delegacje Bractw Kurkowych ze sztandarami [ML H Zjednoczenie KBS RP, Okólnik nr 70, Poznań ; Zarząd Okręgu Leszczyńskiego, Okólnik nr 6 z ]. W dniach sierpnia 1938 roku odbyło się w Rawiczu strzelanie o godność Króla Kurkowego Okręgu. Udział wzięło 13 bractw z 12 sztandarami łącznie 215 braci. Królem został Walenty Nędzewicz (Krzywiń), a rycerzami:

19 SCRIPTA COMENIANA LESNENSIA NR 7 51 Piotr Borysiak i Franciszek Piasecki (z Leszna) [ML H Zarząd Okręgu Leszczyńskiego, Protokół..., ]. Zarząd Okręgu wezwał także wszystkie Bractwa do urządzenia w listopadzie, uroczystych posiedzeń poświęconych odzyskaniu Niepodległości i powstaniu listopadowemu. Na posiedzeniu z okazji 11 listopada (...) należy oddać hołd cieniom śp. Generała Dowbora Muśnickiego, twórcy Armii Wielkopolskiej [ML H Zarząd Okręgu Leszczyńskiego. Okólnik nr 11, ]. Tę dużą aktywność bractw zauważyły m.in. władze powiatowe. W jednym ze sprawozdań zapisano: Ze stowarzyszeń najżywotniejsze są Bractwa Kurkowe i Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Lesznie, które w całej pełni realizują swoje cele nad sprawnością fizyczną i strzelecką swych członków [APL. Starostwo Powiatowe w Lesznie, sygn.144, s. 32. Sprawozdanie za okres r.; sygn. 144, s. 43. Sprawozdanie za okres ]. 18 marca 1938 roku odbyło się walne zebranie Bractwa leszczyńskiego. W sprawozdaniu za miniony rok prezes A. Żakowski, zwrócił uwagę na upiększenie parku brackiego oraz na odrestaurowanie galerii portretów, których Bractwo posiada ok. 150, a które znajdowały się w bardzo złym stanie. Konserwację obrazów przeprowadził L. Flieger, któremu prezes gorąco podziękował. Bractwo liczyło 100 członków w tym trzech honorowych. Majestat Bractwa składał się z braci: król Ignacy Cwojdziński, I rycerz Jan Metelski, II rycerz Józef Danielak. Operacje finansowe: przychód i rozchód w 1937 roku to 4 424,84 zł, a majątek Bractwa to około zł. Następnie sprawozdanie złożył komendant T. Kozłowski, w którym podkreślił, liczny udział 32 braci w strzelaniu okręgowym w Rawiczu i zdobycie I miejsca. Po wysłuchaniu sprawozdań udzielono Zarządowi absolutorium. Następnie odbyły się wybory. Wybrano zastępcę sekretarza J. Chojnackiego. W skład Komisji Rewizyjnej weszli: J. Skrzypczyński, Trzeciakowski, Nowaczyński, zastępcy J. Nowacki i O. Kahl. Sąd Honorowy: dr M. Opatrny, J. Metelski, inż. L. Bethge, zastępcy S. Kasprzak i Trendowicz. Uchwalono także preliminarz budżetowy na kolejny rok, w wysokości zł. Powzięto uchwałę o zaciągnięciu pożyczki hipotecznej, w wysokości zł na spłacenie wszystkich drobnych długów, uchwalono jednocześnie składkę 3 zł na fundusz zapomogowy. Wybrano delegatów, na Zjazd Okręgu w dniu 27 marca; A. Żakowskiego i L. Fliegera i tych samych na Zjazd Zjednoczenia w Poznaniu. Uchwalono, że nowym dzierżawcą siedziby Bractwa zwanej potocznie Strzelnicą będzie Władysław Szurkowski. Pierwsze strzelanie ustalono na 3 kwietnia o legat brata Kuntzego. Zebranie zakończono okrzykiem na cześć Najjaśniejszej Rzeczypospolitej, Prezydenta i Naczelnego Wodza [ Głos Leszczyński, 1938, 64]. W niedzielę, 27 marca 1938 roku odbył się w Lesznie zjazd delegatów Okręgu. Zjazd otworzył prezes dr S. Polewski. Uczczono chwilą ciszy zmarłych braci: Jana Góreckiego z Leszna, Wiktora Rogowskiego z Krobii, Józefa Skorackiego ze Śmigla, Władysława Müllera z Bojanowa, Augusta Andersa, Czesława Lewandowskiego, Władysława Rembikowskiego i Walentego Tomiń-

20 52 E. ŚLIWIŃSKI Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie [część 2] skiego z Rydzyny, Gracjana Lurka z Kościana, Marcina Miśkowiaka i Antoniego Ratajczaka z Ponieca oraz ks. Stanisława Streicha z Lubonia, zastrzelonego przez działacza komunistycznego. Przygotowano rezolucję do ks. prymasa Augusta Hlonda, w której stwierdzono, że (...) zgromadzeni delegaci zjazdu stać będą wiernie na straży Kościoła i Ojczyzny, oraz ślubują, że wszelkimi sposobami i środkami, przeciwstawią się komunizmowi, który zgnilizną i demoralizacją stara się rozsadzić dotychczasową strukturę społeczną [ Głos Leszczyński, 1938, 72, s. 5]. Następnie przedstawiono sprawozdanie z dotychczasowej działalności i ustalono budżet na kolejny rok w wysokości 350 zł. Sekretarz Okręgu L. Flieger w sprawozdaniu podał, że Okręg liczy 18 bractw i ok. 820 członków. Ustalono, że strzelanie o puchar i mistrzostwo Okręgu odbędzie się 29 kwietnia w Poniecu, a w Krzywiniu strzelanie o godność króla Okręgu sierpnia. Na dalsze 3 lata prezesem wybrano ponownie dr. S. Polewskiego, wiceprezesem A. Żakowskiego, a na adiutanta i zastępcę sekretarza S. Samolewskiego. Na zakończenie mecenas dr M. Opatrny wygłosił referat, w którym zaznaczył, że konieczne jest rozszerzenie działalności bractwa, aby młodzi mogli zapoznać się z nowoczesną bronią ręczną i maszynową. Bractwa kurkowe mają za zadanie budzić ducha i tężyznę w narodzie, który powinien być w każdej chwili gotowy na odparcie niebezpieczeństwa. Powołując się na tradycję, bractw kurkowych wskazywał, że właściwym strojem reprezentacyjnym powinien być polski strój staromieszczański i czas odrzucić obce naleciałości; (...) przebrał się mieszczanin polski pod wpływem nawrotu germanizacyjnego (...) w Habig z rajerem, w zielony melon z piórkiem, kusą kurtkę z kragą i ciasne czarne spodnie. Przebrał się w strój odpowiadający może gustem niemieckiemu smakowi, ale nieodpowiadający ani w przybliżeniu naszym tradycjom. (...) Bliska zaś nam jest o ile chodzi o tradycję bractw kurkowych, tylko polska czamara, mieszczańska czamara, kołpak, czy konfederatka, a nie melonik z rajerem i nie kusa kurtka, bliskimi nam będą długie miękkie zgrabne, czarne polskie buty, przy sutych spodniach, spuszczonych w cholewy obficie, po polsku, po staromieszczańsku. Zjazd postanowił, że uwagi te zostaną przedstawione na Zjeździe Zjednoczenia w Poznaniu [ML H Protokół KBS Okręgu, Leszno ; M. Opatrny, Czemu kołpak lub konfederatka a nie melonik z rajerem, Głos Leszczyński, 1938, 72; 1938, 88, s. 3]. W piątek 3 czerwca, obchodzono uroczyście w kościele 70. rocznicę urodzin prezesa Bractwa, A. Żakowskiego. Przypomniano jego zasługi, jakie położył dla rozwoju handlu i organizacji polskich w przedwojennym Lesznie, oraz dla Bractwa Kurkowego [ Głos Leszczyński, 1938, 126; 1938, 128]. W dniach 6, 7 i 8 czerwca 1938 roku Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Lesznie miało swoje doroczne strzelanie o godność króla. Rozpoczęło się ono w drugi dzień Zielonych Świąt. O godz. 5, przed mieszkaniami króla i rycerzy, orkiestra zagrała pobudkę, a następnie udano się na uroczystą mszę św., którą o godz. 10 odprawił ks. proboszcz dr Stefan Abt. Po mszy św. udano się na