Jak nas widzą Włosi i Skandynawowie. Wizerunek Polaków w Europie (z Gazety Wyborczej)

Transkrypt

1 Jak nas widzą Włosi i Skandynawowie. Wizerunek Polaków w Europie (z Gazety Wyborczej) Polak pisze cyrylicą? Kaszle krwią i walczy o niepodległość uciśnionych? Świetnie gra w piłkę? Modli się, a potem pracuje na czarno? A moŝe Polak, który rzucił Europę dla Ameryki? O tym jaką mamy opinię we Włoszech pisze w naszym cyklu Jak nas widzą Jarosław Mikołajewski: Zacząłem jeździć do Włoch tuŝ przed początkiem nowej ery wiedzy o Polsce, jaka nastała z pontyfikatem Jana Pawła II i nieco późniejszym powstaniem Solidarności. Pierwszą podróŝ odbyłem w czerwcu 1978 roku. Część podróŝy do Sieny pokonałem autostopem. Nie pamiętam juŝ, o co dokładnie pytał miły chłopak, który mnie zawiózł na miejsce. Pamiętam tylko, Ŝe właśnie wtedy po raz pierwszy miałem okazję stwierdzić, Ŝe wielu Włochów nie rozróŝnia wyrazów Polonia (Polska) i Bolonia (miasto), sądzi, Ŝe Polska naleŝy do Związku Radzieckiego, a Polacy piszą cyrylicą. Wkrótce miałem teŝ się przekonać, Ŝe dla Włochów lepiej wykształconych i naleŝących do starszego pokolenia typowy Polak jest blady i wysoki, umiera z miłości albo na gruźlicę i jeździ po świecie niczym Don Kichot, w poszukiwaniu ludów, którym moŝna by pomóc wyzwolić się od jakiegoś tyrana. Na tym morzu niewiedzy jak samotna wyspa za mgłą uwagę przyciągał zaskakująco dobrze rozeznany obszar - polscy sportowcy. Dzięki złotej grze futbolistów na olimpiadzie w 1972 roku i srebrnej na mistrzostwach świata w 1974 i 1978 roku, wielu Włochów potrafiło wymienić jednym tchem kilkanaście polskich nazwisk. Skąd jesteś? Z Polski?! Aaaa, jak Górski, Lato i Szarmach!. Kazimierz Deyna był - i jest do dziś - wspominany jako jeden z najbardziej bajecznych piłkarzy w historii. Złota druŝyna siatkarzy z 1974 i 1976 roku ustępowała piłkarzom w popularności, lecz do dziś wielu Włochów pamięta, Ŝe to polscy siatkarze, którzy pracowali jako zawodnicy i trenerzy, stworzyli późniejszą potęgę włoskiej siatkówki. Tak czy inaczej, podczas pierwszego pobytu zdąŝyłem doświadczyć wizerunku Polski i Polaka, jaki przez wiele lat gościł we włoskim imaginarium - mieszaniny ignorancji i patriotycznych reminiscencji, syconych przez proromantycznie ukierunkowane włoskie podręczniki historii i literatury. Wizerunku, który - utrwalony przez bitwę pod Monte Cassino - przetrwał od czasów polskich legionów we Włoszech i który bezpowrotnie miał zdezaktualizować się dopiero 16 października 1978 roku, w dniu wyboru kardynała Karola Wojtyły na papieŝa. - Wybór Wojtyły - mówi profesor Luigi Marinelli, szef polonistyki na rzymskim uniwersytecie La Sapienza - bez wątpienia był tu wydarzeniem epokowym. Od tej chwili Ŝaden, nawet najgorzej wykształcony mieszkaniec Półwyspu Apenińskiego nie śmiał zapytać, czy naprawdę istnieje taki kraj jak Polska i czy kraj ten posiada swój język. Cezurę tę uznaje równieŝ Umberto Eco: - Polska to trudny kraj - powiedział mi autor Traktatu semiotycznego i Imienia róŝy. - Posługiwałem się nią w róŝnych dyskusjach semantycznych. O ile bowiem takie wyrazy jak koń czy Ameryka znaczyły zawsze mniej więcej to samo, to Polska nabiera innego znaczenia w zaleŝności od epoki, w której się ten wyraz wymawia. Niektóre miasta wydają się polskie, aŝ nagle zostają wykluczone poza jej granice... Wiele razy wyświetlałem mapy historyczne Polski, Ŝeby pokazać, jak trudno jest przypisać jakieś konkretne znaczenie imionom własnym. Polska to bardzo ciekawa sytuacja, choć jest to jeden z najcięŝej doświadczonych krajów. W XIX w., dzięki tradycji powstańczej, dyktowała wzorce bohaterstwa. Była odbierana jako jeden z krajów Wschodu, aŝ do Lecha Wałęsy, a zwłaszcza Karola Wojtyły. 20

2 Polacy, którzy szturmem wdarli się do świadomości Włochów poprzez cotygodniową obecność na placu świętego Piotra, uplastycznili wizerunek Polski jako kraju katolickiego. Dzięki polskim pielgrzymom w mocno zlaicyzowanych Włoszech powiało świeŝą religijnością. Włoscy katolicy zaczęli szukać oŝywczych źródeł wiary na ziemi Ojca Świętego. Katolicyzm, który był dla włoskiej lewicy systemem ograniczającym swobodę wyborów etycznych (zakaz rozwodów) i obywatelskich (poparcie włoskiego Kościoła dla chadecji), zaczął jawić się nagle jako moŝliwy punkt oparcia dla dąŝeń wolnościowych. Nikt nie miał co do tego wątpliwości - jeŝeli w Polsce w 1980 roku doszło do strajków, to w wielkim stopniu dzięki moralnej sile Kościoła. Wizerunek Lecha Wałęsy z Madonną w klapie mówił sam za siebie. Heroiczny i bolesny okres w Ŝyciu Polski znacznie opóźnił negatywną, choć naturalną reakcję Włochów na fizyczną obecność Polaków w ich kraju. Polacy, którzy przyjeŝdŝali, Ŝeby się modlić, a często zostawali, Ŝeby się dorobić, zdominowali jak wspomina profesor Mauro Martini z Uniwersytetu w Trydencie - pozaunijną obecność we Włoszech pod koniec lat 80.. Obok relacji z podniosłych i wzruszających aktów religijności, patriotyzmu i walki o godność we włoskiej prasie zaczęły pojawiać się doniesienia o obyczajowych wybrykach (zwłaszcza alkoholowych), o problemach czysto formalnych (np. brak pozwolenia na pracę i przedłuŝanie pobytu ponad czas przewidziany w wizie), nawet o bitwach, jakie polscy azylanci toczyli z Marokańczykami o pracę. Jednak gdy w Polsce wprowadzono stan wojenny, kłopoty z Polakami Włosi zepchnęli na dalszy plan. Prawica i lewica, włoskie organizacje kościelne i radykalne ugrupowania anarchistów podejmowały odwaŝne działania, Ŝeby hojne dary dotarły do polskiej opozycji i do zwykłych obywateli. Mobilizacja solidarności z Polakami trwała dwa-trzy lata, aŝ wreszcie polski dramat nie tylko się opatrzył, lecz przede wszystkim wpisał się w dramat całej Europy Środkowej i Wschodniej, a takŝe w szersze zjawisko wielkiej fali imigracji. Coraz mniej było waŝne, czy przyjezdny jest Polakiem, który przyjechał pociągiem, czy Albańczykiem lub Tunezyjczykiem, który przypłynął nielegalnie kutrem. Choć i ten etap polskiej obecności we Włoszech ma swoją anegdotyczną historię. - Stereotypem, który z czasem zastąpił wizerunek Polaka-pijaka - mówi Luigi Marinelli - był Polak, który stoi na skrzyŝowaniu i myje szyby samochodów w nadziei na kilkaset lirów. W 1989 roku wyszła nawet powieść zatytułowana Polak, który myje szyby ( Il polacco lavatore di vetri ) Edoarda Albinatiego, na podstawie której Peter Del Monte nakręcił całkiem niezły film, z udziałem m.in. Agaty Buzek. I oto wizerunek pasoŝytniczy i szyderczy został zastąpiony przez bardziej empatyczny i sentymentalny - kiedy na skrzyŝowaniach kilka lat temu Polaków zastąpili przy tym zajęciu imigranci innych narodowości, moi ziomkowie z Ŝalem wspominali uprzejmość i jakość pracy Polaków... Lata 90. nie wnoszą juŝ wiele nowego do obrazu Polaka we Włoszech. - Integracja - mówi Marinelli - przynajmniej w Rzymie jest w toku od dawna, ze wszystkimi swoimi pozytywnymi i negatywnymi konsekwencjami. Paradoksalnie, coraz większa fizyczna słabość i zmęczenie sędziwego i chorego PapieŜa bardzo wzmacnia jego pozycję i na pewno określa wyobraŝenie Włochów o Polakach. A jakie są obawy i oczekiwania związane z integracją? Marinelli: - Jeszcze za wcześnie, Ŝeby o tym mówić. Włosi (zwłaszcza rzymianie) mają zwyczaj stawiać czoło problemom w ostatniej chwili, a przecieŝ sami mają wielkie problemy polityczne i ekonomiczne, jak spory na szczytach władzy, 21

3 premier, przeciw któremu toczy się proces, groźne starcie pomiędzy prokuraturą i polityką, kryzys Fiata, reforma emerytalna, zły stan słuŝby zdrowia i systemu nauczania, itd., itp.. Mauro Martini podkreśla, Ŝe róŝnice w odbiorze Polaków zaleŝą równieŝ od regionu: - śyję między Wenecją a Trydentem, gdzie obecność polska jest zdecydowanie mniejsza niŝ ukraińska i mołdawsko-rumuńska. - Odnoszę jednak wraŝenie - dodaje Martini - Ŝe w stosunku do Polaków i Polski zaczyna się faza rosnącego zainteresowania. Nie wykluczam, Ŝe w ciągu dwóch lat Polska stanie się bardzo modna we Włoszech, co wyjdzie oczywiście na dobre wspólnocie polskiej. W końcu do Unii przystępuje kraj, który ma wielu mieszkańców, którego polityczne znaczenie będzie powaŝne, a któremu ostatnie wydarzenia międzynarodowe przyznały rolę wiodącą. Co dzień o Polsce i innych krajach słyszy się jakieś uogólnienia i tylko niektóre z nich mają szansę na dłuŝszy Ŝywot w świadomości Włochów. Pytam profesora Silvana De Fanti, polonisty z Uniwersytetu w Udine, co stało się z porównaniem pić jak Polak. - To czułe powiedzonko nigdy nie wyszło poza elity zaprzyjaźnione z Polską - mówi De Fanti. - Podobnie rzeczy się mają ze stereotypem Polaka dewota. Mówi się, Ŝe taki stereotyp istnieje, ale to nieprawda. Nie wszyscy tak sądzą. W ksiąŝce Mamuty i petardy (PWN 2001) Beata Pawlak przytoczyła opinię Paolo Rumiza z dziennika La Repubblica : Wśród masy uprzejmych i dobrze odŝywionych kleryków Rzym jawi się tylko jako skromna filia tego potęŝnego polskiego Kościoła katolickiego. - A wizerunek Polski jako bezrefleksyjnego przyjaciela Ameryki to juŝ stereotyp? - pytam De Fantiego. - Nie - odpowiada - ale to informacja stale obecna we włoskich mediach. Utrwalany co dzień obraz Warszawy jako stolicy państwa europejskiego odzianej w amerykański sztandar jest od lat pierwszym bardziej wyrazistym sygnałem (choć, a moŝe dlatego właśnie, uproszczonym) włoskich mediów. Według Enrica Arosio z L'Espresso amerykanizacja Polski ogarnia nawet Ŝycie prywatne. Co robi Polak, kiedy chce się poczuć bardzo zachodni? Spędza popołudnie w Galerii Mokotów (...). Bogate mamusie spacerują z wózkami wśród fontann i promocyjnych ofert. Próbują kurczaka z Kentucky Fried Chicken, przymierzają buty z Shoe-bedo, błądzą pomiędzy emblematami amerykańskiej popkultury. Jaki jest stan świadomości europejskiej Polaków? Polska (...) próbuje chodzić ze stopą w dwóch butach naraz: jeden z nich jest w gwiazdy i pasy USA, drugi jest w barwach Unii Europejskiej. W ten sposób łatwo się potknąć. Po amerykańsku zachowuje się sam premier Miller: jego ujęcia obok myśliwca F-16 Arosio zestawia ze sceną z filmu Top Gun. Włoski niepokój o słabość Polski jako członka wspólnoty europejskiej potwierdza wywiad, jakiego udzielił niedawno Gazecie redaktor naczelny Repubbliki Ezio Mauro (który jednak zarazem apeluje: Polacy, nie opuszczajcie naszego kontynentu ). Polska robi błąd - mówi Mauro, komentując nasze stanowisko wobec wojny w Iraku. - Moglibyście wspomóc Europę, Ŝeby wzmocnić nasz kontynent w rozmowach z USA, a przy tym łatwiej się z Amerykanami dogadać. Rozwijając stosunki bilateralne z USA, nie zbudujemy Europy. Ostatnie 25 lat zmieniło medialny wizerunek Polski radykalnie. Z perspektywy włoskich mediów wygląda to tak: Polak przebył daleką drogę - od średniowiecznego rycerza do wyznawcy amerykańskiej popkultury. Przez takie kalki przebija niekiedy mocniejszy głos podziwu i wdzięczności dla Polski. ReŜyser Nanni Moretti przyznaje, Ŝe jednym z najwaŝniejszych dla niego twórców był Krzysztof Kieślowski. Roberto Benigni krzyczy wszędzie, gdzie moŝe, Ŝe jego poczucie humoru ukształtowała nie tylko toskańska prowincja, lecz równieŝ MroŜek, Gombrowicz oraz Witkacy, i cytuje z pamięci długie fragmenty Kurki wodnej. Umberto Eco przekonuje z nietypową dla siebie Ŝarliwością, Ŝe aforyzmy Leca to najcelniejsze aforyzmy w całej historii gatunku, ciekawsze nawet od myśli Krausa. 22

4 A Włosi chyba jednak wiedzą swoje. Czyli to, Ŝe nie kaŝdy Polak spędza niedziele w hipermarkecie i nie kaŝdy ma rozum Leca i talent Gombrowicza. A jeśli chodzi o stosunek do Ameryki... CóŜ, wystarczy wejść do sklepu Disneya w Rzymie, na via del Corso, Ŝeby się przekonać, jakich idoli mają włoskie dzieci i włoscy rodzice. Wśród Skandynawów stereotyp Polaka pijaka nie jest popularny - sami zresztą nie stronią od kieliszka. Polak to pracujący na czarno robotnik sezonowy i złota rączka. Ale ostatnio i to się zmienia: Szwecja zaczyna importować od nas lekarzy, a Norwegia pielęgniarki - pisze w cyklu Jak nas widzą? Grzegorz Sokół: Przeciętny Szwed czy Duńczyk zdąŝył juŝ przyzwyczaić się, Ŝe upadł mur berliński, ale Europa Wschodnia dla większości Skandynawów to nadal terra incognita - mało kto tu był, mało kto coś wie. W świadomości Skandynawów Polska zaistniała wyraźniej dopiero po 1980 r. I dzisiejszy wizerunek naszego kraju w duŝej mierze ukształtowany został przez stan wojenny i Solidarność. Jednak w ostatnich miesiącach obraz Polski w Skandynawii kształtował się pod wpływem dwóch wydarzeń: zakończenia negocjacji akcesyjnych w Kopenhadze i wojny w Iraku. Przede wszystkim komentowano naszą twardą proamerykańską linię w sprawie wojny, która raczej nie przysporzyła nam tu popularności. W miłującej pokój i neutralność Szwecji nasza postawa nie znalazła zrozumienia. - Opinia publiczna była w tej kwestii jednolicie zaniepokojona - tłumaczy Jan Henrik Amberg, znawca Polski, obecnie zastępca ambasadora Szwecji w Warszawie. - Od 200 lat Szwedzi prowadzą aktywną politykę neutralności i nie mogli zrozumieć, dlaczego Polska odwraca się od Europy, by rzucić się w ramiona Busha i ruszyć do boju bez mandatu ONZ. Wcześniej zakup myśliwców F-16 zamiast szwedzkiego wielozadaniowego Grippena Szwedzi uznali za decyzję polityczną. Mimo tych zastrzeŝeń komentarze na temat postawy Polski nie były w Skandynawii tak ostre jak we Francji czy w Niemczech. Zresztą Dania, gdzie opinia w sprawie wojny była bardziej podzielona niŝ w Szwecji, wysłała w końcu do Iraku niewielką grupę Ŝołnierzy. Uwagę opinii publicznej zwróciła takŝe nasza równie twarda postawa w negocjacjach akcesyjnych z UE, zwłaszcza podczas grudniowego szczytu w Kopenhadze. Duńczycy, ale takŝe Szwedzi, w napięciu śledzili rozwój wydarzeń przy stole rokowań i starcia premiera Andersa Fogha Rasmussena z Leszkiem Millerem i polską delegacją. Od kilku juŝ lat nie mówi się tu o naszym kraju jako o tygrysie Europy Wschodniej, a coraz częściej słychać o wysokim bezrobociu, problemach z przemysłem cięŝkim, nierozwiązanych kwestiach tak w gospodarce, jak w polityce i Ŝyciu publicznym, o korupcji. W skandynawskich mediach nadal pokutuje obraz polskiego chłopa orzącego zaprzęgniętym do konia pługiem. Mediom nie umknęło teŝ pojawienie się w polskim Sejmie ugrupowań skrajnych i antyeuropejskich, co zresztą komentowano w kontekście sukcesów partii populistycznych w całej Europie. Sukces transformacji z poprzedniej dekady utrwalił jednak obraz Polski, która rozwija się, choć z mozołem, i dogania gospodarczo i cywilizacyjnie kraje Unii. Nasze członkostwo w UE postrzegane jest więc jako naturalny krok i Polski, i Unii - nawet jeśli będzie trudne. Na wejście do Unii niejako zasłuŝyliśmy sobie naszym wkładem w obalenie komunizmu, jest ono zresztą konsekwencją całej historii Polski. Dlatego rozszerzenie UE Skandynawowie popierają zdecydowanie. Szwedzkie badania wskazują wręcz na pewien paradoks - otóŝ poparcie dla rozszerzenia jest większe, niŝ było w 1994 roku dla członkostwa Szwecji w Unii. Szwecja, największy kraj skandynawski, widzi siebie jako lidera w regionie. Historyczna koncepcja morza Bałtyckiego jako wewnętrznego szwedzkiego morza do dziś wpływa na politykę zagraniczną kraju. W tym rejonie Polska jest państwem największym, ale wcale nie pupilkiem - Szwecja, a zwłaszcza Finlandia najbliŝej związane są z państwami bałtyckimi, do których mają 23

5 ciepły i nieco paternalistyczny stosunek. Polska jako kraj w porównaniu z nimi ogromny i o wielkim potencjale jest postrzegana jako powaŝniejszy i trudniejszy partner. Polski parlament, czyli bałagan Duńczyk i Szwed raczej nie znają Polski z osobistych kontaktów (turystycznie odwiedziło nas tylko 13 proc. Szwedów, w sprawach biznesowych zaledwie 4 proc.). - Skandynawowie, którzy tu przyjeŝdŝają, dziwią się, Ŝe widzą normalny europejski kraj - opowiada Jan H. Amberg. - Nie dlatego, Ŝe mieli jakieś inne wyobraŝenia, ale Ŝe nie zastanawiali się, jak Polska wygląda. Jednak zainteresowanie Szwedów Polską sięga czasów Zygmunta III ( ) - polskiego króla ze szwedzkiej dynastii Wazów, a później nieudanej próby podbicia Polski, zwanej u nas potopem i znanej z powieści Henryka Sienkiewicza. W XVIII i XIX w. szwedzcy komentatorzy pisali, Ŝe do politycznego upadku naszego kraju doprowadziła wolność szlachecka, a do upadku kultury - kontrreformacja i działalność jezuitów. Polsk riksdag, czyli polski parlament, mawiają do dziś Skandynawowie na określenie bezowocnych kłótni i debat lub w ogóle bałaganu. Mimo to juŝ w XIX w. w stosunku Szwedów do przysłowiowej sprawy polskiej dominowała sympatia. Na ogół szła ona w parze z antyrosyjskimi nastrojami w polityce szwedzkiej związanymi najczęściej ze sporami o Finlandię. Kiedy Polacy wzniecali powstania listopadowe i styczniowe, w prasie szwedzkiej toczyły się debaty nad postawą wobec tych niepodległościowych zmagań, z rozwaŝaniem zbrojnego wystąpienia przeciwko Rosji włącznie (obawy przed konsekwencjami brały oczywiście górę). Polska inspirowała szwedzkich poetów romantycznych. Carl Jonas Love Almquist posunął się nawet do tego, Ŝe w swojej prozie odmalowywał postacie Polaków, które miały być wzorem dla Szwedów! Reakcje szwedzkiego społeczeństwa na działalność polskiej opozycji demokratycznej w latach 80. były w znacznej mierze kontynuacją tych tradycji. Zza Ŝelaznej kurtyny obraz Polski wyłonił się dzięki ruchowi Solidarności, a potem przez stan wojenny. Społeczeństwo szwedzkie niezwykle się wtedy w sprawę polską zaangaŝowało - mówi Amberg. - Nie chcę wymieniać wszystkich akcji pomocy społecznej i związków zawodowych, ale dla przykładu powiem, Ŝe przez blisko dwa lata poczta szwedzka przyjmowała za darmo paczki adresowane do Polski. Reakcja Szwedów na rok 1981 była nieporównywalna do odzewu na wydarzenia roku 1956 na Węgrzech, czy 1968 w Czechosłowacji. Polska zawdzięcza to mieszkającej w Szwecji duŝej grupie Polaków, która zapewniała przepływ informacji i wpływała na opinię publiczną. Jest tak w zasadzie i dziś. Króluje Wałęsa Według badań szwedzkiego Urzędu Migracji Polacy stanowią najbardziej zintegrowaną i zasymilowaną grupę imigrantów w szwedzkim społeczeństwie. Szybko uczą się języka, znajdują pracę i choć mają własne środowisko, nie tworzą gett i są otwarci na kontakty ze Szwedami. Statystyczny Svensson niejednokrotnie zna Polaków osobiście. Choć znajomych w Polsce ma ledwie co 13, to Polaków zamieszkałych w Szwecji zna aŝ 30 proc. Szwedów! W pracy, w szkole, w sąsiedztwie, nawet w rodzinie spotyka polskich emigrantów od dawna osiadłych w Szwecji. Często są to ludzie wykształceni, z pozycją zawodową, których poza akcentem niewiele od Szwedów odróŝnia. Pamiętajmy, Ŝe do Szwecji wyemigrowało sporo inteligencji - najpierw po antysemickiej nagonce 1968 r., a potem zamieszkało tam wielu uchodźców politycznych, którym Sztokholm dość hojnie udzielał azylu. Portret zbiorowy Polaków silnie kształtują znani tu nasi wybitni rodacy - nadal króluje Lech Wałęsa. Solidarność kojarzy się Szwedom z ich tradycją socjalistyczną i związkową, z ideałami społecznymi i jako taka ma w sobie coś swojskiego. Szwedzi pamiętają teŝ naszych noblistów. Czesław Miłosz i Wisława Szymborska są czytani i podziwiani, takŝe inni twórcy - np. Krzysztof Kieślowski czy Ryszard Kapuściński. Kieślowski, którego filmy nadal cieszą się duŝą popularnością, odegrał tu podwójną rolę: zapisał się jako wybitny przedstawiciel polskiej kultury, 24

6 ale z drugiej strony umocnił obraz Polski jako ponurego blokowiska, którego mieszkańców przytłacza ubóstwo i mroczne problemy egzystencjalne. To zaś kojarzy się Skandynawom z dymiącymi na horyzoncie kombinatami, które potem rzekami wysyłają do wspólnego morza zanieczyszczenia; a z tego morza na dodatek nadmiernie odławia się zagroŝonego bałtyckiego dorsza. Szwed dba o środowisko i sporo na nie łoŝy, frustruje go, Ŝe jego wysiłki są obracane w perzynę. Zbiera i leczy Polscy robotnicy sezonowi są obecni w Skandynawii od dawna (tradycje sięgają przynajmniej XIX w.). Co lato zbieracze truskawek i jagód wyruszają do Szwecji i Norwegii, a polskie sprzątaczki działają tu nie tylko w sezonie. Niejedno skandynawskie gospodarstwo ma swojego Polaka - złotą rączkę, który co roku spędza tu kilka miesięcy. Pracuje na czarno, ale tanio i rzetelnie. Skandynawowie wiedzą, Ŝe są w Polsce takŝe pracownicy o wysokich kwalifikacjach. I tak Szwecja zaczyna importować od nas lekarzy, a Norwegia pielęgniarki. Dlaczego Szwedzi zdecydowali się na otwarcie swoich rynków pracy dla Polaków od chwili naszego wejścia do Unii? Po pierwsze, nie sprawdziły się obawy powszechne wśród Szwedów przed przystąpieniem do Unii, Ŝe w ich państwie dobrobytu będą osiedlać się mieszkańcy biedniejszych krajów UE. Po drugie, Szwedzi zdają sobie sprawę ze swojej sytuacji demograficznej - przyszłość ich systemu socjalnego w starzejącym się społeczeństwie wymaga importu siły roboczej. Wpuszczenie na rynek pracy ludzi z nowych krajów Unii ma być pierwszym krokiem. Zresztą bardziej niŝ zalania tanią siłą roboczą Szwedzi boją się wyprowadzania produkcji zagranicę - do krajów bałtyckich czy Polski. Obawiają się takŝe wzrostu przestępczości po zniesieniu granic - znaczna ilość narkotyków sprzedawanych szwedzkiej młodzieŝy pochodzi z Polski. Kościół - nie, wódka - tak Szwedzi, którzy nie bez przyczyny uwaŝają własne społeczeństwo za bardzo nowoczesne, widzą na przeciwległym brzegu Bałtyku krainę społecznego konserwatyzmu i katolicyzmu - co w ustach Szwedów nie jest określeniem przychylnym. Kraje, gdzie ogromną wagę przywiązuje się do równouprawnienia kobiet i męŝczyzn i gdzie wprowadzono w tej dziedzinie daleko idące rozwiązania, z nieufnością spoglądają na Polskę, która wielu wydaje się bastionem patriarchalnej tradycji. Co czwarty Szwed uwaŝa teŝ, Ŝe w naszym kraju panuje korupcja oraz biurokracja. AŜ 40 proc. Szwedów jest zdania, Ŝe Kościół katolicki ma zbyt duŝe wpływy w Polsce. Wielomilionowe rzesze pielgrzymujące do Maryjnych sanktuariów i wielbiące PapieŜa Polaka to rzecz dosyć egzotyczna dla mieszkańców protestanckiego kraju, gdzie od blisko 500 lat papizm nie cieszy się zbytnią popularnością, gdzie religijność (przynajmniej wśród etnicznych Szwedów) prawie całkowicie zanikła i gdzie do rangi niemal dogmatu społecznego urosła zasada wolnej aborcji. W Skandynawii stereotyp Polaka pijaka nie jest zbyt rozpowszechniony. Polak to raczej robotnik sezonowy, który owszem, pije, ale u siebie. Skandynawowie sami zresztą nie stronią od kieliszka, choć państwo opiekuńcze w Szwecji i Norwegii, wprowadzając w Ŝycie unikalny program walki z alkoholem - sklepy monopolowe o specjalnym rygorze i zaporowych cenach - postawiło tym samym spirytus na piedestale tak wysokim jak nigdzie na świecie. Dlatego teŝ wśród Skandynawów są i tacy, którzy cenią sobie kaŝdą okazję do napicia się i często tracą w tym umiar, o czym dobrze wiedzą ich towarzysze podróŝy w strefach wolnocłowych. Polska jest przez nich 25

7 raczej ceniona jako jedno z lepszych źródeł taniego spirytusu, i nie jest to wcale argument przeciwko niej i jej mieszkańcom. Dla Szweda miłym zaskoczeniem jest, Ŝe w Europie Wschodniej dają się zaszczepić szwedzkie wynalazki - Ŝe działa IKEA, Ŝe produkuje się części do szwedzkich samochodów, a ludzie kupują ubrania w szwedzkich sklepach. Z pewnym zaŝenowaniem mówi się o moŝliwości wcześniejszego niŝ w Szwecji wprowadzenia euro. Nowe symbole narodowe Polska i Skandynawia jeszcze się nie spotkały. Nasz obraz w oczach Skandynawów jest na tyle niewyraźny, Ŝe moŝna go łatwo uzupełnić i poprawić. Bierzmy przykład z Finów, na których Szwedzi tradycyjnie patrzyli z góry, a dziś zaczynają nie tylko doceniać Finlandię, ale nawet odczuwać wobec niej kompleksy. Czasem przybiera to postać pojedynków na nowe symbole narodowe, tak jak w przypadku konkurencji fińskiej Nokii i Ericssona, która skończyła się poraŝką szwedzkiego koncernu. 26

8 Wizerunek Polaków w filmie i w telewizji dkakjb!xl-ljlo5r8!w6kqwtzbtzkexc!3fydrue8klmz6y3rz-ep- AMoIob2CIW8PU_/vxml.aspx&qsFullScreen=true Treść filmu Jakość filmu Wizerunek Polaków 27

9 Jak nas widzą Włosi i Skandynawowie. Wizerunek Polaków w Europie konstrukcje czasownikowe kaszleć lub kaszlać (ndk.) - kaszlnąć (dk.) mieć kaszel por. kichać (ndk.) / kichnąć (dk.) rzucić / rzucać swój kraj por. rzucić palenie, rzucić swoją Ŝonę pracować na czarno / praca na czarno por. jeździć na gapę (jazda na gapę) Ŝyć na kocią łapę (Ŝycie na kocią łapę) nastać / nastawać Nastaje wiosna. umrzeć / umierać z głodu / z miłości itd. na gruźlicę (tbc) raka zawał serca zapalenie płuc walczyć o coś / walka o coś (Acc.) por. bitwa o coś spór o coś pytanie o coś za/pytać o coś prośba o coś po/prosić o coś modlitwa o coś po/modlić się o coś upaść / upadać Mur berliński upadł w roku por. upadek muru berlińskiego Ŝelaznej kurtyny komunizmu (za komunizmu (za + Gen.!) = po upadku komunizmu) odbyć / odbywać podróŝ podróŝować pociągiem jeździć autostopem (subst. autostopowicz) jeździć po świecie mieć okazję + inf. Miałem okazję zwiedzić Belgię. wedrzeć się / wdzierać się do czegoś POETA : Po całym świecie moŝesz szukać Polski, panno mloda, nigdzie jej nie najdziecie. PANNA MLODA : To moŝe i szukać szkoda. POETA : A jest jedna mała klatka - o, niech tak Jagusia przymknie rękę pod pierś. PANNA MLODA : To zakładka gorseta, zeszyta trochę przyciaśnie. POETA : A tam puka? PANNA MLODA : I cóŝ za tako nauka? Serce -! -? POETA : A to Polska właśnie. Stanisław Wyspiański, Wesele 28

10 rozwieść się / rozwodzić się por. rozwód - rozwodnik / rozwódka wnieść / wnosić coś nowego do czegoś postawić / stawiać czoło czemuś za/cytować z pamięci przysporzyć / przysparzać komuś popularności por. przysparzać komuś kłopotu odwrócić się / odwracać się od kogoś rzucić się / rzucać się w czyjeś ramiona zdziwić się czymś iść w parze z czymś uzupełnić / uzupełniać poprawić / poprawiać wziąć / brać przykład z kogoś / czegoś po/patrzeć z góry na coś / kogoś prowadzić politykę por. prowadzić handel, prowadzić samochód wy/emigrować dogonić / doganiać kogoś dotrzeć / docierać do czegoś / kogoś Twój list w końcu dotarł do mnie. cieszyć się popularnością / zainteresowaniem sprawdzić się / sprawdzać się Jego obawy nie sprawdziły się. sporo łoŝyć na coś wzniecić / wzniecać powstanie por. wzniecać poŝar toczyć debatę nad czymś przymierzyć / przymierzać buty, odzieŝ itd. śledzić coś w napięciu z uwagą udzielić / udzielać komuś azylu por. po/starać się o azyl być cenionym jako... być postrzeganym jako... być wspominanym jako... za/angaŝować się w coś cenić sobie coś osiedlić się / osiedlać się gdzieś sięgać + Gen. Ta tradycja sięga czasów przedchrześcijańskich. und zurück zachować / zachowywać umiar s/tracić umiar w czymś stronić od czegoś / kogoś Starogrecki filozof Heraklit przez całe Ŝycie stronił od ludzi. słownictwo z róŝnych dziedzin cyrylica (<Cyryl) por. alfabet łaciński, glagolicki, grecki, hebrajski, arabski pisać jakimś alfabetem mówić jakimś językiem pontyfikat papieŝ, papieski, papizm wybrać kogoś na stanowisko papieŝa na papieŝa Nach Polen 22

11 niczym = jak STREFY CZASU ZEITZONEN pracownik robotnik sezonowy sprzątaczka, pielęgniarka, lekarz zbieraczka truskawek i jagód pracownik o wysokich kwalifikacjach sportowiec uprawiać sport - być wysportowanym olimpiada = igrzyska olimpijskie Belgia zdobyła trzy medale na igrzyskach olimpijskich w Sydney. por. mistrzostwa świata, mistrzostwa Europy Belgijska reprezentacja piłkarska nie będzie mogła WARSZAWA BERLIN uczestniczyć w mistrzostwach Europy w piłce noŝnej. por. zawodnik (speler) amator (amateur) zawodowiec (profspeler) polityka i społeczeństwo ugrupowanie polityczne, społeczne partia polityczna partie populistyczne partia (skrajnie) prawicowa, partia (skrajnie) lewicowa chadecja (chrześcijańska demokracja ChD) partia chadecka por. endecja (narodowa demokracja ND) ugrupowania skrajne - ugrupowania antyeuropejskie szczyt polityczny (np. szczyt europejski w Brukseli) szczyty władzy opozycja demokratyczna polityczny upadek kraju Sejm parlament polski nagonka antysemicka por. Ŝyd (lm. Ŝydzi) naród Ŝydowski starcie pomiędzy dwiema partiami politycznymi stół rokowań por. prowadzić rokowania Unia Europejskia ( słownictwo unijne ) wejście do Unii, przystąpienie do Unii przystąpić / przystępować do Unii wstąpić / wstępować do Unii wejść / wchodzić do Unii rozszerzenie Unii członkowsto w Unii wprowadzenie euro, otwarcie rynku pracy, zniesienie granic negocjacje akcesyjne por. traktat akcesyjny ustrój (system) polityczny obalenie komunizmu wspólnota europejska system socjalny państwo opiekuńcze państwo dobrobytu (np. aktywne państwo dobrobytu!) reforma emerytalna 23

12 emeryt pójść na emeryturę, być na emeryturze słuŝba zdrowia reforma słuŝby zdrowia system nauczania (= system edukacyjny) aborcja (przerwanie ciąŝy), korupcja, biurokracja, sprzedaŝ narkotyków, wybryki alkoholowe równouprawnienie kobiet i męŝczyzn, emancypacja akcja pomocy społecznej wzrost przestępczości, ubóstwo gospodarka transformacja gospodarcza strefa wolnocłowa sytuacja demograficzna siła robocza, bezrobocie, bezrobotny związek zawodowy por. związkowiec (członek związku zawodowego) ciekawe sformułowania opinia publiczna jest podzielona zaniepokojona co czwarty Belg (czyli 25 procent Belgów) co piąty Polak (czyli 20 procent Polaków) tuŝ przed + Instr. / tuŝ po + Loc. To było tuŝ po upadku komunizmu (np. w r. 1990). aŝ tyle / aŝ do + Gen. Ta dziewczyna ma aŝ pięć kotów. Siedzieliśmy w knajpie aŝ do północy. przymiotniki podniosły, wzruszający sędziwy hojny (=szczodry vs. skąpy, por. takŝe oszczędny) dobrze (gorzej, lepiej) wykształcony ciekawostki językowe rzeczowniki męskie (odczasownikowe) na ca uchodźca < uchodzić wyznawca < wyznawać znawca < znać następca < następować wykładowca < wykładać por. rzeczowniki męskie (odrzecznikowe) na iec Np. naukowiec (nauka) sportowiec (sport) fachowiec (fach) zawodowiec (zawód) dech (Gen. tchu) wymienić coś jednym tchem 24

13 Słownictwo związane z kinem i z filmem reŝyser/filmowiec - aktor(ka) - producent - scenarzysta (scenariusz) - sekretarz planu na/kręcić film, wy/reŝyserować film, z/robić film, z/realizować film za/grać wystąpić / występować w jakimś filmie rola główna / rola drugoplanowa - w roli głównej występuje... - grać jakąś rolę akcja filmu rozgrywa się... kamera video - magnetowid - plan filmowy - ujęcie film niemy / dźwiękowy / kolorowy / czarno-biały / pełnometraŝowy / krótkometraŝowy film dokumentalny, reklamowy, animowany, rysunkowy (= kreskówka), fabularny film w wersji oryginalnej / dubbingowany / z napisami / z lektorem komedia, kryminał, erotyk, horror, western, thriller, dramat, romans, tragikomedia, film akcji film fantastyczny / przygodowy / psychologiczny / sensacyjny / familijny / obyczajowy ekranizacja / adaptacja powieści przeróbka Film Pornografia został nakręcony według powieści Witolda Gombrowicza pod tym samym tytułem. serial telewizyjny - opera mydlana teleturniej kino autorskie / kino komercyjne wytwórnia filmowa / studio filmowe widownia seans dzienny / wieczorny tematyka filmu: Ten film dotyczy + Gen. To jest film na temat + Gen. W tym filmie chodzi o + Acc. Tematem filmu jest + Nom. Film poświęcony jest + Dat. Ten film porusza temat + Gen. Słoń a sprawa polska "W konkursie literackim na temat słonia Anglik przedstawił pracę: "Moje doświadczenia w polowaniu na słonie w Afryce Południowej", Francuz napisał esej na temat: "Seksualne i erotyczne Ŝycie słoni", a tytuł opowiadania Polaka - "Słoń a sprawa polska". (syndrom doszukiwania się elementów polskości w najdrobniejszych przejawach rzeczywistości) Proszę wejść na forum internetowe (TOLEDO) i odpowiedzieć na pytania: POLACY / POLSKA W BELGII - Z czym waszym zdaniem kojarzy się Polska przeciętnemu Belgowi? Por. tekst Wisławy Szymborskiej pt. Słówka - Czy są jacyś Polacy, którzy są szczególnie znani wśród Belgów? 25

14 - Jakie stereotypy / uprzedzenia / uogólnienia powracają w naszej percepcji Polaków? - Czy nasz wizerunek Polaków odbiega od percepcji Polaków w innych krajach unijnych? (por. tekst W unijnym krzywym zwierciadle i reklama Media Markt) ''Wesoła'' reklama Media Markt o Polakach złodziejach Ta reklama emitowana była w niemieckiej telewizji przed mistrzostwami świata w piłce noŝnej. Do 3 panów z reklam MM w Niemczech podchodzą 3 panowie z Polski, którzy notabene posługują się łamanym niemieckim ze słowiańskim akcentem: Polacy: - O trzech sławnych Panów Media Markt, pozdrawiamy i dziękujemy. Panowie z reklam Media Markt: - Za co? Polacy: - Produkty jedyne na świecie, ceny niskie i "głębokie" jak polska dusza, wy wspaniała druŝyna. Trzymam kciuki - mistrzostwo świata. Polacy odchodzą dalej. Panowie z Media Markt kontynuują: - Polak... jednak przyzwoity człowiek, tutaj mam swój zegarek... I widzimy Panów bez spodni. 26

15 - Jakie stereotypy dotyczące Polski i Polaków utrwaliły się w naszym języku? - Czy w innych językach funkcjonują podobne stereotypy językowe? - Czy znacie teksty (literackie i inne), programy telewizyjne, itp. itd., które nawiązują do tych róŝnych stereotypów? - Kiedy po raz pierwszy zetknęliście się z Polską / z Polakami / z językiem polskim? - Czy znacie jakichś znanych Belgów mających polskie korzenie? - Jaka rola odgrywa kwestia polskiego pochodzenia w ich Ŝyciorysie? - Czy Polacy mają jakieś typowe cechy (zewnętrzne, wewnętrzne)? 27

16 Ankieta: Stereotyp Polaka w Szwecji - Czy moŝna Polaka poznać po pierzu? Ptaka po pierzu, wilka po sierści, a z mowy człowieka poznasz Zob. test Poznaj Polaka po pierze w rubryce Zadania 28

17 BELGOWIE / BELGIA W POLSCE - Pod jakim względem Polacy róŝnią się od Belgów, Flamandów,...? Asteriks u Belgów - Jaki jest waszym zdaniem wizerunek Belgów w Polsce? 29

18 Jasio u pana (piosenka ludowa) SłuŜył Jasio u pana starszego dworzana, l wysłuŝył dzieweczkę, w siódmym roku panieneczkę. A gdy juŝ Kasieńkę miał, król na wojnę rozkazał. JuŜ siódmy roczek idzie, Jasio z wojenki jedzie, I zajechał przed okienko, wyjdź do mnie Kasieńko. Wyszła ci doń matka, teść, I proszą go z konia zejść. Ja z konika nie zejdę, Póki Kasi nie ujrzę. JuŜ Kasieńka nie Ŝyje, Na jej grobie lilije. Cały cmentarz objechał, Nim na jej grób zajechał. I stanął na jej grobie, Gorzko zapłakał sobie. Kasiu, droga Kasieczko, Przemów do mnie słóweczko. Tyłem Boga uprosił, śebym do ciebie wrócił. Zadzwońcie jej w wielki dzwon, Mojej Kasi smutny zgon. Zagrajcie jej organy, Mojej Kasi kochanej. Zagrajcie jej w kościele, Mojej Kasi wesele. Wszystkie panny w wianeczku, Moja Kasia w piaseczku. CIEKAWE LINKI

19 Wizerunek Polaków w Stanach Zjednoczonych Por. opowiadanie Henryka Sienkiewicza Latarnik 31

20 Kliknij, aby dodać tytuł Kliknij, aby dodać tytuł Za szynką Rozmowa z Edwardem Redlińskim (por. fragment powieści Szczurojorczycy) Przeciętny Polak, emigrant z kraju bardzo kulturalnego i dość bogatego tak, tak, bogatego i kulturalnego w porównaniu np. z Meksykiem, Haiti, Pakistanem czy Turcją zostaje w USA zdegradowany. Zamiast do spodziewanego raju trafia bowiem do przedpiekła. Nielegalność pobytu i inwalidztwo językowe sprawiają, Ŝe jest człowiekiem trzeciej, czwartej kategorii. KaŜdy zaczyna się brydzić sam sobą i nienawidzić swojego losu. A człowiek, który nie szanuje siebie, nie jest zdolny darzyć szacunkiem innych. Nienawidzi ich, bo brzydzi się sobą. Podczas siedmioletniego pobytu w USA spotkałem tylko jednego Polaka, który przybył tam, aby wydobyć rodzinę z nędzy. Wszystkim innym dobrze się wiodło w Polsce, ale przyjechali po to, by powodziło się im jeszcze lepiej. Doprowadzenie Polaków z nędzy do nudy paradoksalnie świadczy na korzyść PRL. Biedny się nie nudzi biedny haruje i walczy o jedzenie, buty, łóŝko, dach. Sama Polonia w USA dzieli naszą imigrację na trzy fale historyczne: emigracja chlebowa, emigracja wojenna, emigracja szynkowa. Gdyby Sienkiewicz przyjechał do USA sto lat później, zatytułowałby swoją nowelę Za szynką albo Za dŝipem. W USA humanista i artysta czuje się piątym kołem u wozu, chyba Ŝe zacznie dobrze sprzedawać swą sztukę na rynku. JakŜe infantylne i zapóźnione muszą być sztuka i publiczność w USA, jeśli za wyrafinowanie swego ducha uznają taki gniot intelektualny i artystyczny jak Forrest Gump. A przecieŝ Amerykanie potrafili wmówić milionom ludzi na świecie, nie tylko Polakom, Ŝe to arcydzieło. Tak działa Ameryka Kliknij, aby dodać tytuł Gdzie nie wstyd być Polakiem. Za szynką. Rozmowa z Edwardem Redlińskim kawał: 1) znaczna część czegoś np. kawał drogi, kawał chleba kawał dobrej roboty 2) Ŝart, dowcip 32