POSTACIE HISTORYCZNE KLASA II

Transkrypt

1 POSTACIE HISTORYCZNE KLASA II CZASY NOWOŻYTNE: EPOKA ODKRYĆ GEOGRAFICZNYCH XV XVI w. 1. Henryk Żeglarz syn króla Portugalii, uważany za patrona rozwoju floty portugalskiej i odkryć geograficznych, założyciela uniwersytetu w Lizbonie oraz szkoły kartografii i astronomii, uznawanej za pierwszą akademię morską na świecie; przypisuje mu się także wynalazek karaweli, choć nie ma na to bezpośrednich dowodów; protektor żeglarzy i odkrywców (z jego inicjatywy podjęto wiele wypraw żeglarskich, głównie wzdłuż zachodniego wybrzeża Afryki) 2. Bartłomiej Dias żeglarz, konkwistador i odkrywca portugalski, który w 1488 r. dopłynął do południowego krańca Afryki, który nazwał Przylądkiem Sztormów (później Przylądek Dobrej Nadziei) 3. Izabela Kastylijska królowa Kastylii i Leónu (Hiszpania); jej małżeństwo i wspólne rządy z Ferdynandem Aragońskim dały początek unii, w efekcie której powstało nowożytne Królestwo Hiszpanii; wsparła wyprawy Krzysztofa Kolumba przez Atlantyk ( ), które doprowadziły do odkrycia Nowego Świata i uczyniły Hiszpanię jednym z największych imperiów kolonialnych w historii 4. Krzysztof Kolumb kapitan wyprawy (statki Santa Maria, Niña i Pinta ), która pod flagą Kastylii wyruszyła w poszukiwaniu zachodniej drogi morskiej do Indii, a dotarła w 1492 r. do grupy wysp na Morzu Karaibskim (Bahamy i Antyle) u wybrzeży Ameryki kontynentu nieznanego w ówczesnej Europie; Kolumb zorganizował jeszcze trzy podróże ekspedycyjne dwie ostatnie dotarły do wybrzeży Wenezueli oraz Hondurasu i Panamy, które według odkrywców miały być kontynentem azjatyckim dopiero podróżujący do Ameryki Południowej 20 lat później żeglarz florencki Amerigo Vespucci stwierdził, że odkryte przez Kolumba lądy to nie Azja, lecz nowy, nieznany dotąd kontynent 5. Rodrigo de Triana hiszpański marynarz uczestniczący w pierwszej wyprawie Krzysztofa Kolumba, najprawdopodobniej był pierwszym Europejczykiem od czasów wikingów, który zobaczył Amerykę miało to miejsce 12 października 1492 r., kiedy to ze statku Pinta ujrzał na horyzoncie ląd (wyspę San Salvador Watling lub Samana Cay) jak głosi przekaz, na jej widok wykrzyknął słowa Tierra! Tierra!" (ziemia! ziemia!) 6. Amerigo Vespucci włoski kupiec, podróżnik morski i kartograf (pracował na usługach Hiszpanów i Portugalczyków); sprostował błąd Kolumba, który sądził, że dotarł do Indii uznał odkryte tereny za nieznany wcześniej kontynent (od jego imienia nazwano go później Ameryką) 7. Vasco da Gama odkrywca portugalski, który jako pierwszy dotarł drogą morską z Europy do Indii, umożliwiając Europejczykom swobodny handel z Azją południową (1498 r.) 8. Ferdynand Magellan żeglarz portugalski w służbie hiszpańskiej; wyprawa Magellana jako pierwsza przepłynęła cieśninę w Ameryce Południowej łączącą Atlantyk i Pacyfik (cieśnina Magellana) i opłynęła glob ( ); Magellan zginął w 1521 r. na Filipinach, 18 członków wyprawy powróciło do Hiszpanii na statku Victoria w 1522 r.; Magellan nazwał ocean przez który płynął pacífico spokojny (Pacyfik Ocean Spokojny) 9. Ferdynand Cortés hiszpański konkwistador, znany przede wszystkim jako zdobywca Meksyku (w latach podbił imperium Azteków) 10. Francisco Pizarro hiszpański konkwistador, który podbił imperium Inków (zachodnia część Ameryki Południowej) w I poł. XVI w. 11. Bartolomé de Las Casas hiszpański duchowny, dominikanin, jeden z pierwszych obrońców Indian, zwolennik pokojowej chrystianizacji

2 RENESANS (ODRODZENIE) XV XVI w. 12. Leonardo da Vinci wszechstronnie utalentowany człowiek renesansu: malarz, architekt, filozof, muzyk, pisarz, matematyk, mechanik, wynalazca; najsłynniejsze dzieła malarskie: Mona Lisa, Ostatnia Wieczerza, Dama z gronostajem (obraz, który znajduje się w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie jedyne dzieło Leonarda da Vinci w Polsce), szkic Człowiek witruwiański, projekty helikoptera, czołgu, łodzi podwodnej ( człowiek renesansu osoba o szerokiej wiedzy) 13. Michał Anioł włoski malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki renesansu, autor fresków w Kaplicy Sykstyńskiej (m.in. Stworzenie Adama, Sąd Ostateczny ), rzeźb: Pietà, Dawid, twórca projektu kopuły Bazyliki św. Piotra 14. Rafael Santi włoski malarz i architekt, najmłodszy z trójki genialnych artystów włoskiego renesansu (obok Michała Anioła i Leonarda da Vinci), znany z licznych przedstawień Madonny; do jego najbardziej znanych dzieł malarskich należą: Madonna Sykstyńska, Madonna ze szczygłem, fresk Szkoła ateńska ; Rafael sprawował też nadzór nad budową Bazyliki św. Piotra w Rzymie 15. Donato Bramante architekt i malarz włoski doby renesansu; autor pierwotnego projektu Bazyliki św. Piotra 16. Mikołaj Machiavelli historyk i pisarz polityczny okresu odrodzenia, autor traktatu o sztuce rządzenia pt. Książę twierdził w nim, że najważniejszym celem w polityce jest racja państwa aby ją osiągnąć można korzystać z wszelkich dostępnych środków (w tym z podstępu i okrucieństwa) w myśl hasła,,cel uświęca środki (makiawelizm) 17. Jan Gutenberg złotnik i drukarz moguncki, twórca pierwszej przemysłowej metody druku na świecie; za datę wynalezienia ruchomej czcionki uznaje się rok 1450; pierwszym dziełem, jakie wydrukował w 1455 r. Gutenberg była Biblia (tzw. Biblia Gutenberga) 18. Erazm z Rotterdamu jeden z czołowych humanistów renesansu ( książę humanistów ), propagator kultury antycznej, pisarz, katolicki duchowny, obywatel świata (wiele lat w podróżach); krytykował władców i duchownych popełniających rozmaite nadużycia (w książce Pochwała głupoty napiętnował przekupstwo, hipokryzję oraz rozwiązłe obyczaje kleru), głosił, że człowiek z natury jest dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy, uważał, iż Pismo Święte powinno być czytane przez osoby świeckie w języku narodowym; był pacyfistą potępiał wojny (dzielił wojny na sprawiedliwe obronne i niesprawiedliwe łupieżcze); Nagroda Erazma nagroda przyznawana przez holenderską fundację instytucjom i osobom za szczególnie znaczący wkład w rozwój europejskiej kultury, społeczeństwa lub nauk społecznych 19. Tomasz Morus angielski myśliciel, pisarz i polityk doby renesansu; krytykował rozrzutność i brutalność królów oraz brak dbałości o lud; jego najsłynniejsze dzieło Utopia przedstawia idealne państwo i system społeczny wyspa Utopia zamieszkana była przez wolnych ludzi (niewolnikami bywali jedynie jeńcy wojenni) wspólnotę drobnych producentów, rolników i rzemieślników (rozwój przemysłu to zło), ludzie musieli pracować (tylko 6 godzin dziennie), żyć skromnie (brak własności prywatnej i pieniądza, takie samo jedzenie i ubiór), moralność ceniona była ponad wszystko, ustrój hierarchiczny i demokratyczny, prawa nieliczne i proste; panowała tolerancja religijna (było kilka religii, zabroniony był ateizm), kapłani byli wybierani przez wiernych (nie mieli przywilejów, brak celibatu), kapłanami mogły być też kobiety; Morus nie uznał legalności małżeństwa Henryka VIII i jego drugiej żony oraz nie zgodził się uznać króla za głowę kościoła w Anglii, za co został skazany na ścięcie; Jan Paweł II ogłosił go patronem mężów stanu i polityków

3 20. Mikołaj Kopernik polski astronom doby renesansu, autor dzieła O obrotach sfer niebieskich (1543 r.), w miejsce teorii geocentrycznej (Ziemia w centrum Wszechświata) umieścił teorię heliocentryczną (Słońce w środku Wszechświata); teoria heliocentryczna pojawiła się już w starożytnej Grecji (jej twórcą był Arystarch z Samos), jednak dopiero dzieło Kopernika zapoczątkowało jedną z najważniejszych rewolucji naukowych od czasów starożytnych, nazywaną przewrotem kopernikańskim 21. Marcin Luter niemiecki reformator religijny (w 1517 r. zapoczątkował reformację ruch mający na celu odnowę chrześcijaństwa), twórca luteranizmu, przełożył Biblię na język niemiecki 22. Henryk VIII król Anglii, doprowadził w 1534 r. do rozłamu z Kościołem rzymskokatolickim oraz ustanowienia Kościoła anglikańskiego (niezależnego od papieża, podporządkowanego królowi Anglii) 23. Jan Kalwin reformator religijny działający głównie w szwajcarskiej Genewie, twórca ewangelicyzmu reformowanego i koncepcji predestynacji (losy człowieka jego zbawienie lub potępienie są z góry określone przez wolę Boga); nazywany Arystotelesem reformacji, najbardziej chrześcijańskim mężem swej epoki i drugim patriarchą reformacji 24. Stanisław Hozjusz polski humanista, dyplomata, jeden z czołowych przywódców kontrreformacji (uczestnik soboru trydenckiego), sprowadził do Polski jezuitów 25. Ignacy Loyola hiszpański duchowny, który w 1534 r. założył w Paryżu zakon jezuitów (żołnierze Boga, armia papieża) 26. Franciszek Ksawery jeden z założycieli zakonu jezuitów, pierwszy misjonarz jezuicki, zwany apostołem Indii (mówi się, że od czasów św. Pawła nikt nie nawrócił większej liczby ludzi), główny patron misji katolickich 27. Jan Olbracht król Polski w latach , za jego panowania miało miejsce pierwsze posiedzenie dwuizbowego parlamentu (1493 r.) 28. Aleksander Jagiellończyk król Polski w latach , za jego panowania w 1505 r. sejm w Radomiu uchwalił konstytucję praw Nihil novi, według której król praktycznie nie mógł nic nowego postanowić bez zgody izby poselskiej i senatu; na tymże sejmie zatwierdzono również tzw. Statut Łaskiego dokument będący zbiorem wszystkich statutów i przywilejów obowiązujących w Królestwie Polskim, spisany przez kanclerza wielkiego koronnego Jana Łaskiego (statut stał się fundamentalnym źródłem prawa aż do rozbiorów) 29. Zygmunt I Stary król Polski w latach , za jego panowania miał miejsce hołd pruski (1525 r.) wielki mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht Hohenzollern złożył hołd Zygmuntowi I Staremu na rynku w Krakowie; mecenas sztuki (przebudowa rezydencji na Wawelu w stylu renesansowym); żona Bona Sforza 30. Bona Sforza żona Zygmunta Starego (z możnego włoskiego rodu książąt Mediolanu Sforzów), matka Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki; przez kronikarzy nazywana chciwą, podstępną i żądną władzy, zrobiła jednak wiele dobrego dla Polski: zagospodarowała wielkie połacie nieużytków, rozbudowywała miasta, była mecenasem kultury, dzięki niej na polskie stoły trafiło wiele nieznanych wcześniej warzyw, pojawiły się makarony i przyprawy korzenne, wzrosło spożycie wina 31. Albrecht Hohenzollern ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego, przekształcił państwo zakonu krzyżackiego w świeckie państwo Prusy Książęce (sekularyzacja), stając się jego władcą (księciem); w 1525 r. złożył hołd lenny królowi Polski Zygmuntowi I Staremu 32. Zygmunt II August król Polski w latach , ostatni władca z dynastii Jagiellonów; za jego panowania zawarto w 1569 r. unię polsko-litewska w Lublinie (unia realna powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów), miał miejsce rozkwit literatury i sztuki renesansowej; król umocnił tolerancję religijną w Polsce ( nie jestem królem sumień waszych ), po jego śmierci

4 w 1573 r. szlachta podpisała akt konfederacji warszawskiej, który stał się podstawą tolerancji religijnej w Rzeczpospolitej 33. Henryk Walezy pierwszy elekcyjny król Polski w latach (artykuły henrykowskie, pacta conventa) 34. Anna Jagiellonka królowa Polski od 1575 r. z dynastii Jagiellonów; córka Zygmunta I Starego i Bony Sforzy, żona księcia Siedmiogrodu, Stefana Batorego, który w latach sprawował władzę w Polsce 35. Stefan Batory książę Siedmiogrodu, król Polski w latach , mąż Anny Jagiellonki; twórca piechoty wybranieckiej, zwycięzca wojna polsko-rosyjskiej o Inflanty, założyciel Akademii Wileńskiej 36. Mikołaj Rej polski poeta i prozaik renesansowy, jeden z pierwszych piszących w języku ojczystym, uznawany za ojca literatury polskiej ( A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają ) 37. Jan Kochanowski polski poeta epoki renesansu, który przyczynił się do rozwoju polskiego języka literackiego, uważany za jednego z najwybitniejszych twórców odrodzenia w Europie 38. Andrzej Frycz Modrzewski polski pisarz polityczny okresu renesansu, w swym najbardziej znanym dziele O poprawie Rzeczypospolitej (napisanym po łacinie) zawarł rozważania na temat kondycji ówczesnego państwa oraz stworzył wizję idealnej Rzeczypospolitej według autora państwo powinno być oparte na sprawiedliwym prawie (jako jeden z pierwszych postulował zrównanie wszystkich grup społecznych w prawach), opowiadał się też za opieką państwa nad ubogimi i publicznym szkolnictwem 39. Jan Zamoyski polski magnat doby renesansu, założył miasto Zamość, ufundował Akademię Zamojską (1594 r.) była pierwszą prywatną uczelnią w Rzeczypospolitej i według koncepcji jej fundatora miała być szkołą obywatelską przygotowującą młodzież do pełnienia obowiązków w służbie Rzeczypospolitej (w akcie fundacyjnym uczelni z 1600 r. zawarte zostały powszechnie znane słowa kanclerza Zamoyskiego: Takie są rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie ) BAROK XVII w. 40. Vermeer van Delft malarz holenderski epoki baroku ( Dziewczyna z perłą ) 41. Peter Paul Rubens malarz flamandzki, jeden z najwybitniejszych artystów epoki baroku (obrazy religijne, sceny mitologiczne, portrety, pejzaże) 42. Claudio Monteverdi jeden z pierwszych włoskich twórców operowych epoki baroku 43. Jan Sebastian Bach kompozytor niemiecki epoki baroku, jeden z najwybitniejszych artystów w dziejach muzyki 44. Jerzy Fryderyk Haendel niemiecki kompozytor późnego baroku, działający głównie na dworze angielskim 45. William Szekspir angielski dramaturg (jeden z niewielu, którzy z powodzeniem tworzyli zarówno komedie, jak i tragedie), powszechnie uważany za najgenialniejszego dramatopisarza wszech czasów 46. Molier francuski komediopisarz epoki baroku, uważany za najwybitniejszego w historii literatury francuskiej 47. Galileusz włoski astronom, matematyk i filozof przełomu XVI i XVII w., prekursor nowożytnej fizyki, zwolennik heliocentrycznej budowy świata i teorii Mikołaja Kopernika, jeden z pierwszych konstruktorów teleskopu, stosował metodę doświadczalną w badaniu zjawisk przyrody

5 48. Kartezjusz (Rene Descartes) francuski filozof, matematyk i fizyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII wieku; w swym dziele Rozprawa o metodzie dowodził, iż nie zmysły i emocje, lecz wyłącznie myślenie stanowi instrument poznania ( cogito ergo sum myślę, więc jestem ), twórca kierunku zwanego racjonalizmem (łac. ratio rozum) w nowożytnej filozofii 49. Izaak Newton wybitny angielski uczony przełomu XVI i XVII wieku; rozwinął teorię heliocentryczną wykazując, że te same prawa rządzą ruchem ciał na Ziemi, jak i ruchem ciał niebieskich, zdefiniował prawo powszechnego ciążenia, czyli grawitacji 50. John Locke angielski filozof, polityk i ekonomista XVII w., jeden z twórców empiryzmu (doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są przede wszystkim zmysły) i liberalizmu (doktryna polityczno-gospodarcza, podkreślająca wolność jednostek, biorąca za podstawę zasadę, iż funkcjonowanie aparatu państwa powinno być ograniczone do minimum) 51. Gustaw II Adolf król Szwecji w XVII w., dowódca wojskowy, reformator armii (dzięki modernizacji wojska Szwedzi odnieśli szereg zwycięstw podczas wojny 30- letniej) 52. Armand de Richelieu kardynał, pierwszy premier Francji (XVII w.), w swojej polityce uznawał dobro państwa za wartość nadrzędną, wedle zasady racji stanu; złamał potęgę arystokracji i hugenotów, dbał o rozwój przemysłu i nauki, rozbudował armię i flotę (podjął politykę podbojów kontynentalnych, współzawodnicząc z Anglią), w polityce zagranicznej wyniósł Francję do pozycji mocarstwowej 53. Ludwik XIV król Francji z XVII w., monarcha absolutny, którego określa się mianem Króla- Słońce i przypisuje się powiedzenie Państwo to ja ; za jego panowania Francja znacząco powiększyła swe terytorium (w tym o posiadłości zamorskie); wspierał rozwój kultury, nauki i sztuki (symbolem potęgi władzy królewskiej stał się monumentalny pałac w Wersalu w stylu dojrzałego baroku siedziba dworu królewskiego); był najdłużej panującym monarchą europejskim, pozostawił po sobie wielkie, zmodernizowane państwo o scentralizowanej, absolutystycznej władzy królewskiej, będące wzorem dla wielu innych państw Europy (Paryż stał się kulturalną stolicą całej Europy, a język francuski stał się językiem dyplomacji i arystokracji europejskiej) 54. Karol I Stuart król Anglii i Szkocji z XVII w., jedyny brytyjski władca, który został obalony przez poddanych i ścięty (Anglia stała się wówczas na krótko republiką) 55. Oliver Cromwell wybitny polityk angielski z XVII w. (dzięki niemu Anglia stała się światowym mocarstwem) 56. Jakub II Stuart król Anglii i Szkocji z XVII w., odsunięty od władzy w wyniku bezkrwawej rewolucji (ostatni katolicki król Anglii, który rządził w sposób absolutny) WIEK XVII WIEKIEM WOJEN 57. Zygmunt III Waza król Polski w latach (król Szwecji do 1599 r.); za jego panowania miały miejsce: wygrana bitwa ze Szwecją pod Kircholmem (1605 r.), przeniesienie siedziby monarszej z Krakowa do Warszawy w 1609 r. (kolumna Zygmunta III Wazy na placu Zamkowym w Warszawie), dymitriady i wygrana bitwa z Rosją pod Kłuszynem (1610 r.), przegrana bitwa z Turcją pod Cecorą (1620 r.), wygrana bitwa z Turcją pod Chocimiem (1621 r.); mecenas sztuki (stworzył pierwszą nowoczesną galerię malarstwa w Polsce) 58. Władysław IV Waza król Polski w latach (tytularny król Szwecji), car Rosji w latach ; za jego panowania miały miejsce: wojna z Rosją i zawarcie pokoju w Polanowie w 1634 r. (na jego mocy Polska odzyskała ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską), powstanie Chmielnickiego (1648 r.); mecenas kultury i nauki 59. Jan Kazimierz Waza król Polski w latach (tytularny król Szwecji do 1660 r.); za jego panowania miały miejsce: powstanie Chmielnickiego (wygrana bitwa z Kozakami pod

6 Beresteczkiem w 1651 r.), potop szwedzki ( ) i śluby lwowskie (król oddał Rzeczpospolitą pod opiekę Matki Boskiej); wojna z Rosją i rozejm w Andruszowie (1667 r.), Prusy Książęce uzyskały niezależność od Rzeczypospolitej (1667 r.); król abdykował w 1668 r., był ostatnim członkiem rodu Wazów 60. Dymitr Samozwaniec car Rosji w latach , rzekomo cudownie ocalały carewicz Dymitr, syn Iwana IV Groźnego; przy pomocy magnatów polskich zajął Moskwę (dymitriada) i poślubił córkę wojewody sandomierskiego, Marynę Mniszchównę 61. Jerzy Mniszech wojewoda sandomierski, który pomógł Dymitrowi Samozwańcowi (za obietnicę poślubienia córki Maryny) objąć tron moskiewski (dymitriada) 62. Stanisław Żółkiewski polski hetman z XVII w., zwycięzca w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Imperium Osmańskiemu i Tatarom; w 1610 r. w bitwie pod Kłuszynem odniósł swe największe zwycięstwo, pokonując wojska rosyjskie (wziął do niewoli Wasyla Szujskiego i jego dwóch braci hołd Szujskich przed Zygmuntem III Wazą w 1611 r. w Warszawie); zginął w 1620 r. podczas odwrotu wojsk polskich po przegranej bitwie pod Cecorą (spopularyzował powiedzenie pięknie i słodko umrzeć za ojczyznę ), jego prawnukiem był Jan III Sobieski 63. Michał I Romanow car Rosji od 1613 r. (przejął rządy po Władysławie IV Wazie), dziad Piotra Wielkiego 64. Bohdan Chmielnicki hetman zaporoski, przywódca powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej w latach , bohater narodowy Ukrainy 65. Jeremi Wiśniowiecki kresowy magnat, odnosił zwycięstwa podczas powstania Chmielnickiego, ojciec króla polskiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego 66. Jan Karol Chodkiewicz hetman litewski, jeden z najwybitniejszych europejskich dowódców wojskowych początku XVII w. (w 1605 r. odniósł znakomite zwycięstwo nad Szwedami w bitwie pod Kircholmem), zmarł w oblężonym przez Turków obozie pod Chocimiem w 1621 r. 67. Karol X Gustaw król Szwecji (za jego panowania Szwecja osiągnęła największy zasięg terytorialny), dowodził wojskami szwedzkimi podczas II wojny północnej (potopu szwedzkiego w latach ) 68. Augustyn Kordecki przeor paulinów na Jasnej Górze, dowódca obrony podczas oblężenia klasztoru w czasie potopu szwedzkiego (1655 r.) 69. Stefan Czarniecki polski hetman, najbardziej znany z prowadzenia wojny partyzanckiej przeciw wojskom Karola X Gustawa w czasie potopu szwedzkiego (brał też udział w powstaniu Chmielnickiego i w wojnie polsko-rosyjskiej ); do jego postaci nawiązuje tekst Mazurka Dąbrowskiego ( jak Czarniecki do Poznania po szwedzkim zaborze ) 70. Jerzy Lubomirski polski hetman z XVII w., jako jedyny polski arystokrata nie złożył hołdu Karolowi Gustawowi; starał się demokratyzować życie społeczne w swoich dobrach, nadawał szerokie uprawnienia mieszczanom i Żydom 71. Michał Korybut Wiśniowiecki król Polski w latach , za jego panowania miał miejsce upadek Kamieńca Podolskiego i haniebny traktat z Turcją w Buczaczu w 1672 r. (Rzeczpospolita musiała płacić Turcji coroczny haracz, co stawiało ją w równym rzędzie z innymi lennikami tureckimi) oraz zwycięska dla Polaków bitwa pod Chocimiem w 1673 r. pod dowództwem Jana Sobieskiego 72. Władysław Siciński polski szlachcic, uważany za tego, który pierwszy zerwał sejm wykorzystując liberum veto w 1652 r. (poseł Siciński nie pozwolił na kontynuowanie obrad ponad przewidziany czas, mówiąc ja nie pozwalam na prolongatę!, zaraz po tym opuścił salę) 73. Jan III Sobieski hetman (zwycięzca w bitwie z Turkami pod Chocimiem w 1673 r.), król Polski w latach ; za jego panowania miała miejsce zwycięska bitwa z Turkami pod Wiedniem; zreformował wojska Rzeczypospolitej i zasłynął jako mecenas kultury (zgromadził dużą bibliotekę,

7 wybudował pałac w Wilanowie); przez Turków zwany Lwem Lechistanu, przez chrześcijan Obrońcą Wiary (król został odznaczony tym tytułem przez papieża Innocentego XI w 1684 r.); żonaty z Francuzką, Marysieńką (królewska para pozostawiła po sobie pokaźną korespondencję listy miłosne) 74. Kara Mustafa turecki wódz, przyczynił się do ekspansji imperium osmańskiego w kierunku Europy środkowej i wschodniej; przegrał bitwę pod Wiedniem w 1683 r. z wojskami polskoaustriackimi pod dowództwem Jana III Sobieskiego 75. Jan Chryzostom Pasek polski pamiętnikarz epoki baroku WIEK XVIII WIEKIEM ROZUMU, STULECIEM ŚWIATEŁ 76. Wolter francuski pisarz epoki oświecenia, filozof i historyk, zwolennik oświeconego absolutyzmu 77. Jan Jakub Rousseau genewski pisarz epoki oświecenia tworzący w języku francuskim, filozof i pedagog; uważał, iż lud jest suwerenny i na podstawie umowy społecznej może ustanowić republikę opartą na zasadzie bezpośredniej demokracji; autor koncepcji swobodnego wychowania 78. Monteskiusz francuski filozof, prawnik i pisarz epoki oświecenia, w swym dziele O duchu praw opisał charakterystyczną jego zdaniem dla ustroju brytyjskiego zasadę tzw. trójpodziału władz na: ustawodawczą (parlament), wykonawczą (król i ministrowie) oraz sądowniczą (niezależne sądy) 79. Józef i Jakub Montgolfier wynalazcy balonu na ogrzane powietrze (pierwsze loty balonem miały miejsce w 1783 r.) 80. Wolfgang Amadeusz Mozart austriacki kompozytor i wirtuoz gry na instrumentach klawiszowych, przedstawiciel klasycyzmu w muzyce (zaliczany do klasyków wiedeńskich) 81. Thomas Newcomen angielski wynalazca przełomu XVII i XVIII w., określany ojcem rewolucji przemysłowej (najważniejszym jego wynalazkiem jest atmosferyczny silnik parowy zwany też silnikiem parowym Newcomena) 82. James Watt szkocki inżynier i wynalazca z XVIII w., twórca ulepszonej maszyny parowej (maszyny te zapoczątkowały rewolucję przemysłową) 83. Adam Smith szkocki myśliciel i filozof z XVIII w., jego koncepcje dały początek teorii liberalizmu ekonomicznego (funkcjonowanie gospodarki bez ingerencji państwa zgodnie z zasadą wolnego rynku i konkurencji) 84. Fryderyk Wilhelm I król w Prusach w I poł. XVIII w., twórca militarnej potęgi swojego państwa ( król-kapral ), monarcha absolutny 85. Fryderyk II Wielki król Prus (w latach ), przedstawiciel oświeconego absolutyzmu zwany filozofem na tronie ; pod jego rządami Prusy stały się jednym z najpotężniejszych państw europejskich; uczestniczył w I rozbiorze Polski 86. Fryderyk Wilhelm II król pruski z XVIII w., uczestniczył w II i III rozbiorze Polski 87. Maria Teresa Habsburg niekoronowana cesarzowa austriacka z XVIII w., przedstawicielka oświeconego absolutyzmu 88. Józef II Habsburg współrządził z matką Marią Teresą w dziedzicznych krajach austriackich, Święty Cesarz Rzymski, przedstawiciel oświeconego absolutyzmu, uczestniczył w I i III rozbiorze Polski 89. Piotr I Wielki car rosyjski, przedstawiciel oświeconego absolutyzmu, przeprowadził reformy, które miały na celu europeizację państwa, wzmocnił carskie samodzierżawie 90. Katarzyna II cesarzowa Rosji z XVIII w.; podziwiana przez zachodnich filozofów za umiłowanie wiedzy i sprzyjanie oświeceniu, nazywana Semiramidą Północy w rzeczywistości rządziła w sposób absolutny; uczestniczyła w I, II i III rozbiorze Polski

8 91. Benjamin Franklin 92. Jerzy Waszyngton 93. Ludwik XVI 94. Maria Antonina 95. Maximilien de Robespierre 96. August II Mocny 97. Stanisław Leszczyński 98. August III Sas 99. Stanisław Konarski 100. Stanisław August Poniatowski 101. Hugo Kołłątaj 102. Marcello Bacciarelli 103. Canaletto 104. Wojciech Bogusławski 105. Ignacy Krasicki 106. Kazimierz Pułaski 107. Tadeusz Rejtan 108. Stanisław Małachowski 109. Adam Kazimierz Czartoryski 110. Ignacy Potocki 111. Seweryn Rzewuski 112. Ksawery Branicki 113. Tadeusz Kościuszko 114. Kazimierz Pułaski 115. Józef Poniatowski 116. Wojciech Bartos (Głowacki) 117. Jan Kiliński 118. Napoleon Bonaparte 119. Jan Henryk Dąbrowski 120. Józef Wybicki