Układ nerwowy. Odbieranie, przekazywanie i analizowanie bodźców ze świata zewnętrznego

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Układ nerwowy. Odbieranie, przekazywanie i analizowanie bodźców ze świata zewnętrznego"

Transkrypt

1 Układ nerwowy 1. Główne funkcje: Odbieranie, przekazywanie i analizowanie bodźców ze świata zewnętrznego integracja poszczególnych części ciała wraz z układem hormonalnym zachowanie homeostazy (kontrola i koordynacja) Tkanka nerwowa Jej zasadniczym składnikiem są wysoko wyspecjalizowane komórki neurocyty, (powstałe z ektodermy), które łącząc się ze sobą wypustkami, tworzą zintegrowaną sied, obejmującą swoim zasięgiem cały organizm. Komórki glejowe Zalicza się do nich m.in. lemocyty i astrocyty. Wydzielają one czynniki wzrostowe i pełnią funkcje podporowe dla neuronów. Wspierają je metabolicznie i wycofują z płynu komórkowego nadmiar jonów i transmiterów, które mogłyby zakłócid ich czynnośd. Usuwają tez uszkodzone i martwe komórki nerwowe. Wyściełają komory mózgu, uczestnicząc w wymianie różnych substancji między płynami mózgowe-rdzeniowym a tkankowym mózgu. Stopki astrocytów uszczelniają naczynia włosowate, są więc ważnym elementem bariery krew-mózg. Lemocyty zaś tworzą osłonkę mielinową, stanowiącą izolację elektryczną aksonów bardzo wielu neuronów. W odróżnieniu od neuronów komórki glejowe zachowują zdolnośd do podziałów w ciągu całego życia. Neurony Zasadniczą jednostką strukturalno czynnościową tkanki nerwowej jest neuron. Tworzy go komórka nerwowa wraz z wypustkami. Zasadnicze części neuronu to: Cytoplazma otaczająca jądro neurocytu, czyli perykarion Wypustki protoplazmatyczne (dendryty), w liczbie jedna lub więcej odbierają bodźce ze środowiska albo od innej komórki Wypustka osiowa (akson / neuryt); zwykle pojedyncza, na koocu często rozgałęziona rozprowadza albo przewodzi impuls z okolicy dendrytycznej. Wewnątrz centralnego systemu nerwowego akson jest otoczony przez nienerwowe komórki, zwane glejowymi, a poza centralnym układem nerwowym jest otoczony komórkami Schwanna. Akson kooczy się przy efektorze, telodendronem.

2 WAŻNE! Neurony mają dobrze rozwinięte retikulum szorstkie ---> wysokie tempo metabolizmu. Na podstawie spełnianych funkcji neurony dzielimy na: Czuciowe (wstępujące) są albo receptorami, albo łącznikami receptorów, które przewodzą informacje do centralnego układu nerwowego; Ruchowe (zstępujące) przewodzą informacje z centralnego układu nerwowego do efektorów (mięśni, gruczołów, narządów elektrycznych, narządów świetlnych); Pośredniczące łączą dwa lub więcej neuronów, leżą zwykle całe wewnątrz centralnego układu nerwowego. Neurony, ze względu na liczbę wypustek nerwowych dzielimy na: 1. Neurony jednobiegunowe (unipolarne) to komórki posiadające jedną wypustkę, występują w : życiu zarodkowym organizmów w jądrach podwzgórza (u organizmów dojrzałych). 2. Neurony dwubiegunowe (bipolarne) to komórki nerwowe z dwoma wypustkami jedna wypustka jest aksonem, a druga dendrytem. Występują w: siatkówce oka. 3. Neurony wielobiegunowe (multipolarne) to komórki posiadające dużą liczbę wypustek jedna jest aksonem a pozostałe to dendryty. Występują w : zwojach nerwowych współczulnych tworzą przede wszystkim ośrodkowy układ nerwowy.

3 Ryc. 1 Ciała komórek nerwowych są zwykle zgrupowane razem w skupienia zwane zwojami. Zwój to zbiór ciał komórek nerwowych i neuronów pośredniczących. Mózg zwierząt ma budowę wielozwojową. W OUN (ośrodkowym układzie nerwowym) zwierząt, częśd komórkowa neuronów i częśd włóknista są rozdzielone. U kręgowców istota szara zawiera ciała komórek, a istota biała składa się z dendrytów i aksonów, wraz z osłonkami. Korę pni nerwowych bezkręgowców stanowią wyłącznie ciała komórek, podczas gdy wnętrze składa się z włókien. W skład neuronów wchodzą: jądro komórkowe, cytoplazma i błona komórkowa. Akson jest owinięty neurylemą, zbudowaną z komórek Schwanna. Komórki te przechodzą z mezenchymy, układają się wzdłuż neurytów i owijają je. Na niektórych neurytach komórka Schwanna odkłada spiralne fałdy, które są tłuszczowym materiałem izolującym, zwanym mieliną. Aksony leżące wewnątrz mózgu i rdzenia kręgowego (u kręgowców) nie mają neurylemy, a ich mielina jest zastąpiona przez komórki towarzyszące (satelity). Główną funkcją osłonki mielinowej jest zapewnienie specjalnego rodzaju przewodnictwa nerwowego.

4 Ryc. 2 Synapsy Synapsa jest okolicą, gdzie jedna komórka presynaptyczna wchodzi w bardziej lub mniej ścisłe połączenie z drugą komórką postsynaptyczną, na którą oddziaływuje. W układzie nerwowym kręgowców istnieje wiele synaps pomiędzy telodendronami aksonów i ciałem komórki neuronu postsynaptycznego. Większośd synaps bezkręgowców występuje pomiędzy telodendronami i rozgałęzieniami dendrytu. Większośd synaps przewodzi impulsy tylko w jednym kierunku, np. z komórek pre do postsynaptycznych. Okolica synaptyczna aksonu presynaptycznego kręgowców jest wypełniona małymi, okrągłymi ciałkami, pęcherzykami synaptycznymi. Pęcherzyki te wydzielają neurotransmitery do szczeliny synaptycznej. Stan pobudzenia jest przenoszony tylko w jednym kierunku: w neuronach czuciowych z organu czuciowego do rdzenia kręgowego i mózgu. Natomiast w neuronach ruchowych z mózgu i rdzenia kręgowego do mięśni i gruczołów. Podział synaps: Ze względu na sposób przekazywania impulsu: Chemiczna przekaz sygnału odbywa się za pośrednictwem substancji chemicznej. Taka synapsa jest jednokierunkowa, znużalna, opóźniająca i najpowszechniejsza w organizmie. Elektryczna fala depolaryzacyjna przeskakuje szczelinę synaptyczną (bardzo wąską), w postaci łuku elektrycznego. Ten rodzaj synapsy jest symetryczny, nieznużalny i nieopóźniany.

5 Ryc. 3 Potencjał czynnościowy We wszystkich komórkach istnieje zróżnicowanie potencjału elektrycznego pomiędzy wnętrzem komórki, a jej powierzchnią zewnętrzną. Różnica potencjału w neuronie wynosi ok. 60mV (potencjał wewnątrz jest ujemny). Ta różnica potencjałów nazywa się potencjałem spoczynkowym(niepodrażniony neuron = spolaryzowany). Jeżeli neuron jest drażniony (elektrycznie, przez nacisk lub uszkodzenie), następuje zmiana potencjału spoczynkowego. Następuje wtedy depolaryzacja. Miejscowy stan depolaryzacji, potencjał generujący, jest punktem wyjściowym impulsu nerwowego. Jest to potencjał lokalny, bardzo wolny. Jeżeli nie osiągnął on wartości krytycznej, zjawiska wyrównawcze w neuronie idące w kierunku repolaryzacji spowodują wolny zanik różnic potencjału i żaden impuls nie będzie przewodzony wzdłuż nerwu. Jeżeli jednak depolaryzacja osiągnie wartośd krytyczną w wystarczająco krótkim czasie, podrażni on akson. W konsekwencji, płynie prąd z dwóch miejsc nieaktywnych do punktu depolaryzacji. Dwa spolaryzowane obszary stymulują nieaktywne miejsca do nich przyległe i w ten sposób tworzą reakcję łaocuchową. Samogenerująca się fala depolaryzacji wędruje wzdłuż neuronu. Przenoszona depolaryzacja jest potencjałem czynnościowym. Rozprzestrzenia się on szybko i wzbudzany jest według zasady wszystko albo nic (pojawia się przy maksimum napięcia albo nie pojawia się wcale). Następuje potem okres refrakcji bezwzględnej, aby mógł powstad następny potencjał. W obrębie neuronu potencjał czynnościowy może rozprzestrzeniad się w różnych kierunkach od punktu powstania, ale typowy jest kierunek od dendrytu do ciała komórki i od ciała komórki do aksonu.

6 Ryc. 4 Teoria membranowa przewodzenia nerwowego Zgodnie z tą teorią zjawiska elektryczne w włóknie nerwowym zachodzą dzięki selektywnej przepuszczalności błony komórkowej nerwowej dla jonów sodu i potasu, a przepuszczalnośd tę reguluje pole elektryczne powstałe po obu stronach błony. Współdziałanie tych dwóch czynników wymaga wymaga przekroczenia pewnego progu krytycznego, by wystąpiło pobudzenie. Pobudzenie jest regeneracyjnym uwolnieniem energii elektrycznej z błony nerwowej, a rozprzestrzenienie się tej zmiany wzdłuż włókna stanowi krótki bodziec elektryczny typu "wszystko albo nic", nazywany potencjałem czynnościowym. Neuron w stanie spoczynkowym jest długą cylindryczną rurą, której błona plazmatyczna rozdziela dwa roztwory o różnym składzie chemicznym, pomimo iż mają one takie samo stężenie jonów. W ośrodku zewnętrznym przeważają jony sodu i chloru, a wewnątrz komórki występują

7 głównie jony potasu. Jony potasu i chloru dyfundują stosunkowo swobodnie poprzez błonę, natomiast przepuszczalnośd dla jonów sodu jest niska. Na wewnętrznej stronie błony kumulują się ładunki ujemne. Stan równowagi jonowej utrzymuje pompa sodowa - układ enzymatyczny, który aktywnie przemieszcza jony sodu z wnętrza na zewnątrz komórki, a więc przeciwko gradientowi stężeo i gradientowi elektrycznemu. Pompa sodowa wymaga dopływu energii w postaci ATP, którego źródłem są procesy metaboliczne nerwowej. Chociaż przepuszczalnośd błony jest bardzo mała dla jonów sodu przy zwykłym napięciu spoczynkowym, to wzrasta ona ze spadkiem potencjału elektrycznego błony. Pozwala to a przenikanie jonów sodu, zgodnie z potencjałem elektrochemicznym, do środowiska o niższym ich stężeniu (do wnętrza komórki). To z kolei obniża potencjał elektryczny błony względem sodu. Wniknięcie jonów sodu obniża potencjał błonowy do zera, a nawet poniżej. Po upływie 1 lub 2 ms zmniejsza się przepuszczalnośd błony dla sodu i rozpoczyna się wpływ potasu. To wywołuje przywrócenie potencjału spoczynkowego przez repolaryzację błony. Gdy błona zostanie całkowicie zrepolaryzowana, jej przepuszczalnośd powraca do normy, a nadmiar Na, który wniknął w czasie tego procesu do komórki, zostaje stopniowo usuwany przy pomocy pompy sodowej. Po rozprzestrzenieniu się każdego bodźca następuje okres braku pobudliwości, okres refrakcji bezwzględnej, w czasie którego włókno nie może przewodzid następnego bodźca. Ryc. 5

8 Wpływ substancj chemicznych na działanie synaps W zależnościod rodzaju uwalnianego neuroprzekaźnika synapsy obwodowego układu nerwowego dzieli się na: cholinergiczne (uwalniające acetylocholinę) i adrenergiczne (wydzielające adrenalinę lub noradrenalinę). Efekt wywoływany przez te neuroprzekaźniki zależy od rodzaju receptorówznajdujących się w błonie części postsynaptycznej. Leki lubinne związki chemiczne, np. nikotyna czy muskaryna, oddziałują na układ nerwowy przez naśladowanie (agoniści) lub blokowanie (antagoniści) działania neuroprzekaźników w synapsach. Acetylocholina jest środkiem pobudzającym, wywołującym lokalną depolaryzację błony komórki mięśniowej. Stymuluje ona powstawanie impulsów w błonie i powoduje kurczenie się włókna mięśniowego. mv Mechanizm potencjału czynnościowego Czas Na +

9 Na + Na + Na + Ryc. 6 Opóźnienie synaptyczne Opóźnienia synaptyczne są bardzo ważne przy określaniu drogi impulsu w ukłądzie nerwowym oraz reakcji organizmuna specyficzne podniety. Nasze narządy zmysłowe otrzymują nieprzerwany strumieo podniet, ale selektywnośd opóźnienia synaptycznego zapobiega niekontrolowanym akcjom mięśni i gruczołów. Opóźnienie synaptyczne polega na tym, że dyfuzja mediatorów w szczelinie synaptycznej jest bardzo wolna w porównaniu z falą depolaryzacyjną.

10 Ewolucja układu nerwowego bezkręgowców Ewolucyjne kształtowanie się układu nerwowego było związane z powstaniem organizmów tkankowych, a następnie ze zmianą symetrii ciała z promienistej na dwuboczną (bilateralną) oraz ze wzrostem aktywności zwierząt. U pierwotnych zwierząt tkankowych wyspecjalizowały się komórki zdolne do odbierania, przewodzenia i reagowania na bodźce. Wyrazem przystosowania do pełnienia takiej roli są wypustki komórek nerwowych i ich łącznie się między sobą oraz tworzenie połączeo innymi częściami ciała. O układzie nerwowym możemy mówid dopiero u zwierząt tkankowych. U nich wykształciły się dwie formy tego układu: siatkowaty i centralizujący się. I. PARZYDEŁKOWCE Układ nerwowy siatkowaty: rozproszony, dyfuzyjny, rozmieszczony równomiernie, bez centrów, komórki receptorowe między komórkami nabłonkowo - mięśniowymi, brak wyspecjalizowanych receptorów. U meduzy zaczyna suę centralizacja, przejście do lokomocji wymusza zdolnośd do koordynacji --> zwiększona specjalizacja - dookoła parasola łaocuszek z ropaliami, każde ropalium ma plamkę oczną i statocystę. Komplikwanie się układu nerwowego polega na zwiększaniu różnorodności komórek nerwowych i złożoności ich budowy. Zwiększa się też złożonośd wzajemnego rozmieszczenia neuronów, głównie ich związków między sobą, jak też z receptorami i efektorami. Ryc. 7 II. PŁAZIOCE I NICIENIE

11 Układ centralizujący się. Występują pnie nerwowe połączone spoidłami i parzysty zwój głowowy ("mózg"). III. PIERŚCIENICE Układ drabinkowy (po 2 zwoje w każdym segmencie) i scentralizowany: duży parzysty zwój nadgardzielowy obrączka okołogardzielowa parzysty zwój podgardzielowy pnie nerwowe ze zwojami segmentalnymi IV. STAWONOGI Układ drabinkowy lub łaocuszkowy (po 1 zwoju w każdym segmencie), 3 pęcherzykowy "mózg". Specjalizacja u owadów związana z opanowaniem środowiska powietrznego. "Mózg" to zwoje nad- i podprzełykowe o krótkich połączeniach. Owady uczą się, rozróżniają i pamiętają; posiadają wyspecjalizowane receptory. V. MIĘCZAKI Brak ośrodków nadrzędnych, trzy części leżącena różnych poziomach: każda częśd złóżona z pierścienia okołogębowego i promieniście rozchodzącyh się pięciu pni nerwowych. VI. SZKARŁUPNIE Układ bardzo uproszczony. VII. LANCETNIK Cewa nerwowa ektodermalna położona grzbietowo z lokalnym rozszerzeniem - pojedynczy pęcherzyk przedni. VIII. MINOGI I ŚLUZICE Obecnośd płatów węchowych. Słabo rozwinięte wzgórze spowodowane brakiem zachowao plastycznych. Zachowania są zależne od podwzgórza. Dobrze rozwinięte śródmózgowie ze zmysłem wzroku. Móżdżek słabo wykształcony. Wraz z doskonaleniem się budowy układu nerwowego następował rozwój receptorów i efektorów. Im bardziej złożony i doskonały układ nerwowy, tym bardziej złożone i różnorodne reakcje

12 organizmów na bodźce. Komplikacji towarzyszy powstawanie rozmaitych struktur ochronnych, wzmacniających i innych przystosowao usprawniających pracę układu nerwowego. Ewolucja układu nerwowego u kręgowców I. BEZŻUCHWOWCE mózg: mały, poszczególne części ułożone liniowo kresomózgowie - największa częśd mózgu: duze opuszki węchowe, zawiązki prymitywnej formy kory nerwowej śródmózgowie - słabo rozwinięte (podrzędna rola narządu wzroku) móżdżek - niewielki fałd prostopadły do osi mózgowia (słabe możliwości ruchowe) rdzeo przedłużony (ośrodki najważniejszych funkcji życiowych i czucia skórnego) 10 par nerwów czaszkowych wychodzących z mózgowia II. RYBY mózg niewielki, lepiej rozwinięty niż u bezżuchwowców; układ liniowy wszystkich części mózgowia, a ich rozwój uzależniony od dominującego zmysłu: a. u chrzęstnych posługujących się węchem - małe śródmózgowie, rozwinięte węchomózgowie, kresomózgowie z opuszkami węchowymi podzielone na dwie małe półkule b. u ryb kostnych posługujących się wzrokiem - większe śródmózgowie i kresomózgowie, lecz mniejsze opuszki węchowe w kresomózgowiu - pierwotne formy kory nerwowej i ośrodki kojarzeniowe móżdżek pokryty korą móżdżku, wykształcony w zależności od środowiska i sposobu poruszania się rdzeo przedłużony - dośd duży (m.in. ze względu na rozwinięte czucie skórne) zmysły: węch, smak, wzrok, słuch, możliwośd wydawania dźwięków przez niektóre ryby, linia naboczna III. PŁAZY mózg pięcioczęściowy (układ liniowy) rdzeo przedłużony zawiera ośrodki oddychania, kontroli pracy serca; największa częśd mózgu kresomózgowie nieco lepiej rozwinięte niż u ryb

13 w międzymózgowiu szyszynka ( u współczesnych brak oka ciemnieniowego) spore śródmózgowie z ośrodkami wzroku móżdżek mały i wąski (prosta lokomocja) od mózgowia odchodzi 10par nerwów czaszkowych IV. GADY mózgowie niewielkie w porównaniu z masą ciała, ale budowa i funkcje bardziej skomplikowane niż u płazów; wyraźnie większa zdolnośd uczenia się i zapamiętywania dwie półkule kresomózgowia zachodzące na międzymózgowie (częściowa utrata linowego ułożenia elementów mózgowia); zaczątki kory nowej zawierającej ośrodki kojarzeniowe śródmózgowie dobrze rozwinięte, zapewnia dobry wzrok stopieo rozwoju móżdżku zależy od aktywności ruchowej - najlepiej rozwinięty móżdżek mają żółwie morskie i krokodyle esowate wygięcie rdzenia przedłużonego charakterystyczne dla owodniowców od mózgowia odchodzi 12 par nerwów czaszkowych V. PTAKI wyraźnie wyższa względna masa mózgowia (w porównaniu z gadami) kresomózgowie silnie rozwinięte, gładkie półkule zatracenie liniowego układu części mózgowia móżdzek silnie rozwinięty, obficie pofałdowany, zawierający ośrodki równowagi i koordynacji ruchów esowate wygięcie rdzenia przedłużonego; 12 par nerwów czaszkowych jedna kostka słuchowa w uchu środkowym (znakomity słuch) słabo rozwinięty węch VI. SSAKI ośrodkowy układ nerwowy o planie budowy mózgowia jak u innych owodniowców bardzo duże kresomózgowie; półkule mózgowe pokryte pofałdowaną korą mózgową zbudowaną głównie z istoty szarej (kory nowej) w związku z przejmowaniem przez ośrodki płatów potylicznych półkul mózgowych funkcji wzrokowych śródmózgowie jest małe

14 bardzo duży móżdzek półkule móżdżku pokryte są korą móżdżku (bardzo sprawna koordynacja ruchu) BUDOWA UKŁADU NERWOWEGO CZŁOWIEKA Ryc. 8 Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia oraz rdzenia kręgowego. Mózgowie ma hierarchiczną strukturę i składa się z kilku połączonych ze sobą, osłoniętych czaszką części: kresomózgowia, międzymózgowia, śródmózgowia, tyłomózgowia i rdzenia przedłużonego. Rdzeo kręgowy ma kształt walcai jest złożony z tkanki nerwowej. Przekazuje impulsy nerwowe z oraz do mózgowia, kontroluje także odruchy własne.

15 Obwodowy układ nerwowy składa się z 12 par nerwów czaszkowych odchodzących od mózgowia, 31 par nerwów rdzeniowych odchodzących od rdzenia kręgowego oraz tzw. zwojów nerwowych będących niewielkimi skupieniami ciał neuronów poza ośrodkowym układem nerwowym. W zwojach odbywa się obróbka informacji, które docierają do organizmu ze środowiska. Nerwy obwodowe zapewniają szybkie przewodzenie impulsów nerwowych z zakooczeo nerwowych, czyli odbierających bodźce receptorów do ośrodków nerwowychoraz przewodzenie impulsów z tych ośrodków do narządów wykonawczych, czyli ekektorów. Somatyczny układ nerwowy odbiera informacje ze środowiska zewnętznego oraz reguluje i koordynuje pracę aparatu ruchowego. Układ ten kieruje głównieświadomymi ruchami organizmu. Autonomiczny układ nerwowy, inaczej wegetatywny, reguluje funkcjonowanie narządów wewnętrznychpracujących bez udziału świadomości, np. pracę mięśni gładkich, mięśnia sercowego, gruczołów. Układten jest odpowiedzialny za niezmiennośd środowiska wewnętrznego organizmu. Ośrodkowy układ nerwowy Pełni nadrzędne funkcje kontrolne względem pozostałych elementów układu nerwowego. Jest on ostatecznym odbiorcą wszystkich impulsów nerwowych pochodzących z wnętrza organizmui środowiska zewnętrznego. Mózgowie jest jednym z większym narządów ciała ludzkiego, u dorosłego człowieka waży około 1350 g. Delikatną tkankę mózgową chronią przed uszkodzeniem kości czaszki. Dodatkowo zarówno mózgowie, jak i rdzeo kręgowy są osłonięte trzema błonami nazywanymi oponami.

16 Ryc. 9 Kresomózgowie jest największą częścią mózgu. Składa się z dwóch półkul pokrytych korą mózgową, czyli silnie pofałdowaną istotą szarą. Półkule są ze sobą połączone trzema włóknami istoty białej tzw. spoidłai, z których największym jest ciało modzelowate (spoidło wielkie mózgu). Międzymózgowie to stosunkowo niewielki odcinek mózgowia, w którym znajdują się ośrodki kontrolujące pracę autonomicznego układu nerwowego i hormonalnego. Najważniejszymi strukturami międzymózgowia są: szyszynka - niewielki gruczoł produkujący tzw. hormon snu, czyli melatoninę, która reguluje dobowy rytm organizmu, a także hamuje wydzielanie hormonów gonadotropowych, zapobiegając przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu. wzgórze- parzysta struktura mająca połączenia z pozostałymi częściami ośrodkowego układu nerwowego. Jest przekaźnikiem impulsów nerwowych niemal we wszystkich drogach czuciowych. podwzgórze - obejmuje ośrodki czynności niezależnych od woli, jak ośrodki termoregulacji, sytości i głodu, pragnienia, ośrodki kontrolujące poziom cukrów, aminokwasów i jonów we krwi. W nim też są zlokalizowane ośrodkimotywacyjne, które umożliwiają człowiekowi zaspokajanie popędów. Neurony podwzgórza wydzielają hormony regulujące skurcze mięśni gładkich narządów rozrodczych obu płci, pracę nerek i przysadki.

17 przysadka - gruczoł wytwarzający m.in. hormony, które pobudzają inne gruczoły do wydzielania własnych hormonów. Śródmózgowie to częśd mózgowia, w której znajdują się m.in. ośrodki reakcji słuchowych i wzrokowych, takich jak ruchy powiek czy zmiana średnicy źrenicy. Tyłomózgowie leży za śródmózgowiem. W skład tyłomózgowia wchodzą: móżdżek - składa się z dwóch półkul i części środkowej. Wierzchnią warstwę móżdżku stanowi pofałdowana istota szara, a spodnią - istota biała. W móżdżku znajdują się ośrodki nerwowe kontrolujące stan napięcia mięśni i koordynujące ruchy ciała, jego postawę oraz równowagę. Móżdżek łączy się z innymi częściami mózgowia przez tzw. konary móżdzku. most - obejmuje liczne drogi nerwowe, zwoje dróg ruchowych i czuciowych powiązanych z mózgiem i móżdżkiem, m.in. zwoje nerwów czaszkowych. rdzeo przedłużony - łączy się bezpośrenio z rdzeniem kręgowym. Znajdują się w nim skupienia istoty szarej stanowiące ośrodki nerwowe, które regulują podstawowe czynności fizjologiczne, m.in. pracę serca, wentylacjępłuc, połykanie, odruch ssania, odruchy obronne (np. kaszel, kichanie, mruganie powiek). Komory to jamy mózgowia i rdzenia przedłużonego, wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym. W obrębie kresomózgowia znajdują się parzyste komory boczne, które łączą się z pojedynczą komorą międzymózgowia. Wewnątrz śródmózgowia biegnie kanał nazywany wodociągiem mózgu, który łączy się z komorą zlokalizowaną w rdzeniu przedłużonym. Ta komora jest z kolei połączona z kanałem środkowym rdzenia kręgowego. Opony ośrodkowego układu nerwowego Opona twarda to mocna włóknita błona zewnętrzna. Składa się z dwóch warstw: bogato unaczynionej i unerwionej warstwy zewnętrznej oraz warstwy wewnętrznej. Opona ta wyścieła jamę czaszki i kanał kostny utworzony przez kręgi. Opona pajęcza to delikatna opona śrdkowa. Opona miękka to dwuwarstwowa, silnie unaczyniona błona, która bezpośrednio przylega do powierzchni mózgowia i rdzenia kręgowego. Wnika ona we wszystkie zagłębienia, szczeliny i bruzdy kory mózgowej. Ściany tętnic i żył obecnychw oponie miękkiej stanowią tzw. barierę krew - mózg, przez którą mogą przenikad tylko niektóre substancje, m.in. tlen, woda czy glukoza (do neuronów zlokalizowanych w mózgu nie docierają znajdujące się we krwi szkodliwe dla organizmu substancje oraz takie, które zakłócają przekazywanie impulsów nerwowych z komórki do komórki). Płyn mózgowo - rdzeniowy wypełnia jamę podpajęczą, tj. przestrzeo między oponą pajęczą a oponą miękką. Płyn znajduje się też w wolnych przestrzeniach mózgu, w tzw. komorach. Płyn mózgowo - rdzeniowy jest bezbarwną cieczą o składzie podobnym do składu osocza krwi. Zawiera on znaczne ilości NaCl, niewielkie ilości glukozy i białka oraz śladowe ilości składników morfotycznych krwi, głównie limfocytów i monocytów. Płyn amortyzuje wstrząsy i pośredniczy w wymianie substancji między tkanką nerwową a krwią.

18 Rozmieszczenie ośrodków w korze mózgowej Na powierzchni kory mózgowej można wyróżnid fałdy, czyli zakręty, poodzielane bruzdami. Głębokie bruzdy dzielą korę mózgową każdej z półkul na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. W każdym z nich są zlokalizowane neurony wespecjalizowane w odbiorze określonych bodźców. Neurony te grupują się w tzw. ośrodki funkcjonalne kory, zas grupy osrodków skupiają się w pola kojarzeniowe odpowiedzialne za wyższe czynności nerwowe (mowa, pamięd, świadomośd). Ryc. 10 Ośrodek czucia odbiera sygnały z receptorów znajdujących się w skórze, mięśniach oraz wewnątrz organizmu. Informacje czuciowe z receptorów zlokalizowanych po jednej stronie ciała przechodzą na przeciwną stronę kory mózgowej, gdzie wytwarzane są wrażenia świadome. Rozmiar obszaru czuciowego dla poszczególnych części ciała zależy od liczby receptorów w tej części ciała. Ośrodek wzroku znajduje się wewnątrz płata potylicznego. Odbiera, interpretuje oraz ocenia bodżce wzrokowe. Każde oko ma osobne pole widzenia i z każdego z nich sygnały do mózgu są wysyłane oddzielnie. Dopiero ośrodek wzroku łączy oba obrazy w jeden. Ośrodek motoryczny (ruchu) kontroluje ruchy mięśni. Stymulacja punktu po jednej stronie osrodka motorycznego pwoduje skurcz mięśnia po przeciwnej stronie ciała. Ośrodek kojarzeniowy odpowiada za kojarzenie, koncentrację, kontrolę osobowości i procesy myślowe. Ośrodek smakowy interpretuje doznania związane ze smakiem. Ośrodek mowy można podzielid na motoryczny obszar mowy (obszar Broca) odpowiedzialny za mówienie i czuciowy obszar mowy (obszar Wernickiego) odpowiedzialny za rozpoznawanie słyszanych słów i ich rozumienie. Ośrodek słuchowy interpretuje podstawowe cechy oraz znaczenie dzwięków.

19 Budowa i czynności rdzenia kręgowego Rdzeo kręgowy znajduje się w kanale kręgowym utworzonym przez kręgi. Ciągnie się od rdzenia przedłużonego do drugiego kręgu lędźwiowego. Rdzeo jest podzielony na tzw. segmenty: 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny. Od każdego segmentu odchodzi para nerwów rdzeniowych, które opuszczają kanał kręgowy przez otwory międzykręgowe. Rdzeo kręgowy zapewnia komunikację między mózgowiem a obwodowym układem nerwowym, umożliwia też reakcje odruchowe. Na przekroju poprzecznym rdzenia jest widoczny charakterystyczny układ istoty szarej, która przybiera kształt litery H. Pozostałą przestrzeo wypełnia istota biała. W obrębie istoty szarej wyróżnia się tzw. korzenie brzuszne (przednie) praz korzenie grzbietowe (tylne), które łączą się i tworzą nerwy rdzeniowe. Odruchy nerwowe Ryc. 11 Odruch jest automatyczną powtarzalną odpowiedzią na bodziec, powstającą bez udziału świadomości. Do powstania odruchy niezbędny jest łuk odruchowy, tj. zespół pięciu elementów: receptora, drogi nerwowej czuciowej, ośrodka nerwowego, drogi nerwowej ruchowej oraz efektora. Odruchy dzieli się na bezwarunkowe (wrodzone, gatunkowe) oraz warunkowe (nabyte, osobnicze). Łuk odruchowy

20 Ryc. 12 W powstawaniu odruchów bezwarunkowych uczestniczą ośrodki rdzenia kręgowego oraz ośrodki mózgowia położone poza obszarem kresomózgowia. Odruchy te są charakterystyczne dla wszystkich przedstawicieli danego gatunku i dziedziczone przez pokolenia potomne. Przykładami bezwarunkowych reakcji odruchowych są np. odruch kolanowy, ssania, wymiotmy czy odruch cofania pod wpływem bólu. Przykłady odruchów bezwarunkowych odruch akomodacji oka odruch krztuśny odruch nurkowania odruch przedsionkowo-oczny odruch ścięgna Achillesa odruch rzepkowy, inaczej odruch kolanowy odruch źreniczny odruch wymiotny Odruch warunkowy nabyta reakcja organizmu. Odruch warunkowy klasyczny powstaje podczas życia osobnika na bazie odruchu bezwarunkowego. Występuje dopiero po analizie danego bodźca przez ośrodek kojarzenia w mózgowiu, głównie w pniu mózgu. Powstawanie odruchów warunkowych wynika z powtarzalności pewnych sytuacji oraz integracyjnej funkcji mózgowia, które korzystając z danych przekazywanych przez różne zmysły może postrzegad otoczenie wieloaspektowo. Wprawdzie bodźcem powodującym wydzielanie śliny jest obecnośd w pysku pokarmu, lecz podczas jedzenia pies widzi otoczenie, widzi pokarm (jego formę), czuje zapach i rejestruje wiele innych cech sytuacji. Każdy z tych elementów może stad się bodźcem warunkowym i wywoływad ślinienie, o ile pies będzie głodny.

21 Schemat powstawania klasycznego odruchu warunkowego Stan pierwotny. Odruch warunkowy powstaje na bazie odruchu bezwarunkowego. Bodźcem pierwotnym (bezwarunkowym) jest kontakt pokarmu ze śluzówką jamy gębowej bezwarunkowa reakcja wydzielania śliny Powstawanie klasycznego odruchu warunkowego 1 etap. Bodziec bezwarunkowy (pokarm) + bodziec obojętny np. dzwonek wydzielanie śliny. Niniejsza sytuacja zostaje wielokrotnie powtórzona. 2 etap. Dzwonek - dotychczasowy bodziec obojętny, towarzyszący karmieniu wydzielanie śliny Dzwonek nabył właściwości bodźca bezwarunkowego mimo że w niczym nie przypomina pokarmu. Receptor Receptory to struktury nerwowe (narząd zmysłowy), w którym dochodzi do przekształcenia energii działającego bodźca na impulsy nerwowe. Receptor odbiera bodziec, który wywołuje impuls nerwowy, neuron czuciowy przewodzi impuls z receptora do odpowiedniego ośrodka nerwowego w mózgu lub rdzeniu kręgowym. W ośrodku nerwowym impuls zostaje odpowiednio przetworzony i zmodyfikowany, a następnie przewodzony przez neuron ruchowy do efektora, którym jest najczęściej mięsieo lub gruczoł, w którym impuls nerwowy wywołuje pobudzenie i reakcję lub czynnośd właściwą dla danego odruchu. Zatem pobudzenie, które jest impulsem elektrycznym powstającym w receptorze przenoszone jest nerwami czuciowymi (dzięki rozprzestrzenianiu się fali depolaryzacji w neuronach) do ośrodkowego układu nerwowego ( z reguły rdzenia kręgowego), a z kolei nerwami ruchowymi i autonomicznymi (autonomiczny układ nerwowy) - do efektorów (np. do mięśni, gruczołów), występuje wówczas reakcja na bodziec. Efektor Efektor to narząd wykonawczy organizmu żywego, wykonujący lub zmieniający swoją czynnośd pod wpływem pobudzeo nerwowych (koocowa częśd łuku odruchowego). Efektorami są np.: mięśnie szkieletowe, mięśnie gładkie i gruczoły. Efektor wykonuje reakcję - czyli daje efekt po zadziałaniu bodźca. Podział receptorów ze względu na pochodzenie bodźca

22 TELERECEPTORY EKSTERORECEPTORY Reagują na bodźce działające z daleka: receptory wzroku, słuchu, węchu. Rejestrują zmiany w środowisku zewnętrznym oddziałujące bezpośrednio na ciało: receptory dotyku, ucisku, wibracji, rozciągnięcia, uszkodzenia tkanek. INTERORECEPTORY Rejestrują zmiany zachodzące wewnątrz organizmu, w układach: naczyniowym, oddechowym, pokarmowym itp. Reagują na zmiany położenia ciała i jego elementów względem otoczenia; występują w: mięśniach, ścięgnach, torebkach stawowych i błędniku; są wrażliwe na zmiany PROPRIORECEPTORY Podział receptorów ze względu na rodzaj odbieranych bodźców mechaniczne: rozciągnięcie (zmianę długości) i zmiany napięcia mięśni. MECHANORECEPTORY TERMORECEPTORY CHEMORECEPTORY FOTORECEPTORY NOCYCEPTORY Mechanoreceptory (receptory dotyku) Do receptorów dotyku zaliczamy: Są wrażliwe na odkształcenie tkanek pod wpływem: dotyku, ucisku, rozciągnięcia, wibracji itp. Odbierają zmiany temperatury otoczenia. Do tej grupy zalicza się: receptory węchu i smaku, a także receptory wykrywające zmiany ph i zawartości gazów oddechowych w osoczu oraz osmoreceptory, które rejestrują zmiany stężenia osmotycznego płynów tkankowych. Są pobudzane przez fotony. Są wrażliwe na uszkodzenie tkanek i temperaturę powyżej 45 C

biologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

biologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY biologia w gimnazjum 2 OBWODOWY UKŁAD NERWOWY BUDOWA KOMÓRKI NERWOWEJ KIERUNEK PRZEWODZENIA IMPULSU NEROWEGO DENDRYT ZAKOŃCZENIA AKSONU CIAŁO KOMÓRKI JĄDRO KOMÓRKOWE AKSON OSŁONKA MIELINOWA Komórka nerwowa

Bardziej szczegółowo

Dr inż. Marta Kamińska

Dr inż. Marta Kamińska Nowe techniki i technologie dla medycyny Dr inż. Marta Kamińska Układ nerwowy Układ nerwowy zapewnia łączność organizmu ze światem zewnętrznym, zezpala układy w jedną całość, zprawując jednocześnie nad

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym

Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym Budowa i funkcje Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym oraz integrację narządów wewnętrznych.

Bardziej szczegółowo

Regulacja nerwowo-hormonalna. 1. WskaŜ strzałkami na rysunku gruczoły i napisz ich nazwy: przysadka mózgowa, tarczyca, jajniki, nadnercza.

Regulacja nerwowo-hormonalna. 1. WskaŜ strzałkami na rysunku gruczoły i napisz ich nazwy: przysadka mózgowa, tarczyca, jajniki, nadnercza. Regulacja nerwowo-hormonalna 1. WskaŜ strzałkami na rysunku gruczoły i napisz ich nazwy: przysadka mózgowa, tarczyca, jajniki, nadnercza. 2. Zaznacz nazwę struktury, która koordynuje działalność wszystkich

Bardziej szczegółowo

Autonomiczny układ nerwowy - AUN

Autonomiczny układ nerwowy - AUN Autonomiczny układ nerwowy - AUN AUN - różnice anatomiczne część współczulna część przywspółczulna włókna nerwowe tworzą odrębne nerwy (nerw trzewny większy) wchodzą w skład nerwów czaszkowych lub rdzeniowych

Bardziej szczegółowo

Zmysł słuchu i równowagi

Zmysł słuchu i równowagi Zmysł słuchu i równowagi Ucho Jest narządem słuchu i równowagi. Składa się zasadniczo z trzech części: ucha zewnętrznego (1), środkowego (2) i wewnętrznego (3). Ucho zewnętrzne Składa się z małżowiny usznej

Bardziej szczegółowo

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek

Bardziej szczegółowo

grupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1)

grupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1) grupa a Regulacja nerwowo-hormonalna 37 pkt max... Imię i nazwisko Poniższy test składa się z 20 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź.... Za rozwiązanie

Bardziej szczegółowo

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK Temat: Układ nerwowy i hormonalny Zadanie 1. Zaznacz poprawną odpowiedź. Co to są hormony? a) związki chemiczne wytwarzane w gruczołach łojowych, które regulują pracę

Bardziej szczegółowo

Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory

Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory Iinformacja o intensywności bodźca: 1. Kodowanie intensywności bodźca (we włóknie nerwowym czuciowym) odbywa się za pomocą zmian częstotliwość

Bardziej szczegółowo

Temat: Budowa i działanie narządu wzroku.

Temat: Budowa i działanie narządu wzroku. Temat: Budowa i działanie narządu wzroku. Oko jest narządem wzroku. Umożliwia ono rozróżnianie barw i widzenie przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Oko jest umiejscowione w kostnym oczodole.

Bardziej szczegółowo

NARZĄD WZROKU

NARZĄD WZROKU NARZĄD WZROKU Oko można porównać do kamery cyfrowej, wyposażonej w: system soczewek (rogówka, soczewka, ciało szkliste) automatyczną regulację ostrości obrazu (akomodacja) automatyczną regulację przesłony

Bardziej szczegółowo

Budowa i zróżnicowanie neuronów - elektrofizjologia neuronu

Budowa i zróżnicowanie neuronów - elektrofizjologia neuronu Budowa i zróżnicowanie neuronów - elektrofizjologia neuronu Neuron jest podstawową jednostką przetwarzania informacji w mózgu. Sygnał biegnie w nim w kierunku od dendrytów, poprzez akson, do synaps. Neuron

Bardziej szczegółowo

Droga impulsu nerwowego w organizmie człowieka

Droga impulsu nerwowego w organizmie człowieka Droga impulsu nerwowego w organizmie człowieka Impuls nerwowy Impuls nerwowy jest zjawiskiem elektrycznym zachodzącym na powierzchni komórki nerwowej i pełni podstawową rolę w przekazywaniu informacji

Bardziej szczegółowo

UKŁAD NERWOWY I HORMONALNY - PRZYKŁADOWE PYTANIA POWTORZENIOWE

UKŁAD NERWOWY I HORMONALNY - PRZYKŁADOWE PYTANIA POWTORZENIOWE UKŁAD NERWOWY I HORMONALNY - PRZYKŁADOWE PYTANIA POWTORZENIOWE Budowa i funkcje tkanki nerwowej 1. Narysuj neuron i podpisz jego elementy. 2. Wykaż zależność między budową i funkcją neuronu. 3. Jaką funkcję

Bardziej szczegółowo

Tajemnice świata zmysłów oko.

Tajemnice świata zmysłów oko. Tajemnice świata zmysłów oko. Spis treści Narządy zmysłów Zmysły u człowieka Oko Budowa oka Model budowy siatkówki Działanie oka Kolory oczu Choroby oczu Krótkowzroczność Dalekowzroczność Astygmatyzm Akomodacja

Bardziej szczegółowo

Autonomiczny i Ośrodkowy Układ Nerwowy

Autonomiczny i Ośrodkowy Układ Nerwowy Autonomiczny i Ośrodkowy Układ Nerwowy System Nerwowy Ośrodkowy System Nerwowy Analizuje, interpretuje i przechowuje informacje Zarządza organami Obwodowy System Nerwowy Transmisja informacji z i do OSN

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA FUNKCJONALNA

ANATOMIA FUNKCJONALNA BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM II UKŁADY: naczyniowy, oddechowy, trawienny, moczowy, płciowy, nerwowy, wewnątrzwydzielniczy, narządów zmysłów, powłoka wspólna Akademia Wychowania Fizycznego

Bardziej szczegółowo

w kontekście percepcji p zmysłów

w kontekście percepcji p zmysłów Układ nerwowy człowieka w kontekście percepcji p zmysłów Układ nerwowy dzieli się ę na ośrodkowy i obwodowy. Do układu nerwowego ośrodkowego zalicza się mózgowie (mózg, móżdżek i pień mózgu) oraz rdzeń

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy. Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe

Układ nerwowy. Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe Układ nerwowy Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe Tkanka nerwowa Komórki nerwowe NEURONY Komórki glejowe Typy neuronów Czuciowe (afferentne)

Bardziej szczegółowo

Somatosensoryka. Marcin Koculak

Somatosensoryka. Marcin Koculak Somatosensoryka Marcin Koculak Systemy czucia somatycznego CZUCIE POWIERZCHNIOWE DOTYK, BÓL, TEMPERATURA CZUCIE GŁĘBOKIE PROPRIOCEPCJA MIĘŚNIE, STAWY, ŚCIĘGNA CZUCIE Z NARZĄDÓW RUCHU CZUCIE TRZEWNE WISCEROCEPCJA

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy. /Systema nervosum/

Układ nerwowy. /Systema nervosum/ Układ nerwowy /Systema nervosum/ Autonomiczny układ nerwowy Autonomiczny układ nerwowy = = wegetatywny -jest częścią UN kontrolującą i wpływającą na czynności narządów wewnętrznych, w tym mięśni gładkich,

Bardziej szczegółowo

Potencjał spoczynkowy i czynnościowy

Potencjał spoczynkowy i czynnościowy Potencjał spoczynkowy i czynnościowy Marcin Koculak Biologiczne mechanizmy zachowania https://backyardbrains.com/ Powtórka budowy komórki 2 Istota prądu Prąd jest uporządkowanym ruchem cząstek posiadających

Bardziej szczegółowo

Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.

Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. 1. Czym jest tkanka? To zespół komórek o podobnej budowie, które wypełniają w organizmie określone funkcje. Tkanki tworzą różne narządy, a te układy narządów.

Bardziej szczegółowo

2. Plan wynikowy klasa druga

2. Plan wynikowy klasa druga Plan wynikowy klasa druga budowa i funkcjonowanie ciała człowieka ział programu Materiał kształcenia L.g. Wymagania podstawowe Uczeń: Kat. Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Kat. Pozycja systematyczna 3

Bardziej szczegółowo

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek

Bardziej szczegółowo

Sen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8

Sen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8 Sen i czuwanie rozdział 9 Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8 SEN I CZUWANIE SEN I RYTMY OKOŁODOBOWE FAZY SNU CHARAKTERYSTYKA INDUKOWANIE SNU MECHANIZM I STRUKTURY MÓZGOWE RYTMY OKOŁODOBOWE

Bardziej szczegółowo

Tkanka nerwowa. Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie

Tkanka nerwowa. Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie Tkanka nerwowa Substancja międzykomórkowa: prawie nieobecna (blaszki podstawne) pobudliwość przewodnictwo

Bardziej szczegółowo

a/ narząd słuchu b/ narząd statyczny

a/ narząd słuchu b/ narząd statyczny Ucho Ucho = narząd przedsionkowoślimakowy a/ narząd słuchu b/ narząd statyczny I. Ucho zewnętrzne: 1/ małŝowina uszna 2/ przewód słuchowy zewnętrzny - szkielet: chrzęstny, kostny - skóra: włosy, gruczoły

Bardziej szczegółowo

Zmysł wzroku Narząd wzroku Zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe jest określana jako zmysł wzroku. Anatomiczną postacią tego zmysłu

Bardziej szczegółowo

8. Narządy zmysłów. 1. Budowa i działanie narządu wzroku. 2. Ucho narząd słuchu i równowagi. 3. Higiena oka i ucha

8. Narządy zmysłów. 1. Budowa i działanie narządu wzroku. 2. Ucho narząd słuchu i równowagi. 3. Higiena oka i ucha 8. Narządy zmysłów 1. Budowa i działanie narządu wzroku 2. Ucho narząd słuchu i równowagi 3. Higiena oka i ucha 4. Zmysły powonienia, smaku i dotyku Senses the ability to perceive information from the

Bardziej szczegółowo

Układ limbiczny. Przetwarzanie informacji przez mózg. kognitywistyka III. Jacek Salamon Tomasz Starczewski

Układ limbiczny. Przetwarzanie informacji przez mózg. kognitywistyka III. Jacek Salamon Tomasz Starczewski Jacek Salamon Tomasz Starczewski Przetwarzanie informacji przez mózg kognitywistyka III Co to takiego? Inaczej układ rąbkowy lub układ brzeżny. Jest zbiorczą nazwą dla różnych struktur korowych i podkorowych.

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy (II) ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Układ nerwowy (II) ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI Układ nerwowy (II) DR MAGDALENA MARKOWSKA ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI ANTROPOZOOLOGIA - PODSTAWY FIZJOLOGII ZWIERZĄT 2 Potencjał czynnościowy

Bardziej szczegółowo

Podstawy anatomii, wykłady

Podstawy anatomii, wykłady Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Nauk Przyrodniczych Zakład: Anatomii i Antropologii Podstawy anatomii, wykłady Osoby prowadzące przedmiot: Barbara Duda, prof. nadzw. dr hab.,

Bardziej szczegółowo

Ukła ł d d n e n rwo w w o y w n rządy d zm ysłó ł w

Ukła ł d d n e n rwo w w o y w n rządy d zm ysłó ł w Układ nerwowy narządy zmysłów Podział receptorów ze względu na rodzaj przetwarzanej energii Mechanoreceptory receptory dotyku (ciałka Paciniego, tarczki Merkela, ciałka Ruffiniego, ciałka Meissnera, =

Bardziej szczegółowo

Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE PZWL. Wydawnictwo Lekarskie

Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE PZWL. Wydawnictwo Lekarskie W ł a d y s ł a w Z. T r a c z y k Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE Wydawnictwo Lekarskie PZWL prof. dr hab. med. WŁADYSŁAW Z. TRACZYK Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE W ydanie VIII - uaktualnione M Wydawnictwo

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie. ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia. Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103

Wprowadzenie. ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia. Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103 ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103 Wprowadzenie Udar mózgu jest schorzeniem uszkadzającym mózg. W związku

Bardziej szczegółowo

Fizjologia człowieka

Fizjologia człowieka Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski

Bardziej szczegółowo

OKO BUDOWA I INFORMACJE. Olimpia Halasz xd Bartosz Kulus ; x

OKO BUDOWA I INFORMACJE. Olimpia Halasz xd Bartosz Kulus ; x OKO BUDOWA I INFORMACJE Olimpia Halasz xd Bartosz Kulus ; x OCZY - narządy receptorowe umożliwiające wykrywanie kierunku padania światła i jego intensywności oraz, wraz ze wzrostem złożoności konstrukcji,

Bardziej szczegółowo

Dźwięk i słuch. Percepcja dźwięku oraz funkcjonowanie narządu słuchu

Dźwięk i słuch. Percepcja dźwięku oraz funkcjonowanie narządu słuchu Dźwięk i słuch 1 Percepcja dźwięku oraz funkcjonowanie narządu słuchu Broszura ta jest pierwszą z serii broszur firmy WIDEX poświęconych słuchowi oraz tematom z nim związanym. Od fal dźwiękowych do słyszenia

Bardziej szczegółowo

voice to see with your ears

voice to see with your ears voice to see with your ears Łukasz Trzciałkowski gr00by@mat.umk.pl 2007-10-30 Zmysł słuchu to zmysł umożliwiający odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Jest on wykorzystywany przez organizmy żywe do

Bardziej szczegółowo

Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A. Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne

Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A. Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne napięcie elektryczne, zwane napięciem na błonie. Różnica potencjałów to ok.

Bardziej szczegółowo

Skóra. - jest dużym i rozległym narządem, osiąga powierzchnię około 2 m 2. - u dorosłego człowieka waży 4-5 kg, co stanowi 6% masy ciała

Skóra. - jest dużym i rozległym narządem, osiąga powierzchnię około 2 m 2. - u dorosłego człowieka waży 4-5 kg, co stanowi 6% masy ciała Skóra - jest dużym i rozległym narządem, osiąga powierzchnię około 2 m 2 - u dorosłego człowieka waży 4-5 kg, co stanowi 6% masy ciała - grubość skóry jest zmienna i w zależności od okolicy ciała wynosi

Bardziej szczegółowo

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin Jonathan Stamford David White Przekład zbiorowy pod redakcją Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej

Bardziej szczegółowo

Układ wewnątrzwydzielniczy

Układ wewnątrzwydzielniczy Układ wewnątrzwydzielniczy 1. Gruczoły dokrewne właściwe: przysadka mózgowa, szyszynka, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, nadnercza 2. Gruczoły dokrewne mieszane: trzustka, jajniki, jądra 3. Inne

Bardziej szczegółowo

Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego

Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Układ nerwowy wykrywa zmiany zachodzące wewnątrz i na zewnątrz ustroju i reaguje na nie. Steruje wieloma ważnymi dla życia funkcjami

Bardziej szczegółowo

Zadanie 1. Dokoocz zdanie wybierając odpowiedz spośród podanych *A-F].Do aparatu ochronnego oka zalicza się :

Zadanie 1. Dokoocz zdanie wybierając odpowiedz spośród podanych *A-F].Do aparatu ochronnego oka zalicza się : Narządy zmysłu Arkadiusz Pikora Zadanie 1. Dokoocz zdanie wybierając odpowiedz spośród podanych *A-F].Do aparatu ochronnego oka zalicza się : A.Powieki B. Naczyniówkę C. Twardówkę D. Spojówkę E. Soczewkę

Bardziej szczegółowo

Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A. Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne

Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A. Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne napięcie elektryczne, zwane napięciem na błonie. Różnica potencjałów to ok.

Bardziej szczegółowo

Człowiek układ nerwowy, zmysły, odruchy

Człowiek układ nerwowy, zmysły, odruchy Człowiek układ nerwowy, zmysły, odruchy Paweł Strumiłło Zakład Elektroniki Medycznej Człowiek - anatomia i fizjologia Anatomia (budowa organizmu) Fizjologia (funkcjonownie organizmu) http://www.youtube.com/watch?v=ncpoio1fq5q&nr=1

Bardziej szczegółowo

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II MÓZGOWE MECHANIZMY FUNKCJI PSYCHICZNYCH 1.1. ZMYSŁY CHEMICZNE (R.7.3) 1.2. REGULACJA WEWNĘTRZNA (R.10) Zakład Psychofizjologii UJ ZMYSŁY CHEMICZNE Chemorecepcja: smak,

Bardziej szczegółowo

Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia. zajecia 6 :

Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia. zajecia 6 : Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia zajecia 6 : 12.11.15 Kontakt: michaladammichalowski@gmail.com https://mmichalowskiuwr.wordpress.com/ I gr 08:30 10:00 (s. Cybulskiego; 08.10. 19.11.) II gr

Bardziej szczegółowo

Budowa i funkcje komórek nerwowych

Budowa i funkcje komórek nerwowych Budowa i funkcje komórek nerwowych Fizjologia Komórki nerwowe neurony w organizmie człowieka około 30 mld w większości skupione w ośrodkowym układzie nerwowym podstawowa funkcja przekazywanie informacji

Bardziej szczegółowo

Wielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym

Wielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym Wielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym workiem zwanym osierdziem. Wewnętrzna powierzchnia osierdzia

Bardziej szczegółowo

Móżdżek. Móżdżek położony jest w dole tylnym czaszki pod namiotem móżdżku. Sąsiaduje z płatem skroniowym, potylicznym oraz z pniem mózgu.

Móżdżek. Móżdżek położony jest w dole tylnym czaszki pod namiotem móżdżku. Sąsiaduje z płatem skroniowym, potylicznym oraz z pniem mózgu. Móżdżek 1) Budowa i położenie Móżdżek położony jest w dole tylnym czaszki pod namiotem móżdżku. Sąsiaduje z płatem skroniowym, potylicznym oraz z pniem mózgu. Składa się z dwóch półkul oddzielonych od

Bardziej szczegółowo

Biologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku

Biologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku Biologia 2017 Klasa VII Dział I : HIERARCHICZNA BUDOWA ORGANIZMU CZŁOWIEKA, SKÓRA, UKŁAD RUCHU 1. Organizm człowieka jako zintegrowana całość 2. Budowa i funkcje skóry 3. Choroby skóry oraz zasady ich

Bardziej szczegółowo

Neurologia dla studentów wydziału pielęgniarstwa. Bożena Adamkiewicz Andrzej Głąbiński Andrzej Klimek

Neurologia dla studentów wydziału pielęgniarstwa. Bożena Adamkiewicz Andrzej Głąbiński Andrzej Klimek Neurologia dla studentów wydziału pielęgniarstwa Bożena Adamkiewicz Andrzej Głąbiński Andrzej Klimek Spis treści Wstęp... 7 Część I. Wiadomości ogólne... 9 1. Podstawy struktury i funkcji układu nerwowego...

Bardziej szczegółowo

Zadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum

Zadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum Zadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum Informacje do zadań 1. i 2. A C D B Schemat przedstawia szkielet kończyny górnej. Zadanie 1. (0 2) Podaj nazwy kości oznaczonych literami

Bardziej szczegółowo

Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego

Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego CZASZKA 1. Połączenia ścisłe kości czaszki. Ciemiączka 2. Staw szczytowo-potyliczny 3. Staw

Bardziej szczegółowo

Podstawową jednostką budulcowa i funkcjonalną układu nerwowego jest - neuron

Podstawową jednostką budulcowa i funkcjonalną układu nerwowego jest - neuron Układ nerwowy człowieka Podstawową jednostką budulcowa i funkcjonalną układu nerwowego jest - neuron Przewodnictwo skokowe w neuronach (kanały sodowe i potasowe) W aksonach mających osłonki mielinowe potencjały

Bardziej szczegółowo

tel:

tel: Miękki model mózgu, 8 części Nr ref: MA00741 Informacja o produkcie: Miękki model mózgu, 8 części Wysokiej jakości, realistyczny model mózgu człowieka, wykonany z miękkiego materiału, przypominającego

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU HALO, NEURON. ZGŁOŚ SIĘ.

SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU HALO, NEURON. ZGŁOŚ SIĘ. SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU HALO, NEURON. ZGŁOŚ SIĘ. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3. Część podsumowująca. III. Karty pracy.

Bardziej szczegółowo

CZYNNOŚĆ BŁĘDNIKA, MECHANORECEPTORÓW I BÓL A D R I A N A S C H E T Z

CZYNNOŚĆ BŁĘDNIKA, MECHANORECEPTORÓW I BÓL A D R I A N A S C H E T Z CZYNNOŚĆ BŁĘDNIKA, MECHANORECEPTORÓW I BÓL A D R I A N A S C H E T Z NARZĄD CORTIEGO RZĘSKI ZEWNĘTRZNA KOMÓREK SŁUCHOWYCH JORASZ, U., WYKŁADY Z PSYCHOAKUSTYKI, WYDAWNICTWO NAUKOWE UAM, POZNAŃ 1998

Bardziej szczegółowo

ośrodkowy układ nerwowy

ośrodkowy układ nerwowy receptory ośrodkowy układ nerwowy efektory układ autonomiczny ... ośrodkowy układ nerwowy receptory... układ autonomiczny obwodowy układ nerwowy Ogólny schemat połączeń systemu nerwowego... efektory układu

Bardziej szczegółowo

SYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Fizjologia ogólna i fizjologia wysiłku

SYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Fizjologia ogólna i fizjologia wysiłku SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2015-2018 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej kierunek)

Bardziej szczegółowo

Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy

Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy I CO MU ZAGRAŻA Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy pozwalają np. widzieć w ciemności. Zewnętrzne

Bardziej szczegółowo

21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać?

21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać? Biologia tematy lekcji klasa 2 1. Poznajemy budowę oraz znaczenie tkanek zwierzęcych. 2. Jakie cechy charakterystyczne posiadają gąbki i parzydełkowce? 3. Skąd wywodzi się nazwa płazińce i nicienie? 4.

Bardziej szczegółowo

ZAKRES WIEDZY WYMAGANEJ PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO ZAJĘĆ:

ZAKRES WIEDZY WYMAGANEJ PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO ZAJĘĆ: UKŁAD NERWOWY Budowa komórki nerwowej. Pojęcia: pobudliwość, potencjał spoczynkowy, czynnościowy. Budowa synapsy. Rodzaje łuków odruchowych. 1. Pobudliwość pojęcie, komórki pobudliwe, zjawisko pobudliwości

Bardziej szczegółowo

Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V

Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Poniższa praca składa się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań

Bardziej szczegółowo

Krwiobieg duży. Krwiobieg mały

Krwiobieg duży. Krwiobieg mały Mięsień sercowy Budowa serca Krązenie krwi Krwiobieg duży Krew (bogata w tlen) wypływa z lewej komory serca przez zastawkę aortalną do głównej tętnicy ciała, aorty, rozgałęzia się na mniejsze tętnice,

Bardziej szczegółowo

Układ nerwy- ćwiczenia 1/5

Układ nerwy- ćwiczenia 1/5 Układ nerwy- ćwiczenia 1/5 Badanie neurologiczne - ĆWICZENIA Wybrane elementy badania układu nerwowego (badanie nerwów czaszkowych, badanie wybranych odruchów mono- i polisynaptycznych, badanie czucia

Bardziej szczegółowo

Narządy zmysłów, skóra

Narządy zmysłów, skóra Narządy zmysłów, skóra ESPZiWP Układ węchowy ssaków Z receptorów węchowych impuls nerwowy przekazywany jest do opuszki węchowej zlokalizowanej bezpośrednio nad receptorami, a następnie informacje przekazywane

Bardziej szczegółowo

Dr inż. Marta Kamińska

Dr inż. Marta Kamińska Wykład 4 Nowe techniki i technologie dla medycyny Czynność bioelektryczna organizmu ludzkiego Dr inż. Marta Kamińska Wykład 4 Układ nerwowy Układ nerwowy zapewnia łączność organizmu ze światem zewnętrznym,

Bardziej szczegółowo

SEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA

SEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA SEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA Sen i Czuwanie U ludzi dorosłych występują cyklicznie w ciągu doby dwa podstawowe stany fizjologiczne : SEN i CZUWANIE SEN I CZUWANIE Około 2/3 doby przypada na czuwanie.

Bardziej szczegółowo

Prof. dr hab. Nadzieja Drela Dr Magdalena Markowska ANATOMIA I MORFOLOGIA FUNKCJONALNA CZŁOWIEKA

Prof. dr hab. Nadzieja Drela Dr Magdalena Markowska ANATOMIA I MORFOLOGIA FUNKCJONALNA CZŁOWIEKA Prof. dr hab. Nadzieja Drela Dr Magdalena Markowska ANATOMIA I MORFOLOGIA FUNKCJONALNA CZŁOWIEKA 1 Układ nerwowy i zmysły dr Magdalena Markowska Zakład Fizjologii Zwierząt Instytut Zoologii, Wydział Biologii,

Bardziej szczegółowo

Komunikacja wewnątrz organizmu

Komunikacja wewnątrz organizmu Komunikacja wewnątrz organizmu Układ nerwowy generowanie i koordynacja szybkiej oraz precyzyjnej odpowiedzi Układ hormonalny koordynacja przebiegu i utrzymanie stanu równowagi kontrola funkcji realizowanych

Bardziej szczegółowo

KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY

KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY nr zad. max punktów 1. 4 pkt. A. ośrodek dotyku płat ciemieniowy ośrodek ruchowy płat czołowy ośrodek Wernickiego płat skroniowy

Bardziej szczegółowo

Diagnostyka i protetyka słuchu i wzroku. Układ nerwowy człowieka. Przygotowała: prof. Bożena Kostek

Diagnostyka i protetyka słuchu i wzroku. Układ nerwowy człowieka. Przygotowała: prof. Bożena Kostek Diagnostyka i protetyka słuchu i wzroku Układ nerwowy człowieka Przygotowała: prof. Bożena Kostek receptory ośrodkowy układ nerwowy efektory układ autonomiczny ... ośrodkowy układ nerwowy receptory...

Bardziej szczegółowo

Co nam siedzi w głowie?

Co nam siedzi w głowie? Co nam siedzi w głowie? Mózg - organ znajdujący się pod czaszką, waży ponad kilogram. Mózgowie wyglądem przypomina orzech włoski, dlatego łatwo można wyobrazić sobie jego budowę. Na zewnątrz mózgu widać

Bardziej szczegółowo

Fizjologia człowieka

Fizjologia człowieka Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski

Bardziej szczegółowo

KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16

KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16 KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16 Nr Max ilość zad. punktów 1. 2 pkt Mechanizmy termoregulacyjne 1.Podskórne naczynia krwionośne (rozszerzają się / zwężają się) Prawidłowe odpowiedzi

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH

WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: technik obsługi turystycznej Przedmiot: Biologia Zakres rozszerzony Klasa 3. Ocena Nazwa

Bardziej szczegółowo

Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka.

Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka. Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka. Podaj nazwy odcinków kręgosłupa oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D. Zadanie 2. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy. Układ nerwowy dzieli się na część ośrodkową (mózgowie i rdzeń kręgowy) oraz część obwodową - układ nerwów i zakończeń nerwowych.

Układ nerwowy. Układ nerwowy dzieli się na część ośrodkową (mózgowie i rdzeń kręgowy) oraz część obwodową - układ nerwów i zakończeń nerwowych. Układ nerwowy Zadaniem układu nerwowego jest nadzorowanie czynności narządów wewnętrznych żywego organizmu oraz umożliwianie mu kontaktów ze światem zewnętrznym. Układ nerwowy dzieli się na część ośrodkową

Bardziej szczegółowo

Układ dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną.

Układ dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną. Układ dokrewny (hormonalny, wewnątrzwydzielniczy, endokrynny) układ narządów u zwierząt składający się z gruczołów dokrewnych i pojedynczych komórek tkanek; pełni funkcję regulacyjną. Hormony zwierzęce

Bardziej szczegółowo

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA MECHANIZMY KONTROLI RUCHOWEJ SYSTEMY ZSTĘPUJĄCE Korowe ośrodki motoryczne Kora motoryczna (planowanie, inicjacja i kierowanie

Bardziej szczegółowo

Wstęp do neuroanatomii. Kacper Łukasiewicz

Wstęp do neuroanatomii. Kacper Łukasiewicz Wstęp do neuroanatomii Kacper Łukasiewicz Płaszczyzny przekrojów czołowa poprzeczna strzałkowa Rozwój Źródło: Anatomia Ośrodkowego Układu Nerwowego dla Studentów H. Dobaczewska Neurulacja: ektoderma, czyli

Bardziej szczegółowo

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA I SYSTEMY PERCEPCYJNE UKŁAD WZROKOWY ŹRENICA ROGÓWKA KOMORA PRZEDNIA TĘCZÓWKA SOCZEWKI KOMORA TYLNA MIĘŚNIE SOCZEWKI

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA I SYSTEMY PERCEPCYJNE UKŁAD WZROKOWY ŹRENICA ROGÓWKA KOMORA PRZEDNIA TĘCZÓWKA SOCZEWKI KOMORA TYLNA MIĘŚNIE SOCZEWKI BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA I SYSTEMY PERCEPCYJNE UKŁAD WZROKOWY MIĘŚNIE SOCZEWKI TĘCZÓWKA ŹRENICA ROGÓWKA KOMORA PRZEDNIA KOMORA TYLNA SOCZEWKA MIĘŚNIE SOCZEWKI NACZYNIÓWKA TWARDÓWKA CIAŁKO SZKLISTE

Bardziej szczegółowo

Tkanka nerwowa. neurony (pobudliwe) odbieranie i przekazywanie sygnałów komórki glejowe (wspomagające)

Tkanka nerwowa. neurony (pobudliwe) odbieranie i przekazywanie sygnałów komórki glejowe (wspomagające) Tkanka nerwowa neurony (pobudliwe) odbieranie i przekazywanie sygnałów komórki glejowe (wspomagające) Sygnalizacja w komórkach nerwowych 100 tys. wejść informacyjnych przyjmowanie sygnału przewodzenie

Bardziej szczegółowo

biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski

biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski michal.michalowski@uwr.edu.pl michaladamichalowski@gmail.com michal.michalowski@uwr.edu.pl https://mmichalowskiuwr.wordpress.com/

Bardziej szczegółowo

TEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV

TEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV Sabina Wójcik Katowice, dnia 14.10.2003 r. Szkoła Podstawowa nr21 ul. Malczewskiego 1 40 748 Katowice TEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV Instrukcja dla ucznia W górnym prawym

Bardziej szczegółowo

biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski

biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski michal.michalowski@uwr.edu.pl michaladamichalowski@gmail.com michal.michalowski@uwr.edu.pl https://mmichalowskiuwr.wordpress.com/

Bardziej szczegółowo

Podstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania

Podstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania Podstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania Układ krążenia, krwionośny Układ krążenia (krwionośny) zbudowany jest z zamkniętego systemu naczyń krwionośnych, które pod wpływem rytmicznych impulsów serca

Bardziej szczegółowo

Fizjologia człowieka

Fizjologia człowieka Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski

Bardziej szczegółowo

ØYET - OKO ROGÓWKA (HORNHINNEN)

ØYET - OKO ROGÓWKA (HORNHINNEN) ØYET - OKO ROGÓWKA (HORNHINNEN) Błona (hinne) ta to okno oka na świat. Ma 5 mm grubości i składa się z 5 warstw. Warstwa zewnętrzna to nabłonek (epitelet). Chroni on oko przed uszkodzeniem i zapewnia gładką

Bardziej szczegółowo

I PORUSZAM SIĘ, ODDYCHAM I CZUJĘ

I PORUSZAM SIĘ, ODDYCHAM I CZUJĘ I PORUSZAM SIĘ, ODDYCHAM I CZUJĘ Zadanie 1. Dokończ zdania. A. Serce i wątroba to przykłady.... B. Najmniejszym elementem budującym organizm człowieka jest....... C. Zespół komórek podobnych do siebie

Bardziej szczegółowo

Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V

Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Poniższa praca składa się z 16 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań

Bardziej szczegółowo

w drgania mechaniczne, a drgania w impulsy nerwowe. Odpowiada także za zmył równowagi (błędnik).

w drgania mechaniczne, a drgania w impulsy nerwowe. Odpowiada także za zmył równowagi (błędnik). Ucho narząd słuchu występujący jedynie u kręgowców. Najbardziej złożone i rozwinięte uszy występują u ssaków. Ucho odbiera fale dźwiękowe, przekształca je w drgania mechaniczne, a drgania w impulsy nerwowe.

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 7 szkoły podstawowej, na poszczególne oceny szkolne

Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 7 szkoły podstawowej, na poszczególne oceny szkolne Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 7 szkoły podstawowej, na poszczególne oceny szkolne Uczeń otrzyma ocenę celującą, jeżeli: opanuje w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone w podstawie

Bardziej szczegółowo

Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU

Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU Ośrodkowy układ nerwowy zaczyna się rozwijać na początku 3. tygodnia w postaci płytki nerwowej, położonej w pośrodkowo-grzbietowej okolicy, ku przodowi od węzła

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału klasa III (drugi podręcznik)

Rozkład materiału klasa III (drugi podręcznik) Rozkład materiału klasa III (drugi podręcznik) Dział programu Układ nerwowy Temat Budowa i funkcje Ośrodkowy układ nerwowy Materiał nauczania budowa i funkcje układu nerwowego budowa neuronu komórki glejowe

Bardziej szczegółowo