RECENZJA rozprawy doktorskiej mgr Anny Tomczyk pt.: Wpływ bezpieczeństwa pracy na bezpieczeństwo społeczności lokalnych Rzeczypospolitej Polskiej"

Transkrypt

1 Dr hab. Konrad Raczkowski, prof. nadzw. Społeczna Akademia Nauk Wydział Zarządzania Instytut Ekonomiczny ul. Łucka Warszawa RECENZJA rozprawy doktorskiej mgr Anny Tomczyk pt.: Wpływ bezpieczeństwa pracy na bezpieczeństwo społeczności lokalnych Rzeczypospolitej Polskiej" Cechy ogólne rozprawy Temat będący przedmiotem rozprawy nie tylko jest ważny i nowoczesny, ale również rzadko podejmowany w odniesieniu do wybranych przez Autorkę problemów prawnomaterialnych bezpieczeństwa społecznego. Aspekt prawny dotyczy przepisów regulujących wymiar wykonawczy świadczenia pracy przez pracownika - zwłaszcza na kanwie przejrzystości i jednolitości interpretacyjnej. Aspekt materialny porusza zarówno potencjalne, jak i rzeczywiste zagrożenia w zakresie braku wypłaty świadczeń pracowniczych, powodując określone skutki finansowe jednostki, społeczności lokalnej, a w konsekwencji gospodarki narodowej. Przedłożona do recenzji rozprawa doktorska liczy łącznie 219 stron ( ). Składa się ze wstępu, wprowadzenia, czterech rozdziałów, podsumowania, bibliografii zawierającej w sumie 133 pozycje (57 zwartych pozycji literatury, 52 pozycje orzeczeń sądów, 24 akty prawne) oraz wykazu wykresów i tabel. Cel badań i metoda badawcza Zasadniczym celem badań wyartykułowanym przez Autorkę było..."wskazanie, iż w trwałości i materialnej ekwiwalencji pracy są w dużej mierze ulokowane źródłowe przyczyny przekładające się na stany bezpieczeństwa w społecznościach lokalnych". Pokazanie takich fundamentalnych przyczyn zagrożeń, pozwoliłoby na podejmowanie działań prewencyjnych i zaradczych w bardziej efektywnym gwarantowaniu pracy, świadczeń pracowniczych i społecznych, przyczyniając się do poprawy bezpieczeństwa społeczności lokalnych. Takie zagadnienie posiada charakter naukowy i może być przedmiotem rozprawy doktorskiej. Z celem rozprawy związane są cztery hipotezy główne o charakterze poznawczym, które w sposób należyty i wyczerpujący korespondują z materialną ekwiwalencją pracy. Brak jest natomiast moim zdaniem pełniejszego uszczegółowienia w sposób i

2 eksplikacyjny (kauzalny) hipotezy czwartej (s. 15): Wynagrodzenie za pracę jest zasadniczym elementem bezpieczeństwa socjalnego (...)", która określałaby w sposób bezpośredni związek między faktami, zjawiskami lub rzeczami przekładającymi się na stany bezpieczeństwa w społecznościach lokalnych. Również weryfikacja: hipotetycznych stwierdzeń", została sprowadzona do ujęcia nazwanego przez samą Autorkę lapidarnym - odpowiedzi na pytania (skądinąd słuszne, aczkolwiek niesprecyzowane), jak jest?, dlaczego tak jest?, jak być powinno?, co należy zrobić, aby osiągnąć stan pożądany? Autorka nie formułuje też wprost problemów badawczych. Wykorzystana metoda badawcza została dobra poprawnie, jednakże sposób jej zastosowania i realizacja badań nasuwa pewne wątpliwości warsztatowe, wymagające wyjaśnienia przez Doktorantkę. Autorka stwierdza (str. 16), iż: Odpowiedzi na powyższe pytania problemowe, zostały poprzedzone badaniami empirycznymi, sprowadzającymi się do obserwacji bezpośredniej i pośredniej". O ile w przedłożonej rozprawie w poszczególnych rozdziałach widoczne jest umiejętne posługiwanie się obserwacją pośrednią, z którą w dużej mierze wiązało się sprawne badanie dokumentów źródłowych na podstawie analiz ex post (zwłaszcza w rozdziale czwartym), o tyle Autorka nie przedstawia, jakie przeprowadziła obserwacje bezpośrednie, czy były one jawne czy niejawne oraz w jaki sposób podlegały rejestracji? Charakterystyka zawartości pracy Rozprawa zaczyna się od wstępu, w którym przedstawiono w sposób sumaryczny - zarówno jej cel, jak i zawartość poszczególnych rozdziałów. Stronę metodologiczną pracy wraz z procedurą prowadzenia badań naukowych zaprezentowano we wprowadzeniu. W rozdziale pierwszym (str ) omówiono system regulacji bezpieczeństwa pracy. Autorka w sposób szczególnie zasadny i wyczerpujący omówiła definicyjne określenie pojęcia wynagrodzenie", wskazując co składa się na treść uprawnień pracowniczych oraz obowiązku pracodawcy w zakresie jego zaspokojenia. Na szczególna uwagę wymagającą podkreślenia zasługuje fakt, iż powyższy rozdział został przygotowany niezwykle kompetentnie i szczegółowo w zakresie szeroko definiowanego opisu prawa pracy. Świadczy to o bardzo dobrym opanowaniu przez Doktorantkę przedmiotu badań oraz warsztatu naukowego - zwłaszcza w zakresie zastosowania homogenicznej idei konsyliencji. Rozdział drugi (str ) odnosi się do uwarunkowań materialno-prawnych oraz formalno-prawnych bezpieczeństwa pracy. Wskazuje na czym polega generowanie ekwiwalencji pracy oraz jakie ograniczenia pracownicze przekładają się zarówno na bezpieczeństwo pracy i jej ekwiwalencję. 2

3 Rozdział trzeci (str ) prezentuje instrumentarium kształtowania bezpieczeństwa pracy. Oceniono w nim formy odpowiedzialności pracodawcy za naruszenia przepisów bezpieczeństwa pracy z uwzględnieniem wynagrodzenia, w tym odpowiedzialności odsetkowej za zwłokę, odpowiedzialności odszkodowawczej oraz odpowiedzialności karnej i wykonawczej". W rozdziale wskazano również możliwości dochodzenia roszczeń pracowniczych poprzez nadzór państwowy - na drodze postępowania sądowego i administracyjnego przed organami Państwowej Inspekcji Pracy. Wskazano również istnienie nadzoru społecznego, który demokratyzuje stosunki społeczne w możliwości dochodzenia roszczeń pracowniczych. Rozdział czwarty (str ) skupia się na opisie zagrożeń bezpieczeństwa pracy i wynikających z nich zagrożeń dla bezpieczeństwa bytu społeczności lokalnej. To w tym rozdziale przedstawiono główne wyniki badań ilościowych województw śląskiego, wielkopolskiego, warmińsko-mazurskiego oraz dużej aglomeracji miejskiej - Warszawy - w odniesieniu do w/w zagrożeń. Opisane badania odnoszą się m.in. do liczby naruszeń płac pracowniczych w poszczególnych, zmiennych wielkościowo podmiotach (mikro, małe, średnie, duże przedsiębiorstwa). Autorka słusznie zauważa, że (str. 180): rodzaje zagrożeń dotyczących świadczeń pracowniczych (...) są podobne. Jednak ich rozmiar i wynikające z tego konsekwencje są zróżnicowane i najbardziej odczuwalne przez społeczeństwo w rejonach słabiej rozwiniętych gospodarczo o rozregulowanym i niestabilnym rynku pracy". Następnie pojawia się zbyt uproszczone moim zdaniem uzasadnienie konsekwencji takiego stanu (i inne wzmianki o charakterze ogólnym w całym rozdziale czwartym). Wydaje się, że zasadnym byłoby, gdyby Autorka w podrozdziale 4.2 (od str. 171), w którym w sposób treściwy, ale wyczerpujący przedstawiła opisową charakterystykę wybranych regionów pod względem demograficznym, gospodarczym oraz rynku pracy (str ) dokonała szerszego opisu dyferencjacji społecznej, wynikającej z podziału pracy i struktury społecznej - tworzącej się i zmieniającej w danych społecznościach lokalnych, funkcjonujących w jednej organizacji - jaką jest państwo. Niewątpliwie takie podejście dodatkowo wzbogaciłoby wartość naukową całej pracy. Rozprawę zamyka podsumowanie, które na dwunastu stronach referuje główne wyniki uzyskanych badań. Wartość merytoryczna rozpatrywanej rozprawy Recenzowana rozprawa doktorska posiada zarówno wysoką wartość teoretyczną, jak i praktyczną. Zawiera dowiedziony w sposób naukowy pogląd, iż z pracą wiążą się dwa procesy: twórczy i rozliczeniowy, które w sposób bezpośredni kształtują relacje na linii pracownik-pracodawca i przekładają się na szeroko definiowany wymiar bezpieczeństwa w ujęciu indywidualnym oraz zbiorowym. 3

4 Do najważniejszych osiągnięć badawczych przedstawionych w rozprawie zaliczyłbym: - Określenie i zaproponowanie wspólnego języka pojęciowego w zakresie definiowania pojęcia wynagrodzenie" w bezpieczeństwie pracy - określającego m.in. wartość wykonywanej pracy, charakter wynagrodzeniowy czy charakter wzajemny świadczeń. - Analizę aktualnego stanu prawnego (należy zaznaczyć - bardzo wnikliwą i staranną) w zakresie bezpieczeństwa pracy w układzie hierarchicznie podporządkowanym ważności i obowiązywania aktów prawnych. Wskazanie w ramach prowadzonej analizy działań legislacyjnych nakierowanych na eliminację wątpliwości interpretacyjnych, które rozwinęły się w praktyce stosowania prawa pracy. - Udane określenie rozmiaru, przyczyn i skutków naruszeń w zakresie wypłaty wynagrodzenia oraz innych świadczeń pracowniczych. Wykazanie ich wpływu na bezpieczeństwo pracy i byt społeczności lokalnych. Są to wyniki ważne i nowe - zarówno ze względów poznawczych, jak i z punktu widzenia ewentualnych zastosowań. Uwagi krytyczne i pytania o charakterze dyskusyjnym W trakcie realizacji rozprawy Doktorantka nie ustrzegła się pewnych niedociągnięć, a niektóre stwierdzenia budzą zapytania o charakterze dyskusyjnym: 1. Strona redakcyjna rozprawy jest zadowalająca, choć wykazuje miejscami niedoskonałości. Mam tu na myśli stosowany w niektórych opracowaniach statystycznych - nieczytelny sposób prezentacji danych liczbowych (np.: wyk. 4e, 6, 9a, 14). W pracy znalazły się również błędy językowe i błędy składni (np.: str. 9, 12, 14,46, 109, 166, , , 208), których jednak nie podaję w recenzji i na których nie będę się koncentrował. 2. Autorka zwraca uwagę, że przedmiotem badań obejmuje w głównej mierze stronę finalną bezpieczeństwa pracy, związaną z zapewnieniem wynagrodzenia - które poza funkcją społeczną i kosztową (dla pracodawcy) pełni dla pracownika przede wszystkim funkcję dochodową. Stanowi tym samym wymiar bezpieczeństwa ekonomicznego, zwłaszcza w wymiarze finansowym zasobu materialnych determinantów bytu i rozwoju. Jednak w rozprawie brak jest wskazania takiego powiązania w sposób bezpośredni, co byłoby epistemologicznie zasadne i pożądane. Autorka nie odnosi się również do badań Światowej Organizacji Pracy z 2004 r., która wskazała, iż zabezpieczenie dochodów uznano za główny wyznacznik bezpieczeństwa ekonomicznego, który łączy się z pracą". Tym 4

5 samym w rozprawie nie przeprowadzono analiz mierników poziomu bezpieczeństwa ekonomicznego (zależnego od otrzymywania bądź nie wynagrodzenia) wg określonej miary - np.: Indeksu Bezpieczeństwa Ekonomicznego, BEST lndex czy Krzywej Bezpieczeństwa Ekonomicznego (Symetryczna krzywa ekonomiczna bezpieczeństwa ekonomicznego państwa). W związku z tym pojawia się pytanie: czy bezpieczeństwo socjalne pracownika może być synonimem znaczeniowym terminu bezpieczeństwo ekonomiczne pracownika? 3. Co należy rozumieć pod pojęciem chronione w szczególny sposób" (str. 14, wiersz 12) w odniesieniu do wynagrodzenia za pracę, które pełni funkcję alimentacyjną? Czym różni się ten sposób ochrony od szczególnej ochrony prawnej" wskazanej w hipotezie drugiej rozprawy (str. 15)? 4. W jaki sposób określono bezpieczeństwo społeczności lokalnych wybranych powiatów województwa śląskiego, wielkopolskiego oraz warmińsko-mazurskiego i dokonano korelacji ze stwierdzonymi nieprawidłowościami w sferze wynagrodzeń (tab. 6 - str. 185, tab. 7 - str. 187, tab. 8 - str. 188)? Jakich zmiennych użyto do badań korelacji, na ile były one współzależne i normalizowane? Pomimo wskazania uwag krytycznych o charakterze konstruktywnym oraz pytań o charakterze dyskusyjnym, pragnę podkreślić, że wysoko oceniam uzyskane przez Autorkę rezultaty badań. Wnioski końcowe Podsumowując uważam, że Autorka zrealizowała cel rozprawy oraz wykazała się odpowiednim przygotowaniem i umiejętnościami pracy naukowej. Wnioski wypływające z pracy posiadają nie tylko dużą wartość poznawczą, ale i utylitarną. W związku z powyższym stwierdzam, iż przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska, pt. Wpływ bezpieczeństwa pracy na bezpieczeństwo społeczności lokalnych Rzeczypospolitej Polskiej" spełnia moim zdaniem wymagania stawiane rozprawom doktorskim ustalone w Ustawie o stopniach naukowych i tytule naukowym z dnia 14 marca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r., nr 65, poz. 595). Wnoszę zatem o dopuszczenie rozprawy do publicznej obrony. Warszawa, 18 październik 2012 r. Konrad Raczkowski 5