Rynek mleka. Biuro Analiz i Programowania ARR Nr 05/2010

Transkrypt

1 Rynek mleka Czynniki podażowo-popytowe Skup mleka surowego W kwietniu 2010 r. odnotowano dalszy sezonowy wzrost dostaw mleka do skupu. Według danych GUS, w tym czasie do podmiotów skupujących dostarczono blisko 735 mln l mleka, tj. o prawie 3% więcej niż w marcu, ale jednocześnie o ponad 2% mniej niż rok wcześniej. W okresie styczeń-kwiecień 2010 r. zakłady mleczarskie skupiły ok. 2,8 mld l mleka, tj. o 2,6% mniej niż w porównywalnym okresie 2009 r. w mln litrów X XII II 2009 Skup i skupu mleka wg danych GUS s k u p IV VI VIII X XII II 2010 c e n a s k u p u IV Produkcja artykułów mleczarskich Pomimo sezonowego wzrostu podaży mleka do skupu oraz wyższych niż przed rokiem cen zbytu, wytwórcy ponownie ograniczyli (po marcowym wzroście) produkcję serów podpuszczkowych dojrzewających oraz masła. W kwietniu br. produkcja serów wyniosła ok. 20 tys. ton, tj. o 11,4% mniej niż w marcu i o 9,3% mniej niż rok wcześniej. w tys. t 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0 18,0 Produkcja serów podpuszczkowych dojrzewających wg danych GUS zł/hl Do 13,7 tys. ton, tj. o ponad 4% w porównaniu z marcem i o 1% z kwietniem 2009 r. obniżono produkcję masła. tys. ton 15,5 15,0 14,5 14,0 13,5 13,0 12,5 12,0 11,5 Produkcja masła wg danych GUS Od marca br. dynamicznie rośnie natomiast produkcja odtłuszczonego mleka w proszku. W kwietniu br. była ona o prawie 2,1 razy większa niż w miesiąc wcześniej i wyniosła 9,4 tys. ton. Było to również o 8,5% więcej niż w porównywalnym miesiącu ub.r. w tys. ton 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 Produkcja odtłuszczonego mleka w proszku wg danych GUS Od stycznia do kwietnia 2010 r. produkcja OMP w odniesieniu do porównywalnego okresu 2009 r. była mniejsza o 15%, serów dojrzewających o blisko 12% mniejsza, a masła o ponad 4% mniejsza. Handel zagraniczny W pierwszym kwartale 2010 r. notowano dalszy spadek w eksporcie odtłuszczonego mleka w proszku i serów podpuszczkowych dojrzewających. 1

2 Według wstępnych danych Ministerstwa Finansów eksport odtłuszczonego mleka w proszku w okresie styczeńmarzec br. ukształtował się na poziomie 12,5 tys. ton i był o 40% mniejszy niż rok wcześniej. Ponad 7,5 tys. ton polskiego OMP ulokowano na rynku Wspólnoty (głównie we Włoszech, Holandii i Bułgarii). Blisko 5 tys. ton OMP trafiło poza obszar celny UE przede wszystkim do Rosji, Jemenu i Algierii. Wywóz serów podpuszczkowych dojrzewających w okresie trzech pierwszych miesięcy br. był o 5% mniejszy niż w porównywalnym okresie 2009 r. i wyniósł niecałe 23 tys. ton. Blisko 63% tej ilości znalazło nabywców na terenie UE (Czechy, Węgry, Słowacja i Niemcy). Poza UE ważnymi odbiorcami polskich serów była Rosja, Arabia Saudyjska, Irak i Ukraina. Wywóz masła w pierwszym kwartale 2010 r. osiągnął poziom 5,9 tys. t, tj. o 7% wyższy niż rok wcześniej. Polskie masło w 87% trafiło na rynek UE (najwięcej do Niemiec, Belgii i Czech). Wśród krajów trzecich dominuje Rosja i Ukraina. Nadal dynamicznie rozwija się natomiast import masła i serów dojrzewających, chociaż nadal jest znacznie mniejszy od eksportu. W pierwszym kwartale br. do kraju sprowadzono ok. 1,7 tys. ton masła, tj. o 94% więcej niż rok wcześniej i 7,6 tys. ton serów podpuszczkowych, tj. o 87% więcej. W tym czasie przywóz OMP był tylko o 1% większy niż rok wcześniej i wyniósł 2,4 tys. ton. Zaimportowane produkty prawie w całości pochodziły w krajów UE. Działania wspierające rynek W ramach programu Dostarczanie nadwyżek żywności najuboższej ludności Unii Europejskiej, zgodnie z rozporzą- dzeniem Komisji nr 1111/2009, z magazynów interwencyjnych od 1 maja br. wycofywane jest masło oraz OMP. W Polsce do rozdysponowania w 2010 r. z zapasów składowanych w krajowych magazynach przeznaczono 1,9 tys. ton masła i prawie 18 tys. ton OMP, w zamian za które przedsiębiorcy są zobowiązani dostarczyć produkty żywnościowe do organizacji charytatywnych. Według danych z 31 maja br. z magazynów interwencyjnych odebrano już 961,5 tony masła i ton OMP. Od 1 marca br. w UE (RK nr 158/2010 z dnia 25 lutego 2010 r.) można składać oferty na dopłaty do prywatnego przechowywania masła. Do 16 maja br. zgłoszono 32,6 tys. ton masła m.in. we Francji, Holandii, Niemczech, Danii i w Belgii. Na terenie Polski przedsiębiorcy dotychczas nie skorzystali z tego wsparcia. Jednocześnie od początku br. do końca maja ARR wystawiła 22 certyfikaty jakości na ogólną ilość 528 ton masła przeznaczonego do przechowywania w Niemczech i w Holandii. Według stanu na 19 maja br. w prywatnych magazynach UE przechowywane było 49,8 tys. ton masła objętego dopłatami (łącznie z masłem zgromadzonym w poprzednim sezonie interwencyjnym). W ramach unijnego wparcia ze szczególnych środków dla rynku mleczarskiego, KE przyznała Polsce ok. 20 mln euro. Środki te muszą zostać rozdysponowane najpóźniej do 30 czerwca 2010 r. Po przeprowadzonej weryfikacji ARR przyjęła prawidłowych wniosków na łączną ilość ok. 5,4 mld kg mleka (stan na 31 maja br.). W związku z tym wysokość wsparcia przysługująca na 1 kg mleka wprowadzonego do obrotu przez producenta mleka w roku kwotowym 2008/2009 wynosi 0,015 PLN. 2

3 W 2010 r. ARR wypłaca refundacje do wywozu realizowanego na podstawie pozwoleń, na które wnioski można było składać przed 20 listopada 2009 r. Od początku br. do 23 maja w ramach tego wsparcia beneficjentom wypłacono 11,7 mln zł refundacji (łącznie z produktami non-aneks I). Agencja kontynuuje wspieranie konsumpcji artykułów mleczarskich wśród dzieci i młodzieży. W roku szkolnym 2009/2010 (do 23 maja br.) w ramach programu Szklanka mleka ARR wypłaciła (łącznie ze środków unijnych i krajowych) 109,5 mln zł. Tendencje cenowe Ceny krajowe Ceny skupu mleka (bez VAT) Od początku 2010 r. ceny skupu mleka są względnie stabilne. W kwietniu (wg GUS), pomimo sezonowego wzrostu podaży, za mleko w skupie płacono 101,05 zł/hl, tj. tylko o 1% mniej niż w marcu. Jednocześnie ceny skupu mleka były o 15% wyższe niż przed rokiem. Przeciętnie najwyższe ceny mleka uzyskiwano w woj.: podlaskim 110,40 zł/hl i zachodniopomorskim 104,42 zł/hl, a najniższe w woj.: podkarpackim 89,61 zł/hl i świętokrzyskim 90,85 zł/hl. Ceny zbytu wybranych artykułów mleczarskich W kwietniu br. na rynku krajowym notowano dalszy niewielki wzrost cen odtłuszczonego mleka w proszku i masła w blokach. W analizowanym miesiącu ceny odtłuszczonego mleka w proszku osiągnęły poziom 8,68 zł/kg (z VAT) i były o 2,6% wyższe niż miesiąc wcześniej i o 17,6% wyższe niż w porównywalnym okresie 2009 r. Masło w blokach w porównaniu z marcem podrożało o niecały 1%. Za produkt ten krajowi wytwórcy przeciętnie uzyskiwali 12,47 zł/kg, tj. o ponad 26% więcej niż rok wcześniej. zł/kg 15,50 14,50 13,50 12,50 11,50 10,50 9,50 8,50 7,50 6,50 Ceny zbytu masła w blokach i mleka odtłuszczonego w proszku (z VAT) wg GUS ceny masła w 2009 ceny masła w 2010 ceny OMP w 2009 ceny OMP w 2010 Od początku br. notowany jest natomiast stopniowy spadek cen masła formowanego. W kwietniu jego wyniosła 14,25 zł/kg i była o 0,2% niższa niż w marcu, ale o ok. 25% wyższa niż w porównywalnym miesiącu ub.r. W analizowanym miesiącu obniżyły się również ceny serów podpuszczkowych dojrzewających. Producenci za ser typu Gouda i Edam uzyskiwali w zbycie odpowiednio 12,50 zł/kg i 12,53 zł/kg, tj. o niecały 1% mniej niż w marcu. W porównaniu z mi notowanymi przed rokiem sery te były droższe o 14-15%. W maju br. podtrzymana została wzrostowa tendencja cen masła w blokach i odtłuszczonego mleka w proszku. Nadal taniały natomiast sery podpuszczkowe dojrzewające. W zakładach objętych monitoringiem Zintegrowanego Systemu Rolniczej Informacji Rynkowej MRiRW, w okresie trzech pierwszych tygodni maja br. za masło w blokach przeciętnie uzyskiwano 3

4 12,28 zł/kg (bez VAT), a za OMP 8,78 zł/kg (bez VAT), tj. po ok. 13% więcej niż w porównywalnym okresie kwietnia. W tym czasie ceny serów typu Gouda oraz Edam wyniosły odpowiednio 11,72 zł/kg i 11,82 zł/kg (bez VAT). Były one o ok. 1% niższe niż miesiąc wcześniej. Ceny na rynkach zagranicznych Od kwietnia br. na monitorowanych rynkach UE (tj. Niemiec, Francji, Holandii) utrzymuje się dynamiczny wzrost cen produktów mleczarskich. W dniach ceny masła w blokach (za FAPA) osiągnęły poziom 3,20-3,75 EUR/kg, tj. o 10-20% wyższy niż przed miesiącem. W porównaniu do cen sprzed roku masło było droższe o 49-73%. U wiodących unijnych producentów znacząco wzrosły również ceny mleka w proszku. W dniach r. ceny pełnego mleka w proszku kształtowały się w granicach 2,85-2,95 EUR/kg i były o 4-14% wyższe niż w porównywalnym okresie kwietnia. W tym czasie proszek odtłuszczony podrożał o 5-11%, do 2,47-2,50 EUR/kg. W odniesieniu do notowań sprzed roku OMP było droższe o 49-51%, a PMP o 49-55% droższe. USD/t Ceny masła i odtłuszczonego mleka w proszku na giełdach Europy Zachodniej (na bazie FOB) wg USDA ceny OMP w 2009 r. ceny OMP w 2010 r. ceny masła w 2009 r. ceny masła w 2010 r. Tendencje wzrostowe przeważają także na giełdach zachodnioeuropejskich. Według danych United States Department of Agriculture, 14 maja 2010 r. w portach Europy Zachodniej (baza FOB) giełdowe ceny masła wzrosły do poziomu USD/t (14,66 zł/kg) i były o ponad 10% wyższe niż przed miesiącem i o blisko 61% wyższe niż rok wcześniej. Za pełne mleko w proszku przeciętne uzyskiwano o 6% więcej niż miesiąc wcześniej, tj USD/t (12,03 zł/kg). W tym czasie o 4,5%, do USD/t (10,16 zł/kg) podrożał także proszek odtłuszczony. W odniesieniu do notowań sprzed roku OMP było droższe o ok. 46%, a PMP o prawie 49%. 4

5 Miesięczny skup mleka surowego, produkcja masła, odtłuszczonego mleka w proszku oraz serów podpuszczkowych dojrzewających Rok Skup mleka * 8686,4 x 3,7 182,0 x 4,3 120,0 x -7,6 282,0 x 14, I 663,3-1,7 2,4 14,1-8,8 2,3 5,4-43,0-16,3 28,6 21,2 34,9 II 673,9 1,6 5,6 12,9-8,1-1,6 6,3 16,7-3,5 21,6-24,5-0,9 III 737,4 9,4 7,2 15,1 16,8 1,5 8,4 32,9-0,9 23,7 9,7 5,3 IV 752,0 2,0 8,9 13,8-8,4 0,6 8,7 4,0-10,6 22,4 0,2 2,4 V 834,6 11,0 6,2 14,3 3,2-6,0 10,5 20,5-10,0 23,7 5,7 8,9 VI 818,9-1,9 6,5 14,1-0,9 5,5 12,4 18,0-24,1 24,5 3,2 1,8 VII 811,2-0,9 2,3 15,1 6,9-1,4 11,3-8,3-29,5 24,9 1,9-2,7 VIII 796,2-1,9 2,1 14,7-2,8 0,8 10,1-10,7-14,8 23,1-7,3-5,6 IX 737,6-7,4-0,3 13,8-5,8-11,6 7,4-26,7-30,7 23,6 2,5-4,5 X 700,6-5,0-1,6 14,2 2,3-9,2 6,5-12,8-38,7 22,9-3,1-7,2 XI 648,5-7,4 0,2 13,0-8,4-3,6 5,1-21,8-26,0 19,7-14,0-15,4 XII 671,7 3,4-0,6 14,0 7,8-9,4 5,8 14,9-38,5 20,0 1,5-15,4 2009** Miesiąc mln l Zmiana wielkości skupu tys. ton Produkcja masła Zmiana wielkości produkcji Produkcja odtłuszczonego mleka w proszku 8878,2 x 2,2 169,0 x -5,7 97,7 x -18,5 276,0 x -1, I 680,2 1,4 2,5 13,6-2,6-3,2 4,9-15,4-8,0 19,6-2,0-23,2 II 625,0-8,1-7,3 11,9-12,7-8,1 3,7-24,7-41,4 19,2-2,0-11,2 III 714,6 14,3-3,1 14,3 20,4-5,2 4,5 21,3-46,2 22,9 19,5-3,1 IV 734,5 2,8-2,3 13,7-4,3-1,0 9,4 109,7 8,5 20,3-11,4-9,3 tys. ton Zmiana wielkości produkcji Produkcja serów podpuszczkowych dojrzewających tys. ton Zmiana wielkości produkcji I-IV ,3 x -2,6 53,5 x -4,3 24,5 x -15,1 82,2 x -11,8 *-skup i produkcja z danych sprawozdawczych GUS ** skup z danych sprawozdawczych, produkcja według danych meldunkowych Źródło : GUS i obliczenia własne zielonek zielonek 5

6 Miesięczne ceny skupu mleka (bez VAT) oraz ceny zbytu masła, odtłuszczonego mleka w proszku i serów podpuszczkowych dojrzewających (z VAT) Masło Mleko surowe Rok Miesiąc w blokach formowane Odtłuszczone mleko w proszku Sery podpuszczkowe dojrzewające Gouda Edam zł/hl ceny ceny zł/kg ceny ceny zł/kg ceny ceny zł/kg ceny ceny zł/kg ceny ceny zł/kg ceny ceny ,26 x -4,5 10,39 x -17,4 11,84 x -5,3 8,51 x -28,9 12,31 x -9,3 12,15 x -10, I 87,92-1,2-29,4 9,66 0,9-15,6 11,34 1,0-11,8 6,75-4,8-31,3 10,73-2,7-23,1 10,68-1,7-25,5 II 86,84-1,2-28,0 9,91 2,6-9,8 11,36 0,1-8,4 7,02 4,0-27,2 10,82 0,8-21,1 10,75 0,7-23,4 III 87,05 0,2-25,4 9,95 0,4-9,6 11,29-0,6-8,4 7,21 2,7-23,4 10,91 0,8-17,8 10,87 1,1-19,8 IV 87,71 0,8-20,9 9,87-0,8-8,4 11,36 0,6-5,8 7,38 2,4-17,1 10,91 0,0-15,5 10,96 0,8-12,9 V 86,84-1,0-17,3 9,81-0,6-6,1 11,15-1,8-4,9 7,36-0,3-14,4 10,80-1,0-10,7 10,93-0,3-6,7 VI 86,40-0,5-15,2 9,96 1,5-4,1 11,23 0,7-4,4 7,41 0,7-14,5 10,74-0,6-10,4 10,87-0,5-6,0 VII 85,77-0,7-12,1 10,21 2,5-1,4 11,40 1,5-3,1 7,43 0,3-14,1 10,70-0,4-10,8 10,87 0,0-5,9 VIII 85,58-0,2-9,8 10,34 1,3 0,5 11,49 0,8-2,0 7,28-2,0-13,3 10,71 0,1-10,4 10,85-0,2-6,3 IX 87,64 2,4-6,1 10,83 4,7 6,0 11,89 3,5 2,9 7,36 1,1-9,0 10,92 2,0-8,0 11,07 2,0-4,0 X 91,93 4,9 1,2 13,34 23,2 37,8 13,56 14,0 18,9 7,82 6,3 3,9 11,73 7,4 0,1 11,83 6,9 4,0 XI 99,35 8,1 10,1 14,96 12,1 57,5 14,85 9,5 31,1 8,59 9,8 16,9 12,47 6,3 10,6 12,46 5,3 12,5 XII 104,87 5,6 17,9 14,80-1,1 54,6 15,06 1,4 34,1 8,85 3,0 24,8 12,79 2,6 16,0 12,62 1,3 16, ,62 x -12,4 11,14 x 7,2 12,16 x 2,7 7,54 x -11,4 11,19 x -9,2 11,23 x -7, I 102,22-2,5 16,3 12,92-12,7 33,7 14,48-3,9 27,7 8,58-3,1 27,1 12,66-1,0 18,0 12,58-0,3 17,8 II 102,22 0,0 17,7 12,35-4,4 24,6 14,37-0,8 26,5 8,38-2,3 19,4 12,56-0,8 16,1 12,53-0,4 16,6 III 102,13-0,1 17,3 12,37 0,2 24,3 14,29-0,6 26,5 8,46 1,0 17,3 12,60 0,3 15,5 12,60 0,6 15,9 IV 101,05-1,1 15,2 12,47 0,8 26,3 14,25-0,2 25,4 8,68 2,6 17,6 12,50-0,8 14,6 12,53-0,6 14,3 I-IV ,88 x 16,6 12,53 x 27,2 14,35 x 26,5 8,53 x 20,2 12,58 x 16,0 12,56 x 16,1 Źródło : GUS i obliczenia własne 6

7 Ceny zbytu (bez VAT) mleka spożywczego pasteryzowanego i mleka UHT zł/kg Mleko spożywcze pasteryzowane 2% 3,2% Ogółem* 2% Mleko spożywcze UHT 3,2% Ogółem* Rok Miesiąc ceny ceny ceny ceny ceny ceny ceny ceny ceny ceny ceny ceny 2009 I 1,63 0,8-1,7 1,67 1,3-0,5 1,64 0,9-1,3 1,79-1,2-4,9 1,69-1,5-11,3 1,69-1,4-10,1 II 1,61-1,1-2,8 1,65-1,5-2,0 1,62-1,2-2,4 1,77-1,1-5,8 1,69 0,0-10,3 1,69-0,4-9,7 III 1,60-0,7-3,2 1,64-0,5-2,0 1,61-0,7-2,8 1,78 0,6-5,0 1,66-1,7-10,3 1,67-1,3-9,9 IV 1,60 0,2-3,4 1,62-1,0-3,2 1,60-0,9-3,9 1,78 0,1-4,2 1,67 0,4-9,2 1,67 0,2-9,1 V 1,61 0,4-2,8 1,60-1,4-4,5 1,60 0,0-3,8 1,78-0,2-4,1 1,64-1,7-9,7 1,64-1,7-9,7 VI 1,60-0,4-2,0 1,58-1,0-4,7 1,59-0,5-3,4 1,77-0,1-3,5 1,63-0,7-8,5 1,64-0,4-8,2 VII 1,61 0,3-1,3 1,60 0,8-4,2 1,60 0,7-2,6 1,77-0,3-3,6 1,64 0,5-8,1 1,63-0,5-8,6 VIII 1,61 0,0-1,9 1,58-0,9-4,3 1,59-0,6-3,3 1,77 0,2-2,8 1,64 0,2-7,4 1,64 0,9-7,3 IX 1,60-0,4-2,2 1,58-0,2-4,5 1,58-0,4-3,6 1,77-0,2-3,2 1,62-1,2-8,0 1,63-0,5-7,6 X 1,61 0,6-1,4 1,62 2,7-2,0 1,61 1,7-1,9 1,76-0,5-3,5 1,63 0,5-7,6 1,63-0,4-7,5 XI 1,61 0,0-0,8 1,63 0,5-2,1 1,61 0,3-1,5 1,79 1,4-1,3 1,69 3,5-3,2 1,68 3,3-3,2 XII 1,61-0,1-0,3 1,63 0,1-1,2 1,61 0,0-0,8 1,81 1,5 0,2 1,72 2,2 0,2 1,71 1,9-0, ,61 x -1,8 1,61 x -3,6 1,61 x -2,4 1,78 x -3,3 1,66 x -7,8 1,66 x -7, I 1,62 0,5-0,6 1,64 0,8-1,8 1,62 0,6-1,1 1,80-0,9 0,5 1,72 0,0 1,7 1,71-0,1 1,0 II 1,60-0,8-0,4 1,64-0,2-0,4 1,61-0,6-0,5 1,81 0,5 2,2 1,72-0,2 1,6 1,72 0,2 1,6 III 1,60-0,1 0,3 1,63-0,5-0,4 1,61-0,2-0,1 1,80-0,1 1,5 1,72 0,1 3,4 1,70-0,7 2,2 IV 1,60 0,1 0,2 1,62-0,4 0,3 1,61 0,0 0,8 1,82 0,6 2,0 1,73 0,5 3,5 1,72 1,0 3,0 * średnia dla produktów o zawartości tłuszczu od 0,5% do pow. 3,5% Źródło: MRiRW i obliczenia własne 7

8 Ceny mleka w przekroju wojewódzkim wg siedziby producenta Ceny skupu mleka bez VAT - zł/hl ceny Województwa kwiecień POLSKA 101,05-1,1 dolnośląskie 102,90-1,0 kujawsko-pomorskie 99,62-0,6 lubelskie 97,24 0,9 lubuskie 103,74-2,0 łódzkie 93,30 0,6 małopolskie 91,19 0,9 mazowieckie 98,62-1,4 opolskie 101,90-0,6 podkarpackie 89,61-0,6 podlaskie 110,40-2,7 pomorskie 99,32-2,3 śląskie 98,54-0,4 świętokrzyskie 90,85-0,5 warmińsko-mazurskie 103,79-1,2 wielkopolskie 99,63-0,4 zachodniopomorskie 104,42-6,4 15,2 9,0 17,5 13,1 15,9 14,3 6,9 20,2 7,3 13,7 12,9 27,0 9,5 12,6 20,7 10,3 24,3 Źródło: GUS i obliczenia własne 8

9 Ceny przetworów mleczarskich na rynkach zagranicznych Towar/Kraj Jednostka miary Średnia % średniej ceny Miesięczna Roczna Średnia w zł/kg* Ceny na rynkach wewnętrznych UE w okresie masło w blokach Niemcy EUR/kg 3,75 19,8 72,8 15,34 Francja EUR/kg 3,20 9,6 48,8 13,09 Holandia EUR/kg 3,70 19,4 69,7 15,13 odtłuszczone mleko w proszku Niemcy EUR/kg 2,50 5,0 48,8 10,22 Francja EUR/kg 2,50 11,1 50,6 10,22 Holandia EUR/kg 2,47 7,4 49,7 10,10 pełne mleko w proszku Niemcy EUR/kg 2,85 3,6 50,0 11,66 Francja EUR/kg 2,95 13,5 49,0 12,06 Holandia EUR/kg 2,95 10,5 55,3 12,06 Ceny światowe (na bazie FOB - w portach Europy Zachodniej) z dnia masło USD/t ,2 1/ 60,7 2/ 14,66 OMP USD/t ,5 1/ 45,7 2/ 10,16 PMP USD/t ,0 1/ 48,8 2/ 12,03 1/ średniej ceny - okres porównawczy: / średniej ceny - okres porównawczy: * z przeliczenia według kursu NBP: 1 EUR = 4,0898 PLN ( ) 1 USD = 3,186 PLN ( ) Źródło: FAPA, USDA; ceny walut przeliczono wg kursu dnia NBP 9