GRUDNIEWSKI Tomasz 1 DĄBROWSKI Dominik 2 LUBAŃSKA Zofia 3

Transkrypt

1 GRUDNIEWSKI Tomasz 1 DĄBROWSKI Dominik 2 LUBAŃSKA Zofia 3 Technologie informacyjne i ich wykorzystanie jako czynnik zwiększający dostęp do rynku pracy osób niepełnosprawnych zamieszkujących obszary wiejskie na terytorium Polski WSTĘP Podstawą przeprowadzonych badań było obserwowane zwiększanie się udziału technologii informacyjnych w życiu codziennym osób niepełnosprawnych. Pierwszym problemem z jakim postanowili zmierzyć się autorzy była analiza wzrostu wyposażenia gospodarstw domowych w wymagany osprzęt komputery. Przeprowadzona w roku 2012 analiza danych zgromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny, umożliwiła powstanie zestawienia jak w poniższej tabeli 1 (Raport GUS Społeczeństwo informacyjne w Polsce, 2012). Przytoczone zestawienie dotyczy wyposażenia gospodarstw domowych w komputery. Tab. 1. Wyposażenie gospodarstw domowych w komputery [%]. Wyszczególnienie Ogółem 58,9 66,1 69,0 71,3 73,4 Według klasy miejsca zamieszkana Duże miasta 64,0 71,5 72,9 75,1 79,2 Mniejsze miasta 59,6 66,3 70,3 71,1 71,4 Obszary wiejskie 52,8 60,2 63,7 67,1 69,4 Analizując dostęp do komputera pod względem miejsca zamieszkania, największy wzrost w stosunku do roku poprzedniego odnotowano w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (o 4,1 pkt proc. do 79,2%). W latach najszybszy przyrost ilości gospodarstw domowych wyposażonych w komputery obserwowano w grupach charakteryzujących się najniższym poziomem tego wskaźnika. Wśród gospodarstw domowych na obszarach wiejskich odsetek gospodarstw posiadających komputer w domu wzrastał znacznie szybciej od pozostałych (średnio 7,1 pkt proc. rocznie) niż wśród gospodarstw w dużych miastach (5,5 pkt proc.) i mniejszych miastach (4,6 pkt proc - raport GUS Społeczeństwo informacyjne w Polsce, 2012). W 2012 r. dostęp do Internetu posiadało 70,5% gospodarstw domowych (Tabela 2). Odsetek ten był wyższy o 3,9 pkt proc. niż w poprzednim roku. Był on zróżnicowany w zależności od typu gospodarstwa, klasy i stopnia urbanizacji miejsca zamieszkania. Ze względu na klasę miejsca zamieszkania odsetek gospodarstw domowych posiadających dostęp do sieci Internet najbardziej zwiększył się na obszarach wiejskich (o 30,0 pkt proc.), na których dostęp do tego medium jest nadal najniższy. Wymienione dane zebrano w tabeli 2. 1,,3 Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Wydział Nauk Ekonomicznych i Technicznych, Biała Podlaska, ul. Sidorska 95/97, w. 908 lub 255, gisbourne2@gmail.com, z.lubanska@dydaktyka.pswbp.pl, 2 Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Wydział Nauk o Zdrowiu i Nauk Społecznych, Biała Podlaska, ul. Sidorska 95/97, w. 966, d.dabrowski@dydaktyka.pswbp.pl 4233

2 Tab. 2. Dostęp do Internetu w gospodarstwach domowych [%]. Wyszczególnienie Ogółem 47,6 58,6 63,4 66,6 70,5 Według klasy miejsca zamieszkana Duże miasta 56,0 65,1 68,8 71,6 75,8 Mniejsze miasta 50,3 59,8 65,1 67,0 69,5 Obszary wiejskie 36,1 50,5 56,2 61,2 66,1 Interesujące zatem stało się zbadanie wpływu wzrostu danych zawartych w tabeli 1 i tabeli 2 a dotyczących obszarów wiejskich na aktywizację zawodową zamieszkujących je osób niepełnosprawnych. Autorzy analizując dostępne media przypuszczali, że szeroko pojęte technologie informacyjne pozwolą otworzyć nowe możliwości aktywizacji pośród osób niepełnosprawnych zamieszkujących obszary wiejskie z wykorzystaniem pracy zdalnej, usług, nawiązywania kontaktów i realizacji własnych celów. 1 EKSPERYMENT I ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ Badaniu ankietowemu poddano 5000 osób zamieszkałych na obszarach wiejskich w całym kraju (uwzględniając rozkład populacji w poszczególnych województwach). Osoby niepełnosprawne wskazały, że 41,4% korzysta z komputera i Internetu co stanowi o ponad 20% mniejszą ilość w stosunku to wszystkich osób zamieszkujących obszary wiejskie w latach 2011 i Powołując się dalej na dane przytaczane przez GUS niepełnosprawność była jednym z najmniej znaczących (miejsce 8) czynników utrudniających dostęp do nowych technologii. Głównymi powodami były: brak potrzeby i brak umiejętności. Pobieżna analiza tego faktu, może wskazywać na poszczególne grupy wiekowe lub kwalifikacje zawodowe. Zebrane dane zawarto na Rysunku 1 - raport GUS Społeczeństwo informacyjne w Polsce, 2012). Brak potrzeby korzystania z Internetu Brak umiejętności Zbyt wysokie koszty sprzętu Zbyt wysokie koszty dostępu Niechęć do Internetu Posiadanie dostępu do Internetu w innym miejscu Inne powody Niepełnosprawność Względy prywatności lub bezpieczeństwa Brak technicznych możliwości podłączenia do 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 2011 rok 2012 rok Rys. 1. Powody braku Dostępu do Internetu w domu (% gospodarstw bez dostępu do tej sieci). W pierwszym etapie prac postanowiono zbadać wpływ wspomnianych powyżej czynników na korzystanie z komputera w wolnym czasie. Zebrane podczas przeprowadzonych badań dane zawarto w tabeli 3. Parametr p<0,05 oznacza, iż zachodzi różnica istotna statystycznie w wielkościach tych cech. 4234

3 Tab. 3. Ogólne zestawienie cech badanych osób niepełnosprawnych w odniesieniu do korzystania z komputera w czasie wolnym. Cecha Korzystanie z komputera w wolnym czasie % P płeć kobieta mężczyzna wiek wykształcenie podstawowe i niżej zasadnicze zawodowe średnie i policealne wyższe 60,2 63,9 80,2 75,2 63,7 56,1 62,6 56,1 56,4 66,9 79,4 0,080 0,000 0,000 Jak łatwo zaobserwować, największą popularnością korzystanie z komputera cieszy się pośród osób niepełnosprawnych z wykształceniem średnim i wyższym (wynika to z wieloletniego kontaktu z technologiami informacyjnymi podczas procesu kształcenia) oraz pośród osób między 16 a 44 rokiem życia. Drugi czynnik jest efektem rewolucji przemysłowej, jakie wprowadziła technologia cyfrowa na przełomie lat 90. Osoby w wieku lat najbardziej doświadczyły tego przełomu a osoby młodsze urodziły się już w świecie zrewolucjonizowanym. Podobną tendencję dało się zaobserwować badając umiejętności respondentów w obsłudze komputera. Respondenci w wieku lat w prawie 52 % wskazali na średnią jako umiejętność obsługi komputera. Natomiast analizując umiejętności obsługi względem przebytej edukacji najwyższy poziom obsługi wskazały osoby z wykształceniem wyższym. W pozostałych grupach poziom ten był średni i oscylował w okolicach średniej 54%. Otrzymany wynik można jednoznacznie potraktować jako wpływ uczestnictwa osób niepełnosprawnych w procesie kształcenia szkolnictwa wyższego, które oferuje (a nawet wymusza) stosowanie nowych technologii w procesie nauki. Podobnie jak powyżej zapytano respondentów wszystkich używających komputera o miejsce korzystania w czasie wolnym jest to szczególnie istotne w przypadku osób niepełnosprawnych i prób ich aktywizacji przez dedykowane do tego organizacje. Badani respondenci w 84,1 % (wartość uśredniona z poszczególnych grup wiekowych i zawodowych) wskazali dom jako miejsce użytkowania komputera. 10% wskazało pracę a 5,8 % inne miejsca umożliwiające dostęp do komputera. Powodem takiego stanu rzeczy może być ciągłe opóźnienie obszarów wiejskich w dostępie do nowych technologii co analizował GUS a przedstawiono na rysunku 1. Interesujące zatem staje się pytanie do czego osoby niepełnosprawne wykorzystują komputer w czasie wolnym. Zadając respondentom serię pytań otrzymano wyniki jak w poniższej tabeli (Tabela 4). 4235

4 Tab. 4. Korzystanie z komputera i Internetu w wolnym czasie. A - kontaktowanie się z innymi; B - rozrywka; C - edukacja; D - poszukiwanie informacji. Cecha A B C D % p % p % P % P płeć 0, ,006 0,679 kobieta 68,8 55,04 77,6 81,8 mężczyzna 65, ,6 82,8 wiek 0, , ,7 86,3 56,2 79, ,9 74,8 63,4 74, ,8 64,5 72,4 90, ,7 59,7 78,9 82, ,6 43, ,1 wykształcenie 0 0, podstawowe i niżej 48, ,8 70,2 zasadnicze zawodowe 65,4 65,9 80,9 78,8 średnie i policealne 68,8 57,3 70,9 86,6 wyższe 86,5 56,4 55,8 92 Analizując powyższą tabelę, można łatwo zaobserwować zależności pomiędzy wskazanymi czynnościami a grupami osób niepełnosprawnych. Wśród ludzi młodych lat prym wiodą czynności związane z rozrywkowym zastosowaniem komputera i Internetu a także konieczności kontaktowania się z innymi co w ostatnich latach stało się domeną rozwiązań nowych technologii. Poważniejsze zastosowania jak edukacja czy wyszukiwanie informacji to domena osób w wieku powyżej 35 lat (czyli osób ustabilizowanych). Jak można było oczekiwać edukacja to jedno z możliwych zastosowań technologii internetowych. Osoby mające najmniejsze wykształcenie próbują zastosować to medium jako środek własnego rozwoju. Najbardziej znaczącymi zastosowaniami technologii internetowych jest jednak potrzeba kontaktowania się z innymi oraz wyszukiwanie informacji (wyszukiwanie oparte na zdobytej wiedzy w tym związanej z nowymi technologiami). W związku z widocznym zapotrzebowaniem na usługi edukacyjne pojawiło się pytanie, czy oferta skierowana do osób niepełnosprawnych znajdzie swoje odzwierciedlenie czy wyrażą zainteresowanie podnoszeniem swoich kwalifikacji z wykorzystaniem nowych technologii (e-learning) poświęcą na to czas wolny. Dodatkowo postanowiono identyczne pytanie osobom, które wstępnie wskazały, że nie korzystają z komputera w czasie wolnym. Zatem czy poświęcili by swój wolny czas i zaczęli korzystać z komputera gdyby pojawiła się dostępna oferta edukacyjna na nowej platformie. Poniższa tabela zawiera zgromadzone dane (Tabela 8). 4236

5 Tab. 8. Zainteresowanie uczestnictwem w kursach e-learningowych a korzystanie z komputera w wolnym czasie. osoby korzystające z komputera w wolnym czasie osoby nie korzystające z komputera w wolnym czasie % p % p w tygodniu 37,1 0,000 12,1 0,000 w weekendy i święta 35,3 12,8 Pojawiło się zatem pytanie: Jak rozkłada się zainteresowanie kursami e-learningowymi pośród poszczególnych grup. W Tabeli 9 zawarto zebrane dane z poszczególnych grup. Tab. 9. Zainteresowanie uczestnictwem w kursach e-learningowych. Cecha % P płeć kobieta mężczyzna wiek wykształcenie podstawowe i niżej zasadnicze zawodowe średnie i policealne wyższe 39,8 35,3 40,4 43,2 48,8 35,3 33,8 35,3 32, ,8 0,092 0,041 0,008 Dane zawarte w powyższej tabeli dopełniają obrazu analizowanego w poprzednich częściach artykułu. Jak można się było spodziewać dysproporcje w samej otwartości nie są skrajne (jest to tylko deklaracja chęci uczestnictwa będąca jednak pokłosiem świadomości technologicznej badanych osób). Oczywistym zatem stało się, że najbardziej zainteresowanymi osobami niepełnosprawnymi zamieszkującymi tereny wiejskie na terytorium polski jest osoba w wieku produkcyjnym tj. : lata z wykształceniem wyższym. Oznacza to prawdopodobnie, że te osoby niepełnosprawne miały do czynienia z technologiami informacyjnymi a dalszy rozwój swojej osoby upatrują między innymi przy wykorzystaniu kursów e-learningowych. WNIOSKI 1. Największym odsetkiem osób korzystających z komputera charakteryzują się ludzie młodzi w wieku lat oraz w wieku aktywności zawodowej tj. do lat Wykorzystanie technologii informacyjnych w wolnym czasie jest ściśle uwarunkowane wiekiem respondentów i ich wykształceniem. 3. Osoby niepełnosprawne będące w wieku aktywności zawodowej wykazały znaczące zainteresowanie dalszym rozwojem poprzez uczestnictwo w kursach e-learningowych. 4. Forma aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych polegająca na wykorzystaniu nauki i pracy zdalnej wydaje się być wysoce obiecująca. 5. Wzrost świadomości osób niepełnosprawnych o możliwości wykorzystania technik informacyjnych jako medium może zwiększyć ich mobilność zawodową. 4237

6 Streszczenie Niepełnosprawność i związana z nią izolacja wynikła między innymi z braku wystarczającej mobilności. Niepełnosprawność to jeden z problemów społecznych, z którym dzięki dostępowi do nowych technologii coraz łatwiej sobie poradzić [1-3]. Stale rozwijająca się technika komunikacji sprzyja realizacji zadań związanych z życiem zawodowym oraz spędzaniem czasu wolnego. Pozwala na zmniejszenie marginalizacji osób niepełnosprawnych i tym samym uczestnictwo ich w społeczeństwie. Zastały stan rzeczy wymusza analizę stanu faktycznego udziału technik informacyjnych w życiu osób niepełnosprawnych, w szczególności zamieszkałych na obszarach wiejskich czyli takich do których nowoczesne rozwiązania technologiczne docierają najpóźniej. Problem ten jest podejmowany przez rządy poszczególnych państw, organizacje międzynarodowe ale również przez stowarzyszenia, fundacje i środowiska naukowe. Celem podejmowanych działań są zadania związane z możliwie pełnym włączeniem tej grupy społecznej we wszystkie przejawy aktywności w tym aktywności społecznej i zawodowej [4,5]. W prezentowanym poniżej artykule zawarto wyniki badań przeprowadzonych pośród osób niepełnosprawnych zamieszkałych na obszarach wiejskich w Polsce. Badania przeprowadzono na próbie 5000 osób w latach w ramach finansowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych projekt pt. Determinanty aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych zamieszkałych na obszarach wiejskich, umowy nr 3/4/WPR/B/08/. Information technology and its usage as a factor of the access increase to the career life of people with disabilities living in rural areas of Poland. Abstract Disability and associated with it isolation is the result of insufficient mobility. This is one of social problems which is becoming easier to deal with due to new technology access. Constantly evolving communication technologies promote the implementation of tasks related to career life and ways of spending leisure time. These new technologies allow to reduce the marginalization of disabled people and thus their participation in social life. Present situation needs the analysis of currently used technologies in the lives of disabled people, particularly living in rural areas, which means those where modern technological solutions are available the lastest. This problem is undertaken by national governments, international organizations, by associations and foundations. The aim of actions are tasks connected with possibly full participation of people with disabilities in life, including social and career life. In the presented below article, the authors included the results of studies conducted among disabled people living in rural areas in Poland. The study was performed on a group of 5,000 people in funded by the State Fund for Rehabilitation of Disabled Persons project entitled "Determinants of career life of people with disabilities living in rural areas", contract No. 3/4/CAP/B/08/. Badania przeprowadzono w ramach projektu finansowanego ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w latach : Determinanty aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych zamieszkałych na obszarach wiejskich. Umowa nr 3/4/WRP/B/08. Projekt realizowany był przez Państwową Szkołę Wyższą im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej. BIBLIOGRAFIA 1. Hamburg I., Lazea M., Marin M., Open Web-Based Learning Environments and Knowledge Forums to Support Disabled People; V. Palade, R.J. Howlett, and L.C. Jain (Eds.): KES 2003, LNAI 2774, pp , Marsico M., Kimani S., Mirabella V., Norman K.L., Catarci T., A proposal toward the development of accessible e-learning content by human involvement; Springer-Verlag 2006; Univ Access Inf Soc (2006) 5: ; 3. Petrie H., Power Ch., Velasco C.A., Boticario J.G., Accessibility of Blended and E-Learning for Mature Age and Disabled Students and Staff: Introduction to the Special Thematic Session; K. Miesenberger et al. (Eds.): ICCHP 2010, Part I, LNCS 6179, pp , Pillan M., Costa F., User-Centred Design of Communication Environments and Systems for Disabled People; Springer Science+Business Media B.V. 2010; Know Techn Pol (2009) 22: ; 4238

7 5. Seale J., Cooper M., E-learning and accessibility: An exploration of the potential role of generic pedagogical tools; Computers & Education 54 (2010) Starcic A.I., Niskala M., Vocational students with severe learning difficulties learning on the Internet; British Journal of Educational Technology Vol 41 No E155 E159; 4239