z dnia.. r. o zmianie ustawy Kodeks wykroczeń oraz ustawy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia

Transkrypt

1 projekt (wersja z dnia 24 października 2014 r.) U S T AWA z dnia.. r. o zmianie ustawy Kodeks wykroczeń oraz ustawy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia Art. 1. W ustawie z dnia 20 maja 1970 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2013 r., poz. 482, z późn. zm.) po art. 119 dodaje się art. 119a w brzmieniu: Art. 119 a 1. Jeżeli wartość przedmiotu kradzieży, o której mowa w art , nie przekracza 10 złotych, a względy prewencyjne, w szczególności dotyczące sprawcy wykroczenia, nie wskazują na konieczność prowadzenia postępowania, poprzestaje się na zastosowaniu w stosunku do sprawcy środków określonych w art Przepisu 1 nie stosuje się, jeżeli kradzież ma charakter zuchwały, sprawca odmówił naprawienia szkody lub zastosowaniu wobec sprawcy środków określonych w art. 41 sprzeciwił się pokrzywdzony albo osoba działająca w jego imieniu.. Art. 2. W ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U z 2013 r. poz. 395, z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany: 1) po art. 27 dodaje się art. 27a w brzmieniu: Art. 27a. 1. W wypadku zastosowania w stosunku do sprawcy wykroczenia środków określonych w art. 41 Kodeksu wykroczeń, pokrzywdzonego lub osobę działającą w jego imieniu, która powiadomiła o wykroczeniu organ uprawniony do występowania w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego, należy pouczyć o treści art ; 2. Do pokrzywdzonego, o którym mowa w 1, przepisy art. 27 2, 4 zd.

2 2 pierwsze i 5, art. 28 1, art i art stosuje się odpowiednio. ; 2) po art. 42 dodaje się art. 42a w brzmieniu: Art. 42a. Ustalenia odnośnie stanu zdrowia psychicznego osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia można oprzeć na wnioskach opinii o stanie zdrowia psychicznego tej osoby sporządzonej w innym postępowaniu o wykroczenie lub w postępowaniu karnym, jeżeli przedmiot uprzedniego postępowania stanowiło wykroczenie lub przestępstwo tego samego rodzaju, a biegli stwierdzili stan niepoczytalności wynikający z zakłócenia czynności psychicznych o charakterze trwałym.. Art. 3. Przepisy określone w art. 119a ustawy, o której mowa w art. 1 oraz w art. 27a ustawy, o której mowa w art. 2, stosuje się do czynów popełnionych po wejściu w życie niniejszej ustawy. Art. 4. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.

3 3 UZASADNIENIE Potrzeba i cele projektowanej ustawy Doświadczenia związane ze stosowaniem przepisów prawa wykroczeń wskazują na to, iż pomimo fundamentalnej zasady materialno-procesowej prawa wykroczeń, jaką stanowi zasada priorytetu środków pozakarnych, które powinny stanowić pierwszoplanową postać reakcji na wykroczenie, a ustępować karom przewidzianym w Kodeksie wykroczeń dopiero w tych wypadkach, gdy nie są wystarczające do wdrożenia sprawcy do poszanowania prawa i przestrzegania zasad współżycia społecznego 1, na płaszczyźnie stosowania przepisów tej dziedziny prawa dostrzegalny jest nadmierny automatyzm, którego przejaw, z jednej strony, stanowi zjawisko tzw. taryfikacji wymiaru kary za poszczególne typy wykroczeń, widoczne w szczególności w wypadku wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym, z drugiej zaś niedostateczne uwzględnianie możliwości nierepresyjnego reagowania na niektóre wypadki naruszeń prawa, związanej z obowiązującą na gruncie postępowania w sprawach o wykroczenia zasadą oportunizmu ścigania czynów tej rangi. Celowe jest wprowadzenie rozwiązań prowadzących do rezygnacji ze ścigania wykroczeń o nieznacznym stopniu społecznej szkodliwości, w wypadkach w których za prowadzeniem postępowania nie przemawia interes społeczny. Dotyczy to zwłaszcza przypadków kradzieży rzeczy o bardzo niskiej wartości, występujących w szczególności w placówkach handlowych, w sytuacjach, gdy zachowanie sprawcy 1 por. komentarz do art. 41 k.w. w: M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck 2013, wydanie 6, teza 1 i przywoływany tam pogląd Grzegorczyka i Olszewskiego.

4 4 wykroczenia ma charakter incydentalny, sam sprawca nie kwestionuje swojej odpowiedzialności, zaś szkoda spowodowana czynem została wyrównana. W takich sytuacjach prowadzenie sformalizowanego postępowania w sprawie o wykroczenie, prowadzącego do ukarania sprawcy, w odniesieniu do którego nie występują nasilone potrzeby oddziaływania prewencyjnego, jawi się jako niecelowe i zbędnie angażujące zasoby organów ścigania, w sytuacji gdy cele związane z wychowawczym oddziaływaniem prawa mogą zostać zrealizowane poprzez zastosowanie środków o charakterze pozapenalnym. Uzasadnione jest również wprowadzenie rozwiązań redukujących koszty związane z prowadzeniem postępowania w odniesieniu do sprawców cechujących się, z uwagi na określone dysfunkcje zdrowotne wpływające na ich stan psychiczny, a tym samym poczytalność, niezdolnością do ponoszenia odpowiedzialności typu represyjnego. Występujące wypadki, gdy osoby należące do tej kategorii sprawców w sposób ponawialny dopuszczają się wykroczeń określonego rodzaju, przemawiają za wprowadzeniem rozwiązania modyfikującego sposób ustalania przesłanek ich odpowiedzialności, a tym samym ograniczających, zgodnie z interesem społecznym, koszty postępowania w takich wypadkach. Obowiązujący stan prawny Zasady odpowiedzialności za wykroczenie generalnie stanowią odpowiednik zasad odpowiedzialności za przestępstwo. Warunkiem karalności czynu sprawcy wykroczenia jest więc, aby popełnił on czyn zabroniony jako wykroczenie przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, a więc aby był to czyn wypełniający znamiona wykroczenia popełniony w warunkach braku sytuacji kontratypowej oraz czyn społecznie szkodliwy (art. 1 1 k.w.), a ponadto czyn zawiniony (art. 1 2 k.w.). Pomiędzy zasadami odpowiedzialności za czyny obu tych kategorii zachodzi

5 5 jednak istotna różnica, polegająca na odmiennym ukształtowania przesłanki karygodności czynu, rozumianej jako materialny substrat czynu zabronionego, a więc wyznacznik stopnia legitymizującej reakcję penalną społecznej szkodliwości czynu. W wypadku przestępstw karygodność czynu nie jest elementem przesądzonym w wypadku każdego zachowania, choć z wypełnieniem przez sprawcę znamion typu przestępstwa związane jest jej domniemanie. Domniemanie to jednak podlega obaleniu w wypadku zaistnienia atypowej sytuacji, charakteryzującej się brakiem społecznej szkodliwości (choć reprezentowany jest również pogląd, iż o ile nie zachodzi sytuacja kontratypowa, to z faktu naruszenia karnoprawnego zakazu zawsze będzie wynikać pewien stopień społecznej szkodliwości) albo znikomym stopniem społecznej szkodliwości popełnionego czynu. Odpadnięcie elementu karygodności odbiera czynowi zabronionemu, zgodnie z art. 1 2 k.k., cechę przestępności. W wypadku wykroczeń ustawodawca nie dopuścił możliwości ustalenia znikomości stopnia społecznej szkodliwości czynu, a tym samym nie przewidział wyłączenia karalności wykroczenia z tego powodu. Związane jest to z porządkoworegulacyjnym charakterem szeregu norm sankcjonowanych przez prawo wykroczeń, które nie wykazują charakterystycznego dla czynów rangi przestępstwa elementu samoistnej naganności zachowania. Z tych przyczyn ustawodawca uznał, że dopuszczenie możliwości ustalania znikomości stopnia społecznej szkodliwości wykroczenia prowadziłoby do ryzyka nazbyt częstego uwalniania sprawcy wykroczenia od odpowiedzialności, to zaś podważałoby efektywność systemu prawa wykroczeń, zarówno na płaszczyźnie generalnoprewencyjnego oddziaływania ustawy, jak i na płaszczyźnie egzekwowania jej przepisów. Prawo wykroczeń posiada jednak rozwiązania dedykowane ograniczeniu zakresu reakcji penalnej w wypadkach, w których prowadziłaby ona do rezultatów sprzecznych z potrzebami dotyczącymi ścigania wykroczeń. Przewiduje je art Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, statuujący w punkcie 2, jako podstawę odmowy wszczęcia postępowania lub jego umorzenia, fakt, iż wobec sprawcy zastosowano środek oddziaływania w postaci pouczenia, zwrócenia uwagi

6 6 lub ostrzeżenia albo środek przewidziany w przepisach o odpowiedzialności dyscyplinarnej lub porządkowej, a środek ten jest wystarczającą reakcją na wykroczenie. Jak wskazuje się w piśmiennictwie, art. 61 k.p.s.w. stanowi przejaw zasady oportunizmu procesowego, czego wyrazem jest wprowadzenie fakultatywnej podstawy odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania. Oznacza to, że ustalenie zaistnienia okoliczności przewidzianej w 1 w pkt 1 lub 2 daje podstawę do rozważenia potrzeby wszczęcia lub dalszego prowadzenia postępowania w sprawie wykroczenie. Zawartych w pkt 1 i 2 1 przesłanek nie należy traktować jako ujemnych przesłanek procesowych, o których mowa w art. 5 1 k.p.s.w., albowiem zaistnienie tych ostatnich skutkuje obligatoryjną odmową wszczęcia lub obligatoryjnym umorzeniem postępowania. 2. Jak wskazuje się ponadto, przepis ten jest wyrazem zapatrywania ustawodawcy, że w określonych w nim sytuacjach dalsze prowadzenie postępowania o wykroczenie, ze względu na koszty, staje się niecelowe, skoro dla zniwelowania skutków naruszenia prawa wystarcza reakcja w postaci stosowanych już środków wychowawczych albo gdy należy oczekiwać, że wykonaniu ulegnie - zgodnie z treścią art k.w. - kara surowsza lub środek karny orzeczony za ten sam czyn w postępowaniu karnym. 3. Art pkt 2 k.p.s.w. stanowi procesowe dopełnienie instytucji prawa wykroczeń określonej w art. 41 k.w., zgodnie z którym W stosunku do sprawcy czynu można poprzestać na zastosowaniu pouczenia, zwróceniu uwagi, ostrzeżeniu lub na zastosowaniu innych środków oddziaływania wychowawczego.. Dostrzeżenia wymaga fakt, iż mimo że art. 41 k.w. przewiduje instytucję o charakterze fakultatywnym, to jednak nie zawiera jakichkolwiek wskazówek dotyczących jej stosowania, a w szczególności nie określa przesłanek jej zastosowania ani celów, które powinny być za jej pomocą realizowane. Wyrażany jest pogląd, 2 J. Paśkiewicz, Komentarz do Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Oficyna A. Skowron, Komentarz do Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, LEX 2010.

7 7 iż ustawodawca stanął w tym wypadku na pozycji niemal czystego oportunizmu, umożliwiając organowi upoważnionemu do złożenia wniosku o ukaranie lub do nałożenia grzywny mandatem karnym zastosowanie określonych w tym przepisie pozapenalnych środków oddziaływania w sprawie o każde wykroczenie, bez kontroli prokuratorskiej i bez wymogu zastanawiania się, czy środki te będą wystarczające 4. Powyższe brzmienie art. 41 k.w. zostało wprowadzone nowelizacją Kodeksu wykroczeń, która obowiązuje od dnia 1 września 1998 r., 5 a która równocześnie uchyliła art. 40 k.w. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym uregulowana łącznie w obu tych artykułach instytucja miała istotnie odmienny kształt. Przepisy te brzmiały następująco: Art W stosunku do sprawcy czynu można poprzestać na zastosowaniu środków przewidzianych w regulaminie pracy, w postępowaniu dyscyplinarnym, w postępowaniu przed sądami społecznymi lub innych środków oddziaływania wychowawczego, wystarczających do wdrożenia sprawcy do poszanowania prawa i przestrzegania zasad współżycia społecznego, i nie kierować sprawy do organu orzekającego. 2. Jeżeli przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, prokurator może skierować do organu orzekającego sprawę, w której poprzestano na zastosowaniu do sprawcy środków wymienionych w 1. Art. 41. Uznając, że jest to wystarczające do wdrożenia sprawcy wykroczenia do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego, można, nawet nie wszczynając postępowania, przekazać sprawę kierownikowi zakładu pracy, w którym sprawca jest zatrudniony, jeżeli z charakteru popełnionego czynu wynika, że stanowi on naruszenie obowiązku pracowniczego, albo sądowi społecznemu lub organizacji społecznej, do której sprawca należy, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w regulaminie pracy, w postępowaniu dyscyplinarnym lub innych środków oddziaływania wychowawczego. Wraz z nowelizacją nastąpiło więc zniesienie normatywnego określenia przesłanek stosowania tej fakultatywnej instytucji oraz równoczesne zniesienie 4 M. Bojarski, W. Radecki, op. cit., teza 5. 5 Ustawa z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy Kodeks wykroczeń, ustawy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717).

8 8 możliwości prokuratorskiej kontroli nad zasadnością jej zastosowania. Organ postępowania wykroczeniowego zachowuje w praktyce pełną swobodę w zakresie oceny celowości zastosowania tej instytucji, która jak należy ocenić powinna być dokonywana przy uwzględnieniu niesprzeczności relacji zachodzącej pomiędzy decyzją o jej zastosowaniu a interesem publicznym. Procesowe dopełnienie instytucji określonej w art. 41 k.w. stanowią odnoszące się do postępowania zwyczajnego w sprawach o wykroczenia regulacje zawarte w art oraz art k.p.s.w. Zgodnie z pierwszym z powołanych przepisów, prezes sądu w razie stwierdzenia okoliczności wyłączających postępowanie lub określonych w art k.p.s.w. a wśród tych okoliczności wymienione jest zastosowanie wobec sprawcy środka oddziaływania w postaci pouczenia, zwrócenia uwagi lub ostrzeżenia albo środka przewidzianego w przepisach o odpowiedzialności dyscyplinarnej lub porządkowej odmawia wszczęcia postępowania. Jego decyzja ma charakter obligatoryjny, natomiast organowi, który wniósł wniosek o ukaranie, ujawnionemu pokrzywdzonemu oraz osobie, która złożyła zawiadomienie o popełnieniu wykroczenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przysługuje zażalenie. Drugi z powołanych przepisów, art k.p.s.w., przewiduje możliwość odmowy wszczęcia postępowania, a także jego umorzenia jeżeli zostało wszczęte, w wypadku zaistnienia określonych w nim przesłanek. Jedną z nich stanowi powołana okoliczność określona w punkcie 2, opisana jako sytuacja, gdy wobec sprawcy zastosowano środek oddziaływania w postaci pouczenia, zwrócenia uwagi lub ostrzeżenia albo środek przewidziany w przepisach o odpowiedzialności dyscyplinarnej lub porządkowej, a środek ten jest wystarczającą reakcją na wykroczenie.. Chodzi więc o tożsamą okoliczność jak uwzględniana z urzędu przez prezesa sądu na podstawie art k.p.s.w. na etapie wstępnego badania wniosku o ukaranie, z tą różnicą, iż art k.p.s.w. odnosi się do sytuacji, gdy okoliczność ta ujawniła się już po wszczęciu postępowania.

9 9 Jako uzasadniony jawi się pogląd, iż wynikający z zaniechania ustawowego określenia przesłanek zastosowania tej instytucji pozornie arbitralny charakter decyzji podejmowanej na podstawie art. 41 k.w., powściąga organy postępowania wykroczeniowego, w szczególności Policję, przed szerszym stosowaniem wskazanych w tym przepisie środków oddziaływania, zwłaszcza w wypadku tych wykroczeń, gdy istnieje osoba pokrzywdzona czynem sprawcy, co rodzi ryzyko, iż zaniechanie prowadzenia postępowania mogłoby zostać przez nią potraktowane jako zlekceważenie jego interesu prawnego i swoiste opowiedzenie się organu państwowego po stronie sprawcy wykroczenia bądź skutkować podejrzeniami o niemerytoryczne powody podjętej decyzji o zaniechaniu ścigania wykroczenia. Omówienie projektowanych rozwiązań. Projekt przewiduje wprowadzenie do części szczególnej Kodeksu wykroczeń nowego artykułu, oznaczonego jako art. 119a, dotyczącego bardzo drobnych kradzieży, niewymagających z uwagi na postawę sprawcy oraz stanowisko pokrzywdzonego prowadzenia postępowania w sprawie o wykroczenie i ukarania sprawcy, a równocześnie przemawiających za zastosowaniem wobec sprawcy środka o charakterze pozapenalnym, podkreślającego naganność popełnionego przez niego naruszenia prawa i motywującego do jego przestrzegania. Zgodnie z proponowanym rozwiązaniem, w wypadkach kradzieży przedmiotów o wartości nieprzekraczającej 10 złotych zasadą byłoby stosowanie w stosunku do sprawcy środków oddziaływania określonych w art. 41 Kodeksu wykroczeń pouczenia, zwrócenia uwagi lub ostrzeżenia. Zaniechanie prowadzenia postępowania w sprawie o wykroczenie warunkowane byłoby łącznym wystąpieniem przesłanek, w postaci nieznacznej i niespornej wartości skradzionej rzeczy oraz braku konieczności prowadzenia postępowania z uwagi na potrzeby oddziaływania prewencyjnego.

10 10 Oceniając, czy prowadzenie postępowania w sprawie o wykroczenie jest konieczne ze względów prewencyjnych, w szczególności związanych ze sprawcą wykroczenia, organ uprawniony do zastosowania instrumentu określonego w proj. art. 119a 1 k.k. zobowiązany będzie uwzględnić posiadane i powzięte w związku ze zdarzeniem informacje dotyczące sprawcy kradzieży, odnoszące się zarówno do jego sposobu działania oraz zachowania po ujęciu, jak i dotychczasowego postępowania. Znaczenie w tym zakresie będzie więc miał stosunek sprawcy do ujawnionego czynu, w szczególności niekwestionowanie przez niego dopuszczenia się kradzieży i dokonanie zwrotu skradzionego przedmiotu bądź gotowość do wyrównania szkody. Z zakresu stosowania tego instrumentu wyłączone będą wypadki, z uwagi na ujawnienie motywowanej względami prewencyjnymi potrzeby ścigania wykroczenia, gdy sprawca kradzieży jest osobą znaną z ponawialnego dopuszczania się tego rodzaju czynów, o czym informacje mogą posiadać zarówno funkcjonariusze Policji, jak i pokrzywdzony lub osoba działająca w jego imieniu, w szczególności w wypadkach kradzieży popełnianych w placówkach handlowych, albo gdy znany jest jako osoba o generalnie lekceważącym podejściu do porządku prawnego. Na ocenę dopuszczalności zastosowania tego instrumentu wpływ może mieć również przedmiot dokonanej kradzieży, gdyż bez wątpienia odmiennie należy oceniać motywację sprawcy kradzieży, której przedmiot stanowią podstawowe artykuły żywnościowe, w szczególności w sytuacji ujawnionego ciężkiego stanu materialnego, odmiennie natomiast kradzież przedmiotów, które nie są niezbędne dla codziennej egzystencji, np. alkoholu, papierosów lub innych używek. Niezbędne jest, aby projektowana podstawa zaniechania prowadzenia postępowania w sprawie o wykroczenie znajdowała zastosowania wyłącznie w tych wypadkach, w których podmiot, na którego szkodę popełniona została kradzież, uzyskał zwrot skradzionego przedmiotu albo jego równowartości. Dlatego negatywną przesłankę zastosowania proponowanej instytucji, zgodnie z proj. art k.w., stanowiłaby odmowa naprawienia szkody przez sprawcę kradzieży. Drugą negatywną przesłankę wyłączającą stosowanie proponowanego

11 11 rozwiązania stanowić będzie zuchwały charakter dokonanej kradzieży. Eliminować ona będzie m.in. wypadki kradzieży kieszonkowych oraz kradzieży dokonywanych jawnie, np. na oczach personelu sklepowego, w przypadku których, z jednej strony decyzja o zaniechaniu ścigania wykroczenia mogłaby w sposób uzasadniony budzić negatywne emocje, z drugiej zaś, przejawiona zachowaniem sprawcy wykroczenia postawa nasilonego lekceważenia porządku prawnego wskazuje na potrzebę oddziaływania na niego środkami penalnymi, w celu wzbudzenia w nim przekonania o nieopłacalności naruszających prawo zachowań i zniechęcenia go do ponawiania tego rodzaju czynów w przyszłości. Posłużenie się pojęciem zuchwałej kradzieży, pomimo jego ocennego charakteru, nie spowoduje problemów ze stosowaniem projektowanego rozwiązania. Pojęcie to nawiązuje bowiem do pojęcia kradzieży szczególnie zuchwałej, które stanowiąc znamię typu przestępstwa określonego w art. 208 Kodeksu karnego z 1969 r. doczekało się ugruntowanej wykładni opartej na orzecznictwie sądowym oraz wypowiedziach przedstawicieli nauki. Dostrzec przy tym należy fakt, iż pojęcie to będzie miało szerszy zakres znaczeniowy niż pojęcie kradzież szczególnie zuchwała, co oznacza, iż każda kradzież zaliczana do tej ostatniej kategorii będzie kradzieżą zuchwałą w rozumieniu proj. art. 119a 2 k.w., wykluczając, nawet w sytuacji pomijalnie małej wartości przedmiotu kradzieży, możliwość zaniechania ścigania tego wykroczenia, jednak w pojęciu kradzieży zuchwałej mieścić się będą również czyny o mniej nagannym z uwagi na sposób działania sprawcy charakterze. Tym samym zakres tej negatywnej przesłanki zastosowania projektowanego rozwiązania zostanie poszerzony, zgodnie z założeniem, iż każdy przejaw ostentacyjnego lekceważenia porządku prawnego świadczy o prewencyjnej konieczności ukarania sprawcy, to zaś czyni niezbędnym prowadzenie postępowania w sprawie popełnionego przez niego wykroczenia. Założenie poszanowania interesu pokrzywdzonego znajduje wyraz w wyłączeniu możliwości zastosowania projektowanego instrumentu w wypadkach, w których zaniechaniu ścigania wykroczenia i zastosowaniu w to miejsce środków

12 12 oddziaływania o charakterze pozapenalnym sprzeciwił się pokrzywdzony lub osoba działająca w jego imieniu. Przyznanie możliwości wyrażenia sprzeciwu osobie działającej w imieniu pokrzywdzonego ma na celu umożliwienie stosowania proponowanych unormowań w wypadkach kradzieży rzeczy małej wartości dokonywanych w placówkach handlowych, w wypadku których na miejscu prowadzenia działalności handlowej zwykle nie jest obecny właściciel placówki bądź osoba formalnie uprawniona do reprezentowania właściciela, natomiast stanowisko odnoszące się do ewentualnego zastosowania wobec sprawcy środków oddziaływania pozapenalnego może być wyrażone, zgodnie z interesem pokrzywdzonego, przez osobę faktycznie zajmującą się prowadzeniem placówki handlowej, w której doszło do ujawnienia wykroczenia. Rozwiązanie zawarte w proj. art. 119a 1 k.w. znajdować będzie zastosowanie również do usiłowania drobnej kradzieży oraz zjawiskowych postaci takiego wykroczenia, która zgodnie z klauzulą określoną w art k.w. są karalne. Równocześnie w treści proj. art. 119a 1 k.w. nie jest konieczne zawieranie odwołania do art k.w., gdyż każde usiłowanie, podżeganie lub pomocnictwo do kradzieży stanowiącej wykroczenie stanowi czyn z art k.k. i jest sankcjonowane na podstawie zawartego w tym przepisie zagrożenia ustawowego, z równoczesnym powołaniem w kwalifikacji prawnej odpowiedniego przepisu części ogólnej Kodeksu wykroczeń, określającego zasady odpowiedzialności za usiłowanie, podżeganie lub pomocnictwo. Zaakcentowania wymaga fakt, iż ograniczenie rozwiązania wynikającego z proj. art. 119 a 1 k.w. do sprawców drobnych kradzieży, z wyłączeniem jego stosowania wobec sprawców drobnych przywłaszczeń, jest rozwiązaniem celowym, uwzględniającym specyfikę czynów stanowiących przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej, w odniesieniu do których co do zasady nie występuje sytuacja schwytania sprawcy in flagranti crimine comprehensi, jego wejście w posiadanie cudzej rzeczy następuje bez naruszenia prawa, zaś wniosek o dopuszczeniu się przez niego przywłaszczenia oparty jest na ocenie całokształtu jego postępowania w

13 13 stosunku do rzeczy, którą sprawca włada. Projektowane rozwiązanie nie będzie znajdować zastosowania również w odniesieniu do sprawców kradzieży drzewa z lasu, penalizowanych na podstawie art k.w., gdyż przeciwko jego stosowaniu przemawiają zarówno względy generalnoprewencyjne, jak i trudności z jednoznacznym ustaleniem ad casu, iż wartość skradzionego drzewa nie przekracza wartości wskazanej w proj. art. 119a 1 k.w. jako granica stosowania określonej w tym przepisie instytucji. Ochrona interesu pokrzywdzonego wzmocniona będzie poprzez wprowadzenie do Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia unormowania, objętego proj. art. 27a, zgodnie z którym powiadomiony o wykroczeniu organ uprawniony do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego, w wypadku zastosowania w stosunku do sprawcy wykroczenia środków określonych w art. 41 Kodeksu wykroczeń, będzie zobowiązany do pouczenia pokrzywdzonego o treści art k.p.s.w., a więc o uprawnieniu do samodzielnego skierowania przez pokrzywdzonego wniosku o ukaranie. Równocześnie uprawnienie takie, na mocy proj. art. 27a 2 k.p.s.w., nakazującego odpowiednie stosowanie art k.p.s.w. oraz pozostałych wskazanych tam przepisów, zostanie przyznane pokrzywdzonemu również w wypadkach zastosowania w stosunku do sprawcy wykroczenia, o którym pokrzywdzony powiadomił stosowny organ, pozapenalnych środków oddziaływania na podstawie art. 41 k.w. Drugie postulowane rozwiązanie, objęte proj. art. 42a Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, stanowi reakcję na fakt, iż niejednokrotnie zachodzą sytuacje, gdy czynności procesowe, pociągające za sobą znaczne koszty, ostatecznie ponoszone przez Skarb Państwa, związane są z koniecznością poddania sprawcy wykroczenia badaniu psychiatrycznemu oraz ustanowienia dla niego obrońcy, w wypadkach, w których osoba podejrzana o popełnienie wykroczenia była uprzednio opiniowana z uwagi na wcześniej popełnione czyny tego samego rodzaju,

14 14 a dokonane wówczas ustalenia wykluczyły możliwość pociągnięcia jej do odpowiedzialności o charakterze penalnym. Takie wypadki często dotyczą kradzieży dokonywanych w placówkach handlowych, popełnianych przez osoby dotknięte określonego rodzaju zakłóceniami czynności psychicznych prowadzącymi do zniesienia poczytalności w odniesieniu do popełnionego czynu. Zakłócenia czynności psychicznych osób popełniających wykroczenia tego rodzaju w wielu wypadkach mają w świetle aktualnego stanu wiedzy medycznej charakter trwały. Proponowane rozwiązanie przewiduje możliwość odstąpienia od poddawania sprawcy wykroczenia badaniu psychiatrycznemu oraz wykorzystania dla ustaleń dotyczących stanu jego poczytalności opinii psychiatrycznej sporządzonej uprzednio w innej sprawie o wykroczenie lub przestępstwo tego samego rodzaju. Przesłanki warunkujące możliwość wykorzystania uprzednio sporządzonej opinii, zgodnie z proj. art. 42a k.p.s.w., stanowić będą: -tożsamość rodzajowa czynu aktualnie i uprzednio popełnionego; -niezakwestionowanie wniosków opinii w toku uprzednio prowadzonego postępowania; -ustalenie przez biegłych, iż sprawca wykroczenia miał wyłączoną poczytalność; -trwały charakter zakłócenia psychicznego stanowiącego podstawę ustalenia niepoczytalności (w szczególności może w tym wypadku chodzić o atypowy poziom intelektualny oraz zaburzenia demencyjne i inne zaburzenia neurodegeneracyjne o charakterze postępującym). Wymóg tożsamości rodzajowej czynów uprzednio i aktualnie popełnionych, a nie ich podobieństwa, jako przesłanki dopuszczalności zastosowania projektowanej instytucji, opiera się na założeniu, iż wynikające z art k.w. kryteria podobieństwa czynów, w postaci zastosowania przemocy lub groźby jej użycia albo popełnienia czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, nie są dostatecznie precyzyjne, aby uzasadnić domniemanie aktualności wniosków uprzednio wydanej

15 15 opinii specjalistycznej. Relewantny charakter wniosków takiej opinii dla aktualnie prowadzonego postępowania zachodzić natomiast będzie w wypadku jednorodzajowości czynów uprzednio i aktualnie popełnionego, wyznaczonej według kryterium tożsamości dóbr prawnych stanowiących przedmiot ochrony typów czynów zabronionych, w które godził swoim zachowaniem sprawca czynu. Posłużenie się pojęciem zakłócenie czynności psychicznych o charakterze trwałym nawiązuje do normatywnej nomenklatury zastosowanej w art pkt 2 k.k., w którym w odniesieniu do skutków przestępstwa posłużono się określeniem choroba psychiczna o charakterze trwałym. Z tego powodu wykładnia proponowanego pojęcia, posiłkując się ugruntowanymi poglądami odnoszącymi się do wykładni pojęcia funkcjonującego na gruncie Kodeksu karnego, nie powinna nastręczać trudności. Proponowane rozwiązanie może doprowadzić do istotnego przyspieszenia postępowania, przy równoczesnym ograniczeniu wiążących się z nim kosztów, w wypadkach, w których istnieje prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, iż sprawca wykroczenia nie jest osobą zdolną do ponoszenia odpowiedzialności penalnej. Podkreślenia przy tym wymaga fakt, iż pomimo zerwania przez projektowane rozwiązanie z tradycyjną zasadą dokonywania ustaleń dowodowych na podstawie opinii specjalistycznych sporządzanych ad casu, nie budzi ono zastrzeżeń z punktu widzenia gwarancyjnej funkcji prawa, gdyż wykorzystanie ustaleń zawartych w opinii sporządzonej w innym postępowaniu będzie możliwe wyłącznie w wypadkach dla osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia korzystnych, prowadząc do ustalenia przesłanki umorzenia prowadzonego przeciwko niej postępowania. Charakter rozwiązania dotyczącego wprowadzenia podstawy szerszego stosowania pozapenalnych środków oddziaływania wobec sprawców najdrobniejszych kradzieży przemawia za wprowadzeniem przepisu przejściowego, wykluczającego stosowanie tego rozwiązania, jak również powiązanej z nim zmiany w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia, poszerzającej ochronę interesów osoby

16 16 pokrzywdzonej wykroczeniem, do czynów popełnionych przed wejściem w życie ustawy. Potrzeba stosowania tego rodzaju reguły nie zachodzi natomiast w odniesieniu do proj. art. 42a k.p.s.w., który przewidując fakultatywne, a równocześnie korzystne dla sprawcy wykroczenia rozwiązanie będzie mógł znajdować zastosowanie również do czynów popełnionych przed wejściem w życie ustawy. Długość vacatio legis, określonego w art. 4 projektowanej ustawy, dostosowana jest do charakteru objętych jej ramami rozwiązań, i jest niezbędna, a równocześnie wystarczająca, dla zapewnienia adresatom projektowanych przepisów w szczególności funkcjonariuszom organów powołanych do ścigania wykroczęń należytej wiedzy o ich istocie, celach, i zgodnym z leżącymi u podstaw nowelizacji założeniami sposobie ich stosowania. OCENA SKUTKÓW REGULACJI Podmioty, na które oddziałuje projektowana ustawa Projektowana nowelizacja wywrze wpływ na podmioty uprawnione do występowania w sprawach o wykroczenia w charakterze oskarżyciela posiłkowego, w szczególności na Policję, zwiększając liczbę spraw, w których wobec sprawcy wykroczenia znajdować będą pozapenalne środki oddziaływania. W sposób pośredni wpłynie również na sądy, zmniejszając ich obciążenie zarówno sądy właściwe do rozpoznawania wniosków o ukaranie, z uwagi na redukcję liczby postępowań w sprawach o wykroczenia, jak również sądy wykonujące orzeczenia o ukaraniu. Projektowana nowelizacja, redukując liczbę postępowań, w których sporządzana będzie opinia specjalistyczna dotycząca stanu zdrowia psychicznego osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia, skutkować będzie obniżeniem kosztów związanych

17 17 z prowadzeniem postępowania w sprawach o wykroczenia, związanych z wynagrodzeniem biegłych, jak również z tytułu wynagrodzenia ustanowionego z urzędu obrońcy. Wpływ projektu na sektor finansów publicznych Projektowana ustawa nie pociągnie za sobą obciążeń dla budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Wywrze natomiast korzystny skutek, związany z obniżeniem kosztów postępowań w sprawach o wykroczenia związanych z przeprowadzaniem badań specjalistycznych i pokrywaniem kosztów obrony z urzędu. Oszacowanie oszczędności z tego tytułu nie jest jednak możliwe, zależeć bowiem będzie od liczby spraw, w których zachodzić będą przesłanki do dokonania ustaleń odnoszących się do poczytalności sprawcy wykroczenia w oparciu o uprzednio sporządzoną opinię specjalistyczną, i w których możliwość taka zostanie wykorzystana przez organ prowadzący postępowanie. Wpływ projektu na rynek pracy, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość Projektowana nowelizacja nie wywrze wpływu na rynek pracy, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość. Stosunek projektu do prawa Unii Europejskiej Problematyka projektu nie jest normowana przez prawo Unii Europejskiej.