Makroekonomia 1 dla MSEMen. Dr Gabriela Grotkowska

Transkrypt

1 Makroekonomia 1 dla MSEMen Dr Gabriela Grotkowska

2 Informacje o zajęciach Kurs makroekonomii dla MSEMen: Makroekonomia 1 (3 sem.) 60 godzin Makroekonomia 2 (4 sem.) 60 godzin Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne (5-6 sem.) elementy makroekonomii gospodarki otwartej (około 45 godzin) Studia magisterskie Makroekonomia 1: 30 godzin wykładu (nieobowiązkowy) i 30 godzin dwiczeo (obowiązkowe) 2

3 Prowadzący zajęcia Wykład: dr Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego pokój 409 (IV piętro) Dyżur: wtorek, ggrotkowska@wne.uw.edu.pl WWW: Dwiczenia: mgr Monika Siergiejuk 3

4 Zasady zaliczenia zajęd Dwiczenia obecnośd, kartkówki, kolokwia Wykład: egzamin koocowy Do egzaminu mogą przystąpid wyłącznie osoby, które mają zaliczone dwiczenia Egzamin składa się z części testowej i otwartej (definicje, rysunki, zadania) uzyskad można 70 pkt. Aby zdad egzamin trzeba uzyskad 35 pkt. z egzaminu, ale ocena koocowa wyznaczana jest na podstawie wyniku z dwiczeo (maks. 30 pkt.) i egzaminu (maks. 70 pkt.) 4

5 Program zajęd Elementarz makroekonomii: Makroekonomia z lotu ptaka 2h Rachunek dochodu narodowego i ocena sytuacji na rynku pracy 2h Pieniądz i ceny 2 h Gospodarka otwarta: bilans płatniczy i kurs walutowy 2h Wahania aktywności gospodarczej w krótkim okresie: Model Keynesa - 5h Model IS-LM 5h Elastycznośd cen a równowaga makroekonomiczna: Model AS-AD - 4h Rola rynku pracy w dostosowaniach makroekonomicznych 2h Polityka gospodarcza przy elastycznych cenach 2h 5

6 Literatura Literatura obowiązkowa: Begg D., Dornbusch R., Fisher S., Ekonomia, Warszawa 2003, PWE, t. 2 (skrót: BDF). Literatura dodatkowa: Blanchard O., Macroeconomics, ed. 3, Prentice Hall 2002, Mankiw G., Macroeconomics, ed. 5, New York 2003, Worth Publishers (skrót: M), Dornbusch R., Fisher S., Macroeconomics, ed.5, New York 1990, McGraw-Hill, Snowdon B., Vane H., Wynarczyk P., Współczesne nurty teorii makroekonomii, Warszawa 1998, Wydawnictwo Naukowe PWN. Na stronie internetowej wykładowcy ( dostępne będę materiały dodatkowe (w tym pytania kontrolne, pomocne w przygotowaniu się do egzaminu). 6

7 Wykład 1 Co to jest makroekonomia? Geneza makroekonomii Podstawowe pojęcia Niejednorodnośd podejśd i założeo: krótki vs długi okres mapa makroekonomii 7

8 Dlaczego ludzie interesują się ustaleniami makroekonomii? Bo chcą mied pespektywę wzrostu zamożności. Bo boją się, że stracą pracę. Bo chcieliby stabilizacji, przewidywalności i poczucia bezpieczeostwa ekonomicznego. Bo boją się wzrostu cen towarów, które zakupują na co dzieo. Bo zastanawiają się, czy wziąd kredyt hipoteczny w złotych czy w jenach lub frankach szwajcarskich. Bo rozważają, ile warto zaoszczędzid na starośd.

9 Najważniejsze zjawiska objęte analizą makroekonomiczną Produkcja w skali makroekonomicznej wartośd realna produkcji (wartośd nowo wytworzona) Bezrobocie częśd osób zdolnych do pracy, chcących pracowad, nie może znaleźd zatrudnienia Inflacja proces wzrostu poziomu cen Bilans płatniczy, bilans handlowy, bilans przepływów kapitału Polityka makroekonomiczna

10 PKB największych gospodarek świata w 2008 roku, mld USD, nominalny kurs walutowy Źródło: World Bank 2010 USA zamieszkuje 4,6% ludności świata, a gospodarka ta wytwarza 24% światowego PKB Trzy najważniejsze gospodarki wysokorozwinięte (USA, Japonia, Niemcy) wytwarzają prawie 40% światowego PKB, chod zamieszkuje je niecałe 6% ludności świata. Chiny i Indie zamieszkiwane są przez 37,3% ludności świata, ale wytwarzają 9,3 % światowego PKB Ale 10 lat temu było to 3,6%! Trzy największe gospodarki świata wytwarzają 40% światowego PKB Udział Polski w światowym PKB wynosi 0,9%.

11 United States China Japan India Germany Russian Federation United Kingdom France Brazil Italy Mexico Spain Korea, Rep. of Canada Turkey PKB największych gospodarek świata w 2008 roku, mld USD, wg kursu nominalnego i skorygowanego o różnice w sile nabywczej, źródło: World Bank By PPP By nominal exchange rate Po skorygowaniu przelicznika o różnice w sile nabywczej trzy największe gospodarki to USA, Chiny i Indie. Udział Polski w światowym PKB rośnie do 1,0%. W obu przypadkach zajmuje 19. miejsce na świecie.

12 Różnice w intensywności działalności ekonomicznej Chiny i Indie zamieszkiwane są przez 37,3% ludności świata, ale wytwarzają 5,6% światowego PKB Ale 10 lat temu było to 3,6%! USA zamieszkuje 4,6% ludności świata, a gospodarka ta wytwarza 31% światowego PKB Trzy najważniejsze gospodarki wysokorozwinięte (USA, Japonia, Niemcy) wytwarzają prawie połowę światowego PKB, chod zamieszkuje je niecałe 6% ludności świata 1 2

13 Różnice w poziomie życia,

14 Czym zajmuje się makroekonomia? Częśd ekonomii starająca się wyjaśnid, jak działa gospodarka jako całośd, a w szczególności jak i dlaczego rozwija się, podlega fluktuacjom i zmianom długotrwałym funkcja poznawcza Narzędzie analizy rzeczywistości gospodarczej dające podstawę do prowadzenia polityki makroekonomicznej, ukierunkowanej na rozwój ( w tym wzrost gospodarczy) i stabilizację ekonomiczną funkcja aplikacyjna

15 Definicja makroekonomii Dział ekonomii zajmujący się badaniem determinantów i skutków następujących zjawisk: produkcji (aktywności gospodarczej, ang. output) w skali kraju (wielkośd i struktura) z odróżnieniem dynamiki produkcji krajowej w długim okresie wahao w krótkim okresie podziału wytworzonej produkcji (jak dzielony jest osiągany dochód) zmianami cen ( wielkości nominalne a realne) tworzeniem i wykorzystaniem zasobów czynników wytwórczych (m.in. inwestowanie, bezrobocie, zużywanie zasobów naturalnych i inne) współzależnościami z otoczeniem zewnętrznym (handlowe, płatnicze) Analiza powiązao między tymi wielkościami, np. prawo Okuna, krzywa Philipsa

16 Definicja makroekonomii - dokooczenie Makroekonomia uwzględnia: Łączne efekty działania podmiotów gospodarczych Przedsiębiorstw ich rola makroekonomiczna gospodarstw domowych ich rola makroekonomiczna Efekty oddziaływania polityk paostwa fiskalnej monetarnej kursowej innych polityk (w zakresie kształtowania przez nie globalnych warunków gospodarowania, nawet, jeśli ze swej istoty oddziałują na poszczególne rynki i przynależą do polityk mikro, np. handlowa, inwestycyjna, zatrudnienia) Główne źródło skomplikowania makroekonomii jednoczesna analiza równowagi na wielu rynkach

17 1 7

18 1 8

19 1 9

20 2 0

21 2 1

22 2 2

23 2 3

24 Gospodarstwa domowe w procesach makroekonomicznych Dochody, wpływające na popyt agregatowy pochodzą głównie z 2 źródeł: z pracy (otrzymują je gospodarstwa domowe za pracę sprzedaną na rynku pracy firmom) z kapitału (otrzymują je gospodarstwa domowe za oszczędności wypożyczone firmom na rynkach finansowych np. w postaci odsetek od lokat bankowych, obligacji etc.) Dochody gospodarstw domowych są podstawą popytu z ich strony zgłaszanego na rynku wszystkich produktów

25 Przedsiębiorstwa w procesach makroekonomicznych Przedsiębiorstwa dysponują technologią wytwarzania, czyli wiedzą, jak łączyd czynniki produkcji, aby powstały dobra i usługi Firmy dla swojej działalności potrzebują czynników wytwórczych: kupują pracę na rynku pracy kupują kapitał na rynku kapitału Powyższe zakupy finansują z dochodów (a te powstają dzięki sprzedaży wytworzonych produktów) z pożyczania pieniędzy od gospodarstw domowych (z ich oszczędności)

26 Rynki w gospodarce zamkniętej W gospodarce krajowej (zamkniętej) funkcjonują rynki: Produktów: Konsumpcyjnych sprzedają firmy gospodarstwom domowym Inwestycyjnych i zaopatrzeniowych sprzedają firmy innym firmom Pracy gospodarstwa domowe sprzedają swoją pracę firmom Kapitału gospodarstwa domowe pożyczające swoje oszczędności firmom (zwykle za pośrednictwem systemu instytucji finansowych, np. banków) Na każdym rynku ustalają się odpowiednie ceny: produktów, pracy stawki płac, kapitału stopy procentowe.

27 Rynki w gospodarce otwartej W gospodarce otwartej tj. współpracującej z zagranicą na każdym z rynków zachodzą zmiany powodowane udziałem zagranicy Na rynku produktów dochodzi do sprzedaży produktów wytworzonych zagranicą (import), a częśd produktów z krajowych firm nie trafia na rynek krajowy, bo jest sprzedawana odbiorcom zagranicznym (eksport) Na rynku pracy pojawiają się imigranci, a częśd osób nie pracuje w kraju, tylko zagranicą (emigranci) Na rynku kapitału może się pojawid kapitał zagraniczny, a oszczędności krajowe mogą byd lokowane zagranicą W następstwie wymiany z zagranicą dochodzi do powstania popytu na obce waluty (np. potrzebne na import samochodów) i podaż tych walut (np. za eksport miedzi i truskawek, z zarobków Polaków na Wyspach Brytyjskich). Ten popyt i podaż obcych walut są realizowane na rynku walutowym, gdzie ustala się ich cena (kurs walutowy)

28 Ruch okrężny produktu Popyt, koszty użycia czynników produkcji, technologia Efektywność firm Zasoby czynników produkcji Inwestycje w kapitał fizyczny, kapitał ludzki, technologie Nakłady (zużycie czynników produkcji) Konsumpcja Zużycie produktu dla zaspokojenia potrzeb konsumentóa Produkt Eksport netto Eksport - import Podział, decyzje konsumentów i firm

29 Podejście mikroekonomiczna a makroekonomiczne Analiza mikroekonomiczna = analiza funkcjonowania rynków i zachowao ich uczestników Analiza makroekonomiczna = czy wyniki gospodarki to tylko suma wyników działania rynków? Nie. Nawet działania konsumentów i inwestorów optymalne na poziomie mikro nie muszą przekładad się na optimum w skali makro (np. pełne zatrudnienie)

30 Znaczenie analizy długookresowej Realny PKB per capita w USA (przykład za Barro i Xalai-Matrin): 1870: $ : $18258 Średnia stopa wzrostu 1,75% Gdyby stopa wzrostu była o 1 p.p. niższa (0,75%), wówczas PKB USA w 1990 r. wynosiłby $5 519 tyle co w Meksyku i na Węgrzech, o $1000 mniej niż Portugalia czy Grecja Gdyby stopa wzrostu była o 1 p.p. wyższa (1,75%), wówczas PKB USA w 1990 r. wynosiłby $ to jest 3 i 1/3 faktycznej wielkości z 1990 roku

31 Prawie robi wielką różnicę czyli ten 1 p.p. więcej lub mniej w danym roku w długich okresach daje ogromne różnice w poziomie dochodu i życia Robert Lucas: Kiedy zaczniesz zajmować się kwestiami wzrostu gospodarczego, wszystkie inne stają się zupełnie nieważne Jeden z kluczowych nurtów makroekonomii: teorie wzrostu (klasyczne i endogeniczne, analizują przyczyny postępu technicznego oraz czynniki akumulacji czynników produkcji) dział makroekonomii analizowany na zajęciach z Makro2

32 Ale czy przeciętnego obywatela interesuje stopa wzrostu w perspektywie 100 lat? Raczej to, czy ma pracę, wysokośd jego wynagrodzenia itp.

33 Geneza makroekonomii Mimo ogromnego znaczenia analizy długookresowej, początki makroekonomii wiążą się z próbami zrozumienia funkcjonowania gospodarki w krótkim okresie i wyjaśnieniem tzw. wahao koniunkturalnych

34 Przed makroekonomią Gospodarka narodowa była przedmiotem zainteresowania merkantylistów (XVI-XVIII w.) - utożsamiali bogactwo kraju z akumulacją metali szlachetnych. fizjokratów (XVIII w. - tablica ekonomiczna), przedstawicieli ekonomii klasycznej (Smith) Do lat 30. ubiegłego wieku podejście do gospodarki jako całości: suma działao indywidualnych podmiotów

35 Geneza współczesnej makroekonomii

36 Wielki kryzys lat 30. XX wieku Największe załamanie gospodarcze świata w XX w. Objęło wszystkie kraje dziedziny ich gospodarki. Przejawiało się długotrwałym głębokim spadkiem produkcji przemysłowej, masowym bezrobociem, spowodowało poważne zmiany polityczne. Doprowadziło do ogromnej spekulacji akcjami, których wartośd nominalna przekroczyła wielokrotnie ich wartośd rynkową Pierwszy krach na giełdzie nowojorskiej, tzw. krach na Wall Street, miał miejsce 24 października 1929, kiedy w sprzedaży znalazło się 13 mln akcji (ich wartośd spadła wówczas połowę) W 1931 ogłosił swą niewypłacalnośd austriacki Kredit- Anstalt Bank. W 1932 niemal wszystkie banki amerykaoskie zostały zamknięte

37 Wielki kryzys, c.d. Obniżenie produkcji, masowe bezrobocie USA (20%). Produkcja w 1932 stanowiła jedynie 46% produkcji z W tym samym okresie spadek produkcji Niemczech wyniósł 47%, we Francji 31%, w Polsce 32%. Bezrobocie w Niemczech wynosiło 28%, Polsce 26%, we Włoszech 20%. Kryzys dosięgnął także rolnictwo. W warunkach nadprodukcji poszczególne rynki zamykają się barierami protekcyjnymi, stąd ponad 30% spadek handlu międzynarodowego

38 Co na to ówcześni ekonomiści? Co robid? Nic. Czekad. Gospodarka sama podźwignie się z zapaści. Skoro jest bezrobocie, spadną płace, firmom będzie się opłacad zatrudniad pracowników, produkcja wzrośnie i wrócimy do dobrej koniunktury. Trzeba tylko zaczekad. W długim okresie znów osiągniemy pełne zatrudnienie! 3 8

39 W długim okresie wszyscy będziemy martwi J.M. Keynes

40 John Maynard Keynes ( )

41 Podejście Keynesa do Kryzysu i łagodzenia jego skutków Gospodarka może osiągnąd równowagę przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji i automatycznie nie wróci do pełnego zatrudnienia konieczna interwencja paostwa Dzięki wprowadzeniu polityki New Deal, najszybciej z zapaści gospodarczej wyszły USA. W wyniku robót organizowanych przez paostwo wybudowano 100 tys. budynków użyteczności publicznej, 75 tys. mostów, 295 lotnisk. W następnych latach kryzys został przełamany w kolejnych paostwach 4 1

42 Cykl koniunkturalny Kluczowe pojęcie w krótkookresowej analizie makroekonomicznej Cykl koniunkturalny: krótkookresowe wahania produkcji (i zatrudnienia) wokół długookresowego trendu Długookresowy trend produkcji jest stale rosnący (rośnie potencjał produkcji: zasób czynników produkcji, poprawia się technologia itd.) Ale bieżąca wartośd produkcji waha się wokół tego trendu, co wynikad może przede wszystkim z wahao inwestycji, handlu etc Teorie cyklu koniunkturalnego II częśd wykładu

43 Cykl koniunkturalny: ilustracja graficzna Produkt krajowy brutto zatrudnienie, bezrobocie, inflacja itd.. szczyt ożywienie Y recesja Dno, depresja czas

44 Zmierzch ekonomii keynesowskiej Złote lata po II wojnie światowej Załamanie gospodarcze na początku lat 70- tych: wzrost inflacji i bezrobocia, nieskutecznośd interwencji Powrót klasyków w nowej odsłonie (monetaryści): rola pieniądza w gospodarce, rola oczekiwao, powiązania inflacji i bezrobocia Neokeynesiści i ich odpowiedź 4 4

45 Kryzys ekonomii monetarnej Lata 80-te: ekonomia oparta o podaż pieniądza (polityka Rezerwy Federalnej USA) Baoka spekulacyjna na rynkach finansowych Wejście Chin na rynek światowy obniżka cen Uwarunkowania instytucjonalne Kryzys wiarygodności kryzys finansowy kryzys gospodarczy Co dalej? 4 5

46 Centralne pytanie: co determinuje zagregowany produkt? Produkcja i sprzedaż samochodów wzrosła dzięki poprawie nastojów konsumentów, która doprowadziła do rekordowego wzrostu popytu na samochody czyli dla wielkości produkcji decydujący jest popyt i czynniki na niego oddziałujące (np. podatki czy stopy procentowe) Ale czy możliwy jest taki napływ kupujących samochody do salonów, żeby produkcja samochodów w Polsce wzrosła do poziomu z USA? Znaczenie ma też strona podażowa: to, ile gospodarka jest w stanie wytwarzad czyli wielkośd produkcji determinowana jest przez zasób kapitału i siły roboczej, jej jakośd, posiadaną technologię itd. 4 6

47 Centralne pytanie: co determinuje zagregowany produkt? Ale przecież technologia czy zasób kapitału nie są dane raz na zawsze. Technologia zależy od innowacyjności. Zasób kapitału zależy od oszczędności. Poziom kwalifikacji siły roboczej zależy od jakości systemu edukacyjnego. A zatem prawdziwymi czynnikami determinującymi wielkośd produkcji jest stopa oszczędności, wydatki na edukację, jakośd systemu prawnego itd. 4 7

48 Kto ma rację?

49 Wszyscy! Wszystko zależy od perspektywy, w której rozpatrujemy problem determinantów wielkości produkcji. Krótki okres (rok, dwa lata) zmiany produkcji zależą od zmian w popycie prowadzą do recesji lub ożywienia Średni okres (kilka lat) gospodarka ma tendencje do powracania do wielkości produkcji wyznaczonej przez podaż czynników produkcji oraz technologię; ponieważ w skali kilku lat ich zasób jest względnie stały, można tę wielkośd produkcji uznad także za stałą. Długi okres (kilkadziesiąt lat) o poziomie produkcji (i jego zmianach) decyduje stopa oszczędności, system kształcenia, wydatki na działalnośd badawczą oraz jakośd rządu 4 9

50 Mapa makroekonomii Rozszerzenie 1: Rola oczekiwao i mikropodstawy makroekonomii Krótki okres (ISLM) Średni okres (ASAD) Długi okres (modele wzrostu gospodarczego) Rozszerzenie 2: Patologie (hiperinflacja i wysokie bezrobocie) Rozszerzenie 3: Gospodarka otwarta Polityka makroekonomiczna 5 0

51 Keynes versus Hayek -Sk 5 1

52 Koniec wykładu 1 Dziękuję i zapraszam za tydzieo.