Usługi społeczne a jakość życia osób niepełnosprawnych. Prof. nadzw. Mirosław GREWIŃSKI Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Janusza Korczaka w Warszawie

Transkrypt

1 Usługi społeczne a jakość życia osób niepełnosprawnych Prof. nadzw. Mirosław GREWIŃSKI Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Janusza Korczaka w Warszawie

2 Agenda wystąpienia 1. Dlaczego podejście usługowe w polityce społecznej na rzecz osób niepełnosprawnych? 2. Dwa Raporty dotyczące dostępności do usług publicznych i komercyjnych w Projekcie 3. Wybrane przykłady z państw członkowskich UE 4. Wnioski i rekomendacje

3 Dlaczego podejście usługowe? 1. Aktywna PS (motywowanie i mobilizowanie employability) 2. Wielosektorowa PS (pluralizm dostawców) 3. Inwestycyjna PS oparta o zintegrowane usługi społeczne 4. Ekonomia społeczna i aktywna integracja 5. Obywatelska PS (NGOs) 6. PS wspierająca kapitały (ludzki, społeczny, kulturowy, kreatywny) 7. Ekonomizująca się PS (efektywność, skuteczność, racjonalność) 8. NPM i Governance i partnerstwa / sieci 9. Obywatelstwo, partycypacja, empowerment, klient konsument 10. Rozwój społeczności lokalnej przez comunnity organizing, community work i animacje lokalne

4 Dlaczego podejście usługowe? J. Alber, [ ] polityka społeczna zmierza w kierunku świadczenia usług ; usługi społeczne nieuchronnie muszą przejąć wiodącą rolę w polityce społecznej. Usługi społeczne stają się coraz ważniejszym składnikiem struktury państwa opiekuńczego i istnieje pilna konieczność przeorientowania badań w tym kierunku. * J. Alber, A Framework for the Comparative Study of Social Service, Journal of European Social Policy 5/2, s Europeizacja rozwiązań Nowe ustawodawstwo socjalne Decentralizacja Uspołecznienie Urynkowienie i prywatyzacja Podmiotowość rodziny Media jako nowy podmiot PS

5 Dwa raporty w projekcie (Grewiński, Geletta 2013) 1. Wpływ na położenie społeczno-ekonomiczne zbiorowości osób niepełnosprawnych w wybranych krajach UE i EOG dostępności i użyteczności usług publicznych w obszarach edukacji, pośrednictwa pracy i doradztwa zawodowego, różnych form opieki zdrowotnej i rehabilitacji 2. Dostępność i użyteczność usług komercyjnych dla osób niepełnosprawnych w Polsce oraz w krajach UE i EFTA

6 Pierwszy Raport Obszar usług Kraj Charakterystyka usługi 1.Usługi publiczne w zakresie edukacji Francja Włochy Holandia Rumunia Szwecja Grecja Usługi wsparcia osób niepełnosprawnych przez asystentów edukacyjnych Modelowy przykład wprowadzenia integracji i inkluzji społecznej w zakresie usług edukacyjnych Między inkluzją społeczną, a edukacją segregacyjną Reforma zapóźnionego systemu dostarczania usług edukacyjnych Podejście niekategoryzujące do niepełnosprawności w procesie edukacyjnym Negatywny przykład polityki edukacyjnej państwa wobec osób niepełnosprawnych 2.Usługi publiczne w zakresie rynku pracy 3. Usługi publiczne w zakresie opieki zdrowotnej i rehabilitacji Francja Hiszpania Norwegia Wielka Brytania Irlandia Holandia Wielka Brytania Usługi publiczne w zakresie rynku pracy Reforma w kierunku inkluzji społecznej osób niepełnosprawnych na mainstreamowym rynku pracy Prezentacja programu w zakresie racjonalnych usprawnień Odejście od pomocy społecznej w stronę zatrudnienia Dofinansowanie systemu usług opieki zdrowotnej i rehabilitacji wymagający reform Personalny Budżet Osoby Niepełnosprawnej jako modelowy przykład innowacji w zakresie alokacji budżetu na usługi dla osób niepełnosprawnych W stronę modelu zintegrowanych usług społecznych

7 Drugi Raport Obszar usług Kraj Charakterystyka usługi 1. Niezależne Życie Osób Niepełnosprawnych (ang. Independent Living) wybrane usługi komercyjne oferowane w krajach UE 2. Komercjalizacja Usług Opiekuńczych i Rehabilitacyjnych w wybranych krajach Europy Zachodniej Holandia Wielka Brytania Wielka Brytania Holandia Niemcy Komercyjne Rozwiązania Mieszkalnictwa Klusterowego oraz Centra Opieki Zastępczej Wspieranie Niezależnego Zamieszkania w Społecznościach Lokalnych na zasadach komercyjnych Metoda Płatności Bezpośrednich (ang. Direct Payments) Budżet Personalny Komercjalizacja Opieki nad osobami niepełnosprawnymi w ramach Budżetu Personalnego (niem. Persönliche Budget) 3. Usługi komercyjne w zakresie mobilności oraz transportu dla osób niepełnosprawnych Irlandia Wielka Brytania Transport komercyjny dla osób niepełnosprawnych Efektywny model dostarczania komercyjnych usług transportowych w UE

8 Francja Edukacja Asystent edukacyjny Tutoring studentów niepełnosprawnych Indywidulany asystent dla każdego ucznia niepełnosprawnego W 2009 r. we Francji zatrudnionych było blisko 19 tysięcy Asystentów Edukacyjnych Osób Niepełnosprawnych, którzy obsługiwali uczniów ze uczniów niepełnosprawnych w szkołach francuskich Stosowany na wielu Uczelniach - student niepełnosprawny ma 1-2 studentów - tutorów, których zadaniem jest wspieranie jego procesu nauczania Zasada dyskrecji polega na tym, że otoczenie nie wie, że dane osoby są tutorami osoby niepełnosprawnej Tutoring oparty jest najczęściej na wolontariacie lub za wynagrodzeniem które płaci uczelnia

9 Włochy modelowy przykład inkluzyjnej edukacji Ustawa z roku 1977 zobowiązała wszystkie szkoły w kraju do zatrudniania nauczycieli wspomagających, którzy mają za zadanie wsparcie uczniów niepełnosprawnych W przeciwieństwie do np.: asystentów ds. edukacji osób niepełnosprawnych we Francji, państwo włoskie dało nauczycielom wspomagającym takie same uprawnienia jak innym nauczycielom co sprawiło, że zawód ten jest atrakcyjny Jeden nauczyciel wspomagający przypada na od 2 do 4 uczniów niepełnosprawnych, w tym momencie jest ich zatrudnionych ponad 80 tys. we Włoszech i ich praca jest powszechnie uznawana. Z instytucji nauczyciela wspomagającego korzysta 32,7 % uczniów niepełnosprawnych Mieszany system finansowania państwo i JST

10 Holandia Klastry szkół specjalnych i inkluzyjnych Długie tradycje szkół specjalnych w Holandii jednak edukacja inkluzyjna staje się coraz bardziej popularna Rząd Holandii, niechętny likwidacji szkół specjalnych, wprowadził w roku dwie dekady temu program Together to School Again mający na celu wsparcie edukacji inkluzyjnej osób niepełnosprawnych. Zadaniem klastrów jest wsparcie, transfer wiedzy, rozwiązań i integracja uczniów ze szkół specjalnych Powstały 4 rodzaje klastrów dla uczniów niepełnosprawnych według rodzaju niepełnosprawności: dla uczniów z wadami wzroku dla uczniów z wadami słuchu oraz komunikacji dla uczniów z trudnościami w nauce i lekkim upośledzeniem psychicznym dla uczniów z poważnym upośledzeniem rozwoju W Holandii w wieku szkolnym było tylko 90 tys. uczniów niepełnosprawnych, z czego blisko 67 % uczyło się w szkołach specjalnych, natomiast 1/3 w szkołach integracyjnych

11 Szwecja Podejście niekategoryzujące do niepełnosprawności w procesie edukacyjnym Szwecja jako jedyny kraj w EU odszedł od kategoryzowania uczniów pod względem kryterium niepełnosprawności Z tego powodu trudno tu o statystyki dotyczące poszczególnych uczniów niepełnosprawnych w systemie szwedzkim W Szwecji stosuje się pośredni mieszany system edukacji osób niepełnosprawnych, które otrzymują edukację najczęściej w placówkach powszechnych, jednakże w oddzielnych klasach Blisko uczniów niepełnosprawnych uczy się w oddzielnych klasach dla osób niepełnosprawnych w placówkach powszechnych, co stanowi około 1,2 % wszystkich uczniów. Natomiast w szkołach specjalnych uczy się jedynie 500 niepełnosprawnych dzieci, najczęściej z zaburzeniami słuchu oraz wzroku.

12 Konkluzja Obserwowana jest ewolucja w kierunku edukacji włączającej. Odchodzi się od idei odrębnych instytucji segregujących na rzecz integracji osób niepełnosprawnych w powszechnym szkolnictwie, rozumianej jako najskuteczniejsza droga przygotowania do pełnej integracji ON w przyszłym życiu.

13 Typ szkolnictwa dla uczniów niepełnosprawnych 2008 (EARES, Bruksela)

14 Norwegia Racjonalne usprawnienia Według statystyk poziom aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych na rynku pracy wynosi 45 procent (75% ogółem) Pakiet państwowy - transport do i z miejsca pracy, bodźce finansowe dla pracodawców za dostosowanie miejsca pracy, wsparcie techniczne dla osoby niepełnosprawnej oraz osobiści asystenci Programy oceny (ang. assessment programmes) Programy edukacyjne i szkoleniowe Job coaching i mentoring dla ON Program Work Experience Subsydia dla pracodawców

15 Wielka Brytania Odejście od pomocy społecznej w stronę zatrudnienia Job Centre oraz Job Centre Plus Pathways to Work One-stop shops Mini-kioski dotykowe Access to Work Kwoty pracownicze

16 Wskaźnik zatrudnienia młodzieży z i bez niepełnosprawności w wybranych krajach UE

17 Konkluzje 1. odejście od zakładów pracy chronionej w stronę integracji na otwartym rynku pracy; 2. odejście od pomocy społecznej w kierunku realizacji zatrudnienia dla osób niepełnosprawnych; 3. personalizacja indywidualnych planów i spersonalizowane podejście coachingowe; 4. wsparcie poprzez świadczenia osób niepełnosprawnych zatrudnionych i zarabiających minimalną pensję (tzw. biednych pracujących) jako promocji i premii za poszukiwanie zatrudnienia;

18 Holandia Personalny Budżet Osoby Niepełnosprawnej i klastry Jest to opcja, którą mogą wybrać osoby niepełnosprawne, jeśli chcą same zarządzać swoim budżetem na opiekę medyczną oraz zakupem usług Instytucja budżetu personalnego spotkała się z dużym zainteresowaniem osób niepełnosprawnych; coraz więcej osób decyduje się na ten rodzaj usługi, ze względu na lepsze dopasowanie do potrzeb osoby niepełnosprawnej Cluster Mieszkalny Fokus Domy Thomas Houses Opieka zastępcza (ang. Respite care)

19 Wielka Brytania Indywidualizacja usług i świadczeń Płatności bezpośrednie (ang. direct payments) Budżet Personalny (ang. personal budget) Indywidualny Budżet (ang. Individual Budget) Key Ring Model Integracja usług w jednym miejscu

20 Konkluzje Indywidualizacja usług i świadczeń Odbiorca decyduje o wyborze i zakupie usług Integracja usług Nowe inicjatywy mieszkaniowe Rola NGO s i rynku bardzo duża

21 Rekomendacje ogólne 1. W ramach usług edukacyjnych szczególnie istotne są tu doświadczenia związane z edukacją włączającą oraz zapewnienie wsparcia profesjonalnie wyszkolonych nauczycieli do edukacji specjalnej. 2. W zakresie usług rynku pracy i doradztwa zawodowego charakterystyczne jest odejście od zakładów chronionych w kierunku integracji na otwartym rynku pracy, rozwój doradztwa kariery i coachingu społecznego 3. Natomiast w przypadku usług zdrowotnych oraz usług rehabilitacyjnych widoczny jest trend w kierunku tworzenia indywidualnych budżetów, podążających wraz za beneficjentem.

22 Rekomendacje ogólne 1. Sposób organizacji usług to płacenie za wyniki/rezultaty, a także dopuszczenie większej ilości podmiotów, co zwiększa konkurencyjność oraz możliwość wyboru usługodawcy przez beneficjentów wielosektorowa polityka społeczna 2. We wszystkich trzech segmentach sektor usług społecznych podąża w kierunku zintegrowanego modelu usług społecznych dla osób niepełnosprawnych.

23 Rekomendacje w kontekście usług społecznych w Polsce od 25 lat nie stworzono systemowo kompleksowej oferty usług społecznych dla ON Dominuje system instytucjonalny w Polsce a nie usługodawczy, oparty na problemach bazujący na logice: Profilaktyka- prewencja, interwencja, monitorowanie Problemem Polski jest brak integracji usług, które są poszatkowane na wiele systemów i instytucji

24 Literatura do polecenia

25 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ