Komitet organizacyjny: Prof. dr hab. Irena Duer Prof. dr hab. Antoni Faber Dr Beata Feledyn - Szewczyk Mgr Rafa Gałązka

Transkrypt

1

2 Warsztaty organizowane w ramach Centrum Doskonałości Komisji Europejskiej PROLAND Przez grup roboczą WP5 Wdrażanie i monitoring programów rolnośrodowiskowych, Kierownik grupy Prof. dr hab. Irena Duer Celem warsztatów jest propagowanie systemów produkcji rolniczej przyjaznych dla rodowiska, w ramach Programu Rolnorodowiskowego, który jest jednym z instrumentów finansowych Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Szkolenie jest adresowane do doradców i rolników zainteresowanych ochron rodowiska w procesie produkcji rolnej oraz zachowaniem cennych walorów przyrodniczych obszarów wiejskich. Komitet organizacyjny: Prof. dr hab. Irena Duer Prof. dr hab. Antoni Faber Dr Beata Feledyn - Szewczyk Mgr Rafa Gałązka Opracowanie redakcyjne i graficzne: Mgr Grażyna Hołubowicz Kliza Mgr Rafał Gałązka Recenzja: Prof. dr hab. Irena Duer Publikacja finansowana ze rodków unii Europejskiej: Projekt: PROLAND Numer kontraktu: QLK4 CT

3 SPIS TREŚCI 3/67 ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU OPERACYJNEGO ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM PROGRAMU ROLNOŚRODOWISKOWEGO - Anna Klisowska...5 KRAJOWY PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY Beata Feledyn Szewczyk...14 ZWYKŁA DOBRA PRAKTYKA ROLNICZA - Irena Duer...22 ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE OCHRONA GLEB I WÓD - Krzysztof Jończyk...28 ROLNICTWO EKOLOGICZNE PRZYJAZNE ŚRODOWISKU NATURALNEMU - Jarosław Stalenga...36 KONTROLA NA MIEJSCU U BENEFICJENTÓW Z OBSZARÓW ONW NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE NIEDOCIĄGNIĘCIA I ICH KONSEKWENCJE - Natalia Robakowska...44 KONTROLA NA MIEJSCU U BENEFICJENTÓW DZIAŁANIA 4 PROW WSPIERANIE PRZEDSIĘWZIĘĆ ROLNOŚRODOWISKOWYCH I POPRAWY DOBROSTANU ZWIERZĄT - NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE NIEDOCIĄGNIĘCIA I ICH KONSEKWENCJE - Magdalena Baranowska...51 ZASADY WYPEŁNIANIA WNIOSKU O PRZYZNANIE PŁATNOŚCI Z TYTUŁU EALIZACJI PROGRAMÓW ROLNOŚRODOWISKOWYCH I POPRAWY DOBROSTANU ZWIERZĄT - Andrzej Wenerski...54 PLAN ROLNOŚRODOWISKOWY PROBLEMY ZWIĄZANE Z OPRACOWANIEM - Jadwiga Dębska Próchniak...67

4 4/67

5 ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU OPERACYJNEGO ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM PROGRAMU ROLNOŚRODOWISKOWEGO Anna Klisowska Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Wydział ds. Programowania PROW Polityka Unii Europejskiej w zakresie rozwoju obszarów wiejskich jest następstwem wielu procesów zachodzących w ostatnich latach w krajach unijnych, w szczególności odnoszących się do zmian w podejściu do rolnictwa i obszarów wiejskich, w którym obecnie mocno podkreśla się gospodarcze, społeczne i środowiskowe aspekty zrównoważonego rozwoju, kwestie dbania o jakość żywności i środowiska przyrodniczego oraz dobrostan zwierząt. Takie podejście do obszarów wiejskich znajduje odzwierciedlenie w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Dokument ten będzie miał wpływ na kształt i zakres działań podejmowanych w zakresie rolnictwa w latach , czyli w nowym okresie programowania. Głównym celem Funduszu jest promocja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na terenie całej Wspólnoty, mając jednocześnie na względzie instrumenty rynkowe i wspierania dochodów w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oraz Politykę Spójności i Wspólną Politykę Rybołówstwa. Rozwój obszarów wiejskich, od strony formalnej, zostanie ujęty w jednolite ramy finansowe (utworzenie jednego źródła finansowania, tj. Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich) i programowe (określenie wspólnych priorytetów dla wszystkich krajów członkowskich), co ma zapewnić efektywną realizację przyjętych założeń odnośnie przyszłości rolnictwa i obszarów wiejskich. W związku z taką wizją, w Polsce zaproponowano połączenie instrumentów finansowych rozwoju obszarów wiejskich, obecnie realizowanych w dwóch programach PROW i SOP Rolnictwo, w jeden spójny Program Operacyjny Rozwój Obszarów Wiejskich (PO ROW) na lata PO ROW określa w szczególności beneficjentów, wysokość, zakres oraz warunki udzielania pomocy w ramach poszczególnych działań oraz plan finansowy, system wdrażania, monitorowania i oceny. Program swym zasięgiem obejmie cały kraj i będzie realizowany ze środków Unii Europejskiej pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), w połączeniu ze środkami krajowymi (budżet państwa, środki samorządów oraz środki własne beneficjentów). Instytucją zarządzającą będzie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które odpowiada za opracowanie, negocjacje, zarządzanie, kontrolę oraz monitorowanie. Akredytowana agencja płatnicza będzie odpowiedzialna za weryfikację, zatwierdzanie i dokonywanie płatności, a Jednostka Certyfikująca za weryfikację i certyfikację płatności. W programie wyróżniono 4 osie priorytetowe: oś 1 (gospodarcza): wsparcie konkurencyjności sektora rolnego i leśnego; oś 2 (środowiskowa): poprawa stanu środowiska i krajobrazu; oś 3 (społeczna): podniesienie jakości życia na obszarach wiejskich i dywersyfikacja ekonomiczna obszarów wiejskich; oś 4: Leader. W ramach osi 1 zaproponowano następujące działania: o Szkolenia zawodowe i akcje informacyjne dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie; o Ułatwienie startu młodym rolnikom; o Renty strukturalne; o Modernizacja gospodarstw rolnych; o Podwyższanie wartości gospodarczej lasów o Zwiększenie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej; 5/67

6 6/67 o Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa; o Wznowienie potencjału produkcji rolniczej zniszczonej przez klęski żywiołowe oraz wprowadzenie działań zapobiegawczych; o Wsparcie dla rolników, którzy biorą udział w programach jakości żywności; o Wsparcie dla grup producentów w zakresie działalności informacyjnej i promocyjnej dla produktów objętych programami jakości żywności; o Wspieranie gospodarstw rolnych niskotowarowych w fazie restrukturyzacji; o Grupy producentów rolnych; o Tworzenie systemu usług z zakresu zarządzania, pomocy i usług doradczych oraz korzystanie z usług doradczych przez rolników oraz posiadaczy lasów. W ramach osi 2 znajdują się: o Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania; Działanie polega na przyznaniu płatności producentom rolnym gospodarującym na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Działanie to jest instrumentem wsparcia finansowego gospodarstw rolnych, położonych na terenach, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze względu na niekorzystne warunki naturalne. o Płatności dla obszarów rolnych objętych siecią NATURA 2000 i płatności związane z Dyrektywą 2000/60/EC; Działanie umożliwia przyznanie wsparcia rolnikom, którzy muszą realizować zobowiązania wynikające, z faktu, iż ich gospodarstwa zlokalizowane są na obszarach NATURA 2000 bądź zobowiązania wynikające z wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej. Oznacza to zrekompensowanie rolnikom poniesionych kosztów i dochodów utraconych w wyniku wdrażania Dyrektywy 79/409 EWG i Dyrektywy 92/43 EWG oraz związanych z wdrażaniem Dyrektywy 2000/60/EC. o Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych; o Inwestycje nieprodukcyjne na obszarach rolnych; Wsparcie w ramach tego działania możliwe jest na rzecz inwestycji przyczyniających się do wywiązywania się ze zobowiązań w ramach działania wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt oraz na rzecz inwestycji na terenie gospodarstwa rolnego mającego na celu wzmocnienie ogólnodostępnej wartości obszarów NATURA o Poprawa dobrostanu zwierząt; Działanie ma na celu zachęcanie rolników do stosowania metod produkcji rolnej mających na celu poprawę dobrostanu zwierząt. Rolników należy zachęcać do przyjmowania najwyższych norm w zakresie dobrostanu zwierząt poprzez zapewnienie wsparcia tym rolnikom, którzy zobowiązują się do przyjęcia norm w zakresie hodowli zwierząt, które wykraczają poza normy obowiązkowe. Płatności z tytułu dobrostanu zwierząt obejmują jedynie te zobowiązania, które wykraczają poza odpowiednie normy obowiązkowe ustanowione zgodnie z art. 4 oraz załącznikiem III do rozporządzenia Rady (WE) nr 1782/2003 i innymi odpowiednimi wymogami obowiązkowymi, ustanowionymi w ustawodawstwie krajowym i określonymi w programie. o Zalesianie gruntów rolnych; o Zalesianie gruntów innych niż grunty rolne; Polega na wsparciu finansowym założenia pierwszej uprawy na gruntach nierolniczych oraz na gruntach, na których zaprzestano produkcji rolniczej. o Dopłaty do gruntów leśnych na obszarach sieci NATURA 2000; Wsparcie finansowe jest skierowane do prywatnych właścicieli lasów lub ich stowarzyszeń na pokrycie kosztów poniesionych w wyniku ograniczeń w korzystaniu z lasów i innych obszarów zalesionych związanych z wdrażaniem dyrektywy ptasiej i siedliskowej. o Płatności leśnośrodowiskowe; Dopłaty leśnośrodowiskowe będą przyznawane beneficjentom, którzy dobrowolnie przyjmą zobowiązanie leśnośrodowiskowe. Dopłaty pokrywają tylko te zobowiązanie, które wykraczają poza wymagania obowiązkowe określone w przepisach o lasach.

7 o Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej i wprowadzanie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych. Wsparcie będzie przyznawane na przywracanie potencjału produkcji leśnej lasom zniszczonym katastrofa naturalną i pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych. W ramach osi 3 zaproponowano następujące działania: o Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej; o Zachęcanie do prowadzenia działalności związanej z turystyką; o Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej; o Odnowa i rozwój wsi; o Szkolenie i informowanie. Działania dostępne w ramach osi Leader: o Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju; o Współpraca krajowa i międzynarodowa; o Prowadzenie lokalnych grup działania, zdobywanie umiejętności, animacja. Poniżej w tabeli przedstawiono zestawienie dotychczas realizowanych działań w ramach PROW i SPO Rolnictwa w odniesieniu do propozycji działań w PO ROW na lata PROW SPO PO ROW Oś 1 Działanie 1.3. Szkolenia Działanie 1. Szkolenia zawodowe i akcje informacyjne dla osób zatrudnionych w rolnictwie Działanie 1. Renty strukturalne Działanie 6. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów unii europejskiej Działanie 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom Działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Działanie 1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych Działanie 2.2. Scalanie gruntów Działanie 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi Działanie 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem i leśnictwie Działanie 2. Ułatwienie startu młodym rolnikom Działanie 3. Renty strukturalne Działanie 4. Modernizacja gospodarstw rolnych 7/67 Działanie 5. Podwyższanie wartości gospodarczej lasów Działanie 6. Zwiększenie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej Działanie 7. Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa Działanie 8.Wznowienie potencjału produkcji rolniczej zniszczonej przez klęski żywiołowe oraz wprowadzenie działań zapobiegawczych Działanie 9. Wsparcie dla

8 8/67 Działanie 2. Wspieranie gospodarstw niskotowarowych Działanie 7. Grupy producentów rolnych Oś 2 Działanie 3. Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) Działanie 4. Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt Działanie 5. Zalesianie gruntów rolnych Działanie 1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego Działanie 2.1. Przywracanie potencjału produkcji leśnej rolników, którzy biorą udział w programach jakości żywności Działanie 10. Wsparcie dla grup producentów w zakresie działalności informacyjnej i promocyjnej dla produktów objętych programami jakości żywności Działanie 11. Wspieranie gospodarstw rolnych niskotowarowych w fazie restrukturyzacji Działanie 12. Grupy producentów rolnych Działanie 13. Tworzenie systemu usług z zakresu zarządzania, pomocy i usług doradczych oraz korzystanie z usług doradczych przez rolników oraz posiadaczy lasów Działanie 1. Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania Działanie 2. Płatności dla obszarów rolnych objętych siecią NATURA 2000 i płatności związane z Dyrektywą 2000/60/EC Działanie 3. Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych Działanie 4. Inwestycje nieprodukcyjne na obszarach rolnych Działanie 5. Poprawa dobrostanu zwierząt Działanie 6. Zalesianie gruntów rolnych Działanie 7. Zalesianie gruntów innych niż grunty rolne Działanie 8. Dopłaty do gruntów leśnych na obszarach sieci NATURA 2000 Działanie 9. Płatności leśnośrodowiskowe Działanie 10. Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej i

9 Oś 3 Oś 4 zniszczonego naturalną katastrofą i/lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych Działanie 2.4. Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów Działanie 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego Działanie 2.7. Pilotażowy Program Leader+ 9/67 wprowadzanie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych Działanie 1. Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Działanie 2. Zachęcanie do prowadzenia działalności związanej z turystyką Działanie 3. Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej Działanie 4. Rozwój i odnowa wsi Działanie 5. Szkolenie i informowanie Leader W ramach PO ROW na lata przedstawiono również wstępną propozycję programu rolnośrodowiskowego, która składa się z listy działań rolnośrodowiskowych. Niektóre działania są kontynuacją przedsięwzięć z poprzedniego okresu programowania, pozostałe działania są nowymi propozycjami, które wymagają szerszej dyskusji. W niniejszym materiale, obok listy działań, znajdziecie Państwo ogólny opis poszczególnych działań. Niniejsza propozycja jest podstawą do dyskusji nad kształtem i zawartością nowego programu. Dyskusja ta powinna uwzględniać dotychczasowe doświadczenia wdrożeniowe w tym zakresie. W szczególności ważne są tutaj wskazówki przekazywane przez doradców rolnośrodowiskowych oraz przez agencję płatniczą. W wielu uwagach dotyczących spraw wdrożeniowych podkreśla się konieczność uproszczenia dokumentów w programie rolnośrodowiskowym, tj. wniosku i planu działalności rolnośrodowiskowej, jak również uproszczeń w zakresie procedur wdrożeniowych i podstaw prawnych dla programu. Uproszczenie procedury przystąpienia do programu ułatwi dostęp do tego działania, a co za tym idzie zwiększy ilość rolników zainteresowanych realizacją programu. Upraszczając zasady realizacji programu trzeba pamiętać o głównym celu programu, czyli promowaniu wśród rolników metod produkcji rolnej zgodnych z zasadami ochrony środowiska. Prace w zakresie opracowywania szczegółowego zakresu programu są obecnie intensywnie prowadzone, a więc przedstawiana koncepcja może ulec znaczącym zmianom, dlatego proszę potraktować ten materiał jako roboczy dokument informacyjny.

10 10/67 Proponowana lista działań rolnośrodowiskowych na lata (nowe pakiety zostały zaznaczone kursywą) L.p. Pakiety Warianty 1. Integrowana produkcja Uprawy sadownicze w tym jagodowe Uprawy warzywne polowe Uprawy warzywne pod osłonami 1a. Rolnictwo zrównoważone Uprawy rolnicze Uprawa roślin w plonie głównym z przeznaczeniem na przyoranie Uprawa między plonów (ścierniskowego i ozimego) z przeznaczeniem na przyoranie Przyorywanie słomy 2. Rolnictwo ekologiczne Regulacja odczynu gleb Uprawy rolnicze (bez certyfikatu zgodności) Uprawy rolnicze (z certyfikatem zgodności) Użytki zielone (bez certyfikatu zgodności) Użytki zielone (z certyfikatem zgodności) Uprawy warzywnicze (bez certyfikatu zgodności) Uprawy warzywnicze (z certyfikatem zgodności) Uprawy sadownicze w tym jagodowe (bez Ekstensywne trwałe użytki zielone Ochrona siedlisk przyrodniczych 5. Działania uzupełniające 6. Zachowanie tradycyjnej gospodarki stawowej certyfikatu zgodności) Uprawy sadownicze w tym jagodowe (z certyfikatem zgodności) Pakiet podstawowy Ochrona siedlisk lęgowych ptaków Mechowiska (młaki niskoturzycowe) P02a01 wykaszanie 50% co roku P02a02 wykaszanie 20% co roku lub 100% raz/5 lat - poza areałem występowania wodniczki - w areale występowania wodniczki P02b szuwary wysokoturzycowe: P02a01 wykaszanie 50% co roku P02a02 wykaszanie 20% co roku lub 100% raz/5 lat: - poza areałem występowania wodniczki - w areale występowania wodniczki P03c łąki trzęślicowe i selernicowe P02d półnaturalne łąki wilgotne kaczeńcowe P02e półnaturalne łąki siedlisk świeżych P03f murawy ciepłolubne P03g bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe P03h słonorośla P03i torfowiska wysokie, przejściowe i trzęsawiska P03j luźne murawy napiaskowe Usuwanie zarośli z cennych siedlisk przyrodniczych

11 7. Hamowanie odpływu wody z rowów melioracyjnych Propozycja przeniesienia do działania inwestycje nieprodukcyjne, w programie rolnośrodowiskowym: wykaszanie rowów melioracyjnych 8. Zachowanie ekstensywnego Utrzymanie mozaiki gruntów ornych użytkowanie gruntów ornych Zakładanie mozaiki gruntów ornych 9. Odtwarzanie łąk półnaturalnych 10. Zachowanie lokalnych odmian Produkcja lokalnych odmian uprawnych roślin uprawnych Produkcja nasienna lokalnych odmian uprawnych 11. Ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarskich 12. Ochrona gleb i wód Wsiewki poplonowe Międzyplon ozimy Międzyplon ścierniskowy 13. Pakiet przeciwerozyjny Pakiet uprawowy (uprawa uproszczona), w opracowaniu 14. Pakiet próchicotwórczy W opracowaniu 15. Tereny otwarte Przywrócenie terenów otwartych Utrzymanie terenów otwartych 16. Tworzenie stref buforowych Strefy buforowe i miedze śródpolne na glebach słabych Strefy buforowe i miedze śródpolne na glebach dobrych 17. Sady przydomowe 18. Oczka wodne Propozycja przeniesienia częściowo do działania inwestycje nieprodukcyjne W niniejszym materiale zostaną bardziej szczegółowo przedstawione propozycje nowych działań rolnośrodowiskowych. Działania, które obecnie są realizowane w ramach programu będą wdrażane w bardzo zbliżonym do dotychczasowego zakresie. W nowym programie zaproponowano dofinansowanie, obok rolnictwa ekologicznego, integrowanej produkcji. Integrowana produkcja jest systemem gospodarowania, w którym producent prowadzi produkcję roślin, z wykorzystaniem zrównoważonego postępu technicznego i biologicznego w uprawie, ochronie roślin i nawożeniu, zwracając szczególną uwagę na ochronę środowiska i zdrowie ludzi. Wsparcie finansowe w ramach tego działania dotyczy wyłącznie powierzchni, na których uprawiano gatunki roślin i uzyskano na nie certyfikat integrowanej produkcji. Dodatkowo w zakresie wymogów będą wprowadzone nakazy lub zakazy, które były zawarte w dotychczasowym programie w ramach rolnictwa zrównoważonego. Ma to zapewnić efektywną realizację głównego celu programu, jakim jest ochrona środowiska naturalnego i różnorodności biologicznej na obszarach rolnych. Rolnictwo ekologiczne będzie wdrażane od roku 2007 w dotychczasowym kształcie z pewnymi zmianami, w szczególności dotyczącymi gospodarowania na użytkach zielonych oraz upraw warzywniczych (wydzielenia upraw ziołowych i podwyższenia płatności). Celem działania rolnictwo zrównoważone jest ograniczanie degradującego wpływu działalności rolniczej na jakość zasobów środowiska (gleby, wód) wykorzystywanych w procesie produkcji, gwarantujące produkcję płodów rolnych o wysokich parametrach jakościowych oraz efektywność ekonomiczną. Gospodarowanie w rolnictwie zrównoważonym polega na racjonalnym wykorzystywaniu zasobów przyrody, w sposób dostosowany do założeń 11/67

12 12/67 produkcyjno ekonomicznych w gospodarstwie. Gospodarstwo (jako całość) podejmujące się realizacji tych celów powinno prowadzić produkcję rolną zgodnie ze szczegółowo określonymi zasadami. Obecna propozycja tego działania obejmuje dodatkowe zobowiązania, które w dotychczasowym programie znajdowały się w oddzielnym działaniu lub nie były realizowane. Mając na względzie istotną rolę użytków zielonych w krajobrazie rolniczym zaproponowano działanie ekstensywne użytki zielone, które ma na celu ekstensyfikację użytkowania, polegającą na ograniczeniu nawożenia i ilości pokosów lub intensywności wypasu. Spełnienie wymogów tego działania prowadzi do poprawy warunków bytowania typowych przedstawicieli roślin i zwierząt związanych z ekstensywnymi użytkami zielonymi, a także podtrzymania istnienia łąkowo-pastwiskowych krajobrazów wiejskich. Działanie to może być realizowane ze szczególnym uwzględnieniem ochrony siedlisk lęgowych ptaków, poprzez dostosowanie użytkowania rolniczego do wymogów bytowania ptaków siedlisk łąkowych i wodno-błotnych. Działanie może być wdrażane na gruntach użytkowanych jako trwałe łąki lub pastwiska, a szczegółowe wymogi dotyczą terminów i sposobu koszenia, odpowiedniego wypasu zarówno w zakresie sposobu jego prowadzenia jak i obsady, oraz zakazów i nakazów w zakresie niektórych zabiegów agrotechnicznych. Działanie ochrona siedlisk przyrodniczych ma na celu ochronę szczególnie cennych przyrodniczo łąk, pastwisk oraz marginalnych gruntów rolniczych o wysokich walorach przyrodniczych. Jest ono podzielone według typów siedlisk przyrodniczych, których właściwa identyfikacja musi być potwierdzona przez uprawnionego specjalistę. Szczegółowe wymogi i warunki wdrożenia są w trakcie opracowywania. W ramach nowego programu zaproponowano działanie nastawione na zachowanie tradycyjnej gospodarki stawowej. Ma ono na celu wspieranie pro-przyrodniczej gospodarki stawowej, wykorzystującej wielowiekowe tradycje hodowlane pozwalające na zachowanie i naturalny wzrost różnorodności faunistycznej i florystycznej stawów rybnych i zapobieganie degradacji stawów wskutek nadmiernego zarastania, jak i intensyfikacji produkcji. Działanie ma być dostępne na terenie całego kraju, ale tylko dla stawów o minimalnej powierzchni 1ha i starszych niż 10 lat, z ukształtowaną równowagą w ekosystemie. Szczegółowe wymogi w zakresie tego działania obejmują m.in. istnienie, co najmniej jednego stawu napełnionego wodą w okresie od 15 marca do 31 lipca, na którym co najmniej 10% powierzchni zajęta jest przez szuwar przybrzeżny lub roślinność pływającą, zakazy w zakresie stosowania nawożenia mineralnego, pestycydów czy organizmów genetycznie zmodyfikowanych, nakazy dotyczące odpowiedniego gospodarowania na stawach. W ramach działań nastawionych na ekstensywne użytkowanie gruntów ornych warte podkreślenia jest przedsięwzięcie dotyczące utrzymania i zakładania mozaiki gruntów ornych. Działania w tym zakresie polegają na zachowaniu i utrzymaniu użytków przyrodniczych i miedz polnych lub przywróceniu w krajobrazie rolniczym elementów marginalnych, takich jak zadrzewienia czy miedze śródpolne. Działanie odtwarzanie łąk półnaturalnych może dotyczyć przekształcania łąk uprawnych na łąki półnaturalne. Intensywne łąki i pastwiska uprawne charakteryzują się zmienionymi cechami siedliska (np. na skutek odwodnienia) i uproszczoną strukturą gatunkową runi (w wyniku nawożenia i dosiewania traw). Wskazane jest odtwarzanie półnaturalnych siedlisk. Praktyka ochrony przyrody wykazała, że intensywne łąki mogą zostać przekształcone w atrakcyjne biotopy lęgowe i żerowiskowe dla wielu gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem. Działanie to może również obejmować przekształcanie gruntów ornych w użytki zielone, czyli odtworzenie różnego rodzaju zbiorowisk trawiastych na gruntach ornych poprzez naturalną regenerację lub obsianie wielogatunkową mieszanką traw. Celem tego działania jest przywrócenie właściwej formy użytkowania ziemi np. w dolinach rzek, przeciwdziałanie zjawiskom erozyjnym, bądź zanieczyszczeniu wód podziemnych, wpływanie na wzrost różnorodności biologicznej. Celem działania zasoby genetyczne roślin uprawnych jest zachowanie i poszerzanie różnorodności biologicznej roślin uprawnych w rolnictwie. Płatność rolnośrodowiskowa przysługuje rolnikowi, który uprawia w tradycyjny sposób miejscowe odmiany roślin uprawnych w regionach ich występowania. Proponowana wysokość płatności jest jednolita dla różnych kierunków produkcji (zboża, okopowe, warzywa). Zróżnicowanie występuje w

13 zależności czy są to rośliny towarowe, czy są to rośliny nasienne, a w ramach upraw nasiennych zróżnicowanie w zależności od produkcji nasiennej towarowej oraz produkcji nasiennej dla banku genów. W zakresie szczegółowych wymogów została określona minimalna powierzchnia upraw oraz sposób prowadzenia uprawy. Lista odmian miejscowych obejmuje m.in. cebulę lubartowską, owies szorstki, lnicznik siewny, ogórek trocki i borszczagowski, soczewicę, pomidora malinowego i bawole serce, mak i inne. Działanie ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarskich zostanie rozszerzone o dodatkowe rasy, a działanie dotyczące ochrony gleb i wód będzie wdrażane w takiej formie jak w dotychczasowym programie, z pewnymi modyfikacjami w zakresie zabiegów agrotechnicznych i wymogów. W ramach nowego programu proponowana jest realizacja działania przeciwerozyjnego i próchnicotwórczego, które są w trakcie opracowywania. Nowym przedsięwzięciem jest przywracanie i utrzymanie terenów otwartych. W Polsce występuje znaczna ilość gruntów ornych, na których zaprzestano użytkowania z powodu nieopłacalności produkcji, czy też utrudnionego dostępu do tych gruntów. Ze środowiskowego punktu widzenia ważne jest, aby nie zachodziła na tym terenie sukcesja (niekontrolowane zakrzaczenie), ze względu na utratę siedlisk wielu gatunków fauny i flory związanych z terenami rolniczymi. Utrzymanie przestrzeni otwartych służy zwiększeniu różnorodności biologicznej danego terenu, poprawia walory krajobrazowe oraz zapobiega rozprzestrzenianiu się chwastów. Działanie sady przydomowe ma służyć ochronie zasobów genowych drzew owocowych poprzez zachowanie starych odmian, oraz utrzymaniu i tworzeniu miejsc bytowania wielu organizmów wzbogacających bioróżnorodność środowiska na obszarach użytkowanych rolniczo. Szczegółowe wymogi określają warunki utrzymania dotychczas istniejących tradycyjnych sadów przydomowych lub zakładania nowych sadów przydomowych według tradycyjnych wzorców. 13/67

14 14/67 KRAJOWY PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY Beata Feledyn - Szewczyk Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Krajowy Program Rolnośrodowiskowy jest częścią Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata , zapisanym jako działanie 4 - Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt. Program rolnośrodowiskowy jest formą pomocy finansowej dla rolników, którzy chcą się przyczynić do poprawy jakości środowiska i zachowania walorów przyrodniczych obszarów wiejskich. W krajach UE programy rolnośrodowiskowe są wdrażane od 1992 roku. Działanie to jako jedyne z wielu instrumentów rozwoju obszarów wiejskich jest obowiązkowe i musi realizowane w każdym kraju członkowskim UE. Obecnie ponad 20% rolników UE prowadzi swoje gospodarstwa zgodnie z zaleceniami rolnośrodowiskowymi. Na lata w PROW zostało zaplanowane prawie 350 mln Euro na realizację Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego. W Polsce zasady realizacji programu rolnośrodowiskowego regulują następujące akty prawne: Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (Dz.U. z 2003 nr 229, poz. 2273) z późniejszymi zmianami, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. określającym szczegółowe warunki i tryb udzielania pomocy finansowej na wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt, objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. Z 2004 r. nr 174) z późniejszymi zmianami (Dz.U. z 2005 r. nr 22, poz.179), Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie wzoru wniosku o przyznanie płatności z tytułu realizacji przedsięwzięć rolnośrodowiskowych, Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. nr 93, poz. 898), Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia w sprawie szczegółowych warunków wytwarzania produktów rolnictwa ekologicznego (Dz.U. nr 77, poz. 699), Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia r. w sprawie wykazu substancji dodatkowych, innych składników wspomagających i składników pochodzenia rolniczego wytworzonych metodami innymi niż ekologiczne dopuszczonych do stosowania przy przetwarzaniu produktów rolnictwa ekologicznego (Dz.U. nr 77, poz.700). Zasadniczym celem programu rolnośrodowiskowego jest zachęcanie rolników do ochrony środowiska i przyrody w swoim gospodarstwie. Od sposobu, w jaki jest prowadzona produkcja rolnicza, zależy stan środowiska. Wiele cennych siedlisk o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych powstało dzięki tradycyjnym formom gospodarowania, np. dzięki wypasom i systematycznemu wykaszaniu traw. Zaniechanie użytkowania łąk i pastwisk prowadzi do ich przekształcania w tereny zadrzewione. Zagrożenie dla wartości przyrodniczych na terenach wiejskich może stanowić nadmierna intensyfikacja rolnictwa, która w dłuższej perspektywie prowadzi do wzrostu zanieczyszczenia wód i gleb, zachwiania równowagi przyrodniczej i pogorszenia jakości płodów rolnych. Niekorzystne są także uproszenia krajobrazu oraz likwidacja siedlisk marginalnych, takich jak miedze, zadrzewienia śródpolne, oczka wodne itp.,. które są ostoją cennych gatunków roślin i zwierząt. Rolnicy w zamian za otrzymane wsparcie finansowe będą świadczyli dodatkowe usługi chroniące środowisko w obrębie swojego gospodarstwa, a z efektów tych zabiegów będzie korzystać całe społeczeństwo. Cele szczegółowe programu rolnośrodowiskowego: promocja systemów produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska, zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk półnaturalnych, zachowanie starych ras zwierząt hodowlanych i odmian roślin uprawnych,

15 utrzymywanie zróżnicowania krajobrazu na obszarach użytkowanych rolniczo, podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców wsi. 15/67 Struktura Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego Program rolnośrodowiskowy na lata składa się z 7 tzw. pakietów rolnośrodowiskowych (obejmują 40 wariantów): 1. Rolnictwo zrównoważone 2. Rolnictwo ekologiczne 3. Utrzymanie łąk ekstensywnych 4. Utrzymanie pastwisk ekstensywnych 5. Ochrona gleb i wód 6. Strefy buforowe 7. Zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich ZASIĘG WDRAŻANIA PROGRAMU Na terenie całego kraju są realizowane 4 pakiety: rolnictwo ekologiczne, ochrona gleb i wód, strefy buforowe, zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich. Możliwość skorzystania z pozostałych 3 pakietów (rolnictwo zrównoważone, utrzymanie łąk i pastwisk ekstensywnych) zależy od tego, czy gospodarstwo znajduje się w strefie priorytetowej. Strefy priorytetowe są to obszary wybrane w województwach, ze względu na wybitne walory przyrodnicze wymagające ochrony lub występowanie określonych problemów środowiskowych wymagających podjęcia działań naprawczych. Na terenie Polski wyznaczono 69 stref priorytetowych, o łącznej powierzchni prawie 10 mln ha, co stanowi ok. 32% powierzchni kraju. W każdym województwie występuje 3-5 stref priorytetowych. Szczegółowy wykaz stref priorytetowych (gminy, obręby geodezyjne) oraz limity powierzchni w poszczególnych województwach, na których może być realizowany Program rolnośrodowiskowy, zawierają załączniki nr 2 i 3 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. (Dz. U. z 2004 r., Nr 174, poz. 1809). Ich lista jest również dostępna w ośrodkach doradztwa rolniczego oraz biurach Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Istnieją pewne ograniczenia realizacji programów rolnośrodowiskowych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego, w rozumieniu Dyrektywy Azotanowej 91/676/EC, ze względu na to, że są one objęte programami działań mającymi na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Jeżeli zadania realizowane w ramach pakietów rolnośrodowiskowych pokrywają się z programami działań w obszarach szczególnie narażonych, to nie przysługuje płatność rolnośrodowiskowa. Konieczna jest zatem analiza programu działań pod kątem jego wymogów i ewentualnego wykluczenia możliwości finansowania danego pakietu np. "rolnictwo zrównoważone" czy "ochrona gleb i wód". UCZESTNICY PROGRAMU Udział w Krajowym Programie Rolnośrodowiskowym jest całkowicie dobrowolny. Uczestnikiem programu mogą zostać rolnicy, tj. osoby fizyczne, prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, posiadający gospodarstwo o powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych. Program w gospodarstwie rolnym musi trwać przez okres 5 lat, z możliwością jego wydłużenia o dalsze 5 lat. UŻYTKI ROLNE OBJĘTE PROGRAMEM Działania rolnośrodowiskowe (pakiety) mogą być realizowane na gruntach ornych i trwałych użytkach zielonych (łąkach i pastwiskach), a w ramach rolnictwa ekologicznego dodatkowo w sadach. Płatność przysługuje tylko na działki, na których realizowane są dane działania. Płatnością nie będą objęte: siedlisko, grunty pod wodami, grunty leśne, drogi dojazdowe, grunty dzierżawione na okres krótszy niż 5 lat. Na całej powierzchni gospodarstwa trzeba przestrzegać zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej.

16 16/67 WARUNKI PRZYSTĄPIENIA DO PROGRAMU I UZYSKIWANIA PŁATNOŚCI Warunkiem przystąpienia do Programu jest posiadanie numeru identyfikacyjnego w krajowym systemie ewidencji producentów rolnych. Następnie rolnik musi opracować 5-letni plan rolnośrodowiskowy dla swego gospodarstwa, przy pomocy osoby posiadającej certyfikat z zakresu programu rolnośrodowiskowego oraz wypełnić odpowiedni wniosek (formularz dostępny w najbliższym Biurze Powiatowym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa). Wniosek rolnośrodowiskowy wraz z załącznikami rolnik powinien złożyć w najbliższym Biurze Powiatowym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Wniosek o przyznanie płatności rolnośrodowiskowych rolnik jest zobowiązany składać co roku. Działania wybrane w programie (pakiety) można rozpocząć po otrzymaniu decyzji kierownika Biura Powiatowego ARiMR. Poszczególne czynności oraz ich terminarz przedstawia szczegółowo tab.1. Tabela 1. Kolejne czynności oraz terminy przy ubieganiu się o płatności rolnośrodowiskowe Kto co robi? Jakie są terminy? Rok rozpoczęcia realizacji programu rolnośrodowiskowego Zgłasza się do najbliższego ośrodka doradztwa rolniczego i wnioskuje o przygotowanie planu Producent rolny działalności rolnośrodowiskowej i o jego przekazanie do zaopiniowania Przez cały rok Producent rolny Opracowują plan działalności i doradca rolnośrodowiskowej rolnośrodowiskowy i niezwłocznie przekazują do zaopiniowania Dyrektor WODR Producent rolny ARiMR Producent rolny ARiMR Opiniuje plan działalności rolnośrodowiskowej Pobiera w biurze powiatowym ARiMR formularz wniosku o przyznanie pierwszej płatności rolnośrodowiskowej i instrukcję jego wypełniania Wypełnia wniosek Kompletuje załączniki Składa wniosek wraz z załącznikami w biurze powiatowym ARiMR Weryfikuje kompletność i poprawność formalną wniosku Weryfikuje spełnienie warunków przez wnioskodawcę Wydaje decyzję o przyznaniu płatności rolnośrodowiskowej Rozpoczyna realizację planu działalności rolnosrodowiskowej Przeprowadza kontrolę w gospodarstwie rolnym Wydaje decyzję i wypłaca płatność rolnośrodowiskową W następnych latach realizacji programu rolnośrodowiskowego Pobiera w biurze powiatowym ARiMR formularz wniosku o wypłatę płatności Producent rolny rolnośrodowiskowej, wypełnia go i składa w biurze powiatowym ARiMR Wydaje decyzję i wypłaca płatność ARiMR rolnośrodowiskową W 2005 r. i kolejnych latach od 1 sierpnia do 31 grudnia - rozpoczęcie realizacji 1 marca 2006 r. i kolejnych latach Od 1 stycznia do końca lutego 1 marca W terminie od 1 marca do 31 października W terminie 12 miesięcy od rozpoczęcia realizacji planu działalności rolnośrodowiskowej, raz na rok W terminie od 1 marca do 30 kwietnia od 2 do 5 roku realizacji programu rolnośrodowiskowego W terminie 12 miesięcy od dnia wypłaty

17 poprzedniej płatności (źródło: Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich - Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt - Przewodnik, wyd. MRiRW, Warszawa 2005) PODSTAWOWE WARUNKI UCZESTNICTWA W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM: powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie - min. 1 ha; w przypadku realizacji niektórych pakietów położenie gospodarstwa w strefie priorytetowej; posiadanie i realizacja planu działalności rolnośrodowiskowej, podjęcie się prowadzenia rejestru działalności rolnośrodowiskowej oraz posiadanie wymaganej dokumentacji, niezbędnej do kontroli i monitoringu; przestrzeganie na całym obszarze gospodarstwa zwykłej dobrej praktyki rolniczej wynikającej z przepisów prawa obowiązującego w naszym kraju. PŁATNOŚCI ROLNOŚRODOWISKOWE Pieniądze, czyli tzw. płatności rolnośrodowiskowe, należą się rolnikowi: za utracony dochód z tytułu ekstensyfikacji bądź zaniechania intensyfikacji, za dodatkowy koszt poniesiony na realizację określonego pakietu, jako premia (czyli dodatkowa zachęta), która może wynosić do 20% sumy utraconych dochodów i poniesionych kosztów. Płatności są przyznawane rolnikom w zależności od wybranych działań (pakietów), w przeliczeniu na powierzchnię gruntów (w ha) lub na sztukę zwierzęcia i wahają się od zł/ha. Podstawowe stawki płatności podano w załączniku 1. PODWYŻSZONE STAWKI Płatność rolnośrodowiskowa może być udzielona w wysokości 120% stawki podstawowej, jeżeli rolnik: 1. realizuje pakiet rolnictwo ekologiczne, przy czym produkcja zwierzęca w jego gospodarstwie jest zbilansowana z produkcją roślinną, albo 2. realizuje co najmniej jeden z pakietów na obszarach NATURA 2000 określonych w przepisach o ochronie przyrody Produkcja zwierzęca w gospodarstwie ekologicznym jest zbilansowana z produkcją roślinną, jeżeli obsada zwierząt wynosi co najmniej 30% maksymalnej obsady na hektar gruntu rolnego, o której mowa z załączniku nr VII do Rozporządzenia 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie ekologicznego otrzymywania produktów rolnych (Dz.Urz. EWG L 198 z ). ZASADY ŁĄCZENIA PAKIETÓW W celu zwiększenia efektu środowiskowego dopuszcza się łączenie działań, czyli pakietów. Na poziomie gospodarstwa rolnik może wdrażać maksymalnie do 3 pakietów według zasad określonych w tab.2, co pozwala na sumowanie płatności wynikających z poszczególnych działań realizowanych na tej samej powierzchni. Tabela 2. Zasady łączenia pakietów w Krajowym Programie Rolnośrodowiskowym N - pakiety wykluczające się, T - pakiety można łączyć, TW - pakiety można łączyć tylko w strefach priorytetowych Pakiety S01 S02 P01 P02 K01 K02 G01 Rolnictwo zrównoważone (S01) N TW TW TW TW TW Rolnictwo ekologiczne (S02) N TW TW N T T Utrzymanie łąk ekstensywnych (P01) TW TW TW TW TW TW Utrzymanie pastwisk ekstensywnych (P01) TW TW TW TW TW TW Ochrona gleb i wód (K01) TW N TW TW T T Tworzenie stref buforowych (K02) TW T TW TW T T 17/67

18 18/67 Zachowanie lokalnych ras zwierząt (G01) TW T TW TW T T Charakterystyka pakietów Poniższa charakterystyka nie uwzględnia wszystkich wymogów dotyczących realizacji wariantów pakietów, będących podstawą uzyskania płatności rolnośrodowiskowych, które są opisane w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. określającym szczegółowe warunki i tryb udzielania pomocy finansowej na wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt, objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. Z 2004 r. nr 174) z późniejszymi zmianami (Dz.U. z 2005 r. nr 22, poz.179) Rolnictwo zrównoważone (kod: S01) Polega na stosowaniu metod gospodarowania przyjaznych środowisku, umożliwiających racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody i ograniczenie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko, a jednocześnie zapewniających dobrą wydajność i zysk. Rolnictwo zrównoważone jako system gospodarowania dotyczy całego gospodarstwa. System rolnictwa zrównoważonego nie jest odrębnie prawnie uregulowany, jego wymogi są określone w Krajowym Programie Rolnośrodowiskowym i oparte są na stosowaniu dobrej praktyki rolniczej. Działania stosowane w tym pakiecie wykraczają poza zwykłą dobrą praktykę rolniczą, polegają na stosowaniu odpowiedniego zmianowania, ograniczeniu nawożenia i zbilansowaniu gospodarki nawozowej, przygotowaniu planu nawożenia oraz stosowaniu integrowanej ochrony roślin. Rolnictwo ekologiczne (kod:s02) Rolnictwo ekologiczne jest to system gospodarowania, który opiera się na stosowaniu przyjaznych dla środowiska metod produkcji, polegających m.in. na wyeliminowaniu syntetycznych nawozów mineralnych, środków ochrony roślin, regulatorów wzrostu i syntetycznych dodatków do pasz, a także stosowaniu odpowiedniej agrotechniki. Rolnictwo ekologiczne wiąże się z przestrzeganiem przepisów o rolnictwie ekologicznym. Płatności z tytułu realizacji tego pakietu obejmują gospodarstwa ekologiczne posiadające ważny certyfikat wydany przez upoważnioną jednostkę certyfikującą i gospodarstwa przestawiające się na produkcję metodami ekologicznymi, pod warunkiem posiadania dokumentu poświadczającego (załącznik 1). Utrzymanie łąk ekstensywnych (Kod: P01) Celem pakietu jest utrzymanie tradycyjnego użytkowania łąk o bogatej roślinności, które są siedliskiem wielu, często zagrożonych wyginięciem zwierząt. Należy unikać zarówno porzucania, które sprzyja sukcesji i przekształcaniu cennych użytków zielonych w tereny zadrzewione, jak też intensyfikacji gospodarki łąkarskiej. W pakiecie tym obowiązuje zakaz stosowania praktyk, takich jak: przyorywanie, wałowanie, budowa nowych systemów melioracyjnych, stosowanie środków ochrony roślin, ścieków i osadów ściekowych, dosiewanie nasion traw. Konieczne jest zachowanie właściwej techniki koszenia, np. koszenie od środka do zewnątrz łanu, aby umożliwić ucieczkę ptakom i innym zwierzętom oraz usunięcie skoszonej runi. Pakiet jest stosowany na trwałych użytkach zielonych, które odznaczają się znacznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Zastosowanie tego pakietu jest uzależnione od oceny i decyzji doradcy. Wyróżniono następujące warianty pakietu: - Półnaturalne łąki jednokośne - wykaszanie ręczne (Kod P01a01) - Półnaturalne łąki jednokośne - wykaszanie mechaniczne (Kod P01a02) - Półnaturalne łąki dwukośne (Kod P01b) Utrzymanie pastwisk ekstensywnych (Kod: P02) Głównym zagrożeniem dla pastwisk ekstensywnych jest nadmierny wypas lub odłogowanie. Celem pakietu jest utrzymanie lub przywrócenie niezbyt intensywnego wypasu na terenach tradycyjnie użytkowanych jako pastwiska, w sposób gwarantujący zachowanie walorów florystycznych i miejsc przebywania cennych gatunków zagrożonych wyginięciem. Dla całego pakietu obowiązuje zakaz przyorywania, wałowania, budowy nowych systemów melioracyjnych, dosiewania nasion, wapnowania, stosowania pestycydów, ścieków i osadów ściekowych. W zależności od wariantu pakietu istnieją pewne ograniczenia liczby wypasanych zwierząt oraz stosowania nawozów.

19 Wyróżniono następujące warianty pakietu: - Pastwiska na murawach ciepłolubnych (Kod P02a) - Pastwiska nizinne z wypasem tradycyjnym (Kod P02b01) - Pastwiska górskie od 350 do 500 m n.p.m. (Kod P02c01) - Pastwiska górskie powyżej 500 m n.p.m. (Kod P02c02) Pakiet: Ochrona gleb i wód (Kod: K01) Działania w tym pakiecie polegają utrzymywaniu tzw. "zielonych pól" w gospodarstwie w okresie jesienno-zimowym, co służy poprawie właściwości biologicznych gleby, ogranicza erozję i spływy powierzchniowe biogenów, sprzyja zwiększeniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej. W ramach tego pakietu co najmniej 33% gruntów ornych danego gospodarstwa powinno być pokrytych roślinnością w zimie i przyoranych wiosną, z wyjątkiem uprawy gleb w systemie bezorkowym. Zabiegi agrotechniczne mogą być wznawiane po 1 marca. Obowiązuje zakaz stosowania ścieków i osadów ściekowych, nawozów mineralnych i naturalnych (z wyjątkiem obornika - w uzasadnionych przypadkach). Łączna powierzchnia działek rolnych, na których realizowany jest ten pakiet, musi wynosić co najmniej 1 ha w danym roku. Warianty pakietu: - Wsiewki poplonowe (K01a) - Międzyplon ozimy (K02b) - Międzyplon ścierniskowy (K02c) Pakiet: Strefy buforowe (Kod: K02) Strefy buforowe są to podłużne pasy roślinności, których głównym celem jest ograniczanie zanieczyszczenia wód w ciekach. W ramach pakietu płatności przysługują za tworzenie 2 lub 5 metrowych stref buforowych. Mogą być one zakładane wzdłuż linii brzegowej rowów melioracyjnych i cieków wodnych, wzdłuż brzegów zbiorników wód powierzchniowych. Strefy buforowe mogą mieć także charakter miedz śródpolnych - ich rola polega wówczas na ograniczaniu erozji gruntów ornych i zwiększaniu bioróżnorodności terenów rolniczych. W pakiecie obowiązuje zakaz stosowania ścieków i osadów ściekowych, nawozów i chemicznych środków ochrony roślin. Strefy buforowe powinny być wykaszane: 2 razy w roku do czasu wytworzenia darni, raz w roku po wytworzeniu darni (po 15 lipca). Długość stref buforowych nie może być mniejsza niż 50 m. Wyróżniono 4 warianty pakietu w zależności od jakości gleby i szerokości strefy: - 2-metrowe strefy buforowe i miedze śródpolne na glebach słabych (Kod: K02a01) - 5-metrowe strefy buforowe i miedze śródpolne na glebach słabych (Kod: K02a02) - 2-metrowe strefy buforowe i miedze śródpolne na glebach dobrych (Kod: K02b01) - 5-metrowe strefy buforowe i miedze śródpolne na glebach dobrych (Kod: K02b02) Pakiet: Zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich (Kod: G01) Celem pakietu jest ochrona zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich poprzez utrzymywanie w gospodarstwach rodzimych ras zwierząt zagrożonych wyginięciem. Rasy rodzime, wypierane obecnie przez rasy wysokowydajne, muszą być objęte ochroną jako istotny komponent różnorodności biologicznej. Unikatowe pule genowe, jakie reprezentują, mogą okazać się niezbędne w przyszłości i odegrać dużą rolę w dalszym rozwoju hodowli i produkcji zwierzęcej. Program rolnośrodowiskowy realizowany w latach dotyczy ras bydła, koni i owiec, objętych w Polsce programami hodowlanymi ochrony populacji. Należą do nich następujące gatunki i rasy: - Bydło: polskie czerwone, białogrzbiete - Konie: konik polski, hucuł, koń śląski i małopolski - Owce: wrzosówka, świniarka, olkuska, polska owca górska odmiany barwnej, merynos barwny, uhruska, wielkopolska, żelaźnieńska, korideil, kamieniecka, pomorska. Wymogiem pakietu jest realizowanie programu ochrony zasobów genetycznych zwierząt danej rasy. Zwierzęta ras lokalnych mogą stanowić uzupełnienie stad innych ras lub tworzyć osobne stada. Minimalna liczba zwierząt tej samej rasy, wpisanych do księgi zwierząt hodowlanych, stanowiących stado powinna wynosić: 4 krowy lub 3 klacze lub 5 matek owcy olkuskiej lub 10 owiec matek pozostałych ras. W podsumowaniu należy podkreślić, że program rolnośrodowiskowy zapoczątkowuje w naszym kraju nowe podejście do systemu ochrony przyrody, ponieważ zakłada, ze rolnik 19/67

20 20/67 może z powodzeniem chronić przyrodę na terenie własnego gospodarstwa. Realizacja tego programu umożliwia zatem nie tylko służbom ochrony przyrody, ale także rolnikom wykonywanie zadań mających na celu zachowanie miejsc o wysokich walorach przyrodniczych. Te aktywne formy ochrony przyrody mają szansę przeniknąć na teren całego kraju, nie ograniczając się do obszarów chronionych - parków narodowych czy rezerwatów. Środki na realizację tych zadań przez rolnika ma zapewnić właśnie Krajowy Program Rolnośrodowiskowy. Załącznik 1 Wysokość stawek płatności (stawki podstawowe) w Krajowym Programie Rolnośrodowiskowym (wg Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. - Dz.U. z 2004 r., nr 174, poz. 1809) Kod pakietu Kod wariantu Nazwa pakietu i wariantu Stawka płatności (na rok) zł/ha S01 Rolnictwo zrównoważone 160 S02 P01 P02 K01 K02 G01 Rolnictwo ekologiczne S02a01 Uprawy rolnicze (bez certyfikatu zgodności) 680 S02a02 Uprawy rolnicze (z certyfikatem zgodności) 600 S02b01 Trwałe użytki zielone (bez certyfikatu zgodności) 330 S02b02 Trwałe użytki zielone (z certyfikatem zgodności) 260 S02c01 Uprawy warzywnicze (bez certyfikatu zgodności) 980 S02c02 Uprawy warzywnicze (z certyfikatem zgodności) 940 S02d01 Uprawy sadownicze, w tym jagodowe (bez certyfikatu 1800 zgodności) S02d02 Uprawy sadownicze, w tym jagodowe (z certyfikatem 1540 zgodności) Utrzymanie łąk ekstensywnych P01a01 Półnaturalne łąki jednokośne - wykaszanie ręczne 1030 P01a02 Półnaturalne łąki jednokośne - wykaszanie mechaniczne 400 P01b Półnaturalne łąki dwukośne 880 Utrzymanie ekstensywnych pastwisk P02a Pastwiska na murawach ciepłolubnych 300 P02b Pastwiska nizinne z wypasem tradycyjnym 400 P02c01 Pastwiska górskie od 350 do 500 m n.p.m. 230 P02c02 Pastwiska górskie powyżej 500 m n.p.m. 560 Ochrona wód i gleb K01a Wsiewki poplonowe 330 K01b Międzyplon ozimy 570 K01c Międzyplon ścierniskowy 520 zł/mb Tworzenie stref buforowych K02a01 K02a02 K02b01 K02b02 2-metrowe strefy buforowe i miedze sródpolne na glebach słabych 5-metrowe strefy buforowe i miedze sródpolne na glebach słabych 2-metrowe strefy buforowe i miedze sródpolne na glebach dobrych 5-metrowe strefy buforowe i miedze sródpolne na glebach dobrych Zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich 0,18 0,46 0,26 0,64 zł/samicę

21 G01a Bydło G01a01 Bydło polskie czerwone 1080 G01a02 Bydło białogrzbiete 1080 G01b Konie G01b01 Koniki polskie 1300 G01b02 Konie huculskie 1300 G01b03 Konie małopolskie 1300 G01b04 Konie śląskie 1300 G01c Owce G01c01 Owce rasy wrzosówka 310 G01c02 Owce rasy świniarka 310 G01c03 Owce rasy olkuska 310 G01c04 Polskie owce górskie odmiany barwnej 310 G01c05 Owce rasy merynos barwny 310 G01c06 Owce uhruskie 310 G01c07 Owce wielkopolskie 310 G01c08 Owce żelaźnieńskie 310 G01c09 Owce korideil 310 G01c10 Owce kamienieckie 310 G01c11 Owce pomorskie /67

22 22/67 ZWYKŁA DOBRA PRAKTYKA ROLNICZA Irena Duer Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Zachodzące, w ostatnich latach, zmiany we Wspólnej Polityce Rolnej UE polegają na stopniowym odchodzeniu od dopłat bezpośrednich do produktów rolnych na rzecz działań związanych z ochroną środowiska na obszarach użytkowanych rolniczo, utrzymywaniem krajobrazu i przekazywaniem dziedzictwa narodowego przyszłym pokoleniom. Działania te zmierzają w kierunku zachowania większej równowagi pomiędzy rozwojem ekonomiczno - społecznym a zasobami środowiska, wykorzystywanymi w produkcji rolnej i zdolnością przyrody do samoregulacji.. Z tego wynika, że na krajobraz i jakość obszarów wiejskich, prawie w 60% użytkowanych rolniczo, wpływają bezpośrednio codzienne praktyki stosowane w rolnictwie. Aby ograniczyć negatywne oddziaływanie rolnictwa na środowisko powstała konieczność opracowania zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej.. Pojęcie zwykłej dobrej praktyki rolniczej zostało wprowadzone przez ustawodawstwo Unii Europejskiej, uzależniając od jej przestrzegania możliwość.uzyskiwania wsparcia finansowego wynikającego z niektórych instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej. Za przestrzeganie ZDPR, rolnik nie będzie uzyskiwał żadnych dodatkowych płatności. Zwykła dobra praktyka rolnicza (ZDPR) oznacza takie standardy gospodarowania, których będzie przestrzegał każdy racjonalnie postępujący rolnik. Każdy kraj członkowski Unii Europejskiej w swoich planach rozwoju obszarów wiejskich ustala własne, podlegające weryfikacji standardy gospodarowania, w oparciu o ogólnie obowiązujące w danym kraju wymogi prawa w zakresie ochrony środowiska. Standardy te dotyczą przede wszystkim wymogów związanych z racjonalną gospodarką nawozami, ochroną wód i gleb, zachowaniem cennych siedlisk i gatunków występujących na obszarach rolnych, ochroną walorów krajobrazu. Powinny one być przestrzegane na obszarze całego gospodarstwa rolnego. Przestrzeganie ZDPR jest obowiązkowa dla beneficjentów dwóch działań w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich: Działanie 3 Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW). Działanie 4 Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i dobrostanu zwierząt. JAKIE SĄ PODSTAWY PRAWNE ZWYKŁEJ DOBREJ PRAKTYKI ROLNICZEJ? Zakres ZDPR jest określony w rozporządzeniu Rady Ministrów (z dnia 14 kwietnia 2004 r.), będącym aktem wykonawczym do Ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Wymogi ZDPR wynikają z obowiązującego w Polsce prawa z zakresu ochrony środowiska w powiązaniu z zasadami stosowania, w sposób bezpieczny dla środowiska, środków produkcji stosowanych w rolnictwie. Zdecydowana większość wymogów ZDPR wynika z następujących ustaw i rozporządzeń: Ustawa Prawo Wodne z 18 lipca 2001(Dz.U. z 2001 r., Nr 115, poz. 1229); Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 r. (Dz.U. z 2000 r., nr 89, poz. 991); Ustawa o ochronie roślin uprawnych z dnia 12 lipca 1995 r. (tj. Dz.U. z 2001 r. Nr 171, poz. 1398); Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079); Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r..(dz.u. z 2001 r., Nr 62, poz. 628); Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 13 września 1996 r. (Dz.U );