Grożący palec Putina. Grzegorz Kaliszuk, Gorączka na Ukrainie, katar w regionie

Transkrypt

1 Gorączka na Ukrainie, katar w regionie Grzegorz Kaliszuk Konflikt na Ukrainie ujawnił, w jak złym stanie gospodarczym jest dziś ten kraj. Sytuacja u naszego wschodniego sąsiada pokazała jednak coś jeszcze. Silna Ukraina to także silna Polska i region, zatem w naszym interesie jest dążenie do jak najszybszej poprawy ukraińskiej sytuacji gospodarczej i politycznej. Bóg sprzedaje mądrość za pracę i cierpienie tak głosi znane ukraińskie przysłowie. Dzisiaj szczególnie jego druga część jest bliska Ukraińcom. Stan naddnieprzańskiej gospodarki daleko odbiega od pożądanego. Niektórzy eksperci twierdzą nawet, że nasi wschodni sąsiedzi mają przed sobą perspektywę niewypłacalności państwa. Ukraina ma problemy z uwolnionym niedawno kursem hrywny, która dzisiaj traci na wartości każdego dnia, z rosnącymi stopami procentowymi, z jednej strony dławiącymi inflację, z drugiej zaś hamującymi wzrost gospodarczy, z topniejącymi rezerwami walutowymi, z niezbilansowaną wymianą handlową, brakiem możliwości obsługi długu zagranicznego i tak dalej. Lista problemów gospodarczych Ukrainy, wymagających natychmiastowej interwencji nie ma końca. Arsenij Jaceniuk, premier Ukrainy, w wystąpieniu w Radzie Najwyższej przyznał, że w kasie państwa brakuje 300 miliardów hrywien (około 100 miliardów złotych), PKB w 2014 roku spadnie o 3 procent, zaś inflacja sięgnie 14 procent. Naszym celem są realne reformy. I niech nikt nie mówi, że są to żądania Międzynarodowego Funduszu Walutowego, to są żądania czasu! Musimy to zrobić, aby uniknąć bankructwa kraju powiedział Jaceniuk. Dramatyczna sytuacja ukraińskiej gospodarki to efekt wieloletnich zaniedbań oraz panującej powszechnie korupcji, która stymuluje rozwój szarej strefy, pogłębiając jednocześnie rozwarstwienie społeczne. Przykładem niech będzie fakt, że dziesięciu najbogatszych Ukraińców zgromadziło majątek wart 20 procent PKB Ukrainy (w Rosji, która także uchodzi za kraj wielkich różnic społecznych, ten odsetek wynosi 8 procent, zaś w USA oraz Polsce 3 procent). Cierpi nie tylko gospodarka, sfera socjalna jest tak samo zaniedbana. Jednak dziura w budżecie powoduje konieczność zamrożenia i tak niskich płac oraz emerytur.

2 26 Grzegorz Kaliszuk, Gorączka na Ukrainie, katar w regionie Grożący palec Putina Rosja jest gotowa uczestniczyć we wspieraniu Ukrainy wspólnie z MFW i Unią Europejską to zapewnienie Antona Siłuanowa, rosyjskiego ministra finansów. Jednak na jak długo wystarczy dobrej woli w Moskwie? Szacuje się bowiem, że całkowity dług Ukrainy w stosunku do Rosji wynosi 30 miliardów dolarów, zaś kwota potrzebna na remont ukraińskiego silnika gospodarczego przekracza 150 miliardów euro. Już dzisiaj rentowność ukraińskich obligacji rządowych, z terminem do wykupu do końca czerwca 2014 roku wynosi 35 procent, co jest poziomem krytycznym, który w strefie euro spowodowałby niewypłacalność kraju. Agencja ratingowa Standard & Poor s obniżyła długoterminowy rating dla ukraińskich obligacji denominowanych w walutach obcych do poziomu CCC (najniższa ocena z siedmiostopniowej skali). Między innymi z tego powodu Kijów wstrzymał emisję kolejnej transzy papierów dłużnych na kwotę 2 miliardów euro, które miała kupić Moskwa. Nad Dnieprem powszechna jest opinia, że ciężar pomocy gospodarczej Ukrainie leży teraz na Unii Europejskiej oraz USA. Jednym z podstawowych problemów ukraińskiej gospodarki jest jej niespotykana już w Europie energochłonność, co rodzi naturalne uzależnienie od dostaw rosyjskiego gazu i ropy naftowej. Prezydent Rosji Władimir Putin ostrzegł w liście skierowanym do europejskich przywódców, że Moskwa jest zmuszona do ograniczenia dostaw gazu na Ukrainę z uwagi na miliardowe zadłużenie wobec Gazpromu. Putin zapowiedział także wprowadzenie systemu przedpłat, co w praktyce oznacza, że Kijów dostanie tyle gazu, za ile zapłaci wcześniej. To nie jedyna zła wiadomość płynąca z Gazpromu. Cena gazu dla Kijowa wzrośnie o ponad 80 procent z poziomu 268,5 do 485 dolarów za 1000 metrów sześciennych. To cena obalenia Janukowycza, którą zapłaci nie tylko Arsenij Jaceniuk i jego rząd, ale każdy z czterdziestu sześciu milionów Ukraińców. Warto jednocześnie zaznaczyć, że warunkiem sprawnego działania ukraińskiego systemu tranzytowego, de facto największego na świecie, jako kanał transmisyjny do Europy jest wpompowanie w niego 11,5 miliarda metrów sześciennych błękitnego paliwa. Kijów musi zatem najpierw spłacić swoje długi, aby tranzyt do Europy był nieprzerwany. Ukraina dysponuje siedemnastoma reaktorami jądrowymi (z czego dwa są w budowie) w czterech elektrowniach atomowych, które dostarczają łącznie 44 procent energii elektrycznej. W tle napiętej sytuacji na Krymie w Kijowie została aneksowana umowa ze szwedzkim dostawcą paliwa jądrowego Westinghouse Electric Company. Na mocy podpisanego aneksu do 2020 roku na Ukrainę będzie trafiało paliwo ze szwedzkiego Vasteras. To jednak za mało, aby móc spokojnie patrzeć na grożący palec Putina. Ukraina musi jak najszybciej zmodyfikować technologie produkcji,

3 Grzegorz Kaliszuk, Gorączka na Ukrainie, katar w regionie 27 aby ograniczyć jej energochłonność. Co więcej, nie sama struktura przemysłu wymaga zmiany, ale także kierunki handlu. Już dzisiaj wiadomo, że Rosja z pewnością w ramach rewanżu za Majdan przestanie kupować ukraińskie silniki lotnicze lub składy pociągów jest to o tyle istotne, że obecnie Moskwa jest wyłącznym odbiorcą tych produktów. Zatem jedna decyzja na Kremlu pozbawi pracy dziesiątki tysięcy ludzi. Władimir Putin już wskazuje na Unię Europejską jako autora ukraińskiego upadku. Gospodarz Kremla wyjaśnia, że kryzys ukraińskiej gospodarki w dużej mierze spowodowany jest brakiem równowagi w handlu z krajami Unii Europejskiej. Oprócz struktury wymiany handlowej pomiędzy Ukrainą i Unią należy jednak także uwzględnić różnice kursowe. Przez wiele lat kurs hrywny był celowo zawyżany, aby utrzymywać na stabilnym poziomie ceny dóbr importowanych, co z kolei nie sprzyjało ukraińskim eksporterom. Rosja też straci Destabilizacja gospodarcza i społeczna, która rozpoczęła się prawie pięć miesięcy temu w Kijowie i we Lwowie, a następnie przeniosła na Krym i we wschodnie regiony Ukrainy z Donieckiem, Charkowem oraz Ługańskiem na czele, ma oczywiście negatywne konsekwencje dla pozostałych krajów regionu. Sekretarz generalny OECD José Ángel Gurría jest zdania, że budząca się po kryzysie globalna gospodarka nie zneutralizuje w 100 procentach negatywnych skutków destabilizacji na Ukrainie. Szef tej międzynarodowej organizacji jednocześnie zaznaczył, że stanowisko Rosji, a przede wszystkim jej zaangażowanie na wschodniej Ukrainie powoduje konieczność podjęcia ponownych rozmów nad warunkami członkostwa Rosji. W połowie marca OECD zawiesiło rozmowy akcesyjne z Rosją, która jest oficjalnym kandydatem już od połowy 2007 roku. Ángel Gurría podkreślił jednocześnie, że współpraca merytoryczna oraz techniczna z Ukrainą jest nadal rozwijana. Kijów jednak nie otrzyma pomocy finansowej z Paryża (tam się mieści siedziba OECD) to nie jest statutowa działalność tej organizacji. Nad Dnieprem powszechna jest opinia, że ciężar pomocy gospodarczej Ukrainie leży teraz na Unii Europejskiej oraz Stanach Zjednoczonych. Jeżeli Janukowycza, któremu Moskwa jeszcze w grudniu ubiegłego roku obiecała 15 miliardów dolarów pomocy finansowej, obalono na Majdanie, to tym samym Zachód stał się odpowiedzialny za podniesienie Kijowa z kolan. Percepcja krajów Unii Europejskiej, USA oraz organizacji międzynarodowych jest jednak inna. Warunkiem pomocy są niezbędne reformy wewnętrzne: Ukraina musi je przeprowadzić, aby zagwarantować, że wsparcie finansowe, które spłynie nad Dniepr, nie wsiąknie w tamtejsze czarnoziemy, jak pożyczka MFW z 2008 roku w wysokości 17 miliardów dolarów. Zbigniew Brzeziński

4 28 Grzegorz Kaliszuk, Gorączka na Ukrainie, katar w regionie w wywiadzie dla Financial Times powiedział, że Europejczycy byliby bardziej skłonni do podjęcia wspólnego wysiłku, gdyby dziesięciu największych ukraińskich oligarchów głównych beneficjentów szokującej i powszechnej w tym kraju korupcji, zostało przekonanych do wsparcia jego finansowej rekonwalescencji miliardem dolarów każdy. Społeczeństwo na pewno przyjęłoby taki ich wkład z zadowoleniem. Udział Ukrainy w polskim eksporcie nie jest na tyle znaczny, aby polskie przedsiębiorstwa dotkliwie odczuły ukraiński kryzys. Napięta od wielu miesięcy sytuacja na Ukrainie ma także negatywny wpływ na rozwój gospodarczy Rosji. Z planowanego w pierwszym kwartale 2014 roku wzrostu na poziomie 2,3 procent udało się zrealizować jedynie 0,8 procent w skali roku, podczas gdy w 2012 roku wzrost wyniósł 4 procent. Tak złego wyniku nie spodziewali się nawet najwięksi sceptycy. Zagraniczni inwestorzy zareagowali bardzo nerwowo na imperialną politykę Kremla. W ciągu tylko jednego dnia sesji z moskiewskiej giełdy odpłynęło około 55 miliardów dolarów, co stanowi równowartość kosztów przygotowania przez Rosję olimpiady w Soczi. Poziom rezerw walutowych spadł w lutym do poziomu najniższego od trzech lat. Bank Centralny Rosji, chcąc ratować wartość rubla, podniósł bazową stopę procentową do 7 procent. Podobnie jak w przypadku Ukrainy wysokie stopy procentowe osłabią jednak i tak archaiczny wzrost gospodarczy. Władze na Kremlu zdają się jednak nie przejmować doniesieniami z rynku kapitałowego, licząc na wzrost ceny gazu ziemnego i ropy naftowej. W rzeczywistości cena baryłki ropy Brent wzrosła do poziomu najwyższego od trzech miesięcy. Czy jednak bilans zwiększonych przychodów z tytułu eksportu ropy i strat spowodowanych utratą zaufania zagranicznych inwestorów i instytucji międzynarodowych będzie dla Moskwy dodatni? To pytanie pozostaje bez jednoznacznej odpowiedzi w krótkim terminie, jednak w długiej perspektywie z pewnością Rosja straci w wyniku powrotu do poradzieckich sentymentów. Indeksy w dół Zarówno z USA, jak i z Unii Europejskiej płyną ostre słowa krytyki i groźby sankcji gospodarczych pod adresem Rosji. Moskwie grozi izolacja gospodarcza, restrykcje wizowe, zamrożenie rosyjskiego kapitału w zagranicznych bankach, ograniczenie importu rosyjskich surowców energetycznych i zaprzestanie współpracy z instytucjami międzynarodowymi. Najmniej zainteresowane nakładaniem sankcji gospodarczych na Rosję są jednak Niemcy, które są gospodarczo bardzo silnie związane z Moskwą. Jak podkreślił Cornelius Ochmann, dyrektor Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, Rosji trzeba przedstawić ekonomiczne skutki objęcia tego kraju sankcjami, nawet gdyby nie miały być one nałożone.

5 Grzegorz Kaliszuk, Gorączka na Ukrainie, katar w regionie 29 Konflikt na Ukrainie, zdaniem polskich ekonomistów, spowoduje osłabienie wzrostu gospodarczego Polski w 2014 roku o 0,2-0,5 punktu procentowego. Wystarczy spojrzeć na ukraińskie spółki notowane na warszawskiej giełdzie papierów wartościowych. Kernel, KSG Agro czy Coal Energy w ciągu kilku dni straciły powyżej 20 procent swojej wartości rynkowej. Ale nie tylko ukraińskie firmy zostały przecenione. Polska branża energetyczna także straciła: PGNiG oraz PKN Orlen pikowały o prawie 10 procent. Wzrosła awersja do ryzyka związanego z inwestowaniem na giełdzie, co odczuli wszyscy jej uczestnicy poprzez spadek obrotów i kapitalizacji rynkowej. Przed skrajnym Na warszawskiej giełdzie nie pesymizmem w ocenie wpływu sytuacji na Ukrainie tylko ukraińskie firmy zostały na polską gospodarkę broni jednak profesor Stanisław przecenione. Polska branża Gomułka, były wiceminister finansów, którego zdaniem udział Ukrainy w całkowitej wartości eksportu energetyczna także straciła. Polski (ponad 200 miliardów dolarów, z czego 5 miliardów dolarów do Ukrainy) nie jest na tyle wysoki, aby polskie przedsiębiorstwa znacząco odczuły ukraiński kryzys. Podobnego zdania jest Jacek Piechota, były minister gospodarki, obecnie szef Polsko-Ukraińskiej Izby Gospodarczej. Wzrost gospodarczy Polski będzie w tym roku napędzany głównie konsumpcją wewnętrzną i inwestycjami własnymi przedsiębiorstw oraz rządu, a mniej eksportem netto, stąd straty w bilansie handlowym nie będą bardzo dotkliwe. Mniej optymistycznie oceniana jest sytuacja w relacjach gospodarczych z Rosją, która już dzisiaj nałożyła embargo na polskie mięso. Na rosyjskie ograniczenia handlowe narażone są także wyroby rolno-spożywcze, których wartość eksportu do Rosji w 2013 roku wyniosła 1,6 miliarda dolarów (15 procent wartości całego eksportu do Rosji). W 2013 roku Polska zapłaciła Rosji ponad 25 miliardów dolarów za import paliw. To kolejny rynek, który Kreml może wykorzystać, uwypuklając swoje zapędy imperialne. Wzrost cen gazu i ropy przełoży się bezpośrednio na ceny energii oraz ceny paliw na stacjach benzynowych. Konflikt na Ukrainie ujawnił, w jak złym położeniu gospodarczym znajduje się dzisiaj ten kraj i ile wysiłku Kijów musi włożyć w poprawę tego stanu. Zaogniona sytuacja u naszego wschodniego sąsiada pokazała jednak coś jeszcze. Silna Ukraina to także silna Polska i region, zatem w naszym i Unii Europejskiej interesie jest dążenie do jak najszybszej poprawy ukraińskiej sytuacji gospodarczej i politycznej. Grzegorz Kaliszuk jest ekonomistą od dziesięciu lat związanym z rynkiem finansowym. Pracował dla Microfinance Center for Central and Eastern Europe and New Independent States, TFI PZU, Nordea Life and Pensions. Obecnie pracuje w Grupie Allianz.