This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Ocena skuteczności radioterapii zaawansowanego raka krtani u chorych powyżej roku życia WSTĘP Rak krtani, w związku z wydłużającą się średnią długością życia, coraz częściej występuje u ludzi starszych. W 2000 r. w Polsce zanotowano 859 nowych zachorowań na raka krtani u mężczyzn i 94 u kobiet po 65 r. ż. W latach w Polsce Autorzy zgłaszają konfliktu interesów. Results of radiotherapy in elderly patients with early laryngeal cancer Bogumiła Szyszka-Charewicz, Katarzyna Pudełek, Jan Skołyszewski, Tomasz Skóra Klinika Nowotworów Jamy Brzusznej, Centrum Onkologii.O/ Kraków Kierownik: T. Kowalska Summary Evaluation of the results of radiotherapy in elderly patients with early laryngeal cancer, the relation between comorbidities and the overall treatment time, and the influence of treatment interruptions on the outcome of treatment. Materials and methods. A clinical retrospective analysis of a group of 117 patients (over the years old) with early laryngeal cancer was carried out. Patients were irradiated between the years 1980 and 2000 in the Centre of Oncology in Cracow. The analysed group consisted of 105 men (90%) and 12 women (10%). Patients age ranged from to 87 years, median 73 years. Most of them had various comorbidities. Three different irradiation techniques and fractionation schemes were used according to the site, stage and grade of cancer: two oblique beams including the larynx with total dose of 60 Gy in 24 fractions (46 patients), two parallel opposing beams including the larynx and cervical lymph nodes with total dose of 60 Gy in 30 fractions (38 patients), and mixed photon-electron unilateral beam including the larynx with total dose of 60 Gy in 30 fractions (33 patients). Results. The median follow-up was 48 months. During the follow-up period 78 patients (66.6%) died. Among them 29 patients (37.2%) died of laryngeal cancer, 6 (7%) patients of other malignancy, and 43 (55%) patients died of concomitant diseases without evidence of cancer. The actuarial 5/10-year overall survival (OS) and disease specific survival (DSS) were 51%/23% and %/68%, respectively. The overall tolerance of radiation therapy was good; only 3 patients had G3 early mucosal reaction, and 1 patient had G3 early skin reaction were observed. Comorbidities were not demonstrated to have statistically significant influence on DSS rate. In 6 (5.1%) from 117 patients complete tumor regression was not achieved after radiotherapy. During the follow-up period loco-regional relapse were observed in 27 patients (23.5%), and distant metastases in 2 patients (1.7%). Conclusions. Radiotherapy of the elderly patients with laryngeal cancer is effective and well tolerated method. Comorbidities do not significantly influence the treatment results. T stage, localization in supraglottic area, age over 73 years old, fractionation dose under 2 Gy and overall treatment time over 43 days are statistically significant negative prognostic factor for DSS rate. Hasła indeksowe: wiek, starsi pacjenci, wczesny rak krtani, radioterapia, choroby współistjące, odczyn popromienny, tolerancja leczenia Key words: age, elderly, early laryngeal cancer, radiotherapy, comorbidities, toxicity, tolerance Otolaryngol Pol 2007; LXI (4): by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów Chirurgów Głowy i Szyi umieralność mężczyzn w najstarszej grupie wiekowej (65 lat i powyżej) wzrosła z 38,2/100 tys. do 40/100 tys. z powodu raka krtani [17, 26]. Rosnąca liczba starszych chorych skłania do zadania pytania o optymalny sposób leczenia, zwłaszcza wobec występowania u tych chorych chorób współistjących (internistycznych, ukła- 387

2 B. Szyszka-Charewicz i inni du ruchu, a że chwiejności emocjonalnej z tendencją do stanów depresyjnych). Lecze onkologiczne może mieć istotny wpływ na zaostrze tych chorób, a to z kolei może utrudnić przeprowadze planowanej terapii. Pojawia się rówż pyta, czy lecze onkologiczne wywołując dodatkowe dolegliwości (ból związany z odczynem popromiennym, koczność poddania się reżimowi szpitalnemu, często koczność zwiększonej ilości przyjmowanych płynów i leków) będzie miało wpływ na samopoczucie, zdyscyplinowa oraz motywację do poddania się leczeniu, a zatem, czy umożliwi lekarzowi przeprowadze rów intensywnego leczenia jak u młodszych chorych. U starszych osób często występują choroby układu krążenia: choroba dokrwienna serca, nadciś tętnicze, wydolność układu krążenia, przewlekła wydolność nerek, często związana z zaburzeniami równowagi kwasowo-zasadowej i poziomu elektrolitów, oraz bardzo często współistjąca z rakiem krtani (zwłaszcza ze względu na etiologię nicotinismus chronicus) przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP). W chorobach tych istotna jest ciągłość leczenia. Agresywne lecze onkologiczne, zwłaszcza nowotworów w obrębie głowy i szyi, może w związku z objawami ubocznymi (odczyn skórny, odczyn śluzówkowy, kserostomia czasowa lub utrwalona, utrata elektrolitów ze śliną, upośledze poczucia smaku, zmjszone prag) prowadzić do odwodnia, utraty masy ciała, trudności w zażywaniu dotychczas przyjmowanych leków, a co za tym idzie stwarza możliwość destabilizacji stanu ogólnego. Bardzo często stosowaną metodą leczenia chorych na zaawansowanego raka krtani jest radioterapia. Radioterapia i ewentualne wycięcie krtani w przypadku wznowy (salvage laryngectomy) pozwala na uzyska 5-letnich przeżyć bezobjawowych u 90% chorych na zaawansowanego raka górnego piętra krtani i u 75 99% chorych na zaawansowsowanego raka piętra środkowego krtani [1, 12, 14, 16, 19, 21, 23]. Celem pracy jest ocena wyników radioterapii oraz zależności między chorobami współistjącymi a czasem leczenia, przerwami w leczeniu i wynikami leczenia osób po r. ż. chorych na zaawansowanego raka krtani. METODY Przeprowadzono retrospektywną analizę materiału klinicznego 117 osób w wieku i więcej lat, chorych na zaawansowanego raka krtani. Jako kryterium oceny wyników leczenia przyjęto odsetki 5- i 10-letnich przeżyć specyficznych (disease-specific survival), które zgod z definicją Narodowego Instytutu Raka (USA) obliczano od daty rozpoczęcia leczenia napromieniam, jako datę zakończenia obserwacji przyjmując datę zgonu z powodu raka krtani [13]. METODY STATYSTYCZNE Odsetki 5- i 10-letnich przeżyć oszacowano metodą Kaplana i Meiera. W analizie różnic statystycznych posłużono się testem long-rank wg Peto i wsp., przyjmując za poziom istotności statystycznej p < 0,05. Analizy statystyczne wykonano z użyciem programu komputerowego STATISTICA, wersja 7 firmy StatSoft. MATERIAŁ I METODY LECZENIA W okresie od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 2000 r. w Centrum Onkologii w Krakowie leczono radykal napromieniam 117 chorych na zaawansowanego raka krtani w stopniu zaawansowania TNM I i II, w wieku i więcej lat. W badanej grupie było 105 mężczyzn (90%) i 12 kobiet (10%). Wiek chorych wynosił od do 87 lat (mediana 73 lata). Na podstawie badania lekarskiego oraz analizy informacji zawartych w wywiadzie, badaniach dodatkowych i zażywanych leków, stwierdzono choroby współistjące u większości pacjentów (tabela I). METODY LECZENIA Stosowano trzy techniki radioterapii [16,23]: 1. Technika dwóch wiązek skośnych promieniowania gamma kobaltu 60, skrzyżowanych pod kątem 90 stopni z filtrami klinowymi. Napromieniano obszar krtani dawką 60 Gy w 24 frakcjach. Techniką tą leczono 46 chorych (39,3%) na raka głośni. 2. Technika dwóch wiązek przeciwległych promieniowania gamma kobaltu 60 z filtrami klinowymi z jednej lub dwóch stron była stosowana w przypadkach raka górnego piętra krtani i bardziej zaawansowanego raka głośni i raka o niższym stopniu zróżnicowania. Napromieniano krtań i węzły chłonne szyjne górne oraz środkowe dawką 60 Gy w 30 fr. U większości chorych z tej grupy podwyższono dawkę na zmjszony obszar (pierwotny guz z marginesem) 388

3 z użyciem wiązek fotonowych lub elektronowych. W ten sposób leczono 38 chorych (32,5%). 3. Technika jednej wiązki bocznej mieszanej fotonowo-elektronowej. Napromieniano samą krtań dawką wlotową 60 Gy w 30 frakcjach (połowę dawki podawano wiązką fotonową, połowę elektronową). Standardowe pole miało wymiary 6x6 cm. Technika ta została zastosowana u 33 (28,2%) chorych w złym sta sprawności, którzy byli w sta przyjąć pozycji z odchyloną do tyłu głową. Dwóch chorych otrzymało dawkę niższą od zaplanowanej z powodu ostrego odczynu, 1 chory zakończył lecze po dawce 50 cgy, poważ zgodził się na dalsze lecze, u 1 chorego napromienia przerwano po dawce 5600 cgy z powodu zaostrzenia choroby dokrwiennej serca i wydolności krążenia. U wszystkich chorych prowadzono równocześ z radioterapią lecze chorób współistjących, dobierane indywidual w zależności od stanu chorego. Bez przerw napromieniano 43 chorych (37%), u pozostałych 74 pacjentów wystąpiły przerwy trwające od 1 do 37 dni (mediana 2 dni). Najczęstszymi przyczynami przerw w radioterapii były dni wolne od pracy (święta), awarie aparatury oraz ostry odczyn popromienny. Pięciu chorych miało przerwę w leczeniu z powodu chorób współistjących: 1. zaostrze choroby dokrwiennej serca przerwa 13 dni, 2. zaostrze depresji przerwa 5 dni, 3. zawał mięśnia sercowego przerwa 37 dni (leczony zachowawczo), 4. krwawie z wrzodu dwunastnicy przerwa 14 dni, 5. zapale oskrzeli i płuc przerwa 5 dni. Skuteczność radioterapii raka krtani Tabela I. Choroby współistjące Nazwa choroby Liczba chorych Procent Miażdżyca uogólniona 24 20,5 Choroba dokrwienna serca Przebyty zawał ,2 7,7 Niewydolność krążenia 37 31,6 Przewlekła obturacyjna choroba płuc 61 52,1 Cukrzyca 4 3,41 Przerost prostaty 6 5,13 Nadciś 40 34,2 Przebyty udar mózgu 6 5,13 Choroba wrzodowa dwunastnicy i /lub żołądka w wywiadzie aktual leczona zaostrzona w trakcie RT ,65 16,2 0,85 2,6 Przewlekła wydolność nerek 2 1,7 Wśród chorych z chorobą wrzodową żołądka lub dwunastnicy u 3 chorych doszło do zaostrzenia w trakcie radioterapii, tylko u jednego z nich było to przyczyną przerwy 14-dniowej (u drugiego 2-dniowa przerwa wynikała z awarii aparatu terapeutycznego, u trzeciego 5-dniowa przerwa związana była ze świętami). U 6 chorych na POCHP w trakcie radioterapii wystąpiły ostre stany zapalne oskrzeli i/lub płuc, ale jedy u jednego chorego było to przyczyną przerwy 11-dniowej, u jednego chorego zanotowano przerwę 7-dniową z powodu awarii aparatury, u jednego chorego dwudniową przerwę spowodował ostry odczyn popromienny. U 10 chorych w trakcie radioterapii doszło do zaostrzenia przewlekłej wydolności krążenia, ale przerwy w leczeniu zanotowano jedy u 7 chorych w tej grupie. WYNIKI 1. Przeżycia Okres obserwacji, tj. czas od rozpoczęcia leczenia do zgonu chorego albo ostatgo badania kontrolnego w Centrum Onkologii, wynosił średnio 58 miesięcy, mediana czasu obserwacji 48 miesięcy. W czasie obserwacji zmarło 78 chorych (66,6%). Rak krtani był przyczyną zgonu 29 chorych (37,2%), drugi nowotwór 6 chorych (7,7%), natomiast inne choroby 43 chorych (55%) wśród tych chorych 2 zmarło w wypadku, 1 w wyniku pęknięcia tętniaka aorty brzusznej, 1 w przebiegu zatorowości płucnej, 1 w wyniku udaru mózgowego, u 4 chorych przyczyną zgonu była wydolność krążenia, na zawał mięśnia sercowego zmarło 3 chorych, miażdżycę naczyń wieńcowych 4 chorych, natomiast u pozostałej licz- 389

4 B. Szyszka-Charewicz i inni Prawdopodobieństwo przeżycia całkowitego 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0, Czas (miesiące) Ryc. 1. Krzywa przeżycia całkowitego 0, Czas (miesiące) by chorych przyczyną zgonu była miażdżyca uogólniona. Prognozowane wg metody Kaplana-Meiera odsetki 5- i 10-letgo przeżycia całkowitego w badanej grupie 117 chorych leczonych radykal napromieniam wyniosły 51% i 23%. Krzywą przeżycia całkowitego przedstawiono na ryci 1. Prognozowane wg metody Kaplana-Meiera odsetki 5- i 10-letgo przeżycia specyficznego dla raka krtani w badanej grupie wyniosły odpowiednio % i 68%. Krzywą przeżycia specyficznego przedstawiono na ryci Miejscowa tolerancja leczenia U 100 chorych wystąpił ostry odczyn (oceniony wg skali RTOG [15]) ze strony skóry: u 84 chorych (71,8%) w stopniu G1, u 15 chorych G2 (12,8%), u 1 chorego G3 (0,85%). U 17 pacjentów stwierdzono ostrego odczynu ze strony skóry. Ostry odczyn w obrębie śluzówek gardła i krtani opisano u 99 chorych, w tym u 69 (59%) chorych oceniono odczyn jako G1, u 26 chorych (22,2%) jako G2, G3 u 4 chorych (3,4%), 18 chorych (15,4%) zgłaszało dolegliwości związanych z odczynem popromiennym o wielkim nasileniu w zakresie błony śluzowej. Późne powikłania radioterapii stwierdzono u 16 chorych w stopniu G1 (13,7%), u 10 chorych w stopniu G2 (8,5%) i u 3 chorych w stopniu G3 (u tych trzech pacjentów wykonano czasową tracheostomię). 3. Analiza wpływu czynników populacyjno-klinicznych i terapeutycznych na wyniki leczenia Wyniki przeprowadzonych analiz wpływu czynników populacyjnych, klinicznych i terapeutycznych na przeżycia specyficzne zilustrowano w tabeli II. Istotny statystycz negatywny wpływ na odsetki przeżyć specyficznych mają: stopień zaawansowania T2, proces zlokalizowany w górnym piętrze krtani, wiek powyżej 73 lat życia, dawka frakcyjna 200 cgy lub mjsza oraz czas leczenia 43 dni lub dłuższy. Wyniki przeprowadzonych analiz wpływu chorób współistjących na przeżycia specy- 390 Prawdopodobieństwo przeżycia specyficznego 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 Ryc. 2. Krzywa przeżycia specyficznego Tabela II. Wpływ czynników populacyjnych, klinicznych i terapeutycznych na przeżycia specyficzne (oszacowane wg metody Kaplana-Meiera) Czynnik Kategoria Liczba chorych Przeżycie specyficzne 5-let % 10-let% p T , Piętro górne ,02984 środkowe Wiek < 73 lat ,03564 > 73 lat D frakcyjna > 200 cgy ,024 < 200 cgy Dni leczenia < 43 > ,03100

5 ficzne w badanej grupie przedstawiono w tabeli III. Współist chorób internistycznych ma istotnego statystycz wpływu na odsetki przeżyć specyficznych. 4. Niepowodzenia leczenia W grupie 117 chorych leczonych radykal napromieniam, u 6 chorych (5,1%) uzyskano całkowitej remisji. U tych chorych wykonano całkowite wycięcie krtani. W trakcie obserwacji w badanej grupie chorych stwierdzono u 27 chorych (23,5 %) rozwój wznowy lokoregionalnej, u 2 chorych (1,7%) rozsiew nowotworowy (kości, płuca), u 10 chorych (8,5%) rozpoznano drugi nowotwór. Spośród 27 chorych, u których wystąpiła wznowa lokoregionalna, u 24 osób (20,7%) stwierdzono wznowę w obrębie krtani, a u 3 chorych wznowę węzłową (2,6%). U jednego chorego przeprowadzono lecze chirurgiczne, natomiast pozostali chorzy zostali zakwalifikowani do leczenia chirurgicznego, przede wszystkim ze względu na zły stan ogólny. W grupie pacjentów, u których rozpoznano drugi nowotwór, u 4 zlokalizowany był w płucach, u 3 w przewodzie pokarmowym, u 2 w układzie moczowo-płciowym, a u 1 chorego w skórze. DYSKUSJA Skuteczność radioterapii raka krtani Tabela III. Wpływ chorób współistjących na przeżycia specyficzne Choroba współistjąca Liczba chorych Przeżycia specyficzne 5-let% 10-let % p Ch. dokrwienna serca , Niewydolność krążenia , POCHP , Nadciś , Ch.wrzodowa 23 0, Inne ,64092 Postępowa w raku krtani u ludzi starszych jest trudne, czego wyrazem są liczne publikacje dotyczące tego zagadnia. Geinitz i wsp. [6] uważają, że przy oczekiwanym przeżyciu powyżej 4 lat warto przeprowadzać lecze radykalne nawet u osób po 85 roku życia, poważ wyleczalność i przeżycia specyficzne są porównywalne z wynikami uzyskiwanymi u młodszych pacjentów. Autorzy ci zwracają uwagę na dane biologiczne i molekularne mogące wskazywać na wzrost wrażliwości na promieniowa jonizujące u starszych osób ze względu na mjszą zdolność naprawy uszkodzeń DNA. Jednak ma przekonujących danych doświadczalnych i badań retrospektywnych, które wykazywałyby gorszą tolerancję radioterapii u osób starszych. Według Geinitza i wsp. w grupie chorych starszych występują bardziej nasilone odczyny popromienne w zakresie błon śluzowych i utrata masy ciała, natomiast u młodszych chorych większe nasile wykazują odczyny ostre w zakresie skóry i większe nasile nudności. Autorzy ci zalecają u chorych starszych w trakcie radioterapii dokładne monitorowa stanu nawodnia i poziomu elektrolitów. Wnioskują, aby w rozważaniu wskazań do radioterapii u chorych starszych brać pod uwagę stan ogólny i choroby współistjące. Nie stwierdzają koczności zmjszania dawki promieniowania ze względu na wiek i konkludują, że wiek sam w sobie stanowi przeciwwskazania do radioterapii [6]. Schofield i wsp. [20] leczyli 50 osób powyżej 80 r.ż. chorych na raka krtani uzyskując 86% 5-letnich wyleczeń miejscowych i 79% 5-letnich przeżyć 391

6 B. Szyszka-Charewicz i inni specyficznych (w naszym materiale chorych - -letnich i starszych przeżycia specyficzne 5- i 10-let wyniosły odpowiednio % i 68%, natomiast wyleczenia miejscowe 5- i 10-let odpowiednio 76% i 69%). Bhattacharyya i wsp. [2] leczyli radykal promieniowam jonizującym chorych na raka regionu głowy i szyi podzielonych na 2 grupy wiekowe stwierdzili istotne różnice w średnich przeżyciach całkowitych na korzyść chorych w wieku i więcej lat z rakiem głośni (73,9 miesięcy vs 96,7 miesięcy dla grupy młodszej), oraz znamienne, ale mjsze różnice dotyczące przeżyć specyficznych (105,9 miesięcy vs 114,1 miesięcy dla chorych młodszych). Jednak po stratyfikacji pod względem zaawansowania starsza grupa wiekowa wykazywała statystycz znamien gorszych przeżyć całkowitych i specyficznych w porównaniu z grupą chorych młodszych. Ci autorzy uważają, że starsi pacjenci chorzy na płaskonabłonkowe nowotwory głowy i szyi zawsze mają gorsze przeżycia, a więc sam wiek powin być wyznacznikiem opcji leczniczych. Małecki [11] określił wiek poniżej lat jako czynnik prognostycz korzystny w leczeniu chorych na płaskonabłonkowego raka jamy ustnej, ustnej i krtaniowej części gardła oraz krtani napromienianych po indukcyjnej chemioterapii. De Andres i wsp. [3] stwierdzili brak korelacji między stopm sprawności, lokalizacją guza pierwotnego i wiekiem oraz płcią u chorych na raka obszaru głowy i szyi. Lewin i wsp. [10] stwierdzili znamiennych różnic pomiędzy wynikami leczenia chorych na raka obszaru głowy i szyi u chorych poniżej i powyżej roku życia w dobrym stopniu sprawności (Karnofski>60%). W naszym materiale chorzy powyżej 73 roku życia rokowali znamien statystycz gorzej. Sarini i wsp. [18] oceniali wyniki leczenia chorych na nowotwory głowy i szyi w grupie chorych 75-letnich i starszych w porównaniu z chorymi młodszymi. Stwierdzili brak różnic między tymi grupami w zakresie stopnia zaawansowania i chorób współistjących, a że w zakresie tolerancji leczenia. U osób starszych rzadziej obserwowano późne powodzenia miejscowe i metachroniczne nowotwory, co autorzy tłumaczą krótszym okresem życia tych chorych. Garman i wsp. [5] stwierdzili w grupie 376 osób powyżej 64 roku życia chorych na nowotwory korelację między chorobami współistjącymi a ogólnym stanem sprawności. Sformułowali wniosek, że w grupie starszych chorych upośledzony stan sprawności bardziej zależy od chorób współistjących niż od choroby nowotworowej. Vercelli i wsp.[24] analizowali wyniki leczenia starszych chorych leczonych onkologicz w 17 państwach Europy, stwierdzając większe ryzyko zgonu u tych chorych w pierwszym roku od diagnozy i gorsze przeżycia starszych chorych onkologicznych w krajach Europy Wschodj. Lepsze wyniki leczenia raka głośni w porównaniu z okolicą nadgłośniową opisuje wielu autorów [1, 4, 8, 12, 14, 21, 23]. Oczywista jest zależność wyników leczenia od stopnia zaawansowania potwierdzają ją rówż uzyskane przez nas wyniki. W badanej grupie wysokość dawki frakcyjnej okazała się zależnym czynnikiem wpływającym na przeżycia specyficzne (d fr > 200 cgy : p=0,024). Kim stwierdził poprawę wyleczalności miejscowej z 79% do 96% wraz z podwyższem dawki frakcyjnej w leczeniu chorych na zaawansowanego raka głośni [9]. Inni autorzy rówż wskazują na poprawę wyników leczenia w związku ze stosowam wyższych dawek frakcyjnych rzędu cgy [9,15]. Tematem często dyskutowanym w literaturze jest wpływ całkowitego czasu radioterapii i związana z tym rola przerw w leczeniu [22]. W badanej grupie u chorych leczonych w całkowitym czasie krótszym niż 43 dni wykazano statystycz znamienną korzystną różnicę w odsetku przeżyć specyficznych w porównaniu z grupą leczoną dłużej. Należy podkreślić, że wszystkie wykazane przez nas czynniki rokownicze (zaawansowa, umiejscowie, poziom hemoglobiny, dawka, czas leczenia, przerwy w leczeniu) u osób powyżej roku życia chorych na raka krtani są analogiczne ze stwierdzanymi u młodych chorych. WNIOSKI 1. Lecze napromieniam chorych na zaawansowanego raka krtani w wieku powyżej lat jest metodą skuteczną i dobrze tolerowaną. Choroby współistjące odpowiednio leczone wpływają znamien na wyniki leczenia. 2. Niekorzystnymi czynnikami rokowniczymi są: zaawansowa, umiejscowie w górnym piętrze krtani, wiek powyżej 73 lat, dawka frakcyjna równa lub niższa aniżeli 200 cgy i czas leczenia dłuższy niż 43 dni. PIŚMIENNICTWO 01. Bętkowski A, Szuber K, Wewiórska T i wsp. Wyniki leczenia raka krtani napromieniam metodą konwencjonalną. Otolaryngol Pol. 1990; 44:

7 mous cell carcinoma of the head and neck in the elderly. Laryngoscope. 2003; 113 (2): De Andres L, Brunet J, Lopez-Pousa A. i wsp. Randomized trial of neoadjuvant cisplatin and fluorouracil versus carboplatin and fluorouracil in patiets with stage IV M0 head and neck cancer. J Clin Onkol. 1995; 13 (6): Fu KK. The endolarynx and hypopharynx. W: Cox JD. Moss radiation oncology rationale, technique, results. Mosby Garman KS, Pieper CF, Seo P, Cohen HJ. Function in elderly cancer survivors depends on comorbidities. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2003; 58 (12): M Geinitz H, Zimmermann FB, Molls M. Radiotherapy of the elderly patient. Radiotherapy tolerance and results in older patients. Strahlenther Onkol. 1999; 175 (3): Golen M, Składowski K, Maciejewski B. Comparative estimation of cure rates for supraglottic and glottic cancer in radiotherapy. Neoplasma. 1999; 46(1): Hope-Stone HF. Radiotherapy in clinical practice. Butterworths Kim RY, Marks ME, Salter MM. Early stage glottic cancer: importance of dose fractionation radiation therapy. Radiology 1992; 182 (1): Lewin F, Damber L, Jasson H I wsp. Neoadjuvant chemotherapy with csplatin and 5-fluorouracil in advanced squamous cell carcinoma of the head and neck: a randomized phase III 34 (14): study. Radioth Onkol. 1997; 43(1): Małecki K. Ocena klinicznych, histologicznych i molekularnych czynników rokowniczych I predykcyjnych u chorych na płaskonabłonkowego raka jamy ustnej, ustnej i krtaniowej części gardła oraz krtani napromienianych po indukcyjnej chemioterapii. COOK. Kraków. Praca doktorska Million RR, Cassini NJ, Mancuso AA. Larynx. W: Million RR, Cassini NJ. Management of head and neck cancer: a multidisciplinary approach. J.B. Lippincot Company, Philadelphia National Cancer Institute Dictionary of Cancer Terms; Overgaard J, Hansen HS, Jorgensen K, Hansen MH. Primary radiotherapy of larynx and pharynx carcinoma an analysis of some factors influencing local control and survival. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 1986; 12: Perez CA, Brady LW. Principles and Practice of Radiation Oncology. Second Edition. W: JB Lippincott Company. Philadelphia Skuteczność radioterapii raka krtani 02. Bhattacharyya N. A mat ched survival analysis for squa- 16. Pudełek K, Skołyszewski JF. Is delay in radiotherapy harmful for patients with early glottic cancer? Austral-Asian Journal of Cancer, vol 5, No I, Jan 2006, Rachtan J, Sokołowski A, Geleta M, Molong Ł. Umieralność na nowotwory złośliwe w Krakowie w latach Centrum Onkologii O.Kraków Sarini J, Fourr C, Lefebvre JL, Bonafos G I wsp. Head and neck squamous cell carcinoma in elderly patients: a longterm retrospective review of 273 cases. Arch Otolaryngol Head Neck Surg. 2001; 127 (9): Sas Korczyńska B. Analiza przyczyn powodzeń leczenia u chorych na raka krtani po całkowitym wycięciu krtani i pooperacyjnej radioterapii. Nowotwory 1998; 48: Schofield CP, Sykes AJ, Slevin N, Rashid NZZ. Radiotherapy for head and cancer in elderly patients. Radiotherapy Oncol. 69 (2003): Silver CE. Laryngeal cancer. Thieme Medical Publishers, New York Składowski K, Tarnowski R, Maciejewski B, Wygoda A, Slosarek K. Clinical radiobiology of glottic T1 squamous cell carcinoma. Int J Radiot Oncol Biol Phys. 1999; 43 (1): Skołyszewski J, Reinfuss M, Kowalska T. Wyniki teleradioterapii raka krtani. Nowotwory. 1988; 38: Vercelli M, Quaglia A, Casella C, Parodi S I wsp. Relative survival in elderly patients in Europe. Eur J Cancer. 1998; 25. Wang CC, Nakfoor BM, Spiro IJ, Martins P. Role of accelerated fractionated irradiation for supraglottic carcinoma: assessment of results. Cancer J Sci Am Mar-April; 3 (2): Wojciechowska U, Didkowska J, Tarkowski W, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2003 roku. Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie. Warszawa 2005 Adres autora: Bogumiła Szyszka-Charewicz Klinika Nowotworów Jamy Brzusznej Centrum Onkologii O/Kraków Kraków ul. Garncarska 11 Pracę nadesłano: r. 393