Dostałeś bezpłatny przewodnik z 7 atrakcjami. Chcesz więcej? Za 2,46 zł otrzymasz wersję rozszerzoną z 21 miejscami.

Transkrypt

1 - Babie Doły - Samolot pomnik Dostałeś bezpłatny przewodnik z 7 atrakcjami. Chcesz więcej? Za 2,46 zł otrzymasz wersję rozszerzoną z 21 miejscami. Kliknij w link:

2 Aby zobaczyć mapę miejsc zawartych w mini przewodniku kliknij lub skopiuj do przeglądarki poniższy link: Babie Doły - Samolot pomnik Pomnik samolotu TS-8 Bies stoi przy wjeździe do osiedla w Babich Dołach. Na głazie wiszą dwie pamiątkowe tablice poświęcone pilotom. Na pierwszej widnieje napis: "Tym, co serce i młodość poświęcili lotnictwu i ojczyźnie, służąc na lotnisku Oksywie - Babie Doły. Koledzy. 9 maja 2004 r.", a na drugiej: "Pamięci lotników, którzy zginęli w katastrofach lotniczych, służąc ojczyźnie w jednostkach wojskowych - Babie Doły. Koledzy. 28 sierpnia 2009 r." 54 34'48"N 18 32'24"E na mapie:a Torpedownia w Babich Dołach Większość uczestników największego polskiego festiwalu muzycznego "Open'er", odbywającego się corocznie na gdyńskich Babich Dołach, nawet nie podejrzewa, jaki widok czeka na nich, na położonej nieopodal miejsca koncertów plaży. Babie Doły - Plaża i klif Plaża Babie Doły jest szeroka, w części kamienista. Plażą można wybrać się na spacer do Oksywia lub w przeciwną stronę do Mierzei Rewskiej. Około 3-kilometrowa plaża leży u podnóża malowniczego klifu oksywskiego. Plaża i klif są doskonałym miejscem na spacer czy też wypoczynek. Klif spełnia też rolę startowiska dla paralotniarzy, którzy mają tu wspaniałe warunki do latania. Z powietrza roztaczają się cudowne, niezapomniane widoki '02"N 18 32'29"E na mapie:b W czasie II wojny światowej Niemcy zbudowali na terenie Gdyni (noszącej wówczas nazwę Gotenhafen) dwa obiekty służące do badań nad torpedami - pierwszy na terenie dzisiejszej dzielnicy Babie Doły pod nazwą Torpedowaffenplatz Hexengrund, drugi zaś na terenie Oksywia, nazwany Torpedo Versuchsanstalt Oxhoft. Północna placówka eksploatowana była przez Luftwaffe i służyła do badań nad torpedami lotniczymi, południowa zaś - przez Kriegsmarine, badającą torpedy akustyczne. Oba miejsca połączone były biegnącą po plaży linią wąskotorową, nazywaną przez Niemców "Kaszubskim ekspresem". Po wojnie całe wyposażenie torpedowni na Babich Dołach zostało zabrane przez Armię Czerwoną do ZSRR, a dostęp do obiektu utrudniony poprzez zniszczenie części mola. Obiekt, poza sporadycznym wykorzystywaniem przez nurków oraz filmowców (widać go m.in. w serialach Czterej pancerni i pies czy też Kryminalni) niszczeje. Południowa torpedownia zaś wykorzystywana jest dziś przez polską marynarkę wojenną '16"N 18 32'45"E na mapie:c 2

3 Pierwoszyno Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego Jadąc szosą do Rewy, w miejscowości Pierwszyno napotykamy na stojący po lewej stronie olbrzymi, jak na tę niewielką wieś, nowy kościół. Historia jego powstania związana jest z parafią w sąsiedniej miejscowości Kosakowo. Kościół, budowany w niej od 1925 do 1937 r., został zniszczony przez Niemców w 1941 r. Po 1945 r. parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kosakowie starała się o pozwolenie na budowę kościoła w miejscu zniszczonego podczas wojny. Jednak ze względu na blisko leżące lotnisko w Babich Dołach wojsko nie zgodziło się na lokalizację w Kosakowie. Kościół św. Michała Archanioła (XIV w.) Kościół św. Michała Archanioła (XIV w., rozbudowany 1687, po 1945) '53"N 18 33'06"E na mapie:e Dopiero w 1981 r. uzyskano zgodę na budowę kościoła, ale nie w Kosakowie, tylko w sąsiednim Pierwoszynie. Projektantem nowego kościoła jest mgr inż. Andrzej Sotkowski, a konstruktorem inż. Krajza. Budowa nowej świątyni rozpoczęła się w 1984 r. i trwała dziesięć lat. Ks. arcybiskup Tadeusz Gocłowski w dniu 14 września 1994 r. dokonał konsekracji kościoła, a dekretem z 15 sierpnia 1999 r. została ustanowiona parafia w Pierwoszynie wyłoniona z parafii macierzystej Kosakowo, której nowym patronem został św. Antoni Padewski. Świątynia imponuje rozmachem, może pomieścić jednorazowo ponad 1000 wiernych. Centralnym punktem głównego ołtarza jest scena z Golgoty Maryja i św. Jan stojący pod krzyżem; z prawej strony natomiast widnieje modlitwa w Ogrójcu, a z lewej - zdjęcie z krzyża. Ponad dachem kościoła wznosi się wieża z trzema dzwonami: Jan Paweł II, Tadeusz i Zygmunt '51"N 18 29'55"E na mapie:d Mechelinki Pomnikowe jesiony Przy przystani rybackiej rosną pomniki przyrody/ pełne wielkiej dumy i pięknej urody/ To Świętopełk i Mściwoj jesiony prawie 3 wiekowe/ które mimo 3 wieków są ciągle zdrowe 3

4 Słowa zakochanego w pięknie okolicy J. Mnichowskiego zachęcają to tego, aby na własne oczy zobaczyć pomnikowe drzewa. Są piękne, wyniosłe. Rosną w pobliżu mechelińskiej plaży, tuż przy oddanej do użytku w połowie 2015 r. promenadzie. Zagroda (1 poł. XIX w.) Zagroda (1 poł. XIX w.): dom (pocz. XIX w.), stodoła i obora drewniano-murowana (pocz. XIX w.) '33"N 18 30'44"E na mapie:g Pomiędzy nimi stoi ławeczka a w pobliżu głaz z tabliczką informującą: Grupowy pomnik przyrody dwa jesiony wyniosłe w obwodach 462 cm i 520 cm wiek około 250 lat. Wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w 1971 r. nr ew W dniu 23 czerwca 2006 r. drzewom nadano imiona Świętopełek i Mściwoj. Imiona nadane jesionom nie dziwią. Wszak obaj pomorscy książęta przyczynili się walnie do rozwoju tych terenów. Na wiekowych drzewach kukułki kukają/ a potężne jesiony dzieje wspominają '34"N 18 30'49"E na mapie:f Klasycystyczno-modernistyczny kościół garnizonowy ( ) Klasycystyczno-modernistyczny kościół garnizonowy ( ) '36"N 18 31'51"E na mapie:h Sprawdz na sklep.polskaniezwykla.pl Mechelinki 4

5 Mechelinki Chcesz kupić świeżą rybę, jedź do Mechelinek Tu zawsze można ją kupić od miejscowych rybaków. Mechelinki to stara kaszubska wieś rybacka w gminie Kosakowo. Leży niedaleko Rewy. Obok jest rezerwat przyrody Mechelińskie łąki. W Mechelinkach powstaje nowa przystań rybacka, z prawdziwego zdarzenia. I oczywiście są wokół tego kontrowersje. Docelowo ma tu być żelbetowe molo o długości 175 m i szerokości 4,5 m, budynki jedno- i dwukondygnacyjne z przeznaczeniem na cele warsztatowe i sprzedaż ryb. Będzie tu też przystań rybacka. Tylko czy w morzu będą jeszcze ryby? 54 36'47"N 18 30'42"E na mapie:i Mosty Barokowy dwór (2 poł. XVIII w.) Barokowy dwór (2 poł. XVIII w., przebudowany ok i po 1945), aleja lipowa '29"N 18 29'47"E na mapie:j Muzeum Emigracji Jest takie miejsce w Gdyni, którego odwiedzenie powinno być żelaznym punktem programu wizyty w mieście i KONIECZNIE trzeba zarezerwować sobie na to kilka godzin. Mowa o otwartym w maju 2015 r. Muzeum Emigracji. Ulokowano je przy ul. Polskiej 1, w budynku dawnego Dworca Morskiego, skąd tysiące Polaków wyruszały za ocean w poszukiwaniu lepszego jutra. W trakcie remontu został przystosowany do celów ekspozycyjnych i wyposażony we wszelkie udogodnienia dla inwalidów. Multimedialna wystawa jest bardzo rozbudowana. Zwiedzanie rozpoczynamy od poznania historii budynku, w którym się znajdujemy oraz historii transatlantyckiego okrętu m/s Batory. Kolejny krok uświadamia nam, że wędrówki ludów są stałym elementem historii całej ludzkości a potem poprzez Rzeczpospolitą Wielu Narodów i ciekawie przedstawioną tematykę migracji na polskich ziemiach od X aż po XVIII w., wielką emigrację po upadku powstania listopadowego, masowe migracje ze wsi do miast podczas rewolucji przemysłowej docieramy do czasów wielotysięcznej ucieczki przed wielką biedą. Bardzo sugestywnie odtworzono szlak podróży przez wieki i kontynenty. Słuchając, oglądając lub czytając wspomnienia albo udostępnione listy emigrantów czy ich rodzin, niejako automatycznie wczuwając się w ich skórę, lepiej poznajemy okoliczności zmuszające do podjęcia tego dramatycznego kroku. Ekspozycja opowiada także o gorączce brazylijskiej, tragicznych czasach obu dwudziestowiecznych wojen światowych oraz związanych z tym okresem deportacjach i repatriacjach. Poprzez wycieczki-ucieczki z PRL-u doprowadza nas w końcu do czasów współczesnych. Wspaniale zaaranżowana wystawa na długo pozostaje w pamięci. Dopiero po wizycie tutaj wielu zwiedzających zaczyna zdawać sobie sprawę ze skali emigracji oraz wielkości polskiej diaspory na świecie. GODZINY OTWARCIA: poniedziałek nieczynne, wtorek 12:00-20:00, środa-czwartek 10:00-18:00, piątek 12:00-20:00, sobota-niedziela 10:00-18:00. W środę wstęp wolny. Na zwiedzanie trzeba sobie zarezerwować przynajmniej 1,5-2 godziny a koniec sprzedaży biletów następuje godzinę przed zamknięciem. W muzeum utworzono także osobną strefę juniora. Ciekawostka: Od stycznia 2015 jednym z eksponatów jest Batory w budowie. Największa na świecie makieta okrętu wykonana została w skali 1:, waży ok. 4 tony i ma 16 m długości. Można się jej przyjrzeć z poziomu podłogi, nieco wyższej antresoli i niewielkiego balkonu. 5

6 Informacja: Naprzeciwko pobliskiego Kapitanatu Portu wmurowano w nabrzeże dwie płyty pamiątkowe. Jedna z nich upamiętnia podróż Witolda Gombrowicza do Argentyny, druga podróż Zbigniewa Brzezińskiego do Kanady. Obaj wyemigrowali z Polski w 1938 r '59"N 18 32'53"E na mapie:k Pomnik "Ludziom Morza" Pomnik "Ludziom Morza" znajduje się na obszarze gdyńskiego portu na Placu Gombrowicza, obok Dworca Morskiego i kapitanatu portu. Pomnik to cztery kamienie wydobyte z dna morskiego przy pogłębianiu portu. Są one symbolem czterech zawodów morskich: dokerów, marynarzy, rybaków i stoczniowców. Na tablicy widnieje cytat: "Dziś synowie się nie trwożą burz ni szumów morskich wód". Pomnik został odsłonięty 22 lipca 1965 roku. Autorem pomysłu jest Adam Smereka, a autorem Wiktor Tołkin '59"N 18 32'49"E na mapie:l Dworzec Morski ( ) Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i wolnego, choć niezbyt szerokiego dostępu do morza, jednym ze strategicznych celów młodego państwa była budowa portu, który pozwoliłby uniezależnić się od Gdańska. Obsługa nasilającego się ruchu towarowego i pasażerskiego była równie ważna jak posiadanie bazy floty wojennej. Reprezentacyjny, pasażerski Dworzec Morski powstał w ekspresowym tempie. Jego budowa trwała zaledwie rok a uroczyste otwarcie w 1933 r. zgromadziło wszystkie najważniejsze osoby w państwie. Z treści czterech pokaźnych tablic pamiątkowych ufundowanych przez gdyńskich przedsiębiorców i umieszczonych wówczas w głównym holu budynku można wyczytać najważniejsze fakty. Dwie z nich poświęcone budowie portu oraz jego twórcom - przymocowano po obu stronach głównego wejścia. Gdy naczelnikiem państwa polskiego i wodzem naczelnym sił zbrojnych był Józef Piłsudski, w zaraniu odzyskanej niepodległości, w roku 1920 rozpoczęto budowę portu w Gdyni początkowo jako tymczasowego portu wojennego i schroniska rybackiego. W roku 1926, gdy ministrem przemysłu i handlu był Eugeniusz Kwiatkowski, twórca Polskiej Marynarki Wojennej i niezmordowany propagator rozbudowy Gdyni, prace nad budową portu weszły w okres szybkiego realizowania 6

7 Gdy prezydentem Polski był Ignacy Mościcki, prezesem rady Ministrów Janusz Jędrzejewicz, ministrem przemysłu i handlu Ferdynand Zarzycki, zakończony został pierwszy okres budowy portu handlowego i dworzec morski oddany do użytku publicznego. Biskup morski Stanisław Okoniewski dokonał poświęcenia portu w dniu 8 grudnia 1933 roku 54 31'59"N 18 32'54"E na mapie:m Kolejne dwie umieszczono nad schodami, na wprost wejścia. Zdobią je płaskorzeźby z podobiznami obu wymienionych na nich polityków. W roku 1920, gdy naczelnikiem państwa polskiego i naczelnym wodzem sił zbrojnych był pierwszy marszałek Polski Józef Piłsudski, zaprojektowano i rozpoczęto budowę portu w Gdyni W roku 1933, po XV latach odzyskania niepodległości, gdy prezydentem Rzeczypospolitej był Ignacy Mościcki dokonano poświęcenia portu w Gdyni Polskie okno na świat było piękne. Zbudowano je w stylu modernistycznym. Elewację ozdobiono dwoma płaskorzeźbami orłów a hol główny zwieńczono wykonaną w najnowocześniejszej technologii, zaledwie sześciocentymetrowej grubości żelbetową kopułą ze świetlikiem w kształcie ostrosłupa (przetrwała nawet uderzenie bomby). Budowla była ostatnim miejscem, skąd rzesze Polaków ruszały za ocean ale i pierwszym, na którym stawiali stopy przypływający do naszego kraju. Podczas drugiej wojny Dworzec Morski przekształcony został w bazę Kriegsmarine, zniknęły pamiątkowe tablice i orły z fasady budynku. W czasie alianckich nalotów częściowo zniszczono halę pasażerską i narożnik dworca od strony Nabrzeża Francuskiego. Prowizorycznie naprawiony, nadal funkcjonował po wojnie aż do 1988 r., kiedy w ostatni rejs wyruszył stąd transatlantyk Stefan Batory. W 2013 r. rozpoczęto rewitalizację budynku z przeznaczeniem na Muzeum Emigracji. Na fasadę wróciły kamienne orły (zrekonstruowane na podstawie zdjęć). Murowaną ścianę od strony Nabrzeża Francuskiego (tam, gdzie przybijały okręty pasażerskie) zastąpiono szklaną, otwierającą się na panoramę wewnętrznej części portu a w miejscu dawnej pasarelki (kładka, przez którą pasażerowie wchodzili na statek) umieszczono przeszklony tunel punkt widokowy. Pomnik parowozu OKl27 Dziś parowozy są zabytkami techniki i budzą w obserwatorach nostalgię za minionymi czasami, gdy to para, nawet za cenę załzawionych oczu, napędzała świat. Goście miasta Gdyni mają możliwość zobaczenia na własne oczy żywego świadka tamtych czasów. W latach poznańskie zakłady Hipolita Cegielskiego wyprodukowały według samodzielnego projektu 122 egzemplarze parowozu z serii OKl27. Były to tzw. tendrzaki, czyli lokomotywy posiadające skrzynię węglową i wodną zintegrowaną z kadłubem parowozu. Lokomotywy tej serii przeznaczone były do obsługi ciężkich i często zatrzymujących się pociągów lokalnych i podmiejskich. Gdyński egzemplarz, wyprodukowany w 1931 o numerze fabrycznym 227, jest jednym z czterech zachowanych parowozów z serii OKl27. Przed wojną oznaczony jako OKl27-65, w czasie okupacji jako DRG , po wojnie otrzymał numer OKl Z takim właśnie oznaczeniem można go dziś podziwiać przy gdyńskiej lokomotywowni nieopodal ul. Osada Kolejowa. Pikanterii pomnikowi techniki dodaje jeszcze fakt, iż swą obecną funkcję zabytku pełni on już od 1980 roku, kiedy to parowozy na polskich torach nie były bynajmniej rzadkim zjawiskiem '55"N 18 30'18"E na mapie:n Ciekawostki: W okresie swej największej świetności Dworzec Morski, a dokładniej jego hol główny służył także innym celom odbywały się tutaj m.in. elitarne bale sylwestrowe a w niedziele portowy kapelan celebrował msze dla pracowników portu i Głównego Urzędu Morskiego w Gdyni. 7

8 Pomnik Ofiar Grudnia '70 Jest to pomnik upamiętniający ofiary starć protestujących robotników z milicją i wojskiem w grudniu 1970 roku. Odsłonięto go 17 grudnia 1980 roku w dziesiąta rocznicę rozruchów. W późniejszym okresie dodano tablicę z nazwiskami ofiar zamordowanych w Gdyni. Strajki rozpoczęły się na Pomorzu po podwyżkach cen żywności w grudniu 1970 roku. Najbardziej burzliwy przebieg miały w Gdyni, Gdańsku, Szczecinie i Elblągu, ale rozruchy nie ominęły reszty kraju. Zakończyły się 19 grudnia tragicznym bilansem - ponad 40 osób zabito, ponad 1000 było rannych i 3000 aresztowanych '40"N 18 31'06"E na mapie:o Rewa Na piechotę przez morze Z okolic Rewy wybiega w głąb Zatoki Puckiej piaszczysty Cypel Rewski, zwany też Mewią Rewą, a przez Kaszubów Szpyrkiem. Od strony Rewy jego fragment lądowy liczy ok. 1 km długości. Pozostała część chowa się pod wodą, biegnąc niemal w prostej linii aż do Kuźnicy położonej na Półwyspie Helskim. Cypel powstaje dzięki falom morskim, które wzbudzają z płytkiej zatoki piaszczyste osady i formują z nich podwodny wał mierzei. Głębokość Zatoki Puckiej w rejonie Szpyrku spada poniżej 1 m. Przy niższych stanach wód nieraz odsłaniają się piaski mielizny, załamują się na nich fale, a "chwilowe" wyspy obsiadają stada mew. Aby utrzymać dostęp do portu w Pucku, dno w rejonie podwodnej mierzei jest systematycznie pogłębiane. Kilkusetmetrowy przesmyk umożliwiający bezpieczną żeglugę, nazywany przez Kaszubów Depką, warto zobaczyć. Gdyby nie jego istnienie, Zatokę Pucką na trasie Rewa - Kuźnica dorosły człowiek mógłby pokonać na piechotę i to bez zamoczenia fryzury! Od kilku lat udowadniają to uczestnicy "Marszu Śledzia". Śmiałkowie, którym nieobcy żywioł morski, w kombinezonach piankowych obierają kurs z Kuźnicy na Rewę i po ok. 6 godz. wędrówki osiągają cel. Na 10 km marszu przez wodę, która przeważnie sięga kolan, zaledwie 8

9 kilkaset metrów to przeprawa przez Depkę, wpław lub łodziami. Dodatkową atrakcją dla uczestników "Marszu Śledzia" jest wizyta na wystającym częściowo ponad powierzchnię wody, leżącym blisko Szpyrku wraku okrętu podwodnego ORP "Kujawiak". Wycofaną ze służby jednostkę zatopiono w latach 60. XX w. Przez długie lata służyła artylerzystom Marynarki Wojennej w czasie ćwiczeń jako okręt-cel '58"N 18 30'38"E na mapie:p Kamienica Jakuba Scheibe Jeśli przyjrzycie się uważnie sympatycznej parze staruszków siedzących na ławeczce na Placu Kaszubskim, zauważycie, że w z kieszeni męskiej marynarki wystaje liścik o treści: Jakubie, jeśli na ostatnim piętrze zbudujesz dla mnie pokoik, będę widziała kiedy wracasz z morza. Elżbieta. Sprawdz na sklep.polskaniezwykla.pl Wyższa Szkoła Morska, modernistyczna ( ) Wyższa Szkoła Morska, modernistyczna ( ) '35"N 18 30'42"E na mapie:q Wytarty do białości palec mężczyzny wskazuje pobliski narożny budynek z charakterystycznym wystającym ponad dach narożnikiem. To kamienica Jakuba Scheibe, swego czasu nazywana gdyńskim drapaczem chmur. W 1928 r. świeżo zbudowany, czteropiętrowy budynek z nadstawką na wysokości kolejnego piętra, musiał robić wrażenie. Zleceniodawcą budowy był Jakub Scheibe, który w latach 20. wrócił z emigracji jako majętny człowiek. Charakterystyczne pięterko dobudować polecił na prośbę swej świeżo poślubionej żony, Elżbiety. Po powrocie z Ameryki Jakub nie spoczął na laurach, tylko nadal wypływał w morze by dostarczać ryby do rodzinnej wędzarni. Elżbieta wypatrywała go ze swego bocianiego gniazda. Doczekali się dwóch córek i pięciu synów. Modernistyczna kamienica Scheibego znajduje się pod nadzorem Konserwatora Zabytków. Znajduje się w północnej pierzei Placu Kaszubskiego, na rogu ulic Jana z Kolna oraz Portowej (adres: Jana z Kolna 2) '25"N 18 32'34"E na mapie:r 9

10 jak wszyscy mężczyźni w jego rodzinie, każdego dnia wypływał w morze, aby łowić ryby. Elżbieta zaś każdego dnia z najwyższej kondygnacji domu wypatrywała męża wracającego z połowów. Ten bardzo miły w wyrazie pomnik rzeźbę zaprojektował Adam Dawczak- Dębicki, a jego odsłonięcia dokonano 30 września 2006 roku '23"N 18 32'34"E na mapie:t Rewa Ogólnopolska Aleja Zasłużonych Ludzi Morza W 2004 roku na Cyplu Rewskim stanął Krzyż Morski oraz tablice upamiętniające generała Józefa Hallera, Klemensa Długiego i Jana Leszczyńskiego - ludzi zasłużonych dla morza. Od tamtej pory w Alei Zasłużonych corocznie zostają wmurowane trzy mosiężne tablice w kształcie róży wiatrów z wyrytymi nazwiskami wybitnych ludzi morza '04"N 18 30'48"E na mapie:s Rewa Krzyż poświęcony ofiarom morza Krzyż poświęcony ofiarom morza na Cyplu Rewskim w Rewie ufundowany przez mieszkańców gminy Kosakowo, poświęcony przez abpa Tadeusza Gocłowskiego w lipcu 2004 r '06"N 18 30'50"E na mapie:u Para Kaszubów na ławce Na placu Kaszubskim, niedaleko pomnika Abrahama, stoi rzeźba - ławeczka, na której siedzi para pogodnych staruszków Kaszubów. Para trzyma się za ręce, a mężczyzna palcem wskazuje na stojący naprzeciwko budynek kamienicę Jakuba Scheibe. Jakub Scheibe, gdy po kilkunastu latach pracy w Ameryce wrócił do Gdyni, był już człowiekiem na tyle bogatym, że postanowił wybudować sporą na owe czasy kamienicę. Projekt budynku przygotował w 1928 r. architekt Wiktor Lorenz. Na prośbę żony Jakuba, Elżbiety, na ostatniej kondygnacji budynku dobudowano narożnik, z którego rozciągał się widok aż po półwysep Helski. Jakub Scheibe, 10

11 Autorzy zdjęć (w kolejności): Sanka, Sanka, fot. mszczuj, Kajtek, piotrekt345, bakhita, Monisia007, Sariel, marekcygan, bakhita, bakhita, agarat, agarat, mszczuj, agarat, misiek465, becejlo, bakhita, Sanka, kajtek, patusia9266 Przewodnik wygenerowany w serwisie Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część ani całość Mini przewodnika nie może być reprodukowana ani przetwarzana w sposób elektroniczny, mechaniczny, fotograficzny i inny; nie może być użyta do innej publikacji oraz przechowywana w jakiejkolwiek bazie danych bez pisemnej zgody Administratora serwisu. Copyright 2007 Polska Niezwykła Wygenerowano: piątek 08 lipca :22:40 11