Edukacja alternatywna w XXI wieku

Transkrypt

1 Książka z DVD redakcja naukowa, Zbyszko Melosik i Boguslaw Sliwerski Edukacja alternatywna w XXI wieku

2 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010 Recenzent: dr hab. Wiktor Żłobicki Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Projekt okładki: Magdalena Muszyńska Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART Publikacja dofinansowana przez Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ISBN Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) , fax (12) impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków 2010

3 Spis treści Wstęp Spory teoretyczne Czesław Kupisiewicz Szkoła alternatywna definicje, rodzaje, ocena, perspektywy rozwoju Zlatica Hul ová Alternatywne koncepcje jako podstawa dla innowacyjnych działań edukacyjnych trendów w kontekście badań eksperymentalnych Amadeusz Krause Pedagogika pobocza złudzenia i nadzieje alternatywności w pedagogice specjalnej Mirosław Kowalski, Daniel Falcman Edukacyjne kierunkowskazy. Refleksje o współczesnej teorii pedagogicznej Modele i praktyki edukacji alternatywnej Inetta Nowosad Przemiany koncepcji autonomii szkół publicznych w Europie Hein Retter John Dewey jako pedagog reform i wychowania do demokracji Johannes Kiersch Tradycja i postęp w pedagogice waldorfskiej

4 6 Spis treści Tomasz Gmerek Edukacja i procesy asymilacji mniejszości etnicznych na dalekiej Północy. Studium przypadku Saamów w Norwegii i Nieńców w Rosji Karolina Domagalska-Nowak Szkolnictwo średnie w Norwegii. Wybrane aspekty funkcji selekcyjnej Jarema Drozdowicz Edukacja językowa w Gwatemali alternatywa edukacyjna, polityczna czy kulturowa? Aleksandra Maj Koncepcja edukacji przedszkolnej w Reggio Emilia we Włoszech Mirosława Cylkowska-Nowak Ijime, hikikomori i edukacja alternatywna w Japonii Sylwia Grzegorzewska Alternatywne sposoby realizowania edukacji wczesnoszkolnej na przykładzie kształcenia zróżnicowanego prezentacja wyników badań eksperymentalnych Iwona Paszenda Myślenie i działania twórcze jako forma alternatywnej edukacji studentów pedagogiki Anna Buła Dydaktyczne możliwości zastosowania dociekań filozoficznych w kształceniu zintegrowanym Daria Hejwosz Społeczne funkcje Uniwersytetu Harvarda Krzysztof Wawrzyn Edukacja alternatywna jako forma wspierania rozwoju dziecka z niepełnosprawnością intelektualną Maciej J. Wielobób System wychowawczy jogi klasycznej

5 Spis treści 7 Kamila Kocoń, Marta Hold Wykorzystanie gier symulacyjnych w edukacji międzykulturowej Janusz Moos, Małgorzata Sienna Kształcenie modułowe, standaryzacja kwalifikacji zawodowych we współczesnej szkole zawodowej Joanna Cukras-Stelągowska Szkółki niedzielne wobec potrzeby rewitalizacji żydowskiego życia w Polsce Uwarunkowania edukacji alternatywnej Zbyszko Melosik Słoneczne (pozakulturowe) wakacje tożsamość typu all inclusive Agnieszka Cybal-Michalska Społeczeństwo przyszłości w wyobrażeniach młodzieży: indywidualistyczna vs. kolektywistyczna koncepcja społeczeństwa Jarosław Bąbka Ciągłość i zmiana w zakresie idei uczenia we współpracy Marek Gawrysiak Wytresowany pies czy autonomiczny kot? O edukacji komputacjonalistycznej, konstruktywistycznej i konektywistycznej Jolanta Bonar Czy szkoła jest miejscem twórczości rzeczywiście stymulowanej? Krystyna Kusiak Program kształcenia obszar obowiązków i wolności Mirosława Nyczaj-Drąg Sukcesowi trzeba pomóc, czyli o edukacji dziecka w rodzinie klasy średniej Marek Budajczak Metoda Carden klasyczna amerykańska alternatywa edukacyjna

6 8 Spis treści Andrzej Murzyn Pomiędzy rodziną i szkołą w poszukiwaniu sensu pedagogiki alternatywnej Wojciech Kołodziej Edukacja polityczno-prawna społeczeństwa polskiego wobec współczesnych realiów Edukacja w świetle badań Olga Czerniawska Andragogika z perspektywy badań biograficznych Aleksandra Nowak, Marcin Ograbek, Katarzyna Świniarska E-przedszkole analiza skutków rozprzestrzeniania się e-learningu w nauczaniu dzieci Wiesława Martyniuk Alternatywy dla formalnego obrazu szkoły jako instytucji w uczniowskich metaforach Anita Famuła-Jurczak Pejzaż gimnazjów prowadzonych przez stowarzyszenia Beata Bednarczuk Doświadczanie uczenia się w relacjach absolwentów klas Montessori (przed)wstępne rozpoznanie Renata Machalska Czy szkoły ogólnodostępne rzeczywiście są alternatywą dla kształcenia segregacyjnego? Z opinii nauczycieli szkół specjalnych i ogólnodostępnych Piotr Plichta Korzystanie z nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych przez młodzież z niepełnosprawnością intelektualną Katarzyna Zatorska Warunki i możliwości zaspokajania specjalnych potrzeb edukacyjnych w szkole. Z opinii dyrektorów szkół ogólnodostępnych

7 Spis treści 9 Lucyna Telka Ideologia w przekształcaniu przestrzeni społecznej placówki Ewa Tłuczek-Tadla Edukacja obywatelska w oddolnych stowarzyszeniach młodzieżowych na przykładzie stowarzyszenia Parlament Młodzieży z Przemyśla (komunikat z badań) Katarzyna Bocheńska-Włostowska W poszukiwaniu umiejętności i doświadczenia. Idea Otwartej Akademii Umiejętności jako przykład edukacji alternatywnej Danuta Michałowska Kształtowanie wrażliwości na wartości etyczne metodami dramy i psychodramy Joanna Przybyszewska Zaspokajanie potrzeb edukacyjnych dziecka niepełnosprawnego na etapie kształcenia przedszkolnego i podstawowego w opiniach rodziców Paulina Wierzba Homoseksualizm jako alternatywny styl życia Wybrane problemy i kontrowersje Mateusz Melosik Kohabitacja jako alternatywa dla małżeństwa. Wybrane problemy i kontrowersje Bogusław Śliwerski Ostrzeżenie zamiast zakończenia, czyli o toksycznych doświadczeniach wychowanków Odenwaldschule Noty o autorach

8 Płyta DVD zawiera pliki wideo: 1. Film Na Bednarskiej. Kalejdoskop szkolnej demokracji 2. Wywiad z Krystyną Starczewską dyrektorem Gimnazjum Społecznego nr 20 w Warszawie przy ul. Raszyńskiej Wywiad z Michałem Ziętkiem i Anną Dzierzgowską absolwentami I Społecznego LO im. Maharadży Jam Saheba Digvijay Sinhji, a obecnie nauczycielami szkół demokratycznych Bednarska 4. Wywiad z Piotrem Laskowskim dyrektorem Wielokulturowego Liceum Humanistycznego im. Jacka Kuronia w Warszawie przy ul. Kłopotowskiego Wywiad z Janem Wróblem dyrektorem I Społecznego Liceum Ogólnokształcącego im. Maharadży Jam Saheba Digvijay Sinhji w Warszawie przy ul. Bednarskiej 2/4 6. Wywiad z Nadią Pawelczyk premierem rządu (rady szkoły), uczennicą klasy maturalnej LO im. Ingmara Bergmana w Warszawie przy ul. Raszyńskiej Wywiad z Martą Ługowską nauczycielem I Społecznego Liceum Ogólnokształcącego im. Maharadży Jam Saheba Digvijay Sinhji w Warszawie przy ul. Bednarskiej 2/4 8. Wywiad z Magdaleną Kiziukiewicz nauczycielem, sędzią Sądu Szkolnego Zespołu Szkół Bednarska 9. Wywiad z uczniami Gimnazjum Społecznego nr 20 w Warszawie przy ul. Raszyńskiej Wywiad z Katarzyną Wiśniewską matką trójki uczniów Zespołu Bednarska, wicemarszałkiem Sejmu Szkolnego Materiał zrealizowali: Włodzisław Kuzitowicz i Piotr Sobczak

9 Wstęp Edukacja alternatywna rodzi liczne dylematy zarówno w teorii, jak i w praktyce, dlatego każda okazja do wymiany poglądów, idei, prezentacji rozwiązań teoretycznych i praktycznych, do prowadzenia sporów czy wzmacniania własnych celów i rodzajów zaangażowania będzie wpisywać się w dobro wspólne, z którego w kolejnych latach będą mogli korzystać inni, choć i nam zapewne ten udział przyda się do czegoś istotnego (zapewne tu i teraz trudnego do wymienienia). Spór o pedagogikę i edukację alternatywną jest podtrzymywany w wielu publikacjach teoretyków i praktyków oświatowych, podczas konferencji, sesji, w mediach oraz w programach i w treściach kształcenia nauczycieli czy wychowawców, ponieważ jest on symptomem nieustającej walki o wolność w kształceniu i wychowaniu młodego pokolenia. Upominanie się różnych podmiotów oświatowych o prawo do niezależnej myśli i praktyki edukacyjnej jest dla jednych dopominaniem się przede wszystkim o podstawowe prawo człowieka do bycia sobą w każdej sytuacji, do bycia prawdziwym, indywiduum; dla innych zaś wołaniem o powrót do źródeł i tradycji szkoły jako instytucji wszechwładzy i wszechwiedzy. Dla tych pierwszych etos tak pojmowanej edukacji sięga swoimi korzeniami do zapoczątkowanego w wiekach XVII i XVIII liberalizmu, którego przedstawiciele afirmują pluralizm, tolerancję, maksymalną wolność indywidualną, ochronę praw człowieka, dowartościowują inicjatywy w procesie kształcenia i wychowania, wolny rynek i konkurencję, prowokują do buntu przeciwko istniejącym standardom (przeciwko formalizmowi, konserwatyzmowi, autorytaryzmowi itp.). Dla tych drugich upominanie się o alternatywność jest roszczeniem powrotu do normalności, czyli standardów wytężonej pracy, posłuszeństwa i autodyscypliny dla wszystkich podmiotów edukacji. Konserwatyzm staje się także argumentem wobec rozwiązań niekonwencjonalnych, alternatywnych, ponieważ tworzy przekonanie, że innowacje i wolne inicjatywy edukacyjne nie są w stanie zmienić obrazu statystycznej większości. Gra sił trwa 1. Kontrowersje zaczynają się 1 R. Łukaszewicz, Szkoły wolne a problemy samorządności [w:] R. Łukaszewicz (red.), Edukacja wobec zmian lokalnych i globalnych, Acta Universitatis Wratislaviensis, 1622, Wrocław 1994, s. 65.

10 12 WstĘp już na poziomie etymologicznego wyjaśniania pojęć pedagogika alternatywna i edukacja alternatywna. Niektórych pedagogów najbardziej dręczy przymiotnik alternatywna, który budzi skojarzenia z czymś niepewnym, kontrkulturowym, niesprawdzonym, marginalnym, odrębnym, niekonwencjonalnym, nienaukowym. Przyczyniła się do tego niewątpliwie propaganda czasów PRL, kojarząca ten typ edukacji z działaniem antypaństwowym, czyli nielegalnym, opozycyjnym, wywrotowym, reakcyjnym, anarchistycznym itp. To właśnie wówczas sytuowano edukację alternatywną poza państwowym systemem oświatowym. Wszystko, co nie było za przyzwoleniem totalitarnej władzy wpisane w nurt państwowego kształcenia, stawało się antypaństwowe, a więc było już z tego powodu niepożądane. Dla tak rozumianej alternatywy nie było w społeczeństwie miejsca i politycznego przyzwolenia. Traktowano ją jako niemieszczącą się w obowiązującym ładzie społeczno-politycznym, toteż najlepiej byłoby ją przynajmniej odizolować, jeśli już nie jest możliwe całkowite jej usunięcie z pola widzenia i dostępności publicznej czy wyrzucenie na śmietnik historii. Władza zawsze miała z edukacją alternatywną kłopot, ponieważ ta obierała sobie kierunek rozwoju i oddziaływań według własnej misji i własnego projektu, bez względu na zamiary i interesy władzy. To właśnie ten typ edukacji stawia pod znakiem zapytania powszechny ład oświatowy, stając się swoistego rodzaju wirusem oporu, niechęci czy odmiennego zaangażowania, przed którego inwazją nie da się już zaszczepić. Tymczasem dzieje pedagogiki, rzeczywistość edukacyjna i teoria pedagogiczna całkowicie przeczą takiej interpretacji tego fenomenu z perspektywy zagrożonej totalitarnej władzy. Jak stwierdza A. Nalaskowski: Alternatywność edukacyjna może być pojmowana jako rodzaj konstruktywnej krytyki. Jest bowiem ekspresją niezgody na określony typ działań edukacyjnych z jednoczesną propozycją stosowania w ich obrębie innych rozwiązań 2. Każda próba zmiany powszechnie obowiązującego stanu rzeczy jest działalnością twórczą. Piętnowanie jej, wyszydzanie z niej są wyrazem bezsilności władz na rzecz utrzymania status quo, ładu, obowiązującej przejrzystości i jednoznaczności. Wystarczy sięgnąć do leksykonu czy słownika pedagogicznego, by przekonać się, że edukacja alternatywna oznacza taki typ kształcenia czy wychowania, który jest w jakiś szczególny sposób odmienny od powszechnie oferowanego przez instytucje oświatowe. Szkoły alternatywne określane są zatem także jako: wolne, otwarte, niezależne, nietradycyjne, prywatne, innowacyjne, doświadczalne (eksperymentalne), szkoły reform itp. Niektóre z cech wyróżniających te szkoły spośród szkół niealternatywnych pokrywają się ze sobą, toteż coraz częściej pedagodzy komparatyści mają problem z ustaleniem jednoznacznych, ostrych granic między nimi. 2 A. Nalaskowski, Obsesja alternatyw?, Teraźniejszość Człowiek Edukacja 2001, nr 4, s. 73.