Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Raport. Obszary inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego.

Transkrypt

1 Raport Obszary inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego w Zielonej Górze przygotowany przez zespół ekspertów: dr Katarzyna Cheba, dr Joanna Hołub-Iwan Konsorcjum Bluehill Sp. z o.o. oraz Quality Watch Sp. z o.o. Warszawa - Zielona Góra - Gorzów Wielkopolski Szczecin czerwiec

2 Streszczenie 2

3 Streszczenie Działania realizowane w ramach całego procesu identyfikacji obszarów inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego przebiegały zgodnie z przedstawionym poniżej schematem badania: Celem badań realizowanych w ramach II etapu Projektu było określenie rekomendowanych obszarów inteligentnych specjalizacji dla województwa lubuskiego w oparciu o zidentyfikowane potencjały regionu (gospodarcze, społeczne, instytucjonalne, przestrzenne oraz przyrodniczo-kulturowe) oraz w oparciu o identyfikację potencjału technologicznego w regionie. W ramach II etapu badań dokonano gruntownej oceny specjalizacji regionalnych województwa lubuskiego. Procedura badawcza zmierzająca do wyłonienia inteligentnych specjalizacji regionu obejmowała następujące metody i techniki badań realizowane w następujących etapach: Rysunek 1. Techniki badawcze wykorzystane w ramach zrealizowanych badań Źródło: opracowanie własne Ocena potencjału miała na celu wyłonienie obszarów inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego, czyli obszarów o: największym potencjale rozwoju w przyszłości, zakotwiczonych w regionie i korzystających z potencjałów regionu, 3

4 innowacyjnych oraz posiadających potencjał do tworzenia i wdrażania innowacji w przyszłości. Analizę obszarów specjalizacji województwa lubuskiego przeprowadzono w odniesieniu do obszarów wytypowanych w trakcie I etapu Projektu, obejmujących: I. Obecne kluczowe branże regionalne: Produkcję i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego oraz wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawalnych; II. Startery gospodarcze przyszłe kluczowe branże regionalne: Technologie i usługi środowiskowe oraz technologie i usługi dla zdrowia człowieka; III. przedsiębiorstwa reprezentujące branże o kluczowym znaczeniu dla rozwoju regionu, których potencjał warto poddać dalszej analizie w ramach II etapu projekt, zakwalifikowane do jednego wspólnego obszaru pod nazwą: kooperacja społeczno branżowa. Proces wyłaniania inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego obejmował II etapy: Inteligentne specjalizacje (ang. Smart Specialisation) województwa lubuskiego zostały zaproponowane przez Zespół Ekspercki, zgodnie z zaproponowaną metodyką wyboru, w oparciu o analizę potencjałów województwa zidentyfikowaną w ramach I etapu realizowanego Projektu pn: Obszary specjalizacji województwa lubuskiego. Zebrane w trakcie tego etapu informacje oraz opinie ekspertów wywodzących się z różnych środowisk, w tym przedstawicieli uczelni, jednostek badawczo-rozwojowych oraz przedsiębiorców, pozwoliły na zidentyfikowanie następujących obszarów specjalizacji województwa lubuskiego: 4

5 Proces wyboru inteligentnych specjalizacji obejmował następujące etapy: Należy przy tym zaznaczyć, że proces wyboru regionalnych inteligentnych specjalizacji regionalnych, podobnie jak proces wyboru specjalizacji krajowych, jest działaniem otwartym, które będzie podlegało ciągłej weryfikacji i aktualizacji w oparciu o system monitorowania oraz zachodzące zmiany społeczno-gospodarcze 1. Zidentyfikowane obszary specjalizacji poddane zostały weryfikacji w ramach II etapu Projektu. Na bazie zebranych informacji, opinii kluczowych przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu, instytucji badawczorozwojowych, przedstawicieli samorządu, powołanych ekspertów, naukowców oraz przedsiębiorców uczestniczących w ramach organizowanych spotkań konsultacyjnych, zdefiniowano propozycje obszarów mogących stanowić inteligentne specjalizacje województwa lubuskiego. Oceny potencjału wskazanych obszarów specjalizacji dokonano, biorąc pod uwagę: 1. Potencjał branżowy obszaru specjalizacji. 2. Analizę obszaru specjalizacji. 3. Uwarunkowania regionalne rozwoju obszaru specjalizacji. Do weryfikacji potencjału branżowego firm badanych obszarów specjalizacji wykorzystano następujące czynniki: poziom zaawansowania technologicznego; prowadzenie badań lub zajmowanie się wdrażaniem tzw. technologii KET 2 ; udział eksportu produktów/ usług w ramach branży motoryzacyjnej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku 2013; prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp.; poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym; poziom innowacyjności; faza/ etap rozwoju branży; potencjał rozwojowy branży. Analizę obszaru specjalizacji badanych przedsiębiorstw przeprowadzono na podstawie następujących czynników: zasięg i struktura rynku, aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji, sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług, wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (wykorzystanie sieci Internet), aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. 1 Krajowa Inteligentna Specjalizacja, s Technologie KET technologie o kluczowym znaczeniu dla przyszłego rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej, tzw. kluczowe technologie wspomagające. 5

6 Natomiast analizę uwarunkowań regionalnych rozwoju obszaru specjalizacji przeprowadzono na podstawie następujących czynników: pozycji konkurencyjnej i obszaru konkurowania firm sektora; pozycji konkurencyjnej i obszaru działalności głównych konkurentów; warunków wejścia do sektora; relacji sieciowych w regionie. W ramach podsumowania każdego z analizowanych obszarów dokonano zestawienia wszystkich ocenianych aspektów badania, które pozwoliło na syntetyczne porównanie badanych firm w ramach rozpatrywanych obszarów specjalizacji. Dodatkowo dla każdego ocenianego obszaru przedstawiono wyniki badania delfickiego. Zaproponowane obszary specjalizacji województwa lubuskiego, wyłonione w ramach pierwszego etapu realizowanego projektu, poddane zostały konsultacjom w ramach zorganizowanych spotkaniach branżowych. W trakcie spotkań zostały omówione szczegółowo etapy realizacji Projektu oraz przedstawione jego wyniki. W sumie odbyło się 8 spotkań tego typu: 6 spotkań dla każdego z pięciu weryfikowanych obszarów specjalizacji (1. Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego; 2. Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych (branża metalowa); 3. Technologie i usługi środowiskowe; 4. Technologie i usługi dla zdrowia człowieka; 5. Kooperacja społeczno-branżowa) oraz 2 spotkania międzybranżowe w ramach, których przedstawiono również propozycje inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego. Wnioski zgłoszone w trakcie spotkań konsultacyjnych dotyczyły zarówno proponowanych obszarów specjalizacji, jak i zasadności i celowości różnych podejść do finalnego sposobu identyfikowania inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego. Uczestnicy spotkań konsultacyjnych wnieśli również uwagi o charakterze ogólnym, dotyczące samego procesu wyboru inteligentnych specjalizacji, jak i kwestii związanych z dalszym rozwojem województwa lubuskiego: Z jednej strony wskazano na istotną rolę, jaką odgrywają małe miasta w regionie i przedsiębiorczość w ich obrębie, ponieważ chociaż są niewielkiej wielkości, to działając wspólnie mogą mieć odpowiednią siłę by przykładowo budować przewagę konkurencyjną regionu. Zwrócono tym samym uwagę na wagę współpracy między różnymi aktorami funkcjonującymi na rynku regionalnym, kwestionując tym samym sens branżowego ujęcia docelowych inteligentnych specjalizacji. Zaproponowano zmianę trajektorii z branżowej ku szeroko ujętej współpracy, zmierzającej ku budowie kultury współpracy i kooperacji innowacyjnej w regionie. Z drugiej strony wielokrotnie zwracano uwagę, że wybór inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego, mimo zakładanej konieczności weryfikacji podjętych ustaleń po upływie około 3 do 5 lat i możliwej w związku z tym zmiany w zaproponowanych rozwiązań, powinien być wyborem gwarantującym ukierunkowany na innowacje długoterminowy rozwój regionu, wykraczający poza najbliższy okres finansowania projektów ze środków Unii Europejskiej w latach Wybór sposobu ustalenia listy inteligentnych specjalizacji jest w tym przypadku wyborem pomiędzy podejściem branżowym ( węższym ), a podejściem międzysektorowym ( szerszym ). W związku z tym, że w trakcie przeprowadzonych badań weryfikowano przede wszystkim branżowe ujęcie wyłonionych obszarów specjalizacji województwa, zespół ekspertów realizujących Projekt uznał, że ostateczny kształt inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego wymaga przeprowadzenia konsultacji społecznych dotyczących zaproponowanych rozwiązań w tym zakresie. 6

7 Na bazie informacji zebranych w trakcie zrealizowanych badań oraz w wyniku wniosków zgłoszonych przez uczestników spotkań konsultacyjnych możliwe są następujące rozwiązania w tym zakresie: 1. Ustalenie listy inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego w oparciu o dotychczasowe weryfikowane obszary specjalizacji obejmujące: Rysunek 2. Inteligentne specjalizacje województwa lubuskiego propozycja I Źródło: opracowanie własne Wyłoniona w ten sposób lista inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego pozwala z jednej strony na jasne i stosunkowo precyzyjne wskazanie priorytetowych kierunków rozwoju regionu w ramach czterech pierwszych obszarów specjalizacji. Z drugiej strony, poprzez zdefiniowanie piątej specjalizacji, jako stosunkowo szerokiego obszaru kooperacji społeczno-branżowej, pozwala na ukierunkowanie przyszłego rozwoju regionu na obszary istotne dla dalszego jego rozwoju o obecnie mniejszym, bądź raczej komplementarnymwspomagającym-uzupełniającym znaczeniu. Rysunek 3. Inteligentne specjalizacje województwa lubuskiego propozycja II Źródło: opracowanie własne Wyłoniona w ten sposób lista inteligentnych specjalizacji ma charakter międzysektorowy. W ramach poszczególnych obszarów połączone zostały różne branże zidentyfikowane w regionie jako branże kluczowe (obecne bądź przyszłe). Zespół Ekspertów realizujących Projekt zarekomendował przeprowadzenie konsultacji z przedstawicielami zainteresowanych środowisk nad zgłoszonymi propozycjami rozwiązań. 7

8 Summary Actions comprising the complete process of identifying areas of smart specializations of the Lubuskie Voivodship were conducted in accordance with the below research diagram: Identifying areas and sectors which may be considered innovative and competitive in the region Conducting in-depth research encompassing the areas and the sectors within them that were selected in the second stage of the project Determining the smart specializations of the Lubuskie Voivodship on the basis of the research conducted during the first and second stages of the project The goals of the research conducted as part of the second stage of the project involved determining the recommended areas of smart specializations for the Lubuskie Voivodship, based on various types of potential identified within the region (economic, social, institutional, spatial and environmentally-cultural), as well as the region s technological potential. The second stage of research involved conducting a thorough evaluation of regional specializations within the Lubuskie Voivodship. The research procedure aimed at selecting the region s smart specializations involved utilizing the following methods and research techniques within the following stages: Figure 1. Research techniques employed within the study Source: the authors own research The evaluation of potential was aimed at selecting areas of smart specializations within the Lubuskie Voivodship s, i.e. areas which: Have the biggest development potential in the future, are rooted in the region and make use of its potential, are innovative and have the necessary potential to create and implement innovation in the future 8

9 The analysis of the Lubuskie Voivodship s areas of specialization was based on the areas selected in the first stage of the project, including: The current key regional sectors: automotive manufacturing and services, manufacturing of machinery, devices, metal sets and components, as well as welded structures and products; II. III. Economic starters future key regional sectors: environmental technologies and services, as well as human health technologies and services; companies operating in sectors that are key for the region s development, whose potential should be further analyzed in the second stage of the project grouped into a single area named: sociosectoralcooperation The process of selecting smart specializations of the Lubuskie Voivodship consisted of two stages: Smart specializations of the Lubuskie Voivodship were suggested by a Team of Experts in line with an established selection methodology, based upon an analysis of the Voivodship s potential identified during the first stage of the project titled: Areas of specialization of the Lubuskie Voivodship. The information collected during this stage, along with opinions of experts in different fields, including representatives of higher education institutions, research and development units, as well as businesses, allowed us to identify the following areas of specialization of the Lubuskie Voivodship: 9

10 The smart specializations selection process consisted of the following stages: It must be noted that the selection process of regional smart specializations, similar to the selection process of national specializations, is open-ended and will undergo "...constant verification and updating in line with the monitoring system and ongoing socio-economic changes...". The identified areas of specialization underwent verification in the second stage of the project. Suggestions of areas which may become Lubuskie Voivodship s smart specializations were put forward based on the gathered information, opinions of key representatives of institutions active in the business environment, research and development institutions, the local government, appointed experts, academics and entrepreneurs who took part in advisory meetings. The potential of selected areas of specialization was evaluated taking the following factors into account: 1. The sector potential of the area of specialization. 2. An analysis of the area of specialization. 3. Regional determinants of the specialization area s development. The following factors were used to verify the sector potential of companies operating in the areas of specialization included in the study: the level of technological development; conducting research or implementing the so-called KET technologies; the share that exported automotive products/services have in the total gross sales of products/services produced by this sector in 2013; conducting research and development projects (R&D), e.g. developing new products, new manufacturing technologies, etc.; the level of involvement on an international level; the level of innovation; the phase/stage of the sector s development; the sector s development potential. The analysis of the area of specialization of companies included in the study was conducted on the basis of the following factors: the coverage and structure of the market, market activity focusing on commercialization of knowledge and innovation; sales of new or substantially improved products/services, utilization of modern sales and communication tools (using the Internet), the level of involvement in executing projects financed with public funds. 10

11 Whereas the analysis of the regional determinants of the area of specialization was conducted on the basis of the following factors: the competitive position and the area of competition for the companies operating in the sector; The competitive position and area of operations of the main competitors; the entry conditions into the sector; network relationships within the region. A collation of all of the study's aspects that underwent evaluation was made in order to summarize each of the analyzed areas. This allowed for making a synthetic comparison of the companies included in the research in the context of the areas of specialization that were the study s focus. In addition, the results of a Delphi study were presented for every area that underwent evaluation. The suggested areas of specialization of the Lubuskie Voivodship, selected during the first stage of the project's execution, underwent consultations during a series of meetings involving experts specializing in specific sectors. During the meetings, detailed information concerning the project s execution was disclosed and its results were presented. A total of 8 such meetings were held: 6 meetings for each of the five verified areas of specialization (1. automotive manufacturing and services; 2. Manufacturing of machinery, devices, metal sets and components, as well as welded structures and products (the metalworking sector); 3. Technologies and environmental services; 4. Human health technologies and services; 5 Cooperation (socio-sectoral) and 2 intersector meetings which involved, among other topics, presenting the suggested smart specializations of the Lubuskie Voivodship. Notions put forward during the consultation meetings regarded both the proposed areas of specialization, as well as the validity and purpose of the various approaches that should be employed in order to conclusively identify the smart specializations of the Lubuskie Voivodship. Participants of the consultation meetings also made more general remarks, pertaining to the selection process of smart specializations, as well as issues associated with future development of the Lubuskie Voivodship: On the one hand, the important role that small towns play in the region, and the entrepreneurship which thrives inside them, was underlined because, despite their small size, they can work together to develop enough power to, for example, drive up the region's competitive position. This emphasized the importance of cooperation between various agents operating on the regional market and, by doing this, questioning the sensibility of a sector-focused approach to smart specializations. A change of trajectory, from sector-oriented to a broadly-defined cooperation-oriented approach, leading to the development of a culture of partnership and innovative cooperation in the region, was proposed. On the other hand, numerous remarks were made that drew attention to the fact that the selection of the Lubuskie Voivodship s smart specializations, despite the initial decision to verify the choices after 3 to 5 years and possibly modify the proposed solutions accordingly, should be conducted in a way that would guarantee an innovation-oriented long-term regional development, reaching beyond the nearest period of EU-funded projects in The choice of the manner in which the list of smart specializations will be devised is, in this case, a choice between a sector-oriented approach ( narrower ) or an inter-sector approach ( wider ). Owing to the fact that the conducted research verified the selected areas of specialization of the Voivodship mainly from a sectororiented perspective, the team of experts who were in charge of conducting the project decided that the final shape of the Lubuskie Voivodship s smart specializations requires additional public consultations concerning the solutions that were put forward in this regard. 11

12 Basing on the information collected through research, as well as the notions put forward by participants of the consultation meetings, the following solutions to the issue are possible: Determining a list of smart specializations of the Lubuskie Voivodship based on the areas of specialization that have been verified thus far, including: Figure 2. Smart specializations of the Lubuskie Voivodship proposal I Source: the authors own research A list of smart specializations of the Lubuskie Voivodship created in this manner makes it possible to, on the hand, clearly and quite precisely establish the most important directions of the region's development within the first four areas of specialization. On the other hand, by defining a fifth specialization as a quite broad area of socio-sectoral cooperation, it allows for focusing the future development of the region on areas that are important for its further development, but are currently regarded of lesser importance, although their complementary-supportive-supplementary characteristics remain recognized. Figure 3. Smart specializations of the Lubuskie Voivodship proposal II Source: the authors own research A list of smart specializations created in this way has an inter-sector character. Various sectors, identified as key sectors for the region (or future key sectors), were combined within separate areas. The team of experts that was responsible for the project s execution recommended that consultations with representatives of interested parties on the topic of the proposed solutions should be held. 12

13 Spis treści Streszczenie... 3 Summary... 8 Wprowadzenie Metodyka badawcza Cele i problemy badawcze Logika narracji badania. Opis metod wykorzystanych w ramach zrealizowanych badań Analiza danych zastanych Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI) Badanie delfickie Diady Benchmarking Spotkania branżowe Źródła informacji wykorzystanych w badaniu Podstawy prawne i wytyczne w zakresie wyznaczania inteligentnych specjalizacji regionu Syntetyczna prezentacja wniosków wynikających z diagnozy potencjałów i specjalizacji województwa lubuskiego Obszary specjalizacji województwa lubuskiego Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Analiza obszaru specjalizacji: Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego Uwarunkowanie regionalne rozwoju obszaru specjalizacji: produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych (branża metalowa) Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Analiza obszaru specjalizacji Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Technologie i usługi środowiskowe Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Analiza obszaru specjalizacji Uwarunkowanie regionalne rozwoju obszaru specjalizacji Technologie i usługi środowiskowe jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Technologie i usługi dla zdrowia człowieka Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Analiza obszaru specjalizacji

14 Uwarunkowanie regionalne rozwoju obszaru specjalizacji Technologie i usługi dla zdrowia człowieka jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Kooperacja społeczno-branżowa Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Analiza obszaru specjalizacji Uwarunkowanie regionalne rozwoju obszaru specjalizacji Kooperacja społeczno-branżowa jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Zaplecze instytucjonalne rozwoju inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego Potencjał Instytucji Otoczenia Biznesu i przedsiębiorczości w regionie Potencjał jednostek badawczo-rozwojowych (B+R) i naukowych w regionie Wsparcie inteligentnych specjalizacji przez jednostki samorządu terytorialnego Wnioski i rekomendacje Proces wyłaniania inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego Wnioski wynikające ze spotkań branżowych Wnioski wynikające z badań ilościowych przedsiębiorstw zrealizowanych w ramach projektu Wnioski wynikające z badań zaplecza instytucjonalnego rozwoju inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego Rekomendowane obszary inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego Podział oparty na podejściu branżowym obejmujący 5 inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego Podział oparty na podejściu międzysektorowym obejmujący 4 inteligentne specjalizacje województwa lubuskiego Opis organizacji spotkań branżowych Narzędzia badawcze wykorzystane w trakcie badań Harmonogram Projektu Spis tabel, wykresów i rysunków

15 Wprowadzenie 15

16 Wprowadzenie Niniejsze opracowanie jest częścią większego projektu, którego celem była identyfikacja specjalizacji regionalnych oraz obszarów inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego. Inteligentna specjalizacja jest narzędziem programowania polityki innowacyjności, którego celem jest realizacja Strategii na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (Strategia Europa 2020). Strategia inteligentnej specjalizacji definiowana jest jako krajowa lub regionalna strategia innowacji, której zasadniczym celem jest budowa przewagi konkurencyjnej poprzez rozwój potencjału badawczego i innowacyjnego, ukierunkowanego na rozwój przedsiębiorstw, uczelni, jednostek naukowych i parków technologicznych. W swych zamierzeniach strategia inteligentnej specjalizacji dąży do spójnego i unikalnego wykorzystania pojawiających się szans oraz rozwiązań rynkowych. Proces wyłaniania inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego obejmuje następujące etapy: Działania realizowane w ramach całego procesu identyfikacji obszarów inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego przebiegały zgodnie z przedstawionym poniżej schematem badania: Celem badań realizowanych w ramach II etapu Projektu było określenie rekomendowanych obszarów inteligentnych specjalizacji dla województwa lubuskiego w oparciu o zidentyfikowane potencjały regionu (gospodarcze, społeczne, instytucjonalne, przestrzenne oraz przyrodniczo-kulturowe) oraz w oparciu o identyfikację potencjału technologicznego w regionie. Przedmiotem badania były kluczowe branże regionalne, natomiast podmiotem badania województwo lubuskie w swych granicach administracyjnych. Cel główny badania został zrealizowany dzięki połączeniu ilościowych i jakościowych metod badawczych, tj. CATI, CAWI, benchmarkingu, diad oraz badania delfickiego. 16

17 1. Metodyka badawcza 17

18 1. Metodyka badawcza Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 1.1. Cele i problemy badawcze Cel główny badania: Cel główny realizowanych badań określenie rekomendowanych obszarów inteligentnych specjalizacji dla województwa lubuskiego w oparciu o zidentyfikowane potencjały regionu (gospodarcze, społeczne, instytucjonalne, przestrzenne oraz przyrodniczo-kulturowe) oraz w oparciu o identyfikację potencjału technologicznego w regionie został zrealizowany w oparciu o następujące cele szczegółowe: wyznaczenie branżowych kierunków wsparcia, zgodnie z Lubuską Regionalną Strategią Innowacji; wyznaczenie długookresowych tendencji zakresu działalności innowacyjnej w województwie; określenie efektów, zagrożeń i barier kształtowania różnych form działalności innowacyjnej związanych z inteligentną specjalizacją; określenie perspektyw inicjatyw klastrowych w kontekście inteligentnej specjalizacji regionu; analiza otoczenia wybranych branż pod kątem możliwości nawiązywania współpracy oraz z uwzględnieniem działalności konkurentów. Efektem badań zrealizowanych w ramach projektu była identyfikacja rekomendowanych kluczowych branż regionalnych (na poziomie sekcji i działów) Logika narracji badania. Opis metod wykorzystanych w ramach zrealizowanych badań Badanie zostało przeprowadzone przy założeniu logicznego następstwa pozyskiwania wyników z poszczególnych technik badawczych. Przebieg realizacji projektu przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Etapy badania ETAP Rodzaj badania Etap I Analiza desk research Etap II Badania ankietowe CATI/CAWI firm Etap III Badania ankietowe CATI/CAWI z naukowcami w dziedzinach zgodnych ze specjalizacjami Etap IV Etap V Etap VI Etap VII Badania ankietowe CATI z Instytucjami Otoczenia Biznesu Badania ankietowe CATI z kadrą zarządzającą instytucji B+R i JST Benchmarking wskaźnikowy Dodatkowe zaproponowane przez Wykonawcę metody badawcze: Badanie delfickie oraz diady Etap VIII Spotkania branżowe Etap IX Identyfikacja rekomendowanych kluczowych branż regionalnych (na poziomie sekcji i działów) Źródło: opracowanie własne W ramach przeprowadzonych badań wykorzystane zostały zarówno ilościowe, jak i jakościowe metody badawcze, tak aby wykorzystując zasadę triangulacji metod oraz źródeł danych, uzyskać rzetelne odpowiedzi na postawione pytania badawcze. W ramach przeprowadzonych badań wykorzystano następujące metody i techniki badawcze 3 : 3 Szczegółowy harmonogram realizacji badania przedstawiony został w Załączniku. 18

19 Rysunek 4. Techniki badawcze wykorzystane w ramach zrealizowanych badań Źródło: opracowanie własne Analiza danych zastanych Analiza danych zastanych objęła analizę dokumentów źródłowych i danych statystycznych (analiza literatury, krajowych i unijnych dokumentów strategicznych, dostępnych opracowań oraz statystyk). W ramach analizy Desk Research badaniu poddane zostały: dokumenty strategiczne bezpośrednio dotyczące województwa lubuskiego; dokumenty strategiczne oraz ich projekty w oparciu o które prowadzona jest polityka rozwoju szczebla krajowego; dane statystyczne statystki publicznej oraz dane dotyczące rozwoju społeczno-gospodarczego województwa lubuskiego; dane o nauce ze źródeł statystyki publicznej; dane o instytucjach otoczenia biznesu Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI) Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (Computer Assisted Telephone Interview) polega na przeprowadzeniu przez ankietera rozmowy z respondentem na podstawie listy pytań zadawanych przez telefon. Jego głównym zadaniem jest uzyskanie określonego zestawu informacji od respondenta w procesie wzajemnej komunikacji respondent-ankieter. Celem realizacji tego badania jest pogłębienie wiedzy uzyskanej zwykle na wcześniejszych etapach badania. Dane do badania zostały pozyskane z wykorzystaniem narzędzia LimeSurvey zaadaptowanego do potrzeb Wykonawcy. Narzędzie umożliwiło zgromadzenie w jednej bazie danych ankiet realizowanych symultanicznie z dowolnej liczby stanowisk ankieterskich. W narzędziu zostały zaimplementowane funkcje umożliwiające monitoring i zarządzanie procesem gromadzenia danych (w tym weryfikację jakości pracy poszczególnych ankieterów). Po zakończeniu prac ankieterskich nastąpił eksport danych do programu SPSS, gdzie miało miejsce ich dalsze przetwarzanie i analiza: Definicja zmiennych przy pomocy tabelarycznego edytora definicji zmiennych (m.in. nadanie nazw zmiennym, tupu, etykiet, kategoryzacja danych). Ustalenie kodowania dla braków danych. 19

20 Weryfikacja poprawności danych dla poszczególnych zmiennych (celem wyeliminowania oczywistych błędów wynikających np. z błędów popełnionych przez ankietera). W badaniu CATI w przypadku przedsiębiorstw zastosowany został warstwowo-losowy dobór próby, gdzie warstwami były wybrane branże. Dobierając próbę do badania uwzględniono również wielkość oraz zaawansowanie technologiczne badanych podmiotów, a także fakt, że połowa z 200 przewidzianych wywiadów, zrealizowana została z przedsiębiorstwami spoza Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego. W przypadku pozostałych grup badawczych zastosowany został dobór celowy. W instytucjach naukowych badaniu zostały poddane wydziały działające w ramach zidentyfikowanych specjalizacji województwa lubuskiego. Respondentami były osoby prowadzące aktywną działalność naukową w ramach wydziału. Dokonując wyboru respondentów do wywiadów telefonicznych z instytucjami B+R z kraju kierowano się profilem działalności instytucji, tak, aby był on zgodny ze zidentyfikowanymi specjalizacjami regionalnymi województwa lubuskiego. Warunek ten stanowił kryterium doboru, a respondentami były osoby reprezentujące wytypowane instytucje. Kolejną grupą objętą badaniem były Instytucje Otoczenia Biznesu, działające na terenie województwa lubuskiego. Poniżej przedstawiono szczegółowy dobór próby badawczej w podziale na grupy wyróżnione w Szczegółowym Opisie Przedmiotu Zamówienia. Tabela 2. Szczegółowy dobór próby badawczych do badania CATI Rodzaj Liczba Respondenci Dobór próby badania CATI 100 Przedsiębiorstwa z całego województwa lubuskiego warstwowo-losowy dobór próby 100 Przedsiębiorstwa z województwa lubuskiego spoza uwzględniający zróżnicowanie ze względu Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego na wielkość i poziom zaawansowania technologicznego 12 Instytucje naukowe (respondenci z dziedzin zgodnych dobór celowy ze specjalizacjami, po 4 w ramach każdej specjalizacji) 10 Instytucje B+R z kraju po 2 w ramach specjalizacji dobór celowy 16 IOB dobór celowy 15 Kadra Zarządzająca B+R i JST (Jednostki Samorządu dobór celowy Terytorialnego) Razem: 253 Źródło: opracowanie własne Badanie delfickie Metoda delficka (Delphi method) nazywana również techniką (Delphi technique) lub badaniem (Delphi study), stanowi formę asynchronicznej dyskusji grupowej na odległość. Polega na kilkakrotnym pytaniu ekspertów o opinie na określony temat. Formalizuje i nadaje strukturę procesowi komunikacji w grupie po to, by umożliwić zebranie w sposób uporządkowany i przetworzenie poglądów ekspertów biorących udział w badaniu, zgodnie z wyznaczonym na początku celem. Ma charakter iteracyjny, jest stopniowym przybliżaniem się do poznania/rozwiązania problemu w toku następujących po sobie etapów, tzw. rund (zwykle II rund badania) w ramach, których dyskutujący przedstawiają swoje poglądy i/lub oceny. Po każdej rundzie prowadzący badanie (moderator) opracowuje wnioski i odsyła je do członków grupy z prośbą o ponowne wyrażenie opinii w kontekście nadesłanego podsumowania. Kolejne rundy badań realizowanych w ramach metody delfickiej pozwalają na twórcze rozwinięcie, na zasadzie koła hermeneutycznego (albo spirali), analizowanego obszaru badawczego. Analiza i kategoryzacja 20

21 zgromadzonego materiału empirycznego może polegać na analizie jakościowej lub ilościowej 4. Procedura delficka najczęściej służy do przewidywania przyszłości (opinie o przyszłości), jednak nie jest to jej jedyne i wyłączne przeznaczenie. Metoda ta jest szczególnie użyteczna w sytuacji konieczności opracowywania wariantów prognoz, czy scenariuszy rozwoju w sytuacji, gdy brak jest dostępu do danych statystycznych pozwalających na prognozowanie rozwoju badanych zjawisk z wykorzystaniem metod ilościowych. Dzięki zastosowaniu technik badania opinii zgodności respondentów z wykorzystaniem mierników statystycznych, tj. współczynnik zgodności, rozstęp kwartylowy, czy współczynnika konkordacji metoda ta pozwala na dokładniejsze przewidywanie przyszłości niż w przypadku innych stosowanych metod jakościowych. Metoda ta jest jedną z podstawowych metod wykorzystywanych przy opracowywaniu scenariuszy rozwoju w ramach metody Foresight. Badanie metodą delficką zostało przeprowadzone z wykorzystaniem platformy internetowej on-line, na której uczestnicy badania (14 osób): członkowie Grupy Doradczej, Kadry Zarządzającej B+R, Jednostek Samorządu Terytorialnego oraz przedstawiciele sektora nauki i Instytucji Otoczenia Biznesu, za pomocą ilościowojakościowego narzędzia weryfikowali poziom innowacyjności branż wytypowanych w ramach wskazanych specjalizacji regionalnych. Badanie realizowane zostało w dwóch turach; po pierwszej turze nastąpiła analiza zebranego materiału, która stała się punktem wyjścia do analiz pogłębianych w drugiej turze badania Diady Diady są jakościową techniką badawczą, która jest zbliżona formą do wywiadów pogłębionych, z tą istotną różnicą, że jest to badanie realizowane w parach 5. Diady pozwalają na porównywalne pogłębienie tematu, ale równocześnie dają możliwość skonfrontowania opinii respondentów 6. W diadach konfrontacyjnych (heterogenicznych), porównywane są opinie czy poglądy (np. politycy różnych ugrupowań, petent-obsługujący). W ramach realizacji projektu przeprowadzono po jednej diadzie konfrontacyjnej z przedstawicielami biznesu firmami działającymi w ramach każdej ze wskazanych specjalizacji oraz przedstawicielami nauki naukowcami zainteresowanymi kreowaniem i komercjalizacją innowacji, w ramach każdej ze wskazanych specjalizacji. Badanie zrealizowane zostało w formie ustrukturyzowanego wywiadu swobodnego. W proponowanym obszarze badania dokonano weryfikacji czynników dotyczących: Poszukiwania obszarów styku pomiędzy biznesem i nauką nie tylko na poziomie ogólnym, ale w ramach wskazanej specjalizacji. Możliwości współpracy konkretnych przedstawicieli nauki i biznesu. Wskazania okoliczności w ramach, których taka wzajemna współpraca ma szansę nie tylko na zaistnienie, ale również na dalsze efektywne funkcjonowanie. Wykorzystanie w badaniu tej metody badawczej, której celem jest zbliżenie przedstawicieli świata nauki i biznesu, pozwoliło na identyfikację czynników bezpośrednio warunkujących możliwość wdrażania nowych technologii. W związku z tym, że poważnym problemem w województwie lubuskim jest niski stopień wdrażania nowych technologii i komercjalizowania innowacji, a współpraca pomiędzy światem nauki i biznesu rozwinięta jest na znacznie niższym poziomie niż w przypadku np. województw ościennych, poznanie wzajemnych potrzeb, oczekiwań oraz możliwości współpracy pomiędzy przedstawicielami wskazanych grup badawczych powinno być 4 Loo R., The Delphi Method: a Powerful Tool for Strategic Management. Policing: An International Journal of Police Strategies and Management vol. 25 nr 4, 2002, s ; G.J. Skulmoski, F.T. Hartman, J. Krahn, Jennifer, The Delphi Method for Graduate Research. Journal of Information Technology and Education vol. 6, 2007, s Wasserman S., Galaskiewicz J., Advances in Social Network Analysis. Research in the Social Behavioral Sciences, University of Illinois, SAGE Publications 1994 oraz nowsza pozycja Prell C., Social Network Analysis: history, theory and methodology, SAGE Publications Maisson, K., Jakościowe metody badań marketingowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s

22 ważnym czynnikiem decydującym o powodzeniu przedsięwzięć ukierunkowanych na wskazanie głównych kierunków rozwoju województwa lubuskiego w długiej perspektywie czasu. Możliwość skojarzenia konkretnego przedstawiciela świata nauki i biznesu ma na celu minimalizację ryzyka związanego z niższym niż oczekiwany poziomem rozwoju danej specjalizacji. Jej celem jest minimalizacja konieczności zmiany wskazanych specjalizacji regionalnych w sytuacji ich niedostatecznego rozwoju w kolejnych latach, co może oznaczać nieperspektywiczne przeprowadzenie takiego wyboru. W ramach badań zrealizowano po jednej diadzie dla każdej wskazanej w ramach I etapu badań specjalizacji Benchmarking Benchmarking wskaźnikowy przeprowadzony został w celu poszukiwania wzorcowych sposobów postępowania, identyfikacji najlepszych praktyk pozwalających osiągnąć sukces w danej branży/ dziedzinie. Polegał na analizie procesów zachodzących w organizacji, zarówno na poziomie wewnętrznym jak i tych, które wychodzą na zewnętrz organizacji. Jego istotą jest porównanie wskaźników wyników osiąganych przez podobne organizacje. Za organizację wzorcową uznaje się tę, która osiąga najlepsze wyniki. Najlepsze wyniki świadczą o dobrych praktykach, które w ramach tej metody mogą być identyfikowane jednak nie analizuje się szczegółowo procesów odpowiedzialnych za te dobre praktyki. Przebieg badania benchmarkingowego oraz wskaźniki rekomendowane do wykorzystania w trakcie przeprowadzonych analiz porównawczych przedstawiono poniżej. Rysunek 5. Przebieg badania benchmarkingowego Źródło: opracowanie własne Tabela 3. Rekomendowane wskaźniki do badania benchmarkingowego Rekomendowane wskaźniki: Źródło pozyskania danych Wskaźniki innowacyjności regionu 1.1. Ilość patentów zgłoszonych w Urzędzie Patentowym 1.2. Nakłady na działalność B + R (% PKB) 1.3. Wielkość zatrudnienia w działalności B + R 1.4. Udział nowych produktów/usług w ogólnej sprzedaży firmy 1.5. Udział eksportu w ogólnej sprzedaży firmy 1.6. Nakłady na innowacje w przemyśle 1.1. Narzędzie CATI/CAWI firm dla poszczególnych specjalizacji/ dane GUS na poziomie regionalnym 1.2. Narzędzie CATI/CAWI firm dla poszczególnych specjalizacji/ dane GUS na poziomie regionalnym 1.3. Narzędzie CATI/CAWI firm dla poszczególnych specjalizacji/ dane GUS na poziomie regionalnym 1.4. Narzędzie CATI/CAWI firm dla poszczególnych specjalizacji/ dane GUS na poziomie regionalnym 1.5. Narzędzie CATI/CAWI firm dla poszczególnych specjalizacji 1.6. Narzędzie CATI/CAWI firm dla poszczególnych specjalizacji/ Dane GUS na poziomie regionalnym 22

23 Rekomendowane wskaźniki: Wskaźniki działalności i zdolności badawczych regionu 1.1. Ilość instytucji sektora B+R, rodzaj i specjalizacje 1.2. Finansowanie działalności B+R ze środków publicznych (ilość, %) 1.3. Finansowanie działalności B+R ze środków prywatnych (ilość, %) 1.4. Ilość firm posiadających działy badawcze Wskaźniki odnośnie działań wspierających innowacji Źródło pozyskania danych 1.1. Narzędzie CATI/CAWI podmiotów B+R/ dane GUS na poziomie regionalnym 1.2. Narzędzie CATI/CAWI podmiotów B+R/ dane GUS na poziomie regionalnym 1.3. Narzędzie CATI/CAWI podmiotów B+R/ dane GUS na poziomie regionalnym 1.4. Narzędzie CATI/CAWI firm dla poszczególnych specjalizacji 1.1. Zatrudnienie w obszarze innowacji 1.1. Narzędzie CATI IOB w instytucjach wsparcia biznesu 1.2. Narzędzie CATI IOB 1.2. Poziom umiejętności w instytucjach wsparcia biznesu (wskaźnik jakościowy) Źródło: opracowanie wlasne na podstawie SZOPZ UMWL Spotkania branżowe Spotkania branżowe są połączeniem metod wywiadów grupowych z konsultacjami społecznymi. W ramach przedmiotowego badania zrealizowano 7 spotkań branżowych 7, których celem było zebranie informacji dotyczacych: działań podjętych przez Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego; wyłonionych kluczowych specjalizacji branżowych; funkcjonowania i rozwoju analizowanych kluczowych branż regionalnych Źródła informacji wykorzystanych w badaniu W ramach badań przeprowadzonych w trakcie realizowanego projektu badawczego wykorzystano następujące źródła danych: I. Dokumenty strategiczne bezpośrednio dotyczące województwa lubuskiego, w tym: 1. Strategię Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020, 2. Lubuską Regionalną Strategię Innowacji, 3. Program Rozwoju Lubuskiej Turystyki do 2020 roku, 4. Lubuską Strategię Ochrony Zdrowia na lata oraz Lubuską Strategię Ochrony Zdrowia na lata , 5. Strategię Rozwoju Transportu Województwa Lubuskiego z horyzontem czasowym do 2015 roku, 6. Lubuską Strategię Zatrudnienia na lata , 7. Strategię Energetyki Województwa Lubuskiego. II. Analizie poddane zostały również dokumenty strategiczne oraz ich projekty, w oparciu, o które prowadzona jest polityka rozwoju szczebla krajowego, w tym: 1. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Regiony, miasta, obszary wiejskie (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego); 2. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo (ŚSRK); 3. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju (DSRK); 7 szerzej w dalszej części raportu. 23

24 4. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030; 5. Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (Ministerstwo Gospodarki); 6. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej) projekt; 7. Strategia Rozwoju Transportu (Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej); 8. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (Ministerstwo Gospodarki) projekt; 9. Strategia Sprawne Państwo (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych); 10. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego) projekt; 11. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa na lata (Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi); 12. Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP (Ministerstwo Obrony Narodowej); 13. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020; 14. Unia innowacji projekt na rzecz poprawy warunków ramowych i dostępu do finansowania badań i innowacji, tak by innowacyjne pomysły przeradzały się w nowe produkty i usługi, które z kolei przyczynią się do wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy; 15. Młodzież w drodze projekt na rzecz poprawy wyników systemów kształcenia oraz ułatwiania młodzieży wejścia na rynek pracy; 16. Europejska agenda cyfrowa projekt na rzecz upowszechnienia szybkiego Internetu i umożliwienia gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom czerpania korzyści z jednolitego rynku cyfrowego; 17. Europa efektywnie korzystająca z zasobów projekt na rzecz uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów, przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii, modernizacji transportu oraz propagowania efektywności energetycznej; 18. Polityka przemysłowa w erze globalizacji projekt na rzecz poprawy otoczenia biznesu, szczególnie w odniesieniu do MŚP, oraz wspierania rozwoju silnej i zrównoważonej bazy przemysłowej, przygotowanej do konkurowania na rynkach światowych; 19. Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia projekt na rzecz modernizacji rynków pracy i wzmocnienia pozycji obywateli poprzez rozwój kwalifikacji przez całe życie w celu zwiększenia współczynnika aktywności zawodowej i lepszego dopasowania popytu do podaży na rynku pracy, między innymi dzięki mobilności siły roboczej; 20. Europejski program walki z ubóstwem projekt na rzecz zapewnienia spójności społecznej i terytorialnej tak, aby korzyści płynące ze wzrostu gospodarczego i zatrudnienia były szeroko dostępne, a osoby ubogie i wykluczone społecznie mogły żyć godnie i aktywnie uczestniczyć w życiu społeczeństwa; 21. Dokumenty strategiczne regionów sąsiadujących z województwem lubuskim. III. Rekomendowane dane statystyczne, w tym: Dane o firmach 1. Statystyka publiczna (GUS, EUROSTAT). 2. Regionalne i krajowe raporty dot. gospodarki województwa (np. PARP). 3. Beneficjenci regionalnej pomocy publicznej: Lubuski Regionalny Program Operacyjny (LRPO), Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (POIG), Program Operacyjny Kapitał Ludzki (POKL). 4. Beneficjenci krajowej pomocy publicznej: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Programy rządowe np. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP). 5. Dane instytucji otoczenia biznesu (klienci itp.). 6. Inwestorzy (strefy ekonomiczne, przemysłowe, inwestorzy i ich łańcuchy wartości). 7. Aktywność firm w klastrach, sieciach, związki lokalizacyjne firm w branżach (np. PARP). 8. Klastry, sieci, związki lokalizacyjne firm w branżach (pokrewieństwa). 9. Uczestnicy projektów międzynarodowych. 10. Uczestnicy misji gospodarczych. 24

25 11. Uczestnicy programów pro-exportowych. Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Dane o nauce 1. Statystyka publiczna (GUS, EUROSTAT). 2. Sprawozdania uczelni z działalności statutowej. 3. Regionalne i krajowe raporty dot. aktywności uczelni i instytucji naukowych. 4. Beneficjenci regionalnej pomocy publicznej: LRPO, POIG, POKL. 5. Beneficjenci krajowej pomocy publicznej: POIG, POKL, programy rządowe np. NCBiR, PARP. 6. Bazy operatorów programów międzynarodowych. 7. Bazy narodowych agencji/programów finansujących badania naukowe. Dane o instytucjach otoczenia biznesu 1. Statystyka publiczna (GUS, EUROSTAT). 2. Raporty o IOB w Polsce (np. PARP). 3. Beneficjenci regionalnej pomocy publicznej: LRPO, POIG, POKL. 4. Beneficjenci krajowej pomocy publicznej: POIG, POKL, programy rządowe np. PARP Podstawy prawne i wytyczne w zakresie wyznaczania inteligentnych specjalizacji regionu Głównym celem wyłaniania inteligentnych specjalizacji jest wskazanie obszarów zapewniających rozwój innowacyjności zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym, co w efekcie ma doprowadzić do eliminacji rozproszenia środków i koncentracji ich na określonych priorytetach rozwoju. Strategie Badań i Innowacji na rzecz Inteligentnej Specjalizacji (RIS3 Research & Innovation Strategies for Smart Specialisation), będą stanowić warunek wstępny (uwarunkowanie ex ante) finansowania z EFRR (a więc m.in. regionalnych programów operacyjnych), w ramach dwóch (spośród jedenastu) celów tematycznych WRS, tj.: CT1: Zwiększenie nakładów na badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje, CT2: Zwiększenie dostępności, wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych. W związku z tym, koniecznym stało się przygotowanie przez każdy region strategii identyfikującej priorytety rozwojowe regionów, zidentyfikowane na podstawie posiadanego potencjału, umożliwiającego osiągnięcie przewagi konkurencyjnej zgodnie z przyjętymi założeniami dotyczącymi inteligentnej specjalizacji. Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej określenie dziedzin i branż pozwalających na osiągnięcie przewagi konkurencyjnej, poprzez rozwój posiadanego potencjału regionalnego, pozwoli na bardziej efektywne finansowanie innowacyjności w latach Strategia na rzecz inteligentnej specjalizacji jest zasadniczym komponentem europejskiej polityki wobec regionów. Zidentyfikowanie mocnych stron regionów jest warunkiem umożliwiającym korzystanie z funduszy unijnych w nowej perspektywie finansowej 8. Podstawą do opracowania teorii specjalizacji regionalnej było wiele koncepcji naukowych odnoszących się do polityki innowacyjnej, polityki technologicznej oraz rozwoju regionalnego. Przyjęte założenia dotyczące inteligentnej specjalizacji obejmują w szczególności: 1. Utworzenie obszaru badań i innowacji, w ramach Europejskiej Przestrzeni Badawczej (European Research Area ERA), w której, w celu osiągania korzyści efektów skali, zakresu i rozprzestrzeniania 8 Inteligentna specjalizacja, stymulator przyszłego rozwoju gospodarczego regionów europejskich, Panorama Inforegio

26 (spillover efects), uczestniczyć będzie wiele konkurujących ze sobą podmiotów, w tym: naukowców, jednostek badawczych i przedsiębiorstw Specjalizacja w różnych dziedzinach nauki, której celem jest ograniczenie podejmowania działań w tych samych obszarach, niedających poszczególnym regionom możliwości osiągnięcia odpowiedniej masy krytycznej warunkującej dalszy efektywny rozwój. Dostosowanie priorytetów rozwoju regionów do zidentyfikowanych uwarunkowań społeczno-gospodarczych i posiadanych zasobów. 3. Akcentowanie konieczności koncentracji podejmowanych działań na aktywności w obszarze badań i rozwoju, rozwój kapitału ludzkiego oraz tworzenie i wspieranie powiazań pomiędzy nauką, edukacją i gospodarką. 4. Oparcie koncepcji inteligentnej specjalizacji na wykorzystaniu technologii ogólnego zastosowania (general purpose technologies GPTs), które mogą dawać podstawy do dalszego technologicznego rozwoju regionów, jako technologie wspomagające Poszukiwanie i wdrażanie koncepcji inteligentnej specjalizacji w oparciu o proces tzw. przedsiębiorczego uczenia się (entrepreneurial learning process), podlegający ciągłemu doskonaleniu 11. Proces identyfikacji inteligentnych specjalizacji powinien uwzględniać udział różnorodnych interesariuszy, zainteresowanych podejmowanymi działaniami na rzecz rozwoju regionu, w tym: administracji publicznej, sektora nauki i instytucji badawczych, środowiska przedsiębiorców oraz konsumentów i organizacji non-profit. Wynikiem przeprowadzonych wspólnie badań i analiz jest wskazanie inteligentnych obszarów (specjalizacji) dających maksymalne szanse na efektywny rozwój oparty o innowacje zarówno technologiczne, jak i nietechnologiczne. Wybór obszarów warunkujących inteligentny rozwój regionów nie jest procesem jednorazowym, konieczne jest w tym przypadku monitorowanie wyznaczonych obszarów oraz dostosowywanie podejmowanych decyzji do zmieniających się realiów ekonomicznych. 9 Guide to Research and Innovation Strategies for Smart Specialisations (RIS 3), EC, Wniosek w sprawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (dalej: rozporządzenie ogólne w sprawie funduszy unijnych) ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego / / oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006, Bruksela, r., KOM(2011) 615 (wersja ostateczna) 11 Art. 9. rozporządzenia ogólnego w sprawie funduszy unijnych. 26

27 2. Syntetyczna prezentacja wniosków wynikających z diagnozy potencjałów i specjalizacji Województwa Lubuskiego 27

28 2. Syntetyczna prezentacja wniosków wynikających z diagnozy potencjałów i specjalizacji województwa lubuskiego Celem badań realizowanych w ramach I etapu Projektu była analiza trendów rozwojowych, diagnoza potencjałów, identyfikacja specjalizacji regionalnych oraz sporządzenie katalogu rekomendacji wzmacniających zarówno wyłonione potencjały województwa lubuskiego, jak i zidentyfikowane obszary specjalizacji regionalnej. Szczegółowe cele poznawcze badań realizowanych na etapie I objęły: identyfikację kluczowych branż regionalnych (na poziomie sekcji i działów); ustalenie głównych determinant i barier rozwojowych występujące w przedmiotowych obszarach wzrostu (potencjałach); przedstawienie prognoz rozwojowych danego obszaru w regionie, z uwzględnieniem zagrożeń i szans rozwojowych dla każdego obszaru w horyzoncie czasowym do 2020 roku; dostarczenie obiektywnych i wyczerpujących informacji, niezbędnych funkcjonującym (jak również nowym) podmiotom w procesie planowania strategicznego i określaniu ich pozycji konkurencyjnej; wskazanie obszaru regulacji podmiotom (w tym instytucjom rynku pracy, władzom lokalnym i regionalnym), poprzez identyfikację barier rozwojowych, kierunków działań zmierzających do ich ograniczenia. Prowadzone badania dotyczyły województwa lubuskiego w jego granicach administracyjnych. Realizacja celu głównego i celów szczegółowych badania wymagała zastosowania zróżnicowanych metod i technik badawczych: ilościowych i jakościowych, w szczególności: Analizy źródeł wtórnych (Desk Research); Metody statystycznych; Technik heurystycznych; Indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI); Zogniskowanych Wywiadów Grupowych (FGI) realizowanych w ramach warsztatów prowadzonych z członkami Lubuskiej Rady Innowacji oraz członkami Grupy Roboczej, powołanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego; Metody scenariuszowej stosowanej do wyznaczenia przyszłych trendów specjalizacji; Metody pięciu sił Portera do pogłębienia analizy specjalizacji branżowej. Podjęte działania pozwoliły na wnikliwą analizę potencjałów regionu lubuskiego oraz identyfikację potencjałów obecnych, zmarnowanych i przyszłych. W konsekwencji możliwe było wskazanie specjalizacji regionalnych województwa lubuskiego. Na bazie badań, analiz i spotkań z ekspertami za obecne potencjały regionu lubuskiego uznano: Tradycje przemysłu metalowego; Przemysł motoryzacyjny; Technologie środowiskowe, w tym OZE; Inwestycje zagraniczne, eksport, liczne spółki zagraniczne; Kostrzyńsko Słubicką Specjalną Strefę Ekonomiczną; 28

29 Wysokie miejsce województwa pod względem tzw. ekonomicznego miernika jakości życia opisywanego przeciętnym miesięcznym dochodem pozostającym do dyspozycji na 1 osobę w gospodarstwie domowym; Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach; Dużą liczbę firm sektora MŚP. Potencjały zmarnowane były definiowane jako te, których region nie wykorzystał w sposób efektywny do rozwoju w sferze gospodarczej, czy społecznej. Najczęściej powodem niewykorzystania potencjałów była realizacja celów strategicznych i operacyjnych ocenianych przez regiony jako bardziej pilne dla lokalnych społeczności. Potencjały zmarnowane można traktować jako utracone, oraz potencjały zmarnowane uśpione, a więc takie, które można reaktywować w dość nieskomplikowany, nie wymagający wielkich nakładów środków. Celem badań i analiz w tym zakresie była identyfikacja potencjałów zmarnowanych regionu lubuskiego, za które uznano potencjały: 1. Uśpione, które będą wymagały reaktywowania w kontekście przyszłego rozwoju specjalizacji regionalnych, gdyż będą ich atutami i potencjałem endogenicznym, na bazie których te specjalizacje będą się rozwijały w przyszłości, 2. utraconymi trwale i nietrwale, których aktywizacja nie będzie przynajmniej w najbliższym okresie programowania strategii tj. do roku 2020 uzasadniona ekonomicznie. Za potencjały uśpione regionu uznano: 1. Lokalizację, położenie blisko granicy; 2. Współpracę nauki i biznesu; 3. Jakość życia w regionie; 4. Branżę spożywcza; 5. Kształcenie na potrzeby rynku pracy; 6. Środowisko akademickie; 7. Infrastrukturę badawczą jednostki strefy B+R; 8. Infrastrukturę transportową; 9. Potencjał przyrodniczy. Zaprezentowane powyżej potencjały uśpione będą wymagały ich reaktywowania i rozwoju wobec wyzwań stojących przed realizacją celów związanych ze specjalizacjami regionalnymi. W szczególności warto zwrócić uwagę na takie, uśpione potencjały jak: kształcenie na potrzeby rynku pracy już obecnie podejmowane są w tej kwestii istotne działania ze strony samorządu, sektora edukacji i nauki na rzecz rozwoju takich kierunków kształcenia, które będą odpowiadały potrzebom zatrudnieniowym przedsiębiorców. Działania te są jednak niewystarczające, o czym świadczą wypowiedzi przedsiębiorców ze spotkań branżowych. Potencjał ten uznano zatem za uśpiony, możliwy a nawet konieczny do reaktywacji. środowisko akademickie już obecnie podejmowane zmierzające do budowania potencjału naukowego uczelni województwa lubuskiego. Na chwilę obecną potencjał ten jest jednak słaby w stosunku do innych ośrodków naukowych i z pewnością będzie wymagał intensywnego rozwoju. Wnioski z przeprowadzonych badań, w szczególności zaś wypowiedzi i opinie ekspertów pozwoliły stwierdzić iż, w województwie lubuskim nie wykorzystano / utracono takie potencjały jak: 29

30 1. Tradycje przemysłowe regionu reprezentowane przez wiele branż przemysłu, które obecnie nie istnieją lub istnieją w regionie w wersji szczątkowej 12 ; 2. Tradycje winiarskie, winobranie, silne lobby winiarskie; 3. Potencjał turystyczny; 4. Przyrastający udział w strukturze przedsiębiorstw wszystkich przedsiębiorstw zlokalizowanych w województwie lubuskim, odsetka firm zaliczanych do wysokiej techniki; 5. Policentryczna struktura miast; 6. Różnorodność gospodarcza i społeczna województwa. Wskazanie tych potencjałów jako potencjałów zmarnowanych należy interpretować jako utracenie (trwałe, lub nietrwałe) szans na rozwój regionu na bazie danego potencjału. Olbrzymią szansą na duży potencjał regionu w przyszłości jest wydobycie węgla brunatnego, miedzi, oraz ropy naftowej i węgla kamiennego. Przeprowadzona analiza potencjałów regionu oraz ocena wytypowanych w trakcie badań i analiz kluczowych branż regionalnych oraz starterów gospodarczych, pozwoliła na wyodrębnienie branż uznawanych w regionie za innowacyjne i konkurencyjne rozumianych, jako sektory, które już na obecnym etapie rozwoju regionu, ze względu na ich wysoką innowacyjność, potencjał technologiczny i dalsze perspektywy wzrostu, decydują jednocześnie o jego konkurencyjności i stanowią o jego specyfice gospodarczej. Kluczowe branże regionalne to branże, w które mają największy potencjał, jeśli chodzi o wskaźniki ekonomiczne, gospodarcze, m.in.: ilości pomiotów, wartości eksportu, wielkości zatrudnienia. Potencjał wyłonionych branż na bazie analiz ilościowych, został na przedyskutowany z uczestnikami warsztatów i ekspertami; na tej podstawie wyłoniono tzw. kluczowe branże regionalne. Obecne kluczowe branże regionalne: 1. Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego. 2. Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawalnych. Startery gospodarcze to branże, których potencjał trudno jest ocenić na bazie wskaźników ilościowych, gdyż nie ma jeszcze stosownych danych na ten temat. Wiadomo jednak w jakich kierunkach podąża rozwoju UE, Polski i regionu. Startery gospodarcze zostały uzgodnione na drodze konsensusu podczas warsztatów oraz spotkań z ekspertami. Startery gospodarcze przyszłe kluczowe branże regionalne: 3. Technologie i usługi środowiskowe. 4. Technologie i usługi dla zdrowia człowieka. oraz dodatkowo obszar obejmujący przedsiębiorstwa reprezentujące branże o kluczowym znaczeniu dla rozwoju regionu, których potencjał warto poddać dalszej analizie w ramach II etapu projektu. Sektory zidentyfikowane w ten sposób zakwalifikowano do jednego wspólnego obszaru pod nazwą: 5. Kooperacja społeczno branżowa. 12 Przykładem takiej branży może włókiennicza. Szerzej na ten temat w raporcie w części I. 30

31 Przyjęto, że do tego obszaru specjalizacji zakwalifikowane zostaną firmy reprezentujące takie branże jak: przemysł drzewny, meblarski, papierniczy, spożywczy, oraz firmy branży ICT. Wskazane obszary specjalizacji regionalnej zostały poddane dalszym analizom uwzględniającym potencjał analizowanej branży, obszar specjalizacji oraz uwarunkowania regionalne mające wpływ na dalszy rozwój firm reprezentujących dany obszar specjalizacji. Celem przeprowadzonych badań była identyfikacja inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego. Działania zrealizowane w ramach przeprowadzonego projektu są szczególnie istotne w kontekście decyzji strategicznych dotyczących wspierania przyszłego rozwoju regionu. Nadchodzący okres programowania do roku 2020 będzie kluczowy dla rozwoju regionu i jego pozycji w strukturze gospodarczej w Polsce i UE. Konieczne jest z jednej strony stymulowanie rozwoju silnych potencjałów regionalnych, decydujących już dziś o pozycji konkurencyjnej województwa, z drugiej zaś dokapitalizowanie, wydobycie i ożywienie uśpionych i nietrwale utraconych potencjałów, mogących w przyszłości istotnie dynamizować rozwój regionu. Najważniejsze wyzwania w kontekście obecnych potencjałów i specjalizacji regionu to: Wyzwanie 1. Stymulowanie rozwoju innowacyjności podmiotów tradycyjnych branż przemysłu tworzących potencjał regionu jak: przemysł metalowy, motoryzacyjny, spożywczy, drzewny, meblarski. Wyzwanie 2. Promowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w branżach stanowiących specjalizacje regionu oraz tam, gdzie będzie możliwość wykorzystania przez podmioty sektora MŚP zidentyfikowanych potencjałów regionu w sferze przyrodniczej, społecznej, kulturowej oraz innych. Wyzwanie 3. Zapewnienie kadr pracowniczych niezbędnych do rozwoju obszarów specjalizacji regionalnych opartych na potencjałach regionu. Wyzwanie 4. Wspieranie prężnie działających w regionie klastrów oraz stymulowanie rozwoju klastrów przedsiębiorstw w obszarach stanowiących specjalizacje regionu. Wyzwanie 5. Aktywizacja stref ekonomicznych w kierunku wspierania rozwoju regionu, w którym zlokalizowali swoje przedsięwzięcia. Wyzwanie 6. Optymalne wykorzystanie potencjału wynikającego z położenia regionu oraz dostępności transportowej. Wyzwanie 7. Wykorzystanie potencjału przyrodniczego na rzecz wsparcia rozwoju gospodarczego regionu. Dla wzmocnienia przyszłych potencjałów regionu lubuskiego oraz specjalizacji regionu lubuskiego, ważna będzie również realizacja następujących wyzwań: Wyzwanie 1. Budowanie świadomości i poparcia ze strony różnych środowisk dla wspierania specjalizacji regionalnych wskazanych jako przyszłe obszary specjalizacji regionu. 31

32 Wyzwanie 2. Wzmacnianie potencjału intelektualnego w zakresie specjalizacji regionalnych. Wyzwanie 3. Wzmacnianie więzi kooperacyjnych i rozwój sieci współpracy między przedsiębiorstwami, instytucjami otoczenia biznesu i jednostkami samorządu terytorialnego oraz sferą naukowo-badawczą. Wyzwanie 4. Stymulowanie budowania przez przedsiębiorców regionu łańcuchów wartości, opartych na wzajemnej współpracy, kooperacji i rozwoju. Wyzwanie 5. Wsparcie procesu transferu technologii z nauki do biznesu, z uczelni polskich i zagranicznych, w celu jak największego wzmocnienia specjalizacji regionalnych wiedzą i doświadczeniami niezbędnymi do ich intensywnego rozwoju. Wyzwanie 6. Stworzenie mechanizmów umożliwiających pozostanie w regionie oraz napływ nowoczesnych kadr gospodarki w niezbędnych do prowadzenia badań i rozwoju w obszarach nowych specjalizacji, a w szczególności nowych starterów gospodarczych. Wyzwanie 7. Wspieranie finansowania projektów innowacyjnych, w szczególności starterów gospodarczych, tych o wyższym ryzyku, mających na celu rozwój specjalizacji regionalnych. Oddziaływanie regionalnej polityki na przemiany struktury gospodarczej w regionie w kierunku rozwoju inteligentnych specjalizacji oraz wzmacniania ich kluczowego znaczenia gospodarczego należy obiektywnie uznać za ograniczone. Region ma większe możliwości stymulowania rozwoju w ramach kluczowych sektorów o tradycyjnym charakterze i już istniejących potencjałów. Z racji tego za sprawę kluczową uznać należy promowanie reorientacji regionu w kierunku inteligentnych specjalizacji, konsekwentną realizację polityki regionalnej w tym obszarze oraz dobór właściwych instrumentów polityki. Realizacja wskazanych wyzwań powinna pozwolić na: 1. Przekształcenie obecnych specjalizacji regionalnych w specjalizacje inteligentne o kluczowym znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym w oparciu o potencjału naukowe i technologiczne regionalne i ponadregionalne. 2. Przekształcenie specjalizacji wskazanych jako startery gospodarcze, w silne inteligentne specjalizacje regionu przez powiązanie ich z branżami tradycyjnymi stanowiącymi obecny potencjał regionu oraz innymi potencjałami endogenicznymi. 32

33 3. Obszary specjalizacji Województwa Lubuskiego 33

34 3. Obszary specjalizacji województwa lubuskiego Analizę obszarów specjalizacji województwa lubuskiego przeprowadzono w odniesieniu do obszarów wytypowanych w trakcie I etapu Projektu, obejmujących: I. Obecne kluczowe branże regionalne: Produkcję i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego oraz wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawalnych; II. Startery gospodarcze przyszłe kluczowe branże regionalne: Technologie i usługi środowiskowe oraz technologie i usługi dla zdrowia człowieka; III. przedsiębiorstwa reprezentujące branże o kluczowym znaczeniu dla rozwoju regionu, których potencjał warto poddać dalszej analizie w ramach II etapu projekt, zakwalifikowane do jednego wspólnego obszaru pod nazwą: kooperacja społeczno branżowa. Oceny potencjału wskazanych obszarów specjalizacji dokonano, biorąc pod uwagę: Potencjał branżowy obszaru specjalizacji. Analizę obszaru specjalizacji. Uwarunkowania regionalne rozwoju obszaru specjalizacji. Do weryfikacji potencjału branżowego firm badanych obszarów specjalizacji wykorzystano następujące czynniki: poziom zaawansowania technologicznego; prowadzenie badań lub zajmowanie się wdrażaniem tzw. technologii KET 13 ; udział eksportu produktów/ usług w ramach branży motoryzacyjnej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku 2013; prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp.; poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym; poziom innowacyjności; faza/ etap rozwoju branży; potencjał rozwojowy branży. Analizę obszaru specjalizacji badanych przedsiębiorstw przeprowadzono na podstawie następujących czynników: zasięg i struktura rynku; aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji; sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług; wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (wykorzystanie sieci Internet); aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Natomiast analizę uwarunkowań regionalnych rozwoju obszaru specjalizacji przeprowadzono na podstawie następujących czynników: pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora; 13 Technologie KET technologie o kluczowym znaczeniu dla przyszłego rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej, tzw. kluczowe technologie wspomagające. 34

35 pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów; warunki wejścia do sektora; relacje sieciowe w regionie. W ramach podsumowania każdego z analizowanych obszarów dokonano zestawienia wszystkich ocenianych aspektów badania, które pozwoliło na syntetyczne porównanie badanych firm w ramach rozpatrywanych obszarów specjalizacji. Dodatkowo dla każdego ocenianego obszaru przedstawiono wyniki badania delfickiego Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego Branża motoryzacyjna od lat odgrywa istotną rolę w polskiej gospodarce, zarówno biorąc pod uwagę: wartość dodaną brutto, inwestycje oraz dostępne miejsca pracy, czy dochody ludności. Przemysł motoryzacyjny to duży sektor, dla którego funkcjonują również liczne powiązane z branżą uzupełniające sektory, w tym: usługi finansowe i biznesowe związane ze sprzedażą i utrzymaniem pojazdów, transport drogowy, produkcja i sprzedaż paliw samochodowych oraz budownictwo drogowe. Według szacunków, szeroko rozumiany przemysł motoryzacyjny (łącznie z producentami opon, szyb i akumulatorów) odpowiada (bezpośrednio i pośrednio) za 8,6% całkowitej wartości dodanej brutto wytwarzanej w polskiej gospodarce. Zatrudnienie w branży motoryzacyjnej wyniosło w 2012r. około 760 tys. miejsc pracy, natomiast w sektorach powiązanych z motoryzacją pracuje kolejne 600 tys. osób. Ostatnie lata pokazują jednak, że zmniejsza się znaczenie Polski jako producenta motoryzacyjnego. Polska w ciągu ostatnich 5 lat utraciła swoją pozycję regionalnego lidera produkcji pojazdów samochodowych na rzecz Czech i Słowacji. Coraz słabsza jest również pozycja Polski jako producenta części i podzespołów motoryzacyjnych 14. Wykres 1. Produkcja pojazdów samochodowych w Polsce (w tys. szt.) ,7 818, , ,7 464,1 475,7 464,7 samochody osobowe samochody użytkowe ,4 61,7 86,3 99,2 111,8 117,2 119,5 123, (s) 2014 (p) 2015 (p) Źródło: Stan branży motoryzacyjnej w Polsce oraz jej rola w Polskiej gospodarce, KPMG Sp. z o.o r. P - prognoza Sektor motoryzacyjny obejmuje: a) przemysł motoryzacyjny, czyli produkcję pojazdów samochodowych, części i akcesoriów do pojazdów silnikowych oraz przyczep i naczep (PKD 29) w ramach, której wyróżnia się następujące segmenty: 14 Stan branży motoryzacyjnej w Polsce oraz jej rola w Polskiej gospodarce, KPMG Sp. z o.o r. 35

36 produkcję pojazdów samochodowych z wyłączeniem motocykli (PKD 29.1), obejmującą produkcję samochodów osobowych, autobusów, pojazdów samochodowych przeznaczonych do przewozu towarów i pozostałych pojazdów samochodowych, a także silników oraz podwozi do pojazdów samochodowych; produkcję nadwozi do pojazdów silnikowych; produkcje przyczep i naczep (PKD 29.2); produkcję części i akcesoriów do pojazdów silnikowych (PKD 29.3). W ujęciu szerszym przemysł motoryzacyjny to również: produkcja pozostałych wyrobów motoryzacyjnych prowadzona przez wyspecjalizowane firmy z innych sektorów gospodarki, obejmująca wytwarzanie opon, szyb i akumulatorów samochodowych. b) handel i usługi motoryzacyjne, czyli handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi oraz naprawę pojazdów samochodowych (PKD 45) w ramach, którego wyróżnia się następujące segmenty: sprzedaż hurtową i detaliczną pojazdów samochodowych z wyłączeniem motocykli (PKD 45.1); konserwację i naprawę pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli (PKD 45.2), obejmującą naprawy mechaniczne, elektryczne i elektroniczne pojazdów i części, przeglądy, mycie, lakierowanie i malowanie, naprawy, wymianę opon i dętek, instalację części i akcesoriów w pojazdach samochodowych; sprzedaż hurtową i detaliczną części i akcesoriów do pojazdów samochodowych z wyłączeniem motocykli (PKD 45.3); sprzedaż hurtową i detaliczną motocykli, ich naprawę i konserwację oraz sprzedaż hurtową i detaliczną części i akcesoriów do nich (PKD 45.4). Sektory powiązane z branżą motoryzacyjną to: działalność bankowa związana z udzielaniem kredytów samochodowych; usługi leasingowe związane z zakupem pojazdów samochodowych; Car Fleet Management (CFM); działalność ubezpieczeniowa związana z ubezpieczeniami komunikacyjnymi; transport drogowy; budownictwo drogowe; produkcja i sprzedaż paliw silnikowych. Według danych GUS w 2013r. w Polsce zarejestrowanych było ponad 153 tys. przedsiębiorstw sklasyfikowanych w wymienionych działach: (Sekcja C dział 29 produkcja pojazdów samochodowych, przyczep oraz Sekcja G dział 45 handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych), z czego na terenie województwa lubuskiego działalność prowadziło 69 przedsiębiorstw zaliczanych do Sekcji C dział 29 oraz 4455 przedsiębiorstw zaliczanych do Sekcji G dział 45. Przemysł motoryzacyjny w województwie lubuskim reprezentują m.in. inwestorzy zagraniczni prowadzący działalność na terenie regionu, w tym: BCC Polska (lokalizacja Nowa Sól, kraj pochodzenia kapitału Francja); Jost (lokalizacja Nowa Sól, kraj pochodzenia kapitału Niemcy); Gedia Poland Assembly (lokalizacja Nowa Sól, kraj pochodzenia kapitału Niemcy); Spółka Alumetal Poland (przedsiębiorstwo polskie z siedzibą w Nowej Soli, które powstało z połączenia w dn spółki Alumetal Nowa Sól i Alumetal Gorzyce - woj. podkarpackie); Faurecia Gorzów Sp. z o.o. (lokalizacja Gorzów Wlkp., kraj pochodzenia kapitału Francja); Volkswagen Poznań S.A. (lokalizacja Gorzów Wlkp., kraj pochodzenia kapitału Niemcy). 36

37 MAZOWIECKIE ŚLĄSKIE WIELKOPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE MAŁOPOLSKIE PODKARPACKIE ŁÓDZKIE POMORSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE OPOLSKIE PODLASKIE WARMIŃSKO- MAZURSKIE Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Wykres 2. Przedsiębiorstwa branży motoryzacyjnej w Polsce w 2013r PKD 29 PKD 45 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Potencjał branżowy obszaru specjalizacji: produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego, zidentyfikowany został na podstawie badań zrealizowanych na próbie obejmującej 43 przedsiębiorstwa funkcjonujące na terenie województwa lubuskiego. W badaniu uczestniczyło: 26 małych przedsiębiorstw (zatrudniających od 10 do 49 pracowników), 16 średnich przedsiębiorstw (zatrudniających od 50 do 249 pracowników) oraz 1 duże przedsiębiorstwo (zatrudniające 250 i więcej pracowników) 15. Poziom zaawansowania technologicznego badanych firm. W badaniach udział wzięło: 19 firm deklarujących znaczny poziom zaawansowania technologicznego, 17 firm o przeciętnym poziomie zaawansowania oraz tylko 5 firm deklarujących niski poziom zaawansowania technologicznego (2 firmy uczestniczące w badaniu nie potrafiły określić poziomu zaawansowania technologicznego). Wykres 3. Poziom zaawansowania technologicznego badanych firm branży motoryzacyjnej Firma zaawansowana technologicznie Firma przeciętnie zaawansowana technologicznie Firma mało zaawansowana technologicznie Trudno powiedzieć Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 15 Wielkość zatrudnienia została ustalona na moment przeprowadzenia badania. 37

38 Dodatkowo poziom zaawansowania technologicznego badanych firm oceniono na podstawie wyposażenia w środki automatyzacji produkcji. W przedsiębiorstwach uczestniczących w badaniu zidentyfikowano: 52 centra obróbkowe, 36 komputerów do sterowania i regulacji procesami technologicznymi, 16 robotów przemysłowych, po 15 linii produkcyjnych (technologicznych) automatycznych oraz linii produkcyjnych (technologicznych) sterowanych komputerem, 13 robotów i manipualtorów przemysłowych. W porównaniu do innych obszarów analizowanych w ramach badań można ocenić, że jest to poziom podobny do wyposażenia w środki automatyzacji produkcji zidentyfikowany dla branży metalowej, która podobnie jak analizowana branża została uznana za obecnie kluczową branżę regionalną, a więc branżę, która powinna charakteryzować się również odpowiednim poziomem zaawansowania technologicznego firm funkcjonujacych w ramach tego sektora. Tabela 4. Wyposażenie w środki automatyzacji produkcji badanych firm branży motoryzacyjnej Środki automatyzacji Liczba sztuk Linie produkcyjne (technologiczne) automatyczne 15 Linie produkcyjne (technologiczne) sterowane komputerem 15 Centra obróbkowe 52 Obrabiarki do metali laserowo sterowanych numerycznie 6 Roboty i manipulatory przemysłowe 13 Roboty przemysłowe 16 Komputery do sterowania i regulacji procesami technologicznymi 36 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Technologie KET. Żadna z firm, uczestniczących w badaniu nie prowadziła badań lub nie zajmowała się wdrażaniem tzw. technologii KET. Nie zidentyfikowano żadnego przedsiębiorstwa prowadzącego badania lub wdrażającego technologie w ramach: biotechnologii, nanotechnologii, fotoniki, nano- i mikro- elektroniki oraz technologii wytwarzania zaawansowanych materiałów. Udział eksportu produktów/ usług w ramach sektora produkcji i usług dla przemysłu motoryzacyjnego w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano: 29 firm, dla których procentowy udział eksportu produktów/ usług w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku 2013 kształtował się na poziomie 50% i mniej oraz 14 firm, dla których udział ten był wyższy niż 50%. Pokazuje to stosunkowo duży potencjał eksportowy badanych firm w tym obszarze specjalizacji. Szczegółowy rozkład uzyskanych odpowiedzi przedstawiony został na kolejnym wykresie. Wykres 4. Procentowy udział eksportu produktów/ usług w ramach branży produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku % i mniej 11-30% 31-50% 51-70% 71-90% 91% i więcej Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 38

39 Prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Większość firm uczestniczących w badaniu zadeklarowała, że nie prowadzi prac badawczorozwojowych. Zidentyfikowano jedynie 3 firmy prowadzące tego typu prace, w tym: 2 firmy prowadzące własne prace badawczo-rozwojowe oraz 1 firmę, która prowadzi zarówno własne prace tego typu, jak i poprzez współpracę z zewnętrznymi instytucjami badawczymi oraz naukowcami. Niski jest w związku z tym poziom zatrudnienia w działalności B+R w ramach badanych firm. Tylko jedna z badanych firm zadeklarowała zatrudnienie na poziomie 2 osób, dwie firmy nie potrafiły udzielić jednoznacznej odpowiedzi w tym zakresie. Dodatkowo firmy deklarujące prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (3 wskazane firmy) nie posiadają własnego działu badań wyodrębnionego w strukturze firmy. Istotne jest również, że tylko jedna z badanych firm potrafiła podać wysokość orientacyjnego poziomu nakładów (brutto) na działalność B+R (nakład ten oszacowany został na poziomie 50 tys. zł.) Oznacza to, że potencjał i doświadczenie badanych firm w zakresie działalności B+R jest niewielkie. Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym. Poziom zaangażowania badanych firm w działalność w układzie międzynarodowym można określić jako przeciętny. Według uzyskanych deklaracji, 17 z 43 firm uczestniczących w badaniu nie angażuje się w tego typu działaność. W przypadku firm potwierdzających zaangażowanie w działalność w układzie międzynarodowym, najwięcej deklaracji dotyczyło prowadzenia działalności eksportowej (9 firm) oraz, co jest charakterystyczne dla tego sektora w województwie lubuskim, deklaracji dotyczących reprezentowania (przedstawicielstwa) firmy zagranicznej w Polsce (7 firm). Zwraca uwagę, że tylko 1 z badanych firm jest partnerem w projektach międzynarodowych, a tylko 2 firmy są członakmi sieci, czy też innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym. Wykres 5. Poziom zaangażowania firm branży motoryzacyjnej w działalność w układzie międzynarodowym Firma nie angażuje się w działalność w układzie międzynarodowym 17 Firma jest partnerem w projekcie międzynarodowym 1 Firma jest członkiem sieci i innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym Firma współpracuje z zagranicznymi firmami w ramach łańcuchów dostaw Firma uczestniczy w międzynarodowych targach i wystawach Firma prowadzi działalność eksportową 9 Firma jest przedstawicielem firmy zagranicznej w Polsce 7 Firma posiada przedstawicielstwo w innym kraju 2 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Poziom innowacyjności. Poziom innowacyjności firm uczestniczących w badaniu dokonany na podstawie samooceny uczestnikow badania, należy w większości przypadków określić jako stosunkowo wysoki. Blisko połowa badanych firm (19 przedsiębiorstw) zadeklarowała, że pod względem innowacyjności zaklasyfikowałaby swoją firmę jako przeciętnie innowacyjną (wśród 50% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce), jednocześnie spora liczba firm (10) określiła poziom innowacyjności reprezentowanych firm jako innowacyjny (wśród 25% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce). Natomiast tylko 2 firmy wskazały, że reprezentują przedsiębiorstwa 39

40 wysoce innowacyjne, zaliczane do 10% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Jako przeciętne można natomiast określić zaintersowanie firm uczestniczących w badaniu innowacjami, jako celem działania czy też dalszego rozwoju. Zainteresowanie w tym zakresie zadeklarowało 20 firm, w porównaniu do 21, które nie wiążą rozwoju firmy z wprowadzaniem innowacji. Wykres 6. Poziom innowacyjności firm branży produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Poziom innowacyjności można również oceniać na podstawie orientacyjnej wysokości nakładów na działalność innowacyjną deklarowaną przez przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu. Blisko połowa (17 firm) nie poniosła żadnych nakładów na działalność tego typu. W przypadku 4 firm możemy mówić o nakladach na poziomie co najwyżej 100 tys. (od do zł) oraz o nakładach na poziomie powyżej 100 tys. w przypadku 2 firm (250 tys. oraz 1 mln zł). W porównaniu do firm innych obszarów specjalizacji, uczestniczących w badaniu można okreslić ten poziom nakładów na działaność innowacyjną jako niski, zidentyfikowany na podstawie odpowiedzi jedynie 6 firm, które zadeklarowały orientacyjną wartość nakładów na działaność tego typu. Faza/ etap rozwoju branży. Fazę/ etap rozwoju branży według przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu należy określić jako fazę dojrzałości, czyli etap, w którym stabilizuje się sprzedaż, dużo klientów korzysta lub skorzystało z oferowanych produktów/ usług, na rynku istnieje duża konkurencja. Tak zidentyfikowany etap rozwoju branży, wskazany przez 30 firm uczestniczących w badaniu będzie wymagał dalszej aktywności firm na rynku i podejmowania działań rozszerzających rynek, dających szansę na kontynuowanie działalności i dalszy rozwój firm. Etap ten został również wskazany w odniesieniu do sektora metalowego, który podobnie jak analizowany obszar, zidentyfikowany został jako obecna kluczowa branża regionalna. Wykres 7. Faza/ etap rozwoju branży trudno powiedzieć 2 faza schyłkowa - ograniczenie produkcji i sprzedaży, konieczność modyfikacji produktu 3 faza dojrzałości - sprzedaż stabilizuje się, dużo klientów korzysta lub skorzystało z produktu / usługi, duża konkurencja 30 faza wzrostu - dynamiczny rozwój, pojawia się konkurencja 7 początek drogi, nowości, mało konkurencji, niepewność rynku 1 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy)

41 Potencjał rozwojowy branży. Potencjał rozwojowy branży w opinii przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu jest raczej przeciętny. Średnie oceny tego potencjału uzyskano we wszystkich analizowanych obszarach: potencjał do wprowadzania na rynek nowych produktów/ usług, wdrażania nowych technologii, wdrażania nowych rozwiązań organizacyjnych, wprowadzania nowych narzędzi marketingu kształtowały się na poziomie około 3 punktów. Oznacza to, przeciętny potencjał rozwojowy branży zidentyfikowany na podstawie ocen firm uczestniczących w badaniu 16. Uzyskane oceny są zgodne z ogólnymi tendencjami rozowjowymi tej branży na rynku polskim, na którym obserwowane jest: zmniejszenie znaczenia Polski jako producenta motoryzacyjnego, utrata pozycji regionalnego lidera produkcji pojazdów samochodowych na rzecz Czech i Słowacji. Spadek produkcji samochodów może również przekładać się na zmniejszenie zamówień na części do pojazdów samochodowych w produkcji, których specjalizują się firmy zaliczane do sektora motoryzacyjnego w województwie lubuskim. Wykres 8. Średnia ocena potencjału rozwojowego firm branży motoryzacyjnej 4 3 3,2 3,2 3 2,9 2 1 Nowe produkty/usługi Wdrażanie nowych technologii Wdrażanie nowych rozwiązań organizacyjnych Nowe narzędzia marketingu Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Analiza obszaru specjalizacji: Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego Zasięg i struktura rynku. Rynek działalności badanych firm obszaru specjalizacji produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego jest dosyć słabo zdywersyfikowany. W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano firmy prowadzące działalność przede wszystkim na rynku lokalnym (24 firmy). Na rynkach państw Unii Europejskiej działalność prowadzi 12 firm, tylko 3 firmy funkcjonują na rynkach pozaeuropejskich. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że plany rozszerzenia obszaru działalności zadeklarowało mniej niż 50% firm uczestniczących w badaniu (13 firm). Oznacza to prowadzenie działalności na dotychczasowych rynkach głównie krajowych (lokalnych). Firmy deklarujące rozszerzenie obszaru prowadzonej działalności planują wejście głównie na rynki państw pozaeuropejskich (6 firm). Wykres 9. Obecny dominujący rynek zbytu dla produktów/ usług badanych firm w ramach branży motoryzacyjnej rynek UE 12 rynek krajowy 6 rynek lokalny 24 rynek regionalny 9 rynek krajów pozaeuropejskich Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 16 średnia wyznaczona na podstawie skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza brak potencjału, a 5 duży potencjał firm w danym obszarze). 41

42 Wykres 10. Planowane kierunki rozszerzenia rynku zbytu dla produktów/ usług firmy w ramach branży motoryzacyjnej w perspektywie 3 lat kraje pozaeuropejskie 6 kraje UE 2 rynek krajowy 3 rynek regionalny Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji. Aktywność badanych firm branży motoryzacyjnej w zakresie komercjalizacji wyników badań i innowacji w ciągu ostatnich 3 lat była niewielka. Możemy mówić w tym przypadku o pojedynczych działaniach związanych z wypracowaniem własnego knowhow (aktywność w tym obszarze zadeklarowały tylko 3 firmy), zakupem licencji (4 firmy), dokonaniem zgłoszenia znaku towarowego (3 firmy), dokonaniem zgłoszenia patentowego (2 firmy), udzieleniem licencji (2 firmy) czy uzyskaniem patentu (1 firma). Dodatkowo żadna z badanych firm nie dokonała w ciągu ostatnich 3 lat zgłoszenia wzoru przemysłowego/użytkowego. Także obecna aktywność badanych firm sektora motoryzacyjnego w analizowanym obszarze jest nieznaczna. Nad dokonaniem zgłoszenia patentowego pracują obecnie 2 firmy, jedna z badanych firm zajmuje się opracowaniem znaku towarowego, dodatkowo tylko 1 firma podejmuje działania, których celem ma być opracowanie wzoru przemysłowego, natomiast nad opracowaniem wzoru użytkowego pracują obecnie tylko 2 firmy. W odniesieniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako porównywalną. Wyniki firm branży motoryzacyjnej nie odbiegają od odpowiedzi wskazywanych przez przedsiębiorstwa innych analizowanych sektorów, co oznacza, że aktywność przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji należy w większości przypadków uznać za bardzo niską. Do głównych powodów braku aktywności firm branży motoryzacyjnej uczestniczących w badaniu w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań, zaliczone zostały zbyt wysokie koszty działań tego typu, niewspółmierne do potencjalnych, możliwych do osiągnięcia korzyści oraz brak środków finansowych. W mniejszym stopniu brak aktywności w tym zakresie spowodowany był brakiem wykwalifikowanego personelu, trudnościami w znalezieniu partnerów do współpracy oraz brakiem popytu na nowe produkty czy technologie. Wykres 11. Główne powody braku aktywności firm branży motoryzacyjnej w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań Zbyt wysokie koszty działań tego typu Brak środków finansowych Brak wykwalifikowanego personelu Brak popytu na nowe produkty/ technologie (innowacje) Trudności w znalezieniu partnerów do współpracy Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy)

43 Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/usług. Udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach (lata ) w ogólnej sprzedaży badanych firm branży motoryzacyjnej kształtuje się na przeciętnym poziomie. Około 1/3 badanych firm (16 przedsiębiorstw) oszacowała ten udział na poziomie, co najwyżej 10%. Według deklaracji kolejnych 22 firm udział ten kształtuje się na poziomie od 11 do 50%. Natomiast udział na poziomie powyżej 50% zadeklarowało jedynie 5 przedsiębiorstw. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić ten udział jako stosunkowo wysoki. Średni udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach w ogólnej sprzedaży badanych firm branży motoryzacyjnej kształtował się na poziomie 27,2%, w porównaniu do 23,2% dla branży metalowej, 32,2% dla branż wchodzących w skład obszaru kooperacji, 20,9% dla firm obszaru związanego z technologiami i usługami dla zdrowia człowieka oraz 18,3% dla obszaru technologii i usług środowiskowych. Wykres 12. Procentowy udział ze sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach (lata ) w ogólnej sprzedaży badanych firm branży motoryzacyjnej % i mniej 11-30% 31-50% 51-70% 71-90% 91% i więcej Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet). Poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami w przedsiębiorstwach branży motoryzacyjnej jest dość wysoki, jeżeli chodzi o wykorzystanie sieci Internet w zakresie komunikacji z klientami i dostawcami. Blisko 70% badanych firm wykorzystuje Internet w tym zakresie. Natomiast w przypadku wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży produktów sieć Internet wykorzystuje już tylko około 35% badanych firm. Porównując tę aktywność do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić poziom aktywności badanych firm branży motoryzacyjnej jako podobny do większości analizowanych branż, przy czym najwyższy poziom odpowiedzi wskazujących na wykorzystanie Internetu we wszystkich analizowanych obszarach dotyczył branży metalowej. Wykres 13. Wykorzystywanie Internetu w zakresie sprzedaży i/lub w zakresie komunikacji z klientem w badanych firmach branży motoryzacyjnej w zakresie komunikacji z klientami w zakresie komunikacji z dostawcami w zakresie sprzedaży produktów przez Internet sklep internetowy Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 15 43

44 Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych, wspierających innowacyjny rozwój firm. Uczestniczące w badaniu firmy, prowadzące działalność w ramach branży motoryzacyjnej, charakteryzują się bardzo niskim poziomem aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziły jedynie 3 firmy. W odniesieniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako porównywalną, przy czym firmy branży metalowej zadeklarowały uczestnictwo w największej liczbie projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziło 8 firm, dla porównania firmy uczestniczące w badaniu w ramach branży technologii i usług środowiskowych potwierdziły udział jedynie w trzech tego typu projektach. Aktywność firm pozostałych badanych obszarów jest tylko nieznacznie wyższa. Oznacza to ogólnie bardzo małą aktywność wszystkich badanych firm w tym zakresie Uwarunkowanie regionalne rozwoju obszaru specjalizacji: produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego Branża motoryzacyjna to domena południowych regionów Polski: Katowic, Gliwic oraz Krakowa, ale przemysł motoryzacyjny jest również ważnym sektorem przemysłowym w województwie lubuskim, w którym jest jedną z ważniejszych gałęzi przemysłu pod względem wielkości zatrudnienia oraz produkcji sprzedanej przemysłu. Produkcja samochodów i ich części to branża (w woj. lubuskim jest to głównie działalność związana z produkcja części do samochodów), która integruje Polskę Zachodnią. Województwo lubuskie wraz z innymi regionami Polski Zachodniej jest obecnie częścią większego środkowoeuropejskiego skupienia obejmującego również sąsiednie landy Niemiec oraz obszar Republiki Czeskiej. Potencjał województwa lubuskiego w obszarze badanej specjalizacji: produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego, charakteryzuje się ważnymi pozytywnymi czynnikami. Istotny wpływ na strukturę gałęziową przemysłu województwa lubuskiego poprzez wzmocnienie m.in. przemysłu motoryzacyjnego wywarły inwestycje poczynione na terenie Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, w ramach której przemysł motoryzacyjny jest jedną z ważniejszych branż pod względem inwestycji. Branża motoryzacyjna w województwie lubuskim jest również dość silnie powiązana z branżą metalową, kolejną ważną dla regionu branżą. Firmy tej branży posiadają w swojej ofercie szereg usług dedykowanych branży motoryzacyjnej. Na terenie województwa od 2013r. funkcjonuje również transgraniczny Klaster Transportu i Logistyki w Świebodzinie, do którego należą podmioty branży TSL, instytucje otoczenia biznesu oraz jednostki naukowobadawcze. Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora. Pozycję konkurencyjną firm branży motoryzacyjnej uczestniczących w badaniu należy określić jako dość dobrą. Najwięcej firm biorących udział w badaniu zaklasyfikowało swoją pozycję konkurencyjną jako liczącego się jednego z naśladowców strategii liderów. Sporą grupę stanowią również przedsiębiorstwa, które określiły swoją pozycję na rynku nieco wyżej, jako tzw. pretendent do lidera zajmującego 2-3 miejsce na rynku. Należy jednak zwrócić uwagę, że w ramach badań zidentyfikowano jedynie 2 firmy, które można traktować jako liderów na rynku międzynarodowym oraz krajowym i regionalnym oraz 3 liderów na rynku lokalnym (tabela 5). Główne obszary konkurowania w ramach branży motoryzacyjnej w województwie lubuskim, to: wysoka jakość produktów/ usług, sposób obsługi klienta i marketing oraz cena produktów lub usług (tabela 6). Pozostałe istotne dla długoterminowego rozwoju branży czynniki, takie jak: nowe technologie produkcji, innowacyjne produkty czy usługi oraz dostęp do kanałów dystrybucji są istotne, ale ich wykorzystanie w ramach bieżącego budowania pozycji konkurencyjnej w ramach analizowanego sektora jest mniejsze. 44

45 Tabela 5. Pozycja konkurencyjna badanych firm branży motoryzacyjnej Lider rynku 2-3 miejsce na rynku pretendent lidera Liczący się jeden z naśladowców strategii liderów Działalność w niewielkich niszach rynkowych Trudno powiedzieć na rynku lokalnym na rynku regionalnym na rynku krajowym na rynku międzynarodowym Źródło: obliczenia własnena podstawie badania Cati (N=43 firmy) Tabela 6. Obszary konkurowania badanych podmiotów branży motoryzacyjnej (liczba firm) Obszar Zdecydowanie najczęściej Raczej często Tylko niektóre firmy Bardzo rzadko Trudno powiedzieć Cena produktów/ usług Nowe technologie produkcji Innowacyjne produkty/ usługi Obsługa klienta i marketing Wysoka jakość produktów/usług Dostęp do kanałów dystrybucji Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Główne czynniki zagrażające pozycji konkurencyjnej firm funkcjonujących w ramach sektora to przede wszystkim: rosnące koszty produkcji w Polsce oraz wzrost cen produktów i usług na rynku krajowym (czynnik ten wskazały 22 firmy uczestniczące w badaniu); brak środków na rozwój (czynnik ten wskazało 14 spośród 43 firm uczestniczących w badaniu); intensywna konkurencja (czynnik ten wskazało 13 firm uczestniczących w badaniu). Przedstawiciele firm biorących udział w badaniu oceniają w większości przypadków, pozycję konkurencyjną firm branży motoryzacyjnej na podobnym poziomie, w porównaniu do pozycji zajmowanej przez głównych konkurentów. Dość duża jest również liczba wskazań dla odpowiedzi opisujących tę pozycję jako firmy wiodącej na rynku. Nie ma w zasadzie większych różnic w odpowiedziach, jeżeli chodzi o analizowane obszary porównań dotyczące zajmowanej pozycji konkurencyjnej, takie jak, np.: organizacja przedsiębiorstw, innowacyjność produktów i usług czy dostęp do wiedzy. Tabela 7. Ocena konkurencyjności firm branży motoryzacyjnej w województwie lubuskim w odniesieniu do głównych konkurentów (liczba firm) Obszar Jesteśmy Mamy Jesteśmy na Jesteśmy Jesteśmy daleko opóźnienie podobnym raczej liderami w tyle poziomie wiodący Organizacja przedsiębiorstw Innowacyjność produktów i usług Dostęp do wiedzy (patenty, wzory, eksperci) Koszty pracy Dostęp do rynków zbytu i jego organizacja Udział w międzynarodowym handlu (export) Nowoczesność stosowanych technologii produkcji Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 45

46 Na poprawę pozycji konkurencyjnej badanych firm sektora wpływ może mieć w zasadzie większość ocenianych w ramach badania czynników źródeł wiedzy/ pomysłów mających istotne znaczenie dla obecnej pozycji firmy (konkurencyjności jej produktów/usług), takich jak: informacje pochodzące od klientów firmy średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyznaczona w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza źródło nieistotne, a 5 źródło kluczowe wyniosła 3,9; informacje pochodzące od innych przedsiębiorców lub pracowników firmy średnia ocena znaczenia tych źródeł wiedzy wyniosła odpowiednio 3,3 oraz 3,5; informacje pochodzące od dostawców średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyniosła 3,1. Natomiast niżej oceniona została wiedza pochodząca z tzw. źródeł zewnętrznych, takich jak np.: eksperci branżowi, wiedza pochodząca z dostępnych publikacji, czasopism, opracowań, pozyskiwana na targach, wystawach czy seminariach branżowych średnia ocena wyniosła 2,6. Jeszcze niżej ocenione zostało znaczenie takich źródeł wiedzy jak: uczelnie i szkoły wyższe średnia ocena wyniosła 2,4; współpraca firmy z pracownikami naukowymi (wynikająca np. z kontaktów roboczych) średnia ocena wyniosła 2,2. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów. Zidentyfikowana w ramach badania siła konkurencji w ramach branży motoryzacyjnej określona została bądź jako przeciętna, co oznacza istnienie wielu firm konkurujących ze sobą, raczej mało intensywnie (sytuację tę potwierdziło 21 firm), bądź silna, co oznacza istnienie bardzo dużej liczby firm konkurujących bezpośrednio ze sobą (sytuację tego typu potwierdziło również 21 firm). Wysoka ocena siły konkurencji firm w regionie ma duże znaczenie dla dalszego intensywnego rozwoju tego sektora, tym bardziej, że obszar działalności głównych konkurentów badanych firm branży motoryzacyjnej to głównie region, w którym firma prowadzi działalność (woj. lubuskie). Wykres 14. Siła konkurencji w ramach firm branży motoryzacyjnej konkurencja jest silna jest bardzo dużo firm konkurujących bezpośrednio ze sobą konkurencja jest na przeciętnym poziomie jest dużo firm, które ze sobą konkurują, ale nie konkurują ze sobą intensywnie konkurencja jest słaba tylko nieliczne firmy silnie ze sobą konkurują bardzo duża Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 46

47 Wykres 15. Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm branży motoryzacyjnej Region, w którym firma prowadzi działalność (w woj. lubuskim) Inne regiony w kraju Za granicą Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Wykres 16. Główne źródła konkurencji dla firm z województwa lubuskiego działających w branży motoryzacyjnej Firmy lokalne, z terenu województwa lubuskiego 24 Firmy z innych województw w kraju 10 Firmy z Europy 8 Firmy pozaeuropejskie 1 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania Cati (N=43 firmy) Warunki wejścia do sektora. Istotnym warunkiem ograniczającym konkurencję, w tym także powstawanie nowych firm w ramach sektora, są możliwości (łatwość) wejścia do branży, które zostały bardzo różnie ocenione przez uczestników badania. Podobną liczbę wskazań uzyskano dla odpowiedzi potwierdzających: raczej łatwe wejście do sektora (12 firm); raczej trudne wejście do sektora wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm (12 firm); oraz jako bardzo trudne, oznaczające duże bariery wejścia (14 firm). Wykres 17. Możliwości (łatwość) wejścia firm do branży motoryzacyjnej Bardzo łatwo, nie ma w zasadzie żadnych barier wejścia Raczej łatwo, istnieją łatwe do pokonania bariery i kilka warunków Raczej trudno, istnieją znaczące bariery wejścia dla nowych firm 14 Bardzo trudno, bariery wejścia są bardzo trudne do pokonania dla nowych podmiotów 2 Trudno powiedzieć Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 47

48 Relacje sieciowe w regionie. Badane firmy sektora motoryzacyjnego, pod względem dotychczasowych doświadczeń związanych ze współpracą z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R charakteryzują się małym doświadczeniem zarówno we współpracy z instytucjami pochodzącymi z regionu, jak i spoza województwa lubuskiego. Sektor reprezentowany przez firmy uczestniczące w badaniu, jest stosunkowo słabo zorientowany na współpracę z jednostkami B+R, jednostkami naukowymi czy parkami oraz inkubatorami technologicznymi. Może to oznaczać małe zainteresowanie współpracą z lokalnymi jednostkami badawczorozwojowymi również w przyszłości. Lokalne firmy tego sektora najprawdopodobniej posiadają własne wypracowane przez firmy macierzyste rozwiązania technologiczne, w związku z czym w mniejszym stopniu są zainteresowanie poszukiwaniem tego typu rozwiązań na rynku lokalnym, na którym występują jednostki posiadające znacznie mniej atrakcyjną ofertę. Tabela 8. Obszary współpracy badanych firm branży motoryzacyjnej w okresie ostatnich 3 lat (liczba firm) Obszar Z regionu Z Polski, spoza regionu Jednostki naukowe (Uczelnie Wyższe) 6 2 Jednostki badawczo - naukowe B+R w kraju 1 5 Jednostki B+R za granicą 4 2 Parki technologiczne, inkubatory technologiczne 3 4 Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe 4 2 Sieci "Aniołów biznesu" 2 3 Instytucje finansowania ryzyka (Venture Capital, seed capital) 3 2 Eksperci branżowi/ tematyczni 4 4 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Główne obszary niewystarczającej wiedzy identyfikowane przez przedstawicieli firm w ramach przeprowadzonych badań dotyczą informacji związanych z finansowaniem innowacji oraz kapitałem podwyższonego ryzyka, badaniami, analizami rynku innowacyjnych przedsięwzięć oraz wycenami innowacji oraz oceną innowacyjnych przedsięwzięć. W mniejszym zakresie odczuwany jest brak wiedzy dotyczący takich obszarów, jak: zarządzanie jakością, informatyka, programowanie komputerowe czy prawo. Wykres 18. Obszary tzw. niedostatków wiedzy identyfikowane przez firmy branży motoryzacyjnej niezbędne w procesie wdrażania innowacyjnych produktów, czy technologii finansowanie innowacji, kapitał podwyższonego ryzyka badania, analizy rynku innowacyjnych przedsięwzięć technologia, transfer technologii 10 wycena innowacji, ocena innowacyjnych projektów 9 komercjalizacja innowacyjnych produktów, usług 6 zarządzanie projektami, pisanie wniosków projektowych prawo (prawo autorskie, własność intelektualna, rozliczanie pomocy publicznej, itp.) zarządzanie jakością, systemy ISO, HACCP, i inne informatyka, programowanie komputerowe internacjonalizacja firmy, handel międzynarodowy, wejście na nowe rynki Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy). 48

49 Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Uzyskane informacje zebrane na podstawie badań firm branży motoryzacyjnej dobranych na podstawie poziomu zaawansowania technologicznego, pozwoliły na zidentyfikowanie następujących cech charakteryzujących badane przedsiębiorstwa sektora oraz rynek motoryzacyjny w woj. lubuskim, w tym jego potencjał branżowy, obszar specjalizacji oraz uwarunkowania regionalne. I. POTENCJAŁ BRANŻOWY 1. Poziom zaawansowania technologicznego Widoczne zaawansowanie technologiczne badanych firm, przy jednoczesnym znacznym udziale firm o przeciętnym poziomie zaawansowania. 2. Technologie KET Brak aktywności w badanej próbie. 3. Udział eksportu produktów/ usług w ramach branży metalowej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku Znaczny potencjał eksportowy. 4. Prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Małe zainteresowanie prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji itp. w ramach próby. 5. Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym Przeciętny poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym. 6. Poziom innowacyjności. Niski w badanej próbie. Poziom nakładów na działalność innowacyjną zidentyfikowany na podstawie wskazan jedynie 6 firm, których nakłady kształtuja się na poziomie od 5 tys. zł do 1 mln zł. Znaczny udział w próbie firm (17) nieponoszących żadnych nakładów na działalność tego typu. 7. Faza etap rozwoju branży Faza dojrzałości. 8. Potencjał rozwojowy branży Przeciętny potencjał rozwojowy branży. II. OBSZAR SPECJALIZACJI 1. Zasięg i struktura rynku Rynek stosunkowo słabo zdywersyfikowany, przeważają firmy funkcjonujące głównie na rynku lokalnym; zidentyfikowano 12 firm prowadzących działalność na rynkach państw Unii Europejskiej oraz 3 firmy funkcjonujące na rynkach krajów pozaeuropejskich. 2. Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji Niski poziom aktywności w ramach komercjalizacji wiedzy i innowacji w badanej próbie. Pojedyncze działania w ramach próby w tym zakresie. 3. Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług Stosunkowo wysoki udziału sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm w porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji (średni udział sprzedaży na poziomie 27,2%). 49

50 4. Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet) Dość wysoki poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami oraz dostawcami. Porównywalny do większości analizowanych obszarów specjalizacji. 5. Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych Niski poziom aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziły jedynie 3 firmy. III. UWARUNKOWANIA REGIONALNE 1. Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora Stosunkowo dobra pozycja konkurencyjna na tle innych badanych obszarów specjalizacji. Głównie firmy zaklasyfikowane jako liczący się naśladowcy strategii liderów przy udziale sporej grupy tzw. firm pretendentów do pozycji lidera. W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowane tylko 2 firmy, które można traktować jako liderów na rynku międzynarodowym oraz krajowym i regionalnym. Główne obszary konkurowania: wysoka jakość produktów/ usług, sposób obsługi klienta i marketing oraz cena produktów lub usług. 2. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów Zróżnicowana siła oddziaływania przedsiębiorstw konkurencyjnych na sektor, wskazywana jako: przeciętna, co oznacza istnienie wielu firm konkurujących ze sobą, raczej mało intensywnie (w opinii 50% badanych firm), oraz silna, co oznacza istnienie bardzo dużej liczby firm konkurujących bezpośrednio ze sobą (sytuację tego typu potwierdziło również 21 firm). Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm to najczęściej region, w którym firma prowadzi działalność (woj. lubuskie). 3. Warunki wejścia do sektora Zróżnicowane, postrzegane jako: raczej łatwe wejście do sektora (w opinii 12 firm); raczej trudne wejście do sektora wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm (12 firm); oraz jako bardzo trudne, oznaczające duże bariery wejścia (14 firm). 4. Relacje sieciowe w regionie Stosunkowo małe doświadczenie firm sektora pod względem dotychczasowych doświadczeń związanych ze współpracą z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R. 50

51 MOŻLIWOŚCI ROZWOJU OBSZARU SPECJALIZACJI OCENA EKSPERCKA Weryfikacja tezy: Województwo lubuskie będzie liderem w Polsce jeśli chodzi o rozwój firm oferujących usługi i produkty dla wiodących firm motoryzacyjnych Realizacja postawionej tezy będzie możliwa do roku 2030 r. głównie w wyniku pozyskania dużych producentów tzw. okrętów flagowych branży motoryzacyjnej w regionie, rozwoju branży motoryzacyjnej w Europie i na świecie oraz w wyniku dalszego rozwoju firm obecnie działających w tym sektorze w regionie. Rozwój ten będzie możliwy w wyniku stwarzania preferencyjnych warunków dla funkcjonowania firm tej branży w ramach polityki regionalnej, wzrostu innowacyjności firm przemysłu motoryzacyjnego w regionie oraz wysokiej jakości szkolnictwa zawodowego w regionie, co przyczyni się do wzrostu atrakcyjności regionu dla inwestorów oraz wzrostu PKB regionu. 1. Termin realizacji postawionej tezy: nigdy 28,6 do roku ,9 do roku ,6 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 2. Uwarunkowania realizacji postawionej tezy: Pozyskania dużych producentów tzw. okrętów flagowych branży motoryzacyjnej w regionie 64,3% Upadku/ osłabienia rozwoju przemysłu motoryzacyjnego w innych regionach Polski 21,4% Rozwoju branży motoryzacyjnej w Europie i na świecie 50,0% Obecnie istotnej już siły firm tego sektora w regionie (obecny poziom rozwoju pociągnie za sobą dynamiczny rozwój w przyszłości) 50,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 51

52 3. Warunki realizacji postawionej tezy: Polityki regionalnej wspierającej branżowy rozwój województwa lubuskiego (stwarzanie preferencji dla takich firm) Wzrostu innowacyjności firm przemysłu motoryzacyjnego w regionie 50,0% 57,1% Tworzenia i wspierania silnych grup przedsiębiorców jak np. klastry 7,1% Ułatwień w dostępie do kapitału dla firm tego przemysłu 21,4% Wysokiej jakości szkolnictwa zawodowego w regionie 50,0% Rozwoju instytucji badawczo rozwojowych 7,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 4. Efekty realizacji postawionej tezy: Wzrost PKB regionu Wzrost atrakcyjności regionu dla inwestorów 71,4% 71,4% Wzrost atrakcyjności regionu dla mieszkańców 28,6% Żadne z powyższych 14,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 52

53 3.2. Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych (branża metalowa) Przemysł metalowy to bardzo duży sektor skoncentrowany w wielu miastach i regionach europejskich, zdominowany przez małe i średnie przedsiębiorstwa funkcjonujące w charakterze poddostawców dla różnych dziedzin przemysłu takich jak, np.: przemysł motoryzacyjny, lotniczy, maszynowy, transportowy, budowlany czy energetyczny. Znaczny wpływ na rozwój tego sektora w Polsce mają inwestycje koncernów międzynarodowych funkcjonujących w ramach podsektora maszynowego, obejmujące takie firmy, jak: BSH (Bosh), Samsung, LG, Electrolux, Timken, Alstom. Rysunek 3. Wybrane inwestycje zagraniczne w sektorze maszynowym w Polsce Źródło: Sektor wytwarzania maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych obejmuje m.in.: produkcję konstrukcji metalowych i ich części; produkcję kotłów centralnego ogrzewania; produkcję zbiorników, cystern i pojemników metalowych; produkcję wytwornic pary; obróbkę metali i nakładanie powłok na metale; obróbkę mechaniczną elementów metalowych; produkcję kół zębatych, przekładni zębatych i elementów napędowych; produkcję urządzeń dźwigowych i chwytaków; produkcję maszyn i narzędzi mechanicznych; odlewnictwo żeliwa. 53

54 ŚLĄSKIE MAZOWIECKIE POMORSKIE WIELKOPOLSKIE MAŁOPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ŁÓDZKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE LUBELSKIE OPOLSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE LUBUSKIE PODLASKIE Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Do branży metalowej zaliczane są firmy z sekcji C Dział 24 produkcja metali, 25 produkcja metalowych wyrobów gotowych (z wyłączeniem maszyn i urządzeń) i 28 produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej niesklasyfikowanych. Według danych GUS w 2013r. w Polsce zarejestrowanych było około przedsiębiorstw zaklasyfikowanych do wymienionych działów, z czego na terenie województwa lubuskiego działalność prowadziło ponad 1700 przedsiębiorstw, przy czym w ostatnich 4 latach w każdym ze wskazanych działów nastąpił wzrost liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Wykres 19. Przedsiębiorstwa branży metalowej w Polsce w 2013r Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Przemysł metalowy w województwie lubuskim to również stosunkowo duży sektor (drugi po branży motoryzacyjnej pod względem wielkości zatrudnienia), obejmujący małe i średnie przedsiębiorstwa współpracujące z innymi branżami w charakterze poddostawców. Należy jednak zwrócić uwagę, że na tle innych województw w Polsce potencjał ilościowy tego sektora jest jednak znacznie mniejszy. Jednocześnie firmy zajmujące się obróbką metali są bardzo często jednym z ogniw łańcucha dostaw w ramach innych branż. Podobna sytuacja dotyczy również województwa lubuskiego, w którym przedsiębiorstwa branży metalowej współpracują z firmami innych ważnych dla regionu branż jak np. przemysł motoryzacyjny, branża papiernicza, drzewna czy przedsiębiorstwa funkcjonujące w ramach technologii ochrony środowiska itp. Praktycznie większość branż ważnych dla regionu potrzebuje wsparcia ze strony firm sektora metalowego czy też kooperuje z firmami tej branży Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Potencjał branżowy obszaru specjalizacji zidentyfikowany został głównie na podstawie badań zrealizowanych na próbie obejmującej 43 przedsiębiorstwa funkcjonujące na terenie województwa lubuskiego. W badaniu uczestniczyły: 24 małe przedsiębiorstwa (zatrudniające od 10 do 49 pracowników), 18 średnich przedsiębiorstw (zatrudniających od 50 do 249 pracowników) oraz 1 duże przedsiębiorstwo (zatrudniające 250 i więcej pracowników) Wielkość zatrudnienia została ustalona na moment przeprowadzenia badania. 54

55 Poziom zaawansowania technologicznego. W badaniach udział wzięło: 14 firm deklarujących znaczny poziom zaawansowania technologicznego, 22 firmy o przeciętnym poziomie zaawansowania oraz tylko 4 firmy deklarujące niski poziom zaawansowania technologicznego (3 firmy uczestniczące w badaniu nie potrafiły określić swojego poziomu zaawansowania technologicznego). Wykres 20. Poziom zaawansowania technologicznego badanych firm branży metalowej Firma zaawansowana technologicznie Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Dodatkowo poziom zaawansowania technologicznego badanych firm oceniono na podstawie wyposażenia w środki automatyzacji produkcji. W przedsiębiorstwach uczestniczących w badaniu zidentyfikowano: 39 obrabiarek do metali laserowo sterowanych numerycznie, 29 zautomatyzowanych linni produkcyjnych oraz 28 komputerów do sterowania i regulacji procesami technologicznymi. W odniesieniu do innych obszarów analizowanych w ramach badań można ocenić, że jest to poziom porównywalny do wyposażenia w środki automatyzacji produkcji zidentyfikowany dla branży motoryzacyjnej, która podobnie jak branża metalowa została uznana za obecną kluczową branżę regionalną, a więc branżę, która powinna charakteryzować się również odpowiednim poziomem zaawansowania technologicznego firm funkcjonujacych w ramach tego sektora. Tabela 9. Wyposażenie w środki automatyzacji produkcji badanych firm branży metalowej Środki automatyzacji Liczba sztuk Linie produkcyjne (technologiczne) automatyczne 29 Linie produkcyjne (technologiczne) sterowane komputerem 26 Centra obróbkowe 19 Obrabiarki do metali laserowo sterowanych numerycznie 39 Roboty i manipulatory przemysłowe 17 Roboty przemysłowe 19 Komputery do sterowania i regulacji procesami technologicznymi 28 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 22 Firma przeciętnie zaawansowana technologicznie 4 3 Firma mało zaawansowana technologicznie Trudno powiedzieć Technologie KET. Większość firm analizowanego obszaru, uczestniczących w badaniu nie prowadziła badań lub nie zajmowała się wdrażaniem tzw. technologii KET. Zidentyfikowano jedynie 3 firmy prowadzące badania lub wdrażające technologie w ramach: biotechnologii, nanotechnologii oraz technologii wytwarzania zaawansowanych materiałów. Należy jednak zauważyć, że dwie spośród tych firm wskazały, że technologie te stanowią zupełnie nieistotny obszar dla działalności firmy. Udział eksportu produktów/ usług w ramach branży metalowej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano: 26 firm, dla których procentowy udział eksportu produktów/ usług w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku 2013 kształtował się na poziomie 50% i mniej oraz 17 firm, dla których udział ten był wyższy niż 50%. Pokazuje to znaczny potencjał eksportowy badanych firm w tym obszarze specjalizacji. Szczegółowy rozkład uzyskanych odpowiedzi przedstawiony został na kolejnym wykresie. 55

56 Wykres 21. Procentowy udział eksportu produktów/ usług w ramach branży metalowej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku % i więcej 80-90% 60-70% 40-50% 20-30% 10% i mniej Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Większość firm uczestniczących w badaniu zadeklarowała, że nie prowadzi prac badawczorozwojowych. Zidentyfikowano jedynie 5 firm prowadzących prace tego typu, w tym: 4 firmy prowadzące własne prace badawczo-rozwojowe oraz 1 firmę, która prowadzi tego typu prace poprzez współpracę z zewnętrznymi instytucjami badawczymi i/ lub naukowcami. Niski jest również poziom zatrudnienia w działalności B+R w ramach badanych firm. W dwóch firmach zidentyfikowano zatrudnienie na poziomie 2 osób oraz tylko w jednej na znacznie wyższym poziomie 400 osób. Dodatkowo tylko 2 uczestniczące w badaniu firmy posiadają własny dział badań wyodrębniony w strukturze firmy. Istotne jest również, że tylko jedna z badanych firm potrafiła podać wysokość orientacyjnego poziomu nakładów (brutto) na działalność B+R (nakład ten oszacowany został na poziomie 100 tys. zł.) Oznacza to, że potencjał i doświadczenie badanych firm w zakresie działalności B+R są raczej niewielkie. Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym. Poziom zaangażowania badanych firm w działalność w układzie międzynarodowym jest znaczny. Tylko 14 z 43 badanych firm nie angażuje się w tego typu działalność. Dość duża liczba firm (17 firm) prowadzi działalność eksportową, uczestniczy w międzynarodowych targach i wystawach. Zwraca jednak uwagę, że tylko 2 spośród 43 firm uczestniczących w badaniu są partnerami w projektach międzynarodowych, a tylko 3 firmy są członakmi sieci, czy też innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym. Wykres 22. Poziom zaangażowania firm branży metalowej w działalność w układzie międzynarodowym Firma nie angażuje się w działalność w układzie międzynarodowym 14 Firma jest partnerem w projekcie międzynarodowym 2 Firma jest członkiem sieci i innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym Firma współpracuje z zagranicznymi firmami w ramach łańcuchów dostaw Firma uczestniczy w międzynarodowych targach i wystawach Firma prowadzi działalność eksportową 17 Firma jest przedstawicielem firmy zagranicznej w Polsce 5 Firma posiada przedstawicielstwo w innym kraju 8 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy)

57 Poziom innowacyjności. Poziom innowacyjności firm uczestniczących w badaniu należy w większości przypadków określić jako przeciętny. Ponad połowa analizowanych firm zadeklarowała, że pod względem innowacyjności zaklasyfikowałaby swoją firmę jako przeciętnie innowacyjną (wśród 50% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce). Natomiast tylko 3 firmy wskazały, że reprezentują przedsiębiorstwa wysoce innowacyjne, zaliczane do 10% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Jako przeciętne można również określić zaintersowanie firm uczestniczących w badaniu innowacjami, jako celem działania czy też dalszego rozwoju firm. Zainteresowanie w tym zakresie zadeklarowały 23 firmy, w porównaniu do 18, które nie wiążą rozwoju firmy z wprowadzaniem innowacji. Wykres 23. Poziom innowacyjności firm branży metalowej firma bardzo mało innowacyjna 9 firma przeciętnie innowacyjna (wśród 50% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce) 22 firma innowacyjna (wśród 25% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce) 9 firma wysoce innowacyjna (wśród 10% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce) 3 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Poziom innowacyjności można również oceniać na podstawie orientacyjnej wysokości nakładów na działalność innowacyjną deklarowanej przez przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu. Blisko połowa (18 firm) nie poniosła żadnych nakładów na działalność tego typu. W przypadku 8 firm możemy mówić o nakladach na poziomie co najwyżej 100 tys. (od do ) oraz o nakładach na poziomie powyżej 100 tys. w przypadku 4 firm (od do ). W porównaniu do firm innych obszarów specjalizacji, uczestniczących w badaniu ten poziom nakładów na działaność innowacyjną można okreslić jako wysoki, najwyższy wśród branż analizowanych w ramach badania, zidentyfikowany na podstawie odpowiedzi 22 firm, które zadeklarowały orientacyjną wartość nakładów na działaność tego typu. Faza/ etap rozwoju branży. Fazę/ etap rozwoju branży według przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu należy określić jako fazę dojrzałości, czyli etap, w którym stabilizuje się sprzedaż, dużo klientów korzysta lub skorzystało z oferowanych produktów/ usług, na rynku istnieje duża konkurencja. Tak zidentyfikowany etap rozwoju branży będzie wymagał dalszej aktywności firm na rynku i podejmowania działań rozszerzających rynek, dających szansę na kontynuowanie działalności i dalszy rozwój firm (wykres 24). Potencjał rozwojowy branży. Potencjał rozowjowy branży w opinii przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu jest przeciętny. Średnie oceny tego potencjału we wszystkich analizowanych obszarach: potencjał do wprowadzania na rynek nowych produktów/ usług, wdrażania nowych technologii, wdrażania nowych rozwiązań organizacyjnych, wprowadzania nowych narzędzi marketingu, kształtowały się na poziomie około 3 punktów (średnia wyznaczona na podstawie skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza brak potencjału, a 5 duży potencjał firm w danym obszarze). 57

58 Wykres 24. Faza/ etap rozwoju branży Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego faza schyłkowa - ograniczenie produkcji i sprzedaży, konieczność modyfikacji produktu 1 faza dojrzałości - sprzedaż stabilizuje się, dużo klientów korzysta lub skorzystało z produktu / usługi, duża konkurencja 32 faza wzrostu - dynamiczny rozwój, pojawia się konkurencja 9 początek drogi, nowości, mało konkurencji, niepewność rynku 1 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Wykres 25. Średnia ocena potencjału rozwojowego firm branży metalowej 4 3 3,1 2,9 3, Nowe produkty/usługi Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Analiza obszaru specjalizacji Wdrażanie nowych technologii Wdrażanie nowych rozwiązań organizacyjnych Nowe narzędzia marketingu Zasięg i struktura rynku. Rynek działalności badanych firm obszaru specjalizacji wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych (branża metalowa) jest zdywersyfikowany. W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano firmy, które funkcjonują zarówno na rynku Unii Europejskiej, rynku krajowym czy też na rynkach pozaeuropejskich, jak i firmy, które prowadzą swoją działalność jedynie lokalnie, czy też regionalnie. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że plany rozszerzenia obszaru działalności zadeklarowało mniej niż 50% firm uczestniczących w badaniu (14 firm). Oznacza to ukierunkowanie na prowadzenie działalności na dotychczasowych rynkach, głównie krajowych. Firmy deklarujące rozszerzenie obszaru prowadzonej działalności planują wejście przede wszystkim na rynki państw UE. Tylko jedna z badanych firm zadeklarowała rozszerzenie obszaru swojej działalności również poza obszar UE. 58

59 Wykres 26. Obecny dominujący rynek zbytu dla produktów/ usług badanych firm w ramach branży metalowej rynek UE 20 rynek krajowy 18 rynek lokalny 6 rynek regionalny 4 rynek krajów pozaeuropejskich Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Wykres 27. Planowane kierunki rozszerzenia rynku zbytu dla produktów/ usług firmy w ramach branży metalowej w perspektywie 3 lat rynek UE 14 rynek lokalny 8 rynek krajowy 3 rynek regionalny 2 rynek krajów pozaeuropejskich Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji. Aktywność badanych firm branży metalowej w zakresie komercjalizacji wyników badań i innowacji w ciągu ostatnich 3 lat była niewielka. Możemy mówić w tym przypadku o pojedynczych działaniach związanych z wypracowaniem własnego knowhow (aktywność w tym obszarze zadeklarowały tylko 2 firmy), dokonania zgłoszenia patentowego (2 firmy), udzielenia licencji (2 firmy). Jeszcze mniejszą aktywność zidentyfikowano w odniesieniu do takich działań, jak: dokonanie zgłoszenia znaku towarowego, dokonanie zgłoszenia wzoru przemysłowego/ użytkowego, czy zakupu licencji. Aktywność w tym obszarze dotyczyła pojedynczych działań. Dodatkowo żadna z badanych firm nie dokonała w ciągu ostatnich 3 lat zgłoszenia patentowego. Także obecna aktywność badanych firm sektora metalowego w analizowanym obszarze jest nieznaczna. Nad dokonaniem zgłoszenia patentowego pracują obecnie 4 firmy, opracowaniem znaku towarowego zajmują się 3 firmy, a tylko 2 firmy podejmują działania, których celem ma być opracowanie wzoru przemysłowego, natomiast nad opracowaniem wzoru użytkowego pracuje obecnie tylko 1 firma. W odniesieniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako porównywalną. Wyniki firm branży metalowej nie odbiegają od odpowiedzi wskazywanych przez przedsiębiorstwa innych analizowanych sektorów, co oznacza, że aktywność przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu należy w większości przypadków uznać za bardzo niską. Do głównych powodów braku aktywności firm branży metalowej uczestniczących w badaniu w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań zaliczone zostały: zbyt wysokie koszty działań tego typu, 59

60 niewspółmierne do potencjalnych, możliwych do osiągnięcia korzyści. W mniejszym stopniu brak aktywności w tym zakresie spowodowany był brakiem środków finansowych, które mogłyby być przeznaczone na realizację innowacyjnych projektów, brakiem wykwalifikowanego personelu (o odpowiedniej wiedzy np. z zakresu komercjalizacji innowacji, wprowadzania czy poszukiwania innowacyjnych rozwiązań w ramach prowadzonej działalności), brakiem popytu na nowe produkty czy technologie czy trudnościami w znalezieniu partnerów do współpracy. Wykres 28. Głowne powody braku aktywności firm branży metalowej w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań Zbyt wysokie koszty działań tego typu 20 Brak środków finansowych 9 Brak wykwalifikowanego personelu 8 Brak popytu na nowe produkty/ technologie (innowacje) 6 Trudności w znalezieniu partnerów do współpracy 4 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług. Udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm branży metalowej kształtuje się na poziomie poniżej przeciętnego. Większość badanych firm (20 przedsiębiorstw) oszacowała ten udział na poziomie co najwyżej 10%. Udział na poziomie powyżej 50% zadeklarowały jedynie 3 przedsiębiorstwa. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić ten udział również jako przeciętny. Średni udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach (lata ) w ogólnej sprzedaży badanych firm branży metalowej kształtował się na poziomie 23,2% w porównaniu do 27,7% dla branży motoryzacyjnej, 32,2% dla branż wchodzących w skład obszaru kooperacji, 20,9% dla obszaru związanego z technologiami i usługami dla zdrowia człowieka oraz 18,3% dla obszaru technologii i usług środowiskowych. Wykres 29. Procentowy udział ze sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach (lata ) w ogólnej sprzedaży badanych firm branży metalowej % i mniej 11-30% 31-50% 51-70% 71-90% 91% i więcej Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy). 60

61 Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet). Poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami w przedsiębiorstwach branży metalowej jest znaczny. Blisko 100% badanych firm wykorzystuje Internet w zakresie komunikacji z klientami i dostawcami, a blisko połowa również w zakresie sprzedaży produktów przez Internet. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako wysoką, istotnie wyższą w ramach wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami i dostawcami. Wykres 30. Wykorzystywanie Internetu w zakresie sprzedaży i/lub w zakresie komunikacji z klientem w badanych firmach branży metalowej w zakresie komunikacji z klientami Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) w zakresie komunikacji z dostawcami w zakresie sprzedaży produktów przez Internet sklep internetowy Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych, wspierających innowacyjny rozwój firm. Uczestniczące w badaniu firmy prowadzące działalność w ramach branży metalowej charakteryzują się niskim poziomem aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziło jedynie 8 firm. 18 W odniesieniu do firm z innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako podobną, przy czym firmy branży metalowej zadeklarowały uczestniczenie w największej liczbie projektów finansowanych ze środków publicznych. Dla porównania firmy branży motoryzacyjnej uczestniczące w badaniu, brały udział jedynie w 3 tego typu projektach, podobna sytuacja dotyczy firm branży technologii środowiskowych. Aktywność firm pozostałych badanych obszarów jest tylko nieznacznie większa. Oznacza to bardzo małą aktywność badanych firm w tym zakresie Uwarunkowanie regionalne rozwoju obszaru specjalizacji Potencjał województwa lubuskiego w obszarze badanej specjalizacji: wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych (branża metalowa), charakteryzuje się istotnymi pozytywnymi czynnikami. Szczególnie ważne jest położenie województwa lubuskiego w zachodniej części Polski, w pobliżu granicy z Niemcami (Brandenburgią i Saksonią) mające zdecydowanie pozytywny wpływ na intensyfikację wymiany handlowej oraz podejmowanie wspólnych działań z niemieckimi sąsiadami np. poprzez realizację wspólnych projektów transgranicznych. Poprawiająca się, szczególnie w szybkim tempie w ostatnich kilku latach, dostępność komunikacyjna regionu, jest kolejnym czynnikiem determinującym rozwój całego województwa, w tym także branży metalowej. Problemem odczuwalnym szczególnie mocno na obecnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego województwa, jest dostęp do wysoko wykwalifikowanej kadry, w tym przypadku inżynierów kierunków związanych np. z budową maszyn. Tradycje kształcenia technicznego na poziomie wyższym są szczególnie 61

62 ubogie w północnej części województwa, w której kierunek techniczny oferowany w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Gorzowie Wlkp. uruchomiony został dopiero kilka lat temu. Zdecydowanie większe możliwości, w tym zakresie oferuje Uniwersytet Zielonogórski, który ma znacznie większe doświadczenie (ofertę edukacyjną) oraz osiągnięcia w obszarze kształcenia technicznego. Inżynierów kształci również Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie w ramach Instytutu Politechnicznego na kierunku: Energetyka. Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora. Pozycję konkurencyjną firm branży metalowej uczestniczących w badaniu należy określić jako dość dobrą. Jednakże w ramach badań zidentyfikowano jedynie 2 firmy, które można traktować jako liderów na rynku międzynarodowym oraz krajowym i regionalnym. Najwięcej firm uczestniczących w badaniu zaklasyfikowało swoją pozycję konkurencyjną jako liczącego się jednego z naśladowców strategii liderów, przy czym zwraca uwagę dość duża grupa firm, które sklasyfikowały swoje przedsiębiorstwo pod względem zajmowanej pozycji również jako: pretendent do lidera, zajmujący 2-3 miejsce na rynku. Tabela 10. Pozycja konkurencyjna badanych firm branży metalowej (liczba firm) Obszar Lider rynku 2-3 miejsce na rynku pretendent lidera Liczący się jeden z naśladowców strategii liderów Działalność w niewielkich niszach rynkowych Trudno powiedzieć na rynku lokalnym na rynku regionalnym na rynku krajowym na rynku międzynarodowym Źródło: obliczenia własnena podstawie badania Cati (N=43 firmy) Główne obszary konkurowania w ramach branży metalowej w województwie lubuskim to: cena produktów lub usług, czyli czynnik raczej ograniczający możliwości innowacyjnego rozwoju badanych firm. Dość istotna jest również wysoka jakość produktów i usług. Natomiast pozostałe czynniki, istotne dla długoterminowego rozwoju branży takie jak: nowe technologie produkcji, innowacyjne produkty oraz usługi czy dostęp do kanałów dystrybucji są istotne, ale ich wykorzystanie w ramach bieżącego budowania pozycji konkurencyjnej w ramach analizowanego sektora jest mniejsze. Główne czynniki zagrażające pozycji konkurencyjnej firm funkcjonujących w ramach sektora to przede wszystkim: brak środków na rozwój (czynnik ten wskazało 21 spośród 43 firm uczestniczących w badaniu); intensywna konkurencja (czynnik ten wskazało 18 firm uczestniczących w badaniu); rosnące koszty produkcji w Polsce oraz wzrost cen produktów i usług na rynku krajowym (czynnik ten wskazało 17 firm uczestniczących w badaniu). Tabela 11. Obszary konkurowania badanych podmiotów branży metalowej (liczba firm) Obszar Zdecydowanie najczęściej Raczej często Tylko niektóre firmy Bardzo rzadko Trudno powiedzieć Cena produktów/ usług Nowe technologie produkcji Innowacyjne produkty/ usługi Obsługa klienta i marketing Wysoka jakość produktów/usług Dostęp do kanałów dystrybucji Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 62

63 Przedstawiciele firm biorących udział w badaniu oceniają w większości przypadków, pozycję konkurencyjną firm branży metalowej na podobnym poziomie w porównaniu do pozycji zajmowanej przez głównych konkurentów. Dość duża jest również liczba wskazań dla odpowiedzi opisujących tę pozycję jako firmy wiodącej na rynku. Potwierdza się identyfikowana przy poprzednich pytaniach bardzo mała liczba firm określających swoją pozycję jako lidera w porównaniu do głównych konkurentów. Nie ma w zasadzie większych różnic w odpowiedziach, jeżeli chodzi o analizowane obszary porównań dotyczące zajmowanej pozycji konkurencyjnej, takie jak, np.: organizacja przedsiębiorstw, innowacyjność produktów i usług czy dostęp do wiedzy. Tabela 12. Ocena konkurencyjności firm branży metalowej w województwie lubuskim w odniesieniu do głównych konkurentów (liczba firm) Obszar Jesteśmy daleko Mamy opóźnienie Jesteśmy na podobnym Jesteśmy raczej Jesteśmy liderami w tyle poziomie wiodący Organizacja przedsiębiorstw Innowacyjność produktów i usług Dostęp do wiedzy (patenty, wzory, eksperci) Koszty pracy Dostęp do rynków zbytu i jego organizacja Udział w międzynarodowym handlu (export) Nowoczesność stosowanych technologii produkcji Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Na poprawę pozycji konkurencyjnej badanych firm sektora wpływ może mieć w zasadzie większość ocenianych w ramach badania czynników źródeł wiedzy/ pomysłów mających istotne znaczenie dla obecnej pozycji firmy (konkurencyjności jej produktów/usług), takich jak: informacje pochodzące od klientów firmy średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyznaczona w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza źródło nieistotne, a 5 źródło kluczowe wyniosła 3,7; informacje pochodzące od innych przedsiębiorców lub pracowników firmy średnia ocena znaczenia tych źródeł wiedzy wyniosła 3,3; informacje pochodzące od dostawców średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyniosła 3,0. Natomiast nieco niżej oceniona została wiedzy pochodząca z tzw. źródeł zewnętrznych, takich jak np.: eksperci branżowi, wiedza pochodząca z dostępnych publikacji, czasopism, opracowań, pozyskiwana na targach, wystawach czy seminariach branżowych średnia ocena wyniosła 2,7. Jeszcze niżej ocenione zostało znaczenie takich źródeł wiedzy jak: uczelnie i szkoły wyższe średnia ocena wyniosła 2,4; współpraca firmy z pracownikami naukowymi (wynikająca np. z kontaktów roboczych) średnia ocena wyniosła 2,3. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów. Zidentyfikowana w ramach badania siła konkurencji w ramach branży metalowej określona została głównie jako przeciętna, co oznacza istnienie wielu firm konkurujących ze sobą, raczej mało intensywnie (sytuację tego typu potwierdziły 24 firmy). Z drugiej strony zidentyfikowano również stosunkowo dużą liczbę firm, które określają poziom konkurencji na rynku jako silny, co oznacza istnienie dużej liczby firm konkurujących ze sobą bezpośrednio (sytuację tego typu potwierdziło 13 firm). Ocena siły konkurencji firm badanej branży w regionie ma duże znaczenie dla dalszego intensywnego 63

64 rozwoju tego sektora. Jest to szczególnie istotne, jeżeli weźmie się pod uwagę, że obszar działalności głównych konkurentów badanych firm branży metalowej to przede wszystkim inne regiony w kraju, z których pochodzą główni konkurenci badanych firm sektora. Wykres 31. Siła konkurencji w ramach firm branży metalowej Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Wykres 32. Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm branży metalowej konkurencja jest silna jest bardzo dużo firm konkurujących bezpośrednio ze sobą 14 Region, w którym firma prowadzi działalność (w woj. lubuskim) konkurencja jest na przeciętnym poziomie jest dużo firm, które ze sobą konkurują, ale nie konkurują ze sobą intensywnie Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) konkurencja jest słaba tylko nieliczne firmy silnie ze sobą konkurują bardzo duża Wykres 33. Główne źródła konkurencji dla firm z województwa lubuskiego działających w branży metalowej 29 Inne regiony w kraju 14 Za granicą Firmy pozaeuropejskie 2 Firmy z Europy 12 Firmy z innych województw w kraju 22 Firmy lokalne, z terenu województwa lubuskiego 7 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania Cati (N=43 firmy)

65 Warunki wejścia do sektora. Istotnym warunkiem ograniczającym konkurencję, w tym, także powstawanie nowych firm w ramach sektora są możliwości (łatwość) wejścia do branży oceniane przez uczestników badania reprezentujących branżę metalową, bądź jako bardzo trudne, oznaczające duże bariery wejścia bądź jako raczej trudne wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm. Widoczne jest silne oddziaływanie identyfikowanych trudności na możliwości wejścia do analizowanego sektora, wynikające głównie z barier technologicznych, konieczności ponoszenia dużych nakładów finansowych, dużej konkurencji ze strony firm z innych regionów w kraju oraz firm zagranicznych, które są zainteresowane współpracą z firmami sektora z województwa lubuskiego głównie na zasadach podwykonawstwa. Wykres 34. Możliwości (łatwość) wejścia firm do branży metalowej Bardzo trudno, bariery wejścia są bardzo trudne do pokonania dla nowych podmiotów Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) 17 Raczej trudno, istnieją znaczące bariery wejścia dla nowych firm 2 Raczej łatwo, istnieją łatwe do pokonania bariery i kilka warunków 3 Bardzo łatwo, nie ma w zasadzie żadnych barier wejścia Relacje sieciowe w regionie. Sektor metalowy pod względem dotychczasowych doświadczeń związanych ze współpracą z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R charakteryzuje się dużą homogenicznością związaną z nastawieniem na współpracę głównie z instytucjami pochodzącymi z regionu. Dotychczasowe doświadczenia we współpracy z instytucjami pochodzącymi spoza województwa lubuskiego są nieliczne. Sektor jest silnie zorientowany na współpracę wewnętrzną w ramach regionu. Tabela 13. Obszary współpracy badanych firm branży metalowej w okresie ostatnich 3 lat (liczba firm) Obszar Z regionu Z Polski, spoza regionu Jednostki naukowe (Uczelnie Wyższe) 24 4 Jednostki badawczo-naukowe B+R w kraju 24 5 Jednostki B+R za granicą 21 4 Parki technologiczne, inkubatory technologiczne 23 3 Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe 22 3 Sieci "Aniołów biznesu" 22 3 Instytucje finansowania ryzyka (Venture Capital, seed capital) 22 2 Eksperci branżowi/ tematyczni 21 5 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Główne obszary braków wiedzy identyfikowane w ramach przeprowadzonych badań dotyczą informacji związanych z finansowaniem innowacji oraz kapitałem podwyższonego ryzyka. W mniejszym zakresie odczuwany jest brak wiedzy dotyczący takich obszarów, jak: badania, analizy rynku innowacyjnych przedsięwzięć czy brak aktualnych informacji dotyczących technologii czy transferu technologii. 65

66 Wykres 35. Obszary tzw. niedostatków wiedzy identyfikowane przez firmy branży metalowej niezbędne w procesie wdrażania innowacyjnych produktów, czy technologii zarządzanie jakością, systemy ISO, HACCP, i inne 1 internacjonalizacja firmy, handel międzynarodowy, wejście na nowe rynki 2 finansowanie innowacji, kapitał podwyższonego ryzyka 23 wycena innowacji, ocena innowacyjnych projektów 2 badania, analizy rynku innowacyjnych przedsięwzięć 10 technologia, transfer technologii 8 zarządzanie projektami, pisanie wniosków projektowych 3 komercjalizacja innowacyjnych produktów, usług 5 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=43 firmy) Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Informacje zebrane na podstawie badań firm branży metalowej, dobranych na podstawie poziomu zaawansowania technologicznego, pozwoliły na zidentyfikowanie następujących cech charakteryzujących badane przedsiębiorstwa sektora oraz rynek produkcji i usług dla przemysłu metalowego w woj. lubuskim, w tym jego potencjał branżowy, obszar specjalizacji oraz uwarunkowania regionalne. I. POTENCJAŁ BRANŻOWY 1. Poziom zaawansowania technologicznego Widoczne zaawansowanie technologiczne badanych firm, przy znacznym udziale w próbie firm o przeciętnym poziomie zaawansowania technologicznego. 2. Technologie KET Niski poziom aktywności w ramach próby. Zidentyfikowano jedynie 3 firmy prowadzące badania lub wdrażające technologie w ramach: biotechnologii, nanotechnologii oraz technologii wytwarzania zaawansowanych materiałów. Dodatkowo dwie spośród tych firm wskazały, że technologie te stanowią zupełnie nieistotny obszar dla działalności firmy. 3. Udział eksportu produktów/ usług w ramach branży metalowej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku Znaczny potencjał eksportowy. 4. Prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Małe zainteresowanie prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji itp. w ramach próby. 5. Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym Znaczny poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym. 66

67 6. Poziom innowacyjności. Stosunkowo wysoki w porównaniu do wyników innych analizowanych obszarów.poziom nakładów na działalność innowacyjną, zidentyfikowany na podstawie wskazań 22 firm, których nakłady kształtuja się na poziomie od 2 tys. zł do 30 mln zł. Znaczny udział w próbie firm (18 firm) nieponoszących żadnych nakładów na działalność tego typu. 7. Faza etap rozwoju branży Faza dojrzałości. 8. Potencjał rozwojowy branży Przeciętny potencjał rozwojowy branży. II. OBSZAR SPECJALIZACJI 1. Zasięg i struktura rynku Rynek raczej zdywersyfikowany, przeważają firmy funkcjonujące na rynku krajowym oraz rynkach państw Unii Europejskiej. Zidentyfikowano 20 firm prowadzących działalność na rynkach państw Unii Europejskiej oraz 3 firmy funkcjonujące na rynkach krajów pozaeuropejskich. 2. Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji Niski poziom aktywności w ramach komercjalizacji wiedzy i innowacji w badanej próbie. Pojedyncze działania w ramach próby w tym zakresie. 3. Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług Stosunkowo niski, niższy niż przeciętnie w porównaniu do innych analizowanych obszarów specjalizacji udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży (średni udział sprzedaży na poziomie 23,2%). 4. Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet) Dość wysoki poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami oraz dostawcami. Porównywalny do większości analizowanych obszarów specjalizacji. 5. Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych, wspierających innowacyjny rozwój firm Niski poziom aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziło jedynie 8 firm, przy czym jest to najwyższy poziom w porównaniu do innych ocenianych obszarów. III. UWARUNKOWANIA REGIONALNE 1. Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora Stosunkowo dobra pozycja konkurencyjna na tle innych badanych obszarów specjalizacji. Głównie firmy zaklasyfikowane jako liczący się naśladowcy strategii liderów przy udziale sporej grupy tzw. firm pretendentów do pozycji lidera zajmujących. Zidentyfikowane tylko 2-3 firmy, które można traktować jako liderów na rynku międzynarodowym oraz krajowym i regionalnym. Główne obszary konkurowania: cena produktów lub usług oraz wysoka jakość produktów/ usług. 2. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów Zróżnicowana siła oddziaływania przedsiębiorstw konkurencyjnych, wskazywana jako: przeciętna, co oznacza istnienie wielu firm konkurujących ze sobą, raczej mało intensywnie (w opinii ponad 50% badanych firm), oraz silna, co oznacza istnienie bardzo dużej liczby firm konkurujących bezpośrednio ze sobą (sytuację tego typu potwierdziło 13 firm). Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm to najczęściej inne regiony kraju. 3. Warunki wejścia do sektora Utrudnione, postrzegane jako: 67

68 bardzo trudne wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm (w opinii 21 firm); raczej trudne wejście do sektora wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm (17 firm). 4. Relacje sieciowe w regionie Stosunkowo duże doświadczenie sektora pod względem dotychczasowej współpracy z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R, głównie pochodzącymi z regionu. MOŻLIWOŚCI ROZWOJU BRANŻY OCENA EKSPERCKA Weryfikacja tezy: Województwo Lubuskie będzie w czołówce (jednym z 2-3) regionów w Polsce o kluczowym potencjale przemysłu metalowego Realizacja postawionej tezy będzie możliwa do roku 2030 r. głównie w wyniku wypracowania efektywnych instrumentów wspierania innowacyjności przedsiębiorstw branży metalowej w regionie i stwarzania preferencyjnych warunków dla funkcjonowania firm tej branży w ramach polityki regionalnej, co przyczyni się do wzrostu atrakcyjności regionu dla inwestorów oraz wzrostu PKB regionu. 1. Termin realizacji postawionej tezy: nigdy 14,3 do roku ,3 do roku , Uwarunkowania realizacji postawionej tezy: Pozyskania dużych inwestorów branży metalowej w regionie 50,0% Powstania prężnych jednostek badawczorozwojowych ukierunkowanych na rozwój branży metalowej w regionie 25,0% Wypracowania efektywnych instrumentów wspierania innowacyjności przedsiębiorstw branży metalowej w regionie 66,7% Obecnie istotnej już siły firm tego sektora w regionie (obecny poziom rozwoju pociągnie za sobą dynamiczny rozwój w przyszłości) 50,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 68

69 3. Warunki realizacji postawionej tezy: Polityki regionalnej (stwarzanie preferencji dla takich firm) 66,7% Wzrostu innowacyjności firm przemysłu metalowego w regionie Tworzenia i wspierania silnych grup przedsiębiorców jak np. klastry 25,0% 33,3% Ułatwień w dostępie do kapitału dla firm tego przemysłu 16,7% Wysokiej jakości szkolnictwa zawodowego w regionie 33,3% Rozwoju instytucji badawczo rozwojowych 16,7% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 4. Efekty realizacji postawionej tezy: Żadne z powyższych 14,3% Wzrost atrakcyjności regionu dla mieszkańców 14,3% Wzrost atrakcyjności regionu dla inwestorów 71,4% Wzrost PKB regionu 64,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 69

70 3.3. Technologie i usługi środowiskowe Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Zgodnie z definicją OECD technologie środowiskowe obejmują wszelkiego rodzaju produkty, procesy technologiczne, usługi, a nawet koncepcje działania, które w trakcie swojego cyklu życia powodują znacznie mniejszą uciążliwość dla środowiska naturalnego niż inne, alternatywne substytuty. Ich zastosowanie wiąże się między innymi z ograniczeniem zanieczyszczenia, zmniejszeniem ryzyka środowiskowego i innych negatywnych oddziaływań wynikających z wykorzystania zasobów (w tym energii) w stosunku do rozwiązań alternatywnych. Narzędzia wykorzystywane w ramach technologii środowiskowych to wyroby i usługi, w tym systemy informatyczne, pomiarowe i procedury postępowania, poprawiające eko-efektywność technologii środowiskowych lub wspomagające ich innowacyjny rozwój. W ramach technologii środowiskowych możemy mówić o Technologiach Czystszej Produkcji, są to technologie środowiskowe z wyłączeniem tych, które polegają na usuwaniu skutków zanieczyszczeń, zamiast im zapobiegać, czyli bez tzw. technologii końca rury. Zakres funkcjonalny firm i organizacji prowadzących działalność na analizowanym rynku jest niezwykle szeroki i istotny, gdyż dotyczy wszelkich możliwych form działalności prowadzących do zmniejszenia negatywnego wpływu oddziaływania człowieka na środowisko naturalne. W ostatnich latach w gospodarkach Unii Europejskiej obserwowany jest dynamiczny rozwój technologii środowiskowych. Z analizy kierunków zmian charakterystycznych dla tego rynku wynika, że 18 : Ekoprzemysł stanowi około 2,5% realnego Produktu Krajowego Brutto wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, co daje około 319 mld Euro rocznego obrotu tej branży. Jednocześnie Komisja Europejska prognozuje dwukrotny wzrost tej wartości w następnym dziesięcioleciu. Produkty wytwarzane na obszarze Unii Europejskiej stanowią około 1/3 światowego przemysłu w globalnym sektorze technologii środowiskowych. 3,5 miliona ludzi w Unii Europejskiej uzyskuje zatrudnienie w branży technologii środowiskowych. Generowane są nowe miejsca pracy. Następuje ogromna replikacja zatrudnienia. Technologie środowiskowe generują przede wszystkim innowacje o charakterze produktowym oraz procesowym. Technologie środowiskowe można spotkać niemal we wszystkich sektorach gospodarki, szczególnie w sektorze kontroli zanieczyszczeń, gospodarki wodnej i gospodarowania odpadami oraz w sektorze energetycznym. Technologie te pozwalają ograniczyć emisje, generują mniej odpadów oraz mają mniejszy wpływ na zdrowie i bioróżnorodność, pomagają także ograniczać koszty i zwiększać konkurencyjność. Obszar technologii środowiskowych obejmuje: a) Biotechnologie dla ochrony środowiska, b) Technologie budownictwa inteligentnego oraz energooszczędnego w aspekcie zrównoważonego rozwoju, c) Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami, d) Technologie zagospodarowania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych, e) Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody, f) Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery, g) Technologie wspomagające zarządzanie środowiskiem. 18 Na podstawie: Rynek polskich technologii środowiskowych, Wrzesiewski&Miler s.c., Warszawa

71 MAZOWIECKIE ŚLĄSKIE WIELKOPOLSKIE MAŁOPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE POMORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE ŁÓDZKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE LUBUSKIE OPOLSKIE PODLASKIE Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Do obszaru technologii i usług dla środowiska zaliczane są firmy z sekcji E: Dział 36 pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody, Dział 37 odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, Dział 38 działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców, Dział 39 działalność związana z rekultywacją i pozostała działalność usługowa związana z gospodarką odpadami oraz z sekcji F: Dział 41 roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków, Dział 42 roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej pobór i uzdatnianie wody, Dział 43 roboty budowlane specjalistyczne. Według danych GUS w 2013r. w Polsce zarejestrowanych było blisko 492 tys. przedsiębiorstw zaklasyfikowanych do wymienionych działów, z czego na terenie województwa lubuskiego działalność prowadziło: 154 przedsiębiorstw zaliczanych do Sekcji E dział 36; 323 przedsiębiorstwa zaliczane do Sekcji E dział 37; 904 przedsiębiorstwa zaliczane do Sekcji E dział 38; 45 przedsiębiorstw zaliczanych do Sekcji E dział 39; przedsiębiorstw zaliczanych do Sekcji F dział 41; przedsiębiorstw zaliczanych do Sekcji F dział 42; oraz przedsiębiorstw zaliczanych do Sekcji F dział 42. Oczywiście nie wszystkie przedsiębiorstwa zaklasyfikowane do tych działów zajmują się technologiami środowiskowymi, bardzo często są to przedsiębiorstwa świadczące usługi w obszarze związanym z ochroną środowiska. Wykres 36. Przedsiębiorstwa obszaru technologii i uslug dla środowiska w Polsce Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 71

72 Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Potencjał branżowy obszaru specjalizacji: technologie i usługi środowiskowe zidentyfikowany został głównie na podstawie badań zrealizowanych na próbie obejmującej 42 przedsiębiorstwa funkcjonujące na terenie województwa lubuskiego. W badaniu uczestniczyło: 30 małych przedsiębiorstw (zatrudniających od 10 do 49 pracowników), 10 średnich przedsiębiorstw (zatrudniających od 50 do 249 pracowników) oraz 2 duże przedsiębiorstwa (zatrudniające 250 i więcej pracowników) 19. Poziom zaawansowania technologicznego. W badaniach udział wzięło: 9 firm deklarujących znaczny poziom zaawansowania technologicznego, 24 firmy o przeciętnym poziomie zaawansowania oraz tylko 6 firm deklarujących niski poziom zaawansowania technologicznego (3 firmy uczestniczące w badaniu nie potrafiły określić swojego poziomu zaawansowania technologicznego, co może również oznaczać niski stopień zaawansowania w tym zakresie). Wykres 37. Poziom zaawansowania technologicznego badanych firm obszaru technologie i uslugi środowiskowe Firma zaawansowana technologicznie 24 Firma przeciętnie zaawansowana technologicznie 6 Firma mało zaawansowana technologicznie 3 Trudno powiedzieć Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Dodatkowo poziom zaawansowania technologicznego badanych firm oceniono na podstawie wyposażenia w środki automatyzacji produkcji. W badanych przedsiębiorstwach zidentyfikowano jedynie: 4 linie produkcyjne (technologiczne) automatyczne oraz 1 linię produkcyjną (technologiczną) sterowaną komputerem. W odniesieniu do innych obszarów analizowanych w ramach badań można ocenić, że jest to poziom porównywalny do wyposażenia w środki automatyzacji produkcji zidentyfikowanego dla obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka, który podobnie jak analizowana branża został uznany za starter, czyli obszar skupiający firmy rozpoczynające działalność, ale o dużym potencjale rozwojowym branży, stąd prawdopodobnie niski stopień wyposażenia badanych firm w środki automatyzacji produkcji. Tabela 14. Wyposażenie w środki automatyzacji produkcji badanych firm obszaru technologie i usługi środowiskowe Środki automatyzacji Liczba sztuk Linie produkcyjne (technologiczne) automatyczne 4 Linie produkcyjne (technologiczne) sterowane komputerem 1 Centra obróbkowe - Obrabiarki do metali laserowo sterowanych numerycznie - Roboty i manipulatory przemysłowe - Roboty przemysłowe - Komputery do sterowania i regulacji procesami technologicznymi - Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) 19 Wielkość zatrudnienia została ustalona na moment przeprowadzenia badania. 72

73 Technologie KET. Żadna z firm analizowanego obszaru uczestniczących w badaniu nie prowadziła badań lub nie zajmowała się wdrażaniem tzw. technologii KET. Nie zidentyfikowano żadnego przedsiębiorstwa prowadzącego badania lub wdrażającego technologie w ramach: biotechnologii, nanotechnologii, fotoniki, nano- i mikroelektroniki oraz technologii wytwarzania zaawansowanych materiałów. Udział eksportu produktów/ usług w ramach obszaru technologie i usługi środowiskowe w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano: 34 firmy, dla których procentowy udział eksportu produktów/ usług w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku 2013 kształtował się na poziomie 50% i mniej oraz 8 firm, dla których udział ten był wyższy niż 50%. Pokazuje to znaczny potencjał eksportowy badanych firm w tym obszarze specjalizacji. Szczegółowy rozkład uzyskanych odpowiedzi przedstawiony został na kolejnym wykresie. Wykres 38. Procentowy udział eksportu produktów/ usług w ramach obszaru technologie i usługi dla środowiska w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku % i mniej 11-30% 31-50% 51-70% 100% Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Żadna z firm uczestniczących w badaniu nie zadeklarowała prowadzenia prac badawczorozwojowych. Oznacza to, że firmy te nie posiadają własnego działu badań wyodrębnionego w strukturze firmy zajmującego się tego typu badaniami i nie ponoszą nakładów na działalność B+R, a więc także niewystarczający potencjał i doświadczenie w zakresie działalności B+R na tym poziomie rozwoju. Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym. Poziom zaangażowania badanych firm w działalność w układzie międzynarodowym można określić jako niski. Według uzyskanych deklaracji 26 z 42 badanych firm nie angażuje się w tego typu działalność. Najwięcej deklaracji dotyczyło podejmowania współpracy z zagranicznymi firmami w ramach łańcuchów dostaw (5 firm) oraz posiadania przedstawicielstwa w innym kraju (4 firmy). Zwraca uwagę, że tylko 2 z badanych firm są partnerami w projektach międzynarodowych, a żadna nie jest członkiem sieci, czy też innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym (wykres 39). Poziom innowacyjności. Poziom innowacyjności firm uczestniczących w badaniu należy w większości przypadków określić jako stsounkowo dobry. Blisko połowa badanych firm (16 przedsiębiorstw) zadeklarowała, że pod względem innowacyjności zaklasyfikowałaby swoją firmę jako przeciętnie innowacyjną (wśród 50% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce), jednocześnie spora liczba firm (12) określiła poziom innowacyjności reprezentowanych firm jako innowacyjny (wśród 25% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce). Natomiast tylko 1 firma wskazała, że reprezentuje przedsiębiorstwo wysoce innowacyjne, zaliczane do 10% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Jako przeciętne można natomiast określić zainteresowanie firm uczestniczących w badaniu innowacjami, jako celem działania czy też dalszego rozwoju firm. Zainteresowanie w tym zakresie zadeklarowało 20 firm, w porównaniu do 18, które nie wiążą rozwoju firmy z wprowadzaniem innowacji. 73

74 Wykres 39. Poziom zaangażowania firm obszaru technologie i usługi środowiskowe w działalność w układzie międzynarodowym Firma nie angażuje się w działalność w układzie międzynarodowym 26 Firma jest partnerem w projekcie międzynarodowym 2 Firma jest członkiem sieci i innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym 0 Firma współpracuje z zagranicznymi firmami w ramach łańcuchów dostaw 5 Firma uczestniczy w międzynarodowych targach i wystawach Firma prowadzi działalność eksportową 3 3 Firma jest przedstawicielem firmy zagranicznej w Polsce 2 Firma posiada przedstawicielstwo w innym kraju 4 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Wykres 40. Poziom innowacyjności firm obszaru technologie i usługi środowiskowe Trudno powiedzieć 4 firma bardzo mało innowacyjna 9 firma przeciętnie innowacyjna (wśród 50% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce) 16 firma innowacyjna (wśród 25% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce) 12 firma wysoce innowacyjna (wśród 10% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce) 1 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Poziom innowacyjności można również oceniać na podstawie orientacyjnej wysokości nakładów na działalność innowacyjną deklarowaną przez przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu. Blisko ¼ badanych firm (10 firm) nie poniosła żadnych nakładów na działalność tego typu. W przypadku tylko 1 firmy możemy mówić o nakładach na poziomie 200 tys., natomiast nakłady pozostałych firm (4) deklarujących ponoszenie tego typu nakładów, były znacznie niższe i wahały się w granicach od 10 do 40 tys. zł. W porównaniu do firm innych obszarów specjalizacji, uczestniczących w badaniu można okreslić ten poziom nakładów na działaność innowacyjną jako bardzo niski, zidentyfikowany na podstawie odpowiedzi jedynie 5 firm, które zadeklarowały orientacyjną wartość nakładów na działaność tego typu. 74

75 Faza/ etap rozwoju branży. Fazę/ etap rozwoju branży według przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu należy określić jako fazę dojrzałości, czyli etap, w którym stabilizuje się sprzedaż, dużo klientów korzysta lub skorzystało z oferowanych produktów/ usług, na rynku istnieje duża konkurencja. Tak zidentyfikowany etap rozwoju branży, wskazany przez 34 firmy uczestniczące w badaniu, będzie wymagał dalszej aktywności firm na rynku i podejmowania działań rozszerzających rynek, dających szansę na kontynuowanie działalności i dalszy rozwój. Etap ten został również wskazany w odniesieniu do sektora metalowego oraz branży motoryzacyjnej. Wykres 41. Faza/ etap rozwoju branży faza dojrzałości - sprzedaż stabilizuje się, dużo klientów korzysta lub skorzystało z produktu / usługi, duża konkurencja 34 faza wzrostu - dynamiczny rozwój, pojawia się konkurencja 8 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Potencjał rozwojowy branży. Potencjał rozowjowy branży w opinii przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu jest przeciętny. Średnie oceny tego potencjału we wszystkich analizowanych obszarach kształtowały się na poziomie około 3 punktów (średnia wyznaczona na podstawie skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza brak potencjału, a 5 duży potencjal firm w danym obszarze). Wykres 42. Średnia ocena potencjału rozwojowego firm obszaru technologie i usługi środowiskowe 4 3 3,2 2,9 2, Nowe produkty/usługi Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Analiza obszaru specjalizacji Wdrażanie nowych technologii Wdrażanie nowych rozwiązań organizacyjnych Nowe narzędzia marketingu Zasięg i struktura rynku. Rynek działalności badanych firm obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe jest dosyć słabo zdywersyfikowany. W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano firmy prowadzące działalność przede wszystkim na rynku lokalnym (23 firmy). Na rynkach państw Unii Europejskiej działalność prowadzą tylko 2 firmy. Natomiast żadna z badanych firm nie prowadzi działalności na rynkach pozaeuropejskich. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że plany rozszerzenia obszaru działalności zadeklarowało mniej niż 20% firm uczestniczących w badaniu (8 firm). Oznacza to prowadzenie działalności na dotychczasowych rynkach, głównie krajowych (regionalnych). Firmy deklarujące rozszerzenie obszaru prowadzonej działalności planują również wejście na rynki państw europejskich (3 firmy). 75

76 Wykres 43. Obecny dominujący rynek zbytu dla produktów/ usług badanych firm w ramach obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe rynek lokalny 23 rynek regionalny 11 rynek krajowy 10 rynek UE Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Wykres 44. Planowane kierunki rozszerzenia rynku zbytu dla produktów/ usług firmy w ramach obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe w perspektywie 3 lat rynek UE 3 rynek krajowy 3 rynek regionalny Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji. Aktywność badanych firm w ramach obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe w zakresie komercjalizacji wyników badań i innowacji w ciągu ostatnich 3 lat była niewielka. Możemy mówić w tym przypadku o pojedynczych działaniach związanych ze zgłoszeniem patentowym i uzyskaniem patentu (aktywność w tym obszarze zadeklarowała 1 firma) oraz zakupem licencji (4 firmy). Jeszcze niższy jest poziom obecnej aktywności badanych firm obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe w analizowanym obszarze. Nad dokonaniem zgłoszenia patentowego, czy opracowaniem wzoru przemysłowego lub wzoru użytkowego nie pracuje obecnie żadna z badanych firm tego obszaru specjalizacji. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako porównywalną, choć zwraca uwagę brak obecnie podejmowanych działań w tym zakresie. Wyniki firm obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe nie odbiegają w zasadzie od odpowiedzi wskazywanych przez przedsiębiorstwa innych analizowanych sektorów, co oznacza, że aktywność przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu należy w większości przypadków uznać za bardzo niską. Do głównych powodów braku aktywności firm obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe uczestniczących w badaniu w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań zaliczone zostały zbyt wysokie koszty działań tego typu, niewspółmierne do potencjalnych, możliwych do osiągnięcia korzyści oraz brak środków finansowych, trudności w znalezieniu partnerów do współpracy oraz brak wykwalifikowanego 76

77 personelu. W mniejszym stopniu brak aktywności w tym zakresie spowodowany był brakiem popytu na nowe produkty czy technologie. Wykres 45. Głowne powody braku aktywności firm w ramach obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań Zbyt wysokie koszty działań tego typu 13 Brak środków finansowych 12 Trudności w znalezieniu partnerów do współpracy 10 Brak wykwalifikowanego personelu 9 Brak popytu na nowe produkty/ technologie (innowacje) 5 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług. Udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm obszaru technologie i usługi środowiskowe kształtuje się na poziomie niższym niż przeciętnie. Połowa badanych firm (21 przedsiębiorstw) oszacowała ten udział na poziomie co najwyżej 10%. Według deklaracji kolejnych 13 firm udział ten kształtuje się na poziomie od 11 do 30%. Natomiast udział na poziomie powyżej 50% zadeklarowały jedynie 2 przedsiębiorstwa. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić ten udział jako niski; najniższy wśród wszystkich firm analizowanych obszarów specjalizacji. Średni udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm obszaru technologie i usługi środowiskowe kształtował się na poziomie 18,3% w porównaniu np. do 27,7% dla branży motoryzacyjnej, 23,2% dla branży metalowej, 32,2% dla branż wchodzących w skład obszaru kooperacji oraz 20,9% dla obszaru związanego z technologiami i usługami dla zdrowia człowieka. Wykres 46. Procentowy udział ze sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach (lata ) w ogólnej sprzedaży badanych firm w ramach obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe % i mniej 11-30% 31-50% 51-70% Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet). Poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami w przedsiębiorstwach obszaru technologie i usługi środowiskowe jest dość wysoki, jeżeli chodzi o wykorzystanie sieci Internet w zakresie komunikacji z klientami i dostawcami. 77

78 Blisko 70% badanych firm wykorzystuje Internet w zakresie komunikacji z klientami i dostawcami. Natomiast w przypadku wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży produktów sieć tę wykorzystuje już tylko 5 badanych firm. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić poziom tej aktywności jako podobny do większości analizowanych branż, przy czym najwyższy poziom odpowiedzi wskazujących na wykorzystanie Internetu we wszystkich analizowanych obszarach dotyczył branży metalowej. Wykres 47. Wykorzystywanie Internetu w zakresie sprzedaży i/lub w zakresie komunikacji z klientem w badanych firmach w ramach obszaru specjalizacji technologie i usługi środowiskowe w zakresie komunikacji z klientami w zakresie komunikacji z dostawcami w zakresie sprzedaży produktów przez Internet sklep internetowy 5 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych, wspierających innowacyjny rozwój firm. Uczestniczące w badaniu firmy charakteryzują się bardzo niskim poziomem aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziły jedynie 3 firmy. W odniesieniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako porównywalną, przy czym firmy branży metalowej zadeklarowały uczestnictwo w największej liczbie projektów finansowanych ze środków publicznych (8 projektów). Dla porównania w ramach branży technologii i usług dla zdrowia człowieka tylko 4 firmy uczestniczące w badaniu, brały udział w tego typu projektach. Aktywność firm pozostałych badanych obszarów jest tylko nieznacznie większa. Oznacza to bardzo małą aktywność w tym zakresie Uwarunkowanie regionalne rozwoju obszaru specjalizacji Potencjał województwa lubuskiego w obszarze badanej specjalizacji: technologie i usługi środowiskowe, charakteryzuje się istotnymi pozytywnymi czynnikami. Przede wszystkim rozwój regionu w tym obszarze jest zgodny z przyrodniczymi uwarunkowaniami województwa, które charakteryzuje się znacznym poziomem zasobności w obszary o istotnych walorach przyrodniczo-turystycznych (lasy, jeziora oraz tereny prawnie chronione). Kwestie wysokiej jakości środowiska naturalnego są silnie akcentowane w dokumentach strategicznych województwa, a rozwój regionu na bazie dostępnych zasobów przyrodniczych jest ważnym kierunkiem rozwoju regionu. Stąd znaczna komplementarność dalszego strategicznego rozwoju województwa z wyłonionym potencjalnym obszarem jego specjalizacji w ramach technologii i usług środowiskowych. Podobnie jak w przypadku większości analizowanych obszarów, problemem odczuwalnym szczególnie mocno na obecnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego województwa, jest dostęp do wysoko wykwalifikowanej kadry, w tym przypadku inżynierów kierunków np. chemicznych, związanych z technologiami ochrony środowiska. Tradycje kształcenia technicznego na poziomie wyższym w tym zakresie są szczególnie 78

79 ubogie w północnej części województwa; bezpowrotnie wydaje się utracony również istotny jeszcze około 20 lat wcześniej potencjał w zakresie średniego szkolnictwa zawodowego na kierunkach chemicznych również w tej części województwa. Zdecydowanie większe możliwości, w tym zakresie oferuje Uniwersytet Zielonogórski, który ma bogate doświadczenia w obszarze kształcenia technicznego oraz Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie specjalizująca się w kształceniu na kierunkach związanych z ochroną środowiska. Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora. Pozycję konkurencyjną firm obszaru technologie i usługi środowiskowe uczestniczących w badaniu należy określić jako stosunkowo dobrą. Należy jednak zwrócić uwagę, że w ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano jedynie kilka firm, które można traktować jako liderów. Najwięcej firm uczestniczących w badaniu zaklasyfikowało swoją pozycję konkurencyjną jako liczącego się jednego z naśladowców strategii liderów, przy czym zwraca również uwagę dość duża grupa firm, które sklasyfikowały swoje przedsiębiorstwo pod względem zajmowanej pozycji jako: pretendent do lidera, zajmujący 2-3 miejsce na rynku. Tabela 15. Pozycja konkurencyjna badanych firm obszaru technologie i usługi środowiskowe (liczba firm) Obszar Lider rynku 2-3 miejsce na rynku Liczący się jeden z naśladowców Działalność w niewielkich niszach Trudno powiedzieć pretendent lidera strategii liderów rynkowych na rynku lokalnym na rynku regionalnym na rynku krajowym na rynku międzynarodowym Źródło: obliczenia własnena podstawie badania Cati (N=42firmy) Główne obszary konkurowania w ramach obszaru technologii i usług środowiskowych w województwie lubuskim to: cena produktów lub usług, czyli czynnik raczej ograniczający możliwości innowacyjnego rozwoju badanych firm. Dość istotnym czynnikiem jest również wysoka jakość produktów i usług. Pozostałe istotne dla długoterminowego rozwoju branży czynniki, takie jak: nowe technologie produkcji, innowacyjne produkty czy usługi oraz dostęp do kanałów dystrybucji są istotne, ale ich wykorzystanie w ramach bieżącego budowania pozycji konkurencyjnej w ramach analizowanego sektora jest mniejsze. Główne czynniki zagrażające pozycji konkurencyjnej firm funkcjonujących w ramach sektora to przede wszystkim: brak środków na rozwój (czynnik ten wskazało 15 spośród 41 firm uczestniczących w badaniu); intensywna konkurencja (czynnik ten wskazało 14 firm uczestniczących w badaniu); rosnące koszty produkcji w Polsce oraz wzrost cen produktów i usług na rynku krajowym (czynnik ten wskazało 12 firm uczestniczących w badaniu) słabsze niż w innych regionach kraju i Europy wsparcie dla przedsiębiorców (czynnik ten wskazało 12 firm uczestniczących w badaniu). Tabela 16. Obszary konkurowania badanych podmiotów obszaru technologie i usługi dla środowiska (liczba firm) Zdecydowanie Raczej często Tylko niektóre Bardzo rzadko Obszar najczęściej firmy Cena produktów/ usług Nowe technologie produkcji Innowacyjne produkty/ usługi Obsługa klienta i marketing Wysoka jakość produktów/usług Dostęp do kanałów dystrybucji Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42firmy) 79

80 Przedstawiciele firm biorących udział w badaniu oceniają w większości przypadków, pozycję konkurencyjną firm obszaru technologie i usługi środowiskowe na podobnym poziomie, w porównaniu do pozycji zajmowanej przez głównych konkurentów. Dość duża jest również liczba wskazań dla odpowiedzi opisujących tę pozycję jako firmy wiodącej na rynku. Potwierdza się identyfikowana przy poprzednich pytaniach bardzo mała liczba firm określających swoja pozycję jako lidera w porównaniu do głównych konkurentów. Nie ma w zasadzie większych różnic w odpowiedziach, jeżeli chodzi o analizowane obszary porównań dotyczące zajmowanej pozycji konkurencyjnej, takie jak, np.: organizacja przedsiębiorstw, innowacyjność produktów i usług czy dostęp do wiedzy. Tabela 17. Ocena konkurencyjności firm obszaru technologie i usługi środowiskowe w województwie lubuskim w odniesieniu do głównych konkurentów (liczba firm) Obszar Jesteśmy daleko Mamy opóźnienie Jesteśmy na podobnym Jesteśmy raczej Jesteśmy liderami w tyle poziomie wiodący Organizacja przedsiębiorstw Innowacyjność produktów i usług Dostęp do wiedzy (patenty, wzory, eksperci) Koszty pracy Dostęp do rynków zbytu i jego organizacja Udział w międzynarodowym handlu (export) Nowoczesność stosowanych technologii produkcji Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42firmy) Na poprawę pozycji konkurencyjnej badanych firm sektora wpływ może mieć w zasadzie większość ocenianych w ramach badania czynników źródeł wiedzy/ pomysłów mających istotne znaczenie dla obecnej pozycji firmy (konkurencyjności jej produktów/usług), takich jak: informacje pochodzące od klientów firmy średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyznaczona w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza źródło nieistotne, a 5 źródło kluczowe wyniosła 3,6; informacje pochodzące od innych przedsiębiorców lub pracowników firmy średnia ocena znaczenia tych źródeł wiedzy wyniosła odpowiednio 3,3 oraz 3,2; informacje pochodzące od dostawców średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyniosła 3,1. Natomiast nieco niżej oceniona została wiedzy pochodząca z tzw. źródeł zewnętrznych, takich jak np.: eksperci branżowi, wiedza pochodząca z dostępnych publikacji, czasopism, opracowań, pozyskiwana na targach, wystawach czy seminariach branżowych średnia ocena wyniosła 2,6, wiedza pochodząca z publikacji, czasopism, opracowań, targów, wystaw oraz seminariów branżowych średnia ocena wyniosła 2,6, Jeszcze niżej ocenione zostało znaczenie takich źródeł wiedzy jak: uczelnie i szkoły wyższe średnia ocena wyniosła 2,4; współpraca firmy z pracownikami naukowymi (wynikająca np. z kontaktów roboczych) średnia ocena wyniosła 2,1. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów. Zidentyfikowana w ramach badania siła konkurencji w ramach obszaru technologie i usługi środowiskowe określona została zarówno jako przeciętna, 80

81 co oznacza istnienie wielu firm konkurujących ze sobą, raczej mało intensywnie (sytuację tego typu potwierdziło 18 firm), jak i silna, co oznacza istnienie dużej liczby firm konkurujących ze sobą bezpośrednio (sytuację tego typu potwierdziło 16 firm). Dość dobra ocena siły konkurencji firm w regionie ma duże znaczenie dla dalszego intensywnego rozwoju tego sektora. Jest to szczególnie istotne, jeżeli weźmie się pod uwagę, że obszar działalności głównych konkurentów badanych firm sektora to przede wszystkim obszar województwa lubuskiego. Wykres 48. Siła konkurencji w ramach firm obszaru technologie i usługi środowiskowe Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Wykres 49. Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm obszaru technologie i usługi środowiskowe konkurencja jest silna jest bardzo dużo firm konkurujących bezpośrednio ze sobą 22 Region, w którym firma prowadzi działalność (w woj. lubuskim) Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42firmy) Wykres 50. Główne źródła konkurencji dla firm z województwa lubuskiego działających w ramach obszaru technologie i usługi środowiskowe 18 konkurencja jest na przeciętnym poziomie jest dużo firm, które ze sobą konkurują, ale nie konkurują ze sobą intensywnie 18 Inne regiony w kraju 8 konkurencja jest słaba tylko nieliczne firmy silnie ze sobą konkurują bardzo duża 3 Za granicą Firmy lokalne, z terenu województwa lubuskiego 22 Firmy z innych województw w kraju 17 Firmy z Europy 2 Firmy pozaeuropejskie 1 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania Cati (N=42firmy)

82 Warunki wejścia do sektora. Istotnym warunkiem ograniczającym konkurencję, w tym także powstawanie nowych firm w ramach sektora, są możliwości (łatwość) wejścia do branży oceniane przez uczestników badania, jako bardzo trudne, oznaczające duże bariery wejścia bądź jako raczej trudne wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm. Widoczne jest silne oddziaływanie identyfikowanych trudności na możliwości wejścia do analizowanego sektora, wynikające głównie z barier technologicznych, konieczności ponoszenia dużych nakładów finansowych, dużej konkurencji ze strony firm lokalnych oraz firm z innych regionów w kraju. Obserwowane jest również znaczne zainteresowanie sektorem przez firmy z kapitałem zagranicznym Wykres 51. Możliwości (łatwość) wejścia firm do sektora technologii i usług środowiskowych Bardzo trudno, bariery wejścia są bardzo trudne do pokonania dla nowych podmiotów Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI ((N=42firmy) Relacje sieciowe w regionie. Sektor technologii i usług środowiskowych pod względem dotychczasowych doświadczeń związanych ze współpracą z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R charakteryzuje małą aktywnością nastawioną głównie na współpracę z instytucjami pochodzącymi z regionu. Dotychczasowe doświadczenia we współpracy z instytucjami pochodzącymi spoza województwa lubuskiego są nieliczne. Sektor jest raczej zorientowany na współpracę wewnętrzną w ramach regionu. 20 Raczej trudno, istnieją znaczące bariery wejścia dla nowych firm 3 Raczej łatwo, istnieją łatwe do pokonania bariery i kilka warunków Tabela 18. Obszary współpracy badanych firm obszaru technologie i usługi środowiskowe w okresie ostatnich 3 lat (liczba firm) Obszar Z regionu Z Polski, spoza regionu Jednostki naukowe (Uczelnie Wyższe) 6 - Jednostki badawczo - naukowe B+R w kraju 3 1 Jednostki B+R za granicą 4 - Parki technologiczne, inkubatory technologiczne 4 - Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe 3 1 Sieci "Aniołów biznesu" 4 - Instytucje finansowania ryzyka (Venture Capital, seed capital) 3 1 Eksperci branżowi/ tematyczni 4 - Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Główne obszary braków wiedzy identyfikowane w ramach przeprowadzonych badań dotyczą informacji związanych z finansowaniem innowacji oraz kapitałem podwyższonego ryzyka. W mniejszym zakresie odczuwany jest brak wiedzy dotyczący takich obszarów, jak: badania, analizy rynku innowacyjnych przedsięwzięć czy brak aktualnych informacji dotyczących technologii czy transferu technologii. 82

83 Wykres 52. Obszary tzw. niedostatków wiedzy identyfikowane przez firmy obszaru technologie i usługi środowiskowe niezbędne w procesie wdrażania innowacyjnych produktów, czy technologii zarządzanie jakością, systemy ISO, HACCP, i inne 3 internacjonalizacja firmy, handel międzynarodowy, wejście na nowe rynki 2 finansowanie innowacji, kapitał podwyższonego ryzyka 15 wycena innowacji, ocena innowacyjnych projektów 5 badania, analizy rynku innowacyjnych przedsięwzięć 8 technologia, transfer technologii 7 zarządzanie projektami, pisanie wniosków projektowych 5 komercjalizacja innowacyjnych produktów, usług 4 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=42 firmy) Technologie i usługi środowiskowe jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Informacje zebrane na podstawie badań firm obszaru technologie i usługi środowiskowe dobranych na podstawie poziomu zaawansowania technologicznego pozwoliły na zidentyfikowanie następujących cech charakteryzujących badane przedsiębiorstwa sektora oraz rynek badanego obszaru w woj. lubuskim, w tym jego potencjał branżowy, obszar specjalizacji oraz uwarunkowania regionalne. I. POTENCJAŁ BRANŻOWY 1. Poziom zaawansowania technologicznego Przeciętny poziom zaawansowania technologicznego większości badanych firm. 2. Technologie KET Brak aktywności w badanej próbie. 3. Udział eksportu produktów/ usług w ramach branży metalowej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku 2013 Znaczny potencjał eksportowy. 4. Prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Brak zidentyfikowanego zainteresowania prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji itp. w ramach próby. 5. Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym Niski poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym w badanej próbie. 6. Poziom innowacyjności. Przeciętny na tle badanej próby. Poziom nakładów na działalność innowacyjną zidentyfikowany na podstawie wskazań 5 firm, których nakłady kształtuja się na poziomie od 10 tys. zł do 200 tys zł. Widoczny udział w próbie firm (10 firm) nieponoszących żadnych nakładów na działalność tego 83

84 typu. Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 7. Faza etap rozwoju branży Faza wczesnej dojrzałości. 8. Potencjał rozwojowy branży Przeciętny potencjał rozwojowy branży. II. OBSZAR SPECJALIZACJI 1. Zasięg i struktura rynku Rynek raczej zdywersyfikowany, przeważają firmy funkcjonujące na rynku krajowym oraz rynkach państw Unii Europejskiej. Zidentyfikowano 20 firm prowadzących działalność na rynkach państw Unii Europejskiej oraz 3 firmy funkcjonujące na rynkach krajów pozaeuropejskich. 2. Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji Niski poziom aktywności w ramach komercjalizacji wiedzy i innowacji w badanej próbie. Pojedyncze działania w ramach próby w tym zakresie. 3. Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług Stosunkowo niski, niższy niż przeciętnie w porównaniu do innych analizowanych obszarów specjalizacji udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży (średni udział sprzedaży na poziomie 23,2%). 4. Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet) Dość wysoki poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami oraz dostawcami. Porównywalny do większości analizowanych obszarów specjalizacji. 5. Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych, wspierających innowacyjny rozwój firm Niski poziom aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziło jedynie kilka firm. III. UWARUNKOWANIA REGIONALNE 1. Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora Stosunkowo dobra pozycja konkurencyjna na tle innych badanych obszarów specjalizacji. Głównie firmy zaklasyfikowane jako liczący się naśladowcy strategii liderów przy udziale sporej grupy tzw. firm pretendentów do pozycji lidera zajmujących. Zidentyfikowane tylko kilka firm, które można traktować jako liderów na rynku międzynarodowym oraz krajowym i regionalnym. Główne obszary konkurowania: cena produktów lub usług oraz wysoka jakość produktów/ usług. 2. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów Zróżnicowana siła oddziaływania przedsiębiorstw konkurencyjnych, wskazywana jako: przeciętna, co oznacza istnienie wielu firm konkurujących ze sobą, raczej mało intensywnie (w opinii około 50% badanych firm), oraz silna, co oznacza istnienie bardzo dużej liczby firm konkurujących bezpośrednio ze sobą (sytuację tego typu potwierdziło 16 firm). Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm to najczęściej region, w którym firma prowadzi działalność oraz inne regiony kraju. 3. Warunki wejścia do sektora Utrudnione, postrzegane jako: bardzo trudne wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm (w opinii 19 firm); raczej trudne wejście do sektora wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla 84

85 nowych firm (20 firm). 4. Relacje sieciowe w regionie Mała aktywność firm sektora pod współpracy z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R, głównie dotycząca jednostek pochodzących z regionu. MOŻLIWOŚCI ROZWOJU BRANŻY OCENA EKSPERCKA Weryfikacja tezy: Województwo Lubuskie będzie liderem rozwoju technologii i usług środowiskowych w Polsce Realizacja postawionej tezy będzie możliwa do roku 2030 r. głównie w wyniku pozyskania dużych inwestorów branż technologii środowiskowych w regionie, który pociągnie za sobą rozwój nowych firm oraz korzystnego położenia (nadgranicznego) umożliwiającego kooperację i transfer wiedzy z krajów Europy Zachodniej. Rozwój regionu w obszarze technologii i usług dla środowiska będzie efektem wysokiej innowacyjności firm oraz preferencyjnych warunków stwarzanych dla funkcjonowania firm tej branży w ramach polityki regionalnej, co przyczyni się przede wszystkim do wzrostu atrakcyjności regionu dla inwestorów. 1. Termin realizacji postawionej tezy: nigdy 14,3 do roku ,6 do roku ,1 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 2. Uwarunkowania realizacji postawionej tezy będą wynikały z: Rosnących wymagań prawnych dotyczących ochrony środowiska w Polsce, Europie i na świecie 21,4% Intensywnego rozwoju jednostek badawczorozwojowych ukierunkowanych na rozwój branży technologii i usług środowiskowych w regionie 35,7% Pozyskania dużych inwestorów branż technologii środowiskowych w regionie, który pociągnie za sobą rozwój nowych firm] 57,1% Osiągnięć już istniejących firm reprezentujących branże technologii środowiskowych w regionie 28,6% Korzystnego położenia (nadgranicznego) umożliwiającego kooperację i transfer wiedzy z krajów Europy zachodniej 50,0% Dogodnych warunków środowiskowych (nasłonecznienie, wietrzność, powierzchnie terenu, itp.) województwa lubuskiego 7,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 85

86 3. Warunki realizacji postawionej tezy są efektem: Polityki regionalnej (stwarzanie preferencji dla takich firm) 50,0% Wysokiej innowacyjności firm reprezentujących branże technologii i usług środowiskowych w regionie 71,4% Tworzenia i wspierania silnych grup przedsiębiorców jak np. klastry 14,3% Ułatwień w dostępie do kapitału dla firm tego obszaru, w szczególności dla firm innowacyjnych 35,7% Rozwoju instytucji badawczo rozwojowych] 28,6% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 4. Efekty realizacji postawionej tezy: Wzrost atrakcyjności regionu dla mieszkańców 42,9% Wzrost atrakcyjności regionu dla inwestorów 78,6% Wzrost PKB regionu 50,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 86

87 3.4. Technologie i usługi dla zdrowia człowieka Ochrona zdrowia jest jednym z ważniejszych problemów społecznych współczesnego świata, nierozerwalnie związanym z systematycznie przyrastającym udziałem osób starszych, które ukończyły 65 lat. Właściwie działający system opieki zdrowotnej oprócz rozwijania tzw. kluczowych technologii medycznych wymaga również przygotowania zaplecza techniczno-organizacyjnego umożliwiającego prowadzenie profilaktyki, diagnostyki i leczenia w zakresie podstawowych jednostek chorobowych. Rozwój technologii medycznych oferujących szeroki asortyment produktów przebiega niezwykle dynamicznie na całym świecie. Jest to proces nierozerwalnie związany z rozwojem informatyzacji i wyposażenia w wyspecjalizowane oprogramowanie umożliwiające automatyzację stosowanych procedur medycznych. Warunkiem koniecznym dla szybkiego rozwoju w obszarze technologii i usług medycznych, które są częścią omawianego obszaru specjalizacji: technologie i usługi dla zdrowia człowieka, jest rozwój innowacyjności w ramach takich obszarów, jak: edukacja, badania naukowe i rozwojowe, wdrażanie nowych rozwiązań do produkcji czy też tworzenie zaplecza naukowotechnologicznego. Ze względu na to, że Polska zajmuje dalsze miejsce wśród krajów europejskich pod względem poziomu rozwoju w zakresie dostępnych technologii medycznych oraz oferowanych usług, konieczne jest podejmowanie zintensyfikowanych działań pozwalających na zmniejszenie tego dystansu 20. W związku z tym, że potencjał województwa lubuskiego w obszarze technologii medycznych jest niewystarczający, aby można było mówić o widocznych możliwościach rozwoju całego regionu w tym zakresie oraz biorąc pod uwagę jednak fakt, że region ze względu na swoje położenie, warunki przyrodnicze i kulturowe, funkcjonowanie firm, które mają potencjał do rozwoju w obszarze związanym zarówno z technologiami, jak i usługami w obszarze szeroko rozumianego zdrowia przyjęto, że widoczny, na razie pozostający w fazie początkowej potencjał ma szansę na dalszy rozwój w nieco szerzej przyjętym obszarze specjalizacji określonej jako: technologie i usługi dla zdrowia człowieka. Do tak określonego sektora zaliczone zostały firmy z następujących działów: 21 produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych, 32.5 produkcja urządzeń, instrumentów oraz wyrobów medycznych, włączając dentystyczne, A badania i analizy związane z jakością żywności, B pozostałe badania i analizy techniczne, 72.11Z badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie biotechnologii, 72.19Z badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie pozostałych nauk przyrodniczych i technicznych, Z produkcja pozostałych wyrobów chemicznych, gdzie indziej niesklasyfikowana zestaw firm z sekcji klasyfikowanych jako szeroko rozumiana biogospodarka Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Potencjał branżowy obszaru specjalizacji: technologie i usługi dla zdrowia człowieka zidentyfikowany został głównie na podstawie badań zrealizowanych na próbie obejmującej 40 przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie województwa lubuskiego. W badaniu uczestniczyło: 27 małych przedsiębiorstw (zatrudniających od 10 do 49 pracowników), 12 średnich przedsiębiorstw (zatrudniających od 50 do 249 pracowników) oraz 1 duże przedsiębiorstwo (zatrudniające 250 i więcej pracowników) Projekt FORESIGHT. System monitorowania i scenariusze rozwoju technologii medycznych w Polsce. 21 Wielkość zatrudnienia została ustalona na moment przeprowadzenia badania. 87

88 Poziom zaawansowania technologicznego. W badaniach udział wzięło: 14 firm deklarujących znaczny poziom zaawansowania technologicznego, 15 firm o przeciętnym poziomie zaawansowania oraz tylko 7 firm deklarujących niski poziom zaawansowania technologicznego (4 firmy uczestniczące w badaniu nie potrafiły określić swojego poziomu zaawansowania technologicznego). Wykres 53. Poziom zaawansowania technologicznego badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka Firma zaawansowana technologicznie Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) 15 Firma przeciętnie zaawansowana technologicznie 7 Firma mało zaawansowana technologicznie 4 Trudno powiedzieć Dodatkowo poziom zaawansowania technologicznego badanych firm oceniono na podstawie wyposażenia w środki automatyzacji produkcji. W badanych przedsiębiorstwach zidentyfikowano jedynie: 9 robotów i manipulatorów przemysłowych oraz 9 komputerów do sterowania i regulacji procesami technologicznymi. W porównaniu do innych obszarów analizowanych w ramach badań można ocenić, że jest to poziom porównywalny do wyposażenia w środki automatyzacji produkcji zidentyfikowanego dla obszaru technologie i usługi środowiskowe, która podobnie jak analizowana branża uznany został za starter, czyli obszar skupiający firmy rozpoczynające dzialaność, ale o dużym potencjale rozwojowym branży, stąd najprawdopodobniej niski stopień wyposażenia badanych firm w środki automatyzacji produkcji. Tabela 19. Wyposażenie w środki automatyzacji produkcji badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia Środki automatyzacji Liczba sztuk Linie produkcyjne (technologiczne) automatyczne - Linie produkcyjne (technologiczne) sterowane komputerem - Centra obróbkowe - Obrabiarki do metali laserowo sterowanych numerycznie - Roboty i manipulatory przemysłowe 9 Roboty przemysłowe - Komputery do sterowania i regulacji procesami technologicznymi 9 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Technologie KET. Żadna z firm uczestniczących w badaniu nie prowadziła badań lub nie zajmowała się wdrażaniem tzw. technologii KET. Nie zidentyfikowano żadnego przedsiębiorstwa prowadzącego badania lub wdrażającego technologie w ramach: biotechnologii, nanotechnologii, fotoniki, nano- i mikro- elektroniki oraz technologii wytwarzania zaawansowanych materiałów. 88

89 Udział eksportu produktów/ usług w ramach obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano: 29 firm, dla których procentowy udział eksportu produktów/ usług w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku 2013 kształtował się na poziomie 50% i mniej oraz 14 firm, dla których udział ten był wyższy niż 50%. Pokazuje to znaczny potencjał eksportowy badanych firm w tym obszarze specjalizacji. Szczegółowy rozkład uzyskanych odpowiedzi przedstawiony został na kolejnym wykresie. Wykres 54. Procentowy udział eksportu produktów/ usług w ramach obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) 8 10% i mniej 11-30% 31-50% 51-70% 71-90% 91% i więcej Prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Większość firm uczestniczących w badaniu zadeklarowała, że nie prowadzi prac badawczorozwojowych. Zidentyfikowano jedynie 3 firmy prowadzących prace tego typu, w tym: 2 firmy prowadzące własne prace badawczo-rozwojowe oraz 1 firmę, która prowadzi zarówno własne prace tego typu jak i poprzez współpracę z zewnętrznymi instytucjami badawczymi i/ lub naukowcami. Niski jest w związku z tym poziom zatrudnienia w działalności B+R w ramach badanych firm. Tylko jedna z badanych firm zadeklarowała zatrudnienie na poziomie 2 osób, dwie firmy nie potrafiły udzielić jednoznacznej odpowiedzi w tym zakresie. Dodatkowo firmy deklarujące prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (3 wskazane firmy) nie posiadają własnego działu badań wyodrębnionego w strukturze firmy. Istotne jest również, że tylko jedna z tych firm potrafiła podać wysokość orientacyjnego poziomu nakładów (brutto) na działalność B+R (nakład ten oszacowany został na poziomie 50 tys. zł.) Oznacza to, że potencjał i doświadczenie badanych firm w obszarze działalności B+R jest niewielkie Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym. Poziom zaangażowania badanych firm w działalność w układzie międzynarodowym można określić jako przeciętny. Według uzyskanych deklaracji 17 z 43 firm uczestniczących w badaniu nie angażuje się w tego typu działaność. Najwięcej deklaracji dotyczyło prowadzenia działalności eksportowej (9 firm) oraz, co jest charakterystyczne dla tego sektora w województwie lubuskim, deklaracji dotyczących reprezentowania (przedstawicielstwa) firmy zagranicznej w Polsce (7 firm). Zwraca uwagę, że tylko 1 z badanych przedsiębiorstw jest partnerem w projektach międzynarodowych, a tylko 2 przedsiębiorstwa są członakmi sieci, czy też innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym (wykres 55). Poziom innowacyjności. Poziom innowacyjności firm uczestniczących w badaniu należy w większości przypadków określić jako przeciętny bądź mało innowacyjny. Połowa badanych firm (21 przedsiębiorstw) zadeklarowała, że pod względem innowacyjności zaklasyfikowałaby swoją firmę jako przeciętnie innowacyjną (wśród 50% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce 9 firm) lub jako bardzo mało innowacyjną (12 firm), 89

90 jednocześnie spora liczba firm (10) określiła poziom innowacyjności reprezentowanych firm jako innowacyjny (wśród 25% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce). Natomiast tylko 4 firmy wskazały, że reprezentują przedsiębiorstwa wysoce innowacyjne, zaliczane do 10% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Jako wyższe niż przeciętne można również określić zaintersowanie firm uczestniczących w badaniu innowacjami, jako celem działania czy też dalszego rozwoju firm. Zainteresowanie w tym zakresie zadeklarowało 21 firm, w porównaniu do 16 przedsiębiorstw, które nie wiążą rozwoju firmy z wprowadzaniem innowacji. Wykres 55. Poziom zaangażowania firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w działalność w układzie międzynarodowym Firma nie angażuje się w działalność w układzie międzynarodowym 17 Firma jest partnerem w projekcie międzynarodowym 1 Firma jest członkiem sieci i innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym Firma współpracuje z zagranicznymi firmami w ramach łańcuchów dostaw Firma uczestniczy w międzynarodowych targach i wystawach Firma prowadzi działalność eksportową 9 Firma jest przedstawicielem firmy zagranicznej w Polsce 7 Firma posiada przedstawicielstwo w innym kraju 2 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Wykres 56. Poziom innowacyjności firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Poziom innowacyjności można również oceniać na podstawie orientacyjnej wysokości nakładów na działalność innowacyjną deklarowanej przez przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu. Blisko 1/3 badanych firm (13 firm) nie poniosła żadnych nakładów na działalność tego typu. W przypadku 4 firm możemy mówić o znacznie zróznicowanym poziomie nakładów na działalność tego typu od jedynie 6 tys zł do 1 mln zł. 90

91 W porównaniu do firm innych obszarów specjalizacji, uczestniczących w badaniu można okreslić ten poziom nakładów na działaność innowacyjną jako niski, zidentyfikowany na podstawie odpowiedzi jedynie 4 firm, które zadeklarowały orientacyjną wartość nakładów na działaność tego typu. Faza/ etap rozwoju branży. Fazę/ etap rozwoju branży według przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu należy określić jako fazę dojrzałości, czyli etap, w którym stabilizuje się sprzedaż, dużo klientów korzysta lub skorzystało z oferowanych produktów/ usług, na rynku istnieje duża konkurencja. Tak zidentyfikowany etap rozwoju branży, wskazany przez 25 firm uczestniczących w badaniu będzie wymagał dalszej aktywności na rynku i podejmowania działań rozszerzających ten rynek, dających szansę na kontynuowanie działalności i dalszy rozwój firm. Etap ten został również wskazany w odniesieniu do sektora metalowego, branży motoryzacyjnej oraz obszaru technologii i usług środowiskowych. Wykres 57. Faza/ etap rozwoju branży Trudno powiedzieć 3 faza schyłkowa - ograniczenie produkcji i sprzedaży, konieczność modyfikacji produktu 1 faza dojrzałości - sprzedaż stabilizuje się, dużo klientów korzysta lub skorzystało z produktu / usługi, duża konkurencja 25 faza wzrostu - dynamiczny rozwój, pojawia się konkurencja 10 początek drogi, nowości, mało konkurencji, niepewność rynku 1 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Potencjał rozwojowy branży. Potencjał rozowjowy branży w opinii przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu jest przeciętny. Średnie oceny tego potencjału we wszystkich analizowanych obszarach kształtowały się na poziomie około 3 punktów (średnia wyznaczona na podstawie skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza brak potencjału, a 5 duży potencjał firm w danym obszarze). Wykres 58. Średnia ocena potencjału rozwojowego firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka ,1 2,8 2,7 2 1 Nowe produkty/usługi Wdrażanie nowych technologii Wdrażanie nowych rozwiązań organizacyjnych Nowe narzędzia marketingu Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm). 91

92 3.4.2 Analiza obszaru specjalizacji Zasięg i struktura rynku. Rynek działalności badanych firm obszaru specjalizacji technologie i usługi dla zdrowia człowieka jest dosyć słabo zdywersyfikowany. W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano firmy prowadzące działalność przede wszystkim na rynku lokalnym (27 firm). Na rynkach państw Unii Europejskiej działalność prowadzi tylko 1 firma, na rynkach pozaeuropejskich funkcjonują tylko 2 firmy. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że plany rozszerzenia obszaru działalności zadeklarowało tylko 6 firm uczestniczących w badaniu. Oznacza to prowadzenie działalności na dotychczasowych rynkach głównie krajowych (lokalnych). Firmy deklarujące rozszerzenie obszaru prowadzonej działalności planują wejście głównie na rynki krajowe regionalne (3 firmy). Wykres 59. Obecny dominujący rynek zbytu dla produktów/ usług badanych firm w ramach obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka rynek lokalny 27 rynek regionalny 8 rynek krajowy 5 rynek krajów pozaeuropejskich 2 rynek UE Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Wykres 60. Planowane kierunki rozszerzenia rynku zbytu dla produktów/ usług firmy w ramach obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w perspektywie 3 lat rynek regionalny 3 rynek krajowy 1 kraje UE 1 kraje pozaeuropejskie Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji. Aktywność badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w zakresie komercjalizacji wyników badań i innowacji w ciągu ostatnich 3 lat była niewielka w przypadku większości firm. Możemy mówić o pojedynczych działaniach związanych z dokonaniem zgłoszenia patentowego i uzyskaniem patentu (aktywność w tym obszarze zadeklarowała tylko 1 firma), udzieleniem licencji (2 firmy), zakupem licencji (3 firmy), zgłoszeniem znaku towarowego (2 firmy). Jednocześnie zwraca również uwagę duża aktywność jednej z firm uczestniczących w badaniu, która w ciągu ostatnich 3 lata uzyskała 158 patentów. 92

93 Także obecna aktywność badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w analizowanym zakresie jest nieznaczna. Nad dokonaniem zgłoszenia patentowego pracują obecnie tylko 2 firmy, opracowaniem znaku towarowego zajmuje się 1 firma, dodatkowo tylko 1 firma podejmuje działania, których celem ma być opracowanie wzoru przemysłowego. W odniesieniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako porównywalną. Wyniki firm obszaru technologii i usług dla zdrowia człowieka nie odbiegają od odpowiedzi wskazywanych przez przedsiębiorstwa innych analizowanych sektorów, co oznacza, że aktywność przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu należy w większości przypadków uznać za bardzo niską. Wyjątkiem jest jedna z badanych firm tego obszaru, bardzo aktywna w tym zakresie. Do głównych powodów braku aktywności firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka uczestniczących w badaniu w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań zaliczony został brak środków finansowych. W mniejszym stopniu brak aktywności w tym zakresie spowodowany był zbyt wysokimi kosztami działań tego typu, niewspółmiernymi do potencjalnych, możliwych do osiągnięcia korzyści, brakiem wykwalifikowanego personelu, brakiem popytu na nowe produkty czy technologie oraz trudnościami w znalezieniu partnerów do współpracy. Przedstawiciele kilku firm uczestniczących w badaniu wskazywali również na brak potrzeb tego typu w ogóle w ramach reprezentowanych firm. Wykres 61. Głowne powody braku aktywności firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań Brak środków finansowych 14 Zbyt wysokie koszty działań tego typu 7 Brak wykwalifikowanego personelu 6 Brak potrzeb w tym zakresie 5 Brak popytu na nowe produkty/ technologie (innowacje) Trudności w znalezieniu partnerów do współpracy 4 4 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług. Udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka kształtuje się na poziomie poniżej przeciętnego. Blisko połowa badanych firm (17 przedsiębiorstw) oszacowała ten udział na poziomie, co najwyżej 10%. Natomiast udział na poziomie powyżej 50% zadeklarowały jedynie 2 przedsiębiorstwa. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność również jako mniej niż przeciętną. Średni udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia kształtował się na poziomie 20,9%, w porównaniu do 27,7% dla branży motoryzacyjnej, 32,2% dla branż wchodzących w skład obszaru kooperacji, 23,2% dla branży metalowej oraz 18,3% dla obszaru technologii i usług środowiskowych. 93

94 Wykres 62. Procentowy udział ze sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka % i mniej 11-30% 31-50% 51-70% Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet). Poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami w przedsiębiorstwach obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka jest najniższy ze wszystkich obszarów analizowanych w ramach badania. Mniej niż połowa badanych firm wykorzystuje Internet w zakresie komunikacji z klientami i dostawcami, a tylko 5 badanych firm również w zakresie sprzedaży produktów przez Internet. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić poziom tej aktywności jako niski, istotnie niższy zarówno w ramach wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami i dostawcami jak i w przypadku wykorzystania Internetu w sprzedaży. Wykres 63. Wykorzystywanie Internetu w zakresie sprzedaży i/lub w zakresie komunikacji z klientem w badanych firmach obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w zakresie komunikacji z klientami w zakresie komunikacji z dostawcami w zakresie sprzedaży produktów przez Internet sklep internetowy Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych, wspierających innowacyjny rozwój firm. Uczestniczące w badaniu firmy, prowadzące działalność w ramach obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka, charakteryzują się niskim poziomem aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziły jedynie 4 firmy, z których 2 uczestniczyły w sześciu projektach, 1 z badanych firm uczestniczyła w dwóch projektach oraz tylko 1 realizowała jeden projekt tego typu. W odniesieniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako porównywalną, przy czym uczestnictwo w największej liczbie projektów finansowanych ze środków publicznych zadeklarowały firmy branży metalowej. Dla porównania w ramach branży motoryzacyjnej firmy uczestniczące 94

95 w badaniu, brały udział jedynie w 3 tego typu projektach, podobna sytuacja dotyczy firm branży technologii i usług środowiskowych Uwarunkowanie regionalne rozwoju obszaru specjalizacji Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora. Pozycję konkurencyjną firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka uczestniczących w badaniu należy określić jako znacznie zróżnicowaną. W zasadzie trudno jest mówić o jednym dominującym rodzaju odpowiedzi. Szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiedzi respondentów w obszarze dotyczącym pozycji badanych firm na rynku lokalnym, gdzie aż 12 firm wskazało, że jest to pozycja lidera. Stosunkowo duża liczba wskazań dotyczy również odpowiedzi wskazujących, że firmy uczestniczące w badaniu to liderzy na rynku regionalnym (tabela 20). Główne obszary konkurowania w ramach obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w województwie lubuskim to: cena produktów lub usług, czyli czynnik raczej ograniczający możliwości innowacyjnego rozwoju badanych firm. Dość istotnym czynnikiem są również nowe technologie produkcji oraz innowacyjne produkty czy usługi, czyli czynniki pozwalające na rozwój w kierunkach dających bardziej stabilną przewagę na rynku niż w przypadku konkurowania jedynie ceną produktu czy usługi. Tabela 20. Pozycja konkurencyjna badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka (liczba firm) Obszar Lider rynku 2-3 miejsce na rynku Liczący się jeden z naśladowców Działalność w niewielkich niszach Trudno powiedzieć pretendent lidera strategii liderów rynkowych na rynku lokalnym na rynku regionalnym na rynku krajowym na rynku międzynarodowym Źródło: obliczenia własnena podstawie badania Cati (N=40 firm) Główne czynniki zagrażające pozycji konkurencyjnej firm funkcjonujących w ramach sektora to przede wszystkim: brak środków na rozwój (czynnik ten wskazało 10 spośród 40 firm uczestniczących w badaniu); rosnące koszty produkcji w Polsce oraz wzrost cen produktów i usług na rynku krajowym (czynnik ten wskazało 10 firm uczestniczących w badaniu). Tabela 21. Obszary konkurowania badanych podmiotów obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka (liczba firm) Obszar Zdecydowanie najczęściej Raczej często Tylko niektóre Bardzo rzadko Trudno powiedzieć firmy Cena produktów/ usług Nowe technologie produkcji Innowacyjne produkty/ usługi Obsługa klienta i marketing Wysoka jakość produktów/usług Dostęp do kanałów dystrybucji Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Przedstawiciele firm biorących udział w badaniu w większości przypadków oceniają pozycję konkurencyjną firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka na podobnym poziomie, w porównaniu do pozycji zajmowanej przez głównych konkurentów. Dość duża jest również liczba wskazań dla odpowiedzi opisujących 95

96 tę pozycję jako firmy raczej wiodącej na rynku. Nie ma w zasadzie większych różnic w odpowiedziach, jeżeli chodzi o analizowane obszary porównań dotyczące zajmowanej pozycji konkurencyjnej, takie jak, np.: organizacja przedsiębiorstw, innowacyjność produktów i usług czy dostęp do wiedzy. Tabela 22. Ocena konkurencyjności firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w województwie lubuskim w odniesieniu do głównych konkurentów (liczba firm) Obszar Jesteśmy daleko Mamy opóźnienie Jesteśmy na podobnym Jesteśmy raczej Jesteśmy liderami w tyle poziomie wiodący Organizacja przedsiębiorstw Innowacyjność produktów i usług Dostęp do wiedzy (patenty, wzory, eksperci) Koszty pracy Dostęp do rynków zbytu i jego organizacja Udział w międzynarodowym handlu (export) Nowoczesność stosowanych technologii produkcji Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Na poprawę pozycji konkurencyjnej badanych firm sektora wpływ może mieć w zasadzie większość ocenianych w ramach badania czynników źródeł wiedzy/ pomysłów mających istotne znaczenie dla obecnej pozycji firmy (konkurencyjności jej produktów/usług), takich jak: informacje pochodzące od klientów firmy średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyznaczona w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza źródło nieistotne, a 5 źródło kluczowe wyniosła 3,8; informacje pochodzące od innych przedsiębiorców lub pracowników firmy średnia ocena znaczenia tych źródeł wiedzy wyniosła odpowiednio 3,1 oraz 3,3; informacje pochodzące od dostawców średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyniosła 2,8. Natomiast nieco niżej oceniona została wiedzy pochodząca z tzw. źródeł zewnętrznych, takich jak np.: eksperci branżowi, wiedza pochodząca z dostępnych publikacji, czasopism, opracowań, pozyskiwana na targach, wystawach czy seminariach branżowych średnia ocena wyniosła 2,6. Jeszcze niżej ocenione zostało znaczenie takich źródeł wiedzy jak: uczelnie i szkoły wyższe średnia ocena wyniosła 2,5; współpraca firmy z pracownikami naukowymi (wynikająca np. z kontaktów roboczych) średnia ocena wyniosła 2,4. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów. Zidentyfikowana w ramach badania siła konkurencji określona została głównie jako przeciętna, co oznacza istnienie wielu firm konkurujących ze sobą, raczej mało intensywnie (sytuację tego typu potwierdziło 21 firm). Zidentyfikowano również dość znaczną liczbę firm, które określają poziom konkurencji na rynku jako silny, co oznacza istnienie dużej liczby firm konkurujących ze sobą bezpośrednio (sytuację tego typu potwierdziło 10 firm). Dość dobra ocena siły konkurencyjnej firm w regionie ma duże znaczenie dla dalszego intensywnego rozwoju tego sektora. 96

97 Wykres 64. Siła konkurencji w ramach firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka konkurencja jest silna jest bardzo dużo firm konkurujących bezpośrednio ze sobą konkurencja jest na przeciętnym poziomie jest dużo firm, które ze sobą konkurują, ale nie konkurują ze sobą intensywnie konkurencja jest słaba tylko nieliczne firmy silnie ze sobą konkurują bardzo duża Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Wykres 65. Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka Region, w którym firma prowadzi działalność (w woj. lubuskim) Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Wykres 66. Główne źródła konkurencji dla firm z województwa lubuskiego działających w ramach obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka 12 Inne regiony w kraju 3 Za granicą Firmy lokalne, z terenu województwa lubuskiego 26 Firmy z innych województw w kraju 9 Firmy z Europy 4 Firmy pozaeuropejskie 1 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania Cati (N=40 firm) Warunki wejścia do sektora. Istotnym warunkiem ograniczającym konkurencję, w tym, także powstawanie nowych firm w ramach sektora, są możliwości (łatwość) wejścia do sektora oceniane przez uczestników badania, jako bardzo trudne, oznaczające duże bariery wejścia, bądź jako raczej trudne, wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm. Widoczne jest silne oddziaływanie identyfikowanych trudności na możliwości wejścia do analizowanego sektora, wynikające głównie z barier technologicznych, konieczności ponoszenia dużych nakładów finansowych, dużej konkurencji ze strony firm lokalnych. 97

98 Wykres 67. Możliwości (łatwość) wejścia firm do sektora technologie i usługi dla zdrowia człowieka Bardzo trudno, bariery wejścia są bardzo trudne do pokonania dla nowych podmiotów Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) 16 Raczej trudno, istnieją znaczące bariery wejścia dla nowych firm Relacje sieciowe w regionie. Obszar technologii i usług dla zdrowia człowieka pod względem dotychczasowych doświadczeń związanych ze współpracą z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R charakteryzuje się małą aktywnością. Dotychczasowe doświadczenia we współpracy z instytucjami pochodzącymi zarówno z terenu województwa lubuskiego, jak i spoza niego, są nieliczne. Firmy tego obszaru mają nieco większe doświadczenie we współpracy z jednostkami spoza regionu, co jest najprawdopodobniej efektem niedostatecznego potencjału lubuskich jednostek w tym obszarze specjalizacji (tabela 23). Główne obszary braków wiedzy identyfikowane w ramach przeprowadzonych badań dotyczą informacji związanych z finansowaniem innowacji oraz badań, analiz rynku innowacyjnych przedsięwzięć. W mniejszym zakresie odczuwany jest brak wiedzy dotyczący pozostałych analizowanych obszarów takich, jak: kapitał podwyższonego ryzyka czy brak aktualnych informacji dotyczących technologii czy transferu technologii. 6 Raczej łatwo, istnieją łatwe do pokonania bariery i kilka warunków 1 Bardzo łatwo, nie ma w zasadzie żadnych barier wejścia Tabela 23. Obszary współpracy badanych firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka w okresie ostatnich 3 lat (liczba firm) Obszar Z regionu Z Polski, spoza regionu Jednostki naukowe (Uczelnie Wyższe) 4 3 Jednostki badawczo - naukowe B+R w kraju 2 4 Jednostki B+R za granicą 1 2 Parki technologiczne, inkubatory technologiczne - 3 Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe - 3 Sieci "Aniołów biznesu" 1 2 Instytucje finansowania ryzyka (Venture Capital, seed capital) - 3 Eksperci branżowi/ tematyczni 1 2 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm). 98

99 Wykres 68. Obszary tzw. niedostatków wiedzy identyfikowane przez firmy obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka niezbędne w procesie wdrażania innowacyjnych produktów, czy technologii komercjalizacja innowacyjnych produktów, usług 3 zarządzanie projektami, pisanie wniosków projektowych 2 technologia, transfer technologii 4 badania, analizy rynku innowacyjnych przedsięwzięć 8 wycena innowacji, ocena innowacyjnych projektów 2 finansowanie innowacji, kapitał podwyższonego ryzyka 12 internacjonalizacja firmy, handel międzynarodowy, 3 zarządzanie jakością, systemy ISO, HACCP, i inne 1 informatyka, programowanie komputerowe 0 prawo (prawo autorskie, własność intelektualna, 1 Źródło: obliczenia własne na podstawie badania CATI (N=40 firm) Technologie i usługi dla zdrowia człowieka jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Uzyskane informacje, zebrane na podstawie badań firm obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka dobranych na podstawie poziomu zaawansowania technologicznego, pozwoliły na zidentyfikowanie następujących cech charakteryzujących badane przedsiębiorstwa sektora oraz rynek badanego obszaru w woj. lubuskim, w tym jego potencjał branżowy, obszar specjalizacji oraz uwarunkowania regionalne. I. POTENCJAŁ BRANŻOWY 1. Poziom zaawansowania technologicznego Co najwyżej przeciętny poziom zaawansowania technologicznego większości badanych firm. Firmy w większości słabo wyposażone w środki automatyzacji produkcji. 2. Technologie KET Brak aktywności w badanej próbie. 3. Udział eksportu produktów/ usług w ramach branży metalowej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tej branży w roku 2013 Znaczny potencjał eksportowy. 4. Prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Małe zainteresowanie prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji itp. w ramach próby. 5. Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym Przeciętny poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym w ramach próby. 99

100 6. Poziom innowacyjności. Mniej niż przeciętny na tle badanej próby. Poziom nakładów na działalność innowacyjną zidentyfikowany na podstawie wskazań 4 firm, których nakłady kształtuja się na poziomie od 6 tys. zł do 1 mln zł. Widoczny udział w próbie firm (13 firm) nie ponoszących żadnych nakładów na działalność tego typu. 7. Faza etap rozwoju branży Faza wczesnej dojrzałości. 8. Potencjał rozwojowy branży Przeciętny potencjał rozwojowy branży. II. OBSZAR SPECJALIZACJI 1. Zasięg i struktura rynku Rynek mało zdywersyfikowany, przeważają firmy funkcjonujące na rynku lokalnym. Zidentyfikowano aż 27 firm, dla których rynek lokalny jest dominującym obszarem działalności. 2. Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji Niski poziom aktywności w ramach komercjalizacji wiedzy i innowacji w badanej próbie. Pojedyncze działania w ramach próby w tym zakresie. Zwraca uwagę duża aktywność jednej z firm uczestniczących w badaniu, która w ciągu ostatnich 3 lata uzyskała 158 patentów. 3. Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług Stosunkowo niski, niższy niż przeciętnie w porównaniu do innych analizowanych obszarów specjalizacji, udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży (średni udział sprzedaży na poziomie 20,9%). 4. Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet) Najniższy, ze wszystkich obszarów analizowanych w ramach badania, poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami oraz dostawcami. 5. Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych, wspierających innowacyjny rozwój firm Niski poziom aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziły jedynie 4 firmy. III. UWARUNKOWANIA REGIONALNE 1. Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora Znacznie zróżnicowana. Dość spora liczba odpowiedzi potwierdzających pozycję lidera na rynku lokalnym i regionalnym. Główne obszary konkurowania: cena produktów lub usług oraz nowe technologie produkcji oraz innowacyjne produkty czy usługi. 2. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów Raczej przeciętna siła oddziaływania przedsiębiorstw konkurencyjnych. Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm to głównie region, w którym firma prowadzi działalność. 3. Warunki wejścia do sektora Duże bariery wejścia: bardzo trudne wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm (w opinii 10 firm); raczej trudne wejście do sektora wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm (16 firm). 100

101 4. Relacje sieciowe w regionie Mała aktywność firm sektora pod względem współpracy z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R, zarówno w przypadku jednostek z terenu województwa lubuskiego jak i spoza niego. MOŻLIWOŚCI ROZWOJU BRANŻY OCENA EKSPERCKA Weryfikacja tezy: Województwo lubuskie stanie się bardzo atrakcyjną lokalizacją do rozwoju usług i technologii dla zdrowia człowieka Realizacja postawionej tezy będzie możliwa do roku 2030 r. głównie w wyniku rozwoju usług medycznych medycyna rehabilitacyjna w regionie oraz korzystnego położenia (nadgranicznego) umożliwiającego napływ i korzystanie z usług społeczeństw starszych z Europy Zachodniej. Rozwój regionu w obszarze technologii i usług dla zdrowia człowieka będzie efektem stworzenia preferencyjnych warunków dla mikro i małych firm świadczących usługi w tym obszarze oraz ulokowania w regionie znacznie większej liczby podmiotów oferujących usługi w obszarze medycyny, w tym medycyny rehabilitacyjnej, co przyczyni się przede wszystkim do wzrostu atrakcyjności regionu dla inwestorów i mieszkańców oraz wzrostu PKB regionu. 1. Termin realizacji postawionej tezy: nigdy 14,3 do roku ,4 do roku ,3 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 2. Uwarunkowania realizacji postawionej tezy: 101

102 Niekorzystnych warunków związanych z pogarszaniem się środowiska naturalnego (zanieczyszczenia) w innych regionach Polski 14,3% Rozwoju usług medycznych medycyna rehabilitacyjna w regionie 50,0% Lokalizacji w regionie firm produkujących innowacyjne produkty w obszarze technologii dla zdrowia 14,3% Pogłębiania się niekorzystnego wskaźnika obciążenia demograficznego Korzystnego położenia (nadgranicznego) umożliwiającego napływ i korzystanie z usług społeczeństw starszych z Europy Zachodniej Dogodnych warunków środowiskowych (czystość środowiska, niewielkie zaludnienie, itp.) województwa lubuskiego 35,7% 35,7% 50,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 3. Warunki realizacji postawionej tezy: Rozwoju instytucji badawczo rozwojowych 14,3% Stworzenia preferencyjnych warunków dla mikro i małych firm świadczących usługi w tym obszarze 64,3% Ulokowania w regionie znacznie większej liczby podmiotów oferujących usługi w obszarze medycyny, w tym medycyny rehabilitacyjnej 78,6% Lokalizacji w regionie firm produkujących innowacyjne produkty w obszarze technologii dla zdrowia 7,1% Inwestycji w utrzymanie wysokiej jakości środowiska naturalnego w regionie 28,6% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% 4. Efekty realizacji postawionej tezy: 102

103 Wzrost PKB regionu 50,0% Wzrost atrakcyjności regionu dla inwestorów 50,0% Wzrost atrakcyjności regionu dla mieszkańców 57,1% Żadne z powyższych 7,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 103

104 3.5. Kooperacja społeczno-branżowa Obszar kooperacji branżowej został wyłoniony w ramach analiz przeprowadzonych w I etapie Projektu. Do tego obszaru zakwalifikowane zostały firmy reprezentujące branże, których udział i znaczenie wśród firm prowadzących działalność na terenie województwa lubuskiego jest znaczne. W próbie znalazło się 12 firm sektora ICT, 10 firm zajmujących się produkcją mebli, 8 firm zajmujących się produkcją wyrobów z drewna, korka i wikliny, 6 firm zajmujących się produkcją artykułów spożywczych oraz 5 firm zajmujących się produkcją papieru i wyrobów z papieru Potencjał branżowy obszaru specjalizacji Potencjał branżowy obszaru specjalizacji zidentyfikowany został głównie na podstawie badań zrealizowanych na próbie obejmującej 41 przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie województwa lubuskiego. W badaniu uczestniczyły: 33 małe przedsiębiorstwa (zatrudniające od 10 do 49 pracowników) oraz 8 średnich przedsiębiorstw (zatrudniających od 50 do 249 pracowników) 22. Poziom zaawansowania technologicznego. W badaniach udział wzięło: 16 firm deklarujących znaczny poziom zaawansowania technologicznego, 19 firm o przeciętnym poziomie zaawansowania oraz tylko 5 firm deklarujących niski poziom zaawansowania technologicznego (przy czym 1 firma uczestnicząca w badaniu nie potrafiła określić reprezentowanego poziomu zaawansowania technologicznego). Wykres 69. Poziom zaawansowania technologicznego badanych firm obszaru kooperacji społecznobranżowej Firma zaawansowana technologicznie Firma przeciętnie zaawansowana technologicznie 5 Firma mało zaawansowana technologicznie 1 Trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Dodatkowo poziom zaawansowania technologicznego badanych firm oceniono na podstawie wyposażenia w środki automatyzacji produkcji. W badanych przedsiębiorstwach zidentyfikowano m.in.: 60 komputerów do sterowania i regulacji procesami technologicznymi, 26 linii produkcyjnych (technologicznych) automatycznych, 12 robotów przemysłowych oraz 10 obrabiarek do metali laserowych sterowanych numerycznie. W porównaniu do innych obszarów analizowanych w ramach badań można ocenić, że jest to poziom porównywalny do wyposażenia w środki automatyzacji produkcji zidentyfikowanego dla branży metalowej oraz branży motoryzacyjnej, które zostały uznane za obecnie kluczowe branże regionalne, a więc branże, które powinny charakteryzować się również odpowiednim poziomem zaawansowania technologicznego firm funkcjonujacych w ramach tych sektorów. Porównywalny stopień wyposażenia firm analizowanego obszaru 22 Wielkość zatrudnienia została ustalona na moment przeprowadzenia badania. 104

105 w środki automatyzacji produkcji wynika z faktu, że do tego obszaru badania zakwalifikowano przedsiębiorstwa reprezentujące branże uznawane za istotne dla dalszego rozowju regionu. Wykres 70. Wyposażenie w środki automatyzacji produkcji badanych firm obszaru kooperacji społecznobranżowej Środki automatyzacji Liczba sztuk Linie produkcyjne (technologiczne) automatyczne 26 Linie produkcyjne (technologiczne) sterowane komputerem 9 Centra obróbkowe 3 Obrabiarki do metali laserowo sterowanych numerycznie 10 Roboty i manipulatory przemysłowe - Roboty przemysłowe 12 Komputery do sterowania i regulacji procesami technologicznymi 60 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Technologie KET. Żadna z firm analizowanego obszaru nie prowadziła badań lub nie zajmowała się wdrażaniem tzw. technologii KET. Nie zidentyfikowano żadnego przedsiębiorstwa prowadzącego badania lub wdrażającego technologie w ramach: biotechnologii, nanotechnologii, fotoniki, nano- i mikro- elektroniki oraz technologii wytwarzania zaawansowanych materiałów. Udział eksportu produktów/ usług w ramach obszaru kooperacji społeczno-branżowej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tego obszaru w roku W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano: 29 firm, dla których procentowy udział eksportu produktów/ usług w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tego obszaru w roku 2013 kształtował się na poziomie 50% i mniej oraz 14 firm, dla których udział ten był wyższy niż 50%. Pokazuje to znaczny potencjał eksportowy badanych firm w tym obszarze specjalizacji. Szczegółowy rozkład uzyskanych odpowiedzi przedstawiony został na kolejnym wykresie. Wykres 71. Procentowy udział eksportu produktów/ usług w ramach obszaru kooperacji społecznobranżowej w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tego obszaru w roku Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) 8 10% i mniej 11-30% 31-50% 51-70% 71-90% 91% i więcej Prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Większość firm uczestniczących w badaniu zadeklarowała, że nie prowadzi prac badawczorozwojowych. Zidentyfikowano jedynie 3 firmy prowadzących prace tego typu, w tym: 2 firmy prowadzące własne prace badawczo-rozwojowe oraz 1 firmę, która prowadzi zarówno własne prace tego typu jak i poprzez współpracę z zewnętrznymi instytucjami badawczymi i/ lub naukowcami. Niski jest w związku z tym poziom zatrudnienia w działalności B+R w ramach badanych firm. Tylko jedna z badanych firm zadeklarowała zatrudnienie na poziomie 2 osób, dwie firmy nie potrafiły udzielić jednoznacznej odpowiedzi w tym zakresie. Dodatkowo firmy deklarujące prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (3 wskazane firmy) nie posiadają własnego działu badań wyodrębnionego w strukturze firmy. Istotne jest również to, że tylko jedna z badanych

106 firm potrafiła podać wysokość orientacyjnego poziomu nakładów (brutto) na działalność B+R (nakład ten oszacowany został na poziomie 50 tys. zł.) Oznacza to, że potencjał i doświadczenie badanych firm w zakresie działalności B+R jest niewielkie. Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym. Poziom zaangażowania badanych firm w działalność w układzie międzynarodowym można określić jako przeciętny. Według uzyskanych deklaracji 17 z 41 badanych firm nie angażuje się w tego typu działaność. Najwięcej deklaracji dotyczyło prowadzenia działalności eksportowej (9 firm) oraz, co jest chrakterystyczne dla wielu firm w województwie lubuskim, deklaracji dotyczących reprezentowania (przedstawicielstwa) firmy zagranicznej w Polsce (7 firm). Zwraca uwagę, że tylko 1 z badanych firm jest partnerem w projektach międzynarodowych, a tylko 2 firmy są członkami sieci, czy też innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym. Wykres 72. Poziom zaangażowania firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej w działalność w układzie międzynarodowym Firma nie angażuje się w działalność w układzie międzynarodowym 17 Firma jest partnerem w projekcie międzynarodowym 1 Firma jest członkiem sieci i innej formy kooperacji firm w układzie międzynarodowym 2 Firma współpracuje z zagranicznymi firmami w ramach łańcuchów dostaw 3 Firma uczestniczy w międzynarodowych targach i wystawach 4 Firma prowadzi działalność eksportową 9 Firma jest przedstawicielem firmy zagranicznej w Polsce 7 Firma posiada przedstawicielstwo w innym kraju 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Poziom innowacyjności. Poziom innowacyjności firm uczestniczących w badaniu należy w większości przypadków określić jako stosunkowo dobry. Około ¼ badanych firm (149 przedsiębiorstw) zadeklarowała, że pod względem innowacyjności zaklasyfikowałaby swoją firmę jako przeciętnie innowacyjną (wśród 50% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce), jednocześnie duża liczba firm (17) zaklasyfikowała reprezentowaną przez siebie firmę jako innowacyjny (wśród 25% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce). Natomiast tylko 2 firmy wskazały, że reprezentują przedsiębiorstwa wysoce innowacyjne, zaliczane do 10% najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Natomiast jako mniej niż przeciętne można określić zainteresowanie firm uczestniczących w badaniu, innowacjami jako celem działania czy też dalszego rozwoju. Zainteresowanie w tym zakresie zadeklarowało 18 firm, w porównaniu do 23, które nie wiążą dalszego rozwoju z wprowadzaniem innowacji. 106

107 Wykres 73. Poziom innowacyjności firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) 15 Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Poziom innowacyjności można również oceniać na podstawie orientacyjnej wysokości nakładów na działalność innowacyjną deklarowanej przez przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu. Blisko połowa (17 firm) nie poniosła żadnych nakładów na działalność tego typu. W przypadku 3 firm możemy mówić o nakladach na poziomie od 200 tys. do 500 tys. zł). Nakłady kolejnych 3 firm kształtowaly się już na znacznie niższym poziomie od 10 tys. do 70 tys. zł W porównaniu do firm innych obszarów specjalizacji, uczestniczących w badaniu, można okreslić ten poziom nakładów na działaność innowacyjną jako niski, zidentyfikowany na podstawie odpowiedzi jedynie 6 firm, które zadeklarowały orientacyjną wartość nakładów na działalność tego typu. Faza/ etap rozwoju branży. Fazę/ etap rozwoju branży według przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu należy określić jako fazę dojrzałości, czyli etap, w którym stabilizuje się sprzedaż, dużo klientów korzysta lub skorzystało z oferowanych produktów/ usług, na rynku istnieje duża konkurencja. Tak zidentyfikowany etap rozwoju branży, wskazany przez 36 firm uczestniczących w badaniu będzie wymagał dalszej aktywności firm na rynku i podejmowania działań rozszerzających rynek, dających szansę na kontynuowanie działalności i dalszy rozwój firm. Etap ten został również wskazany w przypadku większości analizowanych obszarów specjalizacji, w tym w przypadku sektora metalowego czy motoryzacyjnego. Wykres 74. Faza/ etap rozwoju branży faza dojrzałości - sprzedaż stabilizuje się, dużo klientów korzysta lub skorzystało z produktu / usługi, duża konkurencja 36 faza wzrostu - dynamiczny rozwój, pojawia się konkurencja 5 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Potencjał rozwojowy branży. Potencjał rozowjowy branży w opinii przedstawicieli firm uczestniczących w badaniu jest przeciętny, przy czym poziom ten jest nieco wyższy niż w przypadku firm innych analizowanych obszarów. Średnie oceny tego potencjału we wszystkich analizowanych obszarach kształtowały się na poziomie około 3 punktów (średnia wyznaczona na podstawie skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza brak potencjału, a 5 duży potencjal firm w danym obszarze). Najwyższy poziom dotyczył możliwości rozwoju w obszarze nowych produktów i usług. 107

108 Wykres 75. Średnia ocena potencjału rozwojowego firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej 4 3 3,5 3,2 3,1 3,2 2 1 Nowe produkty/usługi Wdrażanie nowych technologii Wdrażanie nowych rozwiązań organizacyjnych Nowe narzędzia marketingu Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Analiza obszaru specjalizacji Zasięg i struktura rynku. Rynek działalności badanych firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej jest dosyć mocno zdywersyfikowany. W ramach przeprowadzonych badań zidentyfikowano firmy prowadzące działalność zarówno na rynkach krajowych, lokalnych czy regionalnych, jak i znaczną liczbę firm (15 przedsiębiorstw) prowadzących działalność na rynkach Unii Europejskiej. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że plany rozszerzenia obszaru działalności zadeklarowało jedynie około 10% firm uczestniczących w badaniu (5 firm). Oznacza to prowadzenie działalności na dotychczasowych rynkach. Firmy deklarujące rozszerzenie obszaru prowadzonej działalności planują wejście głównie na rynki państw Unii Europejskiej (3 firmy). Wykres 76. Obecny dominujący rynek zbytu dla produktów/ usług badanych firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej rynek UE 15 rynek krajowy 13 rynek regionalny 9 rynek lokalny 8 rynek krajów pozaeuropejskich Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Wykres 77. Planowane kierunki rozszerzenia rynku zbytu dla produktów/ usług firmy w ramach obszaru kooperacji społeczno-branżowej w perspektywie 3 lat kraje UE 3 kraje pozaeuropejskie rynek krajowy Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) 108

109 Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji. Aktywność badanych firm w zakresie komercjalizacji wyników badań i innowacji w ciągu ostatnich 3 lat była niewielka. Możemy mówić w tym przypadku o pojedynczych działaniach związanych z zakupem licencji (4 firmy) oraz dokonaniem zgłoszenia patentowego (1 firma). Dodatkowo tylko 4 z badanych firm dokonały w ciągu ostatnich 3 lat zgłoszenia patentowego (2 firmy zgłosiła 1 patent oraz 2 firmy zgłosiły 3 patenty). Także obecna aktywność badanych firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej w analizowanym obszarze jest nieznaczna. Nad dokonaniem zgłoszenia patentowego pracuje obecnie tylko 1 z badanych firm, opracowaniem wzoru przemysłowego zajmuje się 1 firma, nad opracowaniem wzoru użytkowego pracują obecnie tylko 2 firmy. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako porównywalną. Wyniki firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej nie odbiegają od odpowiedzi wskazywanych przez przedsiębiorstwa innych analizowanych sektorów, co oznacza, że aktywność przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu należy w większości przypadków uznać za bardzo niską. Do głównych powodów braku aktywności firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej uczestniczących w badaniu w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań zaliczone zostały zbyt wysokie koszty działań tego typu, niewspółmierne do potencjalnych, możliwych do osiągnięcia korzyści oraz brak środków finansowych. W mniejszym stopniu brak aktywności w tym zakresie spowodowany był brakiem wykwalifikowanego personelu, brakiem popytu na nowe produkty czy technologie oraz trudnościami w znalezieniu partnerów do współpracy. Przedstawiciele kilku firm uczestniczących w badaniu wskazywali również na brak potrzeb tego typu w ogóle w ramach reprezentowanych firm. Wykres 78. Główne powody braku aktywności firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej w zakresie komercjalizowania wiedzy i wyników badań Zbyt wysokie koszty działań tego typu 17 Brak środków finansowych 11 Trudności w znalezieniu partnerów do współpracy 5 Brak potrzeb w tym zakresie Brak popytu na nowe produkty/ technologie (innowacje) 4 4 Brak wykwalifikowanego personelu 3 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług. Udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej kształtuje się na poziomie przeciętnym, przy czym jest to najwyższy poziom ze wszystkich analizowanych obszarów specjalizacji. Większość badanych firm (27 przedsiębiorstw) oszacowała ten udział na poziomie co najwyżej 30%. Udział na poziomie powyżej 50% zadeklarowało 7 przedsiębiorstw. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność również jako stosunkowo dużą. Średni udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej kształtował się na poziomie 32,2% w porównaniu do 27,7% dla branży 109

110 motoryzacyjnej, 23,2% dla branży metalowej, 20,9% dla obszaru związanego z technologiami i usługami dla zdrowia człowieka oraz 18,3% dla obszaru technologii i usług środowiskowych. Wykres 79. Procentowy udział ze sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm obszaru kooperacji społeczno- branżowej % i mniej 11-30% 31-50% 51-70% 71-90% 91% i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet). Poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami w przedsiębiorstwach obszaru kooperacji społeczno-branżowej jest znaczny. Ponad 90% badanych firm (37 z 41 badanych firm) wykorzystuje Internet w zakresie komunikacji z klientami i dostawcami, a ¼ również w zakresie sprzedaży produktów przez Internet. W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako wysoką we wszystkich ocenianych obszarach. Wykres 80. Wykorzystywanie Internetu w zakresie sprzedaży i/lub w zakresie komunikacji z klientem w badanych firmach obszaru kooperacji społeczno-branżowej w zakresie komunikacji z klientami w zakresie komunikacji z dostawcami w zakresie sprzedaży produktów przez Internet sklep internetowy Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych, wspierających innowacyjny rozwój firm. Uczestniczące w badaniu firmy prowadzące działalność w ramach obszaru kooperacji społeczno-branżowej charakteryzują się niskim poziomem aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziło jedynie 5 firm (najwyższy udział w 4 projektach zadeklarowały tylko 2 firmy). W porównaniu do firm innych analizowanych obszarów specjalizacji możemy określić tę aktywność jako porównywalną, przy czym uczestniczenie w największej liczbie projektów finansowanych ze środków publicznych zadeklarowały firmy branży metalowej. Dla porównania w ramach branży motoryzacyjnej firmy uczestniczące w badaniu, brały udział jedynie w 3 tego typu projektach, podobna sytuacja dotyczy branży technologii środowiskowych. Aktywność firm pozostałych badanych obszarów jest tylko nieznacznie wyższa. Oznacza to bardzo małą aktywność badanych firm w tym zakresie. 110

111 Uwarunkowanie regionalne rozwoju obszaru specjalizacji Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora. Pozycję konkurencyjną firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej uczestniczących w badaniu należy określić jako dość dobrą. Jednakże w ramach badań zidentyfikowano jedynie 2 firmy, które można traktować jako liderów na rynku międzynarodowym oraz krajowym i regionalnym. Najwięcej firm uczestniczących w badaniu zaklasyfikowało swoją pozycję konkurencyjną jako liczącego się jednego z naśladowców strategii liderów, przy czym zwraca uwagę dość duża grupa firm, które sklasyfikowały swoje przedsiębiorstwo pod względem zajmowanej pozycji jako: pretendent do lidera, zajmujący 2-3 miejsce na rynku. Tabela 24. Pozycja konkurencyjna badanych firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej(liczba firm) Obszar Lider rynku 2-3 miejsce na rynku Liczący się jeden z naśladowców Działalność w niewielkich niszach Trudno powiedzieć pretendent lidera strategii liderów rynkowych na rynku lokalnym na rynku regionalnym na rynku krajowym na rynku międzynarodowym Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Główne obszary konkurowania w ramach obszaru kooperacji społeczno-branżowej w województwie lubuskim, to: cena produktów lub usług, czyli czynnik ograniczający w znacznej mierze możliwości innowacyjnego rozwoju badanych firm. Wszystkie pozostałe analizowane obszary konkurowania są również wskazywane jako dość ważne. Główne czynniki zagrażające pozycji konkurencyjnej firm funkcjonujących w ramach obszaru to przede wszystkim: brak środków na rozwój (czynnik ten wskazało 17 spośród 41 firm uczestniczących w badaniu); intensywna konkurencja (czynnik ten wskazały 22 firmy uczestniczące w badaniu); rosnące koszty produkcji w Polsce oraz wzrost cen produktów i usług na rynku krajowym (czynnik ten wskazało 17 firm uczestniczących w badaniu). Tabela 25. Obszary konkurowania badanych podmiotów obszaru kooperacji społeczno-branżowej (liczba firm) Zdecydowanie Raczej często Tylko niektóre Bardzo rzadko Obszar najczęściej firmy Cena produktów/ usług Nowe technologie produkcji Innowacyjne produkty/ usługi Obsługa klienta i marketing Wysoka jakość produktów/usług Dostęp do kanałów dystrybucji Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Przedstawiciele firm biorących udział w badaniu oceniają w większości przypadków, pozycję konkurencyjną firm analizowanego obszaru na podobnym poziomie w porównaniu do pozycji zajmowanej przez głównych konkurentów. Dość duża jest również liczba wskazań dla odpowiedzi opisujących tę pozycję jako firmy wiodącej na rynku. Potwierdza się identyfikowana przy poprzednich pytaniach bardzo mała liczba firm określających swoją pozycję jako lidera w porównaniu do głównych konkurentów. Nie ma w zasadzie większych różnic w odpowiedziach, jeżeli chodzi o analizowane obszary porównań dotyczące zajmowanej pozycji 111

112 konkurencyjnej, takie jak, np.: organizacja przedsiębiorstw, innowacyjność produktów i usług czy dostęp do wiedzy. Tabela 26. Ocena konkurencyjności firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej w województwie lubuskim w odniesieniu do głównych konkurentów (liczba firm) Obszar Jesteśmy daleko Mamy opóźnienie Jesteśmy na podobnym Jesteśmy raczej Jesteśmy liderami w tyle poziomie wiodący Organizacja przedsiębiorstw Innowacyjność produktów i usług Dostęp do wiedzy (patenty, wzory, eksperci) Koszty pracy Dostęp do rynków zbytu i jego organizacja Udział w międzynarodowym handlu (export) Nowoczesność stosowanych technologii produkcji Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Na poprawę pozycji konkurencyjnej badanych firm analizowanego obszaru wpływ może mieć w zasadzie większość ocenianych w ramach badania czynników źródeł wiedzy/ pomysłów mających istotne znaczenie dla obecnej pozycji firmy (konkurencyjności jej produktów/usług), takich jak: informacje pochodzące od klientów firmy średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyznaczona w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza źródło nieistotne, a 5 źródło kluczowe wyniosła 4,0; informacje pochodzące od innych przedsiębiorców lub pracowników firmy średnia ocena znaczenia tych źródeł wiedzy wyniosła odpowiednio 3,8 oraz 3,6; informacje pochodzące od dostawców średnia ocena znaczenia tego źródła wiedzy wyniosła 3,2. Natomiast nieco niżej oceniona została wiedzy pochodząca z tzw. źródeł zewnętrznych, takich jak np.: eksperci branżowi, wiedza pochodząca z dostępnych publikacji, czasopism, opracowań, pozyskiwana na targach, wystawach czy seminariach branżowych średnia ocena wyniosła 2,4. uczelnie i szkoły wyższe średnia ocena wyniosła 2,3; współpraca firmy z pracownikami naukowymi (wynikająca np. z kontaktów roboczych) średnia ocena wyniosła 2,3. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów. Zidentyfikowana w ramach badania siła konkurencji w ramach obszaru kooperacji społeczno-branżowej określona została zarówno jako przeciętna (wykres 81), co oznacza istnienie wielu firm konkurujących ze sobą, raczej mało intensywnie (sytuację tego typu potwierdziło 20 firmy), jak i silna, co oznacza istnienie dużej liczby firm konkurujących ze sobą bezpośrednio (sytuację tego typu potwierdziło również 20 firm). 112

113 Wykres 81. Siła konkurencji w ramach firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Wykres 82. Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm obszaru kooperacji społecznobranżowej konkurencja jest silna jest bardzo dużo firm konkurujących bezpośrednio ze sobą 18 Region, w którym firma prowadzi działalność (w woj. lubuskim) konkurencja jest na przeciętnym poziomie jest dużo firm, które ze sobą konkurują, ale nie konkurują ze sobą intensywnie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Wykres 83. Główne źródła konkurencji dla firm z województwa lubuskiego działających w obszarze kooperacji społeczno-branżowej 20 Inne regiony w kraju 1 konkurencja jest słaba tylko nieliczne firmy silnie ze sobą konkurują bardzo duża 6 Za granicą Firmy lokalne, z terenu województwa lubuskiego 13 Firmy z innych województw w kraju 23 Firmy z Europy 3 Firmy pozaeuropejskie 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Warunki wejścia do sektora. Istotnym warunkiem ograniczającym konkurencję, w tym, także powstawanie nowych firm w ramach sektora są możliwości (łatwość) wejścia do branży, oceniane przez uczestników badania najczęściej jako raczej trudne wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm. Widoczne jest silne oddziaływanie identyfikowanych trudności na możliwości wejścia do analizowanego sektora, wynikające głównie z barier technologicznych, konieczności ponoszenia dużych nakładów finansowych, dużej konkurencji ze strony firm z innych regionów w kraju. 113

114 Wykres 84. Możliwości (łatwość) wejścia firm do obszaru kooperacji społeczno-branżowej Bardzo trudno, bariery wejścia są bardzo trudne do pokonania dla nowych podmiotów Raczej trudno, istnieją znaczące bariery wejścia dla nowych firm Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Raczej łatwo, istnieją łatwe do pokonania bariery i kilka warunków Relacje sieciowe w regionie. Firmy obszaru kooperacji społeczno-branżowej pod względem dotychczasowych doświadczeń związanych ze współpracą z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R charakteryzują się znikomą aktywnością, zarówno jeżeli chodzi o współpracę z instytucjami pochodzącymi z regionu, jak i spoza niego. Można w zasadzie mówić o braku aktywności firm tej specjalizacji w analizowanym obszarze badania. Tabela 27. Obszary współpracy badanych firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej w okresie ostatnich 3 lat (liczba firm) Obszar Z regionu Z Polski, spoza regionu Jednostki naukowe (Uczelnie Wyższe) 2 - Jednostki badawczo - naukowe B+R w kraju - - Jednostki B+R za granicą - - Parki technologiczne, inkubatory technologiczne - - Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe - - Sieci "Aniołów biznesu" - - Instytucje finansowania ryzyka (Venture Capital, seed capital) - - Eksperci branżowi/ tematyczni 1 - Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm) Główne obszary braków wiedzy identyfikowane w ramach przeprowadzonych badań dotyczą informacji związanych z finansowaniem innowacji oraz kapitałem podwyższonego ryzyka, badań, analiz rynku innowacyjnych przedsięwzięć oraz braku aktualnych informacji dotyczących technologii czy transferu technologii oraz wyceny innowacji i oceny innowacyjnych projektów. 114

115 Wykres 84. Obszary tzw. niedostatków wiedzy identyfikowane przez firmy obszaru kooperacji społecznobranżowej niezbędne w procesie wdrażania innowacyjnych produktów, czy technologii komercjalizacja innowacyjnych produktów, usług 3 zarządzanie projektami, pisanie wniosków projektowych 4 technologia, transfer technologii 10 badania, analizy rynku innowacyjnych przedsięwzięć 9 wycena innowacji, ocena innowacyjnych projektów 7 finansowanie innowacji, kapitał podwyższonego ryzyka 13 internacjonalizacja firmy, handel międzynarodowy, wejście na nowe rynki 1 zarządzanie jakością, systemy ISO, HACCP, i inne informatyka, programowanie komputerowe 0 0 prawo (prawo autorskie, własność intelektualna, rozliczanie pomocy publicznej, itp.) 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=41 firm Kooperacja społeczno-branżowa jako obszar inteligentnej specjalizacji województwa lubuskiego podsumowanie Informacje zebrane na podstawie badań firm obszaru kooperacji społeczno-branżowej dobranych na podstawie poziomu zaawansowania technologicznego, pozwoliły na zidentyfikowanie następujących cech charakteryzujących badane przedsiębiorstwa sektora uczestniczące w badaniu oraz badany obszar w woj. lubuskim, w tym jego potencjał branżowy, obszar specjalizacji oraz uwarunkowania regionalne. I. POTENCJAŁ BRANŻOWY 1. Poziom zaawansowania technologicznego Przeciętny poziom zaawansowania technologicznego większości badanych firm, nieco niższy niż w przypadku firm branży metalowej i motoryzacyjnej. 2. Technologie KET Brak aktywności w ramach próby. 3. Udział eksportu produktów/ usług w ramach obszaru specjalizacji w ogóle sprzedaży brutto produktów/ usług tego obszaru w roku 2013 Znaczny potencjał eksportowy. 4. Prowadzenie prac badawczo-rozowjowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji, itp. Małe zainteresowanie prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji itp. w ramach próby. 115

116 5. Poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym Przeciętny poziom zaangażowania w działalność w układzie międzynarodowym. 6. Poziom innowacyjności. Przeciętny na tle badanej próby. Poziom nakładów na działalność innowacyjny zidentyfikowany na podstawie wskazań 6 firm, których nakłady kształtują się na poziomie od 10 tys. zł do 500 tys zł. Widoczny udział w próbie firm (17 firm) nie ponoszących żadnych nakładów na działalność tego typu. 7. Faza etap rozwoju branży Faza dojrzałości. 8. Potencjał rozwojowy branży Przeciętny potencjał rozwojowy branży. II. OBSZAR SPECJALIZACJI 1. Zasięg i struktura rynku Rynek mocno zdywersyfikowany, zidentyfikowano firmy prowadzące działalność zarówno na rynkach krajowych, lokalnych czy regionalnych, jak i znaczną liczbę firm (15 przedsiębiorstw) prowadzących działalność na rynkach Unii Europejskiej. 2. Aktywność rynkowa w obszarze komercjalizacji wiedzy i innowacji Niski poziom aktywności w ramach komercjalizacji wiedzy i innowacji w badanej próbie. Pojedyncze działania w ramach próby w tym zakresie obejmujące: zakup licencji (4 firmy), dokonanie zgłoszenia patentowego (1 firma). 3. Sprzedaż nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług Stosunkowo wysoki, wyższy niż przeciętnie w porównaniu do innych analizowanych obszarów specjalizacji, udział sprzedaży nowych lub istotnie ulepszonych produktów/ usług wprowadzanych na rynek w ostatnich trzech latach ( ) w ogólnej sprzedaży badanych firm (średni udział sprzedaży na poziomie 32,2%). 4. Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi sprzedaży i komunikacji (Internet) Dość wysoki poziom wykorzystania Internetu w zakresie sprzedaży i komunikacji z klientami oraz dostawcami. Porównywalny do większości analizowanych obszarów specjalizacji. 5. Aktywność w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych, wspierających innowacyjny rozwój firm Niski poziom aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych. Aktywność w tym zakresie potwierdziło jedynie 5 firm. III. UWARUNKOWANIA REGIONALNE 1. Pozycja konkurencyjna i obszary konkurowania firm sektora Stosunkowo dobra pozycja konkurencyjna. Dość duża liczba odpowiedzi potwierdzających pozycję badanych firm jako liczącego się jednego z naśladowców strategii liderów, przy dość dużej grupie firm, które sklasyfikowały swoje przedsiębiorstwo jako: pretendent do lidera, zajmujący 2-3 miejsce na rynku. Główne obszary konkurowania to przede wszystkim cena produktów lub usług. 2. Pozycja konkurencyjna i obszar działalności głównych konkurentów Zróżnicowana pozycja konkurencyjna głównych konkurentów: zarówno przeciętna, co oznacza istnienie wielu firm konkurujących ze sobą, raczej mało intensywnie, jak i silna, co oznacza istnienie dużej liczby firm konkurujących ze sobą bezpośrednio. Obszar działalności głównych konkurentów badanych firm to przede wszystkim region, w którym 116

117 firma prowadzi działalność oraz inne regiony kraju. 3. Warunki wejścia do sektora Duże bariery wejścia: bardzo trudne wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm (w opinii 10 firm); raczej trudne wejście do sektora wynikające z istnienia znacznych barier wejścia dla nowych firm (16 firm). 4. Relacje sieciowe w regionie Mała aktywność firm obszaru pod względem współpracy z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R, zarówno w przypadku jednostek z terenu województwa lubuskiego jak i spoza niego. MOŻLIWOŚCI ROZWOJU BRANŻY OCENA EKSPERCKA Weryfikacja tezy: Województwo lubuskie będzie się rozwijało lepiej (szybciej i intensywniej) niż inne regiony kraju ze względu na wysoką jakość kapitału społecznego, silne powiązania kooperacyjne w obszarze społecznym i branżowym w regionie Realizacja postawionej tezy będzie możliwa do roku 2030 r. głównie w wyniku ukierunkowania firm, instytucji B+R, JST na kooperację (współpracę mającą na celu rozwój regionu) poprzez wzrost jakości edukacji na poziomie zawodowym dostosowany do potrzeb przedsiębiorców oraz podniesienie jakości infrastruktury (np. transportowej, miejsc rozrywki i spędzania czasu wolnego) w regionie, co przyczyni się do wzrostu atrakcyjności regionu dla inwestorów i mieszkańców oraz wzrostu PKB regionu. 1. Termin realizacji postawionej tezy: nigdy 21,4 do roku ,3 do roku ,3 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 2. Uwarunkowania realizacji postawionej tezy: Powstawania w regionie klastrów, organizacji o charakterze wielobranżowym np. klastry technologicznomedyczne itp. Intensywnego rozwoju aktywności w obszarze społeczno-gospdarczym (rozwój firm ekonomii społecznej firm i instytucji, które nie sa nastawione na 30,8% 30,8% Ukierunkowania firm, instytucji B+R, IOB, JST na kooperację (współpracę mającą na celu rozwój regionu) 69,2% Wysokiej jakości życia w regionie miejsca pracy i zarobki, co będzie sprzyjało osiedlaniu się mieszkańców w regionie Wysokiej jakości życia w regionie jakość środowiska, co będzie sprzyjało osiedlaniu się mieszkańców w regionie 23,1% 23,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 117

118 3. Warunki realizacji postawionej tezy: Wzrostu jakości edukacji na poziomie zawodowym dostosowanego do potrzeb przedsiębiorców 50,00% Wzrostu jakości szkolnictwa wyższego dostosowanego do potrzeb przedsiębiorców 28,60% Podnoszenia jakości infrastruktury (np. transportowej, miejsc rozrywki i spędzania czasu wolnego) w regionie 42,90% Poprawy klimatu dla kooperacji pomiędzy firmami oraz instytucjami wspierającymi ich rozwój (wzrost zaufania przedstawicieli różnych środowisk) Rozwoju prężnych organizacji wspierających funkcjonowanie firm z województwa lubuskiego Ponadprzeciętnego wsparcia dla polityki rodzinnej w regionie 14,30% 21,40% 28,60% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 4. Efekty realizacji postawionej tezy: Wzrost PKB regionu 42,9% Wzrost atrakcyjności regionu dla inwestorów 57,1% Wzrost atrakcyjności regionu dla mieszkańców 57,1% Żadne z powyższych 14,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 118

119 4. Zaplecze instytucjonalne rozwoju inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego 119

120 4. Zaplecze instytucjonalne rozwoju inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego 4.1. Potencjał Instytucji Otoczenia Biznesu i przedsiębiorczości w regionie Problemy badawcze 1. Rola instytucji otoczenia biznesu we wspieraniu firm/branży? 2. Gotowość do wspierania innowacyjności firm w specjalizacjach 3. Jakość systemu komercjalizacji pomysłów biznesowych. 4. Dostępność funduszy na komercjalizację pomysłów. 5. Jakość i skala kontaktów z biznesem. Poziom usieciowienia instytucji w regionie? 6. Umiędzynarodowienie otoczenia biznesu (gotowość do wspierania firm w ich działalności międzynarodowej). 7. Udział w międzynarodowych sieciach IOB. 8. Poziom internacjonalizacji Instytucji Otoczenia Biznesu i B+R? Rola instytucji otoczenia biznesu we wspieraniu firm/branży oraz ich gotowość do wspierania innowacyjności przedsiębiorstw Istniejące w regionie województwa lubuskiego instytucje otoczenia biznesu zasadniczo dominującym typem działalności jest (wskazania największej IOB): promocja przedsiębiorczości budowanie świadomości; doradztwo specjalistyczne, w tym: zarządzanie, finansowanie, strategie, internacjonalizacja; doradztwo na poziomie operacyjnym zakładanie firmy, rejestracja, biznes plan; realizacja wspólnych projektów. Zdecydowanie rzadziej IOB w województwie lubuskim soja rolę postrzegają jako instytucje: promocja i rozwijanie innowacyjności podmiotów, rozwój technologii, transfer wiedzy i technologii. Zdecydowanie najmniej IOB postrzega swoją role jako instytucji wsparcia finansowego i finansowania ryzyka projektów. Z przeprowadzonej analizy potencjału IOB wynika, iż instytucje te mają zdecydowanie niewielki potencjał dla wsparcia innowacyjności firm w regionie. Może to wynikać z braku popytu na takie wsparcie ze strony przedsiębiorstw w regionie. 120

121 Tabela 28. Oferta usług Instytucji Otoczenia Biznesu w województwie lubuskim [%] Doradztwo Doradztwo w obszarze Doradztwo finansowe i Wynajem Wynajem sal w obszarze zarządzania rachunkowe, w tym powierzchni konferencyjnych zakładania tworzenie biznes biurowych działalności planów gospodarczej [%] Wynajem laboratoriów badawczych Świadczenie usług laboratoriów badawczych Dostęp do specjalistycznego oprogramowania Tak 81, ,3 37,5 37,5 18,8 31,3 37,5 Nie 18, ,8 62,5 62,5 81,3 68,8 62,5 Ogółem Zarządzanie projektami, pisanie wniosków projektowych na projekty badawcze i rozwojowe Obsługa patentowa Wycena innowacji, ocena innowacyjnych projektów Doradztwo prawne, ochrona własności intelektualnej Pośrednictwo kooperacyjne, pomoc w znalezieniu ekspertów, specjalistów Tworzenie i prowadzenie firm typu spin off, spin out Obsługa patentowa Analizy rynku i określenie potencjału rynkowego i technicznych możliwości rozwoju pomysłu Opracowanie planu wdrożenia produktu na rynek komercjalizacja Audyt technologiczny Konsultacja i selekcja innowacyjnych pomysłów Tak 75 62,5 56,3 81, ,3 37, Nie 25 37,5 43,8 18, ,8 62, Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI 121

122 Analiza oferty usług IOB w regionie lubuskim wskazuje, iż potencjał wsparcia dla innowacyjnych podmiotów jest z ich strony niewielki. Warto podkreślić jak mało instytucji oferuje takie wsparcie i usługi dla innowacyjnego biznesu jak: Wynajem laboratoriów badawczych; Tworzenie i prowadzenie firm typu spin off, spin out; Obsługa patentowa; Audyt technologiczny; Dostęp do specjalistycznego oprogramowania. Jedna z badanych instytucji wskazywała jeszcze na następujące usługi dla innowacyjnego biznesu: usługi naukowe; próby technologiczne; badanie nowych produktów; analiza wdrożenia nowych produktów na rynek. Zarówno z pytań dotyczących postrzegania swojej roli w regionie jak i oferty usług wynika, iż IOB w regionie woj lubuskiego wyraźnie postrzegają swoja role jako instytucje doradcze. Najwięcej z nich świadczy usługi pośrednictwa kooperacyjnego, pomocy w znalezieniu ekspertów, specjalistów. Bardzo dużo jednostek oferuje: Doradztwo w obszarze zakładania działalności gospodarczej; Doradztwo w obszarze zarządzania; Wycena innowacji, ocena innowacyjnych projektów. Trzeba przyznać, iż faktycznie zasadniczym celem instytucji wsparcia przedsiębiorczości jest oferowania wsparcia dla biznesu, a doradztwo i szkolenia to istotny obszar wsparcia. Niestety IOB z regionu lubuskiego nie spełniają innej roli wsparcia jaką jest pomoc w inkubacji firm. Pomoc taka jest możliwa przy zapewnieniu pomieszczeń biurowych, sal konferencyjnych, powierzchni wspólnych dla nowych firm strat up ów, których z reguły nie stać na wynajmowanie biur wraz z salami konferencyjnymi. Bardzo mało IOB w województwie lubuskim oferuje wynajem powierzchni biurowych oraz sal konferencyjnych. W zasadzie jedna z badanych instytucji wskazała na posiadanie większej liczby pomieszczeń do wynajęcia. Taka sytuacja może wskazywać na fakt, iż w regionie brakuje infrastruktury dla przedsiębiorców, oraz, biorąc pod uwagę niewielką liczbę IOB dysponującą laboratoriami badawczymi również infrastrukturą dla firm prowadzących badania i rozwój. Wsparcie dla wyłonionych inteligentnych specjalizacji regionu lubuskiego oferują tylko nieliczne instytucje. W województwie lubuskim w ramach jednostek badawczo rozwojowych funkcjonuje: laboratorium budownictwa zrównoważonego, laboratorium odnawialnych źródeł energii elektrycznej, laboratorium kompatybilności elektromagnetycznej, laboratorium izolacyjności akustycznej, laboratorium elektroakustyki. W obszarze specjalizacji technologii dla zdrowia człowieka w ramach Centrum innowacji istnieją laboratoria: syntezy i badan fizykochemicznych, nanomateriałów, 122

123 Przemysł metalowy Przemysł motoryzacyjny Odnawialne źródła energii Gospodarka odpadami Biogospodarka Usługi prozdrowotne, medyczne Biotechnologia medyczna ICT (technologie informatyczne i komunikacyjne) Przemysł meblarski Przemysł papierniczy Przemysł spożywczy Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego charakterystyki powierzchni. Jedna z instytucji otoczenia biznesu oferuje również wsparcie dla branzy IT. W ramach oferty znajdują się: 1. Inkubator technologiczny, 2. Inkubator przedsiębiorczości, 3. Centrum technologii informatycznych, w którym jest: a. laboratorium projektowania i eksploatacji technologii przemysłowych, b. laboratorium akademia cisco, e-learning i technologie IT, c. laboratorium symulacji procesów produkcyjnych i logistycznych, d. laboratorium komputerowo-wspomaganego projektowania urządzeń elektronicznych. Badanie instytucje otoczenia biznesu zapytano również o to, w które branże stanowiące tzw. regionalne specjalizacje mogłaby wspierać świadcząc usługi wspierające badania i rozwój przedsiębiorstw, biorąc oczywiście pod uwagę zasoby IOB, doświadczenie i specjalizację. Tabela 29. Zakres wsparcia IOB w województwie lubuskich dla branż stanowiących specjalizacje regionalne [%] Tylko na zasadach komercyjnych Nieodpłatnie/ w ramach projektów/ Transfer pomocy publicznej Ogółem 18, , ,3 12,5 18,8 37,5 31,3 31,3 18,8 81, , ,8 87,5 81,3 62,5 68,8 68,8 81, , Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI Większość badanych instytucji jest w stanie wspierać przedsiębiorców z branż stanowiących specjalizacje regionu lubuskiego. Udział IOB w systemie komercjalizacji pomysłów biznesowych oraz dostępność funduszy na komercjalizację pomysłów Tylko 3 z badanych IOB miały doświadczenia/ przypadki komercjalizacji jakiejś innowacji będącej efektem procesu badań i rozwoju. Przy czym tylko jedna z nich instytucji miała doświadczenia w sprzedaży licencji, zaś trzy instytucje miały okazję dokonać komercjalizacji rynkowej. Warto podkreślić, iż zasadniczo badane IOB nie posługują sie w procesach komercjalizacji żadnymi uznanymi na świecie metodami jak Stage Gate System, metoda Jollego. Tylko jedna z badanych instytucji wskazała, że posłużyła się tymi metodami. Biorąc jednak pod uwagę nieliczne przypadki komercjalizacji, jak również niewielkie doświadczenie IOB z województwa lubuskiego, w przypadkach komercjalizacji przypadek ten uznać należy za ważne doświadczenie, jakim instytucja będzie mogła sie dzielić z innymi i służyć pomocą przedsiębiorcom, którzy będą chcieli skomercjalizować efekty swoich prac badawczo rozwojowych. 123

124 partnerstwo w projektach, dostępu do ekspertów, specjalistów pozyskiwania wiedzy w zakresu technologii, wyników badań Pomoc w komercjalizacji innowacyjnych pomysłów wejście z produktem/ usługą na rynek, sprzedaż licencji, itp. pozyskiwania środków na finansowanie inwestycji, innowacji dostępu do infrastruktury badawczej dostępu do ekspertów, specjalistów staży studentów Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Badane instytucje otoczenia biznesu w województwie lubuskim, co należy uznać za duży atut mają możliwości dofinansowywania innowacyjnych pomysłów i firm start up. Tabela 30. Możliwości finansowania lub współfinansowania przez instytucję projektów [%]: Finansuje/ współfinansuje realizowane projekty Dofinansowywała techno startery lub start up w roku 2012 Ma możliwości współfinansowania komercjalizacji pomysłów będących wynikiem projektów lub zgłoszonych przez naukowców Tak 62,5 12,5 62,5 Nie 37,5 87,5 37,5 Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI Współpraca IOB z przedsiębiorstwami. Poziom usieciowienia IOB w regionie Prawie 67% badanych IOB uzyskuje dochody z przedsięwzięć świadczonych na zasadach rynkowych. Najczęściej ze sprzedaży usług świadczonych dla przedsiębiorców i innych instytucji. To bardzo dobry wskaźnik, świadczący przede wszystkim o tym, że IOB w regionie lubuskim utrzymują się nie tylko z dotacji i środków publicznych, ale również ze sprzedaży usług. Takie instytucje mają znacznie większe szanse na przetrwanie na rynku w przyszłości. Tabela 31. Stopień urynkowienia instytucji. Czy instytucja osiąga dochody z rynku [%] Ilość [n] Odsetek [%] Tak 10 62,5 Nie 6 37,5 Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI Wysoki wskaźnik urynkowienia lubuskich IOB świadczy o tym, ze współpraca tych instytucji z przedsiębiorcami w regionie jest intensywna. Zakres współpracy obrazuje poniższa tabela. Tabela 32. Zakres współpracy IOB z przedsiębiorcami [%] Nie 43, ,8 68,8 37,5 62,5 Tak 56, ,3 31,3 62,5 37,5 Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI 124

125 Udział regionalnych IOB w krajowych i międzynarodowych sieciach IOB Większość badanych IOB z regionu lubuskiego jest członkiem krajowych sieci ośrodków przedsiębiorczości i innowacji, jednak niewiele bo zaledwie 3 z badanych instytucji są członkami sieci międzynarodowych zrzeszających instytucje otoczenia biznesu i przedsiębiorczości jak np.iasp Tabela 33. Udział regionalnych IOB w sieciach instytucji otoczenia biznesu [%] Jest członkiem sieci polskich (np. Jest członkiem sieci zagranicznych SOOIPP) (np.iasp) Tak 81,3 25 Nie 18,8 75 Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI Ponad połowa badanych IOB jest animatorem sieci, klastrów krajowych i międzynarodowych, a prawie 70% przynależy do stowarzyszeń branżowych Potencjał jednostek badawczo-rozwojowych (B+R) i naukowych w regionie Problemy badawcze 1. Potencjał komercjalizacyjny (gotowość prawno-organizacyjna, gotowość w zakresie wiedzy i procedur). 2. Poziom współpracy firm z instytucjami B+R. Poziom gotowości B+R do współpracy z przedsiębiorstwami. 3. Statystyka: badania, patenty, komercjalizacje. 4. Udział w projektach międzynarodowych. 5. Udział w międzynarodowych sieciach badawczych. 6. Prowadzenie badań w dziedzinach Kluczowych Technologii Wspomagających (KET). 7. Kształcenie specjalistów branżowych. 8. Rola we wpieraniu specjalizacji? Potencjał komercjalizacyjny Tylko niewielka część badanych jednostek B+R uzyskuje dochody z wolnego rynku, niecały 20% badanych jednostek. Tabela 34. Proszę wskazać, czy reprezentowana przez Panią/Pana instytucja uzyskuje dochody z tzw. wolnego rynku? [%] Odsetek [%] Tak 18,5 Nie 81,5 Ogółem 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI Około 45% badanych JBR posiada strategię działania, a 23% jest w trakcie jej opracowywania. 125

126 Przemysł metalowy Przemysł motoryzacyjny Odnawialne źródła energii Gospodarka odpadami Biogospodarka Usługi prozdrowotne, medyczne Biotechnologia medyczna ICT (technologie informatyczne i komunikacyjne) Przemysł meblarski Przemysł papierniczy Przemysł spożywczy Badanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 35. Czy instytucja posiada opracowaną strategię lub plan strategiczny/ taktyczny współpracy z przedsiębiorcami? [%] Odsetek [%] Tak, posiada 44,4 Jesteśmy w trakcie opracowywania 22,2 Planujemy opracowanie strategii/ planu 7,4 Nie posiada 25,9 Ogółem 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI Prawie połowa badanych instytucji badawczo rozwojowych ma doświadczenia w zakresie komercjalizacji innowacji będących wynikiem prac badawczo rozwojowych prowadzonych w tej jednostce. To dość wysoki wskaźnik świadczący o znacznym potencjale komercjalizacyjnym JBR w województwie lubuskim. Jak wynika z badań kilka instytucji miało nawet kilkadziesiąt takich przypadków w ciągu ostatnich 3 lat. Tabela 36. Doświadczenia/ przypadki komercjalizacji jakiejś innowacji będącej efektem procesu badań i rozwoju w badanych JB[%] Odsetek [%] Tak 48,1 Nie 51,9 Ogółem 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI Wsparcie specjalizacji regionalnych Prawie połowa badanych JBR w województwie lubuskim jest przygotowana do wpierania przedsiębiorców reprezentujących specjalizacje regionalne na zasadach nieodpłatnych. Świadczy to o znacznym dopasowaniu potencjału JBR do potrzeb lokalnych przedsiębiorców jak również do specyfiki lokalnego rynku. Tabela 37. Zakres wsparcia IOB w województwie lubuskich dla branż stanowiących specjalizacje regionalne [%] Tylko na zasadach komercyjnych Nieodpłatni e/ w ramach projektów/ Transfer pomocy publicznej Ogółem 51,9 48, , ,9 55,6 59, ,4 44,4 48,1 51, , ,1 44,4 40, ,6 55, Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI 126

127 Poziom gotowości B+R do współpracy z przedsiębiorstwami Jednostki badawczo rozwojowe najczęściej współpracują z uczelniami wyższymi oraz innymi jednostkami badawczymi. Ponad połowa badanych JBR nigdy nie współpracowała z instytucjami finansującymi jak np. fundusze pożyczkowe i doręczeniowe czy sieci Aniołów biznesu. Rozwinięta współpraca z jednostkami finansującymi rozwój przedsiębiorstw i innowacji jest pośrednim miernikiem gotowości tych instytucji do komercjalizowania przedsięwzięć. 127

128 Tabela 38. Zakres współpracy JBR z innymi instytucjami [%] Uczelnie Jednostki naukowo wyższe badawcze Parki technologiczne, inkubatory technologiczne, centra zaawansowany ch technologii Instytucje otoczenia biznesu, centra przedsiębiorczości, inkubatory przedsiębiorczości, centra doskonałości Agencje rozwoju regionalnego i lokalnego Lokalna i regionalna administracja publiczna (JST) Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe Sieć "Aniołów biznesu" Bardzo rzadko 7,4 11,1 11,1 3,7 25,9 7,4 29,6 22,2 Raczej rzadko 0 14,8 18,5 25,9 22,2 18,5 7,4 14,8 Raczej często 33,3 44,4 33,3 33,3 22,2 51,9 7,4 7,4 Bardzo często 48,1 25,9 7,4 14,8 7,4 14,8 0 0 Nie współpracowała 11,1 3,7 29,6 22,2 22,2 7,4 55,6 55,6 Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI/CAWI 128

129 4.3. Wsparcie inteligentnych specjalizacji przez jednostki samorządu terytorialnego Analiza wsparcia inteligentnych specjalizacji przez jednostki samorządu terytorialnego została dokonana na podstawie odpowiedzi przedstawicieli 18 jednostek wytypowanych do badania. W ramach przeprowadzonej analizy dokonano oceny następujących obszarów: zakres współpracy badanych jednostek samorządu terytorialnego z przedsiębiorcami; posiadany potencjał do świadczenia usług wspierających przedsiębiorców w ramach działalności badawczo-rozwojowej oraz innowacyjnej; identyfikacja działań wzmacniających rozwój inteligentnych specjalizacji. Wnioski z przeprowadzonej analizy przedstawiają się następująco: 1. Jednostki samorządu terytorialnego uczestniczące w badaniu w większości przypadków współpracują z przedsiębiorcami. Współpraca ta dotyczy następujących obszarów: pomoc w poszukiwaniu partnerów (sieciowanie); współpraca w projektach, o które aplikują innowacyjne firmy; pomoc w internacjonalizacji firm (misje, wizyty zagraniczne). 2. Ponad połowa jednostek uczestniczących w badaniu ma możliwości zapewnienia przedsiębiorcom nieodpłatnego wsparcia w postaci np.: wynajmu powierzchni biurowych, sal konferencyjnych, laboratoriów badawczych również na zasadach udostępnienia tego typu powierzchni w instytucjach otoczenia biznesu podlegających badanym jednostkom, przy czym są to głównie sale konferencyjne, zdecydowanie rzadziej wsparcie to dotyczy możliwości wynajmu powierzchni biurowej czy laboratoriów badawczych. 3. Uczestniczące w badaniu jednostki samorządu terytorialnego wspierają przedsiębiorców reprezentujących różne analizowane w ramach badania branże. Trudno jest tu mówić o ukierunkowaniu wsparcia dla określonej branży czy obszaru specjalizacji. 4. Badane jednostki samorządu terytorialnego współpracują w większości przypadków zarówno z uczelniami wyższymi, jednostkami badawczymi, parkami technologicznymi jak i instytucjami otoczenia biznesu. Rzadziej współpraca ta dotyczy takich podmiotów jak: fundusze pożyczkowe czy sieci Aniołów biznesu. 5. Wsparcie oferowane przez jednostki samorządu w zakresie innowacyjności firm w regionie powinno według przedstawicieli badanych jednostek, obejmować: możliwość udostępnienia zaplecza w postaci laboratoriów dla przedsiębiorców głównie w ramach podległych samorządom instytucji otoczenia biznesu (na ten rodzaj wsparcia wskazała ponad połowa badanych jednostek); opracowanie kompleksowej oferty wsparcia dla przedsiębiorców ze strony różnych typów instytucji (ponad 50% wskazań dla tej odpowiedzi); wzmacnianie instytucji B+R; ciągłość i różnorodność dostępnych programów wsparcia; oraz zwiększanie kompetencji pracowników badanych jednostek w zakresie obsługi przedsiębiorców. 6. Natomiast wzmacnianie inteligentnych specjalizacji powinno odbywać się poprzez: dostęp do pomocy organizacyjno-prawnej w aplikowaniu o środki z projektów zarówno krajowych jak i międzynarodowych (ponad 50% wskazań dla tej odpowiedzi); oraz pomoc w przyciągnięciu do regionu inwestorów reprezentujących obszary inteligentnych specjalizacji (również ponad 50% wskazań dla te formy wsparcia inteligentnych specjalizacji). 129

130 7. Tylko niewielka część jednostek uczestniczących w badaniu jest członkiem międzynarodowych sieci JST, głównie są to działania obejmujące realizację wspólnych międzynarodowych projektów. Uczestnictwo w ramach wskazanych sieci międzynarodowych może być wykorzystane głównie w celu pozyskania inwestorów mogących rozpocząć działania na terenie województwa lubuskiego. 8. Obowiązujące przepisy prawa i specyfika działania jednostek samorządu terytorialnego nie dają, zdaniem większości badanych jednostek, możliwości wykorzystania Zamówień Publicznych do inicjowania i podnoszenia innowacyjności firm w regionie. 9. Potencjalne działania na poziomie lokalnym, które powinny być podejmowane w celu wzmocnienia rozwoju regionu w obszarze inteligentnych specjalizacji to według przedstawicieli badanych jednostek: ułatwienia podatkowe; wsparcie w zakresie przygotowania wspólnych projektów; pomoc w nawiązaniu kontaktów zagranicznych; wzmocnienie współpracy publiczno-prywatnej. 10. Natomiast działania na poziomie lokalnym wzmacniające obszar badań i rozwoju oraz innowacji powinny dotyczyć: podejmowania współpracy z miastami partnerskimi; rozwoju infrastruktury badawczo-rozwojowej dostosowanej do potrzeb przedsiębiorców; oferowania możliwości pisania wspólnych projektów w obszarze B+R+I. 130

131 5. Wnioski i rekomendacje 131

132 5. Wnioski i rekomendacje 5.1. Proces wyłaniania inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego Proces wyłaniania inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego obejmował II etapy: Inteligentne specjalizacje (ang. Smart Specialisation) województwa lubuskiego zostały zaproponowane przez Zespół Ekspercki, zgodnie z zaproponowaną metodyką wyboru, w oparciu o analizę potencjałów województwa zidentyfikowaną w ramach I etapu realizowanego Projektu pn: Obszary specjalizacji województwa lubuskiego. Zebrane w trakcie tego etapu informacje oraz opinie ekspertów wywodzących się z różnych środowisk, w tym przedstawicieli uczelni, jednostek badawczo-rozwojowych oraz przedsiębiorców, pozwoliły na zidentyfikowanie następujących obszarów specjalizacji województwa lubuskiego: Zidentyfikowane obszary specjalizacji poddane zostały weryfikacji w ramach II etapu Projektu. Na bazie zebranych informacje, opinii kluczowych przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu, instytucji badawczorozwojowych, przedstawicieli samorządu, powołanych ekspertów, naukowców oraz przedsiębiorców uczestniczących w ramach organizowanych spotkań konsultacyjnych zdefiniowano propozycje obszarów mogących stanowić inteligentne specjalizacje województwa lubuskiego. 132

133 Proces wyboru inteligentnych specjalizacji obejmował następujące etapy: Należy przy tym zaznaczyć, że proces wyboru regionalnych inteligentnych specjalizacji regionalnych, podobnie jak proces wyboru specjalizacji krajowych, jest działaniem otwartym, które będzie podlegało ciągłej weryfikacji i aktualizacji w oparciu o system monitorowania oraz zachodzące zmiany społecznogospodarcze 23. Właściwie przeprowadzony proces wyboru inteligentnych specjalizacji wymaga zastosowania zasad tzw. przedsiębiorczego odkrywania (ang. entrepreneurial discovery proces), których celem jest: integracja różnych interesariuszy w celu identyfikowania priorytetów w zakresie badań, rozwoju i innowacji, wokół których koncentrowane są inwestycje prywatne i publiczne 24. Stąd kluczowe znaczenie w tym procesie mają przedsiębiorcy, przedstawiciele nauki oraz instytucji otoczenia biznesu, a w szczególności podejmowane przez te środowiska oddolne inicjatywy, których efektem może stać inteligentny rozwój regionu na bazie posiadanych, optymalnie wykorzystywanych zasobów, dający możliwość większego niż dotychczas zaangażowania prywatnego sektora w prowadzenie i finansowanie prac badawczo-rozwojowych oraz tworzenie innowacji. W proces identyfikacji inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego zaangażowanizostali przedstawiciele różnych środowisk. Proces przedsiębiorczego odkrywania zainicjowany został w 2013 r., w którym wraz z analizami statystycznymi dotyczącymi oceny potencjałów województwa lubuskiego odbyły się spotkania warsztatowe z grupą przedstawicieli biznesu, nauki oraz instytucji otoczenia biznesu. Zaproponowana przez Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego metodyka wyłaniania inteligentnych specjalizacji w trakcie całego realizowanego procesu, uwzględniała udział partnerów społeczno-gospodarczych. Zaproponowane obszary specjalizacji województwa lubuskiego, wyłonione w ramach pierwszego etapu realizowanego projektu poddane zostały konsultacjom w ramach zorganizowanych spotkaniach branżowych. W trakcie spotkań zostały omówione szczegółowo etapy realizacji Projektu oraz przedstawione jego wyniki. W sumie odbyło się 8 spotkań tego typu: 6 spotkań dla każdego z pięciu weryfikowanych obszarów specjalizacji (1. Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego; 2. Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych (branża metalowa); 3. Technologie i usługi środowiskowe; 4. Technologie i usługi dla zdrowia człowieka; 5. Kooperacja społeczno-branżowa) oraz 2 spotkania międzybranżowe w ramach, których przedstawiono również propozycje inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego. Spotkania z ponad 100 przedstawicielami analizowanych branż i miały miejsce w następujących terminach kwietnia i maja w Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim. Oprócz dedykowanych spotkań, odbyła się również prezentacja pn. Branża środowiskowa, a inteligentne specjalizacje województwa lubuskiego i dyskusja w ramach seminarium Lubuskie OZE w praktyce zorganizowana przez Centrum Energetyki Odnawialnej i Państwową Wyższą Szkołą Zawodową w Sulechowie. Szczegółowe informacje odnośnie spotkań branżowych przedstawiono w załączniku nr 1 do raportu. Dodatkowo zaproponowane obszary specjalizacji poddano weryfikacji w trakcie badań ilościowych zrealizowanych na próbie obejmującej po 40 przedstawicieli firm dla każdego wyłonionego obszaru. Kolejnym etapem identyfikacji inteligentnych specjalizacji będą konsultacje społeczne dotyczące poznania opinii 23 Krajowa Inteligentna Specjalizacja, s Tamże, s

134 przedstawicieli różnych środowisk na temat specjalizacji zaproponowanych przez zespół ekspertów realizujących Projekt Wnioski wynikające ze spotkań branżowych Wnioski zgłoszone w trakcie spotkań branżowych dotyczyły zarówno proponowanych obszarów specjalizacji, jak i zasadności i celowości różnych podejść do finalnego sposobu identyfikowania inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego. Zgłoszone przez uczestników spotkań główne postulaty dotyczące weryfikowanych w trakcie badań obszarów specjalizacji dotyczyły: Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego 1. Mimo zdiagnozowanej przez uczestników spotkania hermetyczności sektora motoryzacyjnego obserwowane są pewnie oznaki wchodzenia w szersze interakcje z regionem (współpraca zalążkowa), także poprzez nawiązywanie współpracy naukowej i dwustronnej stażowej z Wydziałem Mechanicznym Uniwersytetu Zielonogórskiego. Za jedną z przyczyn braku częstszych związków uznano brak zrzeszeń tego typu przedsiębiorstw, na skutek silnych związków z dominującymi odbiorcami przemysłowymi. Istotnym problemem okazuje się również, że mimo prowadzonych obustronnych i długotrwałych rozmów przedstawicieli branży i naukowców, nie otrzymali oni dofinansowania, o które zabiegali, co niekorzystnie wpływa na możliwości podejmowania długotrwałej współpracy. 2. Za przyczynę lokalizacji tych przedsiębiorstw w województwie uznano głównie niskie koszty pracy, podatki (specjalne strefy ekonomiczne) czy koszty logistyki (Polska Zachodnia). Zarówno dostawcy, jak i odbiorcy znajdują się poza granicami kraju, a zatem sprzedaż produkowanych wyrobów posiada głównie charakter eksportowy, zaś sprowadzanie półfabrykatów to w dominującej mierze import. Producenci zlokalizowani w województwie zajmują się wytwarzaniem akcesoriów i wyposażenia samochodowego. 3. Pracownicy Wydziału Mechanicznego Uniwersytetu Zielonogórskiego jak i Wydziału Technicznego Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gorzowie Wlkp. nie posiadają odpowiedniego sprzętu, aby prowadzić zaawansowane badania i szkolenia studentów, dlatego np. na UZ wykorzystują w tym celu centra technologiczne. 4. Zwrócono uwagę, że warunkiem niezbędnym do utworzenia klastra w tym obszarze, jest na tym etapie dofinansowanie jego fazy zalążkowej, bowiem takie są oczekiwania przedstawicieli sektora. To warunek sine qua non próby podjęcia współpracy. 5. Sfera B+R współpracuje głównie z dużymi producentami osprzętu motoryzacyjnego w regionie, ale zdarzają się sporadycznie prace na rzecz mniejszych przedsiębiorstw. Na tym etapie interakcji główne innowacje sfery B+R z sektorem dotyczą jednak głównie usprawnień o charakterze racjonalizatorskim. 6. Sektor motoryzacyjny posiada słabe powiązania poziome z innymi specjalizacjami regionalnymi, aczkolwiek jego konkurencyjność została określona jako bardzo wysoka, ze względu na działalność na silnie konkurującym rynku międzynarodowym. Nie skłania to do rozwoju działalności w oparciu o aktywność patentową, lecz ukierunkowaną na sprostanie wymogom stawianym przez zamawiających odbiorców, którzy oceniają wytworzony produkt pod kątem technicznym, logistycznym i kosztowym. Fakty te świadczą o raczej bieżących i racjonalizatorskich działaniach innowacyjnych, niż o długotrwałej polityce w tym zakresie. Jednocześnie jest to skuteczna strategia na co wskazują uzyskiwane wyniki badań. 7. Ze względu na często poruszany problem dotyczący ograniczania się do wewnątrzregionalnych relacji powstało interesujące pytanie: Czy fakt, że firma współpracuje z wieloma ośrodkami naukowymi (nie tylko w województwie lubuskim), to wartość dodana dla przedsiębiorstwa i tym samym dla regionu, czy też nie? Choć z jednej strony odpowiedziano, że może to oznaczać wypływ środków poza region, ale z drugiej, że świadczy to o otwieraniu się przedsiębiorstw regionalnych na szersze otoczenia, co jest zjawiskiem w pełni pożądanym. 8. Wspieranie aktywności innowacyjnej w sektorze motoryzacyjnym, posiada znamiona długiego okresu, ale być może jest zbyt wcześnie, aby skupiać się na bezpośrednim jego wsparciu w okresie programowania Nie można jednak nie docenić jego olbrzymiej roli dla kreowania miejsc pracy, wartości dodanej, produkcji sprzedanej i wysokiej aktywności innowacyjnej. 134

135 Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych (branża metalowa) 1. Specjalizacja województwa w obszarze branży metalowej bazuje na długoletniej tradycji regionu w dziedzinie budowy maszyn i urządzeń, budowy wagonów, przemysłu ciągnikowego oraz konstrukcji stalowych. Po przemianach lat osiemdziesiątych zaczęło funkcjonować wiele firm z kapitałem krajowym, które zdobyły doświadczenie na rynku międzynarodowym. 2. Obecnie w branży działa liczna grupa dużych i średnich firm o uznanej pozycji rynkowej oraz znacznych możliwościach rozwojowych, sprzedających maszyny, urządzenia, zespoły i części metalowe, konstrukcje i wyroby spawane oraz sieć ich poddostawców. 3. Zwrócono uwagę, że branża metalowa odgrywa kluczową rolę we wszystkich gałęziach przemysłu, kooperacja tej branży z innymi wiodącymi sektorami gospodarki województwa jest znaczna. Firmy zajmujące się obróbką metali są bardzo często jednym z ogniw łańcucha dostaw w ramach innych branż. Podobna sytuacja dotyczy również województwa lubuskiego, w którym przedsiębiorstwa branży metalowej współpracują z firmami innych ważnych dla regionu branż jak np. branża papiernicza, czy przedsiębiorstwa funkcjonujące w ramach technologii ochrony środowiska itp 4. Czynnikiem wzmacniającym rozwój branży jest bliskość rynków zachodnich, z których czerpie się doświadczenie i kapitał. Poprzez bliskość z Europą zachodnią, możliwa jest współpraca oraz wymiana doświadczeń z największymi światowymi korporacjami. 5. W obszarze specjalizacji działa Lubuski Klaster Metalowy oraz funkcjonuje silne środowisko inżynierów i techników mechaników. Technologie i usługi środowiskowe 1. Czynniki endogeniczne regionu świadczą o tym, iż technologie środowiskowe głównie w obszarze produkcji energii rozproszonej powinny się rozwijać. W regionie jest niewielka ilość linii energetycznych. Budowa tych linii jest droga, a anergia ze źródeł odnawialnych może wypełnić tę lukę. 2. W ramach PWSZ działa ośrodek badawczy w Sulechowie, który jest ważną jednostką badawczorozwojową na mapie Polski w obszarze technologii środowiskowych. O sile tej jednostki świadczą: Patenty; liczne kontakty z innymi ośrodkami badawczymi w kraju; realizacja projektów i współpraca dla liczących się firm międzynarodowych np. Danfoss; realizacja wspólnych projektów badawczych z partnerami niemieckimi; wysoki stopień urynkowienia instytucji co gwarantuje jej przetrwanie na rynku. 3. Dodatkowo w północnej części województwa w fazie organizacji znajduje się utworzony niedawno Gorzowski Ośrodek Technologiczny Park Naukowo-Technologiczny Sp. z o. o., który również będzie się specjalizował w technologiach środowiskowych. Park powstał w wyniku porozumienia zawartego pomiędzy Miastem Gorzów Wlkp., Zakładem Utylizacji Odpadów w Gorzowie Wlkp., Lubuskim Klastrem Metalowym oraz Państwową Wyższą Szkoła Zawodową w Gorzowie Wlkp. 4. Rozwój technologii środowiskowych jest uzależniony od przepisów prawnych w tym zakresie, ale dotyczy nie tylko regionu, ale całej Polski. Województwo lubuskie jest przygotowane do realizacji projektów badawczych jak również do komercjalizacji wyników tych projektów. Technologie i usługi dla zdrowia człowieka 1. W województwie lubuskim działają w większym zakresie firmy z obszaru technologii dla zdrowia niż usług dla zdrowia. W obszarze technologii są to firmy oferujące innowacyjne rozwiązania informatyczne w ochronie zdrowia (software), oraz produkujące komponenty takie jak np. implanty stanowiące najwyższej klasy i jakości rozwiązania w zakresie transplantacji i rehabilitacji. 2. Zdecydowanie w mniejszym stopniu województwo wyróżnia się, jeśli chodzi o usługi medyczne, ich ilość, kompleksowość oferty usług medycznych, jakość świadczonych usług. Brakuje placówek, oferty usług jak również obecności tych placówek na medycznej mapie Polski, jak np. w przypadku: Polanicy Zdrój, Ciechocinek, itp. 3. Nie możemy też na obecnym etapie mówić o usługach medycznych świadczonych na zasadach komercyjnych. Większość placówek nastawia się jednak na kontrakty z NFZ. Doświadczenie licznych firm wskazuje, iż realizacja kontraktu dla NFZ oraz świadczenie usług na zasadach komercyjnych nie sprzyja rozwojowi takich usług na taką skalę o jakiej myślimy w ramach specjalizacji regionu w obszarze usług dla zdrowia i życia człowieka. 4. Podjęty aspekt transgraniczności usług i przepływu pacjentów wskazuje tylko na niewielki udział 135

136 pacjentów z zagranicy w tym zakresie. Biorąc jednak pod uwagę bliskość granicy i liczne kontakty społeczeństwa polskiego i niemieckiego na tym obszarze nie można wykluczyć zbudowania tego potencjału w przyszłości. Kooperacja społeczno-branżowa 1. Silne wsparcie wśród dyskutantów w ramach obszaru kooperacji społeczno-branżowej osiągnął sektor ICT i przemysł spożywczy. Przemysł meblarski określono zarówno jako mało zainteresowany, skoncentrowany (duże przedsiębiorstwa) i zbyt tradycyjny, aby wyróżnić go w docelowych specjalizacjach, jak i ważny dla regionu, tworzący wspólnie z przemysłem drzewnym i papierniczym ważny sektor gospodarki oparty na tradycjach przemysłowych, w sposób optymalny wykorzystujący potencjał regionu. 2. Zwrócono uwagę, że w obrębie przemysłu spożywczego funkcjonuje wielu dużych i mniejszych producentów lub grup producentów, konkurujących na rynku krajowym, którzy rozwijają nowe wyroby. Zaliczono do nich produkcję mięsa, miodu, wyrobów piekarniczych. Zwrócono również uwagę na markę jaka została zbudowana w przemyśle winiarskim, który jednak do tej pory nie doczekał się gotowego produktu. Przemysł spożywczy nie korzysta jednak z pomocy regionalnej sfery B+R, ponieważ nie ma tu odpowiednich specjalistów. Korzysta za to z pomocy zewnętrznych ośrodków naukowych. Przemysł ten wymaga wsparcia regionalnego, aby mógł rozwijać się w ujęciu ogólnokrajowym. 3. W przypadku sektora ICT zdania były podzielone. Z jednej strony stwierdzono, że nie potrzebuje on współpracy ze sferą B+R, ponieważ posiada silne relacje przemysłowe z innymi przedsiębiorstwami, na ogół ponadregionalnymi. Ważnym ogniwem łączącym te podmioty są jednostki sfery B+R. Zwrócono również uwagę, że przedsiębiorstwa regionalne działające w tym sektorze działają na ogół dla znacznie większych zagranicznych przedsiębiorstw. W województwie funkcjonuje Lubuski Klaster Elektrotechniki, Informatyki i Telekomunikacji skupiający 25 przedsiębiorstw. Problemem jest fakt, że Uniwersytet Zielonogórski nie jest znaczącym ośrodkiem naukowym w skali kraju i tym samym nie jest postrzegany jako istotny partner. Nie mniej jednak Wydział Elektrotechniki prowadzi staże w przedsiębiorstwach ICT. Z perspektywy działalności innowacyjnej mają one charakter racjonalizatorski. Częściej przedsiębiorstwa z tego sektora są postrzegane za granicą, Z jednej strony zwrócono uwagę, że przez takie powiązania buduje się potencjał zewnętrznych przedsiębiorstw (pejoratywne zabarwienie), gdy z drugiej świadczy to o sile takich przedsiębiorstw i może to dobry sposób na wejście w takie interakcje (pozytywny odbiór). Padło również stwierdzenie, że być może ta branża jest tak u źródeł wysoko innowacyjna i nie potrzebuje wsparcia, ponieważ poradzi sobie samodzielnie. W kontekście programu Horyzont 2020 zwrócono uwagę, że wymaga on nawiązywania współpracy ponadregionalnej i ponadkrajowej, ponieważ rynek lokalny nie jest w stanie wchłonąć rozwiązań z zakresu ICT w stopniu satysfakcjonującym produkujących je przedsiębiorstw. Warto również zwrócić uwagę, że sektor ICT jest często nośnikiem dla innych przemysłów. Przedsiębiorstwa działające w regionie lubuskim cechują się wysoką konkurencyjnością w skali kraju. Jest ich jednak niewiele. Uczestnicy spotkań konsultacyjnych wnieśli również uwagi o charakterze ogólnym, dotyczące samego procesu wyboru inteligentnych specjalizacji jak i kwestii związanych z dalszym rozwojem województwa lubuskiego: Z jednej strony wskazano na istotną rolę, jaką odgrywają małe miasta w regionie i przedsiębiorczości w ich obrębie. Dzięki kooperacji mogą wpływać na rozwój regionalny. Zwrócono tym samym uwagę na wagę współpracy między różnymi aktorami funkcjonującymi na rynku regionalnym, kwestionując tym samym sens branżowego ujęcia docelowych inteligentnych specjalizacji. Zaproponowano zmianę trajektorii wyłaniania inteligentnych specjalizacji woj. lubuskiego z branżowej ku szeroko ujętej współpracy, zmierzającej ku budowie kultury współpracy i kooperacji innowacyjnej w regionie. Z drugiej strony wielokrotnie zwracano uwagę, że wybór inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego, mimo zakładanej konieczności weryfikacji podjętych ustaleń po upływie około 3 do 5 lat i możliwej w związku z tym zmiany w zaproponowanych rozwiązań, powinien być wyborem gwarantującym ukierunkowany na innowacje długoterminowy rozwój regionu, wykraczający poza najbliższy okres finansowania projektów ze środków Unii Europejskiej w latach

137 Te dwa wnioski (podejścia) do procesu wyłaniania inteligentnych specjalizacji mają kluczowe znaczenie dla dalszego sposobu ich identyfikacji. Wybór sposobu ustalenia listy inteligentnych specjalizacji jest w tym przypadku wyborem pomiędzy podejściem branżowym ( węższym ), a podejściem międzysektorowym ( szerszym ). W związku z tym, że w trakcie przeprowadzonych badań weryfikowano przede wszystkim branżowe ujęcie wyłonionych obszarów specjalizacji województwa, zespół ekspertów realizujących Projekt uznaje, że ostateczny kształt inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego wymaga przeprowadzenia konsultacji społecznych dotyczących zaproponowanych rozwiązań w tym zakresie Wnioski wynikające z badań ilościowych przedsiębiorstw zrealizowanych w ramach projektu Analizę obszarów specjalizacji województwa lubuskiego przeprowadzono w odniesieniu do obszarów wytypowanych w trakcie I etapu Projektu, obejmujących: I. Obecne kluczowe branże regionalne: Produkcję i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego oraz wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawalnych; II. Startery gospodarcze przyszłe kluczowe branże regionalne: Technologie i usługi środowiskowe oraz technologie i usługi dla zdrowia człowieka; III. przedsiębiorstwa reprezentujące branże o kluczowym znaczeniu dla rozwoju regionu, których potencjał warto poddać dalszej analizie w ramach II etapu projekt, zakwalifikowane do jednego wspólnego obszaru pod nazwą: kooperacja społeczno branżowa. Wnioski z tego etapu badania przedstawiają się następująco: 1. Wyniki uzyskane w trakcie przeprowadzonych badań nie pozwalają na zidentyfikowanie jednego wyróżniającego się obszaru specjalizacji. 2. Identyfikowany w ramach badań poziom zaawansowania technologicznego (oceniany zarówno na podstawie deklaracji firm uczestniczących w badaniu, jak i wyposażenia w środki automatyzacji produkcji) jest wyższy w przypadku firm zaliczanych do obecnych kluczowych branż regionalnych, które weszły w skład następujących ocenianych obszarów specjalizacji: a. Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego; b. Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych (branża metalowa); c. Kooperacja społeczno-branżowa w ramach, której badano firmy branż; ICT, drzewna, papiernicza, meblarska oraz firmy spożywcze. 3. W przypadku wszystkich analizowanych obszarów nie zidentyfikowano w zasadzie firm prowadzących badania lub wdrażających technologie KET. Jedynie w przypadku branży metalowej uzyskano deklaracje od 3 firm prowadzących badania lub wdrażających technologie w ramach: biotechnologii, nanotechnologii oraz technologii wytwarzania zaawansowanych materiałów, przy czym dwie spośród tych firm wskazały, że technologie te stanowią zupełnie nieistotny obszar dla działalności firmy. 4. Potwierdzono natomiast znaczny potencjał eksportowy firm w ramach wszystkich rozpatrywanych obszarów specjalizacji. Oceny firm w tym zakresie były podobne, nie pozwala to więc na wyłonienie branży wiodącej w tym zakresie. 5. Większość firm uczestniczących w badaniu zadeklarowała małe zainteresowanie prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych (B+R) np. nad nowymi produktami, nowymi technologiami produkcji itp. w ramach próby. Brak zainteresowania bądź jego ograniczony charakter może się w przyszłości przekładać na działalność jedynie w obrębie technologii gotowych importowanych spoza regionu i małe zainteresowanie rozwojem firm w tym zakresie. 6. Stosunkowo duże zainteresowanie działalnością w układzie międzynarodowym zidentyfikowano jedynie w odniesieniu do badanych firm branży metalowej, w pozostałych analizowanych obszarach (poza 137

138 obszarem technologie i usługi środowiskowe) poziom zainteresowania tego typu działalnością można określić jako przeciętny; najniższy w przypadku obszaru technologie i usługi dla środowiska. 7. Najwyższy poziom innowacyjności określany na podstawie wysokości ponoszonych nakładów na działalność innowacyjną zidentyfikowano w odniesieniu do firm zaliczanych do obszaru: wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawalnych. Wydatki zadeklarowane przez firmy tej branży uczestniczące w badaniu były wyższe niż wydatki przedsiębiorstw innych rozpatrywanych obszarów. 8. Firmy, zaliczane do tzw. obecnych kluczowych branż regionalnych oceniły fazę rozwoju reprezentowanej przez siebie branży jako fazę dojrzałości. Natomiast w przypadku firm reprezentujących tzw. startery gospodarcze faza ta została określona jako faza wczesnej dojrzałości. Zidentyfikowany w ten sposób etap rozwoju branży oznacza z jednej strony stabilny przyszły rozwój branży, natomiast z drugiej strony oznacza istnienie na rynku wielu konkurentów, wysokie zaawansowanie stosowanych technologii, raczej duże bariery tworzenia i wprowadzania na rynek nowych innowacyjnych rozwiązań. Potwierdzają to również odpowiedzi oceniające potencjał rozwojowy reprezentowanych branż jako przeciętny. 9. Zwraca również uwagę niski poziom aktywności w ramach komercjalizacji wiedzy i innowacji w zidentyfikowany dla wszystkich rozpatrywanych obszarów specjalizacji. Zidentyfikowano w większości przypadków pojedyncze działania w ramach próby w tym zakresie. Wyjątkiem jest jedynie duża aktywność jednej z firm uczestniczących w badaniu z obszaru technologie i usługi dla zdrowia człowieka, która w ciągu ostatnich 3 lata uzyskała 158 patentów. 10. W trakcie zrealizowanych badań zidentyfikowano, również w odniesieniu do większości firm rozpatrywanych specjalizacji niski poziom aktywności w zakresie realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych oraz małą (poza obszarem: wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawalnych) aktywność firm obszaru pod względem współpracy z instytucjami otoczenia biznesu czy jednostkami B+R, zarówno w przypadku jednostek z terenu województwa lubuskiego jak i spoza niego. Uzyskane w trakcie przeprowadzonych badań wyniki, potwierdzone również na wcześniejszych etapach projektu pozwalają na sformułowanie jednego głównego wniosku wskazującego, że województwo lubuskie nie posiada jednej, wyróżniającej się specjalizacji przemysłowej. Sytuacja ta została zauważona już podczas wyboru obszarów, które będą podlegały w trakcie dalszych badań założonych w ramach projektu. Stąd typując branże do badania zaproponowano rozszerzenie rozpatrywanych specjalizacji w ramach piątego obszaru kooperacji społeczno-branżowej, który objął firmy należące do sektorów zauważalnych w regionie, o nieco mniejszym potencjale rozwojowym lub takich, które mogą stanowić uzupełninie branż zidentyfikowanych jako obecne kluczowe branże regionalne bądź startery gospodarcze. 5.4 Wnioski wynikające z badań zaplecza instytucjonalnego rozwoju inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego W województwie lubuskim można zaobserwować intensywny rozwój instytucji B+R, należą do nich centra przedsiębiorczości, centra transferu technologii czy park technologiczny. Liczba tych instytucji nie jest duża na tle innych części kraju, jednak warto podkreślić, iż ich specjalizacje są dość dobrze skorelowane ze specjalizacjami regionu. Świadczy to o przemyślanych kierunkach rozwoju tego typu instytucji w regionie. Przeprowadzone wśród instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek badawczo-rozwojowych badania pozwalają na sformułowanie następujących wniosków: 1. Liczba instytucji nie jest duża, ale ich specjalizacje są zgodne ze specjalizacjami regionu. 2. Biorąc pod uwagę fakt, iż wiele z tych instytucji powstało niedawno i znajduje się w fazie rozwoju, z pewnym zrozumieniem należy podejść do ich niewielkiego potencjału zarówno w kwestii zasobów, jak i w kwestii osiągnięć takich jak na przykład patenty. 138

139 3. Istotną słabością jest słaby potencjał jeśli chodzi o zaplecze w postaci biur i laboratoriów badawczych dla mikro i małych firm tzw. start up. 4. Oferta instytucji ukierunkowana jest na wsparcie przedsiębiorczości, zaś w znacznie mniejszym stopniu na wsparcie innowacji. Może to jednak wynikać dostosowywania oferty instytucji badawczorozwojowych oraz otoczenia biznesu do potrzeb lokalnych przedsiębiorców. Jeśli wśród przedsiębiorców dominują potrzeby związane ze wsparciem przedsiębiorczości, to taką ofertę oferują instytucje. 5. Tylko nieliczne jednostki B+R maja doświadczenia w komercjalizowaniu innowacji. Prawdopodobnie jest to jednak efekt niskiego wskaźnika innowacyjności regionu lubuskiego i braku projektów do komercjalizacji. 6. Badania pokazały niewielką współpracę pomiędzy istniejącymi w regionie instytucjami sektora B+R. Współpraca jest kluczowym czynnikiem rozwoju w nowych realiach gospodarczych i tego powodu można to uznać za słabość tych instytucji oraz rekomendować intensyfikację współpracy i budowanie relacji z innymi instytucjami w regionie Rekomendowane obszary inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego Duża różnorodność gospodarcza i naukowa województwa lubuskiego oraz brak jednej, wyróżniającej się specjalizacji przemysłowej jest przesłanką do wyboru specjalizacji znajdujących się na styku wyłonionych obszarów, które odpowiadają na potrzeby mieszkańców oraz wpisują się w trendy światowe. Należy sobie jednak zdawać sprawę, że zbytnie rozszerzanie proponowanych obszarów może prowadzić do słabszej identyfikowalności województwa lubuskiego jako regionu o określonych priorytetach rozwoju. Dywersyfikacja będąc przeciwieństwem specjalizacji utrudnia wybór tych dziedzin, które mają w regionie dominujące znaczenie. Brak jednej, wyróżniającej się specjalizacji przemysłowej, usługowej czy naukowej jest przesłanką do zaproponowania dwóch podejść do procesu wyboru inteligentnych specjalizacji regionu: I. Podejścia branżowego wyłonienie inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego w oparciu o dotychczasowe weryfikowane obszary specjalizacji pozwalające na wskazanie priorytetów rozwojowych województwa w oparciu o zidentyfikowane branże, przy czym lista branż nie jest w tym przypadku jednoznacznie zamknięta. Wprowadzenie piątego obszaru: kooperacji społeczno-branżowej pozwala na rozszerzenie wykazu wspieranych branż także na inne obszary specjalizacji. II. Podejścia międzysektorowego wyłonienie inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego w oparciu o obszary stanowiące punkty styczne wyłonionych obszarów, technologii i procesów stanowiących pewnego rodzaju sieć, w której koncentracja powiązań wyznacza inteligentną specjalizację regionu. Wybór zaproponowanej listy inteligentnych specjalizacji regionu lubuskiego jest efektem wszystkich przeprowadzonych badań i analiz zarówno w ramach I jak i II etapu Projektu. Jest efektem przeprowadzonych warsztatów z głównymi interesariuszami regionu, spotkań Lubuskiej Rady Innowacji, oraz konsultacji społecznych z przedsiębiorcami. Warto podkreślić, że spotkania te, ze względu na dywersyfikacje branżową i naukową regionu stanowiły bardzo ważny etap podejmowania decyzji co do wyłaniania branż lub obszarów specjalizacji. Efektem są zmiany jakie dokonano zarówno w nazewnictwie specjalizacji jak i propozycja II podejścia - międzysektorowego. Etap I Projektu zakończył się pogłębioną analizą potencjałów regionu lubuskiego i doprowadził do wyłonienia: 1. Kluczowych specjalizacji regionu: a. Produkcja i usługi dla przemysłu motoryzacyjnego. b. Wytwarzanie maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych. Wymienione w punkcie a i b branże są branżami o dominującym znaczeniu w regionie. Znaczenie to wynika m.in. z ich potencjału zatrudnieniowego, liczby przedsiębiorstw, wielkości obrotów, internacjonalizacji oraz wielu innych czynników, które zostały wzięte pod uwagę w trakcie przeprowadzonych badań. 139

140 2. Starterów gospodarczych regionu: c. Technologie i usługi środowiskowe. d. Technologie i usługi dla zdrowia człowieka. Startery gospodarcze to branże, których potencjał trudno jest ocenić na bazie dostępnych wskaźników ilościowych. Są to jednak obszary, których rozwój jest zgodny z priorytetowymi kierunkami rozwoju Unii Europejskiej. Wyłonione startery gospodarcze zostały uzgodnione w drodze konsensusu na warsztatach oraz spotkaniach z ekspertami. Dodatkowo w trakcie prowadzonych spotkań warsztatowych oraz wywiadów z ekspertami wskazywano na istotne dla regionu potencjały takie, jak: współpraca międzynarodowa lubuskich przedsiębiorców (gównie transgraniczna), kapitał społeczny regionu, rozwój nowoczesnych usług, (np. ICT, usług w szeroko pojętego zdrowia populacji). Sektory zidentyfikowane w ten sposób zakwalifikowano do jednego wspólnego obszaru pod nazwą: e. Kooperacja społeczno branżowa. Wyłoniono w ten sposób 5 specjalizacji: Rysunek 6. Specjalizacje województwa lubuskiego Źródło: opracowanie własne W trakcie II etepu badań dokonao pogłebionej analizy wyżej wymienionych branż diagnozując ich potebncjał pod względem: 1. Potencjału branżowego obszaru specjalizacji. 2. Analizy obszaru specjalizacji. 3. Uwarunkowań regionalnych rozwoju obszaru specjalizacji. 140

141 Rysunek 7. Zmienne identyfikujące potencjał poszczególnych specjalizacji pod kątem wyłonienia inteligentnych specjalizacji Źródło: opracowanie własne Przeprowadzona na II Etapie projektu pogłębiona analiza branżowa wyłonionych specjalizacji regionalnych województwa lubuskiego pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków: 1. Wyłonione w I etapie Projektu specjalizacje mają potencjał branżowy do dalszego rozwoju. 2. Zaproponowany w I etapie Projektu podział na specjalizacje regionu jest ukierunkowany gospodarczo, branżowo, natomiast w mniejszym stopniu uwzględnia potencjały regionu takie, jak: przyrodniczy, społeczny, infrastrukturalny. Wnioski z przeprowadzonych badań przyczyniły się do zarekomendowania Zarządowi Regionu wyboru spośród dwóch zaproponowanych podziałów: I. Podział oparty na podejściu branżowym obejmujący 5 inteligentnych specjalizacji województwa lubuskiego. II. Podział oparty na podejściu międzysektorowym obejmujący 4 inteligentne specjalizacje województwa lubuskiego. 141