Wielosektorowość i multidyscyplinarność ochrony zdrowia. Prozdrowotna polityka publiczna w krajach wysokorozwiniętych.

Transkrypt

1 Wielosektorowość i multidyscyplinarność ochrony zdrowia. Prozdrowotna polityka publiczna w krajach wysokorozwiniętych. dr n. med. Justyna Grudziąż-Sękowska Kurs Zdrowie Publiczne cz I

2 Zdrowie definicja wg Światowej Organizacji Zdrowia (1947 r.) Zdrowie to stan zupełnego fizycznego, psychicznego oraz społecznego dobrostanu, a nie tylko brak choroby lub ułomności. wg Zygfryda Juczyńskiego (socjologa) Zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne, duchowe oraz choroba nie są jednowymiarową ciągłością. 2

3 Zdrowie Aspekt fizyczny Aspekt psychiczny Aspekt społeczny DISEASE ILLNESS SICKNESS 3

4 Zdrowie WARTOŚĆ ZASÓB ŚRODEK DOBRO PUBLICZNE niezastrzegalne niekonkurencyjne 4

5 Prawo do zdrowia Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, 1948, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, 1966, (ratyfikowany przez Polskę w 1977 r.) Konwencja o likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, 1979 r., (ratyfikowana przez Polskę w 1980 r.) zwana w skrócie konwencją kobiecą Rekomendacja Generalna dotycząca artykułu 12: Kobiety a zdrowie, 1999 r. Konwencja o Prawach Dziecka, 1989 r. (ratyfikowana przez Polskę w 1981 r.) Deklaracja i Program Działania Światowej Konferencji Praw Człowieka, Wiedeń 1993 r. Deklaracja o likwidacji przemocy wobec kobiet, Wiedeń 1993 r. Program Działania Międzynarodowej Konferencji na rzecz Ludności i Rozwoju, Kair 1994 r. Deklaracja Światowego Szczytu Rozwoju Społecznego, Kopenhaga 1995 r. Deklaracja i Platforma Działania IV Światowej Konferencji na rzecz Kobiet, Pekin 1995 r. Kluczowe Działania na rzecz Dalszego Wdrażania Programu Działania, Sesja Specjalna Zgromadzenia Ogólnego ONZ "Kair +5", 1999 r. Raport Specjalnego Komitetu dwudziestej trzeciej Sesji Specjalnej Zgromadzenia Ogólnego ONZ "Pekin +5", 2000 r. 5

6 Międzynarodowy (1966) Prawo do zdrowia Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych Art Państwa Strony niniejszego Paktu uznają prawo każdej osoby do korzystania z najwyższego osiągalnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego. rekomendacja dot. art. 12 Paktu (2000 ) Prawo do zdrowia nie powinno być rozumiane jako prawo do tego, żeby być zdrowym. Prawo do zdrowia obejmuje zarówno wolności, jak i uprawnienia. Wolności obejmują prawo do sprawowania kontroli nad swoim ciałem, w tym również wolność w sferze reprodukcji i wolność seksualną, oraz prawo do bycia wolnym od ingerencji, w tym prawo do wolności od tortur oraz od zabiegów i badań medycznych wykonywanych bez uzyskania świadomej zgody. W przeciwieństwie do wolności, uprawnienia obejmują prawo do systemu opieki zdrowotnej zapewniającej ludziom równe szanse do 6 korzystania z najwyższego możliwego do osiągnięcia poziomu zdrowia.

7 Pola Lalonda (1974) Czynniki wpływające na zdrowie: styl życia (stanowiący 50% ogółu wpływów), środowisko (ok. 20%), cechy genetyczne (też ok. 16%), opieka zdrowotna (ok. 10%) 7

8 Determinanty zdrowia na podstawie modelu Dahlgrena i Whitehead Społeczne, gospodarcze i polityczne Warunki życia i pracy Usługi publiczne i infrastruktura Zachowania indywidualne Cechy indywidualne wiek płeć geny ZDROWIE

9 Nowe zdrowie publiczne wg Miller i Wysockiego Nowe zdrowie publiczne (NZP) jest nauką i kompleksowym postępowaniem zmierzającym do zachowania i umacniania zdrowia ludności w wymiarze makrospołecznym i lokalnym. Podstawą tego postępowania jest naukowe 1. rozpoznawanie zdrowia i potrzeb zdrowotnych zbiorowości oraz 2. inicjowanie i organizowanie skoordynowanych wysiłków instytucji rządowych, samorządowych i pozarządowych w celu osiągania pożądanych standardów zdrowia. Cel ten uzyskuje się poprzez wdrażanie podstawowych funkcji zdrowia publicznego, a zwłaszcza przez kształtowanie nawyków zdrowego stylu życia, realizację programów promocji zdrowia, zapobieganie zakaźnym i niezakaźnym chorobom o znaczeniu społecznym, kontrolę czynników ekologicznych, tworzenie sprzyjających zdrowiu warunków społecznoekonomicznych oraz zapewnienie powszechnego i równego dostępu do opieki medycznej. 9

10 Interdyscyplinarność zdrowia publicznego 10

11 Aktualne problemy ZP Dlaczego musimy działać międzysektorowo? 11

12 Wyzwania NZP Starzenie się społeczeństw Nierówności w zdrowiu Równość i sprawiedliwość w dostępie do opieki zdrowotnej Przemoc Klęski żywiołowe Zadania współczesnej promocji zdrowia HIA EBM w zdrowiu publicznym Ograniczone zasoby 12

13 Nowe kraje EU - problemy wg Baer 2002 Brak jasnej polityki zdrowotnej Niski prestiż i status ekonomiczny dziedziny i personelu medycznego Wzrost narkomanii Małe zaangażowanie społeczne w sprawy zdrowia Niechęć do szczepień obowiązkowych Silna degradacja środowiska Zła jakość urządzeń pomocy doraźnej 13

14 EBPH wiarygodne są jedynie metody leczenia o empirycznie zweryfikowanej skuteczności z wyjątkiem: interwencji o oczywistej skuteczności lub o oczywistej nieskuteczności badań, które budzą poważne zastrzeżenia etyczne korzystanie z systematycznych przeglądów literatury dowodów naukowych podejmowanie efektywnych interwencji (practice) interwencje uwzględniające analizę potrzeb rzetelne, oparte na dowodach planowanie, wdrażanie i ewaluacja interwencji publikowanie raportów / wyników rejestry interwencji, stosowanie schematów interwencji, upowszechnianie wiedzy EBPH na każdym etapie interwencji Interesariusze badacze, politycy, praktycy ZP, adresaci 14

15 Wyzwania dla systemów zdrowotnych Działania systemów zdrowotnych powinny opierać się na zasadach sprawiedliwości, solidarności oraz uczestnictwa. Systemy zdrowotne to nie tylko opieka zdrowotna; obejmują one także zapobieganie chorobom, promocję zdrowia oraz międzysektorową współpracę na rzecz zdrowia. Systemy zdrowotne świadczą usługi dla jednostek i populacji oraz prowadzą działania we współpracy z innymi sektorami, aby modyfikować społeczne, środowiskowe i ekonomiczne uwarunkowania zdrowia. Ałma-Ata 1976 ZDW Ryga 1991 Lubliana 1996 Karta Ottawska 1896 Zdrowie Tallin 2008 Dżakarta 1997 Bangkok

16 Współczesna promocja zdrowia Wyjaśnia interakcje różnych czynników prowadzących do nierówności w zdrowiu na podłożu społecznym Uwzględnia zależności powstające na różnych poziomach (od jednostki po polityki krajowe) Mediuje w środowisku zróżnicowanych interesów na rzecz zdrowia Organizuje środowiska wspierające zdrowie umożliwia społecznościom lokalnym i jednostkom uzyskanie pełnego potencjału zdrowotnego Przesuwa nacisk z profesjonalnej na indywidualną odpowiedzialność za zdrowie 16

17 Ograniczone zasoby Analiza ekonomiczna każdej interwencji zdrowotnej Analiza porównawcza różnych interwencji w celu właściwej alokacji zasobów Odpowiednia taryfikacja Oparcie systemów zdrowotnych na zasadach solidaryzmu, sprawiedliwości i partycypacji 17

18 Nierówności w zdrowiu Różnice w stanie zdrowia między grupami, które różnią się statusem społeczno-ekonomicznym Nierówności społeczne dotyczą sytuacji, w których ludzie są nierówni, ale nie z racji cech cielesnych, czy psychicznych, lecz z powodu ich przynależności do różnych grup albo zajmowania różnych pozycji społecznych (Sztompka, 2003) 18

19 Wielosektorowość 19

20 Skuteczność i efektywność działań - Piramida wpływu na zdrowie

21 Polityka społeczna sfera działań państwa oraz innych ciał publicznych i sił społecznych, która zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich (Antoni Rajkiewicz) Zasada wielosektorowości pluralizm instytucji zajmujących się działalnością społeczną Krytyka państwa opiekuńczego (welfare state) na rzecz różnorodności instytucji sfery społecznej (welfare pluralizm) oraz koncepcji społeczeństwa opiekuńczego (welfare society) Koncepcje wielosektorowej i obywatelskiej polityki społecznej Równouprawnienie w kształtowaniu dobrobytu społecznego 21

22 Teoretyczny model wielosektorowości (Abrahamson) 22

23 Ochrona zdrowia a opieka zdrowotna Ochrona zdrowia działania międzysektorowe chroniące, umacniające i przywracające zdrowie poprzez: kształtowanie środowiska, kształtowanie zachowań prozdrowotnych, opiekę zdrowotną. Opieka zdrowotna działania polegające na zapobieganiu chorobom, diagnozie, leczeniu i rehabilitacji. Opieka medyczna działania obejmujące diagnostykę i leczenie. 23

24 System zdrowia (zdrowotny) WHO Zespół publicznych oraz prywatnych organizacji, instytucji i zasobów, które pracują w celu poprawy, utrzymania lub przywracania zdrowia. System ten świadczy usługi dla poszczególnych osób oraz całych populacji, a także prowadzi działania międzysektorowe. Za ich pomocą dąży do modyfikacji planów innych sektorów społecznych, aby wywierać wpływ na społeczne, ekonomiczne i środowiskowe uwarunkowania zdrowia 24

25 System zdrowia Bank Światowy Opieka zdrowotna (świadczenia lecznicze i prewencyjne) Usługi zdrowotne (zasoby i procesy związane ze świadczeniami, normy, standardy) Fragment gospodarki odpowiadający na potrzeby zdrowotne (produkujący i dystrybuujący produkty lecznicze, sprzęt medyczny; działalność świadczeniodawców, ubezpieczycieli; kształcący kadry medyczne, etc.) Elementy działalności sektorów mających wpływ na uwarunkowania zdrowia (produkcja żywności, transport, budownictwo mieszkaniowe, edukacja, etc.) 25

26 Odbiorcy systemu zdrowia Populacja Jednostki Osoby przewlekle chore Osoby niepełnosprawne Usług udziela: Zdrowie publiczne Medycyna naprawcza Opieka społeczna 26

27 Essential Public Health Services, CDC, 1994 szacowanie (assessment) 1. monitorowanie stanu zdrowia w celu identyfikacji i zapobieganiu problemom zdrowotnym 2. diagnozowanie i badanie problemów zdrowotnych i zagrożeń zdrowia w społecznościach 27

28 Essential Public Health Services, CDC, 1994 tworzenie polityki (policy development) 3. informowanie, edukowanie, upodmiotowienie ludzi w temacie problemów zdrowotnych 4. mobilizowanie do partnerstwa w celu identyfikacji i rozwiązywania problemów zdrowotnych 5. tworzenie polityk i planów w celu wspierania jednostek i społeczności w dążeniu do zdrowia 28

29 Essential Public Health Services, CDC, 1994 wykonanie (assessment) 6. wzmacnianie prawa i regulacji w celu ochrony zdrowia i zapewnienia bezpieczeństwa 7. łączenie ludzi ze świadczeniami opieki medycznej 8. zapewnienie kompetentnej kadry ochrony zdrowia i opieki zdrowotnej 9. ocenianie efektywności, dostępności i jakości świadczeń opieki zdrowotnej 10. prowadzenie badań naukowych dla innowacyjnych rozwiązań opieki zdrowotnej 29

30 Cel główny Health 2020, WHO 2012 Poprawa zdrowia i dobrostanu populacji, zmniejszenie nierówności w zdrowiu, wzmocnienie (rozwój) ZP, stworzenie systemu zdrowia skoncentrowanego na ludziach, uniwersalnego, sprawiedliwego, trwałego i dobrego pod względem jakości. 30

31 Cele strategiczne Health 2020, WHO Poprawa zdrowia wszystkich osób oraz zmniejszenie nierówności w zdrowiu 2. Poprawia przywództwa oraz zarządzania uczestniczącego (ang.: participatory governance) 31

32 Health 2020, WHO 2012 Priorytetowe obszary działania 1. Inwestowanie w zdrowie przez cały okres życia oraz upodmiotowienie społeczeństwa 2. Podejmowanie działań skierowanych przeciwko głównym problemom zdrowotnym 3. Wzmacnianie skoncentrowanych na ludziach systemów zdrowotnych, potencjału ZP, gotowości do reagowania na sytuacje kryzysowe 4. Tworzenie społeczności zdolnych do dostosowywania się do zmian otoczenia, oraz środowisk wspierających zdrowie 32

33 Essential Public Health Operations, WHO Europe,

34 Podstawowe działania ZP (EPHOs) - kluczowe Zwiad 1. System monitorowania dobrostanu i zdrowia populacji 2. Monitorowanie i reagowanie na zagrożenia dla zdrowia w sytuacjach kryzysowych Dostarczanie usług 3. Ochrona zdrowia, bezpieczeństwo żywności, zdrowie pracujących, środowiskowe zagrożenia zdrowia 4. Promocja zdrowia, w tym działania dotyczące społecznych uwarunkowań zdrowia, nierówności w zdrowiu 5. Profilaktyka, w tym wczesne wykrywanie chorób (choroby zakaźne i niezakaźne)

35 Podstawowe działania ZP (EPHOs) umożliwiające/ułatwiające 6. Zapewnienie zarządzania dla zdrowia 7. Zapewnienie kompetentnych kadr dla zdrowia publicznego 8. Zapewnienie odpowiedniej struktury organizacyjnej i finansowania 9. Informacja, komunikacja i mobilizacja społeczeństwa dla zdrowia 10. Rozwijanie badań w zakresie zdrowia publicznego dla potrzeb kształtowania polityki i praktyki 35

36 Polityka zdrowotna Textbook of Public Health: sposób, w jaki podejmowane są decyzje dotyczące zdrowia społeczeństwa i udzielania świadczeń zdrowotnych

37 Włodarczyk: Polityka zdrowotna...dający się wyodrębnić procesem intencjonalnie wywołanych zdarzeń odnoszących się do spraw zdrowia w skali ponadjednostkowej, w którym to procesie obecne są rozstrzygnięcia o charakterze władczym...

38 Polityka zdrowotna (health policy) Dający się wyodrębnić proces intencjonalnie wywoływanych zdarzeń odnoszących się do spraw zdrowia w skali ponadjednostkowej, w którym to procesie obecne są rozstrzygnięcia o charakterze władczym. Włodarczyk C.W. Polityka zdrowotna w społeczeństwie demokratycznym. Uniwersyteckie Wyd. Vesalius, 1996.

39 Polityka zdrowotna (health policy) Formalne określenie lub określona procedura stosowana w instytucjach, szczególnie w rządzie, w których ustala się priorytety i parametry działania podejmowane w odpowiedzi na potrzeby zdrowotne, biorąc pod uwagę dostępne zasoby i różne polityczne naciski Health Promotion Glossary, WHO,1998.

40 Polityka oparta na dowodach (Evidence-based policy) Podejmowanie działań uzasadnionych rzetelną wiedzą, znajdującą oparcie w wynikach analiz, faktach i tak zwanych twardych danych 40

41 Polityka i polityka Polityka zdrowotna (health policy) - uporządkowana aktywność skierowana na rozwiązywanie problemów zdrowotnych; związana ściśle z promocją zdrowia. Polityka zdrowotna (health politics) - aktywność podmiotów zaangażowanych w proces zdobywania, utrzymywania i sprawowania władzy, w części która ma związek ze zdrowiem. Zarówno policy jak i politics to działalności praktyczne.

42 Zasady międzysektorowej polityki zdrowotnej (health policy) Zdrowie we wszystkich politykach (Health in All Policies - HiAP) Ocena wpływu na zdrowie (Health Impact Assessment - HIA)

43 Zdrowie we wszystkich politykach (HiAP) Podejście realizowane w politykach publicznych w różnych sektorach Bierze pod uwagę konsekwencje dla zdrowia decyzji podejmowanych w tych sektorach Dotyczy wszystkich szczebli lokalnego, regionalnego, krajowego, międzynarodowego Health in All Policies. Seizing opportunities, implementing policies. Ministry of Social Affairs and Health and European Observatory on Health Systems and Policies, Helsinki 2013.

44 Ocena wpływu na zdrowie (HIA) koncepcja, proces, instrumentarium środek służący wspieraniu racjonalnych decyzji, z punktu widzenia konsekwencji zdrowotnych Zasady realizacji: demokracja, równość, zrównoważony rozwój, etyczne korzystanie z dowodów Etapy: Rozważenie dowodów pozwalających przewidywać zależności pomiędzy polityką, programem lub projektem a zdrowiem populacji; Rozważenie opinii, doświadczenia i oczekiwań tych, których proponowana polityka, program lub projekt może dotyczyć; Dostarczenie dodatkowych informacji pozwalających zrozumieć decydentom i społeczeństwu skutków polityki, programu lub projektu dotyczącego zdrowia; Przedstawienie propozycji dostosowania / opcji pozwalających na maksymalizację pozytywnych i minimalizację negatywnych wpływów na zdrowie. Gothenburg Consensus Paper: Health Impact Assessment, Main Concepts and Suggested Approach. European Centre for Health Policy, WHO Regional Office for Europe

45 Ustawa o zdrowiu publicznym próba uporządkowania działań ZP w Polsce podstawą działań czyni przyjęty przez rząd dokument w randze rozporządzenia RM strategiczny dla zdrowia publicznego - Narodowy Program Zdrowia (NPZ) Ma na celu wzmocnienie mechanizmów diagnozowania problemów zdrowia publicznego i umożliwienie racjonalnego planowania działań przez podmioty odpowiedzialne za prowadzenie polityki zdrowotnej jednostki samorządu terytorialnego, Narodowy Fundusz Zdrowia, służby medycyny pracy, Państwową Inspekcję Sanitarną, kuratorów oświaty, szkoły i uczelnie wyższe Konsolidacja tylko niektóre dokumenty programowe polityki zdrowotnej (niektóre problemy zdrowotne) klucz? Brak obowiązku HIA, brak obowiązku oceny polityk sektorowych pod kątem zgodności z NPZ nie tworzy efektywnych narzędzi polityki publicznej w zakresie ochrony zdrowia 45

46 Zadania zp: Szkoła Zdrowia Publicznego Ustawa o zdrowiu publicznym monitorowanie i ocena stanu zdrowia społeczeństwa, zagrożeń zdrowia oraz jakości życia związanej ze zdrowiem społeczeństwa, edukacja zdrowotna dostosowana do potrzeb różnych grup społeczeństwa, w szczególności dzieci, młodzieży i osób starszych, promocja zdrowia, profilaktyka chorób, działania w celu rozpoznawania, eliminowania lub ograniczania zagrożeń i szkód dla zdrowia fizycznego i psychicznego w środowisku zamieszkania, nauki, pracy i rekreacji; analiza adekwatności i efektywności udzielanych świadczeń opieki zdrowotnej w odniesieniu do rozpoznanych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, inicjowanie i prowadzenie badań naukowych oraz współpracy międzynarodowej w zakresie zdrowia publicznego, rozwój kadr uczestniczących w realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, ograniczanie nierówności w zdrowiu wynikających z uwarunkowań społ-ekonomicznych, działania w obszarze aktywności fizycznej. 46

47 Ustawa o zdrowiu publicznym Wykonawcy zadań: Organy administracji rządowej Państwowe jednostki organizacyjne JST (kompetencje w ustawach samorządowych) Sprawozdawczość do wojewodów (kontrola zgodności z NPZ), dalej do MZ (koordynacja) Koordynacja: MZ (NPZ, dbałość o spójność polityki, okresowe sprawozdania, ewaluacja) Rada ds. ZP (funkcja opiniodawczo-doradcza) Komitet sterujący NPZ (bieżąca koordynacja zadań wynikających z NPZ, współpraca międzysektorowa) Pełnomocnik rządu ds. ZP (realizacja zadań MZ z zakresu ZP) 47

48 Finansowanie Ustawa o zdrowiu publicznym Minimalny poziom finansowania - 1,5% kosztów opieki zdrowotnej na ZP Rezerwa celowa w budżecie NZF - 0,5% kosztów świadczeń na promocję lub profilaktykę 48

49 NPZ Cel strategiczny programu wydłużenie życia, poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejszenie nierówności społecznych w zdrowiu 49

50 Cele operacyjne NPZ (projekt) 1. Poprawa sposobu żywienia, stanu odżywienia oraz aktywności fizycznej społeczeństwa Narodowy Program Profilaktyki Nadwagi i Otyłości. Podmiot odpowiedzialny: MZ, MSiT, MEN 2. Ograniczenie rozpowszechnienia używania alkoholu, tytoniu i innych substancji psychoaktywnych oraz zapobieganie uzależnieniom behawioralnym Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Związanych z Uzależnieniami. Podmiot odpowiedzialny: MZ, MEN, MSiT, MSWiA, MC. 3. Poprawa dobrostanu psychicznego. Podmiot odpowiedzialny: MZ, MRPiPS, MEN, MSWiA, MS, NON, MN, MNiSW, MC 4. Ograniczenie narażenia na środowiskowe i biologiczne czynniki ryzyka. Podmiot odpowiedzialny: MZ, MŚ, MRPiPS, MR. 5. Utrzymanie i poprawa zdrowia osób starszych. Podmiot odpowiedzialny: MZ, MRPiPS 50

51 Trzeci program w dziedzinie zdrowia ( ) KE Cele nadrzędne 1. Promocja zdrowia, profilaktyka chorób i tworzenie środowisk sprzyjających prowadzeniu zdrowego stylu życia, z uwzględnieniem zasady zdrowie we wszystkich politykach. 2. Ochrona obywateli Unii przed poważnymi transgranicznymi zagrożeniami zdrowotnymi. 3. Zwiększanie innowacyjności, efektywności i stabilności systemów opieki zdrowotnej. 4. Ułatwianie obywatelom Unii dostępu do lepszej i bezpieczniejszej opieki zdrowotnej. 51