Zasady zaskarżania uchwał zarządu i rady nadzorczej spółek kapitałowych

Transkrypt

1 PRAWO Zasady zaskarżania uchwał zarządu i rady nadzorczej spółek kapitałowych Marcin Chomiuk Sąd Najwyższy wydał, w odstępie niespełna roku, dwa wyroki dotyczące zasad zaskarżania uchwał rad nadzorczych w spółce z o.o. i spółce akcyjnej. Wyroki te prezentują dwa przeciwstawne poglądy na temat sposobu zaskarżania takich uchwał. W wyrokach tych poruszony został istotny dla odwołanych członków zarządu aspekt ich uprawnienia do zaskarżania uchwał o ich odwołaniu. Z punktu widzenia praktyki obrotu wyroki te wprowadzają stan dużej niepewności prawnej i podnoszą znacznie ryzyko związane z zaskarżaniem uchwał rad nadzorczych (a także zarządów). Z funkcjonowaniem zarządu i rady nadzorczej związana jest konieczność podejmowania uchwał. Zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, prowadząc sprawy spółki, zobowiązany jest do podejmowania uchwał w sprawach przekraczających zakres jej zwykłych czynności oraz w innych sprawach jeżeli choćby jeden z pozostałych członków zarządu sprzeciwi się jej przeprowadzeniu (art i 4 Kodeksu spółek handlowych). Odmienna regulacja dotyczy zarządu spółki akcyjnej. W jej przypadku obowiązuje zasada kolegialnego działania członków zarządu i to w każdej sprawie, dotyczącej nawet rutynowych czynności z zakresu prowadzenia spraw spółki (art Ksh) 1. Zasada ta może i z praktycznego punku widzenia powinna być modyfikowana w statucie spółki akcyjnej. Możliwe jest np. wprowadzenie do statutu spółki postanowienia, zgodnie z którym zarząd ma obowiązek podejmowania uchwał wyłącznie w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności. Możliwe jest także ustalenie w statucie katalogu czynności, do których dokonania konieczna będzie uprzednia uchwała zarządu spółki akcyjnej. Należy przy tym pamiętać, że wspomniana zmiana może być skutecznie dokonana jedynie w statucie spółki, a nie np. w uchwale walnego zgromadzenia lub w regulaminie zarządu. Uchwały zarządu w obu typach spółek kapitałowych zapadają bezwzględną większością głosów i mogą być powzięte, jeżeli wszyscy członkowie zostali prawidłowo zawiadomieni o posiedzeniu zarządu. Umowa (statut) spółki oraz regulamin zarządu mogą wprowadzać dalsze regulacje dotyczące podejmowania uchwał. Ponadto jeśli chodzi o spółkę akcyjną, statut może przyznawać prezesowi zarządu głos decydujący w przypadku równości głosów oddanych w głosowaniu nad uchwałą. Przy czym tę regulację można przez analogię stosować także w spółce z o.o., wprowadzając właściwe postanowienia do jej umowy 2 Rada nadzorcza, zarówno w przepisach regulujących spółkę z o.o., jak i spółkę akcyjną, traktowana jest jako organ kolektywny (kolegialny). Dlatego też w każdej sprawie wyraża swoje stanowisko (w tym wolę) w formie uchwał (art. 222 i 388 Ksh). Jak się bowiem powszechnie przyjmuje, to właśnie uchwała jest właściwą formą działania organów kolektywnych 3. Rada nadzorcza w obu rodzajach spółek może podejmować uchwały, jeżeli na posiedzeniu obecna jest co najmniej połowa jej członków, a wszyscy oni zostali prawidłowo na nie zaproszeni. 1 M. Bieniak [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, K. Oplustil, R. Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M. Tofel, R. Zawłocki, K.S.H. Komentarz, Warszawa 2011, s S. Szumański [w:] S. Szumański, System Prawa Prywatnego. Prawo spółek kapitałowych, t. 17a, Warszawa 2010, s Z. Radwański [w:] Z. Radwański, System Prawa Prywatnego, Prawo cywilne część ogólna, t. 2, Warszawa 2008, s. 181.

2 Uchwały rady nadzorczej spółki akcyjnej zapadają bezwzględną większością głosów. Statut może przewidywać, że w przypadku równości głosów rozstrzyga głos przewodniczącego rady nadzorczej. W statucie mogą zostać wprowadzone surowsze wymagania dotyczące kworum, jak i inna (surowsza albo łagodniejsza) większość głosów wymaganych do podjęcia każdego rodzaju uchwał albo uchwał o określonym przedmiocie. W przepisach Ksh brak jest natomiast szczególnej regulacji dotyczącej większości głosów wymaganej do podjęcia uchwały przez radę nadzorczą spółki z o.o. Należy zatem przyjąć ogólną zasadę, że do podjęcia uchwały wystarczająca będzie zwykła większość głosów 4. Przy czym, jak już wyżej wspomniano, na posiedzeniu obecna musi być co najmniej połowa jej członków (art Ksh). Uchwały zarządu dotyczą zazwyczaj ważnych kwestii z zakresu prowadzenia spraw spółki. Także uchwały rady nadzorczej, szczególnie w spółce akcyjnej, mogą obejmować niezwykle istotne dla spółki oświadczenia np. o powołaniu lub odwołaniu oraz zawieszaniu członków zarządu, a także o delegowaniu członków rady nadzorczej do czasowego wykonywania czynności członków zarządu. W przypadku wadliwości takiej uchwały powstaje wątpliwość co do prawidłowości powołania lub odwołania członka zarządu, co może z kolei paraliżować działanie spółki. Dlatego też niezwykle ważnym zagadnieniem jest sposób zaskarżania uchwał obu organów. W przyszłości problem ten w obrocie z udziałem spółek kapitałowych może być jeszcze częstszy, bowiem od rad nadzorczych oczekuje się większego zaangażowania w sprawy spółki, niż jedynie wypełniania obowiązków wynikających z przepisów Ksh. Chodzi przede wszystkim o zaangażowanie rady w budowanie strategii i wizerunku spółki, a także pomoc w sytuacjach kryzysowych 5. Również światowe trendy corporate governance wskazują na oczekiwanie ze strony managementu na włączanie się organów nadzoru w procesy zarządzania strategicznego 6. Spowoduje to wzrost liczby uchwał podejmowanych przez rady nadzorcze, a zatem i większe prawdopodobieństwo ich kwestionowania na drodze sądowej. Uchylenie uchwały czy stwierdzenie nieważności? Kodeks spółek handlowych zawiera szczególne regulacje dotyczące zaskarżania uchwał wspólników spółek z o.o. oraz walnych zgromadzeń akcjonariuszy spółek akcyjnych. Nie zawiera natomiast żadnych regulacji dotyczących zaskarżania uchwał podejmowanych przez zarząd i radę nadzorczą obu typów spółek. Dlatego też można przyjąć, że uchwały zarządu i rady nadzorczej traktować należy jednakowo jeżeli chodzi o tryb ich zaskarżania. Ustawodawca nie wprowadził w tym zakresie żadnych szczególnych regulacji. Natomiast uchwały te różnią się co do swojego charakteru prawnego nie ze względu na podmiot je podejmujący, ale ze względu na przedmiot uchwały. Według dominującego orzecznictwa i literatury prawniczej, uchwały te są czynnościami prawnymi, z wyjątkiem uchwał będących oświadczeniami wiedzy, jak np. wyrażenie uznania dla dokonań członka zarządu, lub innymi czynnościami faktycznymi 7. 4 M. Rodzynkiewicz, K.S.H. Komentarz, Warszawa 2009, s M. Tebeau, Prezesi spółek giełdowych o pracy rad nadzorczych (wynik badań ankietowych), Przegląd Corporate Governance, 2007, Nr 1, s J. Jeżak, Ład korporacyjny, Doświadczenia światowe oraz kierunki rozwoju, Warszawa 2010, s. 238, Z. Radwański [w:] Z. Radwański, System prawa, s. 183.

3 W polskiej nauce prawa dominuje pogląd, że w związku z brakiem w Ksh szczególnej regulacji dotyczącej kontroli sądowej prawidłowości uchwał podejmowanych przez radę nadzorczą i zarząd, nie ma skutecznego instrumentu prawnego umożliwiającego uzyskanie wyroku sądowego uchylającego uchwałę rady nadzorczej. Możliwe jest natomiast stwierdzenia nieważności (istnienia albo nieistnienia) takich uchwał na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (powództwo o stwierdzenie przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa). Wynika to z uznania, że przynajmniej niektóre uchwały zarządu i rady nadzorczej mają charakter czynności prawnych (zmierzają do ukształtowania stosunku prawnego). Orzeczenie SN z r. W wyroku z r. Sąd Najwyższy dokonał rozstrzygnięcia o daleko idących skutkach praktycznych w zakresie zaskarżania uchwał zarządu i rady nadzorczej 8. Wyrok dotyczył uchwały rady nadzorczej, którą prezes zarządu spółki z o.o. został odwołany z pełnionej funkcji przy czym w uchwale nie podano żadnej ważnej przyczyny uzasadniającej odwołanie. Tymczasem, zgodnie z umową spółki, prezes zarządu mógł być odwołany w każdym czasie, ale tylko z ważnej przyczyny. Jednocześnie spółka rozwiązała z odwołanym prezesem umowę o pracę za wypowiedzeniem. Warto dodać, że w okresie sprawowania funkcji w zarządzie, nie zgłaszano wobec prezesa zarządu żadnych zastrzeżeń, dotyczących wykonywanej przez niego pracy. Prezes zarządu zaskarżył uchwałę o swoim odwołaniu do sądu w trybie art. 189 Kpc. W tym stanie faktycznym SN uznał, że w Ksh brak jest przepisów szczególnych dotyczących zaskarżania uchwał rady nadzorczej i w tym zakresie występuje luka w prawie, a zatem w tym zakresie znajdą zastosowanie w drodze analogii przepisy regulujące zaskarżanie uchwał wspólników spółki z o.o., tj. przepisy z art Ksh. Ponadto, zdaniem SN, osobie odwołanej ze składu organu spółki z o.o. nie przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą. Sąd powołał się w tym zakresie na uchwałę siedmiu sędziów SN z r., III CZP 94/06 9, dochodząc do wniosku, że konstrukcja normatywna zaskarżenia sprzecznej z prawem uchwały wspólników w spółce z o.o. jest w sensie podmiotowym analogiczna do zaskarżenia uchwały rady nadzorczej sprzecznej z umową spółki. Z tego SN wyprowadził wniosek, że odwołany prezes zarządu mógł dochodzić roszczeń o charakterze materialnoprawnym ze stosunku pracy, ponieważ w przedmiotowej spółce z o.o., obok stosunku korporacyjnego istniejącego między spółką a członkiem jej organu, strony były związane także stosunkiem pracy. Skutki orzeczenia dla praktyki Przyjęte w wyroku z r. rozstrzygnięcie ma doniosłe znaczenie dla praktyki, bowiem przepisy, na których zastosowanie wskazał SN, po pierwsze ograniczają krąg podmiotów uprawnionych do zaskarżania uchwał, a po drugie ustanawiają dość krótkie terminy do wystąpienia z powództwem o uchylenie albo stwierdzenie nieważności uchwały. Dodatkowym problemem praktycznym jest odpowiednia interpretacja przepisów 8 II CSK 419/08, MoP 2009, Nr 23, s Uchwała SN (7) z r., III CZP 94/06, OSNC 2007, Nr 7-8, s. 95.

4 ustanowionych do zaskarżania uchwał wspólników w przypadku ich zastosowania do zaskarżania uchwał rady nadzorczej. Zamknięty katalog podmiotów uprawnionych do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały wspólników spółki z o.o. oraz o stwierdzenie jej nieważności zawierają art. 250 oraz Ksh. Zgodnie z tymi przepisami uprawnienie to przysługuje: 1) zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz poszczególnym ich członkom; 2) wspólnikowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu; 3) wspólnikowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w zgromadzeniu wspólników; 4) wspólnikowi, który nie był obecny na zgromadzeniu, jedynie w przypadku wadliwego zwołania zgromadzenia wspólników lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad; 5) w przypadku pisemnego głosowania, wspólnikowi, którego pominięto przy głosowaniu lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne albo też który głosował przeciwko uchwale i po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw. Przyjmując komentowane rozstrzygnięcie SN za prawidłowe, na podstawie powyższego katalogu należałoby ustalić, kto jest uprawniony do zaskarżania uchwał rady nadzorczej (zarządu). Na pozór wątpliwości nie budzi przyznanie tego uprawnienia zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz poszczególnym ich członkom. Możliwa jest jednak odmienna wykładnia tego przepisu, a mianowicie, że prawo do zaskarżenia uchwały rady nadzorczej przysługuje członkowi zarządu albo odpowiednio rady nadzorczej, który: (i) (ii) (iii) został bezzasadnie niedopuszczony do udziału w posiedzeniu danego organu; nie był obecny na posiedzeniu, ale jedynie w przypadku wadliwego jego zwołania lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad; w przypadku pisemnego głosowania, jeżeli pominięto go przy głosowaniu lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne albo też który głosował przeciwko uchwale i po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw. Zgodnie z powyższym przepisem, prawa do zaskarżania uchwał rady nadzorczej pozbawieni byliby wspólnicy (akcjonariusze) spółki. Wspólnicy bowiem, o ile nie są także członkami jednego z powyższych organów, nie są w zasadzie powiadamiani o tym, kiedy te organy się zbierają i nie mają także prawa głosowania nad ich uchwałami. Przepisy dotyczące spółki akcyjnej nie różnią się znacznie w tym zakresie (art Ksh). Przepisy regulujące zaskarżanie uchwał wspólników (walnego zgromadzenia) wprowadzają terminy, w których podmiot uprawniony może zaskarżyć uchwałę. W przypadku powództwa o uchylenie uchwały jest to miesiąc od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia uchwały. W przypadku spółki publicznej są to trzy miesiące od dnia powzięcia uchwały. Natomiast prawo do wniesienia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wygasa z upływem sześciu miesięcy od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, jednakże nie później niż z upływem trzech lat od dnia jej powzięcia (dwóch lat w przypadku spółki akcyjnej). Jak widać, konieczność stosowania do zaskarżania uchwał rady nadzorczej (zarządu) przepisów Ksh o zaskarżaniu uchwał wspólników (walnych zgromadzeń) nakłada na skarżącego

5 ograniczenia zarówno w zakresie uprawnienia do wytoczenia powództwa, jak i terminu do jego wniesienia. Ponadto stosowanie tych przepisów w sposób odpowiedni, nastręcza wątpliwości interpretacyjne. Orzeczenie SN z r. Sąd Najwyższy w wyroku z r. 10 orzekał na podstawie podobnego stanu faktycznego jak w przypadku orzeczenia opisanego powyżej. Odwołany członek zarządu spółki akcyjnej zażądał ustalenia nieważności uchwały rady nadzorczej o swoim odwołaniu oraz zażądał ustalenia, że uchwała ta, jako nieważna, nie pozbawia go członkostwa w zarządzie spółki. SN uznał tym razem, że na podstawie art. 189 Kpc dopuszczalne jest powództwo o stwierdzenie nieważności lub ważności uchwały rady nadzorczej spółki kapitałowej i odmiennie niż w wyroku z r. wskazał, że nie jest uzasadnione stosowanie do zaskarżania uchwał rady nadzorczej w sposób analogiczny przepisów o zaskarżaniu uchwał wspólników (walnego zgromadzenia). W przeciwieństwie do orzeczenia II CSK 419/08, SN zajął stanowisko, zgodnie z którym, w zakresie zaskarżania uchwał rady nadzorczej, a nawet szerzej w odniesieniu do zaskarżania uchwał tego organu obu kategorii spółek kapitałowych, luka w prawie nie istnieje. Zaaprobował przy tym pogląd, że powództwo wytoczone na podstawie art. 189 Kpc może często okazać się jedynym sposobem wyeliminowania z obrotu prawnego bezwzględnie nieważnej uchwały rady nadzorczej spółki kapitałowej. Skutki orzeczenia dla praktyki Znaczenie wyroku z r. jest istotne z co najmniej dwóch względów. Po pierwsze, wyrok ten jest zgodny z poglądem dominującym w nauce prawa. Powinno się to więc przyczynić do jednolitej interpretacji prawa, a w konsekwencji do jego pewności co ma niebagatelne znaczenie dla przedsiębiorców. Po drugie, występowanie z powództwem z art. 189 Kpc rządzi się innymi regułami, aniżeli wnoszenie powództw na podstawie przepisów szczególnych Ksh o zaskarżaniu uchwał wspólników. Z powództwem z art. 189 Kpc wystąpić może każdy, kto wykaże swój interes prawny w stwierdzeniu istnienia albo nieistnienia uchwały rady nadzorczej (zarządu). Z powództwem takim nie będzie mogła zaś wystąpić ani rada nadzorcza, ani inny organ spółki, ponieważ nie są one podmiotami wyposażonymi w ogólną zdolność procesową ani w zdolność sądową. Natomiast pojedynczy członkowie tych organów, jeśli wykażą interes prawny, będą uprawnieni do tego, aby wystąpić z takim powództwem. Powództwo kierowane jest przeciwko spółce, bo choć jego przedmiotem jest ustalenie istnienia uchwały rady nadzorczej, to ani zarząd, ani też rada nadzorcza, nie mają zdolności sądowej i nie mogą być pozywane. W przypadku gdy z powództwem wystąpi członek zarządu spółki, spółka powinna być reprezentowana w sporze przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników/ walnego zgromadzenia (art i art Ksh). Należy mieć na uwadze to, że nie wszystkie uchwały rady nadzorczej, jak i zarządu, będą mogły stanowić przedmiot powództwa z art. 189 Kpc, a jedynie takie, które zmierzają bezpośrednio do ukształtowania stosunku prawnego, tj. takie, które mają charakter czynności 10 Wyrok SN z r., I CSK 449/09, Biuletyn Sądu Najwyższego, 2010/4 s. 14.

6 prawnych. Do uchwał takich można zaliczyć uchwały rady nadzorczej o powołaniu, odwołaniu i zawieszeniu członków zarządu, uchwały wyrażające wymaganą przez ustawę zgodę, np. na wypłatę zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy (art Ksh). Dodatkowo, podmiot występujący z tego rodzaju powództwem będzie musiał wykazać, że ma interes prawny w stwierdzeniu istnienia albo nieistnienia uchwały. Sądy, zobligowane do badania interesu prawnego powoda w ustaleniu istnienia lub nieistnienia (nieważności) uchwały rady nadzorczej, mają elastyczny instrument do ograniczania nadużyć na tym polu 11. W przypadku powództwa wytoczonego na podstawie art. 189 Kpc, powszechnie przyjmuje się, że o braku interesu prawnego w ustaleniu istnienia stosunku prawnego lub prawa można mówić wówczas, gdy powód nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustalenia prawa lub stosunku prawnego, a także wówczas, gdy może osiągnąć w pełni ochronę swoich praw w sposób prostszy i łatwiejszy, np. w procesie o świadczenie albo ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego 12. Interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości 13. Jakkolwiek zatem należy uznać, że co do zasady dopuszczalne jest wystąpienie z powództwem o stwierdzenie nieważności uchwały rady nadzorczej na podstawie art. 189 Kpc, to jednak w większości przypadków powód powinien szukać ochrony swojego interesu prawnego w dalej idącym powództwie (o zapłatę, o ustalenie istnienia stosunku organizacyjnego), a jedynie wyjątkowo powództwo z art. 189 Kpc definitywnie zakończy istniejący spór lub zapobiegnie powstaniu takiego sporu. W przeciwieństwie do powództwa o uchylenie albo stwierdzenie nieważności uchwały wspólników (walnego zgromadzenia), regulowanego przepisami Ksh, wniesienie powództwa na podstawie art. 189 Kpc nie jest ograniczone terminem. Istnieje zatem możliwość wniesienia go w zasadzie w każdym czasie. Oczywiście takie rozwiązanie byłoby niezwykle szkodliwe dla praktyki obrotu, ponieważ istniałby permanentny stan niepewności co do możliwości podważenia uchwały zarządu lub rady nadzorczej. Przedstawiciele nauki prawa prezentują w tym względzie dwa poglądy: (i) (ii) dopuszczający oddalenie powództwa z art. 189 Kpc wniesionego ze zwłoką ze względu na nadużycie prawa podmiotowego, w sposób uwzględniający naturę stosunku korporacyjnego, tj. na podstawie art. 5 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 2 Ksh 14 ; uznający brak generalnych podstaw do oddalenia takiego powództwa wniesionego ze zwłoką 15. Z praktycznego punktu widzenia pozostaje jedynie wskazać, że w wielu przypadkach znaczny upływ czasu od momentu powzięcia uchwały przez zarząd lub radę nadzorczą będzie skutkował brakiem interesu prawnego w jej kwestionowaniu na drodze powództwa o ustalenie jej nieważności (nieistnienia). 11 S. Sołtysiński [w:] S. Sołtysiński, System Prawa Prywatnego. Prawo spółek kapitałowych, t. 17b, Warszawa 2010, s Zob. wyrok SN z r., I UK 282/07, LEX nr Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, II AUa 1518/05, OSA 2008/9, poz. 30, s J. Szwaja [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A Szumański, J. Szwaja, K.S.H. Komentarz, t. 3, Warszawa 2008, s. 844; S. Sołtysiński [w:] S. Sołtysiński, System Prawa, s A. Opalski, Rada nadzorcza w spółce akcyjnej, Warszawa 2006, s. 325.

7 Przykładem może być powództwo o ustalenie nieważności uchwały o zgodzie na wypłatę zaliczek na poczet dywidendy (art Ksh), podjętej z naruszeniem ustawy. Takim naruszeniem mogłoby być zaproszenie tylko niektórych członków rady nadzorczej na posiedzenie (naruszenie art Ksh). Jeżeli następnie, na podstawie takiej wadliwej uchwały, nastąpiłaby wypłata zaliczki, to spółka powinna wystąpić z powództwem o zapłatę (zwrot) wypłaconej zaliczki, ponieważ rozstrzygnięcie o nieważności uchwały rady nadzorczej byłoby rozstrzygnięciem wstępnym w postępowaniu o zapłatę. Z tego też względu nie jest potrzebne, a zarazem nie jest dopuszczalne, występowanie z odrębnym powództwem na podstawie art. 189 Kpc. Zaskarżenie uchwały o odwołaniu członka zarządu na mocy przepisów Ksh Zarówno w przypadku zaskarżania uchwał wspólników (walnych zgromadzeń) na podstawie szczególnych przepisów Ksh, jak i w przypadku występowania z powództwem z art. 189 Kpc o ustalenie nieistnienia uchwały rady nadzorczej, których przedmiotem jest odwołanie członka zarządu, odwołany członek zarządu będzie miał trudności natury prawnej z wykazaniem swojej legitymacji czynnej, czyli uprawnienia do wytoczenia powództwa. SN w uchwale z r. udzielił następującej odpowiedzi na pytanie, czy osobie odwołanej przysługuje uprawnienie do wystąpienia z powództwem na podstawie przepisów Ksh (art. 250 i Ksh): Osobie odwołanej ze składu organu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą (art w związku z art. 250 pkt 1 k.s.h.) tak stwierdził SN, interpretując przepis o podmiotach uprawnionych do zaskarżania uchwał wspólników 16. Pogląd wyrażony w ww. uchwale SN nie jest poglądem odrębnym i był wyrażany także w innych orzeczeniach: Odwołanemu członkowi zarządu spółki akcyjnej nie przysługuje prawo do wystąpienia z powództwem o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia odmawiającej udzielenia mu absolutorium 17. SN przyjął w uzasadnieniu do ww. wyroku, że oceniając legitymację procesową odwołanego członka zarządu do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały, sąd powinien przyjmować, że w świetle tej (zaskarżonej) uchwały nie ma on legitymacji czynnej w tej sprawie, pomimo tego, iż jest to uchwała, której ocena ważności decyduje bezpośrednio lub pośrednio o statusie powoda jako członka zarządu. Ochrony przed takim odwołaniem członkowie zarządu mogą poszukiwać tylko w drodze zainteresowania wspólników lub innych uprawnionych do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności tejże uchwały. Takie rozwiązanie nie jest pozbawione uzasadnienia, ponieważ rzecz w tym, że nie można narzucać spółce osoby, która ma pełnić funkcję członka zarządu, jeżeli nikt poza nią nie jest tym zainteresowany. Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością traci legitymację przewidzianą w art w związku z art. 250 pkt 1 k.s.h. do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą - z chwilą odwołania go z tej funkcji 18. Członkowie organów, o których mowa w tym przytoczonym przepisie, muszą w dacie wytoczenia powództwa pełnić swoją funkcję, w przeciwnym wypadku są pozbawieni możliwości wystąpienia na drogę sądową. 16 Uchwała SN (7) z r., III CZP 94/06, OSNC 2007, Nr 7-8, s Wyrok SN z r., V CSK 363/07, OSNC 2008, Nr D, poz. 101, s Uchwała SN z r., III CZP 116/03, OSNC 2005r., Nr 5, poz. 78, s. 29.

8 Innymi słowy, członek zarządu spółki z o.o. nie będący jej wspólnikiem traci legitymację do zaskarżenia uchwał wspólników z chwilą odwołania go z zarządu 19. Z wyżej przytoczonymi orzeczeniami SN zgodził się Trybunał Konstytucyjny w wyroku wydanym na tle przepisów o spółce akcyjnej 20. TK zajął stanowisko, że dla efektywnej obrony praw odwołanych członków organów spółki nie jest konieczne uciekanie się do powództwa o zaskarżenie uchwały. W wyroku tym znalazło się kilka wskazówek wartych zacytowania ze względów na ich wymiar praktyczny: Przepisy kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych stanowią samoistną podstawę roszczeń o usunięcie skutków uchwały walnego zgromadzenia w sferze dóbr osobistych (art k.c.). Usunięcie bezprawnego naruszenia może nastąpić np. w drodze nakazu złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie przez spółkę. Przyznanie takich środków ochrony wydaje się zresztą lepiej zabezpieczać interes osoby pokrzywdzonej niż prawo zaskarżenia uchwały, które może doprowadzić tylko do jej uchylenia. Takie zakończenie sporu nie usuwa np. skutków rozpowszechnienia informacji o odmowie udzielenia absolutorium ( ). Skarżący wskazują na to, że ochrona przy pomocy art. 23 i art. 24 k.c. nie może doprowadzić do wyeliminowania uchwały o nieudzieleniu absolutorium z obrotu prawnego. Nie uwzględniają jednak specyfiki skutków uchylenia uchwały o nieudzieleniu absolutorium. Samo uchylenie uchwały może stanowić usunięcie źródła naruszenia, ale nie eliminuje jego skutków. Dopuszczenie do zaskarżania uchwał przez odwołanych członków organów spółki stanowiłoby okazję do destabilizowania stosunków w spółce. Powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia jest środkiem ochrony przede wszystkim interesów spółki, względnie jej akcjonariuszy, natomiast ochrona interesu osobistego członka zarządu, któremu odmówiono udzielenia absolutorium, choć może być sprzężona z ochroną interesu spółki lub akcjonariuszy, zawsze będzie jedynie refleksem zasadniczego celu instytucji ustanowionej w art k.s.h. Przyjęte w art pkt 1 k.s.h. kryterium aktualności pełnienia funkcji członka zarządu jako decydujące o posiadaniu legitymacji czynnej do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej jest trafne i powiązane z ratio legis instytucji określonej w art k.s.h. W razie wystąpienia przez spółkę z powództwem przeciwko byłemu członkowi zarządu może on podnieść zarzut sprzeczności takiej uchwały z ustawą, co pozwoli sądowi ocenić, czy została ona podjęta zgodnie z prawem. Już z tego powodu nie widać przyczyn, dla których przyznanie odwołanemu członkowi zarządu prawa do jej skarżenia jest nieodzowne do umożliwienia sądowej oceny zgodności z prawem takiej uchwały, i to w związku z sytuacją odwołanego członka zarządu. W najważniejszej kwestii dotyczącej ewentualnej odpowiedzialności odwołanego członka zarządu wobec spółki uczestniczy on w postępowaniu sądowym, w ramach którego może doprowadzić do weryfikacji przez sąd zgodności z prawem uchwały absolutoryjnej jakkolwiek sam jej zaskarżyć nie może. Jeżeli zaś uchwała walnego zgromadzenia odmawiająca odwołanemu członkowi zarządu absolutorium naraziłaby go na szkodę, którą wykaże on w ewentualnym procesie, to sąd w celu ustalenia, czy zachodzi odpowiedzialność spółki z tytułu czynu niedozwolonego, może również ocenić zgodność takiej uchwały z zasadami współżycia społecznego. Na podstawie ukształtowanego orzecznictwa, stwierdzić można, że członek zarządu, który chce zaskarżyć uchwałę o swoim odwołaniu bez znaczenia czy byłaby to uchwała wspólników/walnego zgromadzenia, czy też rady nadzorczej nie będzie uprawniony do wytoczenia powództwa na podstawie przepisów szczególnych Ksh dotyczących uchylenia albo stwierdzenia nieważności uchwały. Uprawnienie do wystąpienia 19 Wyrok SA w Gdańsku z r., I ACa 1239/07, niepubl. 20 Wyrok TK z r., SK 31/08, Orz. TK Seria A rok 2009, Nr 6, poz. 103.

9 z powództwem na podstawie art. 189 Kpc Członek zarządu, który chciałby wystąpić na podstawie art. 189 Kpc z powództwem o stwierdzenia nieistnienia uchwały rady nadzorczej o swoim odwołaniu, zazwyczaj będzie miał będzie miał kłopot z wykazaniem legitymacji czynnej do wystąpienia z takim powództwem. W niewielu przypadkach odwołany członek zarządu będzie w stanie wykazać, że sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości 21. W wielu bowiem przypadkach zarzutom dotyczącym bezzasadności, czy też bezprawności odwołania z zarządu, towarzyszą roszczenia pieniężne odwołanego członka zarządu wobec spółki. Mogą one wynikać z rozwiązanej umowy o pracę albo umowy o świadczenie usług. Mogą to być także roszczenia o ochronę dóbr osobistych. Pełny tekst artykułu w nr 1(25)2011 Przeglądu Corporate Governance 21 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, II AUa 1518/05, OSA 2008/9, poz. 30, s. 81.