Kontrola ekspresji genów przez hipoksję. Wykład 9. Biochemia stresu oksydacyjnego

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Kontrola ekspresji genów przez hipoksję. Wykład 9. Biochemia stresu oksydacyjnego"

Transkrypt

1 Kontrola ekspresji genów przez hipoksję Wykład 9 Biochemia stresu oksydacyjnego Literatura: Grzegorz Bartosz Druga twarz tlenu Barry Halliwell & John Gutteridge Free radicals in biology and medicine

2 Hipoksja fizjologiczne i biochemiczne mechanizmy reakcji na niedobór tlenu Biochemiczne mechanizmy regulacji aktywności czynnika transkrypcyjnego HIF-1: rola hydroksylacji i hydroksylaz prolinowych.

3 dolne drogi oddechowe górne drogi oddechowe UKŁAD ODDECHOWY CZŁOWIEKA Funkcje układu oddechowego: Zapewnia wymianę gazową między organizmem a otoczeniem Oczyszcza, ogrzewa i nawilża wdychane powietrze Pomaga w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej Pobiera tlen i przekazuje go do krwi, a odbiera z niej i usuwa z organizmu dwutlenek węgla

4 dolne drogi oddechowe górne drogi oddechowe UKŁAD ODDECHOWY CZŁOWIEKA Funkcje układu oddechowego: Zapewnia wymianę gazową między organizmem a otoczeniem Oczyszcza, ogrzewa i nawilża wdychane powietrze Pomaga w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej Pobiera tlen i przekazuje go do krwi, a odbiera z niej i usuwa z organizmu dwutlenek węgla

5 WENTYLACJA PŁUC Wymianę gazową w płucach warunkuje sprawne współdziałanie układów wentylacyjnego i krążeniowego Układ wentylacyjny płuc ma za zadanie usuwać dwutlenek węgla i dostarczać tlen do pęcherzyków płucnych Krążenie płucne zapewnia ciągły przepływ krwi przez układ naczyń włosowatych płuc, dzięki temu nadmiar dwutlenku węgla przenoszony jest do pęcherzyków płucnych, a tlen przechodzi z pęcherzyków płucnych do krwi Mechanika oddychania polega na cyklicznych ruchach oddechowych klatki piersiowej na zasadzie pracy pompy ssącej, które poprzez zmianę ciśnienia powodują przepływ powietrza do płuc i z płuc na zewnątrz, czyli powodują ich wentylację

6 WYMIANA GAZOWA Wymiana gazowa w płucach odbywa się dzięki różnicy ciśnień tlenu i dwutlenku węgla we krwi tętniczej i żylnej

7 WYMIANA GAZOWA CA CO 2 + H 2 O <=> H + + HCO 3 - Anhydraza węglanowa (CA) katalizuje odwracalną reakcję powstawania jonu wodorowęglanowego HCO 3 - z wody i dwutlenku węgla.

8 Ciśnienie parcjalne tlenu w różnych tkankach i narządach jest różne 21% ~ % ~15-20% ~5 % ~14 % ~ % Brahimi-Horn et al., 2007

9 HIPOKSJA Stan kliniczny, w którym utlenowanie tkanek jest niewystarczające Może występować zarówno w warunkach fizjologicznych, jak i patologicznych Może dotyczyć całego organizmu lub ograniczać się do jednego narządu

10 Uszkodzenie mięśnia sercowego Wrodzone wady serca Choroby układu oddechowego Choroby układu krążenia

11 RODZAJE HIPOKSJI Wyróżniamy 5 rodzajów hipoksji: 1. anoksyczna (hipoksyczna) - zmniejszenie dyfuzji tlenu w płucach 2. histotoksyczna - spowodowana zahamowaniem procesów utleniania w tkankach, najczęściej w wyniku zatruć (np. cyjankiem potasu, tlenkiem węgla) 3. zastoinowa (krążeniowa) - spowodowana przez spowolniony przepływ krwi przez narządy 4. wysokościowa - niedotlenienie tkanek podczas pobytu na znacznych wysokościach nad poziomem morza 5. anemiczna - w wyniku zmniejszenia pojemności tkankowej krwi, np. po krwotoku lub zatruciu tlenkiem węgla, zmniejszenie zawartości hemoglobiny w krwinkach czerwonych

12 HIPOKSJA HIPOKSYCZNA Zmniejszenie dyfuzji tlenu w płucach spowodowane: niskim ciśnieniem parcjalnym tlenu w powietrzu atmosferycznym zaburzeniami oddychania (choroby serca lub płuc) obecnością ciał obcych w drogach oddechowych obturacją oskrzeli copyright Getty Images, Inc.

13 HIPOKSJA HISTOTOKSYCZNA Zahamowanie czynności enzymów biorących udział w reakcjach wykorzystujących tlen (mimo dostępności tlenu tkanki nie są zdolne do jego wykorzystania, co wywołuje sytuację analogiczną do jego braku). cyjanek (CN - ) siarkowodór (H 2 S) azydek tlenek węgla (CO) Działanie trujące polega na blokowaniu procesu oddychania na poziomie komórkowym poprzez nieodwracalną inhibicję oksydazy cytochromowej, będącej kluczowym enzymem łańcucha oddechowego (kompleks IV) i fosforylacji oksydacyjnej. T. F. Cummings, Occupational Medicine 2004

14 HIPOKSJA ZASTOINOWA Powstaje wskutek niedokrwienia Może być przykładem hipoksji przewlekłej Uwarunkowana spowolnionym przepływem krwi przez narządy, np. w następstwie niewydolności mięśnia sercowego, wstrząsu, zakażenia lub oderwanej blaszki miażdżycowej blokującej światło naczynia Może prowadzić do uszkodzeń serca, wątroby, mózgu i nerek ischemic stroke udar niedokrwienny

15 HIPOKSJA WYSOKOŚCIOWA Choroba wysokościowa (choroba d'acosty, ang. acute mountain sickness, ASM) - Z reguły pojawia się na wysokościach powyżej 2500 m n.p.m., gdzie dostępność tlenu w powietrzu zaczyna być za mała na potrzeby organizmu człowieka Początkowo dochodzi do wzrostu ciśnienia krwi i tętna, a w dalszej kolejności do spadku ciśnienia krwi, co skutkuje omdleniem Zwiększa się ilość erytrocytów we krwi co powoduje jej zagęszczenie Może dojść do obrzęku płuc i obrzęku mózgu, a w przypadku braku interwencji lekarskiej ASM może zakończyć się zgonem Profilaktyka stopniowa, powolna aklimatyzacja i adaptacja do warunków panujących na dużych wysokościach Image courtesy Photographer: Jörg Jahn Agency: Dreamstime.com

16 HIPOKSJA ANEMICZNA zmniejszenia pojemności tkankowej krwi, np. przez zmniejszenie zawartości hemoglobiny w krwinkach czerwonych pod wpływem dużego krwotoku Niewystarczające stężenie hemoglobiny (Hb) w krwinkach czerwonych, co powoduje zmniejszoną zawartość tlenu we krwi Odpowiedź organizmu: Stymulacja produkcji czerwonych krwinek

17 HIPOKSJA ANEMICZNA Odpowiedź organizmu: Stymulacja produkcji czerwonych krwinek Erytropoetyna (EPO) glikoproteinowy hormon peptydowy, którego główną funkcją jest stymulacja różnych etapów erytropoezy, co prowadzi do zwiększenia produkcji erytrocytów przez szpik kostny.

18 OBJAWY NIEDOTLENIENIA Niedotlenienie objawia się różnie w zależności od prędkości pojawiania się, stopnia obniżenia prężności tlenu oraz od możliwości rekompensowania niedoboru tlenu Znaczne niedotlenienie pojawiające się nagle (np. dekompresja kabiny samolotu) wywołuje utratę przytomności w ciągu sekund, a po upływie ok. 5 minut prowadzi do nieodwracalnego zniszczenia tkanki mózgowej Ostre niedotlenienie objawia się zaburzeniami koordynacji ruchowej, niewyraźną mową, może również prowadzić do utraty przytomności Przy niedotlenieniu przewlekłym (choroba serca lub płuc, długotrwałe przebywanie na wysokości m n.p.m.) pojawia się duszność, trudności w oddychaniu, występuje oddech typu Cheyne'a-Stokesa (cykle narastających a następnie zmniejszających się ruchów oddechowych powtarzane w nieregularnych odstępach) Klinicznie objawy niedotlenienia: sinica (widoczna najlepiej na wargach, płatkach usznych i pod płytkami paznokciowymi), tachykardia oraz wzrost częstości i głębokości oddychania

19 Reakcja komórek na obniżone ciśnienie parcjalne tlenu 1) Odpowiedź ostra poprzez aktywację kanałów jonowych wrażliwych na tlen; w komórkach dochodzi do szeregu zmian związanych z pobudliwością, kurczliwością i funkcjami wydzielniczymi 2) Odpowiedź przewlekła poprzez wzrost ekspresji czynników transkrypcyjnych indukowanych niedotlenieniem (HIFs ang. hypoxia inducible factors), które z kolei zmieniają ekspresję genów kodujących białka odpowiedzialne za utrzymanie homeostazy tlenu i ułatwiające adaptację komórek do hipoksji Lopez-Barneo, J Appl Physiol, 2004

20 ODPOWIEDŹ OSTRA Kłębek szyjny (łac. glomus caroticum; ang. carotid body) chemoreceptor obwodowy, okrągły twór o średnicy około 4-6 milimetrów, leżący w rozwidleniu tętnicy szyjnej wspólnej. Jest unaczyniony przez gałązkę tętnicy szyjnej zewnętrznej a unerwiony jest przez gałązkę nerwu językowo-gardłowego. Ma właściwości chemorecepcyjne, jest wrażliwy na zwiększanie się stężenia dwutlenku węgla (hiperkapnia) spadek ciśnienia tlenu (hipoksja) kwasicę które pobudzając kłębek szyjny, doprowadzają do skurczu tętnic, zwolnienia akcji serca oraz hiperwentylacji.

21 Aktywacja chemoreceptorów obwodowych - model membranowy Reakcja komórek kłębka szyjnego na zmniejszone ciśnienie parcjalne tlenu depolaryzacja Lopez-Barneo et al., Eur Respir J, 2008

22 Aktywacja chemoreceptorów obwodowych - model membranowy HIPOKSJA Zamknięcie kanału K + O 2 Depolaryzacja komórek kłębka typu I EGZOCYTOZA NEURO- TRANSMITERA Prawdopodobnie neurotransmiterem pobudzającym zakończenia nerwowe jest acetylocholina Pobudzenie zakończenia nerwowego Otwarcie kanałów Ca 2+ zależnych od potencjału

23 Model membranowy Aktywacja chemoreceptorów obwodowych - model mitochondrialny potencjał oksydoredukcyjny Lahiri S et al., Progr Bioph Mol Biol, 2006

24 HIF-1 w roli łącznika? Postuluje się różne mechanizmy łączące zmiany zachodzące w mitochondriach oraz depolaryzację błony komórkowej i/lub uwalnianie neurotransmitera. Uważa się, iż jednym z czynników łączących te dwa zjawiska może być czynnik transkrypcyjny HIF-1, który odgrywa istotną rolę w utrzymaniu homeostazy tlenowej.

25 HIF-1 w roli łącznika? Komórki hodowane w warunkach obniżonego stężenia tlenu i w obecności inhibitorów łańcucha oddechowego w mitochondriach wykazują obniżoną aktywność czynnika HIF-1α. Baby, S.M. et al., communicated, 2005 U myszy pozbawionych jednego allelu genu Hif1α (Hif1α +/- ) dochodzi do upośledzenia depolaryzacji komórek kłębka w odpowiedzi na nagłą hipoksję i do braku poprawy wentylacji płuc. CIH ang. chronic intermittent hypoxia tzw. przerywana, przewlekła hipoksja, naśladująca epizody hipoksji obserwowane u chorych z zespołem bezdechu sennego Peng, YJ et al., J Physiol, 2006

26 HIF-1 HIF-1α + HIF-1β

27 CZYNNIKI INDUKOWANE NIEDOTLENIENIEM (HYPOXIA INDUCIBLE FACTORS HIFs) Badania poświęcone elementowi odpowiedzi na hipoksję (hypoxia response element - HRE) w genie erytropoetyny doprowadziły do odkrycia czynnika transkrypcyjnego HIF-1 przez Semenza G.L. w 1991 roku Mol. Cell. Biol. 12: HIF-1 reguluje ekspresję wielu genów, m. in. erytropoezy, angiogenezy, enzymów szlaku glikolitycznego HIF-2 ma szczególne znaczenia dla stymulacji produkcji erytropoetyny w wątrobie Rola biologiczna HIF-3 nie jest do końca poznana, przy czym wiadomo, że przynajmniej jeden wariant splicingowy negatywnie reguluje ekspresję HIF-1 i HIF-2

28 AKTYWACJA I DEGRADACJA HIF-1α HIF-1β & Mole et al., IUBM, 2001

29 REGULACJA HIFα HIPOKSJA NORMOKSJA HIF-1 HYDROKSYLAZY PROLINOWE O 2 CO 2 2-KETOGLUTARAN Fe 2+ BURSZTYNIAN HIF-1 OH OH pvhl stabilizacja zależna od ubikwityny degradacja w proteasomach e.g. VEGF

30 HIF-1α protein is stabilized in hypoxia Acker & Plate 2007

31 CZYNNIKI INDUKOWANE NIEDOTLENIENIEM HIFs to heterodimer zbudowany z podjednostek: HIF i HIF O ketoglutaran PHDs CO 2 + bursztynian FIH-1 P402 P564 N803 p300 N-TAD C-TAD P402 P564 N803 HIF-1α bhlh PAS ODD TAD p300 P405 P531 N847 HIF-2α bhlh PAS ODD TAD p300

32 Prolyl hydroxylases are iron-dependent dioxygenases involved in HIF-1α degradation PHD1 hydroxylacja P402 & P564 PHD2 - hydroxylacja P402 & P564 PHD3 - hydroxylacja P564 kofaktory: tlen, żelazo, α-ketoglutaran, kwas askorbinowy

33 AKTYWACJA I DEGRADACJA HIF-1α Lahiri S et al., Progr Bioph Mol Biol, 2006

34 ODPOWIEDŹ PRZEWLEKŁA Utrzymanie optymalnej dostawy tlenu Erytropoeza Erytropoetyna Transport żelaza Transferyna Receptor transferyny Ceruloplazmina O 2 HIF-1 Kontrola układu naczyniowego Angiogeneza VEGF VEGFR-1 PAI-1 Napięcie ściany naczyń inos endotelina-1 oksygenaza hemowa -1 (HO-1) Regulacja proliferacji i żywotności Zatrzymanie cyklu komórkowego p21 Autofagia BNIP3 Czynniki wzrostowe IGF-1 białka wiążące IGF-1 i 3 (IGFBP-1 i 3) Metabolizm energetyczny komórki Glikoliza LDH kinaza fosfoglicerynianowa (PGK) aldolaza A i C Transport glukozy transporter glukozy 1 i 3 (GLUT1 i 3) Inne białka Dehydrogenaza fosfo-3-glicerolu

35 Zmiany metaboliczne w komórce niedotlenionej HIF-1 wzrost ekspresji transporterów glukozy GLUT1 oraz GLUT3; wzrost ekspresji enzymów glikolitycznych; wzrost ekspresji dehydrogenazy mleczanowej A (LDH-A); wzrost ekspresji dehydrogenazy pirogronianowej (PDK); zmiana w podjednostce COX (COX4-1 na COX4-2); W odpowiedzi na niedotlenienie, wzrost aktywności HIF-1 prowadzi do zwiększonego transportu glukozy do komórek, nasilenia glikolizy, konwersji pirogronianu do mleczanu, autofagia mitochondriów proces adaptacyjny służący ochronie komórki przed skutkami stresu i śmiercią Cadenas et al., cardiovasc Res, 2010

36 HIF-1 vs HIF-2 HIF-1 HIF-2 Element odpowiedzi na hipoksję (HRE) 5 -A/GCGTG-3 kinaza fosfoglicerynianowa (PGK) dehydrogenaza mleczanowa (LDH) anhydraza węglanowa IX (CAIX) BNIP-3 VEGF adrenomedullina GLUT-1,-3 erytropoetyna Oct-4 (Oct-3/4) CYCLIN D1 TWIST1 TGF-

37 HIF-1 vs HIF-2 HIF-1 ulega ekspresji w wielu różnych tkankach i narządach, natomiast ekspresja HIF-2 jest ograniczona do następujących: płuca serce nerki śródbłonek naczyniowy

38 HIF-1 vs HIF-2 HIF-2α jest stabilizowany w wyższych stężeniach tlenu akumulacja HIF-2α w niedokrwionych organach wskazuje, iż czynnik ten może odgrywać istotną rolę w procesie adaptacji do hipoksji w warunkach hipoksji (1% O 2 ), HIF-1α ulega przejściowej stabilizacji i powoduje szybką odpowiedź tkanek na hipoksję, natomiast HIF-2α ulega stopniowej, powolnej akumulacji i powoduje późną odpowiedź tkanek na hipoksję Patel and Simon, Cell Death and Differentiation 2008 Lorenz Poellinger, communicated Smolenice 2010

39 HIPOKSJA W LABORATORIUM

40 INNE SPOSOBY STYMULACJI HIFs HIPOKSJA NORMOKSJA HIF-1 stabilizacja HYDROKSYLAZY PROLINOWE O 2 CO 2 2-KETOGLUTARAN DMOG Fe 2+ BURSZTYNIAN HIF-1 OH OH pvhl Deferoksamina CoCl 2 zależna od ubikwityny degradacja w proteasomach e.g. VEGF

41 DMOG (Dimethyloxaloylglycine) Inhibitor kompetycyjny wrażliwych na tlen hydroksylaz prolinowych (PHDs) Stabilizuje ekspresję HIF w warunkach normalnego (fizjologicznego) ciśniania parcjalnego tlenu Powszechnie stosowany jako czynnik naśladujący hipoksję DMOG 2-ketoglutaran

42 MODEL IN VITRO Human Microvascular Endothelial Cells (HMEC-1) ważna funkcja w procesie angiogenezy unieśmiertelniona linia komórkowa produkują VEGF w ilościach możliwych do oznaczenia dostępnymi testami ELISA produkują duże ilości IL-8

43 AKTYWACJA HIFs W HMEC-1 Western blot HIF-1α HIF-2α normoxia hypoxia α-tubulin normoxia hypoxia α-tubulin control DMOG 500 µm HIF-1α α-tubulin control DMOG 500 µm HIF-2α α-tubulin

44 AKTYWACJA HIFs W HMEC-1 HIF-1α α-tubulin control AdGFP 100 MOI AdHIF-1α (MOI) HIF-2α α-tubulin control AdGFP 100 MOI AdHIF-2α (MOI)

45 luciferase activity HIF1α activity [% of control] AKTYWACJA HIFs W HMEC-1 Badanie aktywności genu reporterowego HRE luciferaza EMSA h 3h 6h 12h 24h HIF-1 HRE hypoxia response element element odpowiedzi na niedotlenienie [relative units] HIFs # control # DMOG ( M) TransAm ELISA DMOG 250 μm # control DMOG DMOG + DMOG + Wild type Mutated competitor competitor # p<0,05 vs control, *p<0,05 vs cells treated with DMOG *

46 VEGF mrna [relative expression] Aktywacja HIFs zwiększa ekspresję VEGF VEGF promoter activity [% of control] VEGF mrna [relative expression] Badanie aktywności genu reporterowego 1500 * VEGF promotor lucyferaza 1000 * 500 Real-time PCR 0 AdGFP AdHIF-1α AdHIF-2α 3 * 20 * AdGFP AdHIF-1α 0 AdGFP AdHIF-2α *p<0,05 vs AdGFP Florczyk et al., in preparation

47 control 3h DMOG 3h Aktywacja HIFs zwiększa ekspresję VEGF control 6h DMOG 6h VEGF protein [% of control] control 12h DMOG 12h control 24h DMOG 24 h VEGF protein [% of control] Northern blot ELISA 500 # VEGF ELISA 800 * 0 normoxia hypoxia 600 * AdGFP AdHIF-1α AdHIF-2α # p<0,05 vs normoxia, *p<0,05 vs AdGFP Florczyk et al., in preparation

48 INNE SPOSOBY STYMULACJI HIFs HYPOXIA PROLYL HYDROXYLASES HIF-1 O 2 CO 2 Fe 2+ 2-OXOGLUTARATE SUCCINATE NORMOXIA HIF-1 OH OH pvhl stabilization Deferoksamina CoCl 2 proteasomal degradation e.g. VEGF

49 CoCl 2 AKTYWUJE HIF Increase in HIF- protein levels by cobalt stimulation in osteoblast-like cells Kim at al., Cytokine. 2002

50 luciferase activity [% of control] CoCl 2 zwiększa aktywność HRE oraz aktywację promotora VEGF VEGF promoter luciferase HRE luciferase HRE 400 * * control CoCl M Loboda A et al., 2006

51 Deferoksamina lek stosowany w przedawkowaniu żelaza, chelatujący o dużym powinowactwie do jonów żelaza i glinu. Wskazania ostre zatrucie żelazem leczenie nadmiaru żelaza w organizmie rozpoznawanie poziomu żelaza i glinu w ustroju zatrucie glinem schorzenia układu kostnego zależne od glinu

52 REAKTYWNE FORMY TLENU vs HIF-1 Guzy and Schumacker, Exp Physiol, 2006

53 REAKTYWNE FORMY TLENU vs HIF-1 Hipoteza redystrybucji tlenu Hipoteza reaktywnych form tlenu (RFT) zakłada, iż mitochondrialna oksydaza cytochromowa mająca większe powinowactwo do tlenu niż do PHDs i FIH-1 w warunkach hipoksji zmniejsza dostępność tlenu dla tych enzymów, hamując ich aktywność, co prowadzi do stabilizacji HIF-α. zakłada, iż zwiększenie produkcji O 2 przez mitochondrialny kompleks III podczas hipoksji prowadzi do zwiększenia poziomu RFT w cytoplaźmie, które bezpośrednio lub pośrednio hamują aktywność PHDs i FIH-1 zwiększając poziom HIF-α. Stachurska A et al, Postępy Biochemii, 2010

54 HIPOTEZA REAKTYWNYCH FORMY TLENU ROS mogą hamować aktywność PHDs na kilka sposobów: mogą wpływać na szlaki przekazywania sygnału prowadząc do potranslacyjnych modyfikacji PHDs mogą modyfikować mostki disiarczkowe w PHDs mogą utleniać Fe 2+ zmniejszając jego dostępność dla PHDs HYDROKSYLAZY PROLINOWE O 2 CO 2 Fe 2+ α-ketoglutaran BURSZTYNIAN Stachurska A et al, Postępy Biochemii, 2010

55 REAKTYWNE FORMY TLENU vs HIF-1 TR reduktaza tioredoksyny Hagen T. Biochem Res Int. 2012

56 CYKL KWASU CYTRYNOWEGO vs HIF-1 Mitochondria mogą regulować aktywność HIF nie tylko przez RFT, ale również poprzez związki uczestniczące w cyklu kwasu cytrynowego, który ma miejsce w macierzy mitrochondrialnej. szczawiooctan HIF-1α fumaran PHDs bursztynian

57 Aktywacja HIF-1 niezależna od hipoksji Czynniki wzrostu: PDGF TGF-β HGF CoCl 2 trombina HIF-1α NO angiotensyna II CO LPS Cytokiny: IL-1 TNF-α siarkowodór Wiele z tych czynników może działać poprzez generację RFT

58

59 Siarkowodór aktywuje HIF-1 in vivo Caenorhabditis elegans 0,5% 50ppm Wzrost ekspresji HIF-1 i translokacja do jądra komórkowego (50ppm) (0,5%) Budde & Roth, Mol Biol Cell, 2010

60 Aktywacja HIF-1 przez tlenek węgla powietrze CO (250 ppm) Makrofagi RAW Western blot EMSA Aktywność genu reporterowego po transfekcji phif-1α-luc Immunofluorescencja CO indukuje także ekspresję HIF-1 in vivo Tu: makrofagi pęcherzykowe wyizolowane z myszy C57Bl/6 po ekspozycji na CO lub powietrze przez 2 h CORM cząsteczka uwalniająca tlenek węgla, ang. carbon monoxide releasing molecule Chin BY, PNAS, 2007

61 NOWOTWORY vs HIPOKSJA 21% ~ % ~15-20% ~5 % ~14 % ~ %

62 NOWOTWORY vs HIPOKSJA

63 Wpływ HIF-1 na metabolizm niedotlenionej komórki nowotworowej W wyniku zwiększonej glikolizy w komórce wzrasta stężenie kwasu mlekowego, co prowadzi do obniżenia ph. HIF-1 przywraca prawidłową wartość ph poprzez: Indukcję ekspresji białka przezbłonowego monocarboxylate transporter 4 (MCT4), które transportuje cząsteczki kwasu mlekowego na zewnątrz komórki Indukcję ekspresji dwóch izoform anhydrazy węglanowej (CA IX i CA XII) CO 2 + H 2 O <=> H + + HCO 3 - Brahimi-Horn et al., Curr Opin Genet & Dev, 2010

64 Promieniooporność komórek nowotworowych

65 Nowotwory oporne na radioterapię Prawidłowe ciśnienie parcjalne tlenu w czasie naświetlania powoduje większą promieniowrażliwość niż jakiekolwiek inne efekty metaboliczne w komórce Niedotlenione komórki są ok. 3 razy mniej wrażliwe na fotonowe promieniowanie jonizujące. Wynikają stąd istotne implikacje kliniczne w radioterapii guzów, w których część słabo unaczyniona i tym samym niedotleniona jest znacznie mniej wrażliwa na napromienianie Przyczyną tego efektu jest fakt wiązania się tlenu z miejscem uszkodzenia DNA wywołanego promieniowaniem jonizującym (bezpośrednie oddziaływanie promieniowania na komórkę). Tlen, będąc najbardziej powinowatą elektronowo cząsteczką w komórce, reaguje nadzwyczaj szybko z wolnym elektronem wolnego rodnika, przez co utrwala uszkodzenie w strukturze DNA. W przypadku nieobecności tlenu wiele z powstałych uszkodzeń może być przywróconych do ich prawidłowej struktury, przez donację wodoru od niebiałkowych grup tiolowych w komórkach

66 Pośrednie oddziaływanie promieniowania jonizującego na komórkę (poprzez RFT) Reakcja Habera-Weissa Reakcja Fentona H 2 O OH. Uszkodzenia DNA OH. H. H 2 O 2 H 2 O 2 Reakcja Fentona Mutacje popromienne nie są skutkiem bezpośredniego uszkodzenia DNA przez promieniowanie jonizujące (lub pośredniego przez RFT) lecz działania układu, który dokonuje szybkiej, ale niedokładnej naprawy nici DNA w przypadku dużych jej uszkodzeń.

67 EKSPRESJA HIF-1 w RADIOTERAPII Dewhirst MW et al., Nature Rev Cancer, 2008

68 Próby wykorzystania drobnocząsteczkowych inhibitorów HIF-1 w terapii nowotworów Chetomin hamuje przyłączenie białka p300 koaktywatora czynnika transkrypcyjnego HIF HIF-1β & Mole et al., IUBM, 2001

69 VEGF [% of control] Próby wykorzystania drobnocząsteczkowych inhibitorów HIF-1 w terapii nowotworów HIF-1 HIF-1 CHETOMIN p300/cbp HIF-1 HIF-1 p300/cbp Chetomin hamuje przyłączenie białka p300 koaktywatora czynnika transkrypcyjnego HIF-1 p300/cbp HIF-1 TRANSCRIPTION control # * * * DMOG 500 M 10 nm 30 nm 90 nm Wśród badanych inhibitorów są ponadto echinomycyna i syntetyczne poliamidy, które blokują wiązanie się HIF-1 z DNA, topotekan oraz inne nieselektywne inhibitory HIF-1. chetomin

70 Zahamowanie HIF-1 jako forma terapii anty-nowotworowej Mapy tlenowe pomogą w leczeniu nowotworów Dr hab. Martyna Elas Generatory tlenu Implantable Micro Oxygen Generator (IMOG) wszczepialny mikrogenerator tlenu IEEE Trans Biomed Eng Nov;58(11): An ultrasonically powered implantable micro-oxygen generator (IMOG). Maleki T, Cao N, Song SH, Kao C, Ko SC, Ziaie B. In this paper, we present an ultrasonically powered implantable micro-oxygen generator (IMOG) that is capable of in situ tumor oxygenation through water electrolysis. Such active mode of oxygen generation is not affected by increased interstitial pressure or abnormal blood vessels that typically limit the systemic delivery of oxygen to hypoxic regions of solid tumors. Wireless ultrasonic powering (2.15 MHz) was employed to increase the penetration depth and eliminate the directional sensitivity associated with magnetic methods. In addition, ultrasonic powering allowed for further reduction in the total size of the implant by eliminating the need for a large area inductor. IMOG has an overall dimension of 1.2 mm 1.3 mm 8 mm, small enough to be implanted using a hypodermic needle or a trocar. In vitro and ex vivo experiments showed that IMOG is capable of generating more than 150 μa which, in turn, can create μl/min of oxygen through electrolytic disassociation. In vivo experiments in a well-known hypoxic pancreatic tumor models (1 cm (3) in size) also verified adequate in situ tumor oxygenation in less than 10 min.

71 PODSUMOWANIE Hipoksja to stan, w którym stopień utlenowania tkanek jest niewystarczający Związanie czynnika HIF-1 ze specyficzną sekwencją DNA (5 - (A/GCGTG-3 ), tzw. elementem odpowiedzi na niedotlenienie (HRE), oraz przyłączenie szeregu kofaktorów uruchamia transkrypcję wielu genów, których produkty białkowe są odpowiedzialne za utrzymanie homeostazy tlenu i ułatwiają adaptację komórek do hipoksji Wiele czynników może aktywować HIF-1 niezależnie od hipoksji, np. poprzez RFT, zmniejszając tym samym skuteczność terapii antynowotworowych

72 Zapraszam na wykład 10 Slajdy dostępne na stronie Zakładu Biotechnologii Medycznej

Regulacja ekspresji genów przez hipoksję Wykład 10

Regulacja ekspresji genów przez hipoksję Wykład 10 Regulacja ekspresji genów przez hipoksję Wykład 10 Dr Agnieszka Jaźwa agnieszka.jazwa@uj.edu.pl dolne drogi oddechowe górne drogi oddechowe UKŁAD ODDECHOWY CZŁOWIEKA Funkcje układu oddechowego: Zapewnia

Bardziej szczegółowo

Regulacja ekspresji genów przez hipoksję. Wykład 10

Regulacja ekspresji genów przez hipoksję. Wykład 10 Regulacja ekspresji genów przez hipoksję Wykład 10 dolne drogi oddechowe górne drogi oddechowe UKŁAD ODDECHOWY CZŁOWIEKA Funkcje układu oddechowego: Zapewnia wymianę gazową między organizmem a otoczeniem

Bardziej szczegółowo

Kontrola ekspresji genów przez hipoksję. Wykład 3. Biochemia stresu oksydacyjnego

Kontrola ekspresji genów przez hipoksję. Wykład 3. Biochemia stresu oksydacyjnego Kontrola ekspresji genów przez hipoksję Wykład 3 21.10.2016 Biochemia stresu oksydacyjnego Literatura: Grzegorz Bartosz Druga twarz tlenu Barry Halliwell & John Gutteridge Free radicals in biology and

Bardziej szczegółowo

Homeostaza DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Homeostaza DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI Homeostaza DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI Różnorodność środowisk Stałość warunków w organizmie Podstawy procesów fizjologicznych Procesy zachodzące

Bardziej szczegółowo

Analiza gazometrii krwi tętniczej

Analiza gazometrii krwi tętniczej Analiza gazometrii krwi tętniczej dr hab. n.med. Barbara Adamik Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Analiza gazometrii krwi tętniczej wymiana gazowa

Bardziej szczegółowo

Antyoksydanty pokarmowe a korzyści zdrowotne. dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Katedra Żywienia Człowieka SGGW

Antyoksydanty pokarmowe a korzyści zdrowotne. dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Katedra Żywienia Człowieka SGGW Antyoksydanty pokarmowe a korzyści zdrowotne dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Katedra Żywienia Człowieka SGGW Warszawa, dn. 14.12.2016 wolne rodniki uszkodzone cząsteczki chemiczne w postaci wysoce

Bardziej szczegółowo

Równowaga kwasowo-zasadowa. Zakład Chemii Medycznej Pomorski Uniwersytet Medyczny

Równowaga kwasowo-zasadowa. Zakład Chemii Medycznej Pomorski Uniwersytet Medyczny Równowaga kwasowozasadowa Zakład Chemii Medycznej Pomorski Uniwersytet Medyczny Krytyka pojęcia ph ph = log [H + ] ph [H+] 1 100 mmol/l D = 90 mmol/l 2 10 mmol/l D = 9 mmol/l 3 1 mmol/l 2 Krytyka pojęcia

Bardziej szczegółowo

Układ oddechowy. Wymiana gazowa = respiracja wymiana tlenu i dwutlenku węgla między środowiskiem zewnętrznym a organizmem.

Układ oddechowy. Wymiana gazowa = respiracja wymiana tlenu i dwutlenku węgla między środowiskiem zewnętrznym a organizmem. Układ oddechowy Wymiana gazowa = respiracja wymiana tlenu i dwutlenku węgla między środowiskiem zewnętrznym a organizmem. 1 oddychanie zewnętrzne między środowiskiem zewnętrznym a narządem (układem) oddechowym,

Bardziej szczegółowo

Geometria wiązania hemu w oksymioglobinie

Geometria wiązania hemu w oksymioglobinie Białka wiążące tlen Geometria wiązania hemu w oksymioglobinie Hem Hb A tetrametr zbudowany z dwóch identycznych łańcuchów α (141 reszt aminokwasowych, N koniec stanowi walina, a C koniec arginina) i dwóch

Bardziej szczegółowo

Fizjologia człowieka

Fizjologia człowieka Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 9. Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego

Ćwiczenie 9. Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego Ćwiczenie 9 Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego Zagadnienia teoretyczne 1. Kryteria oceny wydolności fizycznej organizmu. 2. Bezpośredni pomiar pochłoniętego tlenu - spirometr Krogha. 3. Pułap tlenowy

Bardziej szczegółowo

biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski

biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski michal.michalowski@uwr.edu.pl michaladamichalowski@gmail.com michal.michalowski@uwr.edu.pl https://mmichalowskiuwr.wordpress.com/

Bardziej szczegółowo

Równowaga kwasowo-zasadowa. Zakład Chemii Medycznej PUM

Równowaga kwasowo-zasadowa. Zakład Chemii Medycznej PUM Równowaga kwasowozasadowa Zakład Chemii Medycznej PUM Teorie kwasów i zasad Teoria dysocjacji elektrolitycznej Arheniusa: podczas rozpuszczania w wodzie wodzie kwas: dysocjuje z odszczepieniem kationu

Bardziej szczegółowo

Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW. Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki

Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW. Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki Metabolizm całokształt przemian biochemicznych i towarzyszących

Bardziej szczegółowo

UKŁAD ODDECHOWY

UKŁAD ODDECHOWY Zadanie 1. (1 pkt). Na rysunku przedstawiono pęcherzyki płucne oplecione siecią naczyń krwionośnych. Określ znaczenie gęstej sieci naczyń krwionośnych oplatających pęcherzyki płucne.... Zadanie 2. (2 pkt)

Bardziej szczegółowo

Biochemia Oddychanie wewnątrzkomórkowe

Biochemia Oddychanie wewnątrzkomórkowe Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Krośnie Biochemia Oddychanie wewnątrzkomórkowe Dr n. biol. Henryk Różański Laboratorium Biologii Przemysłowej i Eksperymentalnej Oddychanie Glikoliza beztlenowy, wewnątrzkomórkowy

Bardziej szczegółowo

ZAKRES WIEDZY WYMAGANEJ PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO ZAJĘĆ:

ZAKRES WIEDZY WYMAGANEJ PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO ZAJĘĆ: UKŁAD NERWOWY Budowa komórki nerwowej. Pojęcia: pobudliwość, potencjał spoczynkowy, czynnościowy. Budowa synapsy. Rodzaje łuków odruchowych. 1. Pobudliwość pojęcie, komórki pobudliwe, zjawisko pobudliwości

Bardziej szczegółowo

Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia. zajecia 5 :

Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia. zajecia 5 : Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia zajecia 5 : 5.11.15 Kontakt: michaladammichalowski@gmail.com https://mmichalowskiuwr.wordpress.com/ I gr 08:30 10:00 (s. Cybulskiego; 08.10. 19.11.) II gr

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE 1. ĆWICZENIE Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych i gładkich

ĆWICZENIE 1. ĆWICZENIE Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych i gładkich ĆWICZENIE 1. TEMAT: testowe zaliczenie materiału wykładowego ĆWICZENIE 2 TEMAT: FIZJOLOGIA MIĘŚNI SZKIELETOWYCH 1. Ogólna charakterystyka mięśni 2. Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych

Bardziej szczegółowo

Maksymalne wydzielanie potu w czasie wysiłku fizycznego może osiągać 2-3 litrów na godzinę zastanów się jakie mogą być tego konsekwencje?

Maksymalne wydzielanie potu w czasie wysiłku fizycznego może osiągać 2-3 litrów na godzinę zastanów się jakie mogą być tego konsekwencje? Ćwiczenia IV I. Termoregulacja wysiłkowa. Utrzymanie stałej temperatury ciała jest skomplikowanym procesem. Choć temperatura różnych części ciała może być różna, ważne jest utrzymanie temperatury wewnętrznej

Bardziej szczegółowo

BÓL W KLATCE PIERSIOWEJ, ZASŁABNIĘCIE, OMDLENIA, PADACZKA. EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA

BÓL W KLATCE PIERSIOWEJ, ZASŁABNIĘCIE, OMDLENIA, PADACZKA. EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA BÓL W KLATCE PIERSIOWEJ, ZASŁABNIĘCIE, OMDLENIA, PADACZKA. EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA PAMIĘTAJ!!! TEKST PODKREŚLONY LUB WYTŁUSZCZONY JEST DO ZAPAMIĘTANIA. Opracował: mgr Mirosław Chorąży Zasłabnięcie

Bardziej szczegółowo

Mechanizmy działania i regulacji enzymów

Mechanizmy działania i regulacji enzymów Mechanizmy działania i regulacji enzymów Enzymy: są katalizatorami, które zmieniają szybkość reakcji, same nie ulegając zmianie są wysoce specyficzne ich aktywność może być regulowana m.in. przez modyfikacje

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej

Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej 17 Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej Tabela 17.1. Ocena stopnia zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej ph krwi tętniczej Równowaga kwasowo-zasadowa Stężenie jonu wodorowego (nmol/l) < 7,2 Ciężka kwasica

Bardziej szczegółowo

Źródła energii dla mięśni. mgr. Joanna Misiorowska

Źródła energii dla mięśni. mgr. Joanna Misiorowska Źródła energii dla mięśni mgr. Joanna Misiorowska Skąd ta energia? Skurcz włókna mięśniowego wymaga nakładu energii w postaci ATP W zależności od czasu pracy mięśni, ATP może być uzyskiwany z różnych źródeł

Bardziej szczegółowo

Podstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania

Podstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania Podstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania Układ krążenia, krwionośny Układ krążenia (krwionośny) zbudowany jest z zamkniętego systemu naczyń krwionośnych, które pod wpływem rytmicznych impulsów serca

Bardziej szczegółowo

2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16

2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16 INTENSYWNA TERAPIA STANU ASTMATYCZNEGO 1. Definicja... 13 2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16 3. Obraz kliniczny... 17 3.1. Rozpoznanie... 17 3.2. Diagnostyka

Bardziej szczegółowo

RÓWNOWAGA KWASOWO-ZASADOWA

RÓWNOWAGA KWASOWO-ZASADOWA RÓWNOWAGA KWASOWO-ZASADOWA Katedra Analityki Medycznej Wydział Nauk Medycznych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie http://www.uwm.edu.pl/wnm/analitykamedyczna/ Patofizjologia równowagi kwasowo-zasadowej

Bardziej szczegółowo

KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI

KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie

Bardziej szczegółowo

Do moich badań wybrałam przede wszystkim linię kostniakomięsaka 143B ze względu na jej wysoki potencjał przerzutowania. Do wykonania pracy

Do moich badań wybrałam przede wszystkim linię kostniakomięsaka 143B ze względu na jej wysoki potencjał przerzutowania. Do wykonania pracy Streszczenie Choroby nowotworowe stanowią bardzo ważny problem zdrowotny na świecie. Dlatego, medycyna dąży do znalezienia nowych skutecznych leków, ale również rozwiązań do walki z nowotworami. Głównym

Bardziej szczegółowo

INICJACJA ELONGACJA TERMINACJA

INICJACJA ELONGACJA TERMINACJA INICJACJA ELONGACJA TERMINACJA 2007 by National Academy of Sciences Kornberg R D PNAS 2007;104:12955-12961 Struktura chromatyny pozwala na różny sposób odczytania informacji zawartej w DNA. Możliwe staje

Bardziej szczegółowo

6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej

6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej 6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej 6.2.1. Podsumowanie korzyści wynikających z leczenia Co to jest T2488? T2488

Bardziej szczegółowo

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl Ogół przemian biochemicznych, które zachodzą w komórce składają się na jej metabolizm. Wyróżnia się dwa antagonistyczne procesy metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Szlak metaboliczny w komórce, to szereg

Bardziej szczegółowo

Stanisław Poprzęcki, Adam Zając PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE WODOROWĘGLANU SODU W SPORCIE

Stanisław Poprzęcki, Adam Zając PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE WODOROWĘGLANU SODU W SPORCIE Stanisław Poprzęcki, Adam Zając PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE WODOROWĘGLANU SODU W SPORCIE [H + ] M 10 0 Silnie kwaśne 10-1 10-2 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 ph Większość żywych komórek ma wąską tolerancję

Bardziej szczegółowo

Wysiłek krótkotrwały o wysokiej intensywności Wyczerpanie substratów energetycznych:

Wysiłek krótkotrwały o wysokiej intensywności Wyczerpanie substratów energetycznych: Zmęczenie Zmęczenie jako jednorodne zjawisko biologiczne o jednym podłożu i jednym mechanizmie rozwoju nie istnieje. Zmęczeniem nie jest! Zmęczenie po dniu ciężkiej pracy Zmęczenie wielogodzinną rozmową

Bardziej szczegółowo

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin Jonathan Stamford David White Przekład zbiorowy pod redakcją Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej

Bardziej szczegółowo

układu krążenia Paweł Piwowarczyk

układu krążenia Paweł Piwowarczyk Monitorowanie układu krążenia Paweł Piwowarczyk Monitorowanie Badanie przedmiotowe EKG Pomiar ciśnienia tętniczego Pomiar ciśnienia w tętnicy płucnej Pomiar ośrodkowego ciśnienia żylnego Echokardiografia

Bardziej szczegółowo

OSTRA NIEWYDOLNOŚĆ ODDECHOWA. Małgorzata Weryk SKN Ankona

OSTRA NIEWYDOLNOŚĆ ODDECHOWA. Małgorzata Weryk SKN Ankona OSTRA NIEWYDOLNOŚĆ ODDECHOWA Małgorzata Weryk SKN Ankona definicja Układ oddechowy nie zapewnia utrzymania prężności O2 i CO2 we krwi tętniczej w granicach uznanych za fizjologiczne PaO2 < 50 mmhg (przy

Bardziej szczegółowo

SYLABUS. Fizjologia Wydział Lekarski I Lekarski magisterski stacjonarne polski. obowiązkowy. 155, w tym: 35 - wykłady, 48 seminaria, 72 ćwiczenia

SYLABUS. Fizjologia Wydział Lekarski I Lekarski magisterski stacjonarne polski. obowiązkowy. 155, w tym: 35 - wykłady, 48 seminaria, 72 ćwiczenia SYLABUS Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Rodzaj przedmiotu Fizjologia Wydział Lekarski I Lekarski magisterski stacjonarne polski

Bardziej szczegółowo

(+) ponad normę - odwodnienie organizmu lub nadmierne zagęszczenie krwi

(+) ponad normę - odwodnienie organizmu lub nadmierne zagęszczenie krwi Gdy robimy badania laboratoryjne krwi w wyniku otrzymujemy wydruk z niezliczoną liczbą skrótów, cyferek i znaków. Zazwyczaj odstępstwa od norm zaznaczone są na kartce z wynikami gwiazdkami. Zapraszamy

Bardziej szczegółowo

Dr inż. Marta Kamińska

Dr inż. Marta Kamińska Wykład 4 Nowe techniki i technologie dla medycyny Dr inż. Marta Kamińska Wykład 4 Tkanka to grupa lub warstwa komórek wyspecjalizowanych w podobny sposób i pełniących wspólnie pewną specyficzną funkcję.

Bardziej szczegółowo

B) podział (aldolowy) na 2 triozy. 2) izomeryzacja do fruktozo-6-p (aldoza w ketozę, dla umoŝliwienia kolejnych przemian)

B) podział (aldolowy) na 2 triozy. 2) izomeryzacja do fruktozo-6-p (aldoza w ketozę, dla umoŝliwienia kolejnych przemian) Glikoliza (Przegląd kluczowych struktur i reakcji) A) przygotowanie heksozy do podziału na dwie triozy: 1)fosforylacja glukozy (czyli przekształcenie w formę metabolicznie aktywną) 2) izomeryzacja do fruktozo-6-p

Bardziej szczegółowo

OPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011

OPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011 OPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011 DLACZEGO DOROSŁY CZŁOWIEK (O STAŁEJ MASIE BIAŁKOWEJ CIAŁA) MUSI SPOŻYWAĆ BIAŁKO? NIEUSTAJĄCA WYMIANA BIAŁEK

Bardziej szczegółowo

MECHANIZM NEUROHORMONALNY

MECHANIZM NEUROHORMONALNY MECHANIZM NEUROHORMONALNY bodźce nerwowe docierają do nerek włóknami nerwu trzewnego, wpływają one nie tylko na wielkość GFR i ukrwienie nerek (zmieniając opór naczyń nerkowych), ale również bezpośrednio

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie nr 5 - Reaktywne formy tlenu

Ćwiczenie nr 5 - Reaktywne formy tlenu Ćwiczenie nr 5 - Reaktywne formy tlenu I. Oznaczenie ilościowe glutationu (GSH) metodą Ellmana II. Pomiar całkowitej zdolności antyoksydacyjnej substancji metodą redukcji rodnika DPPH Celem ćwiczeń jest:

Bardziej szczegółowo

KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI

KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie

Bardziej szczegółowo

ROLA WAPNIA W FIZJOLOGII KOMÓRKI

ROLA WAPNIA W FIZJOLOGII KOMÓRKI ROLA WAPNIA W FIZJOLOGII KOMÓRKI Michał M. Dyzma PLAN REFERATU Historia badań nad wapniem Domeny białek wiążące wapń Homeostaza wapniowa w komórce Komórkowe rezerwuary wapnia Białka buforujące Pompy wapniowe

Bardziej szczegółowo

WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY

WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY d r i n ż. Magdalena Górnicka Zakład Oceny Żywienia Katedra Żywienia Człowieka WitaminyA, E i C oraz karotenoidy Selen Flawonoidy AKRYLOAMID Powstaje podczas przetwarzania

Bardziej szczegółowo

Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW. Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki

Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW. Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki Metabolizm całokształt przemian biochemicznych i towarzyszących

Bardziej szczegółowo

Kąpiel kwasowęglowa sucha

Kąpiel kwasowęglowa sucha Kąpiel kwasowęglowa sucha Jest to zabieg polegający na przebywaniu w komorze do suchych kąpieli w CO2 z bezwodnikiem kwasu węglowego. Ciało pacjenta (z wyłączeniem głowy) jest zamknięte w specjalnej komorze,

Bardziej szczegółowo

Harmonogram wykładów z patofizjologii dla Studentów III roku Wydziału Farmaceutycznego kierunku Farmacja studia stacjonarne

Harmonogram wykładów z patofizjologii dla Studentów III roku Wydziału Farmaceutycznego kierunku Farmacja studia stacjonarne Harmonogram wykładów z patofizjologii dla Studentów III roku Wydziału Farmaceutycznego kierunku Farmacja studia stacjonarne Środa 15.45-17.15, ul. Medyczna 9, sala A Data Temat: Prowadzący: 05.10.16 Omówienie

Bardziej szczegółowo

Przewlekła obturacyjna choroba płuc w wieku podeszłym. Maria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu PAM

Przewlekła obturacyjna choroba płuc w wieku podeszłym. Maria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu PAM Przewlekła obturacyjna choroba płuc w wieku podeszłym Maria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu PAM Występowanie POCHP u ludzi starszych POCHP występuje u 46% osób w wieku starszym ( III miejsce) Choroby układu

Bardziej szczegółowo

Patofizjologia resuscytacji krążeniowo - oddechowej

Patofizjologia resuscytacji krążeniowo - oddechowej Patofizjologia resuscytacji krążeniowo - oddechowej Resuscytacja krążeniowo - oddechowa Optymalizacja krążenia wieńcowego i mózgowego Układ nerwowy: Średni przepływ krwi: 70ml/100g/min Przepływ krwi w

Bardziej szczegółowo

Układ pracy. Wstęp i cel pracy. Wyniki. 1. Ekspresja i supresja Peroksyredoksyny III w stabilnie transfekowanej. linii komórkowej RINm5F

Układ pracy. Wstęp i cel pracy. Wyniki. 1. Ekspresja i supresja Peroksyredoksyny III w stabilnie transfekowanej. linii komórkowej RINm5F The influence of an altered Prx III-expression to RINm5F cells Marta Michalska Praca magisterska wykonana W Zakładzie Medycyny Molekularnej Katedry Biochemii Klinicznej Akademii Medycznej w Gdańsku Przy

Bardziej szczegółowo

Biologiczne podstawy radioterapii Wykład 4 podstawy radioterapii

Biologiczne podstawy radioterapii Wykład 4 podstawy radioterapii Biologiczne podstawy radioterapii Wykład 4 podstawy radioterapii czyli dlaczego komórki nowotworowe są bardziej wrażliwe na działanie promieniowania jonizującego od komórek prawidłowych? A tumor is a conglomerate

Bardziej szczegółowo

Egzamin maturalny 2013 biologia poziom podstawowy przykładowe odpowiedzi:

Egzamin maturalny 2013 biologia poziom podstawowy przykładowe odpowiedzi: przykładowe odpowiedzi: Zad. 1 Zad. 2 a) Najważniejszą funkcją mitochondriów jest oddychanie tlenowe/zaopatrują komórkę w energię/w organellach tych powstaje użyteczna biologicznie energia(atp/adenozyno-5'-trifosforan)

Bardziej szczegółowo

Nowe terapie choroby Huntingtona. Grzegorz Witkowski Katowice 2014

Nowe terapie choroby Huntingtona. Grzegorz Witkowski Katowice 2014 Nowe terapie choroby Huntingtona Grzegorz Witkowski Katowice 2014 Terapie modyfikujące przebieg choroby Zahamowanie produkcji nieprawidłowej huntingtyny Leki oparte o palce cynkowe Małe interferujące RNA

Bardziej szczegółowo

Diagnostyka różnicowa omdleń

Diagnostyka różnicowa omdleń Diagnostyka różnicowa omdleń II KATEDRA KARDIOLOGII CM UMK 2014 Omdlenie - definicja Przejściowa utrata przytomności spowodowana zmniejszeniem perfuzji mózgu (przerwany przepływ mózgowy na 6-8sek lub zmniejszenie

Bardziej szczegółowo

Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu ECMO POZAUSTROJOWE UTLENOWANIE KRWI. Jesteśmy, aby ratować, leczyć, dawać nadzieję...

Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu ECMO POZAUSTROJOWE UTLENOWANIE KRWI. Jesteśmy, aby ratować, leczyć, dawać nadzieję... Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu ECMO POZAUSTROJOWE UTLENOWANIE KRWI Jesteśmy, aby ratować, leczyć, dawać nadzieję... Rodzaje ECMO 1. ECMO V-V żylno - żylne Kaniulacja żyły udowej i szyjnej lub żyły

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE 1. ĆWICZENIE Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych i

ĆWICZENIE 1. ĆWICZENIE Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych i ĆWICZENIE 1. TEMAT: testowe zaliczenie materiału wykładowego ĆWICZENIE 2. TEMAT: FIZJOLOGIA MIĘŚNI SZKIELETOWYCH, cz. I 1. Ogólna charakterystyka mięśni 2. Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych

Bardziej szczegółowo

OSTRA NIEWYDOLNOŚĆ ODDECHOWA ARDS

OSTRA NIEWYDOLNOŚĆ ODDECHOWA ARDS OSTRA NIEWYDOLNOŚĆ ODDECHOWA ARDS Ciężkie zaburzenie oddechowe przebiegające ze sztywnymi płucami, rozlanymi obustronnymi naciekami w płucach, zwykle oporną na leczenie hipoksemią, przy istniejącym czynniku

Bardziej szczegółowo

Fizjologia człowieka

Fizjologia człowieka Fizjologia człowieka Wykład 2, część A CZYNNIKI WZROSTU CYTOKINY 2 1 Przykłady czynników wzrostu pobudzających proliferację: PDGF - cz.wzrostu z płytek krwi działa na proliferację i migrację fibroblastów,

Bardziej szczegółowo

Rodzaje omdleń. Stan przedomdleniowy. Omdlenie - definicja. Diagnostyka różnicowa omdleń

Rodzaje omdleń. Stan przedomdleniowy. Omdlenie - definicja. Diagnostyka różnicowa omdleń Omdlenie - definicja Diagnostyka różnicowa omdleń Przejściowa utrata przytomności spowodowana zmniejszeniem perfuzji mózgu (przerwany przepływ mózgowy na 6-8sek lub zmniejszenie ilości tlenu dostarczonego

Bardziej szczegółowo

UKŁAD KRĄŻENIA I UKŁAD ODDECHOWY- N.Olszewska

UKŁAD KRĄŻENIA I UKŁAD ODDECHOWY- N.Olszewska UKŁAD KRĄŻENIA I UKŁAD ODDECHOWY- N.Olszewska 1.Trombocyty (płytki kwi)biorą udział w procesie: A.fagocytozy B.transportu tlenu C.oddychania D.krzepnięcia krwi 2. Której z wymienionych funkcji nie pełni

Bardziej szczegółowo

Choroba wieńcowa Niewydolność serca Nadciśnienie tętnicze

Choroba wieńcowa Niewydolność serca Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Niewydolność serca Nadciśnienie tętnicze Choroba niedokrwienna serca zapotrzebowanie na O2 > moŝliwości podaŝy O2 niedotlenienie upośledzenie czynności mięśnia sercowego przemijające trwałe

Bardziej szczegółowo

Oddychanie komórkowe. Pozyskiwanie i przetwarzanie energii w komórkach roślinnych. Oddychanie zachodzi w mitochondriach Wykład 7.

Oddychanie komórkowe. Pozyskiwanie i przetwarzanie energii w komórkach roślinnych. Oddychanie zachodzi w mitochondriach Wykład 7. Wykład 7. Pozyskiwanie i przetwarzanie energii w komórkach roślinnych Literatura dodatkowa: Oddychanie to wielostopniowy proces utleniania substratów związany z wytwarzaniem w komórce metabolicznie użytecznej

Bardziej szczegółowo

Patofizjologia - opis przedmiotu

Patofizjologia - opis przedmiotu Patofizjologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Patofizjologia Kod przedmiotu 12.9-WL-Lek-Pato Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów

Bardziej szczegółowo

Biochemia zadymionych komórek

Biochemia zadymionych komórek Biochemia zadymionych komórek Dariusz Latowski Uniwersytet Jagielloński Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Zakład Fizjologii i Biochemii Roślin Biochemia zadymionych komórek hemia życia zadymionych

Bardziej szczegółowo

Prof. dr hab. Grzegorz Bartosz Katedra Biofizyki Molekularnej Uniwersytetu Łódzkiego

Prof. dr hab. Grzegorz Bartosz Katedra Biofizyki Molekularnej Uniwersytetu Łódzkiego Prof. dr hab. Grzegorz Bartosz Katedra Biofizyki Molekularnej Uniwersytetu Łódzkiego Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Doroty Przybylskiej pt. Rola oksydazy NADPH4 oraz szlaku odpowiedzi na uszkodzenia

Bardziej szczegółowo

Klasyfikacja zaburzeń przepływu w mikrokrążeniu w przebiegu wstrząsu dystrybucyjnego.

Klasyfikacja zaburzeń przepływu w mikrokrążeniu w przebiegu wstrząsu dystrybucyjnego. Bench-to-bedside review: Mechanisms of critical illness- classifying microcirculatory flow abnormalities in distributive shock. Critical Care 2006; 10; 221 Klasyfikacja zaburzeń przepływu w mikrokrążeniu

Bardziej szczegółowo

Fizjologia człowieka

Fizjologia człowieka Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski

Bardziej szczegółowo

Czy można zastosować ultradźwięki do niszczenia tkanki nowotworowej?

Czy można zastosować ultradźwięki do niszczenia tkanki nowotworowej? Czy można zastosować ultradźwięki do niszczenia tkanki nowotworowej? Bezpośrednie działanie mało efektywne, efekty uboczne ( T), problemy z selektywnością In vitro działanie na wyizolowane DNA degradacja

Bardziej szczegółowo

Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego

Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego Aleksandra Sałagacka Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego Pracownia Biologii Molekularnej i Farmakogenomiki

Bardziej szczegółowo

Lp. Zakres świadczonych usług i procedur Uwagi

Lp. Zakres świadczonych usług i procedur Uwagi Choroby układu nerwowego 1 Zabiegi zwalczające ból i na układzie współczulnym * X 2 Choroby nerwów obwodowych X 3 Choroby mięśni X 4 Zaburzenia równowagi X 5 Guzy mózgu i rdzenia kręgowego < 4 dni X 6

Bardziej szczegółowo

Nitraty -nitrogliceryna

Nitraty -nitrogliceryna Nitraty -nitrogliceryna Poniżej wpis dotyczący nitrogliceryny. - jest trójazotanem glicerolu. Nitrogliceryna podawana w dożylnym wlewie: - zaczyna działać po 1-2 minutach od rozpoczęcia jej podawania,

Bardziej szczegółowo

Leczenie skojarzone w onkologii. Joanna Streb, Oddział Kliniczny Onkologii Szpitala Uniwersyteckiego

Leczenie skojarzone w onkologii. Joanna Streb, Oddział Kliniczny Onkologii Szpitala Uniwersyteckiego Leczenie skojarzone w onkologii Joanna Streb, Oddział Kliniczny Onkologii Szpitala Uniwersyteckiego Zastosowanie leczenia skojarzonego w onkologii Chemioradioterapia sekwencyjna lub jednoczasowa: Nowotwory

Bardziej szczegółowo

// // Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Wydanie drugie. Autor: Aleksander Sieroń.

// // Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Wydanie drugie. Autor: Aleksander Sieroń. // // Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Wydanie drugie. Autor: Aleksander Sieroń. Prof. Aleksander Sieroń jest specjalistą z zakresu chorób wewnętrznych, kardiologii i medycyny fizykalnej. Kieruje

Bardziej szczegółowo

SEMINARIUM 8:

SEMINARIUM 8: SEMINARIUM 8: 24.11. 2016 Mikroelementy i pierwiastki śladowe, definicje, udział w metabolizmie ustroju reakcje biochemiczne zależne od aktywacji/inhibicji przy udziale mikroelementów i pierwiastków śladowych,

Bardziej szczegółowo

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W

Bardziej szczegółowo

LP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych

LP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych Proszę o wykonanie następujących badań laboratoryjnych (z krwi), na część z nich można uzyskać skierowanie od lekarza*: Dodatkowo: Badania podstawowe: W przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy

Bardziej szczegółowo

(węglowodanów i tłuszczów) Podstawowym produktem (nośnikiem energii) - ATP

(węglowodanów i tłuszczów) Podstawowym produktem (nośnikiem energii) - ATP śycie - wymaga nakładu energii źródłem - promienie świetlne - wykorzystywane do fotosyntezy - magazynowanie energii w wiązaniach chemicznych Wszystkie organizmy (a zwierzęce wyłącznie) pozyskują energię

Bardziej szczegółowo

Trening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy

Trening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Sportu Powszechnego Zakład: Fitness i Sportów Siłowych Trening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy Osoby prowadzące przedmiot: 1. Aleksandra

Bardziej szczegółowo

CHARAKTERYSTYKI SPEKTRALNE UTLENIONEJ I ZREDUKOWANEJ FORMY CYTOCHROMU C

CHARAKTERYSTYKI SPEKTRALNE UTLENIONEJ I ZREDUKOWANEJ FORMY CYTOCHROMU C Ćwiczenie 4 CHARAKTERYSTYKI SPEKTRALNE UTLENIONEJ I ZREDUKOWANEJ FORMY CYTOCHROMU C REAKTYWNE FORMY TLENU DEGRADACJA NUKLEOTYDÓW PURYNOWYCH TWORZENIE ANIONORODNIKA PONADTLENKOWEGO W REAKCJI KATALIZOWANEJ

Bardziej szczegółowo

Ocena ekspresji genów proangiogennych w komórkach nowotworowych OVP-10 oraz transfektantach OVP-10/SHH i OVP-10/VEGF

Ocena ekspresji genów proangiogennych w komórkach nowotworowych OVP-10 oraz transfektantach OVP-10/SHH i OVP-10/VEGF Agnieszka Gładysz Ocena ekspresji genów proangiogennych w komórkach nowotworowych OVP-10 oraz transfektantach OVP-10/SHH i OVP-10/VEGF Katedra i Zakład Biochemii i Chemii Klinicznej Akademia Medyczna Prof.

Bardziej szczegółowo

Profil metaboliczny róŝnych organów ciała

Profil metaboliczny róŝnych organów ciała Profil metaboliczny róŝnych organów ciała Uwaga: tkanka tłuszczowa (adipose tissue) NIE wykorzystuje glicerolu do biosyntezy triacylogliceroli Endo-, para-, i autokrynna droga przekazu informacji biologicznej.

Bardziej szczegółowo

Anatomia i fizjologia układu krążenia. Łukasz Krzych

Anatomia i fizjologia układu krążenia. Łukasz Krzych Anatomia i fizjologia układu krążenia Łukasz Krzych Wytyczne CMKP Budowa serca RTG Unaczynienie serca OBSZARY UNACZYNIENIA Układ naczyniowy Układ dąży do zachowania ośrodkowego ciśnienia tętniczego

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie

Bardziej szczegółowo

Spojrzenie poprzez okienko tlenowe

Spojrzenie poprzez okienko tlenowe Spojrzenie poprzez okienko tlenowe Marcin Krysiński Na postawie : Looking thru the oxygen window B.R.Wienke, T.R.O Leary Advance Diver Magazine 18/2004 s.76 1 Wstęp... 3 Opis mechanizmu... 3 Wpływ ciśnienia

Bardziej szczegółowo

Przewlekłe serce płucne czy (nadal) istnieje i jak postępować. Anna Fijałkowska Zakład Kardiologii, Instytut Matki i Dziecka

Przewlekłe serce płucne czy (nadal) istnieje i jak postępować. Anna Fijałkowska Zakład Kardiologii, Instytut Matki i Dziecka Przewlekłe serce płucne czy (nadal) istnieje i jak postępować Anna Fijałkowska Zakład Kardiologii, Instytut Matki i Dziecka Serce płucne jest to zespół objawów spowodowanych nadciśnieniem płucnym, wywołanym

Bardziej szczegółowo

Program zajęć z biochemii dla studentów kierunku weterynaria I roku studiów na Wydziale Lekarskim UJ CM w roku akademickim 2013/2014

Program zajęć z biochemii dla studentów kierunku weterynaria I roku studiów na Wydziale Lekarskim UJ CM w roku akademickim 2013/2014 Program zajęć z biochemii dla studentów kierunku weterynaria I roku studiów na Wydziale Lekarskim UJ CM w roku akademickim 2013/2014 S E M E S T R II Tydzień 1 24.02-28.02 2 03.03-07.03 3 10.03-14.03 Wykłady

Bardziej szczegółowo

W Polsce ok. 6-7% ciąż kończy się przedwczesnymi porodami, a 20-25% z nich związane jest z chorobą łożyska.

W Polsce ok. 6-7% ciąż kończy się przedwczesnymi porodami, a 20-25% z nich związane jest z chorobą łożyska. W Polsce ok. 6-7% ciąż kończy się przedwczesnymi porodami, a 20-25% z nich związane jest z chorobą łożyska. Dzięki wczesnej diagnostyce możemy wykryć 94% takich przypadków i podjąć leczenie, zapobiegając

Bardziej szczegółowo

METABOLIZM. Zadanie 1. (3 pkt). Uzupełnij tabelę, wpisując w wolne kratki odpowiednio produkt oddychania tlenowego i produkty fermentacji alkoholowej.

METABOLIZM. Zadanie 1. (3 pkt). Uzupełnij tabelę, wpisując w wolne kratki odpowiednio produkt oddychania tlenowego i produkty fermentacji alkoholowej. Zadanie 1. (3 pkt). Uzupełnij tabelę, wpisując w wolne kratki odpowiednio produkt oddychania tlenowego i produkty fermentacji alkoholowej. Zadanie 3. (3 pkt). Schemat mechanizmu otwierania aparatu szparkowego.

Bardziej szczegółowo

Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu.

Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. RUCH TO ZDROWIE Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. P A M I Ę T A J Dobroczynny wpływ aktywności fizycznej na

Bardziej szczegółowo

Śmierć mózgu. Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM

Śmierć mózgu. Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Śmierć mózgu Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Proces śmierci Przerwanie czynności neurologicznych OUN Zatrzymanie czynności serca Zatrzymanie czynności oddechowej Śmierć

Bardziej szczegółowo

Krwotoki- rodzaje i pomoc w razie krwotoków.

Krwotoki- rodzaje i pomoc w razie krwotoków. Krwotoki- rodzaje i pomoc w razie krwotoków. Krwotok Krwotok jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. Nagła utrata ponad 500

Bardziej szczegółowo

Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane. Genetyczne podłoże nowotworzenia

Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane. Genetyczne podłoże nowotworzenia Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Genetyczne podłoże nowotworzenia Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Połączenia komórek

Bardziej szczegółowo

Biologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku

Biologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku Biologia 2017 Klasa VII Dział I : HIERARCHICZNA BUDOWA ORGANIZMU CZŁOWIEKA, SKÓRA, UKŁAD RUCHU 1. Organizm człowieka jako zintegrowana całość 2. Budowa i funkcje skóry 3. Choroby skóry oraz zasady ich

Bardziej szczegółowo

Joanna Bereta, Aleksander Ko j Zarys biochemii. Seria Wydawnicza Wydziału Bio chemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Joanna Bereta, Aleksander Ko j Zarys biochemii. Seria Wydawnicza Wydziału Bio chemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Joanna Bereta, Aleksander Ko j Zarys biochemii Seria Wydawnicza Wydziału Bio chemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Copyright by Wydział Bio chemii, Biofizyki i Biotechnologii

Bardziej szczegółowo

wielkość, kształt, typy

wielkość, kształt, typy Mitochondria 0,5-1µm wielkość, kształt, typy 1-7µm (10µm) Filmowanie poklatkowe (w mikroskopie fluorescencyjnym) sieci mitochondrialnej w komórkach droŝdŝy (krok czasowy 3 min) Mitochondria liczebność,

Bardziej szczegółowo

HIPOTERMIA definicje, rozpoznawanie, postępowanie

HIPOTERMIA definicje, rozpoznawanie, postępowanie HIPOTERMIA definicje, rozpoznawanie, postępowanie dr med. Maciej Sterliński Szkolenie z zakresu ratownictwa lodowego WOPR Województwa Mazowieckiego Zegrze, 19.02.2006 Główne cele działania zespołów ratowniczych

Bardziej szczegółowo