Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Transkrypt

1 Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Konferencja Społeczne, gospodarcze i przestrzenne wyzwania dla polityki rozwoju Warszawy i jej obszaru metropolitalnego Warszawa 9 grudnia 2015 r.

2 1. Czego możemy spodziewać się w przyszłości pod względem rozwoju demograficznego? 2. Jakie są uwarunkowania tych procesów? 3. Jak kształtować politykę przestrzenną? Czy można sterować procesami demograficzno-osadniczymi?

3 ?

4 D I A GNOZA P R OGNOZA OCENA I WA L ORYZACJA OPTYM A L I Z A C J A Główny cel planowania w perspektywie społecznej: optymalizacja, czyli wskazanie najlepszych możliwości racjonalnego, efektywnego gospodarowania przestrzenią z punktu widzenia zaspokajania potrzeb i jakości życia. Nie będzie dobrej strategii, jeśli nie będzie oparta na rzeczywistych faktach i zdarzeniach.! Nie można racjonalnie i efektywnie planować rozwoju, jeśli nie wiadomo ilu ludzi mieszka (będzie mieszkać), gdzie będą pracować, jak będą dojeżdżać, itp. itd.

5 1. Prognozy GUS nie w pełni dobrze obrazują możliwe zmiany demograficzne, ponieważ w Warszawie mieszka dość duża populacja osób niezameldowanych. 2. Są to najczęściej osoby młode, zakładające rodziny, wpływające dodatnio na: - stan wyjściowy dla projekcji demograficznych, - poziom urodzeń.

6 Źródło Obszar Dezagregacja Metodologia/dane źródłowe Niedoszacowanie (tys.) Bijak i in Śleszyński 2010 Śleszyński 2011 Stępniak 2014 Warszawa miasto Porównanie różnych źródeł, w tym bilansu miejsc pracy P. Śleszyńskiego (2005) Warszawa + OMW woj. mazowieckie Warszawa miasto Oszacowanie różnych kategorii ludności, w tym bilans miejsc pracy 314 gmin Porównanie adresów zameldowania i korespondencji w bazach ZUS Dzielnice, rejony MSI, rejony komunikacyjne Baza adresowa PESEL, badanie CAPI urzędu m.st. Warszawy wg dzielnic, adresy korespondencyjne ZUS Warszawa OMW (180)* --- * 79 tys. w stosunku do danych BDL/GUS, 180 tys. w stosunku do danych PESEL (12%)

7 Porównanie adresów zameldowania i korespondencji w bazach ZUS (3 mln rekordów) ustalenie minimalnego niedoszacowania/przeszacowania Największe niedoszacowanie dotyczy aglomeracji warszawskiej, przeszacowanie regionów peryferyjnych (brak rejestracji faktycznych migracji). "Oficjalna" liczba ludności na Obszarze Metropolitalnym Warszawy jest niedoszacowana, w granicach 165 tys. osób, z czego 113 tys. przypada na Warszawę. 10,0 9,0 8,0 7,0 HISTOGRAM CZĘSTOŚCI NIEZGODNOŚCI ADRESÓW WEDŁUG ROCZNIKÓW 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0, Źródło: Śleszyński 2011, Trendy Rozwojowe Mazowsza

8 Cechy charakterystyczne: starsze śródmieście, młodsza strefa zewnętrzna

9 Nadrzędnym strukturalnie procesem warunkującym osłabienie dynamiki demograficznej są głębokie zmiany kulturowo-obyczajowe, związane z tzw. drugim przejściem demograficznym, uzewnętrzniające się zwłaszcza na modernizujących się najszybciej obszarach zurbanizowanych oraz trudna sytuacja ekonomiczno-zawodowa i mieszkaniowa osób młodych. Obydwa czynniki skutkują spadkiem płodności i nie zapewniają prostej zastępowalności pokoleń, przyczyniając się do zaburzeń w strukturze demograficznej i geograficznej. LICZBA URODZEŃ NA 1000 KOBIET W WIEKU LAT ŚREDNI WIEK URODZENIA DZIECKA Warszawa Warszawa

10 ZLEWNIE MIGRACYJNE Warszawa najatrakcyjniejszym miejscem migracji w kraju Źródło: Śleszyński 2011

11 Źródło: Śleszyński 2013

12 Rejestrowana i prognozowana liczba ludności w głównej zlewni migracyjnej Warszawy A1 B A Przewidywane zmiany liczby ludności w grupie lata w okresie w tradycyjnym regionie migracyjnym (zlewni migracyjnej) Warszawy (bez miast na prawach powiatu i strefy zewnętrznej stolicy). A bez uwzględnienia napływów i odpływów (A1 na podstawie znanej obecnie liczby roczników w wieku 0-34 lata, na okres , A2 doszacowanie osób jeszcze nie urodzonych na lata ); B według prognozy pospisowej GUS ( ). Źródło: P. Śleszyński 2010 (dla Urzędu m.st. Warszawy)

13 Liczba i udział osób przebywających poza granicami kraju czasowo powyżej 12 miesięcy według spisu powszechnego 2002 (Polska = 0,6 mln osób) 1. Według szacunków (m.in. BAEL) poza granicami kraju przebywa 1,8-2,5 mln osób. 2. Region podlaski/mazurski za granicę wyemigrowało tys. osób. Źródło: Śleszyński Rzeczywista liczba osób ma fundamentalne znaczenie dla prognoz, jak też identyfikacji popytu lokalnego, np. na usługi.

14 ZAMELDOWANIA Z OŚRODKÓW RÓŻNEGO TYPU (2009) Z WARSZAWY Z OŚRODKÓW REGIONALNYCH Z OŚRODKÓW SUBREGIONALNYCH Źródło: Śleszyński 2014

15 tereny zabudowy (2010) Podstawową prawidłowością przestrzenną na obszarach zurbanizowanych jest wewnętrzna dekoncentracja i rozpraszanie miejsc zaludnienia, skutkująca pogarszaniem się efektywności systemów infrastruktury społecznej i ogólnie jakości życia.

16 Rozrzutność planistyczna Według studium uikzp w Warszawie można zasiedlić około 2,5-3,5 mln mieszkańców W strefie podmiejskiej około 3 mln mieszkańców Razem 5-6 mln mieszkańców (!) Źródło: Buczek i Śleszyński 2008

17 UWARUNKOWANIA: SUBURBANIZACJA I ROZPRASZANIE ZABUDOWY W strefie podmiejskiej Warszawy według obowiązujących dokumentów (mpzp) może zamieszkać około 3,1 mln mieszkańców Generować to będzie: olbrzymie koszty obsługi publicznej (drogi, kanalizacja, transport, itd.) Olbrzymie straty czasowe na dojazdy do pracy i usług Inne rozliczne i wymierne koszty ekonomiczne i społeczne ( raport A. Kowalewskiego i in.), liczone w OMW w dziesiątkach mld złotych Krotność chłonności w stosunku do zaludnienia (ile razy więcej ludzi MOŻE zamieszkać, niż mieszka obecnie) Źródło: Śleszyński i in (raporty IGiPZ PAN dla Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju)

18 STRATY CZASOWE z powodu złej organizacji systemów transportowoosadniczych aglomeracja warszawska : 1,2-2,1 mld zł rocznie Źródło: Śleszyński 2012

19 1) Przyjęcie stanów wyjściowych z szacunku M. Stępniaka (2014). 2) Tradycyjna metoda kohortowo-składnikowa. 3) Założenia do modelu: - poziom migracji na poziomie z lat (w pięcioletnich kohortach wieku) z 30% doszacowaniem nierejestrowanej imigracji; - współczynnik dzietności 1,21-1,39 (systematyczny wzrost o około 0,03 na pięć lat, uwarunkowany założeniem stopniowej poprawy wskutek polityki prorodzinnej i napływu migracyjnego do Warszawy osób chcących w większym stopniu zakładać rodziny, niż obecnie); - umieralność zgodnie z wieloletnim trendem, założenie spadku zgonów w poszczególnych kohortach o 1% rocznie, w tym >70 roku życia o 15% do 2050 r. - obliczenia według 5-letnich grup wieku, płci i 143 rejonów MSI. 4) Wariantowanie 3 scenariuszami rozwoju ekonomiczno- i demograficznoprzestrzennego warunkującymi różny poziom napływu i odpływu w rejonach MSI.

20 1) Wariant stagnacyjny (S) (wariant kontynuacji lub inercji) utrzymanie obecnych trendów w zakresie rozwoju przestrzennego (model koncentryczny aktywności gospodarczej, zachowanie silnej pozycji centrum jako głównej destynacji dojazdów do pracy), stagnacji lub słabego wzrostu na rynku pracy oraz umiarkowanej rozbudowy systemów komunikacyjnych pomiędzy centrum, strefą zewnętrzną i podmiejską, utrzymanie się obecnego tempa rozpraszania zabudowy poza Warszawą. 2) Wariant koncentracyjny (K) intensyfikacja obecnych trendów w zakresie rozwoju przestrzennego (pogłębianie koncentrycznego modelu aktywności gospodarczej), umiarkowany lub okresowo intensywny przyrost miejsc pracy głównie w centrum, umiarkowana rozbudowa systemów komunikacyjnych pomiędzy centrum, strefą zewnętrzną i podmiejską, ograniczenie procesów rozpraszania zabudowy. 3) Wariant dekoncentracyjny (D) osłabienie obecnych trendów w zakresie rozwoju przestrzennego (utrzymujący się, ale relatywnie słabnący koncentryczny model aktywności gospodarczej), umiarkowany przyrost miejsc pracy w centrum i poza centrum, silna rozbudowa systemów komunikacyjnych pomiędzy centrum, strefą zewnętrzną i podmiejską, pogłębienie rozpraszania zabudowy.

21 MODEL MIGRACYJNY - ROZSZACOWANIE WEDŁUG 143 REJONÓW MSI 1. Mobilność według 5- letnich kohort. 2. Udział różnych form zabudowy według okresu powstania (w tym dane REAS o realizowanych i planowanych inwestycjach do 2020 r.). 3. Chłonność demograficzna (według obowiązującego Studium uikzp m.st. Warszawy). 4. Odległość czasowa od centrum.

22 Porównanie prognoz GUS wykonanych dla Warszawy oraz szacunek IGiPZ PAN Warianty: S stagnacyjny/stabilizacyjny, K koncentracyjny, D dekoncentracyjny).

23 Wyniki w takiej dezagregacji są jednak silnie uzależnione od lokalnych inwestycji, zwłaszcza dużych (np. zagospodarowanie portu praskiego, terenów Huty Lucchini itp.)

24 ZMIANY LICZBY LUDNOŚCI OGÓŁEM W 3 WARIANTACH STAGNACYJNY KONCENTRACYJNY DEKONCENTRACYJNY Wyniki w takiej dezagregacji są jednak silnie uzależnione od lokalnych inwestycji, zwła-szcza dużych (np. zagospodarowanie portu praskiego, terenów Huty Lucchini itp.)

25 SZACUNEK Współzależność rdzenia i strefy podmiejskiej 1966 tys tys. Źródło: Śleszyński 2010, 2012

26 1. Istnieje bardzo wiele luk diagnostycznych, utrudniających nie tylko prognozowanie, ale także ocenę stanu aktualnego, zwłaszcza odnośnie popytu na różne rodzaje usług. Podstawowe znacznie ma rozpoznanie demograficzne, miejsc pracy, przemieszczeń (dojazdów). 2. Najbardziej prawdopodobny dla Warszawy wydaje się scenariusz stagnacji lub nawet spadku liczby ludności, przy pewnym wzroście strefy podmiejskiej. Łącznie dla OMW prawdopodobny jest słaby wzrost liczby ludności. 3. Nieuchronne jest postarzanie struktury wieku i silny przyrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. W roku 2050 populacja ta będzie najprawdopodobniej większa, niż 25% ogółu ludności Warszawy (przy obecnych około 18%), a w skrajnym scenariuszu może dojść nawet do 30%. 4. Alternatywą na uzupełnienie braków demograficznych w przyszłości może być większy napływ z zagranicy, co wymaga uczciwej debaty na ten temat. Natomiast polityka na rzecz wzrostu imigracji do Warszawy z kraju (większa konkurencja z innymi dużymi miastami) nie jest uzasadniona z punktu widzenia polityki regionalnej i utrzymania policentryczności. 5. Ze względu na wysoką mobilność i różnice w jakości infrastruktury (mieszkaniowej) prawdopodobne jest pogłębianie się procesów polaryzacji. 6. Ze względu na silne związki funkcjonalne i spodziewane procesy demograficzne, Warszawę trzeba planować RAZEM ze strefą podmiejską. Wymaga to także rekonstrukcji koncepcyjno-teoretycznej pojęcia metropolia, a zwłaszcza obszar metropolitalny, w związku z silną specyfiką urban sprawl w Polsce.

27 dr hab. prof. PAN Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN ul. Twarda 51/55, Warszawa tel. (22) , psleszyn@twarda.pan.pl