Analiza wybranych funkcjonalności aplikacji mobilnych pod kątem zastosowania standardów do identyfikacji leków 3

Transkrypt

1 Anna Gawrońska-Błaszczyk 1, Marcin Hajdul 2 Instytut Logistyki i Magazynowania Analiza wybranych funkcjonalności aplikacji mobilnych pod kątem zastosowania standardów do identyfikacji leków 3 Rozwój nowoczesnych technologii spowodował, że informacja stała się dobrem powszechnym. Zarówno przedsiębiorstwa, jak i osoby fizyczne mogą w ułamku sekundy odszukać dowolną informację korzystając z komputera oraz internetu. Technologie mobilne, takie jak smartfony, jeszcze bardziej ułatwiły ten proces. Jak pokazują statystyki (badania Oxford University Said Bussines School oraz badania prezentowane na Światowym Kongresie ITS Tokio 2013, jak i World Mobile Congress Barcelona 2014) liczba smartfonów oraz tabletów rośnie. W III kwartale 2012 roku rynek smartfonów urósł o 47 proc. rok do roku i stanowi 2/5 spośród wszystkich 427,7 milionów sztuk telefonów sprzedanych w trzecim kwartale 2012 roku. Szacuje się, że w najbliższych 2 latach ponad 70% sprzedawanych telefonów będą stanowić smartfony. Firma emarketer prognozuje, że do końca 2014 roku 1,76 miliarda ludzi na całym świecie będzie posiadać smartfony i korzystać z nich co najmniej raz w miesiącu. Badania wskazują, że w niedalekiej przyszłości większość ludzi na świecie będzie wykorzystywać smartfony nie tylko do prowadzenia rozmów telefonicznych, ale także do wielu innych działań biznesowych, takich jak potwierdzanie transakcji, informowanie o statusie zamówienia, lokalizacja przesyłki ale także sprawdzenie informacji o produkcie. Rozwój aplikacji mobilnych spowodował także lawinowy rozwój różnego rodzaju narzędzi wspomagających zarówno procesy biznesowe, jak i codzienne życie. Google Play, największy sklep z aplikacjami mobilnymi, w połowie roku 2013 pośredniczył w sprzedaży aplikacji które pobrało 50 miliardów na całym świecie. Obecnie liczba gier i aplikacji dostępnych w sklepie Google Play wynosi sztuk. Aplikacje te dostępne są w ramach kilkunastu grup tematycznych takich jak: dla firm, edukacja, finanse, fotografia, komunikacja, książki, medycyna, muzyka, podróże, pogoda, produktywność, sport, styl życia, transport, zakupy, zdrowie, itp. Spośród wszystkich dostępnych kategorii można wyróżnić te które dysponują informacjami szczególnie istotnymi dla, takimi jak medycyna, zakupy, zdrowie, transport. Większość aplikacji, spośród wymienionych grup, przekazuje użytkownikowi informacje, które skutkują konkretnymi działaniami danego użytkownika. Zatem jeśli użytkownikowi zostaną przekazane dane niewłaściwe, np. nieaktualne, przekłamane, mogą spowodować jego straty finansowe czy też zdrowotne. W związku z tym są to obszary szczególnie istotne z punktu widzenia standardów jakimi opisywane są informacje, tak aby uniknąć ewentualnych błędów. Znaczną część dostępnych aplikacji stanowią aplikacje na rzecz szeroko rozumianej ochrony zdrowia. Dane przedstawione w tzw. Zielonej księdze w sprawie mobilnego zdrowia prezentują trendy w zakresie wykorzystania aplikacji mobilnych przez pacjentów i ilustrują sposób, w jaki narzędzia m-zdrowia sprzyjają zmianie roli pacjentów, od raczej biernej do bardziej aktywnej. Celem niniejszego artykułu jest analiza i ocena funkcjonalności polskich aplikacji mobilnych dostępnych w sklepie Google Play w kategorii ochrona zdrowia pod kątem wykorzystania standardów do identyfikacji leków. Analizowane aplikacje służą wyszukiwaniu leków i w zależności od rodzaju aplikacji obejmują swoim zakresem leki refundowane, nierefundowane, a także pozostałe produkty ochrony zdrowia. Przegląd aplikacji mobilnych do identyfikacji leków Poniżej przedstawiono analizę aplikacji, służących identyfikacji produktów leczniczych. Dobór rodzaju aplikacji będących celem analizy był podyktowany uwarunkowaniami prawnymi, obowiązującymi w Polsce. Zgodnie z ustawą z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne producenci produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu na terenie Rzeczpospolitej Polskiej mają obowiązek znakowania opakowań detalicznych wytwarzanych produktów za pomocą kodu EAN-13. W tym kodzie przedstawiony jest unikalny w skali świata numer identyfikacyjny produktu leczniczego. Numer identyfikacyjny produktu leczniczego, przedstawiony w tym kodzie tzw. numer GTIN 4, stanowi podstawowy identyfikator w farmacji. Służy nie tylko rejestracji sprzedaży czy weryfikacji uprawnień do refundacji, ale jest także źródłem wiarygodnych danych o produkcie z punktu widzenia konsumenta pacjenta. Warto również pamiętać, że numer GTIN jest podstawowym identyfikatorem wykorzystywanym w wykazie produktów refundowanych w Polsce i znajdzie zastosowanie w praktycznych rozwiązaniach na rzecz elektronizacji ochrony zdrowia, na przykład w elektronicznej recepcie. Numer ten stanowi klucz dostępu do baz danych produktów ochrony zdrowia, w których gromadzone są dane na ich temat istotne z punktu widzenia pacjenta, lekarza, farmaceuty, ale również kompetentnych organów państwowych. Dane te zazwy Anna.Gawronska-Blaszczyk@gs1pl.org. Marcin.Hajdul@ilim.poznan.pl. Artykuł recenzowany. Global Trade Item Number Globalny Numer Jednostki Handlowej

2 czaj obejmują nazwę leku, nazwę podmiotu odpowiedzialnego, informację o ewentualnej refundacji, nazwę substancji czynnej, postać, ale również zamienniki leku, czy nawet ceny. Analizie poddane zostały wszystkie dostępne w Polsce aplikacje mobilne umożliwiające wyszukanie ceny konkretnego leku (refundowanego bądź nie). Poniższa tabela przedstawia ranking aplikacji wraz z liczbą oraz średnią liczbą ocen. Aplikacje te w Polsce do listopada 2014 roku pobrało ponad ludzi, co ilustruje spore zainteresowanie tego typu narzędziami. Zatem jeśli któraś z dostępnych aplikacji nie działa poprawnie może narazić użytkownika na bardzo poważne konsekwencje finansowe lub zdrowotne. Tab. 1. Zestawienie aplikacji mobilnych poddanych analizie 1 empendium Medycyna Praktyczna 4,6 2 Leki Refundowane YarMobile 4, Lista Leków Refundowanych MOBIT czytnik kodów EAN DrWidget Baza Leków Indeks leków refundowanych Aeiou 4,6 GS1 Polska 4,2 Polpharma 4,2 Andrzej Gis 4, , nierefundowane Aplikacja płatna, 30 dni darmowe Dodatkowe: moduł "podręcznik", moduł "gabinet", połączenie z systemem ewuś, baza cen zamienników leków Dodatkowe: funkcja moje leki, baza cen zamienników leków wraz z cenami Zakres informacji: lista leków refundowanych, nierefundowanych, suplementów, kosmetyków Wyszukiwanie po substancji czynnej: nie Dodatkowe: baza cen zamienników Zakres informacji: lista leków refundowanych, nierefundowanych, suplementów, kosmetyków Dodatkowe: bezpłatne programy lekowe i chemioterapie, komunikaty Głównego Inspektora Farmaceutycznego (GIF), ostrzeżenia dla kobiet w ciąży wg WHO, ostrzeżenia dla kierowców o upośledzającym działaniu leków, ostrzeżenia o środkach odurzających i substancjach psychotropowych, baza cen zamienników leków Zakres informacji: lista leków refundowanych 13278

3 7 Leki Refundowane Mobiem 4,3 8 Lekeo S&P Partners 4,4 9 Leki Refundowane ExaMobil S.A. 3,7 10 LEKInfo24 Pro indeks leków MediCod Interaktywny Dom Wydawniczy 4,6 11 Leki Refundowane PharmaLex 3,8 12 Leki Refundowane Ericpol 4,3 13 Leki Pharmaindex Receptariusz Vidal Poland 2,6 14 Refundowane Leki Bright Inventions 4,1 wraz z cenami, utrudnione wraz z cenami Wyszukiwanie po substancji czynnej: nie Dodatkowe: baza zamienników leków, zakładka ulubione wraz z cenami Aktualizacja: brak, nierefundowane, konieczna rejestracja Dodatkowe: integracja z systemem ewuś, baza cen zamienników leków Aktualizacja: nie Dodatkowe: wymagane założenie konta, baza cen zamienników leków Aktualizacja: nie 13279

4 15 Leki Refundowane Free QBurst Poland Ltd 3, z reklamami Źródło: opracowanie własne. Tabela 2 prezentuje udział wybranych funkcji w badanych aplikacjach. Wyniki zaprezentowane w poniższej tabeli zostały omówione w kolejnym rozdziale. Tab. 2. Lista funkcjonalności w analizowanych aplikacjach mobilnych Funkcjonalność aplikacji posiadających funkcjonalność [szt.] Łączna liczba badanych aplikacji [szt.] aplikacji posiadających funkcjonalność [%] Leki refundowane % Wyszukiwanie po nazwie % Aplikacja bezpłatna % Baza cen zamienników leków % Wyszukiwanie po substancji czynnej % Aktualizacja automatyczna % Wyszukiwanie po kodzie EAN % Leki nierefundowane % Zakładka ulubione % Integracja z systemem ewuś % Baza cen różnych grup produktów % Bezpłatne programy lekowe i chemioterapie % Moduły specjalistyczne dla lekarzy % Źródło: opracowanie własne. Analiza wybranych aplikacji mobilnych pod kątem zastosowania standardów identyfikacyjnych Z uwagi na wspomniane wcześniej w artykule uwarunkowania prawne oraz możliwości, jakie daje skanowanie kodu kreskowego, jednym z elementów analizy wybranych aplikacji było zastosowanie standardów w zakresie identyfikacji produktów leczniczych w postaci numerów identyfikacyjnych przedstawianych w kodzie kreskowym EAN-13. Aplikacje przeanalizowano pod kątem umożliwienia ich użytkownikowi wyszukiwanie leków poprzez skanowanie standardowych oznaczeń kodowych lub wpisywanie numerów, które na opakowaniu znajdują się bezpośrednio pod kodem kreskowym. Spośród 15 przeanalizowanych aplikacji tylko 7 pozwala użytkownikom na skanowanie kodu kreskowego z opakowania detalicznego produktu leczniczego przy czym w wybranych przypadkach konieczne jest dodatkowo zainstalowanie dekodera kodów kreskowych. Oprócz możliwości zeskanowania kodu kreskowego wyszukiwarka leków pozwala na manualne wprowadzenie numeru przedstawionego w kodzie kreskowym lub wpisanie nazwy produktu leczniczego. W przypadku jednej aplikacji możliwe jest wyłącznie ręczne wprowadzenie numeru z kodu kreskowego. W pozostałych 8 aplikacjach jedynym sposobem na uzyskanie informacji o danym produkcie leczniczym, których zakres jest porównywalny we wszystkich aplikacjach, jest wprowadzenie jego nazwy ręcznie. Ponadto, analiza wykazała, że w 2 spośród 9 aplikacji, wykorzystujących kody kreskowe na opakowaniach detalicznych, pojawia się komunikat o możliwości wyszukiwania produktu refundowanego przy pomocy innego kodu będącego odpowiednikiem kodu EAN-13. Z uwagi na fakt, iż Prawo farmaceutyczne wyklucza innego rodzaju symboliki kodów kreskowych na opakowaniach produktów leczniczych, ta możliwość wydaje się zbędna i może wprowadzać w błąd. Najprawdopodobniej może to świadczyć o niewiedzy twórców oprogramowania. Warto zwrócić również uwagę na fakt, iż w przypadku zdecydowanej większości przypadków, tj. 12 aplikacji, ich aktualizacja odbywa się w sposób automatyczny. Jest to kluczowe z punktu widzenia dostępu do wiarygodnych danych o produktach, 13280

5 a szczególnie w kontekście bezpieczeństwa pacjenta i bezpieczeństwa farmakoterapii, niezależnie od sposobu wyszukiwania informacji o tych produktach. Wnioski Przeprowadzona analiza wybranych aplikacji mobilnych opisanych powyżej pozwala na wyciągnięcie najważniejszych wniosków, będących również rekomendacjami w zakresie dalszego rozwoju aplikacji mobilnych na rzecz szeroko rozumianej ochrony zdrowia, a zwłaszcza obszaru farmacji, istotnych z punktu widzenia pacjenta. Przede wszystkim przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, iż kod kreskowy na opakowaniu produktu leczniczego jest postrzegany w głównej mierze jako efekt sprostania wymogom prawnym ustawy, a nie praktyczny mechanizm umożliwiający po spełnieniu określonych warunków pozyskanie wiarygodnych danych o produktach. Z uwagi na wymóg prawny i powszechne stosowanie oznaczeń kodowych na wszystkich produktach ochrony zdrowia, możliwość skanowania tych kodów powinna być dostępna we wszystkich aplikacjach tego typu. Dodatkowo, z uwagi na fakt, iż ponad połowa aplikacji daje możliwość identyfikacji leku poprzez zeskanowanie kodu kreskowego, a także biorąc pod uwagę znaczenie standardowych kodów kreskowych w branży farmaceutycznej w Polsce warto pamiętać, że naklejanie etykiet samoprzylepnych z kodem kreskowym wygenerowanym przez aptekę w miejscu kodu kreskowego EAN-13 nie tylko nie znajduje uzasadnienia w uregulowaniach prawnych dotyczących tego zagadnienia, a jedynie stanowi utrudnienie dla pacjentów i uniemożliwia im dostęp do wiarygodnych danych o produktach. Dla samych aptek natomiast jest to dodatkowy koszt i zbędna pracochłonność. Kolejnym ważnym wnioskiem, który można wyciągnąć na podstawie przeprowadzonej analizy jest znaczenie automatycznej aktualizacji danych we wszystkich tego typu aplikacjach. Część danych dotyczących produktów leczniczych, a istotnych z punktu widzenia zarówno pacjenta, jak i lekarza, zmienia się dynamicznie, na przykład: prawo do refundacji czy informacje o wycofaniu produktu leczniczego z obrotu towarowego. W związku z tym dostęp do aktualnych wiarygodnych danych o produktach jest bezwzględnie konieczny dla zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta, jak również użyteczności tego typu aplikacji mobilnych. Kwestię tę podnoszą również badacze z innych krajów europejskich i sygnalizują, iż bezpieczeństwo narzędzi m-zdrowia może budzić obawy, co wyjaśnia ewentualny brak zaufania do takich narzędzi. W raportach podkreśla się, że niektóre narzędzia nie działają zgodnie z oczekiwaniami, prawdopodobnie nie zostały właściwie przetestowane, a w niektórych przypadkach mogą nawet zagrażać bezpieczeństwu. W związku z tym sensowne wydaje się wprowadzenie mechanizmów oceniających aplikacje pod względem bezpieczeństwa ich stosowania przez pacjentów, czego pierwszym przejawem była analiza, będąca przedmiotem niniejszego artykułu. Streszczenie Rozwój nowoczesnych technologii i aplikacji mobilnych spowodował, że informacja stała się dobrem powszechnym. Spośród wielu dostępnych rozwiązań, znaczną część stanowią aplikacje na rzecz ochrony zdrowia. Celem niniejszego artykułu jest analiza i ocena funkcjonalności polskich aplikacji mobilnych dostępnych w sklepie Google Play w kategorii ochrona zdrowia pod kątem wykorzystania standardów do identyfikacji leków. Analysis of particular functionalities of mobile applications for the use of drug identification standards Abstract Development of modern technologies and mobile applications has made information a common good. Among numerous available solutions, applications for the sake of the healthcare sector constitute a meaningful amount. The aim of the article is an analysis of Polish healthcare mobile applications available in the Google Play Store for the use of drug identification standards. LITERATURA / BIBLIOGRAPHY 1. (dostęp: ) (dostęp: ). 3. Komisja Europejska, ZIELONA KSIĘGA w sprawie mobilnego zdrowia ( mhealth ), Bruksela, dnia r. 4. Mobile World Congress 2014 Wrap-up, GSM Intelligence, March Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne. Dz.U nr 126 poz The New England Center for Investigative Reporting, Boston University, Lacking regulation, many medical apps questionable at best, r